adamicbeiot 
€0 ND AM S. C. R. M. A CONSILIIS 
MED ICIS ET TRANS ILVAN1A E 
PRO TOMED ICI 
' \ S:} 
HISTORIA 
PESTIS 
TRANSILVANIC AE 
ANNO R V M 
CIDIDCCLXX et CIDIOCCLXXI. 
OPVS POSTHVMVM 
IVSSV REGIC 
EDIDIT ET PRAEFATVS EST 
FR A N CIS CVS SCHRAVD 
S. C. R. A. M. A CONSILIIS MEDICVS 
DIRIGENS NEGOTIORVM PESTIS PER 
ditiones avstriacas medicinae 
professor pestanvs pvbl. ord. 
societ, min. ienensis sodalis. 
BVD A E 
SVMTIBVS TYPOGR.APHIAE REG. 
VNIVERSJTA TIS pestinensis. 
1 7 9 9' ILLVSTRISSIMO 
DOMINO DOMINO 
IOSEPHOISZDENCZY 
DE 
MONOSTOR 
INSIGNIS ORDINIS S. STKPHAN1 
REGIS APOSTOLICI 
COMMENDATORI 
ET 
THESAVRARIO 
iACRAE' CAES, REGIAE -APOST. MAIESTATIS 
ACTVAH STATVS 
CONSILIARIO 
DOMINO ET MAE CENATI 
GRATIOSISSIMO. ILLVSTRISSIME ! 
Eam pafsim queruntur ejfe meritorum 
fortem, vt, cum multis in cafibus illa 
damno etiam, atque noxae cedant iis, 
qui per eadem inclarefcere, atque pro- 
uehi debuijjent; in non paucis aliis, 
etiam quum omnino haberi eorundem 
rationem cernimus , tamen longe infra 
dignitatem confiftant proemia, quae 
folent manere bene meritos, neque 
emolumenti ex eorum labore in pa- 
triam promanantis magnitudini fpe• vimen publicat gratitudinis refpon- 
deat. 
Si haec domi nojirae aliter funt; 
fi3 vti primum quis apud nos lene de 
publica re meritus fuit; ita eundem 
vberes labotum fuorum fructus, et 
multiplices regiae munificentiae tejfe* 
ras iuliffe vidimus; tum id quidem 
TIBI in primis, VIR 1IXVSTRISSI- 
ME! TVAE fme indagini 
fiue in iis penfandis aequitati deberi omnes confitentur, qui, vnice intentus 
in regis, regnique commoda, facile 
intelligis, tunc demum illa fummis Io- 
ni cuiusque viribus promotum iri, fi ad 
inuitamenta virtutis, prohique animi 
honejia emolumentorum incitamenta 
accejferunt. 
Huius, quod diximus, TVI ftudii 
proemiandorum meritorum cum infinita 
fpecimina funt; tum vero elucet illud in 
hoc ipfo etiam opufculo, quod vt ty- pis edendum curarem, nomine regio 
praeceptum accepi. Decem adeo anni 
funt,, ex quo occubuit celeberrimus 
Chenotus , pofique vtilifsimam ope- 
ram, rebus pejiis excolendis loca- 
tam, et manuferipta complura eodem 
pertinentia, et fobolem tenuiter dota- 
tam reliquit. Emortua etiam ejfe viri 
optimi memoria poterat exifiimarL 
Nunc auctoritas TVA labores pene 
confepultos in lucem prpuocat, et ma- gnifica largitatis regiae difpenfatio hae- 
redibus vberem, omnique adeo expo- 
rtatione fua maiorem mercedem imper- 
titi vt fatis appareat ? non antiquari 
apud nos iusp atque dignitatem meri- 
torum, eamque ejfe confdiorum, qui- 
bus res noftrae gerantur 7 aequitatem s 
quae vtilium laborum emolumenta velit 
ipfis etiam pqfteris adferta transfer i-, 
iere. Eiusmodi fpecimina largitatis re- 
giae non poffunt non plurimos alios ad 
rem, ad praudien- 
da patriae commode prouocare, Jique 
TV, quae ejt TVA modejiia, pafsim 
deprecaris tejiificationem grati animi 
pro eo , quod TV tantum officii teno- 
re TE feciffe potes ex vero adferere; 
tamen non potes noti vna perfrui fum- 
mo fenfu voluptatis, quem TIBI con- 
/cientia contentionis publicae, talibus exemplis excitatae, debet vbertim Suffi- 
cere. 
Me, quem fummis abs TE benefi- 
ciis ornatum pajfus es nomini TVO 
hocce opufculum inferibere, oportet hac 
in re magis ex mente TVA; quam pro 
animi mei fenfuverfari: ftque adeo non 
fujiineo promere tejiificationes grati- 
tudinis, qua TIBI me plurima TVA 
deme merita ohJirinxerunt; boni, ve- 
lim, corfule vota, quibus me TVIS Jub aujpiciis pro falutt publica, pro 
feruitio principis optimi> pro curandis 
carae patriae commodis aeternum de- 
uincio p cjuaeue dudum animo concepta 
hoc ce potifsimum loco} hacce publica 
occafione enunciare me debere exijii- 
maui. 
ILLVSTRITATIS TVAE 
perpetuus ruitor 
FRANCISCVS SCHRAVD 
Feftini, Kalendia Junii 
MDCCIC. PRAEFATIO. 
AdAMUS CHENOTUS Luxemburgi 
Belgarum anno CIO. IDCC. XXL tenuiore 
loco natus, parentem molitorem habuit: 
domi humaniores iiteras, & philofophicas 
difciplinas doctas, fubinde Viennam trans- 
tulit fe, ut cive fuo, magno Swietenio, 
qui, fub idem tempus eodem evocatus , 
cum celebritate doctrinae magnam ad prin- 
cipem auguftara auftoritatem copulavit, 
praeceptore, atque msecenate uteretur. 
Anno feculi quinto, & quinquagefimo pe- 
llis contagium, e Valachise finibus in vicinas 
Tranfilvaniae oras illatum,refedit in coronem* 
fe Valachorum fuburbiura, brevique ex pellis 
renunciandae tergiverfationibus, ex homi- 
num indocilitate , obftinatione , focordia late cccpit graffari. Providentia augufta 
fub iplis mali initiis CHENOTUM e Swie- 
tenii commendatione mittit in Tranfilva- 
niam, faciendaeque pellis medicinae dedi- 
nat. Tarda e gratiofis per prima tempo- 
ra , ac pene legalibus pedis addubitationi- 
bus ufura maturati auxilii fuit. In fextum 
menfem perpetuus ed locus medicorum 
de mali praefentia addubitationibus: in fex- 
tum menfem incolarum coronenfmm co- 
namina negandx, occultandaeque pedis 
emineat fuper cibinienfis, qui negotia fani- 
tatis curabat, magidratus indaginibus, ac 
raenfe tandem Majo anni confequentis 
CHENOTUS Coronam, mali fedem, ac- 
cedit. 
Si contagii late diffufi non difficilis , 
atque anceps elle diagnods potuit; con- 
tra in eo viri live animus, live in dicendo 
atque demondrando vis eminuit, quod & a 
profitenda pede plurimorum aliorum ob- 
tre&ationibns nequaquam pafius ed fefe 
cohiberi, &rem tanto tempore disputa- tam ita afferuit, ac definivit, nt nullae 
deinceps aliter docentium voces poffent 
audiri. 
A diagnofi peftis ad curam mali con- 
verti medicum oportuit. Ea tum erant 
tempora, ut magis curandis xgris; quam 
fanis confervandis occupandi efle medici 
viderentur, & omnino eo res Coronenfium 
pervenerant, ut non fit mirandum, iis 
fub adjundis parum fatis adlaboratum effe 
in Audio paucorum aegrorum habendorum, 
cujus artem pofteriora demum ipfius noftri 
CHENOTI conamina magis evolvere de- 
buerunt. 
Sed vero in ipfis aegris curandis plu- 
rimae fe folerti quantumvis medico diffi- 
cultates offerebant. Rudis valacha gens 
(in eam enim potifiimum fxviebat peftis ) , 
ipft Saxones deteftabantur raedentis auxi- 
lium, & abhorrebant a remediis: magiftra- 
tus, quem oportebat neceffaria fufficere, 
fervandoque rerum ordini prxefife, aut ne- 
gabat, aut tardabat operam; truncabat tubiidia ; intercedebat medicorum proece* 
ptionibus: propria curandi mali difficultas 
augebatur adfcititiis obftaculis, & medi- 
corum live in obfervando attentionem, 
#ve in inveniendis remediis folicitudinem 
vulgi convicia, & malignae magiftratuum 
reprehenfiones interpellabant. 
®uo majora fuerunt impedimenta mu- 
neris cum utilitate publica gerendi ;eo 
magis commendationem meretur CHENO- 
TI noftri five conllantia, qua potuit fuper 
iis omnibus eminere, five mentis acies, 
atque dexteritas, qua eft in aegrorum fibi 
traditorum cura, adferendaque fanitatever- 
fatus : ex CCCC & XIV aegris a pefte ho- 
minibus, qui illi cum fido laborum fodo 
Antonio Brukmann five in nofocomiis, fi- 
ve domi curandi obtigerunt, occubuere 
CLXXH; convaluere CCXLII . ut, fi etiam 
nulla eorum habeatur ratio, qui, quod va- 
riis e caufis tam frequenter in pefte fit, 
ferius juilo ad medentis notitiam pervene- runt; tamen tres quintae aegrorum partes 
redditae limitati llnt. 
In primos usque menfes anni quin- 
quagefimi feptimi duraverunt occupationes 
CHENOTI coronenfes, quae ultimo tem- 
pore, nullis jam ex pefte aegris praefenti- 
bus, potiiiimum in extirpando peftis fomi- 
te, in comburendis utenfilibus, depuran- 
dis, quas incolae interea vacuaverant, aedi- 
bus ponebantur. 
Eam CHENOTUS in toto negotio & 
medici fcientiam, & viri gravitatem, & 
negotiorum peltis gerendorum ufum proba- 
vit, ut facile appareret,fu turis quoque cafibus 
ejus operam plurimum valituram. Itaque 
nominatur contagionis phylicus pro prin- 
cipatu Tr anili vani ae, & alfeHor commiffiO- 
nis, quae Gibinii negotia fanitatis procura- 
bat , quo in officio, quid agendum quoque 
in cafu falutem publicam attinente elfet, 
ad civiles magiilratus reterebat, & officio- 
iis in negotio fanitatis literis, quae ad ce- tera ditionum auftriacarum fubfellia mitte- 
rentur, praeerat. 
Ita cum fe rebus peftis futuro quo- 
que tempore curandis deftinatum fentiret 
CHENOTUS, quo erat five zelo implendi 
muneris, five ardore fervandorum civium, 
videtur jam tunc iniifte confilium, cujus 
deinceps in omni ejus vita tot veftigia re- 
petimus, ut rerum ad peftem quoquomo- 
do pertinentium doctrinam totis fuis viri- 
bus excultam prceftaret. Primum quod in 
hoc genere pofiet ab eo proficifci, erat 
illud, ut, quas nuper de peftis indole, at- 
que morbi curandi methodo obfervationes 
feciflet, & redigeret in ordinem ad ufus 
proprios, & aliorum inftituendorum caufa 
in lucem proferret. Quo quidem labore 
CHENOTUS ad fummani fuam commenda- 
tionem defunftus eft. Edidit anno fexto 
& fexagefimo tractatum de pefte, *) fermo- 
*) Titulus libri eft : Adami Chenot Philo* 
fophis , & Medicina doftoris , rei fanitatis ne latino fcriptnm, qui cum domi fumma 
laude exceptus, & a graviflimo Swietenio 
majorem in modum probatus eflet; etiam 
exteris ita fatisfecit, ut eodem adhuc an- 
no typis germanicis Dresdx exfcriberetur, 
atque celeberrimi quique de pelle fcripto- 
res, Ash, Orraeus, Samoilovics, ejus opu- 
fculi auctoritate libenter uterentur. The- 
refia augulla dedicatum fuo nomini opus 
pro dignitate amplexa eft, atque annuo, 
quod fuit ad eum diem, audtoris meritilH- 
mi ftipendio accedionem quadringentorum 
florenorum decrevit. 
Praemitti debebat dodrina curandi 
morbi, cujus avertendi methodus parum 
fatis aut certa, aut variis vitae focialis ad- 
junctis adcommodata habebatur, ut, 11 
quid ifthinc non ex voto accideret; faltem 
illa ex parte minueretur magnitudo raalo- 
trantilvanse phylici regii tranatus de pede. Vin* 
dobonae, typis Joatinis Thomae Nob. de Tratt- 
nern, cxf. reg. aulae typogF* & bibliopolae. 
MDCCLXVI. rum, quibus prohibendis non fufficeremus* 
Ita cum peffimo cafui profpeftum effet; 
converfus eflvir cl. ad conftituendam coer- 
cendae , domandae pellis difciplinam , cujus 
multiplices, qui hucusque erant, naevos 
unius anni attenta obfervatio commonftra- 
vit. Haec erat viri affidui occupatio per 
eas horas, quas publicae muneris fundio- 
nes reliquas fecerant, magisque faluti 
publicae; quam rei familiaris incrementis 
intentus maluit verfari in loimiatrorura 
reriptis; quam privata praxi ditefcere. 
Quo in labore cura furama diligentia con- 
quireret, quidcunque a plurimis inde fe- 
culis proditum circa pellem effet; addidit 
majorum praeceptionibus limam maturi, 
defecatique judicii, atque ffcut prodita- 
rum a diverffffimis obfervationura combi- 
natio ad multas agendi normas fcrutato- 
rem perduxit; ita, quid deinceps, demum 
capiendis obfervationibus definiendum, at- 
que decernendum reflaret, five ex mul- 
tiplici, quae paflira offerebat fe, opinio- num dilTenfione, Uve e compertis veterum 
praejudiciorum hallucinationibus praeli- 
gnabat. 
v Ita pene optandum erat, ut nova pe- 
llis videndae occalio viro cel. fieret. Quo 
magis erat alienus ab eo, ut, quas circa 
pellis domandae methodum e multiplici le- 
ftione conje&uras animo praefagiente conce- 
pilTet, eas, nullo experimento comproba- 
tas, vellet agendorum normas prodere; 
eo certius licebat fperare curaturum, ne 
qua faciendi, quod ad dubias quaeftiones 
decidendas quoquomodo idoneum elTet, 
periculi ulla occalio inutilis elaberetur. 
Anno feculi feptuagefimo ex occalio- 
ne belli, quod Tureos inter, atque Rus- 
fos lumina cum atrocitate geftum ell, pe- 
llis per omnem Valachiam, ac Moldaviam 
difunditur, tandemque in ipfam Tranlil- 
vaniara triplici adeo via penetrat fe: fex 
dillridus, polTeffiones fedecim fosdantur 
contagio : five ex fpecimine flragium in 
vicinis provinciis editarum , five e dorae- fiica, quae fuit fub initiis mali, propagandi 
rapacitate magna toti Tranfilvaniae clades 
videbatur imminere. Sed CHENOTUS, 
praeterito labore fatis contra periculi magni- 
tudinem comparatus, cum procurandae fe- 
paradonis regulas, juftis capitibus diftin- 
das, medicis libi obnoxiis mature tradi- 
dilTet, & furori praeteritorum temporum , 
in utenfilibus, quae fomite peltis foedata 
elTent, comburendis polito, gratiofam la- 
vandi afliduitatem fubitituilTet; cum in ne- 
gotio exftirpandae pellis non vitae tantum; 
fed edam facultatum fervandarum idoneam 
rationem habuiflet; devindo hisce modis 
incolarum in propriam falutem obfequio 
brevi eo pervenit, ut illic quidem malo 
paflim graffand modum poneret; hic idem 
intra primas caedes cogeret confiUere ; 
ut, vicinis provinciis per plures annos cum 
pellis calamitate conflidantibus, eadem 
jam per initia confequentis anni tota Tran- 
filvania extorris haberetur ; ut fada homi- 
num in integro principatu ex pelle jadu- ra longe infra eum numerum conMeret, 
qui mediocri quocunque affinium regnorum 
oppido conferetur. 
Non potuerunt fua tantis meritis proe- 
mia apud oequam faftorum xftimatricem 
Mariam Therefiam deelTe. CHENOTUS 
donatur numifmate aureo primae claffis, & 
tertio poli anno, ex prima occafione vacan- 
tis officii, protomedicus Tranfilvaniae re- 
mandatur. 
lam ita& a majorum doftrina, &apro- 
prio rerum ufu comparatus erat CHENO- 
TUS, ut non tuto tantum ; fed etiam fe- 
cure polTet prodire in publicum , malique 
pellis coercendi, opprimendi praeceptiones 
proferre. Quo minus id mature priva- 
tim faceret , fuoque Hudio velificaretur 
provehendx humanae rei, illud in primis 
prohibebat, quod fub idem tempus de con- 
ilituenda pellis difciplina publice coepit 
cogitari. Si minus ad propriam gloriam; 
magis certe ad publicam falutem, atque emolumenta civitatum omnium videbatur 
fymboJara Tuam eodem collaturus. 
Primus, ut par erat, hocce in nego* 
tio CHENOTUS nofter coepit audiri, jus- 
fusque eft nomine regio fuper iis, quae ia 
politia peftis emendanda, mutanda effent > 
quas manco normalium prmteritorum cen- 
fui novas praeceptiones addere oporteat, 
fententiam proferre. 
Vir humanae rei ftudiofillimus ea nor- 
malium praeteritorum placita primo omnium 
notare fe debere exiftimavit, quae cura ad 
pellem fuperfiua ellent; alia nexus focialis 
commoda, & liberam vitas ufuram multum 
affligerent. Perpetuas contra Tuream pe- 
ftis cauta excubias, perpetuas commercii 
interpellationes, nimiam periodi contuma- 
cialis longitudinem, acerbam rerum, quae 
fomite peftis fcaterent, comburendarum 
neceilitatem reprehendebat. 
Sed enimvero in coordinanda hac, 
quae futuris ufibus prasfto effet, difciplina 
peftis id tum infuper initum erat confilium; ut, quae praecepta claret CHENOTUS, fub- 
inde aliorum per ditiones aultriacas medi- 
corum fcrutinio fubjicerentur: negotium 
fummi momenti omni ex parte penfandum 
videbatur. Confilium uti magis anxia pe- 
llis avertenda cura; quam appollta quaefiti 
adminiculi conditione commendabile fuit; 
ita deftinatione fua prorfus excidit. Gna- 
rus rerum ad pellem pertinentium unus 
tum pene in nollris provinciis erat CHE- 
NOTUS, aut ita certe verfatus in hocce 
negotio, ut nemo facile pollet cum eo 
contendere: tranfilvani medici, CHENO- 
TI laborum focii, eadem cum ipfo fenfe- 
rant : ad cenfendara hujus viri fententiam 
accedebant alii minus periti harum rerum, 
magisque quaTitam aliis nominibus auftorW 
tatem;quam propiorem contagii cognitionem 
adarbitrium adurebant: uti pronum erat pro- 
fpicere, vel ipfam invidiam multorum in- 
tercelTuram novis unius praeceptionibus; 
ita numerus ipfe tuebatur cenforum errores, 
& infolentis, ad quam humanitatis fenfus CHENOTUM ferebat, dodrinae reprehen- 
fionem inveteratus pellis metus non tu- 
tam modo; fed etiam probabilem fecerat. 
Ita cum doceri a medicis vellent di- 
cafteria, cum in eorum didatura cuperent 
adquiefcere, ac fecura efTe; magis etiam 
conturbari debuerunt% quum juxta metum 
pellis etiam infinita de habendis contra 
eandem auxiliis dubia, parum antea co- 
gnita, percellerent, pro que plano, ac fim- 
plici, quem fperabant magiftratus, nor- 
malium praeceptionum tenore farraginem 
contradidionum acciperent. 
Non potuit eferens fe undique medi- 
corum contra fenitentium vox certum do- 
drinae fuae CHENOTUM opprimere: imo 
vero eo magis adferendam fibi efTe fuarum 
praeceptionum veritatem vir humanx rei 
fhidiofiffimus exiflimavit; quo magis do- 
luiffet ereptum iri civibus fuis illa emo- 
lumenta quibus, quxrendis praeteritas vi- 
tae annos tanta cum alacritate , tanta cum 
fua jadura impenderat, quibus inventis tantopere fibi gratulabatur. Quo magis 
obtrectatores fui nitebantur anaofis prae- 
judiciis; eo magis explicabat vim obferva- 
tionum prxfentium: quo magis ex memo- 
ria praeteritarum cladium, ex priftina pani- 
ci terroris confvetudine intercedebant de- 
finiendas, & fecuris limitibus defcribendx 
peftis difciplinx; eo magis e noviffimis 
fuccefiionibus commendabat humanarum 
contra virium confidentiam; eo magis cum 
neceffario paucarum quarundam dispofitio- 
num rigore multarum aliarum, quae fuper- 
flux eilent, miffionem ne&i debere per- 
orabat. 
Hxc medicorum, qui diverfis in 
provinciis degerent, difceptationes cum da- 
tis mifiisque dicafteriorum via literis gere- 
rentur; id infuper habebant magni incom- 
modi, quod omne negotium concinnandi, 
cujus proximo quoque tempore necellitas 
die poffet, normativi fumraopere mora- 
bantur. Anuo quinto, & feptuagefimo 
prima in hoc genere fententia didta a CHENOTO eft: anno primo, atque odua- 
gefimo nondum ad habendam, qua magi- 
ftratus civiles adquiefcerent, agendorum 
normam fuit perventum. Interea Jofephus 
fecundus imperium capeffiverat. Is, finem 
rerum acceleraturus, CHtNOTUM Vien- 
nam evocat, nominat confiliarium fani ta- 
tis, feffionemapud confilium aulae bellicum, 
quod a pluribus jam annis omnibus pene 
contra Turdam limitibus praeerat, defignat, 
jubetque coram disputare fententias fuas 
cum facultate medica viennenfi, cujus ar- 
bitrio obje&nm omne fubduci non prorfus 
polle videbatur. 
Inter illa dogmata, quas circa doftri- 
nam de contagio pellis ultimis annis propo- 
fuit CHENOTUS, novum, atque infolens 
prae ceteris erat illud, quod, licet Velles 
ab hominibus , qui pellem haberent, por- 
tatas fumma transplantandi contagii infamia 
notaret; tamen a mercibus, quales e Tur- 
da ad nos deferuntur, omnem transferen- 
di fimul contagii facultatem prorfus doce- ret abeffe. Omnium, quae retro erant, 
pellium origines, a fcriptoribus proditas, in- 
dagine critica perluftrans videbatur libi com- 
penffe, nulla caufa eas ad qualiacunque 
mercium-in provinciam illatarum genera; 
plurimis contra indiciis ad velles potiiB- 
mum, ad utenfilia, ad homines ipfos refer- 
ri oportere. Fatendum eft (fuerunt enim 
mihi prae manibus fumta ex archivo confi- 
lii aulae bellici, quae huc faciunt, CHENO- 
TI fcripta) fatendum eft, inquam, multa 
cum veri fpecie virum in omni literatura 
pellis fummopere verfatum in hanc fen- 
tentiam peroraffe. Poterat addere , eam, 
quae in contumaciarum aedibus ubique ob- 
tinet , methodum tranandarum mercium 
ita comparatam effe, ut omnino nihil pene 
valeat ad fomitem pellis, qui illis infit, 
extirpandum, ut adeo, cum nullo domefti- 
co exemplo fciaraus per merces e contu- 
macia miffas contagium in provincias illa- 
tura efle, merito videatur inferri poffe, ne tum quidam infuilTe fomitem mercibus , 
quum ad contumaciam advenerunt. 
Sed probabilis ad medicos opinio ad 
publicam rem transferri nequaquam pote- 
rat. Itaque five id fentiret denique CHE- 
NOTUS; five acriter contradicentibus 
concedendum hac in re conferet, ut ma- 
jorem ifto etiam nomine in ceteris obje- 
dis apud ipfos audientiam haberet; non 
retradavit quidem opinionem, qui fibi ex 
longa eorum, quae conftituta vellet, pen- 
(atione magis; quam pro eo, conflabat; 
fed tamen, ut illa fundamentum effet infti- 
tuti civilis, non adurfit. Itaque, cum ea- 
rum, quae ad avertendam peftem pertine- 
rent, praeceptionum fummam, ulteriori fa- 
cultatis medicae viennenfis epicrifl fubfter- 
nendam, certis capitibus novitus comple- 
xus effet, & fubjecit merces neceflitati 
moras contumacialis, & in nupera , quam 
normativum anni feptuageflmi defixiflet, 
earundera tradatione nihil commutavit. Eo 
magis fperavit fore, ut, quae de minuen-v da, quam homines obire debeant, periodi 
contumacialis longitudine, de veftium de- 
puratione in lavandi afliduitate polita, de 
non perpetua habendarum contra Tureas 
ob pellem excubiarum neceffitate ibidem 
protulilTet, cenforum judicio probarentur* 
Sed etiam , quod reprehendi non pollet 
in novis dogmatibus, commendationem non 
tulit, & quae minus probarentur, quo lo- 
co erant pleraque, feverius perftringi, & 
line diferimine rejici debere videbantur. 
Itaque, licet imperator ipfe multutn 
eo proclivis efiet, ut avertendas peltis 
difciplina, quam poteft, laxaretur; licet 
privata quorundam medicorum dodrina a fa- 
cultatis medicae conlultis plurimum diverfa 
elTet, & ipfam adeo contagionis vim a pe- 
lle alienam elTe adfereret; tamen placita 
a CHENOTO propolita, & medio quafi lo- 
co inter discrepantiflimas opiniones con- 
fidentia ad normativi dignitatem perveni- 
re, atque typis exarari non pertuerunt, 
nnumque id fadham regio nomine eft, ut CHENOTI labor manu fcriptus notitiae 
caufa communicaretur cum fubfelliiS mili- 
tiae limitaneis, atque ita, ut magis hau- 
riendae do&rinoe; quam fumendis inde 
agendorum normis pollet infervire. Ergo 
obfolevit labor, faluti publicae deftinatus, 
in archivis, & forte magis; quam confilio 
decem poft annis perlatus eft in manus 
meas, quem, five monumentum doftrinae 
praeteriti temporis, five adminiculum inlii- 
tuendi aevi praefentis, meo de pefte firmi* 
enll operi, quod llatira a finitis negotiis 
fcriptum nunc demum prelum fubiit* infe- 
rendum exiftimavh 
Erant haec ejusmodi, ut omnino de* 
fpondere denique animo necefie fit eum, 
qui videat confilia fua, tantis laboribus par- 
ta , tanto verborum, atque argumentorum 
apparatu commendata, necquicquara elle. 
Sed forte fub idem tempus alia ex parte 
novi ad evolvendam porro quoque pellis 
doftrinam llimuli CHENOTO acceflerunt* 
Anno fexto, & odtuagefimo erumpit conta* giofus morbus in Tranfilvania: Rofena- 
viam primo; deinde Zeiden, & Holbach vi- 
cos inficit: Jofephns, qua erat cura fervando- 
rum civium, femotis arbitris, refcifllsdifce- 
ptationum tergiverfationibus, CHENOTUM 
accerfit ad fe,initaque coram confilia, &pro- 
pofitas agendorum regulas fuaipfe manu char- 
tae confignat, fchedamque curfore extra 
ordinem profecto in Tranfilvaniam mittit, 
cum perpetuam paternae folicitudinis tes- 
feram; tum vero felicem rei gerendae ma- 
giftram: namque & pauciflima fuit homi- 
num ex ea pelle jaflura, & omnis diri 
contagii fomes brevi extinctus eft. 
Novis jam ex hac confidentiae 
teftificatione animis ad interpellatos adver- 
fa forte labores reverfus CHENOTUS eft. 
Opus dudum deftinatuni, quod & theore- 
ticam depellis characteribus, de natura, 
ac propagatione contagii do&rinam cora*- 
plecteretur, & fomitis domum illati extin- 
ctionem omnibus, quae hic obtinere foleant, 
adjunftis accommodatam evolveret; opus, cui adornando omnia undique prosfidia a 
plurimis retro annis conquillverat, quod 
omnia, quas fparlira prodidiffet, tutandas 
civium falutis adminicula complederetur, 
confummare aggreditur. Id altero poft 
anno perdudum ad finem eft. Sed tunc 
Jofephura cosfarem longius Vienna abfentem 
alia negotia prorfus occupaverunt. Itaque 
labor indefeffi viri in eorum manus conve- 
nit, qui non putaverunt, anno oduageli- 
mo odavo proferri in lucem polle praece- 
ptiones tradandoe pellis, quas ipforura il- 
lorum audoritate decem annis poli, anno 
odavo, & nonagefuno, typis vulgatas funt. 
Hoc nempe anno prodita Viennae funt 
trattnemnis typis pofthuma CHENOTI 
opufcula, germanico fermone fcripta, qui- 
bus medicas, & politicos, quas fieri de- 
beant contra pellem, dispofitiones expo- 
nuntur. *) Si hasc opufcula multorum 
*) Titulus libri efl: Adam Chenot’s, der 
Medicin , und Philofophie Do&ors, gewefenen circa, peftem inventorum gloriam nobis eri- 
piunt, qui chenotiana dodrina carentes, 
nullo magiftro, e folis curatae obfervationis 
indiciis eodem pervenimus; tamen tantum 
abeft, ut eorum editionem indignemur; ut 
potius id unice dolearaus, potuilTe aliquam 
effe in rebus humanis caufam, quae ean- 
dem editionem decem annos morata lit, 
quae opus tam utile, tam ad omnium no- 
ftrum falutem comparatum tanto tempore 
potuerit publicx rei fubducere. Equidem, 
fi nos, anno quinto, & nonagefimo pro- 
fedi in Sirmium , planas illas, fimplices, ac 
proxime, ad praxin medico-politicam du- 
centes CHENOTI praeceptiones, hocce 
opufculo expreffas, habuiffemus prae ma- 
nibus; fi ideas viri experti publicae fan- 
dionis audoritas noftris magiftratibus du- 
dum cognitas, atque familiares praeftitifiet; 
Konigl. Sanitats Phyficus in Siebenbiirgen , hin- 
terlaffene Schriften iiber die arzlichen, und 
politifchen Anfialten bei der Pefifeiiche. Wienn 
kei J. Th* edlen von Trattnern. 1798. Irreghinum, Sirmii oppidum, nequaquam 
duorum, & quod amplius, millium clade 
notatum haberemus. 
Hoc opufculura, uti quidem typis ex- 
preffum eft, duodecim capita comple&itur; 
in manufcriptis gerraanicis viri cel., quae 
habeo prae oculis, invenio rudimenta ca- 
pitis decimi tertii, quae hiftoriam peftis 
tranfilvanicae anni LXX & LXXI expediunt: 
videtur res eo tempore geftas praeceptionum 
prioribus capitibus compreh£hfarum fpeci- 
men extare voluifle. Qui fa&um fit, ut 
illud caput in imprefTo opere defideretur r 
dicere non pofliim: fed omnino confido , 
gavifuros ima mecum leftores effe, quod 
ejus ipfius hiftorice exemplum latinum inter 
manufcripta CHENOTI inventura eft, & 
gratam fore omnibus optimi principis no- 
ftri beneficentiam, quae illud ab haeredi- 
bus redemtum voluit typis exfcribi, hujus- 
que laboris procurationem mihi demanda- 
vit, ut ita fucceflu quoque fuo seftimari 
poffint praeceptiones, quas gravis, atque matara an doris oratio omnibus, ut nullus 
dubito, probabiles fecerit. 
Plerasque CHENOTI lucubrationes li- 
ve in publicum proditas, live magiftra- 
tuum ufibus dicatas diximus. Oportet 
unum adhuc viri affidui laborem commemo- 
rare, qui fi minus proferri in lucem poteft; 
tamen omnium maxime oftendit, quantum 
aut viri ftudium fuerit excolendae, atque 
adeo exhauriendae omnis de pefte dodrime, 
aut ejusdem qualiscunque in hoc objecto 
fententia pondus debeat habere. lam in- 
de a prima, cui interfuit, pefte tranfilvani- 
ca diximus virum ceL conquirendis undi- 
que majorum de pefte placitis operam fuara 
deftinafle: impiger viri animus in hocce 
labore ad finem usque vitae fuas perfevera- 
vit. Habui in manibus plicum magnae mo- 
lis, multis millibus phylirarum compoil- 
tum, excerptis fcriptorum de pefte fen- 
tentiis conflatum: non tantum omnis aevi 
medicos ifthic notatos, & ex opinionum 
varietate difcretos inveni; fed alios quo- que omnium temporum fcriptores , hitlo 
ricos, philofophos* oratores, poetas, ut 
omnino nit videatur CHENOTUS intactum 
reliquiffe, quod quoquo modo ad pellis do&ri- 
nam pertineret. Ita cum quotidie novas 
in literatura pellis acceffiones faceret; ne- 
quaquam. palTus eft eas indigeHos farra- 
ginis: vice coacervari;, fed, uti,, quoties 
per occafionem licebat, iisdem ad llabi- 
liendas fententias lingulares utebatur; ita 
extant in iisdem manufcriptis rudimenta 
initi ad fcribendam omnis sevi de pelle do- 
ctrinam ordinis, ut magis morte. in~ 
tercifus labor elTe ; quam ejus perficiendi 
confilium defuilTe debeat; videri. Itaque 
redemta ab haeredibus eadem manufcripta 
rex auguftiffimus bibliothecae claudiopolita~ 
tanoe muneri dedit, ibidem thefauri vice 
fervanda interea; dum quis alter chenotus 
adjiciat animum ad confummandum labo» 
rem, atque humani generis commodo, & 
rei literariae incrementis plenam pellis hi~ 
Horiam exequatur- Inter multiplices hosce, quos dixi- 
mus, pro falute publica labores cum CHE- 
NOTUS ad annum xtatis octavum , & fe- 
xagefimum perveniflet; ex morbo, quem 
medici ejus temporis ad atram bilem mo- 
tam referebant, mortuus eft quarto idus 
Maji anno CIOIOCCLXXXIX, Res fami- 
liaris viro praeftantilTimo tenuis fuit: nam- 
que, quo magis publicae rei vacaret, abfti- 
nebat fe a privata praxi, quae opes, atque 
emolumenta domeftica fufficeret: quo mi- 
nus congrua laborum proemia a civitate 
ferret; medicorum interceflione tadum eft, 
qui eorundem dignitati perpetuo obtreda- 
bant. Ita ad collegarum invidiam; non 
ad publicam ingratitudinem triftior hoc 
nomine CHENOTI fors pertinet, cujus 
exemplo videmur polle difcere, dari cafus 
politiae medicae, ubi civitas melius adquie- 
fcat in experientia unius; quam in dispu- 
tatione multorum; dari medicos, qui, dum 
peftem curare detredant, affedant ejus curandae leges cernere; & denique faepe 
eos gloriae rerum bene geftarura, meritae- 
que per id ad magiftratus civiles audori- 
tati folere intercedere, qui rebus ipfis 
gerendis, quoniam periculum habeant, no- 
lint interefle. ARGUMENTA. 
HISTORIA PESTIS 
Pag. 
In Dlftrictu Coronenfl . . , i 
inTerriterio Calibafonurn ° ■ ib 
Rosnaviae « ». , i IO 
in Novo Tohan . * . 13 
in Tohan Veter e . . , * ijr 
in Dlftrictu Fogarafienli. . . 2 
in Butjum . * 
zVz Magno Berivoi . . . 30 
Netot : . , , • 35 
in Sarkaicza. , . . 37 
in Sede Nagy-Sinkenfi . . 42 
Rofundar * . . • 
in Haromfzek 48» 
//z Xenodochio & Ville Bodzenji . 49® 
a« Kdros x * • • 72* Pag. 
in Kovdfzna . , . , gi.’ 
in Bodola . , , , g5. 
in Sede Clikenfi . 101, 
in SedeMaruhna . . ; iog* 
De Repagulis, & Adjumentis ad- 
verfus Pedem adhibitis . . i«a 
Tabella fummarium peltis tranfil- 
vanicae ann. JMDCCLXX & 
MDCCLXXI fpecimen exhi- 
bens ♦ ult i.Ifacium, & Smailum, tractus Moldaviae, 
quem liter praeterfluit, oppida, circum* 
jectique vici prima peltis, de qua fcribe- 
re aggredior, fedes fuifle perhibentur. An 
ex licubi recondito, & fub belli tumulti- 
bus protracto mali fomite; an aliunde re- 
cens adlato, ignoratur. 
2. Superiore autumno bellantes Ru- 
thenorum, & Tureorum exercitus eam re- 
gionem tenuerant: hi contagione expertes 
flumen renavigaverunt i illi, late regionem 
populati, per Moldaviam, & Valachiam 
hiberna fumferunt, atque lafsiis, Molda- 
viae & Bukurefti , Valachiae metropoli* bus prima, & fecunda praetoria conltitu* 
erunt. lafsiis primum inter milites, dein 
& indigenas morbus fe fe exeruit, macu- 
lis nigris, mortis velocitate, & mortuo- 
rum frequentia infignis, pro febre caltren- 
fi habitus ; at reapfe pellis : nam menfe 
Februario jam aliquot Moldaviae fuperio- 
ris loca, inter cetera. Campum longum, 
fuo nomine nota, funeftabat. Pariter & 
Bukureftum : Ruthenorum enim velitum 
octo contubernales , menfe Decembri, 
exiguo temporis intervallo, cita morte de- 
celferunt. Ceteri progrelfus, & incremen- 
ta mali adulto demum vere Tranfilva- 
nis innotuerunt. 
3. Adpropinquante exercituum edu- 
ctione Moldavi, magis vero Valachi, & po- 
tifsimum locupletioresBukureltienles, fecu* 
ritatis ergo, verfus Tranlilvaniae fines cater- 
vatim confluxere: pars in ipfa limitum ora 
fub tentoriis manferunt; pars in fubmon- 
tanisValachiae vicis conftiterunt; reliqui fa- 
nitatem probaturi xenodochia fubiverunt- 4. Viarum, quae Bukurefto in Tran* 
filvaniam ducunt , e commodifsimis, & 
frequentifsimis eft in xenodochium terz- 
burgenfe. Venientibus ultimo occurrit Va- 
lachiae vicus, Rukur nomine, ubihebraeafub 
finem Aprilis ex pelle deceflerat. Is vicus 
exeunte Junio fexaginta funera numerabat. 
5. Ab inde Turgentia montium juga 
Valachiam a Tranfilvania dilterminant, 
& territorium pandunt, diftrictus coronen- 
fis appendicem, montuofum, in quatuor 
praecipuas valles difcretum, familiis fe- 
xlginta quinque fupra fexcentas, hinc & 
inde fparfis , habitatum. Vernacule ap- 
pellantur Calibafonesy ceu Cafarios dicas, li- 
ve cafarum habitatores. Habentur in re fa- 
nitatis haud fecus ; quam alieni: politis 
enim ad citimas fauces excubiis horfum 
non admittuntur, nifi. probaverint fanita- 
tem. In Valachiam pro libitu eunt, re- 
deuntque. Commodum advenis afydum» 
quia fecuros belli praeliabat, & xenodo- 
chii taedio eximebat. 4 
6. Peite itaque in Valachia percrebre- 
fcente, & territorio advenas, queis per 
infectum Rukur iter erat, hofpitio domi- 
cilioque excipiente ; Cafariis ipfis iltum 
vicum, & interiorem Valachiam frequen- 
tantibus; aliter fieri non potuit, quam ut 
malum illo fubreperet. 
y. Exeunte Majo , venies Bukurefto 
municeps grsecus in domum, fecus viam, 
divertit , ubi duae familiae habitabant, 
fordida lintea dedit puellae lavanda, 
et poliero die intravit xenodochium , fa- 
nusque probationem explevit. Puella ve- 
ro , aliquot poli diebus, bubone fub axil- 
la finiftra, & carbunculo in cubito dextro 
affecta, mortua eft ex morbo quatriduano. 
Hanc fecuti funt puer decennis, parvula 
quadriennis, & mater. Pater vero mitius 
habitus ex parotide pone aurem dextram ; 
parvula sexennis ex bubone fub inguine 
liniftro , vitam reportavere. Prima funera 
palam efferebantur, & fub exequiis epu- 
lae, & linteamina pro more gentis difiri- 5 
buebantur. Mater clam in horto humo 
mandata eft. 
8. Potifsima morbi fymptomata erant: 
horror, frigusque ; fubitanea virium labe- 
factatio; praecordiorum angultia, calor, li- 
tis j immodicus capitis dolori vomitus i 
mentis alienatio ; memorati fupra tumo- 
res: in cadaveribus vibices, & petechiab. 
His recognitis medicus Brukmann, & de- 
cumbente pariter puella feXenni, morti 
proxima, veram peltem 16° Junii declara- 
vit , & fuperitites , mutatis vehibus , in 
aliam cafam translocavit; infectam vero 
fuccendit, & per totum territorium vi- 
fitationes ordinavit. 
g. Verum geminati intra paucos dies 
in cafis vicinis, dein & remotis , occafus 
palam fecere, calamitatem , dum lateret, 
longius ferpfilTe; nec ima tantum occatio- 
ne coepilfe: et crudo Majo duo viri poft 
comifsationem inopinato, & derepente in- 
terierant, qui nuper ex Valachia redie- 
rant: paulo poft mulier, viridi juventute. 6 
citra caufam manifeftam, immaturo partu 
concefTerat: aurifaber graecus, in cafam 
vacuam diverfus, peltiferam ancillam de- 
feruerat, & cafam illibatam infecerat: al* 
ter, diftractione cremati vini victum quae- 
rens, ex vico Rukur in territorium fe fe 
recepit, & frequentifsimam tabernam 
buit: amilfa ex pelte filia, mortis cau- 
fam fupprefsit , & negotium continuavit: 
at exorta in vicina cafa lue verfus con- 
finia fecefsit , ibique ipfe, & uxor peltis vi- 
ctimae ceciderunt. 
10. Multo plures ejusdem propagatae 
luis occafiones ferior dies detexit : nam 
fub initium mali territorium quatuor fupra 
viginti familias alienigenarum capiebat, 
qui, quemadmodum mox aiebam, primo 
quoque aegrotante, hofpitia mutando, pe- 
fiem accipiebant, & dabant: Cafarii vero 
longe magis, coeundo in foro, moletri- 
na, macello, popina; peltiferos accuran- 
do, invifendo; mortuos lavando, efferen- 
do , inhumando ; mortuorum tegumenta 7 
partiendo, diltrahendo. En anfas conta- 
gionis , eo quidem fecundiores, pernicio- 
lioresque, quia necelfariae, afsiduae, & ex 
vitae muniis oriundae. 
11. Et iltls vetandis, cohibendis, mo- 
derandis , ftatim atque peltis innotuit, o- 
mni ope, ac opera adiaboratum eft. Dupli- 
catas in montium perviis, qua Tranlil- 
vaniam fpectant , excubiae; Corona ci- 
vitas, ceteraque diltnctus loca eosdem 
aditus vigiliis propriis oblidebant; delecti 
Calari! confinem Valachiam interclude- 
bant; diltributi per regiones territorii vifi- 
tatores aegros conquirebant; parabolani 
in nofocomium traducebant; comitaban- 
tur purgatores, & velpillones ; omnes 
chirurgis parebant : hi enim non mo- 
do peltiferos curare; fed etiam praecau- 
tiones exigere docti, & jufsi erant. 
12. At peltifer fomes inter aegrorum 
mortuorumque cognatos, affines, vicinos, 
notos jam inde a principio , occafionl- 
bus fupra memoratis, longo lateque dif- 8 
fufus, lingulis territorii regionibus, adul- 
to Julio, calamitatem intulit, conceptas- 
que de praecautionibus fpes intercidit: 
jam que aegri, fupeilectiliaque contaminata 
ob difiantiarum fpatia, & inacceflam cur- 
ribus viam vix conquiri , & nequaquam 
transvehi poterant. Menfe Augulto omnia 
triRiora : crebra ubique funera: aegri a 
fuis pafsim derelicti Rne indice morieban- 
tur : quidam levamen fub dio quaerentes 
e cafis proreptabant : nonnulli, vi morbi 
in furorem acti, quaquaverfum discurre- 
bant, & ubi fors tulit, exanimes conci- 
debant : fuperftites , contagione polluti, 
pars in Rivas , ipll fibi exitio futuri * 
confugiebant; pars ad illibatos diverte- 
bant, & hos pariter inficiebant. 
13. September calamitatem ad fum- 
mum perduxit. Funera prius, & plura; 
quam aegri renuntiantur : chirurgi, horum- 
que adminiftri pelle faucii, & ipfi alienae 
opis egeni, publicae rei frultra erant, re- 
mediaque mali pelfum ibant. Unum fu- 9 
perfuit, domos adhuc integras occafioni- 
bus fubripere, & pro virili tutas prseltare* 
14. Octobri ineunte peltis velut in am- 
biguo haefitj adulto, ab apice defcendit, 
& purgationi, fomitisque deletioni, cui 
deinceps curatifsime, & ardentifsime va- 
catum elt, Ipatium dare coepit. Novem- 
bri evidentius remilit. Decembri relan~ 
guit, & Januario deiiit. 
15. Inftituta , & quam diligentifsime 
fequente Majo peracta conquilitio repe- 
xit in territorio domos nuper infectas 236; 
aegros 743, mortuos 615, reftitutos 123; 
mortuis accenfi funt advenarum 31, & 
duo chirurgi : ceteri contagionis admi- 
nifiri, undecim numero , reconvaluerunt t 
& argumentum reliquerunt, artem medicam 
adverfus peftem multum pofle, Ii, ut apud 
hos factum elt, tempeltive omnibus, & 
fmgulis aegris adelfet , aut adeffe polfet. 
Territorium omne, utfupra diximus, habet, 
domos 665- habuit ante peltem habitato- 
res 310& Ros navia. 
io. ER diRrictus coronenfis oppidum, 
cis territorium Gafariorum itineris horam 
litum, Saxonibus habitatum : habet vicum 
proximum, ducentarum undecim catarum, 
Valachis proprium: felfores ante peRem 
1033. 
17. Vicaneus , Valachiam territorio 
confinem poRremis AuguRi diebus clan- 
culum ingreflus, & fimiliter regrelfus, fe- 
cundo Septembris , nocturnis horis , rure, 
quo pecus quaefitum iverat, fubito horro- 
re, continuante frigore, immodica virium 
labefactatione, infando capitis dolore, 
praecordiorum anxietate, vomituque cor- 
ripiebatur , & vexabatur: laboriofe do- 
mum reverfus fumfit, ut frigus propulfa- 
ret, vires que reficeret, vini cremati hau- 
Xtum: inde calor, fitis , irrequieta fomno- 
lentia ; tertio die, vomitu perpetuo pre- 
mente, angufiia praecordiorum, coliapfio- 
ne virium magis magisque ingravefcenti- 
bus, aeger opinione fuorum citius interiit : vibices, & petechiae cadaver deturpa- 
bant. 
18. Patruus feptuagenarius, qui aegro, 
morientique adftiterat, cadaver laverat, 
& loculo impofuerat. Texto poft die (Sep- 
tembris undecimo ) paribus initiis impeti- 
tus, & aerumnis triduum agitatus, abs ago- 
ne, nemine cogitante, exltinctus eft: ca- 
daver petechias, & tumorem Tub inguine 
exhibuit. 
19. Decimo octavo Septembris lues 
primae domus vicinum TelTorem invafit: 
moriebatur, fimili morbi decurfu, intra tri- 
duum; petechiae cadaver variabant. Lo- 
dix clanculum fubrepta malum intulit" 
Mox uxor, prolesque duae correptae funt; 
filiola decennis morbum fuperavit. 
20. Iplls diebus primi aegri vidua, 
ejusque filia periculofe decubuerant: inve- 
niebantur 230 Septembris, mater quidem 
quinque carbunculos, & duos bubones, lub 
fmgulo inguine unum; filia tres carbunculos, 
& bubonem gerentes ;ambae reconvaluerunt. 21. Ineunte Octobri paternam iftius 
viduae domum contagio invallt, & octo 
animas infecit: duae emerfere : mater 
leviro, filiae, nepti, fenique adftiterat* 
Ab inde tranfiit malum ad filios duos, pro- 
priam famliam habentes : binae quatuor 
aegros, & ex his duos reconvalefcentes ha- 
buerunt. Ita peltis quinque ejusdem pro» 
fapiae familias funefiavit 
22. At praeter hafce confanguineas, vi- 
cinamque fupra dictam adhuc quinque 
infectae fuerunt. De una confiah cum qua- 
dam iftarum communionem habuiffe, Sc 
alteram, tertiamque contaminalfe. de 
quarta autem, et quinta, qua occafione vi- 
rus ceperint, comperiri non potuit, O- 
mnes hae numerant quatuor & decem aegros, 
& tres duntaxat refiitutos. Itaque vicus 
■undecim domos intra tres menfes habuit 
infectas; quatuor fupra triginta peltiferos; 
viginti quatuor mortuos ; decem in fa- 
reverfos. 23. Primus, alter, & tertius occafus 
Itatim, & tempefiive innotuerunt: nam 
[enatus coronenfis intra ditionem fuam 
ordinate, & difiincte in hanc rem difpo- 
fuerat, Qui aegris adftiterant, & qui con- 
verfationis fufpecti videbantur, domibus 
fuis circumclufi, & omnem fuppellectilem 
lavare jufsi funt: at neutri fcopo plene 
fatisfactum elt: praecautio tamen eo pro» 
fuit, ut miasma peltiferum parcius, & len- 
tius vulgaretur. Contra incuriam, altile 
tiam, & contumaciam vulgi in pelle nun- 
quam fatis cautum elt. Optimo itaque 
confilio familiae decem, primum contami- 
natae, in territorium; ultima in vicum, de 
quo mox agam, transductae funt. Secuta 
domorum purgatio fomitem mali penilu§ 
reftinxit. 
Novum Tohatu 
24* Vicus hic Valachorum elt: difiat 
a territorio dimidiam j a Rosnavia totam 
itineris horam; habet fupra centum tre* decim domos, quas ante pedem quingen* 
tae fexaginta animae habitabant. 
«5. Quatuor defofla humo tuguria vi- 
cum verius territorium finiunt. In horum 
uno vetula tres nepotes alebat, puellum 
feptennem , duasque puellas , lexdecen- 
nem unam i alteram quinquennem. 
26. Decimo tertio Septembris puellus 
feptennis (ita narravit vetula ) fubito hor- 
rore, validoque, & diu continente frigore 
prenfus, tenlionem, dolorem , calorem 
ab aure finiltra verfus os querebatur: 
noctem egit utcunque quietam: podridie 
parotis ejusdem lateris intumuerat : na- 
to Jieri fuper maxilla tumori bullulae, 
lentis magnitudine , infederant : tertio 
die omnia pejora : ruptis bullulis nigror 
fuccederat: quarto die , mentis parum 
compos, inter perpetuas volutationes vi- 
tam finivit. 
27. Decimo quinto Septembris binae 
forores horrore, naulea, vomitu, ingenti 
capitis dolore petebantur, & vexabantur : poltridie binis tumor fub utroque in- 
guine prodierat; vomitus perfifiebat; ca- 
lor frigusque fe fe invicem excipiebant: 
mors uni decimo feptimo; alteri decimo 
octavo Septembris obvenit.' 
28. Vetula, praecipit! grayique fuorum 
aegritudine territa , vicinas advocaverat, 
& aegros, petitura conblium, circumtule- 
rat. Jamque e vicinis lilia i6° Septembris; 
mulier uterum gerens decimo octavo; al- 
tera vicelimo pefiem conceperunt: fecula 
dt25°' alia mater familias: &300* agricola 
in dumetis, haud procul vico, repertus elt, 
pefte laborans, & fub axilla liniltra gerens 
bubotiem. Itaque contagio a medio Septem- 
bri usque exeuntem menfemfex domos fu- 
nelta verat, & interea mortiferum feminium 
late disperferat: crevit eundo usque lie- 
nem Novembris: ab inde pedetentim re- 
mifit, & ineunte Februario defiit: domos 
infecit quinquaginta octo; prehendit ani- 
mas centum fexaginta; interemit centum 16 
viginti unam ; fauciatas reliquit triginta 
novem. 
29. Prima funera Itatim renuntiata, Sc 
pervifa fuerunt. Superfiitibus in territo- 
rium translatis, primum tugurium fuccen- 
debatur ; alterum , quia prope domos 
erat, arcte claudebatur, & vigiliis munie- 
batur. Mox totus vicus excubiis circum- 
feflus eft in tutelam circumjacentium vico- 
rum. Quod quidem providentifsime fa- 
ctum : nam diffufum, ut innui, hinc & 
inde fub ipfis initiis virus faevire mox 
occoepit, nec continuatae usque medium 
Octobrem infectorum , & Inspectorum 
transvectioni aufcultavit. Forfan tamen 
demum profuiffet: verum vectigaliarii 
terzburgenfes, qui, ante fecuri, nunc, ne- 
fcio cujus perfvafu, in metum adducti, ne 
miasma ex aere, dum segri praeter vehe- 
rentur, in aedes penetraret, intercelferunt. 
Et quamquam prsetenfa ratio vana elfet, 
fatius tamen vifum efi abfihere; quam eos 
i» perpetua trepidatione relinquere. 30. Extinctionem mali juvit, promo- 
vit t & acceleravit incoepta, mox ubi re- 
mi/it , accurateque, & afsidue continuata 
purgatio. 
31. De occafione peltis in hoc vico 
ortae nihil certum proferam. Vetula a 
focero, proxime cis territorium feden- 
te, tertio abhinc die domum retulerat 
lanam, quae facile e territorio inquina- 
ta venerit, ex qua puellus feu tractando, 
feu ludibunde defuper cubando peltem 
conceperit. 
Tohan Vetus. 
32. Elt militiae vernaculae vicus fexa* 
ginta duarum fupra centum domorum: 
numerabat ante peltem fexcentas quin* 
quaginta animas. 
33. Vidua, valido aegritudinis infultu 
petita, moriebatur vigelimo tertio Septem- 
bris : cadaver nihil praeter petechias 
oftendit. Propingui, & vicini, live ita 
crederent, aut credi vellent, ajebant: 
» aegram totos octo dies jacuille; line prse- 18 
* vio horrore, & frigore, ex longa alvi 
„ obftmctione colicis doloribus vexatam 
„ crebro vomuifle i vini cremati multum 
„ fumfilfe ; medicafiram bryoniae deco- 
* cto caput, & abdomen aegrae lavilfe; pe- 
„ techias ex perverfa medela prodiille. “ 
34. Concinnata ad veri fimilitudinem 
narratio pedis non penitus 
fubmovit : fuperftitibua domo egredi in- 
terdictum, & deforis vigiliae appofitae funt* 
At vigefimo octavo Septembris fuperfti- 
tum filiarum una, ac mulier, quae viduae 
adftiterat , in morbum lapfae, bubonibus, 
que lignatae, & intra quatriduum mortuae, 
omnem dubitationem fuftulerunt, 
35. Quae duobus vicis, Rosnaviae, & 
Novo Tohan, nuper praetenfae fuerant ex, 
cubitorum dationes, viris auctae, recens 
infectum ftatim circumcluferunt. Interea 
de obeundis vifitationibus, conquirendis 
aegris, & cultodiendis domibus peltis fu, 
fpectis dispofitum eft. Mox eventus do-» 
4?uit, fomitem mali opinione latius profer. pfifle: una, altera, & tertia domus inve- 
niebantur infectae, & feffores transduce- 
bantur ih territorium usque 2oum Octobris, 
quo ab ea praecautione, ut fupra dixi, de- 
Ititum elt. Ab inde novi aegri in domum 
pro nofocomio vacuatam adlati; fuspecti 
feorfim collocati; fupellex purgationi ac- 
cepta ; verbo: quae ad ektinctionem mali 
neceflarise erant operationes, fideliter, & 
afsidue exactae fuerunt. 
36. Principio manifeltae peltis milites 
vico excelferant, & prope caflra ponere 
conllituerant: confilium fanitatis reproba- 
vit: „ vix enim milites omni domorum 
„ fuarum viPione fe abftinere, neque diu, 
M quum hiems initaret , perfiUere polfe: 
M vitato folicite cum infectis congrefTu, Sc 
M fupellectilis fordidae ufu falutem etiam 
„in vico penes ipfos elfe; id 11 fecerint y 
* malum brevi extinctum iri. K 
3/. Paruerunt lubenter, & imperata 
diligenter perfecerunt; eventus quoque 
edicto fidem fecit .* nam intra duodecim domos peltis circumclufa defecit, et No- 
vembris dies duodecimus ultimum aegrum 
dedit. Nofocomii curam gerebat chirur- 
gus ex Novo Tohan: ambo vici una dun- 
taxat hora diftant. 
38- Exacta purgatione, & expleta fi- 
deliter probationis folitse mora vicus hic, 
& Rosnavia decimo quarto B"ebruarii, 
omnium infectorum locorum primi, cir- 
cumclufione liberati, & communi locietati 
refiituti funt. 
39. Antea autem Ungulis felforibus 
de detecta, & purgationi fubdita fupellecti- 
le jusjurandum delatum eft: vespillo, qui 
matris,fororisque, ex pelte mortuarum, re- 
fidua veltimenta humo defoderat, recela- 
re j quam pejerare maluit: refolfa, mox 
combulla, refurrecturae contagionis pericu- 
lum extinxerunt. 
40. Unde illa , & qua occatione hic pri- 
mum orta Iit, fpecialiter comperiri non po- 
tuit: vicanei tantum edifleruerunt, pueros Novi Tohan iisdem , queis ibi pefiis coepe- 
rat, diebus viduae calamitatem attuliffe. 
In Diftrictu Fogarafienli. 
Butsurn. 
41. Eli militiae vernaculae vicus fexa- 
ginta novem domorum; in his ante pe- 
Ftem animae fedebant fupra tercentas 
decem & novem. 
42. Miles hujus vici fefTor, furacitatis 
manifeftus, obita proxime territorium ca- 
fariorum excubiarum vice, altero Octobris 
die fupellectilem domum reportavit. Hujus 
uxor, quintum menfem gravida, in mor- 
bum inopinatum lapfa, tertio die abortiit, 
& mortua efi: is dies erat Octobris ter- 
tius decimus. Ipfa edixerat conjugem ex 
Itatione fibi mortem attuliffe, & mox a 
morte pater militis feptuagenarius, fubi- 
taneo obitu cohfternatus, parocho primum* 
dein amicorum uni folicitudiriem 
aperuit, quod nurus ex pede periiffet: „ei 
fub inguine dextro tumorem, magnitudine „ pugni, emerfiflej polt mortem conciditfe: 
„ fufpicari fe filium ex Itatione peftem re- 
portavifTe. * 
43. Decurio , parochi aliorumque 
fvafu, domui mox excubitorem appofuit’ 
& cafum centurioni, horam itineris ab in- 
de degenti, renunciavit : milTus centuriae 
chirurgus cadaver vilit, ac morbum pro 
Vulgari, & innoxio declaravit , reclaman- 
tibus haud paucis: „ non recte obfervalTe, & 
alium chirurgum advocandum elTe.H U- 
xor Jfubcenturionis (is domo aberat) motum 
quadamtenus compefcuit dicendo: ,, fe 
„ aegram unxiffe, nullumque tumorem inve- 
„nilTe:w at parochus, nihil, motus, exequias 
ritu folenni ducere abnuebat: mulier coegit 
mifsis duobus armatis; domus, centurionis 
juflu / excubiis liberata elt, permiflaque 
fuperftitibus cum ceteris incolis conver- 
fatio. 
44. Duas feptimanas hluit malum; 
poft divertit in domum paternam, & mi- 
litis mater obiit ex morbo triduano 26° Octobris: illi parotidis dextrae infignis tu- 
mor, & fub mento macula nigra (procul 
dubio carbunculus) fubnata erant. 
45. Appolito interim excubitore, cafu- 
que ad centurionem perlato, is ipfe chi- 
rurgus a dentium dolore , cui mulier ob- 
noxia fuerat, tumorem, & maculae origi- 
nem repetiit, & morbum pellem non efle 
per caput fuum adfeveravit, fecus fenti- 
entes acriter increpans, ,, ceu vicum pe- 
„ Itis labe perperam infamarent: * ni- 
hilominus vicanei domum ingredi, funus- 
que eferre , & comitari abhorrebant: at 
fub centurionis uxor verbo, & exemplo 
nonnullos perfuafit: ceteri ne mandato 
quidem paruerunt , & fuerunt inter hos 
lingua intemperantes , confdiaque mifcen- 
tes, qua ratione fuperitites a communio- 
ne ceterorum arcerent : hinc abfolutis 
exequiis duodecim milites, ad centurionem 
citati,in trahebantur: hac exa- 
cta, centurio acriter corripuit, » quod ob 
h duo funera motus cierent, & fupra fe 24 
M fapere vellent: chirurgum peltis indicium 
„ non invenilTe: fe in caftris centena uno 
„ die funera absque pelle vidifle: nemo 
„ deinceps aufit de pefie loqui: in eum, qui 
„ fecus fecerit, fcipione animadverfum 
„ iri: penes fe imperium, ceteris paren- 
>, dum Similiter fubcenturio , interea 
reverfus, fuccenfuit; „ viderent, ne fparfo 
„ perperam peltis rumore vicus circum- 
M eludatur, eisque fame pereundum Iit* 
„ fi domi fuilfet, fe fcipione pellem expul- 
* furum fuiffe. * 
46. Eadem feptimana reverte ad 
primam domum contagio militis focrum, 
ejusque feptennem filiam ex morbo qua- 
triduano peremit : luftratis cadaveribus 
chirurgus de indole morbi, ut prius, pro- 
nunciavit: at in paterna domo fenex, hu- 
jusque duo coelibes filii ab hefterna die 
gravifsime habebant: chirurgus, jam fxbi 
metuens, aegros foras evocavit: at eosdem 
manu contingere non fuftinuit 5 fed emi- 
nus interrogavit, ac morbum contagiofum. 25 
nequaquam tamen peftem effe edixit : 
aderat fubcenturio, & vicanei jurati: fe- 
nex mortuus efi feptimo; filii octavo No- 
vembris. Sic ex eadem profapia, quae 
undecim animas habuerat, octenae brevif- 
fimo morbo, 8c ex his feptem intra fpa- 
tium deeem dierum perierant. 
47. Neque Fic centurio adduci potuit, 
ut adeo crebros, repetitosque cafus fupe- 
rioribus aperiret: id dentum fecit militiae 
germanicae fubcenturio , dato primum 
ad centurionem nuncio, qui ab inde ad 
confilium fanitatis coronenfe pervenit. 
48- Adfuit io° Novembris medicus 
Brukmann, qui cognita cafuum ferie, <& 
internecina velocitate, verant pellem elfo 
declaravit: cetera enim morbi adjuncta, & 
accidentia ne tum quidem centurio, fubcen, 
turiove, aut chirurgus revelaverunt, live ex 
confcientia culpse, five quodfperarent, me, 
dicum ad fuas partes eJTetranfiturum.Novif* 
fima nocte ceciderat in morbum fuperfies 
infortunati militis novennis puella: inter^ rogata nihil praeter capitis dolbfem que- 
rebatur j trucem tamen , & abalienatum 
vultum, ut peltiferi folent, praeferebat: cete- 
rum in toto vico nullus aeger repertus eft. 
49. Medicus humatis cadaveribus, & 
praecepta fupellectilis peltiferae purga-/ 
tione difpofuit, ut paterna domus, felfori- 
bus deftituta , obferaretur; altera vero, 
quae peltis incentorem, duasque proles , 
Sl confanguineam coelibem in auxilium ad- 
vocatam habebat, omni commercio inter~ 
eluderetur, & ambae ab excubitoribus ex- 
tus cultodirentur ; vicanei conventibus fe 
abftinerent ; vifitatores circumeundo de 
aegris inquirerent ; vigiles ex propin- 
guis vicum infectum circumfiderent, & 
contagionem introrfum coercerent. 
50. Poliero ab abfcelfu medici die fi- 
lia novennis, de qua fupra; pater 13® 
Novembris; & filiolus quinquennis 150 No- 
vembris mortui funt: coelebs cadavera 
humavit; at eodem die peltem concepit: 
bubonem fub inguine liniltroi carbuncu- lum in abdomine habuit, & convaluit: 
aegrotanti fubcenturionis uxor alimenta fup- 
peditavit : cafus ifte totum fere menfem 
latuit. 
51. Interea mater alterius familias, 
infectis cognatae , jam a 12° Novembris 
pelle laborabat: ex tribus bubonibus fub 
axilla dextra, et utroque inguine clancu- 
lum decubuit; clanculum convaluit: in 
alia domo duo puelli, feptennis quidem 
22° ; quinquennis 250 Novembris ex mor- 
bo triduano mortui funt* renunciatio mor- 
tem ab epileplia, cui puelli obnoxii fuilTe 
perhibebantur, repetiit: reapfe vero p£- 
ftis erat, neque epilepticos adfultus, prae- 
terquam ab aliquot retro annis ex variolis, 
unquam habuerant, quemadmodum mater 
mihi poftea narravit: rurfusalius familias 
pater, 220 Novembris pelle correptus, 
axilla dextra, & inguine dextro bubonem 
habuit : denique filius viduae quatuorde- 
cim annorum 24° Novembris ex pelle de- 
cumbebat. 52. Eo ipft> die fcripfit centurio Coro- 
nam ad praefidem delegati fanitatis confi- 
lii, binas primum infectas familias plane 
cxftinctas elfe; coelibem valere, nullum- 
que ab inde pellis indicium in toto vico 
verfari: conlllium refcripfit, coelibi domo- 
rum purgationem imponendam elfe: prae- 
fcripllt normam, ad quam opus perficeret* 
53, At centurio jam 30 Decembris pa- 
linodiam cecinit, transmifsis ad confilium 
fubcenturionis literis: hic fcribebat: „ no- 
„ vifsima nocte mulierem cum macula li- 
„ vida in brachio dextro obiilfe: duos 
„ pueros decumbere , & fub inguine tu.' 
* mores habere: deum nolfe, quid hoc fit: 
* fe morbos non intelligere : feptem in 
M vico aegros dari, fexque domos inter- 
„ clufas elfe. * 
54. Ab ifto tempore difpofitiones, 
quas medicus Brukmann initituerat, rite , 
& accuratifsime perfici coeperunt: iqo 
Decembris alius chirurgus bene peritus 
ppmperit undecim domos pefii obnoxias; in his quindecim decumbentes; mortuos 
a principio viginti unum. 
55. Toto Decembri contagio magis 
magisque invaluit: & infelix chirurgus 
qui funelta, nefcio ignorantia, conniventia- 
ve, an pertinacia malum prolatavit, de- 
dit 270 iltius menlis ex fe fe tabellam, in 
qua domus infectas 215 mortuos ab initio 
38; reftitutos novem; adhuc decumbentes 
octo; proin peltiferos 55 recenfet. 
56. Menfe Januario peltis unicam do- 
mum recens invafit, pedetentim decrevit, 
& cum eo defecit. Facta poli: dirquifitio 
reperit funeltatas domos 22; infectos 65; 
interemtos 46j reltitutos 19. Profecto, fi. 
ullibi, certe hic peltis intra exor- 
dia contineri potuit: cognitio primi cafus, 
hujusque occafionis; plebs falutis fuae fo- 
licita; incommodis politicarum difpolitxo- 
num nuper territa; ad omnia obfequia pa* 
ralifsima • haec , inquam, ferebant adju-, 
menta, quae ferefemper, ubique delide-* 
rantur. Magnum Berivoi. 
57. Rivus praeterfluens dividitparvum 
a magno: ille peftis expers fuit; de ma- 
gno hic fermo eft: habet domos 64, quas 
296 animae ante peftem habitabant: dillat 
a Butsum duas itineris horas : non pau- 
cae familiae pertinent ad militiam verna- 
culam. 
58. Omnes vicanei ex Butsum conta- 
gionem fago inquinato adlatum effe con- 
ftanter afferunt: de tempore, & authore 
non ita compertum eft: fullo, ad quem 
fagum miffum fuit, fere feptuagenarius, 
pofi triduanam aegritudinem, fuorum ex- 
pectatione citius , mortuus efl 26° No- 
vembris : hujus frater , & filius vibices, 
maculas, & pullulam fabae magnitudine 
adverterunt, quas tunc peftis indices fu- 
fpicabantur. 
59. Secuta eft puella domus vicinae, 
apud fullonem quotidiana: aegro, mortuo- 
que adfuerat, & cum hujus filia haud in- 
frequenter cubabat: obiit 30 Decembri* ex morbo quatriduano : parentes a bibito, 
validoque horrore mortis caufam oriri con- 
tendebant, & chirurgus, qui cadaver vifit, 
nullum fe peltis indicium comperifTe re- 
tulit: at 190 Decembris inventa Foror cum 
duobus bubonibus falli parentes convicit. 
60. Hanc excepit apud fratrem fullo- 
nis pupilla quadriennis io° Decembrisj 
hujus mater 120 , quo itidem die ipfa fullo- 
nis filia, bubonem fub inguine finiftro ge- 
rens, decumbebat i 13° mortuus eft in- 
fans quadriennis, bubonibus fub axilla fi- 
niltra, & inguine dextro fignatus: hujus 
foror quoque jacebat cum bubone fub in- 
guine fmiltro: 140 in quinta domo mortuus 
elt herus cum petecbiis: chirurgus, qui ulti- 
ma cadavera, & aegros viFit, peflem effe dixit. 
61. Circiter dimidiam a vico itineris 
horam Itabant tuguria, ludicris caitris fu* 
periore autumno ufitata: tribunus velitum 
vernaculorum , qui vifitationi intererat, 
omnes FelTores quatuor domorum cognata-» 
yurnido j deinde 200 Decembris quintae fe£» fores una cum eegris illo transtulit: tugu* 
ria fic divilit, ut aegri a fanis feorfim elfent: 
horum duas clalfes fecit: eorum, qui re- 
apfe fe fe aegrorum confortio contamina- 
verant, & eorum, qui cum poftremis his- 
ce convenerant, aut fajtem convenilfe fu- 
fpecti erant; in ambitu tuguriorum confu- 
tuit vigiles, qui continerent translatos, & 
fors advenientes arcerent : intus quoque 
vigilias pofuit, ut ne diverfae feriei homi- 
nes inter fe convenirent: vacuatae in vi- 
co domus oppelfulatae, & excubitoribus 
pariter concreditae funt, ne quis vim fa- 
ceret, & fuppellectilem auferret: vicus 
ipfe octo Itationibus circumfidebatur. 
62. Interea dum iftae familiae trans- 
ferrentur ; aliquot aliae, vefano peftis me- 
tu territae, in proximam filvam confuge- 
rant; repertae in caltra transductae funt, 
quia metuendum erat, ne quid feminii 
peltiferi fecum tulilfent: probationem 
fim a ceteris expleverunt fani , & de- 
naum in fuas domos redire permifsi funt. 33 
63. Oppidum Fogaras, a caftris duas 
horas difsitum, recipit rivum, qui caftra 
praeterfluit, in quo pellis fomite inquinata 
fupellectilia lavari debuerunt: oppidum 
metuebat , ne aqua rivi noxam inferret; 
fuperum fanitatis confilium fine metu efle 
jufsit, & rem veriflmilitudine deltitutam* 
ab omnique experientia alienam efle de- 
claravit. 
64. Iplifsimo tempore ingens quoque 
peltis metus Cibinienfes incefsit: Fogarafi- 
enfes enim renunciaverant adolefcentem 
in Butfum famulantem, nepotem fullonis 
in Berivoi primum infecti, poftquam fa- 
tale fagum in domum avi attulerat, fu- 
gam cepifle, & in vicum fedis cibinienfis, 
a metropoli fesqui horam difsitum, diver- 
tifle: multi fortuita, ut adfolet, in cul- 
pam trahentes criminabantur, quod con- 
filium fanitatis citimae fluvii Alutae ripae 
praetenturam non ante objeciffet: at metus 
inanis erat, & brevis fuk; nam tertio 
poli die compertum elt, adolefcentem in Butfum continenter manflfle, & prorfus 
\ . 1 
infontem efle. 
65. At domus, quae primam a fullone 
mortuam habuit, 220 Decembris alterum 
fimus, prioris fo rorem trium & decem an- 
norum, etulit, & prius infectam fuifle coni- 
probavit- item in alia domo ejusdem cogna- 
tionis filius octodecim annorum poft ter- 
tium aegrotationis diem cum petechiis de- 
cefsit: poltridie omnes fuperfiites transla- 
ti funt ad caflra. 
66. Octava domus alebat ex miferi- 
cordia fep tu age narium: hic mortui ful- 
lonis fagum, & femoralia dono accepit; 
moriebatur bubonem fub inguine habens 
22° Januarii: felforis familia poltridie in 
caflra transducebatur. 
67. Ita patet octo domos hujus vici 
pelle funeftatas fuifle; memoravi aegros 
inortuosque in vico repertos: ceteri in 
caftris pellem conceperunt.* omnes faciunt 
»5 infectos, ex queis viginti perierunt; quin- 
que tantum reconvaluerunt. Netot. 
68- E(t vicus quinquaginta feptem do 
morum, in queis 370 animae ante peltem 
fedsbant : felTorum nonnulli funt militiae 
vernaculae. 
69. Velitis uxor forori, quae fecunda 
in Berivoi ex pelte obiit, adftiterat: haec 
poli exequias indufium mortuae domum 
reportavit: ipfa ejusque maritus m° De- 
cembris ex morbo triduano vita decelTe- 
runt: cadavera petechiis foeda erant: fu-* 
peritites parentes eodem die ad cafira 
transducti funt, ubi fani permanferunt. 
70. Quatuor familiae habitabant in eo- 
dem cum infecta ambitu : vacuata domus 
peflulis bene claufa , & ceterae habitatae 
excubitoribus circumlidebantur ob fufpi- 
cionem, ne aegrotantibus adftitilfent, aut in- 
terveniffent: ultra duas feptimanas perita 
bant fanae: at circiter medium Januarium 
contagio inter familiam novem animarum 
erupit, & duas proles fuftulit: fequeban- 
tur 22», 230, 26° totidem prolium funera; parentes duo prima celaverunt; ultima 
fmgillatim decurioni militiae vernaculae, & 
comarcho vici indicaverunt: hi vero adeo 
non renunciaverunt, ut potius mortem in» 
lentarent parentibus, fi alia via aperirent: 
itaque haud fecus; ac cum nuperis cadave- 
ribus fecerant, fic fecunda clanculum in 
horreo humaverunt* 
71. Tandem,quum miniltri purgatum 
venirent , inventi funt primo Februario 
pater ipfe, & refiduae proles mortuae fo- 
la fuperftite matre, quae & ipfa, mitius 
habita, cum carbunculo reconvaluerat: ul- 
tima haec cadavera bubonibus fignata 
erant; in vicina domo jacebat adolefcens 
15 annorum ex pelle pridie oborta, bubo- 
nem gerens fub axilla liniltra: hic cum 
omnibus ceterarum domorum felforibus 
eodem die ad caltra translatus obiit 4** 
dicti menlls: ceteris peltis pepercit, & in- 
tra tres illas familias quievit, duodecim 
animas impetivit, & ex his unicam in vi* 
vis reliquit. Sarkaicza* 
?<2. A vico Butfum quartam tantum 
horae partem diftat: habet domos octo 
& nonaginta: numerabat ante peftem vi- 
ginti duas fupra quingentas animas. 
73- Quae mox exorta, & extincta 
demum pefie factae funt perquifitiones, 
evincunt malum ex Butfum huc fuifie ad» 
latum: de modo discrepant: quidam te- 
Ites ajunt adolefcentem butfumienfem , 
ineunte Decembri , in filva utrique loco 
communi ex pefie mortuum, a quo far- 
kaiczenfis porcarius inter cejera cingu* 
lum laneum acceperit , mdeque pellem 
conceperit: aliunde confiat hujus matrem 
binarum primum in Butfum infectarum 
domorum familiarem fuilfe , & inde la* 
nam, quo tempore pefie flagrabant, re« 
tulilfe : nec minus certum eft militem ver- 
naculum, qui malum in Butfum intulit, 
prima Novembris feptimana apud eandem 
mulierem divertiife; atque hinc nafcitur fufpicio, eundem forfitan illi fupellectilem 
infectam c onere di di fle. 
74. Quidquid fit harum oceafionum, 
quaevis fufficit ad peflem propagandam: 
etfi enim ex lana fupellectilive ante De- 
cebrem contagio oriri debuifle videatur i 
facile tamen evenire potuit,' ut mulier 
malum fufpicata aut lanam, aut fupelle- 
ctitem feriori demum die expromferit, 
filioque fuo tractandam dederit. 
75. Hic 14» Decembris, jam aegrotus, 
domum rediit, & tertio poft die mortuus 
eft: cadaver exhibuit chirurgo vifenti 
duos carbunculos in antica tibiae parte, & 
parotidemfiniftram tumefactam, petechias- 
que per totum fparfas: indubia peflis indicia, 
quam reapfe efle eventus confirmavit: po- 
ftridie vicus flationibus circumcludebatur. 
76. Ab ifto porcario, qui cum matre 
intra domus herilis fepta habitabat, ma- 
lum tranfiit ad filium heri quatridecennem, 
qui decumbenti, & morienti adfederat. 
decefsit 220 Decembris ex merbo tridua- 39 
no: pariter ufque finem Decembris octo 
ceterorum domefticorum mortui funt, fic- 
que eadem familia intra exiguum fpatium 
decem funera extulit: herus, & famulorum 
unus manferunt intentati. 
77. Interea dum ifti aegrotarent, cala- 
mitas fimul populabatur familiam affinis, 
qui focrus heri frater erat; ipfe, uxor, 
& duae proles perierunt. 
78. £t tota haec clades /tam praeceps 
in hifce domibus fuit, ut fere prius de 
mortuis ; quam de aegris compertum fit: fu- 
perftites ad caftra transducti funt, & vi- 
debatur malum penitus extinctum : at 
fexto Februarii gravida mulier morieba- 
tur ex morbo paucorum dierum: propin- 
gui adferebant ex infuperabili carnis ap- 
petitu, cui fatisfacere mox non poterat, 
primum abortiilfe , dein decefsilfe: chirur* 
gus in cadavere nihil reperit, quod pe- 
ftem indicaret : jufsit tamen fuperltites, 
circumpofitis excubitoribus, egrelfu inter- 
cludi: provide quidem; nam mortuae pa- truus s$t> Februarii aeger remmciabatur: 
habebat fub axilla dextra bubonem: mox 
ad caltra cum luis transvectus eft, ubi 
poltero die deoefsit. 
79. Quinque itaque familias hic vicus 
habuit infectas; peltiferos decem & feptem, 
quorum nullus convaluit. 
So. Haud procul ftiit, quiu alter vicus, 
Keo-Sinka dictus, pefte quoque adfhgere- 
tur : ultra hunc mediam circiter horam 
duae familiae habitabant totidem tuguria: 
TeiTor unus, nihil quidquam mali fufpicans, 
diverterat, & pernoctarat 15® Decembris 
in prima domo Sarkaiczae infecta: poftri- 
die domum reverfus, ex praecordiorum 
anguRia male habens, & temulento llmi- 
lis, dolores perfenfit verius cava axilla- 
rum , & inguina recurrentes: 170 utcunque 
levatus, morbum venatione difcutere ten- 
uavit: inde retulit germina bubonum fub 
utroque inguine, qui poliea in magnitudi- 
nem ovi gallinacei excreverunt: ig0 le- 
ctum tenuit: 190 fatis virium habuit, ut in 41 
vicum iret, & in ecclefia facris adelTet; 20» 
longe pejus habuit; 21° avide comedit, & 
bene, ut fuis videbatur, dormivit: 22° in- 
Cxpectato mortuus elt: chirurgus cada- 
ver luftrans bubones collapfos invenit, & 
ex pefie mortuum elfe dixit: mox infe- 
ctum, huicque proximum tugurium f & 
duse in vico domus, quas aeger adiverat, 
vigiliis circumdatae funt. 
81. Re comperta mox difpolitum iba- 
tur, ut fuperfiites una cum iis, qui aegro- 
tantem inviferant, in caltra transferrentur: 
verum literae, mandatum perfcribentes, 
culpa tabellarii tardius advenerunt: inte- 
rea demortui filius tredecennis, 20 Janua- 
rii folitis peltis lymptomatibus petitus, 
bubonemque nactus, poftridie mortuus elt: 
atqui tunc demum fuperfiites, & proximi 
tugurii felfores ad caltra transvehebantur 
mox fuccenlis ambobus tuguriis: ambae 
familiae perftiterunt fanae, nihilque ultra in 
novo 5inka accidit mali. In Sede Nagy ~ Sinkenli, 
Rofunda. 
82. E# vicus fedis, feu circuli faxonici 
nagy - fmkenlis, quem Aluta flumen divi., 
dita diftrictu fogararienli: habet noven- 
decim domos fupra centum: diltat verfus 
feptentrionem quatuor circiter horas a 
dextra Alutae ripa: Berivoi tantundem di- 
Jtat verfus meridiem a iiniftra: nihilomi- 
nus lues ab hoc in illum lequenti modo 
transvecta efi. 
83. Qui primus in Berivoi peftem ha- 
buit, fullo erat, ut dixi: congelferat autu- 
mno magnam vim laneorum pannorum, 
quales Valachi in ufus domelticos confi- 
ciunt, jamque fubactos, & ficcatos in ve- 
Hibulum domus fuae contulerat, proprieta- 
riis, quorum nonnulli ultra Alutam in di- 
cta fede, & proximo circulo comitatus 
albenfis fuperioris degebant, proxime re- 
vehendos: dum ex pelte decumberet, ad 
manum fuit Iqdix, qua doineltici aegrum iexerunt: haec erat vaccarii rofundenlis: fi- 
lius defuncti, & ex fratre nepos onerato 
pannis curru venerunt 5® Decembris in 
vicum, & vaccario lodicem*, fratri vero 
ejusdem quatuor lanea faga reddiderunt: 
dein in alios vicos, eadem caufa» iter 
perrexerunt. 
84. Ante dicti vaccarii filia decennis, 
feptimo Decembris in morbum lapfa, de- 
cefsit io® cum bubtme, & petechiis, ut 
poltea compertum elt: nam ex morbilli* 
mortua tum referebatur. 
85. Stetit malum usque 2pum Decem- 
bris: pater pomeridianis horis, dum fru- 
jnentum flagellis excuteret, horrore, & 
frigore fubito correptus, viresque fractus 
rediit domum, & faepe vomuit: per fe- 
quentes dies ingentem capitis dolorem, & 
praecordiorum anguftiam queftus obiit 1® 
Januarii; cadaver vibices, & petechias 
oltendit, quas confpicata defuncti glos 
confeftim domum fuam rediit, vefies mu- 
tavit, feque, & proles incolumes fervaviti 44 
cadaver ab uxore, & adultis prolibus 
haud procul domo humatum elt: mani- 
felio indicio, jam peltis fovifle fufpicionem. 
Eodem die vidua, & filiola octennis iis- 
dem, queis pater, petebantur fymptomatis* 
idem morbi decurfus.- moriebantur, prior 
quidem tertio j polterior quarto Januarii. 
S6. Quinto menlis die relatio ad fu- 
premum fanitatis collegium pervenit • 
chirurgus vilerat defunctorum cadavera, 
nihilque fufpectum repererat: ex provi- 
dentia tamen non domus tantum vaccarii; 
fed etiam vicinae interclufae fuerunt, in- 
terdictumque vicaneis, ne e fuo territorio 
egrederentur: collegiumrefpondit:„renun- 
* ciatos cafus, quod fubiti elfent, fingula- 
„ rem attentionem expofcere: requiren- 
& dum, an non vaccarius, aut fuorum quis 
5, in diltrictu fogarafienll fuerit: inter- 
* rogandos accurate fuperftites, num ille 
„ aliquid egerit, aut comederit, unde 
„ morbum, & mortem accerferit: nonne 
* magnum frigus, ingentem capitis dolo- * rem, gravem virium proltrationem, te- 
5, mulentiam, & infamam expertus fit: 
„ funditer &de muliere, & de filiola: inte- 
„ rim dirpolitiones provide factas effe. “ 
87. Repofuerunt Nagy-Sinkenfes: 
rem fe propius exanimavilfe; virum, & 
„ uxorem notata fymptomata, dum vive- 
„ rent, expertos, & queftos effe, ac de- 
„ mum patuiffe, filiam decennem 100 De- 
„ cembris defunctam parvum tumorem 
„ fub inguine habuilfe: de origine mali 
„ fuspicionem trahi, per Valachum beri* 
„ voienfem, qui ineunte Decembri apud 
„ vaccarium divertit, adlatum efie: cete- 
„ rum in ea ipfa domo tres adhuc horni- 
„ nes decumbere, quorum unus fub ingui- 
* ne tumorem haberet. * ,♦ 
88. Adfui 170 Januarii.» frater vaccarii, 
pofthabita fua familia , aegros inviferat, 
ibique deprehenfo ad fuos reverti inter* 
dictum fuerat: is circiter \\° Januarii pe* 
fie tentatus, 130 foras vocatus ad rogata 
yefpohdit: at fub veiperam itidem egrelTus regredi non potuit, & poftridie 
mane ante domum fedens mortuus repe- 
riebatur; jacebant frater, & foror, ille viginti 
duorum; haec octodecim annorum: ambo vix 
fe fe foras elaboraverunt; ille oltendit bubo- 
nem fub inguine finiltro; ifta, longe debi- 
lior, parotidis tumorem praeferebat: ne- 
mo erat , qui mortuum fepeliret; nemo, 
qui aegris ex inopia, & morbo fatifcenti- 
bus adfifteret: quin imo quivis vel eminus 
cibum potumve fuppeditare reformidabat: 
ingemui humanitatis extremae calamitati t 
totus in eo fui, ut perfvaderem , poffe abs- 
que ullo periculo nexis ad longurias po* 
culis necelfaria, inter cetera jufculum vi- 
nofum, fubminiltrari, quod & factum elt. 
89. Seripfi eodem die ad praefectum 
arcis Fogaras, ut ex Butfum duos ex pe- 
Ite reftitutos, data quantavis mercede, ac- 
ciret, eosqUe Rofundam mitteret, aegro- 
rum curam habituros, & mortuum 
turos*. at nullus conditionem accepit: po- 
ftridic foror mortua elt: frater vero pede-» tentim vires refecit, & as0 Januarii fatis 
habuit, ut fororis cadaver, juxta quod 
hucusque jacere debuit, foras protrudere > 
& hocce, patruiqae ante domum flantis 
Jfuper traham, ad quam vicanei ante jun- 
xerant equum, advolvere, & in Icrobem, 
itidem prius factam, dejicere, humumque 
fuperfternere valuerit: deinde veftes fuas 
exuit, & in ignem projecit, propriam do- 
mum, duasque vicinas fuccendit, & in no- 
vum tugurium ipli foli deftinatum fecefsit, 
ubi usque i/um Februarii manfit: inde ad 
caftra prope Berivoi transductus efi, ubi 
difsipato bubone integre convaluit. 
90. Intra hanc unam domum peltis re- 
jftitit, fex homines interemit, & feptimum 
e faucibus dimifit: familia patrui manfit 
integra , ut fupra dixi: in cetero vico 
morbilli pafsim pueritiam infefiabartt: vi- 
cina loca, ea praefertim, ubi fullones fuerant, 
aperito chirurgo vifa, nihil a publica fani- 
tate alienum praebuerunt. In Haromfz6k 
91. Ita vocant Tranfilvaniae circulum, 
qui Valachiam, & Moldaviam, qua hae 
fe jungunt, contingit; tractus maxime ha- 
bitatus quatuor, & quinque itineris horas 
difiat a confiniis: interjectum fpatium , val- 
de montuofum , nonnullos viculos habet 
aliquot tuguriorum: feflbres vix non o- 
mnes pecuariam faciunt, & clandeftine in 
Valachiam, Moldaviamque eundo, ac re- 
deundo, horfum, & illorfum fua furta, non 
dicam merces, difirahendo magnum, atque 
continuum publicae fanitati periculum im- 
portant : illa praefertim regio, quae a flu- 
vio Bodza nomen habet, talibus nebulo- 
nibus fcatet, atque jam inde generalis ratio 
fe fe manifefiat, per quos, & qua ratione 
peflis in eum circulum induci potuerit, 
& inducta fit. Initium hifioriae faciam a 
xenodochio bodzenfi, & praemittam ali- 
quot cafos, ut opinor, vere peltiferos, at in- 
curia ignoranti ave, ne dicam fallacia, & dolo autoptarum vaMe obfcuratos, & 
palliatos. 
Xenodochium et Vallis Bod^enfis 
92. Sutor bukureftienfis cum familia 
quinque animarum xenodochium intravit 
30° Maji: hujus uxor incidit in febrem, 
quam malignam appellavere: fupervenit 
quarto die narium haemorrhagia: obiit 30 
Junii; chirurgus retulit fe in cadavere ni- 
hil infolitum reperilfe. 
93. Maritus, ex largo potu in mor- 
bum lapfus, videbatur chirurgo ex pleu- 
ritide laborare: poltridie delirabat vultu 
rubicundo, tumido, a fe alienato: mor- 
tuus elt 230 Junii, exeunte quarto morbi die: 
de cadavere id ipfum, ut de uxore, chi- 
rurgus renunciavit: paulo polt fuperllites 
dimittebantur ex xenodochio : at medicus 
Brukmann,mox ubi cafus cognovit, eos 
retraxit; illi, novam probationem exofi, 
Valachiam repetivere. 
94. Sutrinae alumnus, itidem Buku- 
reftienfis, xenodochium io° Junii ingrelfus, & Tutori notus, dum hic aegrotaret, in ejus 
feceflum clandefline ingreflus , & depre- 
henfus feverius obfervabatur, nihilominus 
mox ab humatione Tutoris in proximam 
Tilvam fugit, ubi quatriduo poh, animam 
agens, repertus efi: cadaver oflendit fu- 
per muTculo pectorali majore lateris dex- 
tri ulcus palmam latum , lividum, in 
circumferentia collapTum, & a carne vi- 
va Teparari coeptum: quidquid veflimen- 
torum fupellectilisque habuit, igne dele- 
tum elt: qui cum eo venerant, & manfe- 
rant, triduo poft in Valachiam, adhuc 
Tani, redierunt. 
95. Eodem die, Junii decimo, municeps 
graecus , familiam quinque animarum du- 
cens, intravit xenodochium, & feorfun, 
deguit; hujus uxor ex morbo fextiduano 
mortua eft: conjux narravit „ aegram tres 
„ primos dies alternantibus frigore, & 
„ calore , atque ardoris dolorisque fenfu, 
» per intervalla verfus imam abdominis re- 
„ >gionem recurrente, vexatam fui fle; ifli „ loco ardenti, rubenti, tumenti veficu- 
„ lam albam, hordei granum aequantem, 
„ fupercrevilfe, quam aegra unguibus di- 
„ laceraflet, & ex qua plufculum fangui- 
„ nis efluxiffet: fuperpofitum ex cera, 
„ febo, & pipere emplaftrum dolorem, & 
„ morbum exacerbalfe, atque tandem 
„ aegram letho dedilTe: ipfam antea in 
„ binis cruribus, & brachio liniftro habuilTe 
„ excrefeentias , baccammbi idaei magni- 
tudine, & fimilitudine referentes, quae 
„ ingruente morbo dlsparuiiTent. K his ad- 
jecit, & appofite quidem, hi fio riam peltis, 
a qua morbum hunc longe discrepare 
contendebat : chirurgus cadaver lultrans 
invenitfub umbilico, prope lineam albam, 
ulcus nigrum, & tumidum, quod ipfe pro 
fcirrho in cancrum degenerato habuit. 
96. Medicus Brukmann intellectis his 
cafibus prope fuit, ut peftem declararet : 
tres primicafus mortis velocitate, & ejus- 
dem cauhe fuccefsione contagionem pro- 
dere videbantur: quartus itidem fufpectus erat, eo quidem magis, quod graecus de 
pelte apprime edifsereret, ideoque tanto 
fpeciofius palliare, & difsimulare nolfet: 
deinde chirurgus in fufpicionem veniebat 
aut male, aut nequaquam aegros obfervalfe, 
& cadavera vililTe: medicus,'haec fecum re 
putans, prudens temperamentum elegit: 
egit, ceu peltis elfet: refiduam mortuorum 
fupellectilem combufsit; congrelfos vero 
fuam mox lavare, eosque feorfim ab aliis 
elfe jufsit , &, ut praeproperae temeritatis 
notam efugeret, renunciavit morbi cur- 
funi, aliena duntaxat, eaque fuspecta fide 
cognitum, pe/ti jfimillimum elfe: quidquid 
lit: xenodochium perftititfalvum, & 0x432 
animabus nulli quidquam funelti evenit, 
ac ferius demum, ut mox exponam, con- 
tagio illuc illata elt. 
97* Operarius ferratrinae, quartam cir- 
citer horae partem ultra xenodochium po- 
fitae , jam dudum clandeltini cum trans- 
montanis commercii infamis , mortuus 
elt 130 Junii ex morbo triduano: domelti- ci ajebant arborem, quam ad axem mo- 
lae caederet, ei fuper pectus devolutam, 
mortis fubitae caufam fuilfe; creduli nimis, 
& incurii xenodochio praepofiti narranti- 
bus fidem adlfcbere; quam rem penitius 
requirere maluerunt. 
98. Tertio poft die frater defuncti 
proles primi thori abduxit a noverca, & 
fupellectilium, quae ipfis evenerat, par- 
tem fecum reportavit : habitabat haud 
procul vico, Nien nomine, in valle, quae 
fuam duntaxat, & vicini cafam habebat. 
99. Illius uxor moriebatur 50 Julii, hu- 
mabatur in horto, parocho nienenfi graeci 
ritus funebria eminus faciente: chirurgus 
tardius venit; quam ut cadaver lufiraret: 
viduus dixit eam duas abhinc feptimanas 
aegrotaffe, quadantenus convaluiffe, ac nu- 
perrime ex relapfu derepente decefsilfe: 
nihilominus collegium fanitatis coronenfe, 
quum parochus non temere cautela ufus 
videretur , comarcho nienenfi difiricte im- 
pofuit, ut binas familias intercluderet, &, fi alter cafus fequeretur, confeltim indi- 
caret. 
100. 220 Julii propria filia novennis, 
& relicta ex fratre neptis decennis pelle 
tentabantur : utrique poftridie bubones 
fub inguinibus emerferunt: moriebatur il- 
la quidem 230 ; haec 26° Julii. 
101. Superliites , vicinaque familia , 
humatis cadaveribus, & comparata anno- 
na, in vicinam filvam fe recipiunt, ibique 
tuguria exlruunt: 23» ejusdem menfis fo- 
crus defuncti fratris , frigore caloreque 
invicem alternantibus lacefsita, & vexa- 
ta, duos dies pefsime habuit; ortus fub 
inguine dextro bubo levavit; crevit in 
magnitudinem ovi gallinacei: poli alte- 
ram leptimanam evanuit, & fanam reli- 
quit. 
102. 310 Julii contagio etiam mitius 
vetulam domefiicam incefsit, & bubone 
duntaxat lignatam dimifit: pariter infans 
quadriennis, 2° Augulii aegrotare orfus 
ex bubonis germine, brevi reconvaluit. 55 
103. p° Augufii pater violenter tenta- 
tus , & intolerabili ardore vexatus, bubo- 
nes fub axilla dextra, & utroque inguine 
perperam nactus, obiit quarto poft die : 
infans biennis manfit intactus. 
104.. Kovifsimis hisce diebus contagio 
alteram familiam invaferat : mater, & 
uxor heri, & ipfemet intra octiduum, fm- 
guli ex morbo triduano, perierunt: fuper- 
Ititum quatuor prolium , intra i2um, & 
lyum Augultum pelte impetitarum, duae 
tantum emerferunt. 
105. Ita duarum familiarum, quinde- 
cim animas habentium, quatuordecim in- 
fectae funt; novem mortuae; quinque relti- 
tutae; unica manfit intacta. 
106. Superltites, quanquam tres ad- 
huc valetudinarii effient, quod cibaria de- 
ficerent, defertas ante cafas repetierunt: 
vetula, oppidulum vicinum frumenti emen- 
di gratia ingrefla, de morte fuorum narra* 
vit: re Coronam perlata, medicus Bruk- 
mann eo fe contulit, &, ut mox expofui. comperit: appofitis excubitoribus circum- 
clufi manferunt ibi, usque dum xenodo- 
chium bodzenfe fpatium daret: tandem, 
calis fuccenfis, mundas veftes induti, ex- 
pleta quarantana dimifsi funt. 
107. Inter hos fuit filius operarii fer- 
ratrinae quatuordecim annorum: medicus 
Brukmanh blandiendo, & munerando ab 
eo elicuerat, tres arcas fupellectile ple- 
nas in filva, haud procul domibus combu- 
itis, efle defoflas: ibat, dato in comitem xe- 
nodochii miniltro, ad locum io° Novem- 
bris; invenerunt arcas jamrefoflas;duas qui- 
dem prorfus vacuas;unam pauca tribona ha- 
bentem: haec combuflerunt: index poltridie 
cum fuis in Valachiam profugit: nequam, 
procul dubio , non folum medico furtum; 
fed etiam complicibus factam furti, & loci 
profefsionem aperuerat: in perquirendo om- 
nis folicitudo, & labor fruftra fuerant. 
108. haud procul valle nienenfi 
elt viculus fex cafarum , Egres-Patak no- 
mine: ibi fedebat ante dictarum familia- rum uni affinis, & ipfe clandeftini cum 
transmontanis commercii infamis : incer- 
tum proinde eft, an familias infectas invi- 
fendo, an res peltiferas furando, mercan- 
dove fuae familiae peltem conciverit: hu- 
jus uxor paulo poft; quam lues in dicta 
valle inceperat, ig°; neptis 29°,; focrus 
feptuagenaria 31° Julii; ipfe pater fami- 
lias 4® Augufti mortui fune: chirurgus lin- 
gula cadavera viferat, nullumque indici- 
um peltis comperilfe , omnes poft fepti- 
mum diem obiilfe retulerat. 
109. Erant in vicinia caltra ludicra, 
ut infra referam: praetor chirurgo parum 
confifus, & ex brevifsimo intra ultimos cafus 
intervallo peltem fufpicatus, omnes cafas, 
praefertim vero fuspectam, appofitis ex- 
cubitoribus in omnem eventum eircum- 
clufit.* re accuratius cognita, fuperftes tre- 
decennis filius in xenodochium bodzenfe 
8° Augufti transvectus eft, ubi probatio- 
nem incolumis explevit: eodem die cafae 
ignis fubjiciebatur. 110. Interea defuncti levir cum uxore 
fua in Szaldobol, viculum propinquum 
novem cafarum, ad patrem fuum redive- 
rat, ubi violentia morbi in furorem actus 
aufugit in filvam, & inter difcurrendum 
mortuus conciderat: pater, humato cada- 
vere, pefsime habuit, &: 140 Augufti mor- 
tem oppetiit ex morbo triduano ; uxor nu- 
dius tertius aegra, ingentem capitis dolo- 
rem, magnum ardorem, crebrum vomi- 
tum palfa, accepit tumorem parotidis fi- 
niitrae, cui carbunculus infederat: mortua 
eft 190 ;eam filia prsecefferat ex morbo tri- 
duano: cadaver petechias, & vibices ex- 
hibuit. 
111. Plerique felfores ceterarum cafa- 
rum, pelte territi, aufugerant per mon- 
tes , & valles : inter hos nonnulli aegrotan- 
tes inviferant : conquifiti per milites , 
quemadmodum & qui domi erant, in xe- 
nodochium bodzenfe transducti funt, 49 
animae: ibi enim, quum fupellectilia in- 
dumentaque eorum purganda effent, mi- nus erat periculi tum ipfls; tum etiam 
in publicam rem, fi malum non coercere- 
tur; cafae duae in Szaldobol comb.uftae funt. 
112. In caftra quoque peltis irrepfit: 
miles vernaculus octodecennis n« Augufti 
inter exercendum inopinate animo con- 
cidit: ad fereverfus in tentorium ivit, que- 
rebatur magnum calorem, capitis dolo- 
rem, anxietatem, ingentem virium labe- 
factationem, naufeam: chirurgus, febrem 
ardentem efle ratus, venam aperuit: vix 
feptem unciae fanguinis efluxerant: abfth 
lit, quia animi deliquium jam infeftabat. 
113. Poftridie in valetudinarium ca- 
ftrenfe, ubi undecim aegri vulgarium mor- 
borum degebant, virium fere impos trans- 
vectus efi: urgebat acer dolor verfus in- 
terltitium fcapulaeliniftrae, & vertebrarum : 
apponebatur emplaltrum emolliens, quo 
tertio poft die ablato, venit in confpe- 
ctum tumor in circumferentia ruber, in 
medio niger, verus carbunculus: prodie- 
rat quoque fub axilla dextra bubonis ger- men: jamque tum recuperandae fanitatis 
fpes erat, &70 morbi die liderata caro 
a vivaIeparari occoepit: bubo in magnitu- 
dinem ovi anferini crevit, neque tamen 
in fuppurationem ivit; fed retrogrelTus 230 
Septembris fanum reliquit. 
114. Alter miles 100 Auguhi in vale- 
tudinarium adlatus elt, qui multis, variis, 
anomalisque i/mptomatis vexatus 240 Au*, 
gufti decefsit: in cadavere numerofae, Sc 
variae magnitudinis petechiae apparuerunt, 
& verifimillimam peltis fufpicionem reli- 
querunt. 
115. Statim atque comperta fuit peltis; 
miles infectus ex valetudinario in cafam 
vacuam , adjunctis chirurgo, & miniltro, 
translatus elt: hujus contubernales folita- 
rii, &ab his cetera centuria; ab hac re- 
liquae centuriae in feparatos coetus coire 
debuerunt hac fpe , ut ficubi con- 
tagio incelferet, eo pauciores periculum , 
& fufpicio attingeret ; qui a periculo 
quam longifsime abfuilfe cognofcebantur, 61 
caftrorum externa tenebant: alia militia 
circumjectas vias oblidebat: etiam in caftris 
omnia ex praefcripto fanitatis exigeban- 
tur: nihil vero fcrupulolius, & accuratius 
tractatum elt fupellectilium in caftris re- 
periundorum purgatione , quam milites 
pro exercitio perfecerunt. 
116. Interea peltifer convaluerat, & 
in xenodochium bodzenfe una cum chi- 
rurgo miniltroque, mundas velles induti, 
abierant: depofatas idem ignis , qui cafam 
infectam , & valetudinarium , confumfit: 
tandem, expleta feliciter probatione, caltra 
6° Octobris foluta funt, & militia domum 
ciimilfa, longe plus palla formidinis, la- 
boris, & taedii; quam damni» Unde miles 
malum ceperit, referam, ubi de vico Ko- 
ros agam: nunc profequar curfum peltis 
in valle bodzenfi. 
117. Vidua, cujus vir laqueo perie- 
rat, flagitiis, & mendicatione victum quae- 
rens, filiamque feptennem fecum trahens, 
manferat aliquot dies in viculo Szaldo~ 62 
bol, dum peltis ibi conflagrabat, & ex 
hinc militibus fugitivos conquirentibus 
fubterlapfa, venit 240 Augufii in viculum 
aliquot cafarum, nomine Nagy-Patak, & 
apud fratrem fuum divertit: 240 ivit in vi- 
cum Kis-Borofnyo inde itineris horam dis- 
fitum, ubi poflquam baccho, & veneri 
litaflet, Nagy-Patak fub vefperam repe- 
tens pefsime habere coepit, & in dume- 
to prope'viculum vitam finivit: 2g° alius 
viculi feflbr forte fortuna invenit cadaver, 
& filiolam prope fedentem flentemque: 
hic, fuusque, defunctseque frater, hujus 
uxor, & mulier vicina, ne contaminaren- 
tur, longuriis mortuam in fcrobem trufe- 
runt, & humarunt. 
"ug. Sic narrarunt: at hiftoria parum 
cohaeret: neque enim verifimile, filiolam 
totum fesquinycthemerum apud cadaver 
perfeverafle: potius credendum , matri Te- 
rni exanimatae opemquaefivilfe,& in Nagy- 
Patak, a quo duntaxat mille circiter palfus 
aberat , accurrilfe, avunculoque omnia enunciafle : unde quoque fufpicor propin- 
quos aliquid veftimentorum retinuifle: ni- 
hil tamen ab ifiishominibus, nec a filiola 
comperiri potuit. 
119. 290 Augufii alius feflbris privigna 
fepteimis mortua , & clanculum humata 
efi : cafus tamen vulgabatur : dixerant 
non parentes tantum, fed etiam vicini, ex 
diuturna tabe defecifle; fe vero timuifle, 
ne morbus pro pelte haberetur, ideoque 
fibi incommodum facefleretur: id ipfum 
metuebant mulieris flagitiofe propinqui: 
ideo hujus fatum fponte indicaverunt: ad- 
erant i» Septembris inquifitores: refos- 
fum cadaver nihil oflendit praeter cruorem 
ex ore, & naribus profluum: hinc planum 
fieri videbatur, mulierem non ex pefle; fed 
ex noxis vitae flagitiofae decefsifle; quia ta- 
men hiftoria male, ut dixi, cohaerens, & 
clandeflina hujus, & parvulae, de qua aje- 
bam, humatio fufpectum quid fubefle ar- 
guerent; quatuor familiae, quae facto in- 
terceflerant, in xenodochium bodzenfe una cum lua lupellectile transvectae funt4° 
Septembris : erant 22 animae : ceterarum 
cafarum fefibres, utpote in quos nulla fu- 
fpicio cadebat. Tuae fponti dimittebantur. 
120. Novi advenae, pro more xeno- 
dochiorum noltrorum, lixivio primum, de- 
inde & aqua fimplici veltimenta omnia, 
ceteramque , quam attulerant, fupellecti- 
lem lavare, corporaque remixtis aceto, & 
aqua abltergere debuerunt: haec cautela 
& Szaldobolenfibus ceterisque inquina- 
menti peltiferi fufpectis non tantum y fed 
etiam ubique, fub hac contagione, opti- 
mo fane cum eventu obfervata elt; & 
erant in xenodochio 85 animae ita fub in- 
greffu habitae, quae fanae permanferunt. 
121. InterNagy-Patakenfes vero, qui 
ab aliis feorfim erant, pellis erupit; nam 
eo intervallo, quo fupellectilium purga- 
tio in opere erat, puella novennis ex mi- 
tifsimo infultu parotidis fmiltrae tumorem 
nacta elt, quem mater pro vulgari aegri- 
tudine, quam puella jam ante fsepius ex- perta eflet, chirurgo obtrufit, qui cetero- 
quin nec fatis diligens, nec fatis perfpicax 
erat. 
122. 90 Septembris infans quadrien- 
nis aegrotare ccepit, & 120 decefsit: chi- 
rurgus ex ore parentum retulit morbum, 
a calida nimis pulte exorfum, propinato 
vini cremati cum pipere, & allio hauitu 
exacerbatum fuiffe; parvulam, ante va- 
letudinariam, ex inflammatione ventriculi 
periiffe ; cadaver nullum peltis indicium 
exhibuilfe. 
123. 11 ejusdem mulier quinquage- 
naria, valido frigore, & calore, magno- 
que capitis dolore biduum tentata, in. 
convulfionem incidit, quae triginta horas 
duravit, in fpafmum uteri ( fic chirurgus 
expofuit ) defiit, & aegram 14 fuflulit: 
nuperrime,dum innofocomium traheretur, 
fimilem affectum paffam effe; neque in vi- 
va , neque in mortua ullam maculam ap- 
paruilfe idem referebat. 66 
124. Hujus filius quinquevicemiis eo- 
dem die ex morbo triduano vitam finivit: 
pater narrabat juvenem antea, poflquam 
fub dio dormivifTet, aurium dolorem ce- 
piffe, Sl totum annum decubuifTe, indeque 
difficultatem auditus retuliffe; poftea gra- 
vem currum fuftollendo noxam intra cal- 
variam fibi concivilfe ; ab inde moeftum, 
& cogitabundum incefsiffe: conclufit chi- 
rurgus apoplexia tactum obiilfe : cadaver 
nihil praeternaturale manifeftaffe addebat 
125. 16° infans quadriennis, cum pri- 
die efcam ex farina filiginea, & cafeo lar- 
ge comediffet, prae capitis dolore , & de- 
bilitate lectum tenuit: fuccefsit diarrhoea, 
quae 5° die mortem attulit: chirurgus a 
perverfa diaeta caufam morbi repetiit. 
126. Eodem die hujus foror fexennis, 
bene pranfa fub vefperam, poft exiguum 
horrorem incidit iu calorem ardentem, <& 
ingentem capitis dolorem, continuasque 
anxietates: 180 melius habuit: 190 obiit: 
rnrfus nihil peltiferi compertum eft. 127. 200 Septembris mulier, feptime- 
Itrem uterum gerens, quefta elt dirum per- 
tinacemque lumborum, <& infimi abdominis 
dolorem: 22« abortiit: 230 obiit: maritus 
ajebat paulo prius ; quam aegrotaffel, 
acerrimo rapbani hortenfis deFiderio cru- 
ciatam fuiffe, atque quum praeito non effet, 
inde in morbum iapFam effe • chirurgus 
mortem ad gangraenam uteri retulit, Sc 
nullum in cadavere peltis indicium obfer- 
vavit 
128. Enumeravi Fex aegros intra duo- 
decim dies in xenodochii Fepto mortuos, 
quorum nullus quintum diem exceFsit: 
Nagy-PatakenFes toti in eo erant, ut pe- 
llem occultarent : obFecundabat chirurgi 
facilis credulitas, lupina negligentia, <&, 
credo, pellis contrahendae formido: ideo, 
etiamff ilto officio obftrictus effet, obiter 
tantum aegros mortuos que viFit: & certe 
poliea patuit, Feiiem Feptuagenariom , inte- 
rea dum ceteri aegrotarent, & morerentur, ctim carbunculo decubuiffe, ex quo etiam 
convaluit. 
129. Medicus Brukmann , orta in Kd- 
ros , Rosnavia , novo , & vetere Tohan 
pelle, aliis curis diltinebatur, ac demum 
230 hujus menfis ad xenodochium venire 
potuit: legerat relationes chirurgi, morbi, 
& mortis caufas adferentis, quarum ple- 
raeque, h difperfos, & fingillatim habitan- 
tes contigiflent, valere potuilfent; inprae- 
fentiarum vero peltis fuspectifsimae me- 
dico habebantur; interrogavit mortuorum 
propinguos accurate, Sc fingillatim: illi 
nihil de bubonibus, & carbunculis; fatis 
tamen ad cognofcendam determinandam- 
que pellem aperuerunt: & vero mortis ce- 
leritas, potifsimorum fymptomatum fimi- 
litudo, fubita mali in homines diverfse 
setatis, & fexus progrefsio prodebant 
morbum cito perimentem, inficientem, id 
elt: ipfam pellem: congruas itaque fecit dis- 
pofitiones, ut, qui in caeteris xenodochii 
feptis erant fani, arctius quam ante conti- tentur, &in tuto collocarentur; in infe- 
cto vero, quantum loci angultia permit- 
teret, dispalarentur; aegri feorfim ab aliis 
in proprio habitaculo ponerentur: adjun- 
xit chirurgo alium peritiorem: jamque 
quarto polt die quatuor aegri, externis pe- 
ltis indiciis fignati, reperiebantur. 
130. Dixi 22 Nagy -Patakenfes 4« 
Septembris in xenodochium tractos fuilfe: 
verum fub iis ipils diebus adducti funt alii 
pariter fuspecti, qui ob penuriam fpatii 
feorfim collocari non potuerunt, proinde 
Nagy-Patakenlibus admifceri debuerunt.* 
etiam hos pellis invafit, & ex 38 anima- 
bus novem tantum incolumes manferunt, 
27 pellem conceperunt, octodecim perie- 
runt, & novem reconvaluerunt: ceteri, in 
aliis leptis concluli, perltiterunt falyi, & 
probata fanitate domum dimifsi funt: 
erant nonaginta tres. 
J31. Male cefsil fepto infecto, quod, 
ut dixi, dispalandis hominibus in eo de- 
gentibus nimis angultum elfet, & quod ab extus. una cum Nagy-Patakenribus abi 
eodem, tracti fuerint, & trahi debuerint. 
132. Cis xenodochium, vix plus octa- 
va horae parte? praeter vigilarium j & telo- 
nium funt aliquot valachorum calae, in 
quarum una duae puellae, viro, maturae % 
adultior quidem 230; junior 290 Septem- 
bris, mortuae funt; et quia externa peltis 
indicia aut reapfe aberant, aut faitem 
non reperiebantur creditum elt ex mor- 
bo vulgari, decefsifle; in. tertia vero, foro- 
re, quarto, Octobris mortua, petechiae in 
confpectum venere: tota familia, quse fu- 
perftites undecim animas habebat s in xe- 
nodochium adducta, & cafa mox qombu- 
ita elt: ex iftis; fuperftitibus quatuor per- 
pianferunt intacti, totidem convaluerunt, 
Sc tres, perierunt: in ifia cafa frequens, 
fuit circuitor telonii,. & inde peitem con- 
cepit: bubonem carbunculumque habuit: 
decefsit primo Octobris: fuperltes ejus fa- 
milia* fex animarum, contagioni erepta 
elL 133. Qua lingulari occatione ilta fa- 
milia tibi petiem conciverit , an ex xeno- 
dochio, an aliunde, refciri non potuit. 
134. Exeunte Octobri malum in xe- 
nodochio celfaverat, &, qui remanferant, 
prorfus reconvaluerant: exacta probatio- 
ne & hi, & intacti octavo Decembris 
dimittebantur: verum 23° peltis recruduit 
ex fequenti occatione. 
135. Itia familia valacha, de qua mox 
ajebam, fuccenfionem cafae, & fupellectilis 
jacturam praemetuens , duas arcas fupel- 
lectile plenas humo recondiderat: fuper- 
ftites, qui nuperrime ex xenodochio exi- 
erant, refoderunt. 
136. Hinc puella, cui contagio peper- 
cerat, 23aaltera, quae mitius habuerat, 
26° pellem concepere, & ambae quarto 
morbi die mortuae funt: bini fratres, qui 
itidem morbum fuperaverant, fecundo fu- 
perarunt: at juvenis, in vicinia cum forore 
ferviens, apud puellas frequens, cum his 
pariter in xenodochium tractus elt: foror 72 
j;3° Januariis ille 90 Februarii vitam, & 
peftem in xenodochio finierunt: ex famu- 
litio xenodochii contagio octo animas in- 
vadi, tres necuit, quinque vita donavit: 
itaque fumma omnium infectorum efi 53; 
mortuorum 33; reftitutorum 20. 
Koros. 
137. Eft vicus fubmontanus militiae 
vernaculae quatuor & feptuaginta cafarum, 
quas 396 animae ante peftem habitabant: 
occabo, quae peftem eo intulit, haec erat. 
138. Inter excubitores cafae in Egres- 
Patak infectae fuit miles, qui paulo pofi 
in caftris ludicris peliem concepit: vicem 
obiens confpexit in horto locum ftramine 
tectum, ubi fcrutalus reperit dolium humo 
defofsum, in quo praeter aliquid pecuniae 
res varii generis congeftae fuerant : rem 
aperuit uni commilitonum, qui principio 
quidem manifeftationem fvadebat; at fpe 
potiundse partis a confilio facile deltitic: 
fupervenit tertius, quem avaritia itidem 
haud aegre vicit. 139. Primus , ipfe repertor, tria telae 
novae volumina, quatuor pelles agninas , 
pelliceam penulam, tres florenos; alter 
tria quoque telae volumina, galerum peU 
liceum, tres florenos acceperunt: prior 
retinuit penulam , quae poltea combulta 
eft : cetera per patrem fuum, qui fors in 
cafira venerat, uxori fuae transmifit in Ko- 
vafzna: focius, eadem occafioneullis,etiam 
uxori fortem fuam transdedit inPake, vi- 
cum haud procul Koros fitum: omnia 
haec 200 Septembris, furto palam facto, 
apud polfelTores reperta funt, & combulta, 
neutrique vico quidquam attulerunt, five 
fors olim peltiferis in ufum non venerint, 
& miasraa non conceperint; live poireffo- 
res non ante tractaverint; quidquid fit, re 
comperta binae familiae in Koros praeme- 
tuenter transductae funt. 
140. Tertius, vice functus, fuam par* 
tem canifiro conditam ipfemet in Koros 
portavit ; galerum pelliceum, cingulum 
laneum , quatuor capitis velamina, tres coralliorum funiculos r & unum ,ex quo» 
pendebant viginti circiter Paralae , turcicae 
monetae genus fesquicruciferum fere 
aequans, in Tranfilvania prohibitum, pro- 
inde ex Valachia illatum: repofuit in ar- 
ca, & exacto uxoris puerperio corallia 
glori, quae illi adfiiterat, donavit,. & col- 
lo circumdedit: eadem glos velamina 
adjuvante alius domus ancilla lavit: hor- 
rore, & frigore 28° Augufii correpta in 
domum fratris fui, familiam habentis, fe 
recepit: chirurgus venam aperuit: vetula 
affinis aegram unxit: mortua elt3x°. 
14.1. Centurio, qui in Baratos horam 
ab inde difsito degebat, de fubita morte cer- 
tior factus non domumtantum jverum etiam 
vicum in omnem eventum intercluferat: 
verum renunciante chirurgo, morbum fe- 
brem ardentem fuiffe, & cadaver nihil 
contagioH praeferre, deduxit excubitores: 
funus foiito ritu elatum, & humatum elh 
142. Vetula unctrix habitabat una 
cum filia vidua , hujusque filiolo apud fi- lium fiium, familiam novem animarum ha« 
bentem: manens intacta peltem tranltulit 
nepotibus ;et jam io° Septembris unus 
quinquedecennis , alter decennis mor- 
bo correpti funt: perierunt, ille 130; ifte 
14° Septembris: mater pridie in morbum 
lapfa decefsit 15» Septembris. 
143. Interea dum hi jacerent; filii vi- 
cini aegros inviferunt, & inter illos unus 
140 peltem concepit , & intra triduum 
mortuus eft; 150 foror unctricis, propriam 
familiam habens filiolam biennem ami- 
JGt : pridie pater puellae, primum infectae, 
aegrotaverat: tertio polt die ad piuresivit: 
iplifsimo tempore uxor militis korohenlis, 
qui furti particeps fuit, aegra decumbebat: 
bubonem gerens, & folicite occultans 
poltea reconvaluit* 
144* Eadem ancilla, quae puellam 
primum infectam lavando juverat, pelle 
140 lentata', ad parentes in Papotz, vi- 
cum proximum, confugit: at i6°, quum 
contagio centurioni, ut mox dicam„ pa- 76 
tefceret, in Koros cum tota familia retra- 
hebatur, & ignis calse fubjiciebatur: ea 
ratione vicus praefenti periculo eripie- 
batur. 
145* Et haec exempla fatis, credo, 
funt , ut demonltrem, queis occalionibus 
contagio ab una domo primum infecta in 
cognationes , & affinitates vicinitatesque 
intra exiguum tempus ferpferit, & conti- 
nua feri e in dies invaluerit: qui animum 
reflexerit ad congreffus hominum, parti- 
tiones indumentorum fupellectiliumque , 
ex occafione aegrorum mortuorumque quo- 
tidie evenientes, imo & ad furta, in 
hisce circumftantiis praefertim a iotricibus 
cadaverum, & a vefpiilonibus non infre- 
quentia, facile adfequetur, quam cito la- 
teque miasma peltiferum ab unica velut 
Itirpe difundi queat, & reapfe difuuda- 
tur. iMunc redeo ad hiftoriam. 
146. Chirurgus , qui pofiea inhgnem 
peltiferis operam praeltitit, ratiunculis, & 
narratiunculis praefertim muliercularum deluitis , varias retulit centurioni morbi. 
mortis vulgares caufas: fic unctricis 
nepotum unus nuper ex arbore ceciderat: 
alter territus aegritudinem conceperat 
mater ex folicitudine moeroreque aegro- 
taverat , & deceflerat: pater puellae pri- 
mum infectae tecta pulmonum vomica fu- 
bito perierat: at vero ipfi propingui poft- 
ea confefsi funt, omnes veram peltem 
habuiffe: & inter ceteros ifte pater fami- 
lias bubone lignatus obiit. 
147. Vigilantifsimus centurio, chirur- 
gi renunciatione nequaquam contentus, 
in Kdros fe contulit, & chirurgum, forte 
occurrentem , eo reduxit, & induxit, ut 
aegros coram viferet: & primo fe obtulit 
infans feptennis, qui fub axilla dextra bu- 
bonem gerebat, ad cujus tactum ejulabat: 
adulti artem fallendi, & difsimulandi me- 
lius norunt 
148* Sublato omni dubio centurio, ad- 
vocatis ex vicinia militibus, octo Itationi- 
bus vicum 16° Septembris cireumfedit: ex fex domibus, quas infectas norat, tres 
vacuefecit: in unam aegros , qui tres 
tantum erant, conjecit, hisque herum, & 
heram curatores dedit ; chirurgum expo- 
fuit; duas domos contaminatis deltinavit; 
parochum, qui aegris infcius interfuerat, 
in Tua domo occluht; verbo : nihil reli- 
quum fecit, ut malum circumfcriberet, 
ejusque progreJTum cohiberet: optimo fa- 
ne; at irrito fere confilio: nam peltifer fo- 
mes multiplicatis, ut mox innuebam, oc- 
cafionibus quaquaverfum ferpferat, ho- 
minesque resque pene in immenfum con* 
taminarat; accefsit plebis adverfus faluta- 
res dispofitiones renitentia, eo quidem 
contumacior , quod cum religione , 
quam profitentur , jam inde ab infantia 
fuxerint dogma „ cuique hominum a di- 
„ vina providentia fingulas actiones, & 
„ mortis genus , horamque inevitabiliter 
* elfe praedeltinata , neminemque, quid- 
„ quid fecerit, aut caverit, fatalem termi- 
num prorogare poITe: K ergo abftinen- 79 
liam a congrelfu aegrorum, & ab ufu fu- 
pellectilium pollutorum , ceterasque falu- 
tares dilpolitiones & negligebant, & 
contemnebant, promtoque, & prono vehit 
capite in morbi, & mortis difcrimen rue' 
bant: nec defuerunt ,qui parochum conviciis 
peterent, quod aliter doceat; aliter faciat t 
ita lues fubita celeritate gli Icebat, & quotidie 
magis m agi squeinvalefceb at, jamque dimi- 
dio Octobri tres, & viginti domos fu- 
nefiarat ; octo & viginti animas fultulerat; 
iii nofocomio triginta unam tenebat. 
149. Ex ilta clade, cui quinquaginta 
& una domus tunc erant intactae, paro- 
chus, adhortante centurione , occafionem 
cepit plebem a fuperftitione ad faniora 
reducendi : neque omnino frultra fuit, & 
invenio fcriptis mandatum exemplum fi- 
lii, qui quum comperiJTet patrem fuum 
infectam domum intraviffe, a fe repulit, 
& coegit in horto hofpitari, ubi pofiridie 
in morbum incidit, ab hinc in hofocomiuni 
translatus eft, & cum bubone fanitatem recepit: cetera familiamanlitintacta: aliae 
duodecim familiae , abftinendo ab occafio- 
nibus contagionis fe praeltiterunt immu- 
nes } & praeter bas 88 animae, intraclau- 
ftra adductae, contagioni ereptae funt. 
150. Contagio usque ineuntem No. 
vembrem increvit, & ab inde toto fere 
menfe longe pauciores aegros dabat: at 
fub finem recruduit, & nova faevitie vix 
non totum Decembrem difamavit: pro- 
cul dubio vicanei, quos prior firages ter- 
ruerat, fequente remifsione fecuriores au- 
dacioresqiie facti, abditam fupellectilem 
protraxerunt, &, quos peltis reliquerat in- 
tactos, infecerunt: Januarius benignior fuit; 
novos tamen & inexpectatos cafus dedit: 
nam inter vefpiliones, & nofocomil mini- 
firos unus, & alter contaminata fupelle = 
ctilia fubripuerunt, & ad fuos clanculum 
tulerunt: atque hi primum; deinde & alii 
infecti funt: Februario, praefertim ineun- 
te, rariora erant funera, & 24.. dies ulti- 
mum dedit, quocum peltis defiit, pofi- quam domos, comprehenfa papolzenfi, 
62 funefiarat, animas 242 tenuerat, 120 
peremerat, & fauciatas 122 reliquerat: 
chirurgus ille ipfe, qui initio peltem effe 
non crediderat, mediciBrukmann documen- 
ta prelTe fequendo egregiam , ut nume- 
rus rehitutorum oftendit, praellitit ope* 
ram. 
Kovdfzna. 
151. Eft pagus 330 domorum, quas 
ante peltem 1675 animae habitabant, ma- 
ximam partem militiae vernaculae ; ceteri 
funt nobiles, aut his fubditi: diftat a Kords 
dimidiam tantum itineris horam: evaferat 
menfe Augulto, ut dixi, peltis periculum, 
quam ex Kdros fequenti occafione con- 
traxit 
152. Duo korofenfes patresfamiiias, 
jam inde a menfe Julio domo abfentes, 
demum Octobri rediverunt; at peltem 
.veriti in Kovafzna conltiterunt, ibique 
interim mercenaria opera vitam fultinue- 
runt: malo circa dimidium Novembrem 82 
remittente, nocte concubia, clam excubi- 
toribus in Kbros fubrepferunt, & pariter 
in Kovafzna reverli ,funt: forfan id ipfum 
frequentius lentarunt: unus habebat in 
Kovafzna uxoris fuse fororem, cujus filius 
juvenis 24 annorum, 29° Novembris mor- 
bo lentatus, 20 Decembris melius habere 
vifus eltj at 6° obiit petechiis cadaver 
deturpantibus: ob id ipfum mater, hujus- 
que reliquae proles tres in Koros trans- 
ducebantur, interclufa mox domo, & fus* 
cepta ibidem fupellectilium purificatione. 
153. Pater vero, juvene decumbente, 
primo Decembris ad excubias confinio- 
rum abiverat cum commilitone juvenis 
amico, quem is , ut primis morbi diebus; 
fic etiam fub abitu inviferat: hic, in ha- 
tione 40 Decembris aeger factus , obiit 
octavo: cadaver chirurgo vifenti petechias 
latas, nigerrimas, multas exhibuit: hinc 
ceteri excubitores , quamprimum cafus 
renunciatus elt, aliis fubltitutis deducti, & in xenodochium transmifsi funt, ubi 
fani permanferunt* 
154. Pater vero fupra dicti juvenis, 
intellecto filii periculofo ftatu, conftituto 
vicario appulit domum mortuo jam filio , 
ceteraque familia in Koros translata: er- 
go ad fratrem fuum, qui converfationis 
cum ejus filio habitae fufpectus habebatur, 
divertere coactus eft interea; dum domus 
fua purgaretur, eique duntaxat indultum 
eft, ut fuh confpectu appoiltorum excubi- 
torum pecora interdiu curaret. 
155. Exacta purificatione in domum 
fuam permifius eft: octavo Januarii foli~ 
tis peftis fymptomatibus incidit in mor- 
bum, ingenti capitis dolore, calore, fiti, 
magna virium proftratione, bubone fub 
axilla finiftra, carbunculo in nucha ftipa- 
tum: transductus eft in Koros altero poft 
die, ubi 120 Decembris obiit. 
136, Occabo mali demum haec reper- 
ta eft: mortui foror, proprium iri Kovafz- 
na domicilium habens, fub morte juvenis 84 
absconderat in horreo, & Jtabulo intra 
foenum, & ftramen fupellectilia, & indu- 
menta , quorum quaedam avunculus ex 
Koros retulerat, alia juvenis fuo morbo 
infecerat, ac tandem pater , monente mu- 
liere , receperat, & libi peltem conci- 
verat. 
157. Interea circiter octavum Decem- 
bris contagio domum nobilis cujusdam in- 
vaferat: inquilini enim infans 11° cum pe- 
techiis mortuus eft: pater, materque, & 
tertia proles bubonibus lignati, duaeque ad- 
huc fanse transducebantur in Koros: qua 
occafione contagionem conceperint, nec 
tunc, nec poltea comperiri potuit; fufpi- 
cor tamen, & temporis circumdandae in- 
nuunt, a domo mox dicta, quae vicina 
erat, virus venilfe. 
158. Clarior elt duarum ceterarum fa- 
miliarum hiftoria: nam mulier korofenfis, 
cujus domum peltis demefsuerat, kovafz- 
iienfi puellae indufia clanculum fubdiderat: 
idem chirurgus ipfam, binasque forores cx pelte decumbentes reperit, & in Kd- 
rds totam familiam transmifit: ex hac do- 
mo hofpes duorum Korofenfmm, de qui- 
bus fupra, fupellectilem infectam acce- 
pit, inde peltem 30° Decembris concepit, 
&in Koros translatus ad plures migravit. 
159. Miles, qui periculum caltris in- 
tulit, itidem kovafznenfis erat: hujus pa- 
ter, fub ipfis peftis initiis in Koros trans- 
ductus, ibidem quoque feptuagenarius pe- 
llem fuperavit: itaque contagio repetitis 
adfultibus hunc pagum impetivit: KOros 
eidem ob vicinitatem exitiofum, & etiam 
falutare fuit : eo enim ceu ad primum 
principium fuos peltiferos reduxit: huic 
difpofitioni accefsit fagax , felixque fupel- 
lectilis inquinatae conquifitio, purgatioque, 
& folicita, exactaque incolarum ab invi- 
cem feparatio; hinc contagio fex duntaxat 
familias tentavit, 23 animas incefsit, quin- 
decim interfecit, & octo in vivis reliquit. 
160. Nonnulli e nobilibus, is praefer- 
tim,dequo fupra, quum praecautiones mo- 86 
lefte ferrent, confilia refractaria inibant, 
quibus tempeltive detectis, julfu fuperi fa- 
nitatis conlilii in xenodochium bodzenfe 
ttansducti funt, & ibidem fani probatio- 
nem expleverunt. 
Bodola. 
161. Eli pagus fede hiromfzekenfi 
conclufus; pertinet tamen ad comitatum 
albenfem fuperiorem: habet 171 domos, 
quas hungari, nonnulli nobiles; multi ple. 
bei, & valachi fubditi infident: fumma 
omnium ante peltem erat 890 animarum. 
162. Menfe Augufto, Itatim atque con- 
tagio in valle bodzenh cognita fuit, quum 
ignoraretur, quantum fpatium, & quot lo- 
ca fors occupaffet; militia germanica , 
per Itationes juxta fluvios Fekete, & Ta- 
trang diltributa, 31 pagos, vicosque cir- 
cumcluferat, & a citimis locis abfciderat 
hoc fine, ut ne peltis horfum tranfiret: at 
praeterea vallis bodzenfis, & poltea Ko- 
ros, deinde Kovafzna propriis Itationibus 
militiae vernaculae circumfeptae fuerunt: menfe Septembri, & Octobri chirurgus 
bene peritus omnia loca intra praetentu- 
ram poflta, praeter infectum Koros, inter 
cetera etiam Bodola yifitavit, nullumque 
ullibi peltis indicium invenit. 
163. Ex lingulis vicis faltem duo ju- 
rati chirurgum comitari debuerunt, ut 
difcerent , qua ratione vilitatio deinceps 
inftituenda, & peragenda effet: nimirum 
e domibus foras acciendos felfores lingu- 
los, ne fors fubdoli vicanei aegrum intus 
celarent, & omnes incolumes elfe falfo 
renunciarent: Bodolenfes toto No\rembri, 
Decembri, & Januario nihil fmiltri retule- 
runt, & quum circumcluli vici una cum 
Bodola, moleftias incommodaque tam diu- 
turnae obfidionis peroli, eliberationem in- 
ftantifsime pofcerent; annuit collegium fa- 
nitatis, ut ea folveretur, aut potius ad pro- 
ximos tres vicos, Pake, Koros, & Kovafz- 
na, quorum bini poltremi infecti erant, 
contraheretur: id 20° Januarii factum efu 
eo quidem confidentius, quod peltis ubi- que fini appropinguaret, & brevi defitura 
fp er aretur. 
164. 120 Februarii fubcenturio ,in Bo- 
dola hibernans, fcripfitCoronam,infantem 
biennem nudius tertius, matrem heri, ho- 
die patrem vivis ereptum efle ; medicus 
Brukmann. aberat in diltrictu fogarafienfi: 
eum fupplevit coronenlis civitatis chirur- 
gus, qui retulit „ infantem ex convulfio- 
„ ne; matrem, antea valetudinariam, ex 
„ abortu; patrem vero ex apoplexia in- 
„ teriifie : cadavera nullum peltis indicium 
„ exhibuifTe: fe tamen in omnem even- 
„ tum illam domum interclulilfe. K 
165. Paucis pofl diebus Brukmann 
co venit, & comarchum pagi Jenioresque, 
praefectos curiarum nobilium, & curato- 
res animarum de flatu publicae fanitatis 
interrogavit: illi omnia bene efle repofu- 
erunt: fuperflites memoratae domus, foras 
evocati, erant omnes fani: fle confirma- 
batur relatio chirurgi: itaque medicus, 
omnis mali fecurus, revocatis in mentem circa segrorum mortuorum que manifefta- 
tionem edictis, in reliquum tempus mo- 
nuit, ut imperata fedulo, & accurate exe- 
quereutur. 
166. <25° Martii alius fubcenturio duos 
praecipites occafus renunciavit : medicus 
Brukmann in marufina fede aberat: me- 
dicus civitatis coronenfis eum fupplevit, & 
retulit fefforem bodolenfem, hujusque fa- 
mulum, & infantem fesquiennem morbo 
quatriduano, pete chiis in cadaveribus con- 
fpicuis, mortuos eife , &in vico ab hinc fex 
dies quinque homines in morbum calore, 
capitis dolore , & vomitu Hipatum incidilfe: 
Jfine mora domus iftae Intercludebantur. 
Brukmann, a<>0Martii opportunum reverfus, 
adjuvante chirurgo bene perito vifitatio- 
nem totius pagi fuscepit. 
167. Vidua feptuagenaria extra pa- 
gum habitabat cum duobus filiis adultis, 
& ccelibibus, totidem filiabus, genero, & 
parvulo nepote: filii generque raro domi, 
ut plurimum vagabundi, negotiationis clandeltinse, ne dicam furti, infames: ideo 
in verifimillimam adlati domum fomitis pe- 
ftiferi caufam veniunt: filiorum junior, ex- 
eunto Decembri gravifsime tentatus, vix 
emerflt: inde retulit tumorem infra aurem 
fmiltram, qui in pus abierat, & coaluerat: 
chirurgus, cicatricem confpicatus, pertina- 
citer negantem impulit, ut fateretur fe 
pefte laborafle: binae forores interierant, 
ccelebs quidem 240 Januarii petechiis; 
nupta 100 Februarii praeter petechias 
carbunculo fignatse: ambas ineunte mor- 
bo vires deltituerant, praecordiorum an- 
gultia torferat: frater adjuvante vetula 
cadavera trahis impofita in coemete- 
rium traxit, clam; an palam, incertum eft 
163. Vetula quoque morbo tentata 
fuerat, fed non ante fafsa elt; quam fe 
nudare cogeretur: ofiendit fub laevo ingui- 
ne bubonem, ex fupernato carbunculo 
adhucdum ulcerofum, qui demum 24® 
Maji confanatus elt. 91 
169. Illa apudhungarum pagifeflbrem 
fere quotidiana fuit, quod inde vinum cre- 
matum emeret, & linum mercede nen- 
dum acciperet, ac netum reportaret: ea 
itaque occalione contagio in vicum trans- 
ducta fui/Te videtur: forfan etiam anus ali- 
quid fomite foetum in ea domo vendi- 
dit: initium fecit puellus biennis, 6® Fe- 
bruarii, ut poltea compertum elt, mor- 
tuus : fequebantur mater gravida n°; & 
pater 12 ejusdem menfis: fuperftites, filium 
vicennem, & parvulam quadriennem, medi- 
cus Brukmann paucis a parentum morte 
diebus fanos viderat, ut fupra dixi: par- 
vula mitifsimum peltis adfultum palfa elt: 
filius pejus habuit, & fub inguine fmiftro 
bubonem, qui fub vifitationc nondum coa- 
luerat, & carbunculum prope os facrum, 
qui itidem carnem mortuam adhuc habe- 
bat, retulerat: famulus perltiterat fanus. 
170. Uxor alterius hungari in domo 
mox dicta frequens fuit, & 160 Martii 
peftem concepit : furnmas praecordiorum angufiias, & infimi ventris dolores que- 
rebatur: obiit 22°: ejus vir, nudius tertius 
in morbum lapfus, magno calore, & mul- 
to vomitu primum vexatus, duos dies 
fomnolentus, dein delirus, decefsit 25°: ca- 
daver petechias oftendit: nudius tertius 
puella feptennis capitis dolorem, & ven- 
tris tormina quelta erat: carbunculus pal- 
pebram fuperiorem finiftram incelsit, & non 
tantum hujus; fed etiam alterius oculi 
ambitum tumefecit: mortua eft 270 Martii: 
hujus foror quinquennis, tertio poli die 
in morbum lapfa, bubonem nacta eft fub 
inguine dextro : ceteri tres domeftici erant 
fani. 
171. Interea dum contagio intra has 
familias occupabatur; folenni fuo more, 
videlicet conventu propinquorum, noto- 
rumque apud aegros, & venenatarum rerum 
partitione, ad alias fimiliter trauhbat: 
quas fi fingillatimperfequerer; lectorem ni- 
mis fatigarem; quatuordecim inventae funt infectae; mortui ex pelle octodecim; 
reftituti duo; actu aegri undecim. 
172. Bodolenfes culpam omiffae renun- 
ciationis aliquantulum excufare videban- 
tur ajendo „ vifitatores quotidie circum- 
„ ivilfe: at quum domos, ne ipfi pellem 
„ conciperent, ingredi non fmt auli; ple- 
H bem variis fub obtentibus, puta ;hos ad 
„ lignationem; illos ad labores rurales; 
* illos in primum vicum; filium ad pa- 
„ rentem ; hunc ad filium exilfe commen- 
„ tantem, aegrotantes celalfe, & difsimU’ 
„ lalfe: mortis cafus patuilTe quidem ; 
„ mortuorum vero propinquos varias , 
„ pro luo quemque modulo, morbi, & 
„ mortis caufas finxifle, quae pellem neu- 
„ tiquam praeferrent; imo durationem 
H morbi ad lubitum prolatalfe; verbo; fal- 
„ fa renuncialfe. ,c 
l73• Cognita, declarataque pelle mi- 
litia germanica pagum quindecim llatio- 
nibus circumfedit; interpofiti equites fpa- 
tia vacua diu noctuque obibant: mifsi in loca vicina periti chirurgi, qui fanitatia 
flatum ubique perquirerent, & recogno- 
fcerent, &, fi. quid invenirent adverfi, re- 
ferrent. 
174. Domus infectae eo quidem or- 
dine, & tempore, quo reperiebantur, 
occluFae, vigiliisque obfeptae fuerant: at 
quum ab invicem difiarent, & impollutae 
intereflent mediae i illarum ab his fepara- 
tio locum habere non potuit: inconfultum 
enim fuiflet, Fanos & intactos periculo ex- 
ponere : deinde ambitus nimis amplus 
erat; quam ut fructuofe, tuto, & com- 
mode circumlepiri potuilTet; demum fune- 
Ita experientia docuerat, nunquam Fatisa 
plebe cautum elTe, quippe quae non invefti- 
gabilibus, nec Fatis praecavendis artibus, 
fallaciisque Fupellectilem, & cum ea peFtis 
fomitem fubducere, & abscondere noflet. 
175. Praefio erant undecim cafae, a ce- 
tero pago circiter tercentos palTus diFsitse, 
& pefti intactae: Brukmann felTores 
in pagum translocavit, & vacuefactas c&fas infectis familiis addixit : unam 
aegris; alteram chirurgo, hujusque admi- 
niftris ex territorio Calibalonum, pehe 
duos jam menfes liberato, excitis; tertiam 
convalefcentibus ; ceteras contaminatis 
fufpectisque dehinavit: confeptum hoc ex- 
cubiis circumdedit, & omni cum pago 
commercio interclulit : migrantibus non 
plus indumentorum, & fupellectilium per- 
milit ; quam ad ufum rehrictum, & ad 
mutationem opus fuit: mox ab ingreffu 
omnia lavare, lotas vehes induere debue- 
rant: quatvor familiae, queis duplices ve- 
hes non fuppetebant, feorfim a ceteris de- 
% 
guerunt: nam etiam in confepto ita dis- 
pofitum fuit, ut commercium diverfe fu- 
fpectorum impediretur. 
176. Quae domi reliquerant, 
da, & accuranda commifit purgatoribus, 
manentibus interea, qui ab initio circum- 
flabant , excubitoribus: eccleharum, & 
fcholarum frequentatione, nuptiis, fune- 
rum nataliumque epulis, & omni con- ferto conventu incolis bodolenfibus inter- 
dixit: imprelfe, & diferte monuit „conta- 
3, gionem & aegrorum congrelTu, & fu» 
3, pellectilis, ab his adhibitae, ufu propa- 
„ gari, ac quaqua verfus difundi: vix ullum 
M ab alterutra, praefertim poftrema, harum 
„ occafionum tutum elfe: juventutem in- 
M fciis parentibus in obftrufifsima loca 
„ irreptare : fupellectilem haereditate, ven- 
„ ditione, donatione, aliisque civilis vi- 
„ tae contractibus etiam ad cautifsimos 
3, facile intra quatuor, queis malum latuit, 
„ mentes tranfire potuilfe ; hinc non con- 
„ fultifsimum modo ; fed etiam plane ne- 
„ celfarium elfe, ut per totum pagum ge» 
„ neralis purgatio confefiim & accurate 
„ fufciperetur : fic virus, ficubi lateret, 
„ extirpatum iri: H adjecit „ quanto cum 
„ vitae privatorum , & fanitatis publicae 
„ damno res peltiferae abscondantur: quae 
„ lotionem ferunt, proprietariis redditum; 
„ cetera, quae igne cremanda fint, ex cie- 
„ mentia & largitate auguftifsimae prin- » cipis pecunia refartum iri: celatoribus 
* carceris, & pro re nata etiam capitis 
„ poenam; indicibus trium aureorum mer- 
„ cedem cordtitutam elfe: “ tandem ad- 
hortatus eft curatores animarum, feniores 
pagi, & omnes, qui auctoritate vaiebant, 
ut eadem monita plebi imprimerent , & 
ad exequendum perfvaderent : quod ipfi 
etiam pro virili praeftiterunt* 
177. Jam inde a fexto Aprilis, quo 
die familiae feminio peltifero pollutae ab- 
ductae fuerant, opus purgationis ut ac- 
curate & ferventer ; ita profpere in Bodo- 
la procedebat, nihilque adverfum in ter- 
tiam fere feptlmanam in pago fe exem- 
erat, & curatores animarum apud ple* 
bem acriter initabant, ut, 11 quid foiTan oc- 
cultum fcirent, fideliter revelarent: quod 
auctoritas, & eloquentia non potuit, peltis 
longe efficacius expreffit: domus infecta- 
rum vicinae, hucusque illibata;, virus in- 
tra parietes fuos recondebant , jam que 
230 Aprilis una- dein fuccefsive quatuor aliae totidem peltiferos, ultimum quidem 
fextoMaji, dederunt, &,Itatim atque com- 
pertae erant T transmilfae funt in confe- 
ptum, intra quod , angulto nimis fpatio, 
quinque tuguria extemporanee erigi de~ 
buerunt. 
178« Condiderant in hortis/cameris, 
horreis , Rabulis intra Itramen , & foenum 
omnis generis fupellectilia, indumenta, 
tegumenta, quorum prima retexit purga- 
torum Tagacia; quaedam nobilis puellae 
folertia ; cetera iph proprietarii, fuo tan- 
dem damno fapientes. 
179. haec fuerunt: inter 
quatuor familias, quae vehes non muta- 
verant ,&, ut dixi, feorfim erant, conta- 
gio fuum curfum tenuit, Sl menfe Aprili 
undecim impetivit: Majus duos tantum 
aegros dedit: penultimus erat ex fa~ 
milia, quae jam quatuor feptimanas inta- 
cta permanferat: videlicet puella octode- 
cennis indufium, quod mater, ex pefie 
mortua , paucas tantum horas induerat, & mundum videbatur, lotioni fubduxerat; 
id induit 70 Mai; aegrotavit 90; mor- 
tua elt 130 : ultimus fuit Itolidus & fatuus, 
quem inanis phantalia in nofocomium, 
ubi puella jacebat, concubia nocte perdu- 
xit: tertio poft die cum bubone, ac pete- 
cluis vitam, & contagionem finivit. 
igo, Qua occalione contagio venerit 
jn Bodola, nil prorfus certum licet prode- 
re; memini quidem vetulae, apud quam pri- 
mum divertit, filios in eam fufpicionem 
venire: iftorum enim vagabundorum uni 
alterive (iipellex polluta ex Koros, Ko- 
vafzna, Bodzain manus venire potuit; ex 
Bodza fequens fe offert occabo; vidua, 
eaque filia familiae, quam peltis Oodzse 
bis vaftavit, 8° Decembris diraifsa, venit 
tertio polt die ( io° Decembris ) cum 
adulta forore in Bodola, ubi ab hunga- 
ro, cujus domum jneunte Februario infe- 
ctam fuiffe dixi-, panem emit, quem in 
fuffragium mortuorum parentum paupe- 
ribus didribuit: forfan etiam, ut gensva* 100 
lacha folet , aliquid veltimentorum e£ 
mortuis refiduorum vetulae, cujus filius 
primus peltem habuit, in domo hunga- 
ri frequenti donavit; nam & ipfa prodii 
dubio, quemadmodum forores, fupellecti- 
lia defoderat, quae xenodochio exiens 
mox recipere, & in Bodola fecum ferre 
potuit: noctem transegit apud vicinum 
vetulae valachurn, qui quidem ineunte Ja- 
nuario obiit, fed ex morbo vulgari, non 
ex pefte id quod enarrata ab ejus uxore 
Jymptomata, & fequens totius familiae, 
qme fex animarum erat, incolumitas evin- 
cere videntur. 
igi. Eadem bodzenfis vidua, apud 
valachurn divertens, fubito magnoque fri- 
gore, Sc capitis dolore prehenfa eft: po- 
Itridie mane pejus habuit, & aliquoties 
vomuit: ajebat fe heri ex equo decidiffe, 
cui cum infidere jam impotens eliet; ejus 
foror domum properavit, fratremque ac- 
civit, & currum : huic aegra pofiridie im- 
polita fub itinere moriebatur : ubi, & 101 
quomodo cadaver humatum fit, omnino 
comperiri non potuit: neque alienum elt 
credere, vetulae filiorum alterutrum, aut 
etiam generum currui occurrifle, humatio- 
ni operam dedifle, & pro mercede ali- 
quid vellimenti accepilTe. 
Quuidquid fit, haec hiftoria, ut- 
ut nonnullis circumflandis, quas mortui, 
& transfugae fecum tulerunt, impedita, 
faltem verifimillimas refert occafiones , 
quae contagionem prolatarint. 
183. Bodola numerat domos pelte fu- 
nefiatas 21: habebant hae animas 128: conta- 
gio prehendit 59; interfecit 571 Caudatas 
reliquit 23; illibatas 69, 
Sedes Csikenfis. 
184. Eft regio Moldavise contermina: 
montes medii funt, per quos via regia fex 
horarum fpatium usque fauces, portam 
Ghimes dictas , percurrit: hic Tranfilva- 
nia finitur: nonnullae familiae fecus viam 
hinc & inde; multae ad latera; pleraeque feorfim; aliae in viculos contractae habi* 
tant. Unum, dimidio circiter itineris fpa- 
tio pofitum , contagio mente Augutio 
primum tentavit: fefTorum unus habebat 
fratrem, trans excubiarum Itationes habi- 
tantem, quem, quia jam aliquot liberos 
amiferat, & ipfe periculofe segrotabat, 
invifit; Sc peftem ad fuos reportavit: a 
dimidio Augutio usque dimidium Septem- 
brem quinque funera estulit.* hujus vici- 
nus duo : tertius vicinus adulto Septem» 
bri totidem : ajcbant morbum effe dysen- 
teriam, capta procul dubio mendacii oc- 
catione ex eo, quod profluvium alvi, utiq 
pefie afTolet, mortem anteiiffet 
185. De famjlia, quam pollremo no- 
minavi, Venit Cibinium 24® Octobris nun- 
cius „ puerum novennem, qui tota aefla- 
„ te valetudinarius fuiflet, ex dysenteria, 
„ & narium haemorrhagia 2p° Septembris; 
st puellam quatuordecennem, antea jam 
x aegram, ex novo relapfu 120 Octobris. 
M alteram feptennem, quae quoque tota v seftatc languilTet, 140 Octobris; puellum 
* quinquennem 150; tandem ipfam matrem. 
„ tres jam menfes infirmam , tot prolium 
* jactura, & defiderio confectam 190 O- 
„ ctobris decefsilTe: „relatio adjiciebat,K pa- 
„ trem, aviamque, & vefpillonem fancte ad- 
* feverare , in cadaveribus nihil prseter- 
M naturale apparuilTe ; ceteros familiares, 
„ & vicinos optime valere; quia tamen 
* tot mortis calus in eadem familia fuc- 
„ cefsilTent, domum, interea dum res pe- 
„ nitus inquireretur, vigilibus circumclu- 
„ fam teneri* * 
136. MilTus eo chirurgus comperitter- 
tio Novembris, omnes * quos mox addu- 
cebam, ex rnorbo quatriduano cum bubo- 
nibus obiifle praeter decennem puerum, 
qui fub utroque inguine bubonem gereret, 
& jam reconvalefceret: in vicina domo 
(haec erat infectarum quarta) matrem 240; 
puerum duodecennem 30° Octocris mor- 
tuos efle; infantulum fesquiennem decum- 
bere cum bubone fub inguine dextro, & 104 
tiibus in abdomine carbunculis : ceteri 
autem & harum, & reliquarum cafarum prae- 
fentes incolae erant fani: fex vero ab-* 
erant, ut poftea memorabo. 
187. Idem chirurgus vicum, Ainad no- 
mine, fesquialteram horam ab iftis calis 
difsitum heri inviferat: pars inferior hn- 
cera manfit: fuperior habet domos qua-* 
draginta , quas 215 animae ante peftem 
habitabant. 
188. Hanc duabus ab hinc feptima- 
nis contagio inceflerat, & fex domos fu-* 
neftarat : incepit 24° Octobris a puero 
duodecenni, quem cum bubone & pete- 
chiis intra triduum necavit: fecuta efl foror 
fexennis , quae itidem intra triduum 180 
Octobris perivit: ambo oecafus pro vera 
pede primum habebantur, ideoque domus 
excubiis circumcludebatur: malum quie- 
vit usque finem ejusdem menfis, & excu- 
bitores deducebantur: at ultimus Octobris* 
& primus Novembris dies quatuor funera 
dederunt: in his tumores peflilentiales, petechiae conlpieuse erant: hmiliter & in 
quatuor cadaveribus totidem familiarum: 
fexta duos aegros habebat, mulierem bu- 
bone fub inguine dextro, & carbunculo Fub 
fura ejusdem lateris; infantulumque bubo- 
ne fub inguine fini It ro lignatos. 
jgp. Peftem in hunc vicum retulit fes- 
for ex fratris infecta domo, eadem ipfa, 
quam quinque animas menfe Octobri 
amifilfe fupra memoravi: fub eodem enim 
tempore alter alterum inviferat, & aina- 
dienfis mortuorum ex fratre nepotum 
quasdam reliquias liberis fuis reporta- 
verat. 
jpo. Etiamfi vero militia Jtatim a 
declarata pelte faluberrimas difpofitiones 
adornalfet; fupero tamen rei fanitatis col- 
legio vifum elt, medicum Brukmann illo 
mittere eo fine, ut delegato ibidem con- 
feffui Ipecialia explanaret, &, li quid reli- 
quum effet, perficeret. 
191. Interea in viculo primum infectop 
circumclufc unus; & alter occafus fe- fe iterato exemerant: inter ceteros miles 
vernaculus , domum infectam ingrelfus , 
peltem contraxit, &bubonem; obiit quarto 
polt die : iftud infortunium permovit tribu- 
num ifiius militiae,ut fuperftites domorum in- 
fectarum in Ainad; ceterarum vero felfores 
in xenodochium ghimehenfe traduceret: op- 
timo fane eventu: nam omnes ibidem fa- 
ni perltlterunt. 
192. 90 Decembris eo ap- 
ellens, intellexit alium viculqm 12 cafa- 
rum jam inde a dimidio Novembri in- 
fectum elfe: certius enim frater ibidem habi- 
tans &in Ainad, & in primo viculo fre- 
quens fuerat, & inde fupellectiiia retule- 
rat, jam que ipfe cum familia in Ainad 
transvectus fuerat; at quum chirurgus, in 
Ainad peftiferis expolitus, in quatuor ca- 
fis fex mortuos, quos nemo humare vel- 
let, comperilfet; cafas fuccendit, & fuper- 
Itites in Ainad transduxit: poltridie in una 
reliquarum cafarum duo pelliferi reperie. 
bantur, qui in nofocomium ainadenfe . iuperflites vero in domum peculiarem 
translati funt 
193. Et quia metuendum erat, ne cete- 
rae quoque cafae , inter quas diverforium 
fuit, fomitem peltiferum continerent; me- 
dici Brukmann fvafu omnes primum va- 
cuefactae, deinde combuflae, feRoresque 
omnes in Ainad fe recipere coacti funt: 
fic contracta in unum locum peRe reli- 
quum fuit, ut ibi contineretur, & extin- 
gueretur: militares excubiae triginta & fe- 
ptem Rationibus locatae totum vicum cir- 
cumflabant, & llmul illibatam partem ab 
infecta intercludebant 
194. Omni opera adlaborabatur, ut, 
qui in morbum inciderent, mox conqui- 
rerentur, & in nofocomium traherentur, 
fuperflites fani ab illibatis feorlim dege- 
rent , & hi periculofos congre/Tus vitarent: 
purgatio folicite & accurate inflituta fomi- 
tem pefliferum delevit: contagio menfe 
Decembri ad apicem incrementi pervenit, 
& Januarius tres tantum aegros, eosque ex miniftris dedit: tandem duae mulieres, 
quae fupellectili purgandae vacabant pri- 
die cinerum, commilTabundae fibi malum 
conciverunt, & refolutis bubonibus con- 
valuerunt. 
Ainad, Sc duo viculi funul fum- 
ti numerant familias pefle funeltatas 29; 
animas morbo petitas ii£; interemtas 
78 j vitae reflitutas 34. 
In Sede Marufma. 
196. Haec Tranfllvaniae regio nomen 
habet ab interfluente amne Manico, quem 
vulgus Maros appellat: caput elt Maros- 
Vifarhely: hungari Agropolin latine ver- 
tunt: hic fedet principale forum (tabulam 
regiam vocant), penes quam judicia exer- 
centur: anniverfarias habet undecimo No- 
vembris die nundinas, quo Csikenfes , 
praefertim monticolae, frumentum in hie- 
mem emturi catervatim confluere folent. 
197. Eo quoque abiverant fex feflbres 
viculi apud Csikenfes primum infecti: ex his duo erant, quqrum familias contagio 
habuerat : procul dubio aliquid fupelle- 
ctilis peltifero fomite impraegnatae fecum 
acceperunt, quae puellae, de qua infra di- 
cam , ceflerit in ufum: ea Tendebat in cau- 
pona, quo multos ex infecto tractu con- 
venilfe poftea compertum eft: &hsec eK fola 
occafio,quae de origine peltis, quam mox de- 
fer ibam, refeifei potuit: neque enim mater 
puellae, aut hera, ut ut variis quaeltionibus 
agitatae, quidquam fpecialius, quod fatis- 
faceret, edixerunt. 
198. Collegium fanitatis ftatim; atque 
abitum iftorum hominum intellexit, prse- 
pofitos fedis Marulinae 150 Novembris 
commonefecit, ut attenderent, & folicite 
perquirerent, num licubi calamitas emer- 
geret : paulo poli renunciatum eft, fex 
iftos feffores, illibata fanitate, ad fuos re- 
divilfe : ita fufpicio, & metus nafeiturae 
contagionis pedetentim remifit, & quie- 
vit. 199. 190 Decembris praepofiti fedls 
fcripferunt, in vico Kakasd a metropoli 
horam difsito M puellam octodecennem io? 
„ Novembris; fratrem quatuordecennem 
M 23° ejusdem menfis; alterum quatuorvi- 
„ cennem %° Decembris ex morbo vica* 
„ neis ignoto interiifle: hos nuper fcable 
>t adfectos, decocto tabaci cum arfenico 
„ periotos, intumuifle rubras effjore- 
„ fcentias ad inltar purpurae habuifle ; 
„ multum vomuilfe; demum, viribus fu- 
M bito defiitutos , decefsifTe.* in cadavere 
„ poftremi fub inguine tumorem obfer- 
7t vatum fuifle: parvulam octennem con- 
„ tagiofa fcabie pariter teneri: phjficum 
„ fedis caufam mortis ab arfenico repete- 
„ re: ne quid tamen neglectum videretur; 
„ vici’ feflbribus ceterorum locorum com» 
„ mercio ad aliquot faltem feptimanas 
M interdictum elfe. " 
200. Ipfe ego, perlecta relatione, opi- 
nioni phyfici accefsi, & collegio fanitatis 
2p° Decembris auctor fui, ut interdictum tolleretur; quod quidem demum ai° Ja-> 
uuarii effectum elt. 
201. Ineunte eodem menfe transmiffa 
aegrorum, rnortuorumque in locis iftius 
fedis tabella exhibebat duos in Kakasd 
octavo morbi die, elapfo Decembri, de* 
functos, & totidem ex purpura decum- 
bentes : id morbi genus tum temporis per 
principatum longe lateque gralfabatur: 
fequens tabella quinque aegros menfe Ja- 
nuario refiitutos oltendebat. 
202. Interea rumor fine capite per- 
crebuit, & Cibinium usque venit, pellem 
in fede marufma pedem fixilfe, & gli- 
fcere: compellati fuper hac re praepofiti 
refponderunt ji° Februarii „ ignotam hbi 
rumoris caufam elfe: altera quaque fepti- 
mana de aegris & mortuis tabulas reddi, 
„ easque fidem facere, nullos infolitos 
„ morbos, ne dum peltem in tota regio- 
M nereperiri: ab aliquo quidem tempore 
„ plures aegros, & crebriores j quam alibi» 
n occafus conligilfe, ac nuperrime (prU 112 
„ mo Februarii) de repentinis nuncium 
„ extitilTe : mifsum eo notae fidei virum 
M annofum, & peftem olim expertum ni- 
„ hil finiftri peftisve fufpecti reportade: 
„ fecutam poft octiduum relationem id 
>t ipfum confirma/Fe. K 
203. At vix revertente feptimana ( 17® 
Februarii ) iidem fcribebant „ vicaneos 
„ ex ruditate, aftuve, aut metu fecuturo- 
„ rum incommodorum mitlbs inquifitores 
„ circumvenilTe: heri demum crebrelcen- 
7/ 
,, tia in vicoKakasd, eaque repentina, & 
3, non obfcuris peltis indiciis Itipata fune- 
„ ra innotuifle : virrum optimae aetatis, & 
„ fanitatis, io° Februarii aegrotare coep- 
„ tum , parvumque fub axilla tumorem 
nactum, quarto poli; die obiifle: duas 
ejus proles iis ipfis diebus aegras, unam 
5, quidem mortuam effe; alteram adhucdum 
M jacere: item matrem, tertiam filiam, & 
„ cohabitantem confobrinam pariter de- 
M cumbere, omnesque bubones; mulierem 
M vero tres carbunculo» habere: in domo „ vicina patrem , & filium bubonibus 
„ lignatos graviter quoque habere j uxo- 
„ rem nuper mortuam in inguine bubo- 
„ nem gefsifie : in tertia domo mulierem 
„ carbunculo notatam periclitari: nullum 
„ proinde de vera pelte relinqui dubium; 
* ideo domos infectas fine mora interclu- 
„ fas, & cuftodes vico circumdatos efie. * 
204. Secutae paulo pofi literae memo- 
rabant „ chirurgum militise coram fub- 
„ centurione eadem, quae priores , repe- 
„ rifie , & morbum pro pelte habere, ex 
qua inde ab initio novendecim animae pe* 
„ riiffent: in ipfa civitate agropolitanafar- 
„ torem, qui ultimis Januarii diebus in 
„ Kakasd fuiflet, poftridiej quam domum 
M revertilfet, (i° Februarii) frigore, & 
M dolore capitis tentatum, pofi triduum 
* bubonem fub inguine dextro accepilfe, 
M atque nunc reconvalefcere: comperta re 
confeftim domi cum fuis interclufumj 
M at, quum ancilla aegrotalfet, in Kakasd 
n 23° transductum efie: inKaratsonfalva, 114 
„ vico Kakasd propinguo, quum jam 18® 
„ relatum eflet, fefforis filiam, quae mor- 
„ tuae in Kakasd puellae veflem induiflet, 
„ morbo teneri; iltam, tum & eorum 
M qui in eadem convenerant, domos inter- 
„ clufas: pari ratione in aliis duobus vi- 
„ cis factum, quod felfores, etiamfi omnes 
„ fani elfent, in Kakasd nuperrime fuilfe 
„ comperti iint. K 
205. Itaque, poftquam morbi affectio- 
nes, effecta, feries, & fuccefsio innotue- 
runt, nemo dubitabat veram peltem elfe: 
neque tamen adeo terrebant prsefentiaj 
quam futura : malum diu latuerat: Ka- 
kasd optima totius regionis vina alit: 
hinc frequens oinopolarum concurfus; 
Agropolitani ultimis bacchanalium diebus 
laetitiae caufa frequentes adfuerant: malum 
& ipfam civitatem adortum erat: apud 
fartorem omnis generis homines conflu- 
unt : nuperrime magna optimatum celebri- 
tate regius fedis judex introductus fuerat; 
tabula regia una cum afleclis , intelle. cta pefie, ad tutiora recefTerat: fcholares 
pariter territi ad fuos redierant: ima 
horum nonnulli Ciaudiopolin petiverunt: 
fic ne conjectura quidem adfequi valuit, 
quo, 8c quorfum feminium peltis intra 
quatuor menfes fors divulgatum fuerit, 
vel divulgari potuerit. 
206- At etiam inter haec terrifica 
prudentiores meliora fperabant: domus 
primum infecta fex circiter feptimanas in- 
terciufa fuerat: mater familias vidua erat; 
proinde paucus apud illam conventus t 
oinopolis & Agropolitanis non compete» 
bant domus aegros habentes: cives, quam- 
primum fartorem aegrotare fciverunt, tan- 
to minus eum adeundi rationem ha- 
bebant; &,fi adirent, tantum momentanee: 
ex illis porro > qui discelferant, vix ali- 
qui eam domum frequentafle videban- 
tur: denique confians efi obfervatio, 
miasma peltiferum hieme nec tam facile 
concipi> nec tam cito, & late dis- 116 
pergi, & de cetero homines longe magis 
domi fe continere; quam quidem seftate. 
207, Collegium fanitatis eodem_, quo 
primum nuncium accepit, dieftatuerat: 1«, 
ut adjacentes circuli pelti obnoxium excu- 
biis circumfilterent; omne cum eo com- 
mercium vitarent, & arcerent; omnia di- 
tionis fuae loca vifitarent: 2°, ut Agropo- 
lis, & Karatfonfalva haud fecus;ac Kakasd, 
circumporitis cultodibus occluderetur: 30, 
medicus Brukmann cum duobus chirurgis 
bene peritis quantocius eo fe conferret, 
& loca infecta, dein fufpectiora, demum 
cetera vilitaret, & ipfe delegatum Agro- 
poli Fanitatis confeffuni praxin praecautio - 
num edoceret: 40, chirurgus, qui extin- 
cta in Ainad pelte abefle poterat, in Ka- 
kasd iret, & congrua circa aegros, & fa- 
nos disponeret. 
208. Brukmann cum fuis adfuit primo 
Martii: viferat in itinere Radnot, comitatus 
kiikullovdrienfis pagum, ubi puero decen- 
Hi tumor fub maxilla dextra fuccreverat. & ideo fufpectus habebatur: verum caufa 
fuit purpurae ex frigore repercufslo : medi* 
cus nihil peltiferi fubelTe pronunciavit. Se- 
cutarum relationum fumma haec fuit: far- 
torem agropolitanum habuilfe in Kakasd 
fororem, quae una cum viro ultimis Ja- 
nuarii diebus obiit: eundem aegris morien- 
tibusque adhitiffe, funebribus epulis inter- 
fuiffe, & vefiimenta, inter cetera vellem 
pelliceam, domum retulilfe: hujus ancil- 
lam, quae zi° Februarii Agropoli aegrota- 
verat, uxorem vero in Kakasd 
2° Martii cum bubone, & carbunculo pe- 
Item concepiffe, & reconvaluiffe : peltis in 
Karatsonfalva eandem plane originem 
elfe: nam domus infectae felforem ex ka- 
kasdienfis inquilini, affinis fui, familia, pelle 
tentata, filiae fuae vellem reportaffe: hanc, 
& duas alias proles cum petechiis poli: 
obiiffe *. totam familiam in Kakasd quarto 
Martii transductam effe: in Csiba, vico 
haud procul difsito, repertum elfe 
fcentem bubone lignatum , qui in Kakasd famulans pefte correptus ftudet: hujus 
herum eundem in ftabulum fubmovifle, 
ubi feptem dies deguilTet, ac fuperala vi 
morbi ad Tuos rediidet; ex his neminem 
aegrota /Te: in Kakasd vero confirmari hi- 
ftoriam de adhibito ajTenico; tres in illa 
domo proles mortuas, totidemque refii- 
tutas, omnes peltis indiciis fignatas: & 
matrem, quae itidem convaluit, fex carbun- 
culos habuide; contagionem maxime in 
domos, quae aut vicinae, aut confanguini- 
tate junctae edent, & fuperiorem vici tra- 
ctum obtinerent, vulgatifsimis converfa- 
tionis, & fupellectilium infectorum com- 
mutationis occafionibus ( quas ipfi vicanei 
fpeciatim profiterentur) gradatam ede, & 
quindecim invalidev 13 intactas reliquifse; 
ab initio Martii, quo feparatio conveniens 
inltitui ccepifset, tres duntaxat novos pe- 
ltiferos accefsifse : mulierem 20Martii 
ultimam segrotafse, eamque ex bubone in 
inguine dextro, & carbunculo in abdomine 
confanalam ede: fummam omnium in praefa- tis locis ex pefie aegrotorum efse 55: ex 
his 30 periifse, & 25 emerfifse,. 
209. Medicus Brukmann relictis, 
quos fecum adduxerat, chirurgis, ut lon- 
ginquiorum vicorum vihtationem abfol- 
verent, redivit Coronam, & 23° Martii 
eo pervenit; in iftis vicis nihil morbofire- 
pertum eft praeter purpuram, ex qua 
retropulfa aliquot tenerioris aetatis bubo- 
nes conceperant, &peftis fufpicionem pe- 
pererant , quam perfcripta ad collegium 
fanitatis morbi hiltoria penitus delevit. 
210. Interea purgatio fupellectilis in- 
fectae primum quidem Agropoli, dein in 
Karatfonfalva , tandem in Kakasd reli- 
quias fomitis peltiferi extinxit: & circulus, 
feu fedes imperatam fex hebdomadum fa- 
nitatis probationem abfolvit ineunte Apri- 
li: Kakasd vero ob tardiorem ultimae 
gegrae reconvalefcentiam demum exeunte 
Junio oblidione liberatum eft. De 
Repagulis & Adjumentis 
adverfus peftem 
adhibitis. 
au. Cautelas circum, & intra loca 
infecta contra pedem adhibitas in antece- 
dentibus jam adduxi, fedfummatimtantum 
& obiter; nunc fingillatim, & ex profefso 
tractabo, earumque rationem, feriem, & 
nexum exponam. 
3i2, Collegium fanitatis in Tranfilva- 
nia condat ex membris trium ordinum : 
inclyti pro principe gubernii , prae- 
turae militaris, & confilii aerarii: primus 
ordo civilia regendo; alter manum com- 
modando ; tertius fumtus praedando fa- 
nitatem publicam curant: adfidet medicus 
agendorum fvafor& auctor: ed quoque Co- 
ronae condlium in re fanitatis conditutum» 
perpetuum quidem, fed delegatum : ei ad- 
lidet medicus Brukmann pari, quo prior, 
muneris obligatione: in circulis csikend, 
& marufienfi fimiles confefsus ad tempus 121 
«ontagionis inducti funt, ut imperata exe- 
querentur, &, quae inoram non patiuntur, 
confefiim ordinarent. 
212- Collegium fanitatis jam inde a. 
primo pefiis exordio nihil aeque folicitum 
tenuit; quam ut ne malum, fi alicubi 
erumperet, diu lateret, & clanculum fe 
difunderet: ideo vulgavit per totum prin- 
cipatum obvia indicia, quae pefieni a ce- 
teris morbis difiinguunt: haec funt: x° ve- 
locitas mortis, intra quatuor vel quinque 
aegrotationis dies apud longe potifsimam 
morientium partem obfervahilis: 2» infe- 
ctio, feu transmigratio fimilis morbi in co- 
habitantes , & cum aegris converfantes; 
2° major numerus morientum; quam emer- 
gentium : 4° tumores in omnibus fere aegris 
pone aures, fub axillis, & inguinibus oriun- 
di, quorum vix ullus emergentium expers 
fit; anthraces, feu tumores locum, cui infi- 
dent, non fecus; ac ferrum candens, ambu- 
rentes, & cutem nigrantes: 6° maculae 
nigrae lentis magnitudine in omnibus fere cadaveribus Confpicuae: fic accommodata 
vel rudifsimorum captui peftis, ut ut ini 
completa, defcriptio eo profutura vide* 
batur, ut plebem, &eo magis , qui fupra 
funt, attentos redderet, ut inde cives, fi 
non certam mali notitiam, faltem fufpi- 
cionem haurirent, eamque prsepofitis ape- 
rirent; hi vero aut Cibinium, aut Coro- 
nam renunciarent. 
214. In hunc finem quivis locus con- 
fiituere debuit vifitatores, qui domos 
obirent, fefsores omnes evocarent, & de 
repertis aegris mortuisve praepofitos fuos 
certiores facerent: hi tabellam conficere, 
& fingulo octiduo mittere debebant, in 
qua locus, aeger, principium morbi, & 
dies mdrtis adfcribi debuit: quod ideo in- 
fiitutum efi, ut, fi alicubi folito velociora, 
& crebriora funera contingerent,«tempe- 
fiive refciri, & caufa requiri pofset; & 
certe fubiti mortis cafus absque caufa 
vulgari, &manifefta, grafsante in vicinis jiefle, nunquam negligi, aut praetermitti 
debent. 
215. Haec provifio in dibrictu coro- 
nenfi effectum quaefitum fortita efi: fenatus 
enim vibrationes, ac relationes prefse, & 
acriter imperavit, atque exegit :hinc factum 
eft, ut primi occabis trium, quos infectos 
habuit vicorum tempeftive innotuerint, 
-& confeltim malo obviam iri potuerit: 
etiam militia germanica, & bona pars 
vernaculae, fubitos & folito crebriores 
mortis cafus Itatim retegendo , publicae rei 
multum profuit; in reliquo autem faluta- 
rem, optimeque praeceptam dispofitionem 
negligentia, & perverbtas fruftrarunt, 
& eluferunt; neque enim par ubique, qu*e 
Coronenfibus, vigilantia fuit, & ferme, 
queis vibtationum infpectio, & exactio in- 
cumbebat, credere vilitatotoribus; quam 
Verum requirere maluerunt: hinc plebejis 
folenne, & impune fuit aegros domibus 
fuis occulere, abfentiam pro morbo obten- 
dere, affectiones in aegris morluisque ob- Vias reticere, falfas appingere, & morbi 
duraticnem edicere vera longiorem; pro- 
fecto nemo facile credet, qua folertia & 
promtitudine plebeji, praefertim Valachi, 
hiftoriam falfam ad veriiimilitudinem ex- 
templo concinnaverint, &, noir dicam chi- 
rurgis; fed & expertilTimo Brukmann im- 
ponere tentaverint. 
216. Omnia quidem male, & ad luam 
humanaeque focietatis perniciem: parum 
tamen abfum, quin excufem: plebs non 
novit publica, nec penfat: averlatur, & 
refugit, quidquid fibi luisque obelt, & nocet: 
recelatio peltis taediofa, gravia, damnofa 
poli fe trahit incommoda, quae ne publi- 
cae quidem rei ItudiofiTsimi lubenter par- 
ticipent, & ferant: hinc reperias fupra 
plebis conditionem pofitos, qui metu, ne 
ipfi, & fui in iltas moleftias incidant, au* 
etiam vulgi inimicitias odiaque fuscipiant, 
acceptam peltis natae fulpicionem (longe 
magis certam notitiam ) penes fe reti- 
neant, celentque, & eam rem, ceu ad fe non fpectantem, aperire reformident: ita 
plebejus praefentiam peltis cuidam pote- 
Itatem habenti retexerat: verum hic non 
manifeltavit; fed occultari fvafit: chirurgus 
mortis cafus pro peltilentibus, quales re- 
apfe erant, declaravit coram quodam ma- 
giftratu , qui ambiguam, & palliatam re- 
nunciationem collegio fanitatls transmifit. 
217. Comperta ocius ferius contagio 
difsimulari debuit , donec militia locum 
circumcluferit, ne videlicet plebs elabe- 
retur, & malum alio proferret; deinde loca 
infecto vicina uno eodemque ambitu, in 
omnem eventum, pariter circumcludeban- 
tur, pauciora aut plura pro re nata: ita 
in fogarafienh diftrictu, quum quatuor 
elfent infecta, quae decem haberent inter- 
media, haec cum iftis communi Itationum 
circulo comprehendi debuerunt: intacta 
fuae fecuritati ab infedtis, ut ut inclutis, 
profpicere debebant : chirurgi primum 
proxima extus, dein intra ambitum po- 
lita vifebant: ita vera contagionis ampli- 126 
tudo certo innotefcebat: hinc pro re na® 
ta Rationes contrahi potuerunt: amplia® 
ri quoque potuiflent, R opus fuiflet. 
218. Neque in eo conRitit providen® 
tia: nam etiam integri tractus, qui unum 
& alterum duntaxat locum in luo gremio 
habebant infectum, omni cum citerioribus 
commercio, dispofitis per feriem Rationi- 
bus, faltem ad tempus abRinere debue- 
runt : coronenh diltrictui ceteris durius 
accidit,quod quum tria loca infecta haberet; 
territorio Cafariorum, tractibus fogaralien- 
R, & harumfzekenfi adjaceret, a menfe 
Septembri usque Aprilem oblidionem fu- 
Itinere debuerit. 
ag. Ubi contagio duo aut plura in 
vicinia loca inceflerat,omni contentione ad* 
laboratum elt, ut in ipfo exordio confe- 
ftim contraheretur in unum: ita loca mi* 
nus attacta malo, & occafionibus id ipfum 
propagantibus eximebantur; quod quidem 
non femper primo; fed demum feparatis 
temporibus impetratum eft: ut plurimum enim converfatione cum aegris, aut in- 
quinatae fuppellectilis clandeftina fubdu- 
ctione peltifer fomes ad propinquos, aut 
vicinos tranfierat: haec res fimul operae 
miniftrorum compendium faciebat, neque 
loco magis infecto periculum augebat: 
nam aegri in nofocomio; contaminati feor- 
fum collocabantur: transvectio quidem 
aegris plerumque nocuit, &, credo, nonnul- 
Iis mortem attulit, qui fecus emerfiflent: 
verum hic valet tritum illud: „ bonum pu- 
blicum fuprema lex efto.K Pecora, anima 
liaque domeftica transmigrantium concre- 
debantur comarcho loci, ut horum cu- 
ram gereret. 
220, Succenfio domorum fe/Toribus 
vacuefactarum in folitudinibus maxime lo- 
cum habuit , quia metus erat, ne quid 
inquinatae fupellectilis remanferit, quae a 
furibus fubriperetur; tum ne domus iltae 
vagabundis, forfan etiam pelti hofpitio es*» 
fentj tum ne excubiis , queis non continuo 
fidendum fuit, eufiodiri deberent: neque enim e veltigio purgatores femper acciri 
potuerunt, & hi quoque nonnunquam pree- 
varicantur: majoribus vicis ob incendii 
metum, & propinquitatem aliarum fuccen- 
fionis venia dari, & purgatio fubhitui de- 
buit. 
221. Suppeditatio rerum ad vitam ne- 
cellariarum in loca condura ita ordinata 
eli, ut omnis metus periculumque conta- 
gionis concipiendae aut prolatandae fub- 
moveretur: prope unam dationem bina 
repagula, octo vel novem cubitos aequi- 
diltantia, ad lubitum longa, in altitudine 
quatuor pedum fiatuebantur: ultra idud 
rectangulum fufpecti non promifcue; fed 
pauci limul, & alternatim conveniebant: 
cis non fufpecti: hi vendentes; illi emen- 
tes : vendentes fxve tradentes ponebant ad 
latus rectanguli verfus locum infectum 
res fuas feorlim in diltantia praedicta, & 
recedebant: dein ementes accedebant: 
id ipfum obfervabatur, quando ligna foca* 
lia, aut frumenta fuppeditabantur: pecu- niae omnes, quae ex loco occlufo erant , 
aqua falfa lavari debuerunt; excubitores 
cavebant, ut omnia fierent juxta praefcri- 
ptum. 
222. Intra loca infecta cura dispofl- 
tionum penes chirurgos pelliferis expo- 
litos fuit, atque eo fine definitam, & ad- 
firictam agendorum normam acceperant: 
haec eo colliniabat, ut occaliones mali in- 
cremento faventes praevertere, & inhibere, 
fomitemque peltiferum omni ope & ope- 
ra delere contenderent: hinc plebem pe- 
riculi ab aegrorum congrelfu & fupellecti- 
lis inquinatae ufu imminentis, incelfanter& 
prelfe commonefacere debuerunt: vifita- 
tores bis quotidie domos obibant, felfo- 
res omnes foras evocabant, &, fi aegros 
reperiffent, indicabant: aegri mox in no- 
fbcomium ; contaminati in domus ipfis de- 
limatas transducebantur : hi fub ingredi* 
fpongiis linteisve mundis, aqua cum ace« 
to remifta madidis, corpora abftergere, 
vehes abjicere, mundasque, aut faltem an- te mundatas induere debuerunt: Gragulo- 
rum eadem erat ratio , neque plusmigran* 
tibus indultum fuit; quam quod arcta ne- 
cefsitas pofcebat: ubi duplicia non fuppe- 
tebant; partilim, & per vices ab ipfismet 
poJTelToribus mundabantur: cetera purga- 
tores in eum finem conltituti perficiebant: 
fancte cautum erat, ut contaminati, quam 
citifsime fieri poterat, contagionis pericu- 
lo eximerentur. 
223. Domus, in queis peltiferi decubue- 
rant, ftatim a vacuatione occludeban- 
tur, & vigiliis muniebantur, ingrefiu Tolis 
purgatoribus permiffo : iis primum fuit, 
obfiructis fenefiris & caminis aliquot un- 
cias fulphuris, pro magnitudine loci , in 
patina terrea accendere, & polt fe januas 
claudere, ficque totum nycthemerum re- 
linquere: haec fumigatio ter repeti debuit: 
dein ad fupellectilia veniebant: quae ope- 
rlundo corpori apta fuerant , aut adbibita 
fuifie autumabant, in dolium conjecta acri 
cinerum lixivio viginti quatuor horas ma- cerabantur; dein efufo lixivio aqua fervens 
affundebatur, bis & ter nova: tandem folito 
more lavabantur, & exliccabantur: tota ope- 
ratio ter repeti debuit: veltimenta autem 
& Itragula, quae lotionem non ferebant, 
& aegris ufui fuerant * item tribona nullius 
pretii, & Itramina comburi debuerunt: tan- 
dem utenlilia terrea, lignea, vitrea, me- 
tallica lixivio indita abItergebant, parie- 
tes calce dealbabant, & pavimenta ra- 
debant* 
224. Reltituti abfterfo, ut fupra dixi, 
corpore vehes & Itragula mutabant, & 
depofita purgatoribus lavanda, aut pro ra- 
tione comburenda dabant; contaminato- 
rum,id efi: hominum, qui aegris adltiterant, 
& fani manferant, fupellectilia, lotioni ido- 
nea, adlata methodo lavabantur; cetera 
vero, fumo fulphuris impraegnata, aperto 
aeri exponebantur, & tertio quoque die 
rurfus fuffumigabantur j tandem fub finem 
mitiore fuffitu , puta: ligni juniperi, lultra- 
bantwr. 225. Singularum domorum,fupellecti- 
liumque purgatio intra tres fepti manas ab- 
folvi debuit: queis elapfis homines in ex- 
perimentum fanitatis occlufi, fiquidem fa- 
ni manliffent, domum redire permitteban- 
tur: & talis mora probationi hominum, 
& rerum fufftciebat tum ob efficaciam 
purgationis, tum quia ilti homines in eo- 
dem loco extus circumclufo manebant, 
& tandem extincta ibi pefte communem 
probationem fex feptimanarum fubire de- 
bebant 
226, Mortuorum elatio, & humatio a 
parabolanis, & vefpillonibus absque ulla 
frequentia in loco ad id ipfum deltinato 
hebat: foveae ut minimum quatuor cu- 
bitos profundae cavari debuerunt; cadave- 
ribus calx, ubi haberi potuit; fenus cine- 
res injiciebantur: nonnunquam utrumque, 
•praefertim in folitudinibus, defecit: ubimi- 
niftri ad manum non erant, aut non fuppe- 
tebant; contaminati fuppleverunt: coeme- 
teria peltiferorum poft extinctionem pe. ftis circumfepta, & loca fovearum fu 
pra folurn cumulata funt. 
227. Domorum , rerumque combulta- 
rum pretium poflefforibus aerarium refar- 
Xlt: utrumque quidem ad fublevaudam ja- 
cturam; pofiremum vero eo potiCsimum 
fine, ut homines tanto lubentius traderent 
fupellectilem infectam: verum id non fuit 
fatis: nam plebs fufpiciofa diffidebatvan 
fupellex tanti taxatum iret, quanti aeftima- 
bat, & an promifla compenfatio reapfe 
repraefentanda effet: deinde nec a clan- 
deftinis fubreptionibus fatis cautum erat: 
hinc juffu principis auguftufsimaerecelatori- 
bus merces trium aureorum; celatoribus 
vero, pro modo facti, capitis poena con- 
liituta elt, magno fane profectu: nam hi 
metu delatorum eo minus abscondere fu- 
Jftinebant; illi eo vigilantius attendebant. 
228. Paucitas & rariias aegrotantium, 
vertente in finem pefte , fpatium & moram 
dabat, ut prius purgatio infectarum do- morum abfolveretur; quam malum peni- 
tus expiraret: & tunc inter miniltros > qui 
eodem loco fedebant, pro re nata unus 
aut alter dimittebatur: nihil vero magis 
angebat j. quam ut ne peltifer fomes, licubi 
lateret, peftem improvifo refufcitaret rhinc 
generalis purgatio omnium domorum tam 
ante purgatarum; quam intactarum ador- 
nari, & perfici debuit ab ipfis fefibribus, chi- 
rurgo methodum monltrante r, huic negotio* 
prima, & altera feptimana communis pro- 
bationis impenfae funt : fi interea quispeft? 
corriperetur- exacta mora frufira erat, & 
tota probatio a die mortis, aut reltitutionis 
ejusdem aegri rurfus inchoari debuit, do- 
nec fex feptimanae continuae omnium in- 
tegritatem, & veneni peltiferi extinctionem 
fideliter comprobaflent 
229. Ultimis diebus medicus Bruk- 
mann> adjuvante uno altero ve chirurgo 
bene experto fuper exacta purgatione 
firicte, & fingillatim requirebat, & vifita- «ionem loci nuper infecti adornabat: 
omnes animae, quot ante pefiem fuerant, 
refereoantur in tabellas, ut inde numerus 
defunctorum appareret: propingui mor- 
tuorum circumflanti as, & adjuncta morbi, 
proruptaque indicia fingillatim rogabantur, 
ut inde morbi genus elucefceret: fimiliter 
& omnes, qui convaluerant: tandem etiam, 
qui fe intactos perhibebant, chirurgo fe vi- 
fendos exhibere debuerunt, ut, fi fors pe- 
Item habuilfent, inficiari non pollent; 
omnia haec in tabellas adducta funt,qua? cum 
iis,quas expoliti chirurgi transmiferunt,com- 
pofitae prodiderunt numerum aegrotorum, 
mortuorum, & emerforum. 
230. Eadem occallone lingulae ratione 
utentes animae commonefiebant, ut. Ii 
quid infectae fupellectilis haberent, & li- 
cubi nollent, actutum revelarent: fuperea 
re poftridie illis jurandum elfe .* cogitarent- 
que ferio, quam fevere deus perjurium 
ulcifcatur. 136 
231. Itaque, polteaquam finguli 
eunti animarum curatori jusjurandum edi- 
xerant, <& fic certitudinem, quae haberi po- 
tuit, fummam de deleta pefte profefsi 
erant, medicus inftrumentum legale dete- 
per edidit, & obfidionem folvit. 
232. Summa omnium, quos peltis a 
primordio in omnibus locis memoratis 
incefsit, inventa elt 1643 ; mortuorum 1204; 
refiitutorum 439: ergo ex quatuor infectis 
tertius quisque & plufculum plus perierunt: 
quae ratio major elt; quam anno 1756: nam 
tunc ex tribus infectis tantum duo vita 
excefferunt. 
233, Ita contagio, quae ex vicinia in 
Tranfilvaniam per tres vias penetraverat; 
variis ambagibus fex regiones invaferat; 
in nonnullis tractibus folitudines pri- 
mum; in aliis & vicos, unum pluresve, in- 
feftaverat, intra undecim mentes, mente 
Majo, quo tergere folet, extincta elt, evi- 
dente argumento, humanam indultriam 
advertes hanc calamitatem plurimum va- iere: & certe dubito, an unquam in ullo 
tegno provinciave tama, & tam operofa 
molimina olim adhibita fuerint, & calami» 
tas adeo exigua clade in tot locis coer- 
cita, & extincta lit. 
234. Attamen felix ifte fuccelfus fini- 
ftre cogitantibus dedit anfam medicos 
conviciandi: * peftem longe faevius elfe 
» malum; quam ut intra tam exiguam cla- 
» dem conllfiere potuiflet; nuperis pelti- 
* lentiis annorum 1738, 1742, 1756; imo 
„ omnium retro feculorum multa ho- 
» minum millia periiffe: non raro va- 
* gari per vulgus morbos, qui multo 
* majorem; quam iite nuperrimus, quem 
* pe It em nominare medicis placuit, Itra- 
* gem edant: medicos perperam toti 
* principatui turbas accerMe, Sc aerarium 
„ multis pecuniis vacuaffe. * 
235. An ergo medici, qui pelti anno 
1756 interfuerunt, inter peltiferos verfatl 
funt, aegros cadaveraque manibus contre- 
ctarunt, fuisque oculis viferunt, aut tantae funt ignorantiae, ut peltem non cogno- 
fcant; aut tantae impudentiae, & nequitiae, 
ut fanitatis collegiis confefsibusque; omni- 
bus Tranfilvaniae ordinibus; medicis au- 
licis; exceUifsimae aulae ultra decem 
menfes imponere potuerint? 
236. An medicus Brukmann, qui, quo- 
tiescunque de exorta pefte mi- 
litares, & civiles teftes femper, & ubique 
adhibuit , hos, & ipfam plebem nefariis 
artibus fafcinare potuit? eltne alter a pe- 
lle morbus, qui ut minimum dimidiam 
aegrorum partem intra quartum quintumve 
aegrotationis diem perimat? intra idem 
intervallum bubones , carbunculos, pete- 
chias progignat; & ex quo vix ullus fine 
bubone faltem emergat? an chirurgi pe- 
ltiferis expofiti, quisque intra locum Aium 
arcte conclufi, ab invicem longe difsiti 
per fngulas feptimanas in tabellas fini- 
lem omni dote morbum , ut anno 1756; 
defcribere, & unitis velut confliis fallere 
potuerunt? an ergo in gratiam incredulorum fatius fuit malum fuae fponti relinquere; 
quam pro virili compefcere? accedant, & 
conferant illas tabellas tum inter fe, tum 
cum anterioribus, & convincentur aut 
olim pellem non fuifle, aut nuperrimam 
/ 
reapfe talem elfe. 
237. Plura objicerem, fi cum gnaris 
pugnarem: itaque conticeo: neque enim 
tanti publicae rei interelt, ut refipifcant : 
imo nemo mecum non exoptabit, ut iltis 
occalio errores fuos exuendi nunquam na* 
fcatur; fed potius, fi peltis aliquando in- 
grueret, femper pari, aut etiam minori 
clade offendantur. TABELLA 
ruminariam peftis tranfilvanicae annorum MDCCLXX & MDCCLXXI fpecimen exhibens. 
- 
1 NOMINA 
NOMINA 
1 N U M. 
N U M. 
N U M. 
N IJ M. 
M U M. 
CONVALE. 
In toto districtu fuerunt 
familiarum 
FAMILIARUM 
AGRORUM 
MORTUORUM 
1 
1 
reconva- 
DISTRICTUUM, 
LOCORUM, 
omnium 
infectarum 
ex 
ex 
scentium 
familiae 
| aegri ex 
mortui 
lefcentes 
in quibus fuit peftis 
in quibus fuit peftis. 
in his locis 
in iisdem 
p e f t e 
p e f t e 
ex pefte 
infectae | 
j pefte 
ex pefte 
ex pefte 
Territorium Cafariorum 
665 
236 
743 
615 
128 
182 
DISTRICTUS 
Rosnavia 
Novum Tohan 
552 
1 *3 
11 
58 
34 
160 
24 
121 
10 
39 
3l7 
971 
78 9 
CORONENSIS 
Vetus Tohan 
102 
12 
34 
29 
5 
Butfum 
69 
22 
65 
46 
19 
DISTRICTUS 
Magnum Beriovi 
64 
8 
25 
20 
5 
96 
«5 
Netot 
57 
3 
12 
11 
1 
39 
121 
FOGARASIENSIS 
Sarkaicza 
Neo - Sinka 
98 
114 
5 
i 
17 
2 
17 
2 
— 
SEDES 
NAGT- SINKENSIS 
Rofunda 
119 
1 
7 
6 
1 
1 
7 
6 
i 
COMITATUS 
Vallis Bodzenfis c. Xenod. 
Koros 
64 
7 4 
14 
62 
53 
242 
33 
120 
20 
122 
8 
22 
103 
377 
205 
172 
1 
hAromszek 
Kovafzna 
Bodola 
33° 
171 
0 
21 
23 
59 
J5 
37 
SEDES CS1KENSIS 
Ainad cum duobus vicinis 
viculis 
8l 
29 
( 
112 
78 
— 
34 
; 
29 
— 1 
j 12 1 
— 
78 1 
i 
34 
SEDES seu COMIT. 
MARUSINUS. 
Kakasd 
Maro s - V as arh ely 
Karatsonfalva 
29 
664 
60 
J 
13 
1 
1 
49 
3 
3 
25 
* 2 
3 
24 
1 
1 
17 
55 
3° 
»5 
In omnibus fex horum diftrictuum jocis in- 
familiae 
familiae 
aegri 
mortui 
convaiefc. 
fectis 
univerfae 
■ ' . , 
infectae 
ex pefte 
cx pefte 
ex pefte 
fuferunt 
3486 
506 
1643 
1204 
439