FRANCISCVS PHILELFVS LODOVICO MARIAE SPHORcix 
barhi duciiac ducali primario locuteneti fal.pl.d. 
Vam parentale quonda-p nobiliifimo illo principe patre 
tuo Fraciico iphortia oratione habuilfemuccirco ad te dc 
q di:quia multa in ea legunftquae ad illius Iaude:& imortali 
tate pertinetreuius me ihidioliffimu e fle no ignoras. Huic 
ego cii nonnullis orationibus 8C opibus meis duas fubieci 
orones:quape altera habueram in funere diuae illius uiraginijBlacaeMa 
riae:8i ite altera cofolatoriatqua iapride (cripfera ad uirum patriciu illum 
uenetu Iacobu antonni marcellu de obitu Valerii filii. Na fiqs hafce tris 
orationes diligentius ledtitarifccu plaraqj inueniet non inutilia (ut mea 
fert opinio)tum uero qua: ad aiorum imortalitate ptinent: aiaduerteret 
non iepte a me effe pro tpe:& difculfa 8C difputata.Ncc unu mihi pra:te 
reudum fuit:(pptereaorone illa confolatoria ad Iacobu antoniu Marcel 
lu curaffehoc tpe cum hilce iprimedanv.qm qua: antea fuerat Mcdiola 
ni ab aliis qbitfda irnpifatea pluribus in locis deprauataxorruptiicg of- 
fendufiue infeitia factu fiieritrfeu inuidentiamelcia affirmare. Quod fi 
queficristquibus i piitia deledcr ffudiistqd aliud me putes cogitarc.qui 
no loge abfim ab o&ogefimo quarto itatis anno:qua ea oiarqua a phi 
lofophis:thelogifqj acute lunfcSC fubtiliter difputata.Hxc qualia fint bre 
ui cognolees. Vale mi humaniflime priccps:6£ me comedatu habe. 
diolani ex xdibus meis.yi.Kaledas lunias.M.cccclxxxi. - 
Fracici philelfi cqti'5 aurati.-laurcatiqj poetae &oratoris:ac philofophi cla 
rilfimi oronesigc nonulla alia opa:in qbusomne bene dicendi genus: 
oclqj artis rhetorice partcs:ac di uniae philofophopc:& theologorum fen 
tentia: comperiuntur. 
ORATIONES FVNEBRES. 
Fracifci phitelphi cpiftola ad Illuftrifiimum principe Lodouicu Mariam 
lphortiabarhiducem. Caput. Quam. ■ fo. 
Franciici philelfi oro parentalis de diui Francifci fphortia Mediolanen 
fiufti duds.felicitate. Caput. Si fieri. fo. 
Francilci philelfi oratio habita in funere diua: uiraginis Blancae Mariae- 
Mediolanehfium ducis. Caput. Nunq. fo. 
Francifci philclphi oratio funebris pro Magnifico Ducali ienatore: 
& clarillimo equita: aurato Philippo borrhomao comite haro 
na:. • - Caput. Perdifficile. fo. > Fracifci philelfi oro funebris p magnific6 eqte aurato:ducaliq; fenatore 
Stephanofedcricotodelchino. Caput. Quamquam. fo. 
p ORATIONES NVPTIALES. 
Francilci philelfi oratio de inita focietatc iter illuftriflimos duces Bona: 
eiufqjfiliii Ioane Galcaciu:& hcrculeaftefem. Caput.Ariflotelss. fb. 
Francild philelfi epithalamio i Ill.Beatiicis:*llcnfis:8£ Triftani Iphortiae 
nuptiis habitum. Caput. Etfi. fb. 
Fracifci philelphi oro habita i lpoialitiis Theodori piati elarilfimi iure> 
cofulii:&Helifabet* uicecomitis, Caput. Siueipm. fb. 
Fracifci philelfi oro nuptialis habita i lpoialitiis Petri biragi:& Helifabet 
priciuallis. Caput. Qui. fb. 
Francild philelfi epithalamio i nuptiis nobiliu coiug-i Ioanis antonii 
fimonet*:& Margaritae cott*. Caput. Inter. fo. 
Fracifci philelfi oro hita i coiugio magnific* pueli* maruti*:8C magnifi 
ci eqtis aurati Raymudi atteduli. Caput. Quati. fo. 
Francilci philelfi oratio habita in connubio Magnificae pueli* Marga- 
rit* arcimbold*:& magnifici equitis aurati Antonii cribelli. Ca- 
put. Cum. fo. 
; ORATIONES DIVERSE. 
Fracifci philelfi ofoadPiulccudupoti.Max.hitaMatu*i publicatuni- 
uerlaliqj cocioc p duce Francilco fphorcia die marris quarto 
decimo Kaf.o&obres.M.cccclviiii. Caput. Cumeflem. fb. 
Francifci philelfi ad uiros papienle$ oratio congratulatoria dccreatione 
Iacobi borthom*i uitaliani comitis.fi ad dignitate: & gradum cpifco- 
palem. Caput. Non polium. fb. 
Francilci philelfi oratio de laudibus Labari Icarampi epifeopi ad Come 
fes. Caput. Inftituenti. fo. 
Francifci philelfi oratio pro Theodoro piato clarilfimo iurcconfulto. 
Caput. Fuerat. fb. 
Francilci philelfi oratio habita Mediolani in principio lludii. Ca- 
put. Tanquam. fb. 
Fracifci philelfi oro ad Siftu quartu pbt.maximu. Caput. Qua. fo. 
Fracifci philelfi oro hita i pricipio qftionu tufculanaru.M. Tullii cicer# 
nisilludio urbis Rom*. Caput. Qui. fb. 
Fancilci philelfi oro de luo i urbe reditu ad Sillu quartum pont. Maxi- 
/ mum. Caput. Quanta. fo. 
CONSOLATIO. 
Francilci philelfi ad Iacobum antoniu marcellu patricium Venetum fit 
equitem auratu de obitu Valerii filia confolatio. Caput, Cu- pienti. 
RHETORICA. 
Fracila philelfi pfhtio i Ariftotelis rhetorice ad illuftre:&fummu 
Alphofmn fce komanac ecclefiae cardinale. Caput. Cu. fo. 
APOPHTHEGMATA. 
Fracifci philelfi praefatio ad magnanimu 8£ Ill.pricipe Philippu maria an 
glu iclytu Mediolanefiu.duce i plutarchi cheronefis apophthegmata ad 
Traianu cadare. Caput. Lcdntati fo. 
APOPHTHEGMATA. 
Fracifci philelfi pfatio ad Nicolau Quintu potifice maximu‘in plutarchi 
cheronefis apophthegmata laconica. Caput. Quo. fo. 
Fracifci philelfi $piltola utilifiima ad Fredericum cornclium de legibus 
Caput. Quod. fo. 
Fracifci philelfi epfa cofblatoria ad Petru iuftinu philelfum nepote fuu 
de obitu Alphinat mris dilediflime. Caput. Audio, fb. 
Francifci philelfi iftrudhobene uiuedi ad Ill.pricipe duce Philibertum. 
Caput. Eflendome. fb. 
Georgii uallse placentini introdudtorium ex Galieno ad medicinam ad 
Reuercndum.D.Iacobum antiquarium ducalem fecretariu ♦ 
put. fi). FRANCISGI PHILELPHI ORAtio parentalis de diui Francifci Jphor 
tixMediolanertum ducis felicitate. 
Exordiu 
rationis mm 
in (e cotines, 
fr, fphortia 
,jUXt 
I FIERI POSSE CENSEREM:utIamcntationibus:ac 
lachrymis rteuo:& paccrbo naturae uulneri mederemur: 
qdex iconici fortaife magis q ex imaturo Fracifci lphor> 
i tia: iuidiiVimi optimiqj ducis & clemtillimi pris priae obi 
tu oes acccpi muj non mo uos no dehortarer pftatitiimt 
pricipes:fed cohortarer potius ctia atqj ctia: ut oem 
tem: quoad is reuuuieerctd alliduis flatibus degeremus 
& eiulatibus.No eni 111 unius tantutamqj diuini principis amiliione cu 
nobiscfictis:tu uniuerfacItaliaparuaquaedam factacrt uel iadura uel 
naufragiu:pcr que folii ex tato & ta diuturno bcllore turbine: ac fiudE 
bus ledata oia: paccataq? coqcuerat.ln folapfcdo illius uita:atqj animi 
magnitudine:fummaqj iapictia tanta fpem fibi florentillima nra refpn 
blicamiriqj oes boni collocarataitppetua fe felicitate adeptos opinare 
tur.Sed o fallaces mundi bladitias:qbus alledi per uarios agitamur er> 
rores.O lubricam atqj caduca humanae uitae conditione: qua tu maxE 
me dertiluimuncum uiuere e dulcirtimu.O inanis noftros cogitatus: q 
eo lecudis i rebus magis nos decipiunt:quo certiore lpe quadam nobis 
alludut.Sperabamus nos qde Fracifce fphortia te ob maximas tuasanu 
merabiltffq? uirtutes ppcmodu fore fempitemu.Itaqj omnia nobis erant 
plcna.Nulli hortes iminebatmullaepremebat follicitu- 
dines: nulla: curae.Te no minus oes & q ppe eflcnt:& q procul abeflent 
maximi potentatus uercbant:qua metuebat.Sub firmiilimo tuo:tutifl'i 
moq; prtefidio uitam quieti oesdccuriqj agebamus. Te non italia 
do:fed uniucrfa romana ecclertatcxtenq? regcs:quibus ulla aut uis aut i 
iuria ipcndcrettfubfidio fibi elfe:ac ialuti arbitrabanf.Nunc aut te extin 
do undiqj fulpitiones incubunt:terrores obftrcpunt:hoftiliaarma belli 
co fragore circufonant.Heu heu nos infcliaft:atqj ihlorfunatos:qui tan 
to ta miti:ta bcnigno:ta pio:tam iuido:tam oi genere probitatis illurtri 
parente orbati fumus.Quis in tanta rei indignitate non mccrcat: non 
fortunam deploret fuam.non fefe intolerabili dolore conficiatf Vtmam 
liceret Francifce fphortia princeps optime:ac fbrtilfime fortem commn 
tare.ncmo prorfus fui fibi confcius elfet:& tui qui non emori: q primu 
optaret:quo tu rcuiuifoercs.ln hanc fententiam i dubitato pedibus iret 
non folum conrtatirtima uirago:& fandilfima uxor tua Blanca Maria: 
quae te dicsmodiiq; collachrymat:& poft matrem tibi omni probitate (i 
millimus dux Galeacius:qm ob cotmuum ludum animi cruciatur una 
Blanca Maria 
dux. 
vGaleaciusMa 
lia dux. cum reliquis pientifftmis tuis filnsrucrum etiam # ampliflimus hic Ce - 
natus tuus:&aula unuier(a:atqj omnes riucs:fubditiq3 tui:quos unius 
tui delpderium torquettac macerat.Cxterum quo feror homo mifem - 
mus:quo meus me uaehementiflimus rapit dolor:ut qui alios debeam: 
me iplum nequeam colblari.Nam quid prodeft excelletifiimi principes 
quicq optare:quod iperare no Iiccat.Magnum cil fateor:# graue:# per 
moleftumtatqj accrbiflimum quod nuper omnes uulnus accepimus. 
Id fi minus dolcamus:aut lapidei plane putadi fimusiaut nobis lpfis ini 
mici.Sed illud nos tame praeterire no debet animi ciTe # bene compofi 
ti:# moderati:# lapietis nihil appetere fupra hominemmunq neqj a ra 
tione dfcedcremeqj diuinas aducrlariiuiliciae. N um qui fibi lpfi no pe- 
percerit.quin ut-homo cocedcretrparcatfimplici homini cuiq de 
us:uel hcroi:ut poetx:philolbphiqj appellat.Moriedum cft.n.oibus. m 
idemq? refoluedum:unde manaucrint. Quod fi mercatoribus magnas 
turpitudini damus: ubi aut decoquat: aut reddere depolitum nolint: 
quae demeti a tata fit lioftraait quem deus optimus maximus animum 
nofirae fidei ueluti commedarit:huc repeteti domino reftituere idigne - 
mur.Quae noltra queat fuperbia tata elfe:qui faftusjquae arrogatia: ut 
qui natura mortales fumus:digniim exirtimemus corporibus quoq? effi 
ci immortales prius:qiiam moriamur.Quis ulqj adeo e nefeius fui: que 
lateat exteriori cuiq homini ante refurredionem immortalitatem uedi 
cari no polfe.Sed quo pado refurredurus fit quiiq:ante qua diem obie 
rit.Itaqj necefiario fit: ut qui nati funt:omnes aliquado moriatur. Quin 
eo mors cft atquiore fereda animo:#no modo no doleda:fed merito po 
tiusioptirnoq? mre fumma latticia profequeda i animis igentibus:# ex- 
celfis:quod hac prauia atqj duce ad fempitemum illud bonum: fupre- 
mumqj peruenitunquo lolo fclices:bcatiqj efficimur. Quas.n. in huius 
mudanas uite procellis:ac tempelfatibus no modo felicitasded ulla oio 
traquillitasofferatur.Quod fiqua hic detur fucata: cuiufpiam felicita- 
tis imago:quxtara clbqufram habeteum fummo illo:#ucro:atq? icom 
mutabili cadefii bono fimilitudincrmhasc omnis uni ex omnibus mor - 
talibus # ducibus:# regibus Frac fco Iphortiat ita contigit: ut decefiio 
magis metueda iam elfefcquam accellio cupieda.Id autem fic habere 
fi paucis ondero:tum equidem uos rogabo:orabo:oblecrabo:ita uobis 
ipfis moderemini:ita c6fulatis:ita pro ratiois imperio poli animi cudas 
proitratas perturbatides opituleminimt no ucftra magis quam illius ca 
tatam ludus acerbitatem fulcepille ldicemini.Hoc enim # parui elfet 
animnplaneqj igrati:ac ueluti bono alieno iuidetis. Volut ergo uin fa 
pietiifimi humanam quam uocamus felicitatem bonis his cbtincri:quo 
Dmifio tripar- 
tita mm altera funfc extra nostalterauerd in nobis:# hajc fane partfm coiv 
porhpartim aio funt tributa.Illa uero fubiecta fortimx e fle arbitrantur 
quae quidem ipia flqua fit;tadem:eam diuie fubefle uolutati nemo (anas 
metis ignorat Haec autem tria bonorum genera qta cum gloria: & 
na quadam indulgentiatatque benignitate in magnanimo illo noftro 
principe efi3orueriut:qua:lb diligenter attendite.Incipicndum eft igitur 
ab animi bonis:quatnoftrafuntpropria.dein quae in nobis etiam ipia 
funt:de corporis:& poftremo de fortunae bonis diflerendumtac de hifce 
quidem omnibus breui oratiofle:# quantum locus:atq? tempus patit'*. 
Vt autem ordine progrediatur oratiomatus eft Francifeus lphortia i 
clyto patre illo:& fortiflimo belli duce Mutio Attendulorcui primo non 
minus ob ai elationenr.atqj uires corporis Sphortiae fuifle cognomen - 
tum uolunt:quam ob igenii uinrcogitatulqj acrimoniam:# eft is qui- 
dem natus Miniati in ethruria ano a natali chriftiano fupra millenmu 
quadringenefimum primum ad fextum Kalendas auguftas circiter ue 
ipertinmn crepufculumtquo tempore pater Sphortiaex eodem oppido 
pro republica Florentina ualidiflimis uiribus Iohannis Galeacii illius 
iplendiflimi Mediolanenfium ducis:quae ex urbe pifis florentina inua» 
derent oppida:agroiqj uaftarenfccoftautiflime:# fua maxima cum lau 
de repugnabatis cum primum per aetatem licuitfuopte igenio: curaqs 
paterna litteris:atqj eloquentia operam dcditndq; Ferraria:: Nam poftea 
q itita Iohanem Galeacium deferuiflet:# per diuturnam obfldionem 
pilas florenti ni in deditionem recepi flent Sphortiae potiffimum opera 
hic inquamSphortia in auxilium a Nicolao aeftcnfi nobiliflimo princi- 
pe in bello aduerfus Othonem tertiumrab quo magnis uiribus pertina-» 
ciftime ad extremum uique periculum premebatunpro uetere beniuo 
lentiaaccerfitus fecum dile&iflfimum aducCtum puerum inter Nicolai 
ipfius filios & educari:# erudiri ftuduitQui cum in omni probitatis ge 
nere nemini scqualium cederet intra undecimum xtatis annum tatam 
eft laudem aflecutus:ut ad ladiflaurn ulq; ficilia: maximum:# poten- 
tifllmum regem fui nominis fama pcrfonueritNam erat Fracifcus(no 
dum enim a paterno cognomine fphortia uocabatur)ad ingenii Ipleiv 
dorem:indolilqj prxftantiam iis uirtutibus praeditus:quibus fupra seta 
tem admirandus apud omnes uidcretur.Nam ab ipia infantia ad ulti- 
mam ufqj diem fiiitpauciflimi admodum fomnhcybi moderati:ac mi 
nime exquifiti:potulcp dilutiffimi.Hoc enim uiuendi genus tum inge- 
nium reddit acutius: tum corpus #ad bonam ualitudinem:# ad uires 
plurimum adiuuat.Quanta eflet in omnes facilitateTquanta manluctu 
dine:quanta humanitate:quanta clementia:quanta dilectione: quanta 
Confirmatio 
prima: partis p 
approbatione 
Mutius attedu 
lus fphortia 
Miniatum 
Ethruria 
Florentini 
IohannesGa- 
Ieacius duxj 
Pilae 
Ferraria 
Nicolaus mar 
chio aeftenfis 
Otho tertius 
Ladiflaus rex etiam animi uel magnitudieaiel altitudiememri efbqui nefciat. Quid 
enim loquar de iufhcia eius mirabili quadam commiferatione condi - 
ta Quid de conflantia leruandx fidei Quid liiuido animi roboretat 4 
que fortitudine Vt erat omni corporis immundiriadeptitudineque fu 
perior:ita nihil ex illius ore non modo ofccenumtaut rulhcum:fcd ne i 
cultum quidem:autleuequicquam unquam efflucbat.Mirain illo gra 
uitas erat cum incredibili quadam lenitare coniunda.Vituperabat ne- 
minenv.cafhgabat modiceioperamqp dabatmt pudori magis eflet qua 
metui: afletatores:# fubdolos odio habebat.Sed aperto homines inge 
nio:ac ueros plurimum diligebat.Calumniatoribus: # maledicis non 
modo non patefaciebat auris:fed eos leuitatis fuxamprobitarifque ad 
moncbat.Et cum fbretin alienas laudes copiofusrde jfuisno iblum no 
loquebatur: fecf nec etiam audire patiebatur.Nemo profedo uno Fran 
cifco fphortia modeftior unquam fuit.nemo uerecundior.ncmo cotini 
tior.Tauta uero beniuolentia fuos omnis compledcbatur non fangui- 
ne coniundos dumtaxat:fed quofcuqj femel accepiffctin fuos: ut eos 
ab fe abire neq; iuremeqj iniuria unqfinerct.Quid:quod etiam furilet 
optandumtfiquod ab eo uel fadum aliquanto feueriusmel didum in 
quequam uxhementius prodiflet.Nam quem putaflet ulla exparte ab 
fcfeoffenfunr.tanta continuo humanitate:tanta profequebatur benefi 
centiamtillum fibi non fecus ac indulgentiflimo patri:aut numini cui 
piam affedutn redderet.Tanta autem erat in rempublicam caritate: ut 
negledis quodammodo fuis commodis omne ltudium fuutn: omnem 
operam:omnem induftriam ad publicam referret # utilitatem:# digni 
tatem.Quoteriim:quantofq;thefauros conliimpfit in deducendo ex 
addua hoc riuomel potius flumine:quo non ex addua fblum:fed ex la 
rio lacu:# ilipra larium ex teilina ualle agcimania ufqj res admodum 
#irffinitae:# utililTimse ad nosiportantur.Quidenim meminero cum 
alia maxima:# ipledidiifima xdificia:qux ad publicum ufum fabrica- 
tus elbtum arcem hanc-qux portxlouis appellaf.Quod ullum in me - 
dium afferamus ex feptem illis: qux in uniuerfo terrarum orbe me- 
morantur mirabilia:quod cum hac una arce uel magnificentiauicl pu 
chritudineaiel ullo excellentixgenere comparari queat.Non enim hu 
iufmodi opus,molitus eft ffancifcus fphorria ad illum fuum:fed ad pu 
blicum # ufum:# commodum.Nam arcem libi fuam munitiifimam: 
tutilfimamqj conftituit in animis:# caritate riuium:quorum comoda: 
# emolumenta omnia immortalitati (ibi ducebat eife.Et qm a primis 
ufq; antiis no fecus atq3 teterrimam peflem aliqua fbnnidarefmali no - 
minis famutois cogitatus:# adiones fuas ad honcftate:# gloriam rete- 
Addua 
Larius lacus 
Teilina uallri 
Germania 
Arx portae Io 
uis rebat.Itaq} nullum neqj laborem corporemeqj periculum animo detra 
dabat.Viros dodos:& eruditos in omni genere uitxfc audiebat libeter 
muncrabat.TataeratigeniimagnitudJne:tatarefum 
manarum pertra&ati6e:&diligctia:ut nihil prorfus:quod cifet memo' 
ratu dignum:ignorare uideretur.Itacg iterpradendum: cxnaduqj fcnv 
per aliquid excogitatum acutius altatibus proponebatiad idqj no 
de minus q fubtiliter difputabatitanq mdicaret nihil eile otio:atm defi 
dia a dignitate hominis alienius.Et quia per omnem uitam nihil unq 
Cemere:nihil iconfulto inire cofuefletiomnia iemper ex fentetiafua fau 
fteratqj fortunate cofcquebatur.Quis enim ambigat uiro fortiflimo: ei- 
de<£ prudetiiTimo fecuda omnia contigere oportere tfauet enim deus: 
auxilioqj eftfemper i ullis coeptis:lanifq$ conatibus:cun£tos i fe Ipcratis 
ample&itunac fouetad quod fapietillimus priccps notier aflidua medi 
tatioe prx fe feres nihil aut iuftum:aut laude ulla dignum exiftimabat: 
quod a religione:pietateqj abhorreret.Quare diuino cultu atq? ucnera- 
tioe fidei chriltianx nihil efle apud fe antiquius unq uoluit.Quibus qui 
dem inocentilfimis:8C optimis lihtutis fumma eft omnia cum laude co- 
fecutus.Quod autem fecudo loco dicedum mihi propofueram: quibus 
corporis adminiculis ad hxc tata:& tam eximia animi bona efict adiu- 
tus:breuibus perftrigamus. Fuit corpore Fracifcus Iphortia cum robu- 
ftiflimo:tum erediore paulo fupra communenuatq? mediocrem horni 
liis proceritatem:# eo piae heroico. Erat is eim (ut norut oes) mirabili 
quadam membrorum compa&ioe ad couenietem:ac decoram iter fele 
proportionem cu tata oris dignitate:# maicltatc iiultus:ut uel lolo alpe 
du dignus iudicaretur imperio.Et cum oium fcnfuum itegritate exte* 
ros hoies plurimum antecelleret:tum uifu adeo erat acerrimomt etiam 
iter prxliadum hoftium uel minimum quodq; erratu profpiceretadmo 
dum logius:eoiqj cotmuo luere fux llultitix poenas cogerct.Quid enim 
loquar dc eius agilitate atqj dexteritate ad oem motum:# geitum: qux 
tata erat:ut qcqd facere aggrederetur:dido citius effe&um redderet i 
Quare cum ei per xtatem liceret:# lu&atioe:& feltu:# curfu: ita xqua* 
les ois anteibat:ut inueniret neminem:qni lecum cotendere auderet. Ia 
£tu autem xque:atcp oi dimicadi arte deledatus ferream fudem:aut (a* 
xum ingentis poderis multo logius emittebatiq alii tragulam:aut pila. 
Na & iaculatione:# catapultam:# equitationem:# meditatione omne 
bellicae difciplinx ab ufq; puero ludedomcnadocj didiceratiqux quidc 
fingillatim oia # fub patre Sphortia:# fuo dudu:atqp aulpiciis logo ufu 
& multa exercitatioe bellado:pugnadoqj confirmarat: # ad fummum 
auxcrat.Et erat Fracifcus Iphortia felici adeo corporis temperamen 
Cofirmatio fe 
cude partis p 
approbatione to.ut uniuerfum diem nudo capite ftaret in iolem immotisedam pari- 
buicp pedibus:& frigus no pluris faceret q calorem.Ea: autem uires & i 
brachiis inerat:&in manibus:utqucm ardius circuplexus medium ftri 
xifiefceum tanq exanimaretrque uero pugno pcrcuiliirct i caput: femi- 
animum repete humi proilcriicrct.Voce pro tempore utebatur nuc leni 
ac mitimuc graui:& moderata:& cum fbnora lempentum cum ufui eet 
cocitata:£Cgradi:8C horreda.Quid enim meminero de mirifica eius lin- 
guae bonitate:qux i omnem uliim uidebatur diuina potius qua huma- 
pluribus/In corpore pulcherrimo herculex uires inerat:& tata 
i lingulis mebris bonitas:ut animi bonis nulla ex parte cederet.Cxteru 
quoniam duas felicitatis partes iampercurrimus:reliquum eibut de for 
tunx commodi s eadem breuitate trafigamus.Quod modo dicebatur: 
natus eft Fracifcus fphortia i ethruria:qux regio dC uniuerla Italia e ma- 
xime ab omni aeris caliginemebulaqj rcmotior:ob eamq? rem ab ethra: 
qux ferenitatem fignificat:ethruria nomen fumpfit.Itaqj natus fub eiuf 
modi caeli ferenitate 8C ingenio erat pcrfpicatiore:6C acritate fenfuu na- 
tura nimirum alacriore.Quod autem ad generis attinet fpledorem:fi al 
tius fixerit:qa patre iphortia repetudunua regibus datis* 8C urbe atteda 
repedemus Attedulorum familiam originem duxifl'e:qq ipfe non mi' 
nus cum illis fentio:qui a Mutio illo fexuola affirmant manalTe atten- 
dulos:qui Porfenam regem ciufinorum occifurus cum fruftra tam egre 
gium facinus pro liberada patria eiTet adortus:! dextram fxuierit fuam 
foculo iniedam ignito:id quod ipfius fphortix proprium nomen pbat 
Mutius.Id enim 6C inter fxuolas erat illuftre:& inter attend ulos appri- 
me celebratum.Sed nc lingula prolixius periequanubi Fracifcus in au- 
la gratifiimi illius:8Cclarifiimi principis Nicolai xftenfis:quem pr fphor 
tia propter Othonem tertium a fe opprelTum extremo periculo libera- 
rat:maiorem infantie partemt&puericiam quoq; ad undecimum ufq; 
statis annum cum mirabili fpe probitatis:& laude peregiffet:Neapolin 
mflu patris aduedus efMd quod fppterea fecit pater: quo regi ladifiao 
gratihcaretur.Is enim pueri fama deledtatu vhiic uidere cupiebat. Nec 
fua de puero fe opinio falfum habuit. Naui cum primum in illi- 
us confpedum Fracilcus ueniilefcregemq; ingenuo quodam: ftrenuo- 
qj pudore ucneratus alacriter falutaiVet:effetqi appofitc:& oniate locu- 
tus plxraqj:eum ladiflaus peride atcp filium amplexatus:deofculatufqj 
tricarico donauit:eius comitatus ornatum infignibus:initium fane pul 
eherrimum ad IsCioris fortunx principatum.Et non modo dies no prs 
teribafcfed nc horaquidem:quin pucrumicum ei a maximis occupatio 
ilibus fuis facultas offerref:ad fe accerfitum uariis dc rebus iterrogaret: 
Confirmatio 
tertie partis p 
approbatione 
Ethruria 
Ethra. 
Dacis reges 
Attenda. 
Attenduli 
Mutius fexu# 
la. 
Porfena rex 
Otho, 
Neapolis. 
Ladillaus rex. 
Tricaricum Ciii cum ille & impigre :&argutetucrccudeqj rnderet: admirationem iit 
dies magis atq; magis de fele apud regias auristmetemcg augcbat.Cuqj 
frequentior citet tu in aula regiattum apud regeiftudebat quotidie do* 
dior fieri rerum etiam urbanarum:ac totius regije diiciplinacmtpote p- 
fago eius ingemo futura; gloriatae regni.Sed ubi paucis poli annis rex 
ladiflaus uita exceiTifTet:8£ Ioanna foronquse ladif lao fuccelTit \ regnu 
Jacobo Barboncnfi Marix comiti nupfilTet.Hic inq Iacobus barbonen 
fis fphorriam quoniam putaret nefariis iuis in regina uxorem opprime 
dam cogitatibus repugnaturum:8£eu:S£ filium Fracilcurmqui aetatis an 
num ia ageret quartum ac decimumtin fubterraneu munitillime turris 
carcerem arcis oui appellatae coniccit fine ulla omnino fpe futurae aliqn 
libertatis:Qua rei faeuiciamtatqj diritatem molcfiilfime/idco tulit fphor 
tiauitin filium coniedis oculis:qucm unum fupra uitam et iplam miri 
fice amabatunortem fibi cofcifcerc puicatius decreuerit:ad qua (ut erat 
.aio fetociiVimo)cum fures:praecepfqj ferretur i proximum turris pariete 
caput iflidurus:fubita:atq} miferabili:& fuaui:8C accommodata facun> 
dilfimi filii oratioe no fecus ab illo oi immanitatisimpetu 8C coercitus c 
& ad metem fanioris cofilii rcdadus:cf a Thimothco mufico ferut Ale- 
xadrum regem ab armis efle ad couiuiu reuocatum. Quo pietatis offi' 
cio eft effedummt pater fphortia ex prope iam mortuo reuixerit: ac no 
multo poli per reginam Ioana ipfam poli complfamtatqj prollratam Ia 
cobi uiri perfidiam:ac uim oem iniullo carcere liberatus una cum pien 
tilTimoprobatiffimocp filio magnas res geiferit:&prscclaras.Regina ue 
rocum maximis honoribus cumulauit:tu Fra 
dfcum eius filiu.ruius igenio & oratioe pater feruatus efiet:Arrhiani: at 
qj apicis comitatibusdonauit.Quid autem mcmorcnv.uel potiusadmi 
rerprimu Ipedatiflimi adolefcetis tirocinium aduerfus angelum Flabcl 
lum uirum belli gloria ifignermqui ob haefitatiam :habu 
it ubflphoitia Bracioale fugato ex urbe roma kv 
hame regina iufi uiurbcq? iplai reginas potellatem redada illituilfet ul- 
tione capere(utparerat)de uetere inimico Tartaliatq aduerfu$ fefe:quo 
tempore Neapoli primum audore Padulphcllo:que regina i delitiis ha 
bebat*.carcere tenebat':cum Bracio cofpirarat:quo ipo confentietc.-faue 
tccp & Tufcanella urbem:& alia eius pteraq? oppida ui oppreflerat rad 
tufcancllam ipam inflruda acie pugnaturus .pficifcitur.Quo i loco tam 
talia ipe cotra magnis uiribus in aciem egreditur . Pugna mox utrinq; 
pari animorum unatqj ardore confcritur.Diuanultiiqj certatur: neuter 
pede refert. Alacriter:ac fortiter incumbunt fphortianucollanter hollcs 
fexoaterq? rcpugiutNcutri ccdut.Spes prope utrinq? par,Tum probus 
fohana regina 
Iacobus bar- 
bonefis 
Arx oui 
Thimoteas 
mulleus 
Alexander rex 
Arrhianum 
Apex 
Angeluslabel 
lus 
Tartulia 
Bracius 
Roma 
Ioana regina 
Neapolis 
Padulphellus 
Tufcanella generofufq* adolefcensiq uix dum feprimum foret igrefius .* ac decimu 
xtatis annumbi ex patre peudatus certo didiciiTet:q nam effet tartaliar 
(nam is inter pugnadum ne pollet agnofci:fagulum:equuq} mutarat)il 
fico per coferrilTimum aduerfariorum prariiatium globum diltndo en- 
fe in unum Tartaliam equum dirigit.Quem ille ubi per uaftam occur- 
rentium caedem comminus i fe irruentem alpicifcpermde atqs llupidus: 
atqj fui impotens repete i fugam uerlus uix fuorum prafidio intra por- 
ta Tufcanelke fublato pojiterdemifTaq; catarhade fe recepit permagno 
numero.-fbrtirtimorum militum amifibtferturqj poitea couerfus ad fil- 
os dixilfe illum fibi( nam quinam cfiet:ex pcllmo corignolano:qui itra 
portam eft captus:acceperat) non uideri adolclcctenv.led tigrerfed Leo 
nerfed prodigium. At quata fuit illa uel prudetia: 
uel cbementiatqua e in eos milites ufus:quos antea in calabria a fe traf- 
fugas ad hortis gotthalanos prariio ois captiuos fecit.Gcrebat enim bel- 
lum fphortia pro Lodouico Andcgauenfi rege tertio regis huius renati 
fratre aduerfus Alphonfum regem regisutem huius pherdinadi patrem 
quem regina lohanna:quo ualidior foret contra Lodouid factionem 
adoptarat. Fratcrat in calabria maximis alphonfi: firmirtimifqj uiribus 
Raymudus boylus:aduerfus quem ipfum Fracifcus mittitur a Lodoui- 
co cum potertate regia natus anos unum ac uigiti.Huic dat pater Iphor 
tia pulcherrimam militum manum :& cum his ueteranos 
fide ducebat fibi certius nihil.Fracifci uduetu i calabriacu ois gotthala- 
ipetus retardatus:replfulq$ e:tu ob uitx c6rinentia:atq$ inocetia: & 
ob fingularc illa facilitate:humanitateqj adeo [credibilem erga fc 
oium beniuoleria conciliauitmt ultro uniuerlappc illa regio 
ad eius fiddplpedaqj uirtute tanq ad publicu alique Cornelui Scipione 
illiiiqui primus e Afncanus cognominatusrcertarim cofugercttcii anno 
deinpximo ittquos fibi maxime fidos Sphortia putabat:oes prarter du- 
os pellinum:Buldrinucp fauentinum tranffugerunt ad gotthalanos:Fra 
cifco ipo inter hoftium quafi retia relido :atqj deftituto. Sed hic( ut e- 
rat animo inuido) nequaquam fubita pejrfidia fractus ubi fe cum re- 
liquis copiis quadrato agmine fine ullo tumultu in ea oppida re- 
cepifiet: quse a Lodouico rege ftipendii uice odo poffidebat: coe- 
pit continuo hoftilem agrum circuncurfare uaftare: ac nu 
fq hoftibus quiefeendi fpacium praebere: cum tandem tranlTugarunr 
itinera quxcp alfidue: conatulqj omnis qdiligentiflime odoratus fine 
ullo fuo difcmnine:&cu maxima clade uniuerfos coepit i 
agrotq dicitur fci Marchquo illi popiilaturi pceflcrat, Reqj ad patrem 
fphortiam fignificata curriculo qui eode ipo die Alphofum rege collaris 
Tartalia 
Tufcanclla 
Pellinus 
Calabria 
Lodouicus an 
degauefts rex 
Renatos rex 
Alphonfusrex 
Pherdinadus, 
rex 
Iohanaregin^ 
Rapniundo* 
boylos 
Fr.fphorda 
Gotthalam 
P.cor.Scipiof 
afi;icanits 
Pellinus; 
Buldrinujs 
Ager fandi 
Marci 
Alphofus rex lignis fuderat: fugaratqj liopeul ab urbe Neapolhab eo iubetunut pfi 
dis illis oibus fufpcnfis laqueo gulas frageret Quod patris imperiu cum 
uideret: chementiflimo adolofcenti feuerius:& alienu ab eius confuc 
tudine(na erat etiam ipfe Iphortia mitiflimus)paululu fubdubius ftetit 
cogitabundufq?:utqui & patri parcndu efle duceret:& nihil crudelius 
faciudum.Dein couerfus ad nudum dic:iquit:mihi tu:quo uultu pater: 
ut ilia mihi referresupcrauitfRefpodit ille 6i minaci:& iracundo. Tum 
francifcus non igitur pater iuflit:fi iuflit iracundus.Itaqj accerfitis illis 
ad fe captnis inquit:Quoniam uobis humaniffimus pater meus terra 
ti(q; ueftris. ignolcittego uos ois qliberrime miflos facioroptionemqj p 
mitto 8t manedi ut antea 8C abeundi p arbitrio uelho.Tum oes prar \x 
ticia collachrymates & pri gratias egerunt: & filio:ac fete manere uclle 
alacriter refpoderunfcfueruntqj ex illo die&fideliffimi femper:& fphor 
tiana: gloriae uni oium maxime fiudiofi.Quod factum cum propedie 
Iphortia ex litteris filii didiciiTet: couerfus ad circultantis fubrides ait: 
longe filius eft patre luo prudetior.Quis autem eius uel coflatiam: uel 
grauitatem no iurc optimo admireftqua e ufustquo tepore pater fphor 
tia profecturus i reginxlohanae auxilium aduerfus Braciumtquem 
ta formidabat italia:ad tertium nonas ianuarias feria fecudatqui dies c 
lunserin fluminis A per ni trafitincui nuc a pifcaria proximo oppido i ri 
pa lito uulgare eft nome piicariaetlapfu equi fubmerfus periit.Braciani 
equi testae peditestqui pro bracio pifcariam pradidio tenebatteum ui > 
di flent fphortianos trafitum Aperni moliri ad eius oftia per 'uadhemen 
tiflimos marisicrcbcrrimolq? fluctus ex oppido erumpetes occunut ad 
fauces trafitum pro uiribus prohibituritquod eo maioribus animis age 
bat:quod lperaret id fibi facillimum fa&u foretquoniam Fracifcus ado 
lefces dumtaxat natus anos duos 8C uigiti cum aliis equitibus quiqi tra 
fi flet: & pofl illos Michael attedulus:&Iphortia iperator odtauustac ma 
re cotrariis uentorurmturbuletiflimifqi flatibus agitatum aflidue ma - 
gis atqj magis exafperafccrct. At Fracifcus adolofces(ut erat aio cxcclfo 
atqj iuido)calcaribus cofeflim crebrioribus equum adigens:& longiori 
inixus haftae ueluti uernus coluber:ftrenuo:celeriq$ cuifu in obuios ho 
ftes fertur tanta audentia:ac uiribusmt cos palantis in fugam ageret. 
Quod Sphortia pater coram afpiciensjgeftienfqj lxticia & uoce:& ma > 
nu ad tranfmeandum fuos hortatur commilitones:quos ob fluduu ma 
gnitudinem cum fegnioris uidetad tranfitum iple rurfustquo formida 
tibus fiduciam iniiciattad exercitum remeans dum pone periclitanti ar 
migero inter fliuflusdextram fublaturus porrigit:&equus quo infide-' 
bat:poftcrioribus defertus pedibus labitur: & imperator ubi ephippio 
Bracius 
Apernus 
nfcaria 
Michael atten 
dulus eft excuflus:& fi bis fuftulit manus ferreisgraues chirothecis plndequa 
fi auxiliii implorans:tamc & armorum preftus pon 
dere:& aluei fundo pedu nixum no fuftinete ingruentiu fluduu altitu 
dineobrutusitanqin Numico xneas diu poftea: ac multum quxfitus 
nufqapparuit. At Francilcus fubiti cafus ignarus ubi iter fortilfimc prae 
liadii de iurrepti pris acerbitate cla p quenda ex comilitonibus e como 
nefactus-quanq itolerabili cordis uulnere eiufinodi nucio e tralfixus:tn 
re oi dtiruniilata paulatim fcfc:atq; pedetentim ex ea pugna fubducit 
ad luos:hoftibus minime inlequentibus:qppe q & deteriori i ea pugna 
fuillent codicione:6C de repetino lphortix obitu nihil nollent. Ac ne ho 
fies faceret ipetum i eos:quos pofi lele rcliquiflet: ultimus eilb uoluittq 
reciperet' ad exgrcitu.Itaqj ubi reliqui remealfent: qua mo trafierafcipe 
(olus ilccnla trabe caiia:qux cafu i flumine e reperta:iter £agittaic:S£ ois 
generis milTiliu inumcrabilis ia&us breuiftfimo fe coto remigado xc.cc' 
pit ad ibcios:quos ois cu & extremo dolore cofectos:8£ tumultuatis offe 
diilctrcos e fua orone adeo c6lblatus:& ita i latioris fortuna: fpe erexit: 
ut & ipm iperatore fuu cStinuo falutarint:& ut de le oia libi reciperet: 
uno colenfutfii eode ore alacriter affirmarint.At Bracius Iphortix obitu 
nodiffimulatercollachrymatus tulit pmolcfieJiuc q>meminifletprifti 
nam fua cu illo familiaritate:atqj beniuoletia:fiue q? i fphortia: aduerfo 
cafu fui (ut fit)mifereret. Cxteru Fracifcus inito cii fuis cofilio ortlxv 
na qua: urbs ellT pelignis cu uniiierfo cocelfit excrcitutqua fuoru militu 
munita prxfidio de prima uigilia inde moues cu reliquis copiis recepit 
fe bencuentii unde idibus Ianuariis ad regina Iohanna proficilcit' 3C ui 
lendigra &pcundadi:qd le facere iuberet.Hxc amifla Neapolife con 
tinebat auerfx:qux ut Francifcu eft cora intuta: fe ob fphortia: patris de 
£y deriu a lachrymis moderari no potuit.Deni pauca ,p re locuta:fed mr 
nx caritatis plena urbis oppidacj3 oia qbus donarat fphortia tranffert i 
Francifcu filiu pleno iuredubetqyut 8C lpfe reliquiqj fresatqj pofte 
ri ppetuo feruct Iphortix cognomentudd q> in hac die uidemus allidue 
propagari. At haec madatmt collecto uniuerlb exercitu operet adj Nca 
polinobfidenda.Na idcircoproperandu efte regina iudicabafcquonia 
rex Alphonfus aberat pfedus anno pximo pofteaq c a fphortia pugna 
fuperatusun citeriore hilpania cu uniuerfa clafle ad renouadas augen> 
dafqs uires coparandaftp pecunias:reli£to petro fratre cu prxfidio non 
mediocri gotthalanoie & eqtibus italis tribus millibus.Cu regina Ioha 
na uolutate ac iufiisparuiilet qprimii Fracifcus fphortia:6C ad eas pecu 
nias:quas no admodu multas a regina quaftonbus acceperat: collegii 
fet etia ex amicis SC liibditis:quatas potuit:coparato inftnidocp robu - 
Numicus 
Ecncas. 
Bracius 
Orthonortho 
nis Orthona 
accuCatiuus c 
grateus 
Pcligtu 
Beneucntuni 
Iohamia regia 
Neapolis 
Auerfa 
Alphonfus rex 
Hifpania cite 
rior 
Petrus 
Gotthalani ftiftuno firmi iTunoqj exercitutneapolim cofeftim obleditieam quotidie 
uariis praeliis oppugnationibulqj cocutiens .Idqj breui effccitttu uiribus 
tu ingcnio:ut qui pr&fidio intus erant:defpcrare coeperint rebus fuis:cu 
hxc clallis fupuenit:qua dux ille darifiimus Philippus maria in reginae 
auxiliu mi (erat munita nauibus roftratis:iifq} ingentibus quattuorde- 
cim # triremibus qiiincp ac nigiti myoparonibulcg nonullis:huic praee- 
rat uir bellicis laudibus celeber Guido torellus.Quarc qui pro rege Al- 
phonlo erat in urbeuntelle&a periculi magnitudine fecuti admonitio- 
nem unius Francifci fphortieacfidem:#cj>conllituto ab Alphonfo fti- 
pendio carerentBerardinus Vbaldmus ac Iacobus caudola: id omne 
prxfidium dcllituere profedi alter ad bracium.Iacobus autem ad regi- 
nam. Pol t horum abitionem Frarifcus fphortia terreftr/oppugnationc: 
Guido autem maritima adoiti muros ui tandem urbe potiti funt: fme 
ulla etiam ciuium offenfioneitata fuit nothi illius moderatillimi prlci- 
pis uel inocctia ucl prudetia.Neapoli per hunc modum ex ipfius Petri 
# gotthalanorum manibus recupcrata:reginacqj reftituta cum Francifci 
fphortia: nomen quottidie redderetur illurtrius idem Philippus Maria: 
ut erat (limma prudetia priceps & egregius uirotum fortium celor ac iu 
dcxjcurabatperguidonem torcllum apud reginamtut tata (pbitate ado 
lefcetcm ftbi tantifper cederetidonec Bracii audaciamtqui aquilam ob- 
fidioneacerbiusipremebattin Martini pontificis maxigu # ipfiuj etiam 
regina: contemptum:# detrimetum refringeretiatqi obtereret.Non dil> 
ficultcr g> petebat:impetrauit.Nam tum regina Bracium timebat: ne fi 
aquila potiretur cu # capuam haberet # aha plaeracp oppida regni fui: 
fentiretqj cum alphofbtle uniuerfo regno Ipo liaret: tum Fracifcus fphor 
cia partis philippi fequi quodam naturae du£hi maiorem imodum cupi 
ebatrprariertim q> etiam nollet ea fuilfe mente eo aio patrem (phorciam 
nt omnia i pofterum ageret ex philippi (ent£tia:accepilleqj iam "ab illo 
aureu numum duodecim millia:quo # fele una cum reginae ecclefixqj 
exercitu opponeret Bracio:# in ,pximam aefiatem cu imperio equitum 
decemillium ac peditum quiquemillium i ethruriapfici fceretur aduer- 
fus florentinos.Fdcifcus igitur fphortia agens aetatis annum iam tertiu 
& uigefimum pficifcit' nomine Mcdiolanenfium ducis Philippi Mari* 
p Murtino potifice # loana regina (Iciliae aduerfus braciunvq aquilam 
urbem coftStiIllime firnui# acccrrime oppugnabatErat in ea ecclefia- 
ftica expeditione cum Iacobus caudola# Michael Attcndulus duocp 
Lodouici leuerinas:# collina tu etiam taitaliani cqtesmam Tartalia ipe 
duobus ante annis Martini potificis iull u Aucrfx fuerat obtrucatus:at- 
alii cum iis ima permulti #iiluftrcs #magni uiri, At Bracius aducnie 
Philippus Ma 
ria dux 
Guido torelus 
Berardinus V 
baldinus 
lacobus cau > 
dola 
Bracius 
Philippus Ma 
ria 
Bracius 
Aquila 
Martinuspdt, 
Capua 
Ethruria 
Florentini 
lacobus cau> 
dola 
Michaei Atti> 
dirius 
Lodouiciis (lv 
Bcrinas tm cotra fe uirium n5 ignarus ut erat uir aio i'gcnti:pugnadiqj eque atqj 
bellandi calletilTimus:eum collem:per quem illis iter fiiturum erat:duo 
bus munierat caftellis c u praefidio peditum circiter quiq; millia: ad radi 
ces aute collis qua illis dcicenfus erat incampcftie planiciem:qu«e colie 
ab aquila dirimit:omnia aquis ex proxima folia ui dedudis in ifagni fi 
militudine complerat.Indc fua ipfe tenebat callia cum cqdbus ad quat 
tuor millia exercitatis 55 forti bus: quos omnis in quattuor 85 uiginti ordi 
nes ad pugna inllruxerat.Nicolao picinino uiro bellicofo 85 impigro eu 
equitibus quadringentis 65 ualido peditatu c regione urbis in colle: qui 
uocatur lan&x Mariae ad manipulum:nequis impetus ex urbe erupens 
fiios pugnantis ad terga adoriretur.Pratcrea fpe uincendi ea maxime 
ducebat" Bracili: quod exiftimaret hofiium duces propter ambitionem 
uunq inter fele couenturos.Sed tantam uim habiut manfuctudougenii 
qj dexteritas:ac facundia noftri pricipis 85 monendo:85 hortando:85 fua 
dedo: ut ne minima quidem animorum irritameta in uniucrfo illo exer 
citu interuenerint.Cofedcrat igitur ecdefiafticus exercitus ex altero coi 
lis illius latere:quem Bracius caftellisipcditatuqj munierat:ad fepte mil 
lia palfuum iter ab aquila:cum aducnit a Bracio cum litteris tubicen: 
qfubus ille duces omnis 85 prouocabat:& hortabatur ad pugna addens 
eis per fe liccre:25fine una prorfus uel molciliamd impedi meto: 85 
derent collem: 85 ex colle in campum «quum dcfeendercntudqj iureiii 
rando inuiolatum fore affirmabat. Quibus abditis cum filentium a 
eundis ducibus feruaretur:conuerfus Franciicus lphortiaad legatum 
apoifolicum Francifcum piccolpaflum integerrimum illum uirum: 85 
lapientem: qui polfea Mediolani arehiepifeopum geffit3: fi iufleris in> 
quit pater reuerendilTime: pofteaquam nemo audet rcipondere: ipe ut 
iuuenis refpondcbo:refponde igitur inquit ille fubridens. Tum conio 
ftis in tubicinem fuis uigentioribus illis oculis ac ueluti radiantibus 
dicito inquit Bracio nos pro arbitrio nofiro uenturos aduerfus fcfe 
uel inuitum: 85 infuam quidem rem malam. Captato igitur tempo- 
re ex communi ducum omnium confilio collem afeendunt infiruda 
acie:eaq; difinbuta in equitum ordines uiginti pari fere numero Bra- 
cianis: peditibus uero quingentis ac mille. Poft hos omnis fequebaa 
tur impedimenta: 85 qui ad minifteria accommodati ad pugnan - 
dum ufui, haud eflent. Cum illuxilTet: coepere ad radices collis de 
feendere: 85 omnes quidem pedites (nam propter callis angufiias ac 
rupis difficultatem coadi funtomnds equo defeendere) At Bracius fiue 
quoniam iureiurando per litteras fe obltrinxerat liberum defcefum illis 
K>re i capcftrc planicie:fiue qa(ut erat aio excelfo 85 infolenti) ladabun- 
Lcdoniatscd 
lumna 
Tartaliai equi 
te s 
Taitalia 
Aucrla 
Nicolaus pici 
ninus 
Collis f landae 
Monae 
Francifeuspic 
colpaflus. 
Mediolanum dus inter fuos prodixerat ppterea Ce illis libepi praebere defcenfum:quo 
nemo,prfus ex ea pugna euaderet:fuos ois continuit ltra aciem: donec 
uniuerfus ille exercitus in oquo conftitit campo.Dein collatis fignis pu 
gna conferitur intra fecudum lapidem prope aquilam maximis utrinqj 
uiribus:S£ exoftuantibus animorum ardoribus:ac fummo cum uito pe 
riculouniuerfum certatur diem uaria:mutabiliqj fortuna:utrinq$ uul- 
nera: utrinqj cedes.Nec uno in loco praelia:hac fugiunttillac promunt. 
Inter fpcm:ac metum omnia tumultuantur Jidem eodem fere momen 
to 8C ui<flores 8C uidti.cum tandem ecclefiaftico cedente exercitu.prome 
tibuiquoburtius braciamstac lamppe uictoribus.Hic generofo:& inui 
6to animo adolefccns tanq e lpecula quadam inter fortiflime dimican- 
dum ultimi diferiminis magnitudine cofpicatus ueluti*iorrendum ali- 
quod fulmen in cofertiflimum mutuis inter Ccfe uulneribus digladian- 
tium agmen tanta ui:tanto impetu irruitait cum in ipiutn bracium iter 
omnis generis tolarac cedes peruicatius fertur:hunc ille inopinato me- 
tu perculfus capiti fuo infeftius imminentem diflridto gladio haud am- 
plius fulhnuerit:led confcih m aucrlb equo celerem uerteretur i fugam 
dciccta ultro ex capite caflidcrne pollet agnofci.Erat enim Bracii callis 
ferico tetta purpureo:& argenteo torque i nfignisrquem eminetiores pi- 
lo argenteo decorabant.Cum ita franciicus Iphortia p inumerabilia oc 
currentium uulncra bracium infequiturteffettum cft deniqjait & ille fu 
giens ab expedito:&audaciflimo equite fphortiano Fulignato in occi- 
put Icetale uuljius exciperet: & ita repente ex equo ruens fuum uniuer- 
funi exercitum fecum in ruinam traheret.Exquo intellectum cft: quod 
apud Euripiden aitpolynices.Sccurus imperator audaci proflat. Dum 
libi Bracius certam uuAoriam pollicetur iullis tum iis peditibus: quos 
profidio locarat i caftellisme prius holtis a tergo adorirentunq ipfe iuf- 
filfet:tum etiam Nicolao picininoaie fe ullo fui diferimine loco moue 
ret:8Ciubendi:& umendi finem fortitus cft. Nam eo uulnere poftridie 
aiam efflauit tertio nonas Iumas:8i aqlam milerabili excidio liberauit. 
Nec illud certe filetio e protereundu Fraciteum fphortia.Bracius ubi pri 
miim i caftra femianimus e relatus:coepilVe illu amicistmitiflimifq; uer- 
bis ad bene fpadu cohortari :fuoiqj medicos ad eu curadum q diligetifli 
me adhibuifl‘e:nihilqj oino protcrmififle:q> uel ad optimi uinaiel ad fi 
deliifimi amici officiii ptineret:demuqj ubi illu extremus defcciflet Ipus 
no fecus illachiymalfe:ac fi pr pofteaq Fracilcus poft ta 
to uiitorie gloria iuilfct i urbe roma potificis Martini &C uilendi: dC lalu 
tadi gra:tu e ab illo prna quada exceptus diledioc: honoratulqj egregie 
ui etia hac laude reportamt ut diceret Marti lius.Es tu lane fili nj canfli 
pugna coferif 
Fulignatus, 
Euripides 
Polynices. 
Nicolaus pici 
ninus me Fracifee fphottia & (pecfofusrSC prudes & robuftus:& fortis:ac facim 
dus:&de Romana ecdcfia bene,pmentus:abi igit in dei bcnedi&ione 
& de nobis tibi in xpo Iciu oia pollicere. At Philippus Maria cu in dies 
magis atq; magis icrementa pbitatisiatqs cofiiii uiderct i fracifco fphor* 
tia coalefcere: maximo curauit Audio: ut eu oino fu ii efficeret. Itacp & 
Martini potificis opa:& magno luo:hcncrificcq$ lhpendio huc ad fe ac 
cerfitum multis maximifqj i rebus & belli:#pacis exercuit. Venit is 
mum Mediolanumtcu ageretquariu ac uigefimu itatis annu: quo ipo 
etia anno diuina quada puideiitia nata e Blanca Maria pridie Kaledas 
apriles.Sua uero tu pntia ££ orone:tu etia prudetia:atq3 moie giauitate: 
bt elega tia no lqodo xquauit:fed i modii fupaintocm de lefe apd* 
phdippu expedatione adeo:ut uel ex eo tpc cofilium philippus id 
rittquod paucis poA annis ablbluit:unius fibi Francifci Sphortix # 
neri faciundi p nata infantula:# p adoptione una cu filia oium 
haeredis actotiipernfuccclForiscoftituedi.Fuit enim Philippus Maria 
fupraomne hominum genus:qui ea tempeltate reliquos principes lom 
gilVime luperarit ltelligedo # iudicado.Quare Francifcum unum fingu 
iis pene diebus ad fe accerfitum cum libenter audiebat de rebus maxi> 
mis:# grauilTimis acute multa:cupiofeq$ loqntermtum lpequoq; pmul 
ta ex eo peudabatur acriter excogitata # callidetad quas ita Arenuus a.' 
dolefces alacritcr:ac prudeter rndebafcut diuino potiusiqua humano p 
ditus uideri poflet ingenio. Interea uero tpis cum res publica floretina 
lpius Philippi rnarfe uinbus grauius jpmcreffeoqj foret ia res deduda: 
ut fux libertati metucretplurimunrmittuturaFloretinisad Venetos kv 
gati:qui p multam i philippum expoAulatioem eos doceret: quato eent 
in pcricuIo:quodq3 diutius foli tantam belli mollem ferre non poffent: 
6C q uniuerfe Itali x metuedus philippus foretob ingenii uerfutiam: aui 
ditateq; dominadi.Ncc enim crededum efle quiete philippii dcin 
rum occupata floretina republica.Cogcrebant \ illum delida plurima a 
cutius excogitata.Supcriora tempora memoriter referebat: quibus phF 
lippi maiores ab Italia pturbada nunq delhtnTent. Mediolanii officina 
elbe belli iuidiofo noie diditabatSolaqj ea urbem ex uniucrfb terram 
orbe:tii ob munitiffimum loci (itunrque tria igentia flumina padus. Ad 
dua.Ticinus reddut undiq; tutilbimum ab oi holKum impetmtu ob fre 
quetiam populbqux efl maximamulliufq? rei neqj ad uidum neq; ad ui 
tx cultum indigens:tum etiam ob opificum multitudincrac uarictatem 
bellis crefccre.ac locupletari.Quaobrcm poAulabant:cbtcndebat: 
crab.it:ut auxilio fibepradidioq? effent. At uencti &fi non obfcure aiad- 
ueitebat:quo magis augeretur philippi impcrium;eo rebus fuis futuru 
Philippus ma 
ria. 
Natalis Blfc.e 
Mariae 
Florentini 
Veneti 
Mediolanum 
Padus 
Addua 
Ticinus. 
Veneti piculofiusitamen ad bellum capeflendum nulla pr6tfus iniuria ab 1116 
prouocati non facile adducebatur:prae(ertim quod focietas etiam ltetv 
cederet i alterum qnquennium ex ido foedere duratura.Tum unus ex 
legatis florentinis Rainaldus uir non minus elatus:&audax:q 
difertus ubi uidiffet nullis rationibus uenetum (enatum adduci ad fe > 
rendum (uat reipublica: auxilium \ philippum: Vos iquit patres confcriv 
pti cum anis (uperioribus Genuefibus auxilium ueftrum imploratibus 
id illis ferre noluiffis:fecerunt Philippum Genueufes dominumtqui no 
erat:eadem nos ratione illum reddemus regenrquo uos propediem im 
peratorem conftituatis.Qujecum dixifietturbatorac minaci uultute (e 
natu abiens una cum cacteris legatis diutius nihilo cudatus ex urbe de 
cefllt florentiam rediturus.Tum ueneti de re nixius conPultantes i ma> 
ximam inter fefe ucnere difceptationenucum alii honeftatem tueretnri 
alii utilitatem.Tandem uero fredericus contarenus uir grauiiTimus in> 
ter Venetos:idemq$ difertiffimustaddudis multis exem 
piis tum romanis:tum pcregrinisrqbus argumetaretur no omnia pmif 
(a feruada ee utuel infidiofa:ueliniufta:&ea praetereaqiitehoneftafue 
rint folere mutari cum temporeiatqj illos omnis iniuffos effetqui non,p 
puKanfccumpolluntuniuriam uelab ignotisiaddcretqj magnam utili 
tatis uim raperead (e(e honeftatis & dignitatem:# nomen.Ad haec qua 
tam calamitatem uenetaereipublicxpoflet afferre uidoria philippi de 
florcntmis:cum # dominaretur genuenfibus:# (bcietatem haberet cu 
Martino pontifice maximo:# de Iohana regina omnia quiret pro 'uolu 
tate decernere.Naec enim defuturam Philippo cauiam inferendi belli i 
Veronaratqj Vincentia p iure patrio repetcdis.Hui ufmodi inquam ra> 
tionibus:aliifqj qplurimis (enatum perpulit Fredericus ad feredum flo 
retinis auxiliunr.quod petebantmbi minus fe philippus a bello retrahe 
ret.Quam qdem rem eo facilius pfuafit:quod francifcus cremagnolatg 
non multo antea tranffugerat a Pphilippo ad ucnetos:eos in magnam 
fuipicioneminiecerattdeilliusaduerfus fe uoluntate celer s uidoria: 
(pe afferens.Prarterea dux ille pmdentiiTimus Francifcus fo(carus:cuius 
audoritas erat apud omnes maxima: uno folum qua: Fredericus 
diHeruerat:comprobauit:ucrum etiam accuratiflima oratione offendit 
ultimum in rcmpublicam uenetam excidium puenturum: ubi minus 
# quam primum:# fortiter aduerfus Philippum bellum capeflerit. Co 
feftim ergo ex itinere legatis florentinorum rcuocatis (ocietatem: qua 
petcbant:meunt:ac firmant xquis conditiombus.Dein miflis eueffigio 
Mediolanum oratoribus Philippum monet: ut ab omni i florentinu po 
pulum uidniuriaq? defiftercfquod fi (ecus faciat:fore:ut fpote caufam 
fuam ageret.Quod Venetorum quafi cdidum cum philippo infolentius 
Rainaldus 
bitius 
Genuenfes 
Fredericus 
tnrenus 
Geimenfes 
Martiims pot. 
max. 
lohana regina 
Verona 
Vicentia 
Fr. Cremagno 
ia 
Frantifcus fo ✓ 
fcarus 
Mediolanum uideretunprimo coepit itomacharhdein fecum aio uoluntas haud Iole 
re uenctos ic iniufticix obnoxios unq faccre:foedus dccenalc iam anto 
ano antea pcuiTutmac mutua focictaris iura affcrcbat.Prxfcerea Floreri 
nos belli aducrfus fele audorcs extitifle:q nulla iniuria lacefnti ultro ar 
mis fuerit fe adorli.Qux dum citro:ultroq? geriiturxlam ucneti parant 
oia:qux ad bellum attinet.Nec italise lolu:led pcgrinos quocp poteiatus 
exritariaccingutqj i Philippum:cum is nulla ratioc adduci polfctuit cre 
derct uenctos tum ob mctcratam:ac ppetuam amiciciam:tum ob inita 
nouilTime locietate qccjtquo fibi fcomodaret:teptaturo5.Sed loge pix** 
tercius opinionem ceddiklnterea.n.temporis Gelphi brixiani fadiois 
eius audoribus Petro: Achilleq} aduocatis ambobus & fratribus &opu 
leris:£{ apud cities municipcfq} cariflimis audita uenetorunr.ac Florcn 
tinorum locietate defici ut a Philippo ad Venetos eis dedita ea urbis pte 
ubi gebellini minus habebat uirium.Nam urbicular.quas hi potiilimu 
inhabitat:iiabat:& netus qux uocaftSt noua una cum fubiedo tubur- 
bio:atcp arcibus tam portanr.quam ca:qux ualidiifima eft i fummitate 
urbis p duce Philippo res aut gefra e nodu feri a primarq dies c lolis ad 
fextum decimum Kaledas Apriles.ano anatali chrifriano lcxto:ac uige 
fimo liipra quadrigctefimum:& millefimum.Equitcs nulli hoflium ea 
node i urbcm ingrellnnec alii prorfus ulliprxter pedites odingetos a 
crcmagnolaexcompofito fubmifibs:& frequetem municipum manum 
quos ii fratres ex eadem fadione clam collcdos muro p infidias trado 
fecum adduxerat.Erat Frandicus lphortiap id teporis Mediolani apud 
philippum:fed eius milites alii apud motem clarum:alii in pxinns mu 
nicipiis hibernabat.Qua qdem re eadem node audita brixiam adcqta 
tes i urbiculas mane excepti iut.Qui urbe tradiderat Vcnetis:mox eius 
uias doliis humo copletis trafuerfis trabibus repagulis:& cathcnis mu - 
liiebat:neqs fubitus ipetus re puerteret prius:c| cremagnola cu uiribus 
adueiiVct.Philippus ea re rumoribus:ac nudis curriculo audita Fradi- 
ci! i fubfidiu mittitrq icrcdibili ulus pnicitate feria tcrtia:q dies e marris 
cu reliqs fuis copiis ex altera ipfe parte urbiculas e igrelfus:ex altera ue- 
ro codc tepore in urbe cremagnola cii eqtibus quattuor millibusnge- 
tiq; peditatu.Reliq aut omnes ducales exercitus i flaminiis agebat:& in 
ethrufeis cotra Floretinos.Cofpirat prxterca una cu uenetis in Philippii 
Maria hi oes: Amideus dux allobrogu:quos noie deprauato a fabbatis 
moribus labbaudiefesp labbateles appellat:#cluatu# tres illi Marchi 
ones Montis ferrati xftenfis mantuanus ad hxc potentilVimus rex Al •' 
phonfus:qui una cum flifcis:frcgofis# adornis rem genucnfem mari: 
ferracR turbabat. I11 tot: K tam 'magiris: tam® pcnculofis: & repen - 
Brixiani 
Gelphi 
Petrus 
Achilles adito 
cati 
Gebellini 
Quo tpre bri - 
xiani defecerit 
aPhilippo du 
ce 
Cremagnola 
Fr.fpbortia 
Mediolanum 
Mons clarus 
Flaminii 
Ethtufri 
Amidcus dux 
Sabbati motes 
Sabbaudiefes 
Eluetii 
Marchio mon tis ferrati 
Marchioadfe" 
fis 
Marchio man 
tuanus 
Alphonfus rex 
Flifci 
Fregofi 
Adorsi 
tinis rerum difficultatibus folus Fracifcus fphortia philippi duds & JfuV 
fhnebat:& tuebat' ipcriir.q aiTidue die:no£tuqj ex urbiculis aduerfus ho 
fles i urbem erupens eos cotinuis praeliis laceH'ere:urgere:ucxare:cedere 
iterimere:ac nuq quietos finereUatamq? i delperatione agere cremagno 
lamrnt metis fere:atq$ fenfus inops qd cofilii caperet:effet nefeius: qppe 
q fuperioribus teporibus cum fp phiiippo militaretmmcere femp cofuef 
iettnuc ipfe quottidie uinceretur.Quare quoad a coferenda manu abfti 
nebat: idq? totum ei negotiu erat:ut cattellis e regione portarii obic&is p 
catapulatas:5C plumbeas pilulas:molefq; bobardarum Francifcus fphor 
tia a-frequeti eruptioe coerceret'.At dux philippus huic magis: qbrixix 
metues immifla i urbiculas ualida peditum manu Fracifco lubetiut ab 
eo pradidio ad motem claru fe recipiat:& i pxima munrcipia:donec co 
adis aliis exercitibus ex ethruria:& flaminia obfidetcs premantur obfi > 
dioe.Paret Francifcus:ac per medias hoftium monitiones ubi illuxiflet: 
poftquadrageflmunv.exquo uenerafcdiem cu Fuis omnibus erumpens 
uno impetiuflrcnuaq? ui iter occunentium tadatac iadus ex urbe 
ditur.Huc infeqtur maximis uiribus crcmagnola:cuius ille iter equitan 
dum ferociam ikpe couerfus reprimit:ac retudit.Sed ubi uentum eft in 
campeltre fpatium motis dari:tum fada phalange alacerrime fertur coi 
lati ngnis i cremagnolammbi pulcherrimum erat uifurq & conftater: 8J 
fortiter pauci fjphortiani cum tato uenctorum exercitu 8C adolefcens ad 
huc Fracifcus cum Fracifco ueterano diutmultumqj dimicaret.Eaqj de 
utroqj & duce:& exercitu opinio apud oes cofhtit:nifi nox pugnam fuo 
interuetu diremilletmo minorem de cremagnola uidoriam fuille Fran 
cifeum fphortiam eo die cofecuturum:q eidem antea de brario cotigifc 
fet.Csetcrum hic in Motem clarum fe recepit:& ille i urbem Brixiam ad 
urbiculas oppugnadas.Quo magis ipfe mecum:magifqj cofydero ad - 
miradam illam:ac prope diuinam philippi Maria: ingenii acrimoniam: 
eo magis illum mihi uideor cattcris:mortalibus praflhtifle & confilio:8C 
prudentia. No pracfentia.n.modo fumma iduftriatdiligentiaqj gerebat: 
fcd futurisqbulqjcafibus itagrauiter:iapietcrqj ,puidebat:utnihil unq 
ei accidere pollet inopinato. Videbat fibi ee bellum cum duabus poten 
ti ifimis:& locupletillimis rebus publicis:qbus fe pecuniarum 
belli funt neruhlqge iferiorem itelligcbat.Qux.n.aut pricipis 
aut regis cuiufq uires adeo firmae fint:quas pe 
cunix no fragant:ac peflundet.dtaqj nullum libi pradidium firmius du 
cebat:& certius unius Francifci fphortia: fide:itcgritate:prudctia: animi 
magnitudie. Accedebat ad rermquod ex Mathematicismatibulqj 
cerat cudem Fracifcum fphortia primum adhuc fore pricipem i italia;6C 
Mons clarus 
Mathematici 
Vates g folus afflictas philippi res:ac pocne pditas uitali ueluti afficeret lenfiir 
# in lstiore fortunam erigeret atc£ ftabiliret. Quibus cogitatibus fadu 
e:ut mtx Franafci Sphor.Fhilippus maliefcq Brixiae recuperads confu- 
lere.Nam (quod lspe dicere poftea philippus confueuit) nili Francilci 
Sphortiae uita carior fibiq brixia extitilfctaiunq Brixiam amififlet. Sed 
ut ad rem:qua dccocpimu.s:reiicrtamur:cum dies:ac nodes murum no 
ux urbiculs & bombardarum:# tormetope molibus crcmagno 
la cocutcret:nec intima philippi prsfidia minore aut ftrenuitateraut in- 
duftria ad repugnandu uterent:aducnere tadem ex ethruria # flamiuia 
ducales exerdtus-.qui una cu ipo Fracifcoppe brixia cofedcrut ad duo- 
millia paffumn hoitis iclufos prouocates i pugnam. Aberat per id tepo- 
ris Cremagnoltbqui libi metuens ab aduenietibus copiis limulato late- 
rum dolore perrexerat ad balneas patauinas. Qui uero pro imperatore 
intus erarilohannes Fracifcus princeps matuanus pugnandi iis copiam 
nullam facies urbiculae expugnatione erat itentus.Hic fi uni Francilco 
Sphortis fuilfet obteperatum:# brixia eflet minimo labore recuperata: 
& de holhbus pulcherrima fumpta uidoria.Cofulebat eninv.ut oi cuda 
tioefublata per urbiculas i urbe igrcili Venetu hofte adhorrirentur pus: 
a Venetis maiores cogeretur uires:# a Florentinis auxiliares copis 
mitterentur.ld cofilii folus Nicolaus picininus #probabat:# laudabat. 
Nam Angelus pgulanus:#cslar brixianus:# Nicolaus guerrerius # cu 
his Cicchus patauinusxsteriq? duces Fracifci gloris inuidefos fccus: q 
fentiret:oia gerebat.Quibus diflenfionibus fadu elbut # Cremagnola i 
meliore addudus fpe reuerterit ex balneis ad exercitum:# ueneti maio 
ris quottidie copias comparant:# floretini i auxilium miflerit Venetotg 
exercitatiffimuin que habebant:# prudetiffimum iperatore Nicolaum 
Tholetmatcm cu equitum quattuor millibus & duobus millibus peditu 
Nam ipfi oi belli molelria liberati iam nihil fibi neq$ i ethruriamec in fla 
miniis metuendum ee intelligebantls Nicolaus Tholetinas ubi pmum 
brixiam uenit:cognita ducalium ducum difienfione maturadum ee ar 
bitratusme fi illi fortalTe refipifcerent:difficilior foret bellandipuicia in- 
gentem foliam deduci iubet i logitudinem ad palfuii quiqj millia: qua 
trafitus phiberetur hoftibus ad ullum omnino aut auxilium ferendum 
obfefIis:aut minime cuiufcj opis adminiculum.Erat aute ea folia # ag - 
gere:# uallo:# cailellis nonullis atq? frequetibus munita tuiribus:ac plu 
teis ada i latitudine pallus duoderim:#tatumdem fere in altitudinem. 
Venetorum:Floretinoruqj exercitus complebantur hominibus lupra tri 
ginta millia.Fhilippi autem ducis ad tria ac uigiti millia.Eqtatus utrilqj 
pcenepar. Sed holhum peditatus multo fuperior,Cum hsc a uenetis 
Balnea: pata- 
uinae 
Iohanes fraci- 
fcus Marchio 
Nicolaus piri- 
ninus 
Angelus pgu- 
lanus 
Cadar brixia* 
nus 
Nicolausguer 
rerius 
Cicchus pata- 
uinus 
Nicolaus tho- 
letinas1 
Ethruria 
Flaminii 
Brixia’ 
Folia qualis 
Exercituu nu- 
merus. fuafii Nicolai Tholetinatis geruntur: uoluit fxpenumero Frandicus «a 
molietis adoriri.Non modo habuit neminem prxter unum Nicolaum 
picminum:qui cum eo (entiret:(ed omnes potius aduer(antis:leqj apud 
philippum infimulatisiquod clam uenetis faucrct.Quasobtrcdatorum 
luidetiuqj calumnias quis no oblcurc frandfcus refcifceretmuncj tame 
lduci potuifcut illorum mallet fimilis effe q fui:cum tadem poft urbicu 
larum muros cotinuis tormetorum idibus terrae aequatos. Antonius la» 
dnanus:ac exteri fortiiTimi uiri:qui arci prxerant:rei frumetarix: conv 
meatufep defedu honeftas padi i fuinma neceflitate coditiones arcem 
hofti dediderut poli me(em:& annum unum:exquo die Petrus *. Achil> 
leiq? aduocati urbem Venetis prodidilTent. Reddiderat ixpe iam Fra 
ciieus (phortia philippum ducem & litteris:& litinciis certiorem Ce pluri 
mum uereritnequid aduerfi eius exercitus caperet:idq; ob folam dudo 
rum diicordiam.Itaq? eum monuerat:aliquem uniuerfis prxficeret co* 
piisrcuius faltem audoritati audiat cxteri:(e enim femper paratum 
re:qui omni i re pareat iuflis eiusdegitur a philippo totius imperator ex 
ercitus Carolus malatefta pi(aurenfis:quem monet:ut copiarum fuaru 
duces audiat quidem omnisrduorum autem folum confilia exequatur 
Fracifci torelli.Id fi fadumeflet:coflidus ille: qui 
uocatur adtMachalaum:nunqprofedo accidillet. Erant ducales uires 
ad compilianum.Venetx uero ad fontanellam. Quinto idus odobres: 
qui dies erat folis:8C idem dicatus omnipotenti dominodubet Carolus: 
nemo ea luce bellandi gratia equum a(cendat:fcd diuinx uenerationi 
quifqj ftudeat. Holtes illius lfcitix non ignari peditem inllruunt: qui pe 
titis ducalibus caftris Nardinum peditem Sphortiaum ad fingulare cer 
tamen prouocetllle ut militaris mos elimo detradat pugnam.Itur i du» 
cllutmfolus Fraciicus (phortia fpedat armatus.Idqj ut exteri faciantano 
net.Et imperator ob audit:& exteri negligunt. Inter duelli Ipedaculum 
celeri agmine:acieqj uniuerla ad pugnadum inftruda Crcmagnola fu> 
periienit ea uia:qua Machalaum itur:Angelus Nicolaus 
idem perufinus:cui ex breuitate corporis picinino cognomentu erat: du 
illae per ocium obequitates iopinato i holtilem exercitum idduntntelle 
da periculi magnitudine quo reliqui &duces:&commilitones Ce paret 
ad pugnaimita uteratleui armaturaunanum coferunt.Tumultuarii mi 
lites cocurrunt undiqi pro CeCe quilqj nullum uitx periculum detradan 
tes. Verum quid & pauci:&inermes: 8C inter paluliris difficultates que 
ant tatam uim:tatum impetum fultinere aduerfus callctillimum impe 
ratorem:& uiginti millia equitum:tantuqj peditatum i Equitatus holli- 
Is uiam omnem occuparat, At pedites ad utramc$fuix illius partem ex 
Antonius Ian» 
drianus 
Arcis Brixia 
nae deditio 
Carolus mala 
teila 
Fr.lphortia 
Guido torel> 
lus 
Machalaum • 
Compiliauu 
Fontanclla 
Nardinus 
Pugna 
Machalaum* 
Angelus 
Nicolaus pici 
minus paluftribus longis lanceisxatapuftis : ac faculis ducalis milites:atque 
equos palliui traffbdiebantQuid multis i Vix dici queat:quata excitas 
oculosrquatus error mentes ducalium 8C militum: &'ducum in ea uia 
ad machalaum interceperit:adeo ut ex cxcitate:crrorcqj pugnandi 
chalaum accepille nome uideatur.Omnes eim fubito peride atqj excor 
des:8C amentes i fugam ucrfi nihil praeter caecas corporis partes hoihbus 
obiccerc. Solus Fracifcus fphortia tanq irritatus draco ex eo duelli fpo 
daculo prouolans ad clamorem dum hac illae fulmineum corrulcat en 
fem taliis uulncratis: aliis interremptis: tum Angelum pergulanum 
ex hortium trahentium manibus captum liberat: tum etiam taiw 
diu irruetium molem fuo maximo cum uitx diferirme furti net: ut 8t 
teri duftores niinore cu dedecore feruarenf':& ipe fua cum fumma lau - 
de ita dimicas referret pedem:ut receptui cecnliifetno euafilTe iure foret 
iudicadus.Cateriim philippus ea lgeti clade pculfus:accommodato co 
Clio tempori p Bergomi deditionem cum holbbus bellum foluit ano fe 
cudo poli libere potitos brixia uenetos. Quo quidem tempore quonia 
fblus Fracifcus fphortia 8C animo corpore: mittitur a 
Philippo i auxilium gcnuenfhimtquos ut modo memineramus: & Ab 
pholus mari:&exules terrarquietos dfe no fincrent.Superato aut appeb 
nino iter loca cofraga:&praerupta ii:quos fibi amiciflimos dux Philip-- 
pus exiftimabatmfi ligurum fcilicet fide:& coftantia circufunduntur un 
diq? cum tata catapultarum ui:8C omni miffiliu generc:ut no fecus: atqj 
alpla gradinc oia talis paflim fterneret. D ura(pfcdo: & horreda 
Gs militibus uifa e ea ta repetia pugnadi facies:pferti cu no pugnadi mo 
fed ne Jtadi qde ob malignitate ulla facultas eet.Itaq; fibi gfq; dif- 
fidere: ac ia dededi fui hre rone.qd' cu Gerardus gratianus ipius Fracifci 
forti Ili mus equo ltra cautes lapfo fecifletifcqp unius acco 
Ise fide credidilfet:rtati ab illo ubi callide pofuilTet:fcorpi6iscornu peub 
fus i caput iteriit.qd' liguris facinus cora Fracifcus ituitus S£ illi cotinuo 
recifo erile ceruice uita abllulit:& reliquos fuos p uafta urgetiu cade ho 
ftiu ad caftcllii Rochii egit icolumestquo i loco a foda nobilifiima llia> 
na fpinulatcuiuseratcaftellu:&pbenigne exceptus e:&q honorifice. In 
de autgcnuefiu rei ea rtrenuitate.-fbrtitudinccp pfpexit:utoes Alphofi re 
gisiexuluq; conatusfruftra fufbepti fuerit.Et ne ab Iliana fupatus animi 
gratitudine uiderct':tum cius filiam nobili uiro no parua cum dote uxo 
rem tradidit:tum ipfam & habuit femper i honore:& continuis benefio 
ficiis affecit. At ne praetereundi! quidem reonquale fe pflitit i Motis fer 
rati Machione Theodoru palaeologu:que cum ltra paucos dies:qm nui 
la una n mo affedus iiuria:led mftis fepe ornatus bnficiis feda ufus Ve 
Conflimus 
Machalau n6 
men eft gracu 
compofitu ex 
machc:qd* pu 
gna fignificat 
& alaos cxcu 
& errantem 
Angelus pgu> 
lanus 
Bergomum 
Genuefes 
Alphonfus rex 
Appeninus 
Ligures 
Gerardus gra 
tianus 
Rochum 
Iliana fpinula 
Alphonfusrex 
Theodorus neturam fortuna bellum ultro Philippi Itulerahpatrititauitocp 61 dna> 
tu eieciifefcfolus dein audor fuitmt i pofleflioriem amiffi modo princi 
patusp Philippum re uocaref.Cofugerat.n.Theodorus ad uenetos:quo 
rum praefidio ubi itellexit Ce nihil oio effedurumideretq; Philippum du 
cem ee iure idignatu aduerfus iefe:Fracifco ipoprtia & deprecatore: 8C 
amico oia eil ex fentetia fua apud munificetiffimum illu pricipem cofe 
cutus. Num uero laudatiffimu illud Fracifci facinus Gletio iuolui pa 
tiamutfQuo tepore motem caluum ui ceperatmirgo praedati formatho 
neftoqj nata genere cofugerat una cum aliis multis(ut fit)in diui Fran > 
cifci teplum.Hac miles qlpiam fphortianus eodem i teplo ui raptam:ac 
mariae uirginis fublatis flaetibus:at<£ hululatibus auxilium imploratem 
in ipfius Mariae uirginis focello compreltit.Quod impietatis flagitium 
cum primum Fraciicus didiciflet:tum illum iuflit obtrucari inquiens t 
neque amorem odiomeque religionem immundicia pollui debere: tu 
puellam foluta ex pecuniis fuis dote uiro tradidit:cui antea fuerat de * 
fponfota.His aut rebus no fopieter minus geftistq fortitenatqj fortuna > 
te.Francido fphortia ftipedio ducali iam fundus accedit' a Paulo gui * 
nigio tyrano lucefi magnis premiis i auxilium cotra obGdionem Floren 
tinop&qua ad deditionem ufqjjpmebat'. Admifla codicione eo cum ex 
peditis uiribus:firmiflimifq$ pfedus primo aduetu hoftem uertit infu > 
gam:Paulumqj dC lucam:atqj oem lucefem agrum omni liberat 8C detri 
meto:& metu:cum iterea-temporis paulus tyranusmt erat mercaditcf re 
gnadi doftionquo Ce omni ibllicitudie:metuqj liberaretxlam agit cum 
floretinis de lucse deditione padus lgentem auri uim:8C ciuitatis floren 
tinae donationem.Quod ubi apud Lucefes icrebruifletdlli fodo confer 
ftim ipetu tyranum captiuum fociufcagunfcCK ad Fracifcum una cu eius 
liberis:ac rogatmt eo iterempto ipfe urbis illius capiat dominatu.At fra 
cifcus & G itelligebat:& qd paulus mereret': 8Cqd Gbi liceretttn liequa in 
famae labecula fua mocentiam pollueret:detredato illius illuftris reipu 
blieje munere quod ultro a ciuibus cudis offerebat':urbem liberam di> 
mittit.Paulum uero cum liberis omni offenGone illaefum mittit ad Phi 
lippum Mariamtcui norat illum cflfe cariffimum.Dein pacata re lucen 
G i Galliam cifolpina ex ethruria reuertit'. Agebat apud Mirandulam 
Fracidus eo cofiliomt ide i appulia pficifcerefocu floretinkurfus maxi 
mo coparato exercitu luca obGdione pmunt belli duce Guidone Anto 
nio comite urbinati:eamqj quottidie tormetis:8Comni uincedi arte:av 
natuqj oppugnat.Philippus Maria coadus ea neceffitate auxilium Cer 
re amicae urbi miflo Nicolao picinino cui maximis copiis Floretmos fit 
peratpugna cu ipfope igenti clade.Itaqj rurfits turbata pace ueneti maio 
Mons caluus 
Diuus Francfo 
fcus 
MariaVirgo 
Paulus guin u 
gius 
Florentini 
Luca 
Lucends 
Gallia cilalpia 
Ethniria 
Mirandula 
Appulia 
Florentini 
l-uca 
Guidoantoni 
us urbinas 
Philippiis 
ria 
Nicolaus pici 
ninus 
Veneti re q antea apparatu bellu aduerfus Philippii m6uefc& iple Philippus rur 
Tus maioreqj nuper 8i ftipedio:&fpe accito Fracifco iphortia accingitur 
no modo ad repugnadum uinbus (bciop: ueru etiam ad 
oppugnadum.Venerat Fracifcus cremagnola cu magno equituiac pedi 
tum numero: ut funcinti pditione reciperet:Quod Fracifcus fphortia:q 
in agro*hibernabat cremonefixum p exploratores accepiilettobuiam p 
/fedus pugna coferitxumqj turpiflima uertit i fugam captis eqtibus qn 
gentis:ac mille:peditibus uero fupraqngentosdd autem geftumeft ad 
(extudecimum Kaledas iunias. Neque dein multos polt dies maiore 
etiam clade ueneti eiufdem Francifci Iphortia: lingulari 
dibilicp uirtute pculil funt.Claflis.n.ueneta prafedo Nicolao 
no padum ia fupcrarat fupra cremona uiqj.Ea coltabat galeonibus ma 
ximis (empte ac triginta.triremibus aut ac briemibus:aliilqj nauigiis cir 
citer cetum.Galeones uero aliquato funt q triremes breuiores: led cum 
iatioresttum et multo fublimiorestqppe qui furgat in tabulata duo 8C Ce 
mis pupibus 8C proris altius fublatis:atqj munitis turribus aguntur aut 
ut triremes uelistac rcmis.feruntqj fuper caruchos latioris pluteos:ex q> 
bus lingulis quattuor:& fex armari uiri iaculis:ac ferreis fudibus:& cata 
pultis:& (axis:atqj omni txlotp iadu acerrime pradienf .Cotra uero du > 
calis claiTis deuehif’ galeonibus:# genere circiter quin 
quagintatcuius prxfedus erat Pacinus Euftachius ticinenlis.Is cum pri 
mum aduetalfet in cofpedum clalfis hoftilismt erat uir aio minime 
miflo:# naturae fluminis peritiflimusmeritus, quod ibribus paululum 
excreuerat:fore:ut decrefceretrubi pugna ptraheret:# ita deteriore Ce fu 
turum coditioneu hoftilem claflem ipetum facit.pugna utrinqj ui ma * 
gna:alacriterqj conlerit' cadunt utrinqj multixruorecp madet oiaxu tan 
dem nodis interuetu ab utrifqj pugna defiftitur amilfis tn e ducali claf- 
fe galeonibus quinq$:quonia a clafle reliqua feparati ab hoftium multi 
tudie circunueti:itercepti<$ funt.Quo fadu eft:ut i ducali clafle paulifp 
trepidaretMd Fracifcus ut aiaduertittledis e militibus fuistquos ad na ' 
uale praeliu maxie cefuiflet idoneosmltroipe claflem ilcedit:duobus pri 
us ornatis:q ex eoyi equitu ordie:quos callippos nominant: ueluti ab Ce 
tralFugae peteret cremagnola:q ad tria millia pafluu inde eum uniuerfo 
diftaret exercitu:quo tepeftiue fi ufui foret:uenetje clafli auxiliu ferret. 
Hi ergo calippi duo cum ueniflent ad cremagnola mane:multa ut erat 
cdodi antea:qtiefti de Francifco Iphortia lubdunt interloquendum du 
cales, copias omnisinftruda acie efleiam motas ad eum adoriendu: 
Quibus auditis dum fuos cremagnola parat; ad pugnam: clalfis du - 
calis cum primu illuxiifet; unius Fracifci fphorti* cohortatione Veneti 
Francilcus 
cremagnola 
S uncinum 
Nicolaus tat» 
uifanus 
Padus 
Cremona' 
Galeonescu» 
mfmodi funt 
Pacinus Edita 
chius claflem imiadit magnis clamoribustmagnoq? & animoi£.*& corporum 
roborc.Francifcus autem ipfe cum militibus luis couerib galeone: que 
ifcenderatun eum:quo prafedus uenetus uehebatungaleoem tato anf- 
mi ardore:tata ui:tantis oppugnat iiinbusait Nicolaus trauifianus ne 
quiiierit diutius ipctum fuftinereiquin ex praetorio galeone in fubic&u 
myoparonem demiifus deferta clafle fuga faluti fure cofuleret.Pcr nw 
gnam ea pugna cladem ueneti acccpere:quippc q galeones noucm ac 
uiginti amilerint:8C reliquam fere claflem uniuerfam nmltis hominum 
millibusiopibufqj rcfertam.Fuitqj ea res uel in primis caufaiut FranciC* 
cus cremagnola apud uenetos in eam perfidia: fufpirioem uenerit: qua 
proximo anno poftea uenetiis eit publice obtruncatus.Hrec eni pugna 
Profligata elt in pado non prociil a cremona anno a natali chrirtiao pri 
mo ac trigefimo fupra anniim quadringentefimum ad millefimum fe 
eunda feria nono Kalendas iulias. Dein poliero anno publice:ac ma 
gna cum celebritate:atq? laticia blanca maria nata iam annos feptem 
defponfataeft Francifco fphortire:id'quod anno fuperiore philippus pa 
ter promiierafcquo tempore hunc in uicecomitum familiam una cum 
fuis omnibus filiisjpofterifqj recepcrat:atcp adoptarat. At ubi rurfus 
ob claflem amiflam Veneti foedus perculfere cum duce philippo: qui 
etiam ipfe tum ob Nicolaum picininum apud labinxpontem ad debu 
litatem ulqs catapulta uulneratum ad ceruicis neruum fub occiput:tum 
quia maiora quredanr.ut erat diuino quodam: & ingenio: & lapientia 
princcps:animo molircturaion inuitus bellum foluit.Francifcus iphor- 
tia ex foceri fententia abiens ex hac cifalpina gallia in appuliam 
fus Alphonfum regem profedurus recepit inter eundum in ultroneam 
deditionempicentesiqui ob duriorem prouincireadminiftrationem Io 
hannis uirellefci ricinatenfis epifcopi:apoftoliriqj legati defecerant ab 
Eugenio quarto:qui Martino nuper uita fundo in pontificatum fuccef 
ferat.Quam quidem rem eugeniusmt erat milicia:8t innocentia fingu> 
larnnon modo molelle non tulit:ied hunc potius in proximum annum 
& piceni in quartam ulqj progeniem marchionem efle iufiit: g£ totius 
romanas ecdefiat uexelli ferumtdonec uiuerettfponte conftituit. Quid 
enim bella ea comcmoremtqure dein tam multa locero etiam Philippo 
a (Tendente pro Venetis:& pro florentinis:& pro romana ecclcfia cum 
fuo maximo nominis fplendore confecit.Haud fatis fciouitri magis ac 
cufandi fint:principefne:qui fele nimisquandoqj iis facifis ad creden > 
dum prxbcnt:quos habent familiaris:an principum familiares:qui ali> 
quo fuo uel commodomel affcdu alia q fentiant.illisperfuadent.Erant 
Francilcus fphortia:Nicolau% picininus utprjeftantiffiini duo ac pri* 
Nicolaus 
uifianus fugit 
Veneri 
Fraxremagno 
la 
Natalis 
caeMar ix 
Nicolaus pici-- 
ninus 
Labina 
Gailia cifalpia 
Appulia 
■Alphofus rex 
Picentes 
iohanes 
lefcus 
Eugenius pot. 
Ivlartmus po. 
Veneri 
Florentini 
Romana eccle 
da 
Fr.fphorria 
Nicolauspici> 
Hiims Inani in uniuerfa italia impcratbresuta mirifica infer fefe beniuolenhae 
& fiiauiflima confundi confuctudinc adeo:ut non confilia modo com 
munia haberent:led mutuis fe pecuniis admuarent. Et ne id mirandu 
quidem:Nam ab ulcp Sphortia patreFrancifcus norat amicum extitiiie 
Nicolaum:quippe qui &iuMichaelem Attcndulum:quo primum tem 
pore in carcerem Neapoli coniedus eflet fphortia:fc beneficum ptefti 
tiilet:Sc captus pofteaxum pro Bracio bellum gereret: perhumaniter a 
patre foretdiberalitcrqj tradatus.Sed duo potilfimum fuerunt fcribje di 
fcordiarum omnium audores:qusporteainter NicolaumtFranrifcum 
<5 orte funt:Antonius pifaurenfis:& immolenfis Iacobustqui cum nui" 
lis poflent pecuniis fatis ingurgitarimifi quicqd Nicolaus acquireret: 
uel ftipendio:uel pteda diripercntallumcp nodent uirum magis bonu: 
q callidum:at Francifcum fphortiam omni in re ftrenuum:ac prudente: 
uentine afTidua talium amicorum confiietudine infidteifraudcfcp Cux 
aliquando prodirent in luccmmunqdeftitcruntpcrditifTimi nebuloes: 
donec per uarias calumnias:atqj maledicta hominem fimplicem: £? ad 
credendum facilem ab optimo:amidfi'imoque uiro abalienaruntQui» 
bus quidem duorum fcnbamm infidiis cum maxima bella inter duos 
dariflimos imperatores fecuta funt:tum ad philippum eximium illum: 
atq? diuinum principem maxima incommodaxalamitatesqj deuenere 
Sed hxc ego:qui»utriufq$ memoriam coIam(ut par eft)fandtimme:ne ui 
dear mortuos m alterius uite tranquillitatem per commemorationem 
difeordiarum tanq irritare:de induitria pratereunda cenfui.Quare mi-* 
iiime explicabo uel qua: in picentibus,: & umbrisxthrufcifqj Francifco 
Nicolaus incommoda fiepe intulerit nulla fua cum Iaude:dum fe mo - 
do ecclefiafticis:modo Alphonfi copiis coniungit: uel quotiens ab eo 
fufus.Tugatufqj fueritxum ad Bargam:quam obfidebatnn agro luceii" 
fi tum ad Tenere prope ueronam:ab qua ipfa paucis poft diebus:quam 
proditione ceperat no&uxum ingenti detrimento expulfus eft. Nam 
ad montem laurum non longe ab Ifauro flumine quanto cum uulne- 
re eundem Nicolaum maxima pugna fuperatummidtumqj opprelferit 
noueruntomnes:Quod certe inultum Francifcum fphortiam fecifle ib 
lud eft pcrfpicuum argumentumiq? poftridie illius diei cum didiciflet 
permagna eum premi inopia amiffis8Cueftimcntis:&mulis:&ipedi> 
mentis:& pecuniis:& reliquis rebus oibus una cu caflris:adhita curricu 
lo diligetia:quicqd in exercitu eft repertuud omne mifit ad eii dono cu 
aureis infuper mille.Ex quo poteft liquido perfpichq illi fuerint impro 
bi.atqj nefarrii:qui Nicolaum picininum ab amico tam miti: tam che " 
menti:tam munifico diremerunt.Quanta praterea humanitate e ufus; 
Sphortia 
Michael attei 
dulus 
Neapolis 
Bracius 
Antonius pila 
urenfis 
Iacobujimmi 
mojenfis 
Picentes 
Vmbri 
Ethrulci 
Alphonfusr 
Barga 
Tenis 
Verona 
Mons Lauru 
llaurus Frarifcuspid' 
ninus 
Mons ulmus 
Picentes 
Nicolaus pici 
ninusmoritur 
cum eodem fere anno Francifcum pirimnum in picetibus ppe Motem 
ulmum cum uniuerfo patris exercitu uaehementiffimo praelio pro - 
fiigatumcepitt Nam cum acerbiflimo eo nucio tantam Nicolaus in 
iram:doloreq3 exarxiiletmt intra paucos dies uita defereretur.Fracifcus 
eius obitum cum primum accepilfet:tato maerore affe&us efbut poft 
milium patrem nihil unq doluerit magis.Quod autem munus prasfta- 
re pietatis potuit:tum Nicolai picinim memoriam:atqj uirtute fummis 
extulit laudibusttu Fracifcu eius filiu:que i arce firmana cullodiri luffe- 
rat:donatu pulchenime milTum fecit.Quis igitur ufq fixerit ita ab omni 
hois natura alienus:qui minus optarit tanta lenitate uijj: 
(fi fas ellet) imortalem fieri. At illud certe eft icredibili quadam'admira 
tioe profequedum:quod cum excelletifiima:ac fere diuia Fracifci fphor 
tiae uirtus ufq; adeo fiipra humanu excreuiflet ingenium:ut Alphofo re 
gi.& ipfi quoq; Eugenio potifici maximo formidabilis fa&a iam elfet i- 
gentes at($ primaria uires Italiae i eum cocitarctur. Nam & Alphofus: 
quas habuitromnis collegit! eum copias:& Eugenius pro audoritate il- 
la apoftolicatquje apud uniuerfam xpiana religione ucnerabilis habet' 
££ facroiandtamo modo reliquos Italiae pricipatus prope cudtosu etidem 
huc comouit:fed ipfum quoq; philippum Maria lbceru:ut aduerfus dile 
ftilfimum genepe mitteret maximos illos fuosnui&ofq; exercitus: ueluti 
coegitEt eni Venetuatqj floretini:q huic uni fefe auxilio potiffimu de- 
bebat ob maxima bnficia:plurimaqj accepta: tu ce furas: ecclefiafticx me- 
tu:tum periculi magnitudine id facere funt deterriti.Quare cum no mo 
do oppida nonulla:atqj urbes: 8t in picetibus:& in umbris maximi ana- 
thematis formidinemt appellat:a Francifco fphortia defecifTenfcuerum 
etiam neceffarii ipfi:& fanguine coiunftifiimi defciuiffentmnus dumta 
xatFredericus comes urbinas nxentusefbqui per id temporis astate ad- 
huc adolefces:led morum grauitate admodum fenexiae mirifica probi 
tate illuftris a fidei fanftitate no iccederet.Erat holhles copia: fupra uigi 
ti hominum millia:Sphortianus autem exercitus omnis conllabat mili- 
tibus ad fummum fex millibus.Cumq; reliqua loca oia Fracifco Sphor- 
tix fuipedta efient:& infidiarum plena:neqj ab hoftilis pugnandi facul - 
tas offerretur ulla:fed eo tenderet hoftibus omnis callitas:& induflriarut 
hic iterduderetur commeatu:fblus inquam is Frcdericus inuentus e: cu 
ius incorrupta fide:& beniuolentiftimi animi coftantia nobilifiimus ille 
priceps i tantis rerum omnium flu&ibus fibi tutius nihil duxerit.Itaq; ili 
tanta hominum perfidiadeuitateque fuorum fe recepit taquam l oppor 
tunam aliquam ftationem in agrum urbinatem. Quo cum hoftiles etia 
copije elfent continuo fubfccuta:ncq; fepms adpugnapuocata i asquu 
Alphonfusrcx 
Eugeniuspoti 
fex 
Philippus'Ma 
ria dux 
Veneti 
Floretini 
Anathema 
Frcdericus ur- 
binas campum defoenderc un§auderet:fod more Fabu illius cu&atorisfo Io 
eorum difficultatibus ufqj tutarentur:rem frumentariarmcommeatum 
qj prohibetesmunq deftitit fredericus per maxima fuorum fubditorum 
omniunr.fuaq; icommoda:atqj detrimenta leuare omnem fphortiana 
difficultatem:8iid quidem cum extremo ditionis fuae difcrimie.At ma 
lebat egregius adolofcens(ut erat aio inclyto)#dominatum omnem: 
8C uitam etiam ipiamnd quod palam atTidue diditabat:amittere:c| pa -* 
ti:ut de fideicortantiaqj fua quicq defyderadum uideretur. Qua quidc 
perfeuerantia flictum cfbut # reliqui hortes ff uftrati opinione fua lpem 
potiundae uidoriae omnem amitterent:# magnanimus dux ille Philip 
pus Maria in maiorem addu&us admirationem de infuperabili gene-' 
ri probitate:# fapientia nullum fibi praefidium regni fui certius: firmiuf 
qj uidcrettq fi unum Francifcum fphortiam ad fo tutandum qprimum 
accerferet.ld autem eo erit facilius aflecutus:quod eodem ipfo urbma 
ti frederico taquam deprecatore apud generum ipfum: quem alienatu 
ab fe exirtimabatteft ufus.Decrcuerat.n.is # iure quidem fortartis:# de 
Eugenio:# de Alphonfo:ab quibus neq?diuino:neqj humano iure fo 
ret armis per omnem contumeliam acerrime appetitus:debitam cape> 
re ultionem.Tanti aut fecit unius Frederici rtudium:pietatemqj erga fe 
ut cum facile iam pollet uim omnem hoftium retudere:atqj opprime - 
re(Nam auxiliares copiae a florentmis:#a Venetis iam aduenerant) id 
certe facere noluerit tum magni efle ducens animi obliuifci uuuriaru: 
tum etiam grati Frederico ipfi gratificari plurimum.quem i fe adeo be 
neficum foret expeftus.Quamob rem# cum hoftibus continuo bcllu 
foIuit:#fo:cum primum per honellatem polfetnturum ad focerum cu 
oibus fuis uiribus ert pollicitus.lpfum uero Fredcricum ex eo tempore 
no focus ac fi efiet filius:dilcxit fomper:#quod honorificum praeftare: 
maximeqj utile munus potuitieundem praefecit belli ducem umuerfis 
•fuis exercitibus.Qua qdcrn dignitate ita ille cft ufusmt fimul cum 
tis progrertu carior quottidie fapientifiimo:#grauilfimo principi atqj 
iucudior redderet'. Sed iam caeteris maximis facinoribus: fplcndidi Ili 
' mifqj omiflisiquae inumerabilia pene lut:ad propria paucis ueniamus 
Vt funt res humans oes fluxae: ac breuestegregius ille priceps Philippus 
Maria Anglustq uno fapietiffimoije omniumliominu iudicio potuit cu 
omni antiquitate in omni gloriae genere de nominis immortalitate co- 
tendere:inopinato migraratex hac uitateum Fracifous fphortia eiufmo 
di cafus omnis ignarus: ut erat animo i focerum # beniuolo:# pio:re > 
uertitur in hac galliam cifalpmam cum uxore:ac liberis: ualidiffimoqj 
exeratu:quo illi auxilium ferret aduerfus Venetos:q iam agrum medio 
Qnifabius cu 
dator • 
Philippii* Ma 
ria : 
Gallia ci&lpij ■Cremona 
Blanca Mada 
Mediplanefes 
Placentia 
Mediolaneics 
Veneri. 
Thaddeus 
ftenfis 
lanefem inuaferat:& multis oppidis captis ufqj ad portas urbis oia fer* 
ro:igniq3 ttailatcs quottidic circuquaq? difcurreret.lgitur ubi cremoiiam 
uenit:quam dotale annis fex antea una cum uxore Blaca Maria a 
lippo foccro Acceperat: i ni ta pro tempore cum Mediolanefibus locicta- 
te:quos norat hereditario i ure ad fofemxoreq* pertiner&Placetiam cele 
riter obiidet/ Hec enim idigne feres Mediolanefium dominatu ad Ve 
netos ultro defecerat) Munieratplacetiam Veneti firmiifimo equitatu: 
ped tatuqj fub eifciifis Thaddari du&u uiri jpigii:& coftantis. Quam p 
uicatius repugnatemaibi intra paucos dies ui expugnatam: captamqj: 
&direptam (quiseni armatis militibus modum imponat) 
mcd olancfibus pro focietatis foedere tradidille. Atqj in annum deinde 
proximum claffem illam & magnam:& formidabilenncui Andrcas qui 
rimis preerat uir mercaturariquam bello nauali aptior: mira idulfriatac 
niribus apud Cafalem maiorem ex arido 5t fudi liet: & cepifiet in Pado: 
mox trans adduam atto exercitu carauagturmquod iam antea Veneti 
occupauerant:circu(editoppidum fane cum populo freques:tu a Vene 
tis completum maximis uiribus.Occurrut Veneti cum potetilTimo: fir- 
tniilmroqj exercitu fortium uiropz fupra uigitimillia:qui tadem poltplu 
rima quottidierpcriculofitjimaqjplia cum ltelligcrentoppidum ad tri-- 
duum ufep in ius noftn pricipis concefl urumrfreti uiribus fuis: 8C quod 
exifhmarentocutatifiimunv& uigilatiflimum argum peridc atq; dormi 
tantem polfc opprimere.caftra adoriiitur ad eam partem: quam opina 
bantur icuftoditam.Quare cum per uiam Fori noui in caftra impetum 
audacitcr faciut:fumma pruderiarincomparabiliq; uirtute unius 
cifoi phortae tata clade perculfi funt: ut nifl paucorum mediolanenfium 
quorudam:qui 8£ ei: St uniuerlk reipublicat iuideretrianis cofiliis coniu 
ratio obftitiiret:adhim efTcteo die de omni Venetorum imperio. Carte 
tum hoc loco qiue deinceps fecuta funt: non ab re mihi praetereunda 
iudicauime G aliorum errata commcmoraucro:fanata uidear:& conio 
lidata iam uulnera ueluti refricado magis exacerbaredllud fane oibus 
H perfpedum eft:& cognitum tatam noilri diuini illius pricipis & fopie 
tiam:& coltantiamnauditamcp bonitatem extitilTe:ut uniuerfus Medio 
lanculis & fenatus:& populus tandem ubi fele collcgillctadcdis oibus 
Venetorum 8tfuafionibus:&fubfidiis unum Fracifcum phortiam una 
cum Blanca Maria mulierum clarilVimarum omniumjquaq; funt: aut 
Fuerunt unq:aut impofterum funtfuturae:integerrima:optimaqj uiragi 
ne ad totius reipublicae imperium mirabili cocordia:atq; beniuoletia ac 
ceriient:& eundenvq drn i uiuis fuitifumma cum fide;atqj pietate non 
Andreas quiri 
nus 
Cafalis maior 
Padus 
Addua 
Carauagium 
lorum nouu 
E fenea Maria decus ac parentem*.tum lemper obferuaueritdum affidue obteruet: ucl 
mortuum.Quid enim fim prolixior in refercdis aliis eius rebus:ta muR 
tisitaqj magnificis:quas uel belli:uel pacis: & in omni laudati (lima: ui> 
tx genere cum (cmpitcma fui nominis celebritate cofccit i Nonne id 
unum explorati (limum eft illius mirifica* uirtutis documentum: quod 
unus Francifcus fphortia apud omnis principes chriftianos ucnerabilis 
apud barbaros uero:8C aduerlarios chrifti nominis eflet admodum 
m^dabilis.^Tam qualem prxtcrea uel erga maximos ecclefise Romanae 
pontificesmel erga Pherdmandum regem diui illius regis Alphonfi filiu 
uel erga inuidiflimum regem Francorum Lodouicum (e pr^ftiterit: to 
tus terrarum orbis:&uidit:& admiratus eft.Sed quid plura in medium 
referam. Vno Fralicifco fphortia nemo humanior:nemo 
mo melior: nemo immortali deo per omnem iufticix 6C arquitatis: pieta 
tifqj laudem:hominibufqj acceptior:aut carior unq fuit.Adde quod in 
tanta filiorum profpcritate: rebufep (ecundifllmis: regno florentflfimo 
fumma gloria:ualitudme inteeratleuiflimo genere mortis ita intra 
duum ell extindusmt eam p (ua illa acutiifima mentis acie: incredilibi 
prudentia intellexerit quidemmon autem (enlent.Qiix cum ita fint: 
nortri muneris efiearbitror illuftrifllmi priripesmt modum iam tadem 
noftro huic tam diuturno ludui imponamus:quod ut ipfi primi facia> 
tisiquo exteris quoqj grauitatis exemplo fitismon debeo uos non 
nere:adhortari:orare:obteftari. Vincenda ell enim uobis animi mollicia 
& lachrymx omnes rcpnmendxmc quo magis in parentem pii uideri 
uuItis:eo minus in deum fperare mdicemini.Nam Catis eft mea quidem 
lententia uel pro imbecillitate naturx: ucl pro communi confuctudi- 
ne annum iam totum in ludmmxroreqj agita (Te. Redeat dent <5 animi 
tranquillitas cu priftina illa uultus fercnitate:ornatu(qj elegantia.Quod 
(iminus fortalfe ueftra caufa faduri fitis:id faltem huic ueftra* 
(xreipublicx condonate:qux non ueftra minus:qamifl'i principis cau> 
la in extremis uerlatur angoribusmam cum illo adum eft qoptime: qui 
per omnia: ut fummatim complexi fumus : 8C animi :& corporis : & 
fortuna* bona ad quintum & (exagefimum ufqj annum uidis omni 
bus8C inimiris:8Choftibus perfeuerauit inuidus: & ita pacata omnia 
atque tranquilla a nobis abiens reliquit: ut cum omnes ciusabeflent 
exercitus : alii in appulis : ut Regi Pherdinando pro affinitatis iu 
re in(eruirent: alii in flaminiis: nequis impetus oriretur aut in bo- 
nonienlcs: aut in fenenfes: aut in florctinos: quos (ocios: amicolqj 
haberet. Alii in Gallis tran(alpinis:quo adedent Lodouico rcgi:ab quo 
ppter Sagona dono Genuaq? accepta bene e(TetafTedus: ne minimus 
Fr.(ph6rtikv 
Pherdinadtw 
rex 
Alphonfus re* 
Lodouicus 
rex 
Complexio» 
gumetionis 
Appuli 
Pherdinadus 
rex 
Flaminii 
Bononiefes 
Seneies 
Floretini 
Galli trafalpi- 
ui 
Lodouicu$r«K 
Sagona 
Genua quidem tumultus in hanc ufq; diem \ uniuerfo cius imperio fufeitatus 
fit.Itacp nobis moderate fereda ell huiufmodi hominis natura: nccclTT 
tas-.tum quia mortalibus cudis & communis cll:& debita:tum etiam qa 
xrumnis p radentis uita nos liberas fe duce prailat ad meliores acui tra- 
quillitatem.Quid enim eius mortem doleamus:cuius uita omnis plena 
fuerit honcllatis:& aduerfa nulli fubicda fortuaf Nam rede Pindarus 
Praemium primum tibi resleciidar AfferehtLaushic fcquitur probata: 
'Quae duo quifquis tcnuit-.beatus iure uocetur.Tanta erat fapietia noilri 
pricipisttntum oibus in rebus cofiliurmtata moderatio:tata grauitas: ut 
no folum nihil unq pateretur aduerfided fortunae ipfi tanq dominaret: 
quicqd uel magnum:uel appetendum i uita fit:i fua pptcllate uicp ha> 
buiife uidead Eli: ille foeliciilimusiait apud Eunpiden Haccuba:mali ni 
hil cui accidit uiuo.Quis autem uir lapies fragilem hacatcp breuem ui-- 
tamnocotemnatihabcatq? pro nihi!o:quo folidamilcmpiternamqj con 
IcquaturrHac fane ratione ueram bcatitudme docebat Epicurus in hac 
hominum uita nullo pado inelle polTe:quia corruptioni fubieda foret 
Ob caq? rem uocat deum beatum:quod & incorruptus fit: & lempiter-- 
nus.Quid igitur illum poli uitam tam diu bene adam adeo dolcamus 
obdormilTc i domino:tanq adhuc uelimus iter hofce turbulentillimos 
fludus agitari daborareqi atlidue.Huc omnibus & prxliij corpoiis:& t'x 
-culi cladibus liber fui lpfius u dor euafit n cadumtqucm fi magis q nos 
ipos calle:ac pie diligcrcmus:gaudcrcmus fanaemo dolercmus.Si dilige 
retis me:ad Apoftolos ait xps:gauderetis utiqi quod uado ad patre. Nec 
enim ommbusiut Icriptum reliquit Cicero i cololatione de filia: fua: obi 
tuaidem illi lapientes arbitrati funtciidcm curfiim i cadum patcre.Nam 
uitiis:& fceleribus cotaminatos deprimi i tencbrasratcp in camo iacerc 
docueruticallos ammos:puros:integros:incorruptos:bonis etiam lludi> 
is:atq* artibus expolitos lcui quodam:& facili lapfu ad deosad ell ad na 
tutam fimilcm fui fuperuolare.Euolauit inquam Fracifcus lphortia ex 
his terrenis tenebris i ferenam ilhV.cadelleq; regionemait eius conlpcdu 
atep uifu m omnem jeternitatem:frucretur:ad cuius imaginenuac fimili 
tudinem nouerat fc creatum. At ftultumeUeqs dixerit non dolere id 
oportcre:q> fua natura fit malumitanq mors in bonis fit numeradaiqua 
tollitur uita-Pratcrca alias quiq? afferri pofle lugedi cas:quarum una fu 
mitur ex eo icommodo:quod ipfi accipimus ex illius obitu: quem dile> 
xerimus:altcra ucroiquod exillimcmus animum fine uahementifiima 
doloris acerbitate a corpore:cui penitus inhanetanfixufq? ell: feparari 
haud polic.Tertia autem ca fufcipituriquod arbitremur ciidcm: quem 
lugemusipriuari huiulce mtpc uoluptatc.adducut etiam quarta ex hot" 
Pindarus 
Euripides 
Hxcuba 
Epicurus 
/portoli 
Chriflus 
Cjcero 
Confutatio & 
cofirmatio 
Quod funt lu 
gendi caufc ribili metu fempitemi fupplfcii apud /nfeios.Suntprasterca lionulli fge 
nio ufqj adeo deprauato: &ab omni hominis natura-.dignitateqj alie- 
ni:ut animum opinentur una cum corpore i terire: di 111 pari: deleri. Itaqj 
eos ferreos ee diciit:planeqj amentis:atqj ifenlatos q minus doleant mor 
tc:ac fummis ducat i malis.Sed lias ego fingillati lugedi caulas foluam 
BC facile: 8C uero:8C breuiter:& primum quidem ex antiquorum philofo- 
phorum lentetia probatur animi imortalitas.Nam poetas .omni docto- 
rum hominum genere loge antiquiores quid fenferint de animorum x 
ternitate:cum Orpheus:&homerus:tum alii 6C graeci:8C latini fere innu- 
merabiles funt locuplctillimi teftes. Flato duplicem efie animum do- 
cet : qui rationis particeps fit aster nus-altcrum mundi: alterum hominis 
Ita autem a Platone animus defmitur.animuseft eentia incorporea fe 
ipfam moues:ac rationalis.Eaautem ratione animi immortalitate pro- 
bat Plato:quod is per fefe moueatur & femper:ac ceteris quasciiq* moue 
tut:& fons lit:6C pricipium motionis.Nec enim latere nos debet immor- 
talitatem dupliciter accipi :quod aut aliquid immune fit mortis:quonia 
eius fua natura capax non fit:utanimus:aut quod alterius beneficio a 
morte reddatur icolumemt mudus fecudum Platonem.Qua etiam ratio 
ne aliquid agitari dupliciter dicitur.Nam & de eo accipi lolet: quod ex 
quo pricipio efie coeperit: femper moueturmt mudus:& quod femper 8S 
clt.Si mouetur ut animus.Nec fane ulla polium ratioe alfequi:quid illoj 
mouerit:qui omnem animum uoluerut un a cum corpore iterire. Nam 
fi ita foret:& mudus iampridem:& quas i mudo funt:omnia periiTent. 
Sed quo pado mundi animum immortalem dixerunt: hominis autem 
mortalem:cu 8£ pricipium uterq; motiois fit:& uterqj uiuat a feipfe>:& ea 
dem eodem attigat modo:quippe qui intelligat 8C quas in caslo funt: & q 
funt ultra caslu:&quicquid eft fecudum efientiam:quasrat: afcedatqj ad 
primum ufqj prinapiu.Itaqj cotemplatio fecudu Plotinum: quas ab ipo 
fit:ex iis:quas i ipo admirabilia funt:& ex unoquoqj quod i ipo eft:& qd* 
eft ex Academica recordatione:etiam ante tempus lpa dat efie. Et quo- 
niam perpetuis animus fcietiis utitur:perpetuus quoqs neceflario ipe eft 
Ad hasc quicquid accepta compofitione perficitunut fit:id idetidem na- 
tura dilfoluitur: ut eft compofitum. At animus una eft: 8C fimplex agi li- 
tas in uidedo fecudum naturam.No igitur hoc pado corrumpi poteft. 
Prjeterea cum animus no fit corpulentum quiddammee habeat quatita 
tem:etiam ubi feparetur a corpore:diflipari:deleriq? no poteft. Num for- 
taffis in aliud trafmutatus corrumpatur i At huiuimodi tranlmutatiois 
corruptio aufert fbrmam:materiam dimittit.Hoc aute eft compofitas rei 
paftio.Si animus igitur fecudum horum aliqcfgenus corrupi neqd:is eft 
Prima caufa. 
Orpheus 
Homerus 
Probatio imor 
talitatis aioru 
per ratiocs 
Platonica atiit* 
mi definitio 
Plotinus AnftotoEs 
necefiario imbrtalis.Hac aut imortaUtateantmi humani cum aliis mul 
tis in locis pbat. A r i t lotelcs:tum etiam i iibro fecudo de aialium genera 
tio ne uerbis lmiufmodi .Oes animi necellario funt uirtute prius:quam 
a&u.Neceffe etiam eft aut omnes no eife prius & ficri:aut omnes antea 
exillere:Vel alios clle antca.-alios no eife» Ac fieri aut in materia & non t 
grcdi in maris femine:aut in materia uenire a femine quidem fed i ma 
re aut extriti tecus fieri oestaut nuliutaut alios fieri:alios non fieri.Quod 
fieri igit' nequaq poffit:ut animi omnes prius exillafpatet ex huiufmo- 
di rationibus:Quorucunqj enim principiorum corporalis fcilicet e ope- 
ratio hxc antea exiftere fine corpore minime potiunt: ut Incedere fine 
pedibus:Quo fit:ut animi extrinfecus ingredi nequeant: Neqj.n.fieri po 
teli:ut ipfi per fefe:qui feparari non polluntungrcdianturinec item i cor 
poreo femine.Eft enim femen fuperfluitas imutati ali menti. Relinquit: 
ergo mentem folam extrinfecus aduenientem ingredi: 8C eandem fola 
effediuinam:Nihil.n.cumeiusagilitate habet commune operatio cor 
poralis.Omnis igitur uis animi uidetur alius corporis elle particeps: 6C 
eius qdem diuiniorisiq illa funt corpora:quat uocantur elementa.Si au 
ftoritatibus tantum inniti nos oppoi teret:afferem alios pferofq} nobi- 
lis:fpe&ato(q? philofophos:qui fbla grauitate nihil cotradici polle con - 
uincerent:Quiseft.n.ufqj adeo hebeti:obtufocp igenio:qui fui ipfius di 
ferime habeat nullum.''qui no itelligat propriam animi humani perfedi 
onem id elfe: quod icorruptibile fitfAt propria huiufmodi animi opera 
tio itelligere efl.Ea. n. hominis :& pecudibus prarilat:&llirpibus:& inani 
mis.Sed itelligere fecudum uim propria: natura: uniuerfalmm efl:& eo 
rum:qua: corrupi no polfunt.Sed cum ois perfe&io ad fuum perfeftibi- 
le neceffario proportionem habeafireliquitur aimum humanum iterri- 
tui no efle fubiedtum.Metalis inq aimus immortalis eft: & fempitenius 
Et ne id quidem mirumtNam fi ea parterquas nobis eft communis cum 
ba:lluis:corrumpimur:atq$ interimus:quis ambigat ea nos parte icorru 
ptosammortalilqj fiituros:quam ad dei imaginermfimilitudinemqj cre 
ati communem habemus cum cxleftibus illis uel metibusmel angelis: 
quos appellatrpraefertim quod necefle fit ea fubftatias habere commu - 
nis:quibusoperaffitcommunia.Sedhominum animosita fupremam 
cotemplarfisetcrnamqj ueritatemtut agelos qui ignorat:fe homineni ee 
negatHac certe uim metis folam dicit Ariftoteles i iis libris:quos de aio 
reliquit fcriptos:a ui fenfitiua ita fepararirquemadmodum quod perpe 
tunmeft:abeoquodfitcorruptibile.Etcft huiufmodi fane aimus ui- 
uax quasdam imago denquem idcirco ad fuam creuauit fimilitudinem 
ut proximus fibi quodam padlo i fuo genere immortalis etia fccu foret $ 
Aifftotoles ut.n.fcnptum cff i libro fapietteTncdrruptio facit proximum deo. Prop 
tcrca inquit:pcr hanc habeo immortalitatem, fi deus ipfe dum 
taxat animi humani # conditor clV# creator:aquo alio:q ab deo is pe 
rimipot:quemadmodum de angelis affirmamus: quos nulla interimit 
uis quicqd eit natura corruptibile:id naturalibus conllat 
caufis:at aium deus naturae caufis non fubiedtud quod in Timaeo ctta 
docet plato.Re&a» igitur in euangelio pr*cepitur:Eum timererqui po 
fteaquam occiderifpotcfiatem habet mittere in gehennam ignis: ani * 
mamcg:# corpus ibi perdere: Atque illud quoque perfpicuum elb.fi anE 
mus intcrirct:ex eo effici nihil pofi'et:at quicqd eil naturali cauta: uique 
generatumrnunquam perit:quin inde aliquid producaturuit ignis ubi 
ligna concrernarit:# carbones ex lignis:# cinerem:# uapores flameos 
efficit Quo fit:ut nihil aite pereat:quin aliquid inde fit reliquum.Id au 
tem de animo dici nequitiis enim fi percat:relinquitui nihil omnino.Vi 
demus infuper uirtutem omnem inllrumentalcm debilitari in ipfius in 
ftrumenti debilitate:eandemq? perireuibi peatinfirumentum.lta oculis 
auribus ue debilitatis audiendi ac uidendiuirtus debilitatur :*eademqj 
peritreum ea pereunt inftrumenta.De mentali autem ui accidit multo 
fecus.Nunq enim neq; dcbilitatur.-neqj perit ex cuiuiq infirumenti uel 
amiIlione:uel debilitatc:ctiam fi quandccp eius agilitas ob imaginandi 
uim interceptam cellare uideatur.Nec item illud ignorat quifcpqui oio 
ftultus no fit.Quicquid forma utitur infmita:ac nullis terminis circofori 
pta:id corporeum eile non pofie:cum omne corporeum formam habe 
at # finitam:# fiiis terminis circufcriptam.At uniucrfalc ui multiplica -■ 
tionis dicimus infinitum:quodqj neqj fit tciminatum ccmunitate: neqj 
finitum quantitate.At mens cum in mtelligendo huiufmodi forma 
beat ipfum uniuerfaleaelinquitur eam eile # fimplicem:# feparatam: 
ac ob eam rationem etiam immortalermNam quid fim longior i animo 
rum nothorum probanda immortalitate:quae illorum dumtaxat men 
tes no capit:qui aut ilulti funt:# ita finulcs, iuinetorunuaut. fcelerati: # 
impii:atcp proinde immanes adeomt diuinam uim quoq? negent fomni 
no.Haud.n.fcio qd Epicharmus ille comicus fibi uolucrit: cum ait: ho 
# cocretu c qdda:& abituinde uenitrurfus terra 1 terra:(pus 
aut furiu.Quid horu triitc/nihil.At ego ita homine ce cocretu arbitror: 
ut#aio affinne imortali collare:#corpore iteritui dcbito:qppeqcf co> 
pofitu fitexquattuor elcmds (pportioe quada n arithmcticaaicq? geome 
tricaifed muficapotius:quat tata ui het i uiui hois corporcuit aium Ari > 
flotelis dilcipulus Ariftoxcus n dubitarit harmonia ee d’finirc:icd alusq 
iiita dat corpori:# id fuapfetia regibatqs moderat':alid' nihil e mea qde 
Solomon 
Timsus . 
Plato 
Euangelium 
Epicharmus 
Ariftoxenas 
Harmonia 
Animi defini-' 
tio lententia g creata fubftantia fpintalis:fimpIex:rationis*.mtelIe&ufqi par 
ticeps:quaefeipfam.mouensnaturale:inftrumenteleqj corpus tam diu 
afficit ea ui:quae & uitalis eft:& fenfibilia admittitiquoad eorum natu * 
ra capax elementalem conueniendam feruat.Huiufmodi inquam ani 4 
mum xtcrnus:££ immortalis deus immortalem creando infundit in cor 
pus humanum:& infundendo creat. Quam animorum immortalita 
tem ut indubitato credam:fi nullam edam ratiocm afferre noficmtqu* 
funt prope infmitatmon probabiles lblum:fed etiam necefiariae:comnm 
nistamen ipfe populorum omnium:acgentium: nationumqj 
fus:qui cftquredam ueluti firmilVima lex naturae: eam mihi ante ocu 
los poneret: Quam enim audiuimus unquam: aut legimus uel bar- 
baram multitudmem:quae futura fecula nihil ad fe pertinere opinaret' i 
quae parentalia negligeretfquae minus 8C orationes :8C faaificia pro iis 
faceret extiti&is:quos uiuos carifiimos habuifletf Quid enim illorui 
afferam teftimonia:qui uel in italica ab ufqj Pythagora:qui Pherecydea 
fyriurn audiucrat:uel iti ionica philofophia:cui principium dedit tha> 
les milefiusaiiri eruditifl'imi:8Cgi'auiiTimi florueruntfQui ueroiter ara 
bas habiti futit iUuftresiaccutilfimiqj philofbphi: Auerrhus. Auicenna» 
Alga^el.liaac.Alpetragoras quam multis:q uaiiis:q fubtilibus: q ueris 
docuerint rationibus eiTe hominum aios immortalis:fit difficile nume> 
ratu. Nec illud paruum elt documentum permanfuros animos poft; 
corporis leparationem:quod & boni:& mali Angeli non nunq apparet 
hi ad malas actionesalli ad bonas homines adhortantes:quod nunq fa- 
cerenfcnifi nollent quafdam ee paratas fedes animis &ad pras 
mia:8£ ad poenas. Sed quod omnem fuperat ueritatem: habemus H 
uetus:8C nouum teftamentum:ac reliquos facros libros:quibus qdiligen 
tiffime erudimur nonfolum uiuere nos poft obitum:uerum etiam cum 
corporibus una refurre&uros aliquadoud quod magi quoqj antiqflimi 
pfarum philofbphi coftatiffime alteruti. At uidete obfecro:quantum 
ego tnbua au<ftoritati:atqj fapietiac unius fracifci fphorti2e:cuius haec agi 
mus paretalia.Si nullae pollent ratioes afferruqbus hominu animi imor 
tales ee demoftrarent':fi nulli getiu omniumationumqj cofenfiis:fi nullas 
inuifibiliu apparitiones:!! grauiora nulla teftimonia qrent ad 
duci:fbla illius diurni pricipis uitadaudatiffimiqj mores:utid fine ulla 
cotrouerfia crederetfatis fuperqj prxftarent:Quo enim padto fe ab om 4 
ni iniuria:ab oi abftinuiflet maleficio:fi futuru iudicafietiut mors totius 
hominis efiet fugit &C uoluptates:8C emolumeta honefta 4 
tis laborespcriculacp fufeepit: nequa turpitudinis cuiufgj 
fufpitioe fe inqnaretiOuxerat olim uxore 1 calabris natus anos fepte ac 
Probatio exeo 
muni hominu 
opinione 
Probatio ab 
au&oritate ita 
lica philofo 
phia 
Pythagoras 
Pherecydes 
Ionica philolb 
phia 
Thales 
trabes 
Aucrrhus 
Auicenna 
Algasei 
Hahae 
Alpetragoras 
Probatio ab 
apparitioibus 
(pirituum 
Probatio a 
eris libris 
Philolbphi 
Magi 
Probatio a fra 
rifei iphortije 
uita atque mo 
cibus decem nobiliflimStpulchemmacp uirgind Polyxenam mfamrcui Motis 
Alti comitatas eu oppidis pluribusunuicipiiiqj parebat.Ex hac fufccpe- 
rat ia puelluUucum abiens ad patre Sphortia certior fa&us e & filia ifan- 
tulam primuidein itra paucos dies Polyxena quoqj uxore ueneno a ma 
tertera elle ltcrempta.Reuertitur i calabros.Rem ita habere repperit: ut 
acceperat.Na impia illa mulier ut & comitatu Montis alti & fororis filiae 
polyxenae exteris bonis oibus hxreditario rnre potiret':tanto Ce cotami- 
narat icelere.Non milites iphortiani folum fed ii oes calabri qbus Poly- 
xena prxfueratihortatur adoleicetem:ac pfufiiTimis lachrymis obteftan 
tur:ut ultione fumpta de fceleratiffima muliere & iteremptx uxoris: & e 
ius materterxdominatum oem:id quod facillimu factu erahfibi uendi- 
cet:cum is no religioie minus q grauiter ita rndit.Etfi no ignoro qcF mu- 
nus iufticix e humanx:malo tn quod dei eihleq q quod hois. Scriptum 
e enim mihi uididtam 8i ego retribuam. Neqj iLI ud prxdarx cotinctix 
argumetum filendu eft.Qno tempore Fr.fphortia bellum gerebat p Flo 
retinis aduerfus lucefes:Potito municipio ui capto direptoq; iter mulie- 
ru militare cotumeliamt fit:puella quxda elegati forma quiq? ac decem 
annos nata trahebat' a militu globo ad ludibriu ftuprbeu uociferans illa 
iperatori Ce dedenda prxeabat' imperatori.n.fuam deberi uirginitatem. 
1 taqj metu pculfi milites hac ad illu adducunhq re intellcda idqj illa Fhi- 
lari uultu cora affirmate hic ut & iuuenis 8C corporis teperameto prodi- 
uis in uenere:& qui nodu Blanca duxiflet uxorem:no detredat munus. 
Cu uero tempeftiue uirgine i ledtii adduda iam haftx innixus uenerex 
uoluptatis foret uulnus ultimum illaturus:fubito uoce habili iquit uir 
go.Ego te mi optime imperator oro:atqj obfecro per hanc ipolluta Ma- 
riam uirgine:cuius facratiffimam imagine hic depidam alpicis.Erat.n. 
in pximo appefo pariete quxdam tabulatqua Marie uirginis imago te- 
prxfentabat':ne mihi meam uirginitatem cripiasrfcd meo me fpoio qui 
a fremat' iter captiuos:reliquas intadam.Quibus auditis cotinuo Fran- 
ciicus iphortia copreffa ui omni uencrci appetitus & illam dimifit inta- 
&am:& eius fponfum ppulchre donatum carcerc liberauit. Oh mirabi- 
le atqj in hanc dic inauditam fummi uiri cotinetiamdotige mihi ,pfcdo 
unum hoc Fr.fphortia: no cotincntix lolum ied religionis & pietatis ex- 
emplum maius illuftriufqj uidet':q quod de Africano fuperiore proditu 
eit memorixrqui ne uenirc quidem in colpcdum fuum fit paffus puel- 
lam Indibili deipoiatamicum tame illum dixifre coftaticquidem ea ute 
rer:fi ferua ellet & no libera. Quis non eam iuftidx laudem admiretur 
quaeftufusadrubicona.Nicolauspicininus qua tempeftate Venetos 
uehemetius prxmeret: ut in agrum iam ufq; patauinum multis oppidis 
Polyxena rufii 
Mons altus, 
Floretini 
Lucentes 
Pontitumj 
Blanca Maria 
Africanus lu- 
patior 
Indibilis 
Rubico 
Nicolaus pid 
liinus 
Veneti Picentes 
& brixianis & uerbnefibus & uicctinis i deditionem a<JHs Oiadfcuquaqi 
bellico more uaftarenf tuenies Fracifeus fphortia ex picetibus ut Vene- 
tis ,p ftipedii focietatilcp i ure auxili u terret in fummis difficultatibus: ad 
Rubicona llatiua pofuerat:cu ex urbe Foroliuio nodu ciuis cuiufda fa- 
mulus ad eu uenit pollicitus illam fe urbem fine ullo prorfus dilcrimine 
citraditurum:& quo padto id fa&urus eflct:cdocut.Cui cum rndiffet i- 
perator non eo le aducniffequo perfido cuiq e flet adiutor: iulfit horni 
ne coprachendi illicoteuq? artius uindum intra portas ufq? forliuii agen- 
dum curauit:que re oi diligenter expolita ciuibus ad fuppiicium tradi- 
dit imitatus is quide:tum Camillum i falifcis aduerfus magiftrum ludi: 
tum.G.Fabricium aduerfus medicum regis epirotarum p.yrrhi. Poflem 
huiufmodi exempla iulticiac fummaeq? uirtutis prope ifuiita in medium 
afferre.Sed aliis-duobus tribufue cotentt fimus.No eni paretalia celebra 
tes hiftoriam recefemus. Accepta ingeti illa ad Carauagium memora- 
biliqj clade cunV Veneti rebus fuis iam de(perarent:ii qui Mediolani fa- 
diofi ciues per id temporis fumma: reipublica: ibrte praerant. Francifci 
fphortia oem & uirtute & gloriam: ut erant animi iudicio hulcerato:uer 
tetes i pernicie fuam clam coeperunt per hencricum panicarolam uirum 
callidum 8£ iduftriumtqui mercaturam uenetiis exercebat:de pace cum 
uenetis agere ea coditione utFracifcum unum fphortiam ex hac Gallia 
cifalpina oino extruderent: 8£ ipi certa iter fc lege quas ille urbis: & oppi 
da poflldebat diuideret. At Veneti quaquam itelligebant nihil tutum fi-» 
bi futuru cum duitate fadionibus diilideti:tame quia intelligerentocm 
mediolanefium cum fuo duce difeordiam libi n5 poife no prodeile: re 
ueluti uana cofilia uerbis alere:opaqj dare:ut ex omnes infi-» 
dix ad Francifcum Sphortiam perferretunqui etiam ipc idmpridem oia 
p nonullos optimos ciuis ex mediolano antea didicerattdilTimulabat ta 
men futurum (peransmt iproborum animi prseclaris fuis ltegerrimilqj 
operibus flei3:erent':ad fanitateqj redirentSed ubi uidetidies magis at 
q$ magis res fuas apud Mediolancfes habere periculolius: & brixia* qua 
iam elfet i deditionem recepturus e manibus fibi eripi Mediolanefium 
ad Brixianos litteris quae ne id faccret:qrii propedie cu uenetis forent foe 
dera perculi uri:fuadebant:ea coactus necellitate ne 8C ipe& Mediola- 
nefes una perirent:focictatem init cu uenetis ea coditione:ut fcruato fcc 
derequod Philippus maria locer ferraria: paucis diebus prius q uita cx- 
cederetrcum illis pcrculTerat:fibi auxilio foret:&equitibus quattuor mil 
libus:8i peditibus duobus millibus & aureis nummis ternifdenis milli- 
bus in menfes fingulos:donec omni Mediolanefium ditioe qua: philip- 
Forum liuium 
Camillus 
G. Fabricius 
Garauigium 
Veneti 
Mediolanum 
Henericus pa 
nicarola 
Gallia cifalpi' 
m 
Philippus Ma 
ria' 
Ferraria pi fbceri fuerafcpotiretur.His humano atqj diuino iure fandiftime con 
ftitutis atqj firmatis:cum Fr.Sphortia municipia & caftclla omnia qux 
ex Bergomenfi agro atqj brixiano nuper abftulerat:reftituiffet Venetis: 
& Chremam*praeterca'ex 1H0 forraricnfi cum duce Pliilippo foedere: tra- 
diturus prope diem foret:atqj Veneti contra annum iam integrum qu* 
conueneraiit cj abfolutiilime obforuaftent:co ia res erat adduda: ut Me 
diolaiieles diutius tanti belli molem tolerare non poflent:prsicrtimqcf 
intellinis (editionibus fluduarent:8C boni omnes nobiliftimiqj ciues ea 
popularem tyrannida iuxta atqj infelicilTimum aufpicmm quaerumno 
fillime ferret. Tum Veneti coepere confilium eius ioliicndx focietatis 
auxfliiqj ferendi Mcdiolanenfibus contra Francifciim Sphortiam: ubi 
minus ipe quamprimum & a bello defiftcret:& quicquid intra Padum 
Ticinum atqj Adduam Mcdiolanenfibus bello abftulilTettiis reftitueret 
Qu« ratio (enatus Veneti grauitatem a propofito moucrit: non fa- 
tis compertum eft. Alii dicunt eos noluiiTe diutiusktatam fine ullo e- 
molumento impenfam ferre: alii quod uitio fibi dari: & a Frederico re 
ge & a Fracojfr; rege Carolo:& ab Alphofo rege grauiter duce 
ret:qd'q libertate uni oiiim apledi maxic tueriqj deberetui uibe q ltBa e£ 
uellet:ad (cruiedu cogeret.S ut pterea:q afferat illos fibi ut uiros prude 
tilTimos metuilfeme franrifous (phortia ubi uoto potitus eflet tantis 
audusclatufquc uiribus uidricia in fe arma conuerteret. Qui 'decre 
tum hoc edidumqj Frandfoo Sphortije nunciarent:ledi iam fuerant 
duo Pafchalis Malipperius & Vrfatus iuftinianus: hiqj iam in itinere 
effe ferebantur: cum Carolus Gonzaga uir ftrenuus ac fortis ducem 
hortatur huiufinodi fore uerbis. Qu# Veneti decreuerint: tenes: qd 
igitur cundamur. Sine ipfe Bartholomarum hunc collionem ac re- 
liquas Venetorum quae hic prope apud nos funt: 
deimprouilb adoriar. Facile enim opprimam: uertamqj in praedam. 
Idem tu ipe facito de caetcris Venetorum uiribus: quae Chremam 
obfident. Et hoc pado eadem hora tum Mcdiolanenfium peruica- 
tiam: tum Venetorum infidias una uiceris. Adquaenobiliifimusi- 
peratorita refpondit. Doleo equidem Carole &C uaehementer profo- 
do: quod me Venetorum focietate quos 8C amaui fomper: & feci plu 
rimiuta priuatum in intclligamj ut quos ob maxima utiicp data ac- 
ceptaq? beneficia amiciifimos fomper oportuit: hoftes fim habiturus. 
Caeterum utrunque res habeat: malo illos iniuiiarum q me &,elfe& 
haberi audores. Deus eft eundis hominum uiribus logiftime fupior. 
Huius ego fretus auxilio metuo nemincm.Quare nihil ,prfus qd* me de 
deceat:(um fadurus.Qnae cu dixiflet:curauit illico:ut legatis Venctpru 
Chrema 
Philippusdux 
Padus 
Ticinus 
Addua 
Frcdericus rex 
Girolusrcx 
Alphofus rex 
Pafchalis Ma- 
lipperius 
Vrfatus iufti- 
nianus 
us coliio 
Carolus gon* 
saga Chretm 
chrema traderetur.Td.n.per ipfum Carblum cuius magnar militum ma 
iius prcfidio emtchrernae uel chrcmefibus inuitis efficit.Nam q> antea 
fuerat per Philippum focerum ferranenfi foedere coftitutum:& ipfe po- 
ftea cofirmarafcuoluit ratum efletmequid abfe fa&u uideretur iiiiufte. 
Neq* minore ie animi ucl magnitudine uel claemctia geflit:pofteaq re > 
rum mediolaneiium e potitus. Nam ubi poft acceptam Francifri fphor 
tisc beneficio chrcmam Veneti decreto funt uluatqj is fuo dutaxat mar- 
te &icredibilifapietiafuis coeptis deeftctnuncf:tandem poft annum a 
mediolanefi republica proftratis atqj compreflis (celeratorum quorun- 
dam ciuium nefarriis conatibus ultro eft ad urbis & totius regni guber 
nacula una cum uxore ipfa muliere 8£ fanda 8Cpia Blanca Maria funv 
mis etiam cuni precibus accerfitus:q fefe modefte moderatcqj geflerit: 
auditore:quaefo.Vt uniuerfa urbs i fex partis diftributa eft: quas portas 
appellanfcoratores duodecim ledi funt bini pro lingulis portis. Tertius 
decimus ledus eft publico decreto Fracifcus Philellus:fiue id linguae di 
cediqj beneficio fadum fuerit:fiue q> huc exiftimarint imperatori efle p 
gratum: ut qui no metuerit i fumma gladiorum impunitate duas ad po- 
pulum acerrimas habere oratioes i teterrimos illos immanifq; tyranos:g 
diuina oia humanaqj iura uexaret atq; c6funderet:& id quidem i lacra 
tiftimo hoc templo i maxima omni magiftratuum ordinumqj frequetia 
Hic igitur cu nomie mediolanefis reipublicae folus ex oibus oratoribus: 
quemadmodum a publicis magiftratibus mediolai coftitutu:fueratora 
tionem ad Fracifcum iphortiam:qui adhuc fe moguntiae cotinebat:ha- 
buiftet q magis potuiflet ad perfuadedum accomodatam:ut pro imor - 
talium fuarurn uirtutum meritis pro tot tamqj multapj rerum geftarunt 
gloria fi uellet uniuerfis ciuibus rem facere gratam & periucudamttriu > 
phali curru urbem igrederet' more maiorutad haec ille ut erat unus om- 
nium igenio 8C miti 8£ uerccudo & grauhlocutus de fe pauca 8C mira cu 
modeftia abfit:iquit:ut ego i patriam meam tam liberaliter ueluti reuo - 
catus triuphas fgrediar. Quod fi me cupitis pro benignitate ueftra ma- 
xime honoratum opera date: ut oia pacata iter uos ee offendam.Cetfet 
ciuiles oes dilcordiae:extinguant? oia odioije icediauniuriae oes mea grat 
tia codonef :quod ut etia ipfi & priuatim faciatis & publice: ego primus 
quicad eftaduerfus me meolqj perpetratu aut iiufte autpuicaciter: no 
ignofeo folmled oes rogo:atqp orornt iempiterna id obliuioeex aio de - 
leatis. Mecuqj i pofterum ita mutuis certetis officiismt 8C uici 6C uicere 
aeque fit dulce.lta diuius ille priceps locutus e.Et quae locutus e:re ipia p 
ftititQno fadu eft.ut &ois ciuiles difeordias e medio fuftulerit:8C ulci - 
(cedi ftamas ois extixeafcK inimicos ois iddiderit fibi amiciflimos adeo 
Blanca Maria 
Fracifcus Phi- 
kltos iit eius obitum no lecits doluerint ac paratis. Sed qua poltremo animi 
aequabilitate fcgeint cum Venetis:qui ano tertio poli acceptum foceri 
Philippi imperium pacatis traquillilqj rebus oibus ubi cofpiraflcnt cum 
Alpholo rege:maiore huc belli apparatu adorti funtfQuos uni Frac fco 
(phortiae no reddiderut aut holtes aut inimicos alios aptos occultos ali - 
foli iulticia: partes tutati funt:qui audore Cofmo medice in 
fracto animo uiro atque lapienti nullam lmpelk molem nullum bellicas 
fortunae periculum recularut:quo illioptimo iultiiVimoqj pricipi bene p 
(pedum eflet.Cuin lemp deus optimus maximus tum eo potifiimum 
tempore Luce clarius oitedit fibi no efle negledui uiros bonos & inoce 
tis: Veneti.n. qui nullo mre alienum appetebant imperium:fuum paene 
amifere:Nam praeter has duas urbis Bergomum ac Brixiam 6C oppidu 
unnm Chremam oia quae i gallia cifalpia poiTeder.it iadiuutra paucos 
meles fub unius Francifci fphortiae dicioem ultro atque alacriter deue .* 
& brixiani SC bergomefes chremefefqj feciflentaiifi bartho 
lomaeus collio ufus ca qua femper fide cofueuitu medio uincedi curfu 
ad Venetos defedffct.Qua ipfa in re bonitas etiam noitri pricipis praete 
teuda hoc loco cette no ell.Didicerat Bartholomaeum corruptum pecu-* 
liiae magnitudie fugam parare ad Venetosiamici & familiares oes hor-* 
labantur imperatorem:ut illum caperetme tata de holle uidoria iam fe 
re parta per unius hominis pfidiam impediretur Idqj fe facile effeduru 
Alexader Iphortia frater uir igenio promptus 8C itrepidus 8C idultrius co 
(later recipiebat:Tum fracifcus Molite me inquit meiobliuifcirutei ma 
|e faciam:quem affecerim maximis beneficiis:Nam & lenae gallicae cum 
clfet pro Philippo locero:& ego me p id temporis cotinerem haefi:audi -■ 
ens eum premi no mediocri inopia odomillibus nummu aureum eius 
inopiae cofulubquos reddidit mihi nunq:&mortuo Philippo lbcero:ab 
quo quia clam fentiret cum uenetis:fuerat Moguntia: coiedus in teterri 
mum illum carcerem:quem nominant furnum:mea ell opera miferia il 
Ia omni liberatus rellitutis etiam omnibus eius & bois 6C pecuniis:quae 
in ticinenfi arce quam ego iam poflidebatab ipfius ulqj captiuitate ler > 
uabantur.Meaqj dein queqj fadum ell opera atqj fponfionetut a repu* 
blica mediolanefium conduceret' ftipendio 8C amplo & honorifico: A q 
bus cum no multo poli tranflugiflet ad Venetos contempta omni fidei 
landitate quam mediolanenfibus fpoforiqj dediflet:no delliti tame ad 
pollremum ut uidetis eundem hunc fugientem a Venetis:ab quibus ad 
(hpplicium quaerebatur:iiiermem nuduqs excipere:# emolumentis ma 
ximis ac honoribus prolequi.Malo igitur in tantis beneficiis meis rur > 
(mj Mi a CoHione q rationibus ullis adduci; ut falli ab illo credam: pras 
Philippusdux 
AlphoiUs rex 
Florentini 
Cofmusmedi 
ces 
Bergomum 
Brixia 
Chrema' 
Bartholomsfr 
uscoliio 
Alexander 
iphortia 
Sena gallica ‘ 
Philippus dme 
Hxfo 
Moguntia fcrtim quod ea cft uis diuina: iufticiae ut nullum fit ncqj malum impuni 
tum lieqj bonum irremuncratum.Hsec Fracifcus fphortia 85 benigne 65 
grauiter. Ceterum quo Barfiholomad auiditati occurrerct.ei belli fu > 
mam cocclTit aduerfus bergomumuj eius rei maxime ille uidebat” cu 
pere.Sed neq? hoc item pa&oYnederi potuit fgenio auariflimmo ac nccf 
quo minus contepta oi hominum fama deiqj reuercntia poft acceptum 
grade auri podus homo unus ohim igratifllimus traffugerit ad uenetos 
Qui fibi tn rebufqj fuis nihilo eius acceflione minus metuentes de pace 
per Paulum barbum legatum fuum uitu m patricium 85illuftrem contio 
nuo egeruntjquam ipfam princeps modcratilTimus no folum no recufa 
uit:(cd ultro etiam caftella omnia muicipiaomnia oppieja omnia: quae 
iurc belli fibi uedicavatmcnetis dono ceilitrquo nihil dcdVet omnino ad 
perpetua: pacis ftabilimetum ac robur imitatus fanequod feriptum cft: 
pacem meam reliquo uobis:pacem meam do uobis:Cum.n. delectaret' 
omnem perle pacari Italiammihil per fefc deefie uoluit ad tollenda om 
nem belli no materiam modo fed etiam fufpitionem. Altius certe aius 
eius fulpiciebattqui mortalia defpiceret omia immortalis illius uitse glo 
riam beati tudinemqj cotemplanstad quam fola iullicia nos;paducit.Ec 
ce rex tuus uenit tibi iultus 85 (aluatorduquit Zacharias.Itacp ucnit rede 
ptor humani generis rex Ihefusmt iuftillimum noltrum pricipem corpo 
reo carcere aliquado liberatum pro fua iullicia faluum faceret.Nam 4ut 
rede ac ucro apud homerum ait EunmistNon amat iniuftos homines 
qui iufq? piumque Ornat honore deus.Haud (ane mortuus clt Franci 
fcus iphortia:qui per tam multa tamque prjeclara iullicia opera fe i om 
nem uitam tutatus eft:fed dormitiut de puella iquit chriltus: Reuiuifcet 
enim ac refurget in gloria no hac fragili 85 inanhquam uansc hominum 
circuferunt auratded Filia potins:quam nulla circufcriptura e aetas nulla 
dcletura?antiquitas nullus extindurus itedtus.Nunc omnibus humana 
peregrinatiois periculis liber eit.Iam nufquam deuiis oberrare poteltan 
frachbus.Quielcit iam tadem apud creatorem fuum omni cura iollicitu 
dineqj folutus.Nuc traquillus nuc beatus cft. Nam qd per imortalem 
deum tatopere fontes: lugeatur flagitiofi:quoru ani 
mi fempiternis fiippliciis cruciantf:Nam puod eft cuiquam apud iferos 
fupplicium metuedumtqui fupplicio dignu nihil i uita ge fler it? Quin 
potius nuc poiteaq euafit ex huius uita: laborihiisiqua: ftimulis 65 mole 
itus 85 corporis 85 animi nunqua uacat:fruitur Francifcus fphortia uera 
ineo; ruptaqj uoluptate 85 gaudio fempitcmo:quando quide coram illti 
65 a(picit:85 uidet:55 conteplatunqui folus felis 65 orrigo eft totiusTclici ✓ 
tatis at<j bcatitudmiStPracterca nec ullus acerbior eft dolor i morte:qu* 
Bergomum 
Paulus barbus 
Euangelicum 
fceptum 
Zacharias 
Ihefus 
Homerus 
Eumacus 
Chriitos 
Secuda caufa 
Tertia caufa 
Qttarta’caufa aliud nihil eft q uitac priuatio I cbtpbre atque abfentiaiUt docet Ariftote 
les & id qutdc ex corruptioc proportionis corporea:. Nam qu.idiu elem 
toru proportio humanii continet corpusmita animis illud affirit:ac mo 
uct.La ii corrumpat canimus iple icorruptus dilcedit a corpore: morfqj 
cotinuo conlequit fenfu omni penitus fublato.Quid igitf ftultoru homi 
num greges mortem adeo ducut i malisfquxmt monebat Arcefilaus ib 
luftris uir academicus:ut abfens:& expedata egritudinis plurimum ib 
letafferre demetibusuta pratfens nemini eft moleftarqppe qua: a perpe 
tuo ibpore quodam differat nihil. Dolere aut ex incomodo ppno ho 
minis eft.qui no tam altcru amet q fcipfumtquiq} a fbeneratore differat 
tiihilrQuienim ex amillioe comodi quod fperabat: dolet morte alterius 
gauderetis certe.fi ex cius uita incomodunvmctuiiretrqq fapictifiimus 
ille priceps a nobis abiit ita beneiatqg moderate copofitis rebus fuis: uni 
uerioqj iperiomtfiquid nobis doledum eiillud fit lane:quod in unius il 
lius obitu inumerabilium comitatu iiirtutu orbati fumus.Sed eo pnei - 
pes pbatiOimi uellra futura illullrior eft laus:fi anniteminiiut nulla ui > 
deamini illi bonitate difiimilcs.Ad hareditatem fucccdere fortuna: eft 
buficiumtled eam rerum geftaru gloriappagare ucftra: uirtutis pprium 
eft munusrquafi nopluris faciundus fit Alexader Maccdo:quod ad ulti 
mas ufep terraie moetas imperiu jppagarifcqquod Philippi patris regnu 
acceperit.Nos aut qui fub ueftra dicione uita aduri fumus: eo feremus 
moderatius illius abiCtia: defyderiu:quonia ante oculos ponetes qua: a 
uobis rcdc:5£ cu laudegella fiicrit:patrcm optimum i liberis uobis opti 
mis uiucre exiftimabimus:& ita nihil ex cius morte nobis efie incomo 
datu. Nec.n.mors i malis liabeda eft:quat coftituta oibuse ilatura.nec 
uita tollit:(ed comutat corruptibile hanc:atq$ aemmnolam i fimpliccm il 
lam:& fecura:8C fempiterna.Prjeterca quod pythagorei monet:non ab .* 
furdum fortaffe fuerit audire: 
Quos diurna homini dederit fortuna labores: 
Qua: tibi fors fuerit:capito ncq$ ferto molefte. 
Cui et ipfi lenterisaftipulat" prudeter Anaxagora: dilcipulus 
Euripides ille tragicusxum ait: • 
Cafus finiftros qui bene tulcrit:mihi 
Vir optimus uidetunac iapiensquidem. 
Quamqfircderemipfaminterpretemur:neqj illi grauius: neq? nobis 
inopinatum quicq accidit.Nam quamdiu erat peregrinandum i huius 
uita: humana: ego fum apud te in terra dicebat Dauid 
H peregrinus: ficuti omnes patres mei. Siue enim mors altiffimo 
fit lomno perfimilis : fiue longa:: atque diuturna: peregrinatio 
Ariftotele* 
Arcefilaus 
Quinta cauik 
Alexanderrex 
Philrppusrex 
Sexta caufe 
Pitagorei 
Anaxagoras 
Euripides 
Dauid nhutaitPlatoiea certe non bona efle non poteft: cum & animi 
goribus:& laboribus corporis nos foluit oio.Ad haec ati ignoramus quo 
diuturnior e hois uitaieo ee calamitati magis obnoxia i Stultus ,pfed:o? 
& ames ille mihi uidcri debet:q cois hoium cafus:& humanae uitse fragi 
litateno extimelcit.Si Cyrus clariflimus ille rex pfaru poiltotitatafqj ui> 
dorias potitus etia babylone cotinuo eflet exti&us: ludibrio Tomyridi 
no fuifletlde cu de aliis pmultis & dici:& cognofci potitu maxie de Gn* 
popcomagnoide.GIulio caefareide Marco Tullio cicerone plpicuum e 
q fi iuiiiores obiflentiinimicope oculos cladibus fuis nofatiaflent.Quid 
tantu nobis afferre queat maior numerusiqnquide fi Mathufale 
illius aequaremus setateiq anno quartodecimo poli diluqiu morti cocef* 
fit:cu annos noue & fcxagita fupra nogentos u i xi fi et: nihil tri ex tanta ui 
tae logitudine nobis aliud fupelletiq maior farcina peccatope.Xerxes ille 
ifbles:& fupbusiq cu quiqes decies ceteis hoium millibus hcllepotoibofi- 
phoroqs eoftratis:&Atho uelificato traiecit i graeciaicu ex altiore loco futi 
oem colpicarefexercitu illachrymafle tradit" qm diceret poft cetum ano$ 
fe ex tata multi nemine. Quaeeim ulla temporis logitudo 
cu aeternitate cotendat i Si ratioe rem malimus q ullo nro uel commo > 
do expedereiuel libidieilatis fibi Fr.fphortia fatis gloriar, fatis naturae ui* 
xeratiqui taris & ta multis rebus fumma geftis cu laudeiregno pulcherri 
mo no coparato folumifed etiam ftabilito annos uixerit quattuor & fe* 
xagitarmenfis fepteidicbus quattuordeciirelido tam fcelici filiole coetu 
una cu uxore fpedarifiima:prudcriilima:optima i tata Italia pace: qua 
ipe pepererat folusii tanta illuftriu ciuitatii ipotetiflimoruqj regu ac pri» 
cipu fbcietate:8£ amicitiaiquos fuis fibi maximis deuinxerat beneficiis. 
Quid aut mirari quenqoportet.fi naturae ad collituta diciqua prxterire 
no licebatidebitu fblueritiq natura mortalis erat.Mortuus e inq tempe» 
ftiue Fracilcus fphortia no minus qua fortunatciid quod ex cius natalis 
Horolcopo dignolci etiam licet.Quas ob res ( ut tadem aliqfi poremus) 
qux mea fit icntetia:cognofcite:oblecro moderatifiimi pricipes.Satis ut 
opinorimodo olledimusiquaei hac uita mortalium optari cuiq felicitas 
poteibea ita uni Fracifco fphortiae c6tigilfe:ut fieri maior nulla qret ac* 
celTio.Na & animi bonis:&corporis unus oium polluit maxime.Fortu** 
na habuit lernp ipledidilfimis uirtutibus fuis adeo i rebus oibus obleqn 
teiut ea p arbitrio uri uideret". Aliud nihil erat rcliquu:q> optaret pter ea 
beatitudmeiq nulli fortunaemulli corruptioi fubieda e. Hac illum poft 
morte adeptu efle cui fitambigedum i N6.n.folu eas uirtutes confecta* 
tus e lernp dum uixit:quibus iturifed multo etia lludiofius qbus pueni* 
tur ad deu.Nam rdigione:fandimonia:pietatc nilnl apud fe unq anti* 
Cyrus rex 
Babilon 
Tomitis 
Gu.Popeius 
magnus 
G.I ulius cariar 
M.Tullius ci- 
cero 
Mathuialem 
Xerxes 
Helldpotus 
Bofphoras 
<Athos 
Gracia 
Italia 
Homfcopus 
Coclufiogene 
ralis p enume 
ratione & am- 
plificationem gus e (Te aoIuit.Nd tenebar folii :fed etia praedicabat diuina ee iufficiam 
qua «Hirtii altera uita ,p his laboribus praemia reciperent:quos hic ini > 
que ppelTi eflent:« iniurti pro ipiis operibus ple&erentf: N ullus unq di 
«s illuxit ne belli qdem «iter ifidias hoftiu.quin genibus nudis humi ni 
xus no deuotas:ac fupplicis minus qua prolyxas oratioes haberet ad de 
um.Nunq praeteriit dies:quo minus religiofis officiis:atq$ facrificiis iter-' 
elfet.Idqj ab ineute ufqj xtate:Nunq.n.aut ineptis ludicris:aut tripudiis 
K faltatioibus deledatus e:fed ad pbiCate fuas ois actio n es :ad dcuq$ re> 
ferebatEius fide fandius nihil erat nemini unqua opus negauit miferi 
cordixaie inimicis qdem.Viros reru diuinape peritos no minus 
bat' pieiqua audiebat libetcr.Etne fim logionquapar c:couocarat Pius 
fecudns potifex maximus anis fupoiribus i couentu illu matuanu prici 
pes ois:rege(qj chriftianos ad cofultadu de coftituenda expeditione ad> 
uerfus ipetumumanitatemqj capta iam:« direpta iferiore Pa 
nonia ltalix!ueluti portis imminerent.Cxteri chrillianx rcipublicx po* 
tentatus:« hi qdem pauci miferut oratorestq aliud nullu prxter uerba i 
aina adiumentu afferret ad opus ta pium:ta necelfariu:ta falutare. At io 
Ius Fracifcus fphortia no oratores mtfit. fed ipfemet uenit cum uniuer > 
(a aula:& illultri fua illa nobilitate: qux uniuerfam romanam cu> 
riam illuftraretds inquam Francifcus fua illa grauilfima:« maieftatis 
plena oratione prxfens: coramque pollicitus eft no folum expolitum 
ire facultates ois:atqj uires fuas ad propul(anda:« profliganda uim om 
nem:conatufqj ituru etia fefe cfi exercitu pro ipflus fumi pon 
tificis uolutatemcqj ullu no modo iperatoris:fed ne militis qdem aut Ia 
bore:aut uitx periculu omiffuru (p libertate:atqj amplificatione:« fplen 
4ore fidei chrirtianx.Et dubitabit quifq de huius pietiflimi pricipiscx> 
lefti beatitudie apud chriltu:q chrirti opera p uniuerfam uita reprefen * 
taritfNec.n.eu mers offendit incauturq fexta fena nonis martiis: cuius 
poftridie euolauit i cxlu:coiedis dcuotis:traquilliiqj oculis in faluatoris 
imagine.qua tabula depicta e regioe ledi continebat: ait miti uoce: ac 
fupplicimifine domie ita oiotfiatergo uolutas tua.Qttare politis lamen 
tis oibus:« querelis no tam nobis doledu eit:quod tale principe amiff> 
rimus:q lxtandu:quod tale habuerimus:cuius mirificasdmortalifqj uir 
tutes fi femp animo uolutabimusreafqj apud oesquottidie crebris fer* 
monibus ufurpabimusucredibili pfcdo mihi credite:uoluptate detine 
bimur.Nam qd tantu doloris mors cuiq poteitafferre:in qua ipfa no fb 
Ium nullaeftiufta lugendi caufamtmodo probauimus: fed etiam cum 
alia plxraqj bona infunt:tum illud in primis:quod « uitia fepelitiut in-* 
quit Ambrofius:& uirtutes fufeitatf Itaqj rediflime fcjnptum clt.Moiia^ 
Piuspdnt.m® 
ximus 
Turei 
Pannonia 
Italia 
Chrirtus optt 
max. 
Ambroffut1 Arifiippus 
tur anima mea in animis iuftomm.Si ariftippus ille cyrenaicus: quo hu 
mance ui tx cofulcrct:qcqd auri:qcqd habuit: dicit abiedife *, 
nos ut i cado (empiterni luturi funus: ui tam haciilabile:&icertatn tato* 
pe tuebimur i* Si Mciucoeus thebanus:firex athenaru codrus:fi phileni: 
li curtius:fi tres illi decii pater:filius:ac nepos:fi alii nonulh uiri magni: 
gelari inani dufti gloria huiuffnodt fpote morti ie dediderutmos utglo 
lia caelcfte adipiicamur:mortc hac adeo dolcamus:qux uel natura cur* 
fu obuencritmcl dono oipotetis deitpuidetiaqj cotigerit r Sed ne fi lon* 
gior fuerounaiore uobis pres coicripthatiliciqj ducales:ac reliqui nObilif 
fimi ciucs:quo ad uos tadem folos nra ie couertat oratio:acerbiorc cx re 
cordatioe illius nri amiiTi pricipis dolore icutia:cu omne uulnus co mar- 
gis cxulceratfatqj rccrudcfcit:quo attre&atf magis.Hoc ego loco finem 
dicedi faci a: fi unu illud uos prius commonueroipptcrea eife oes reliqui 
as aegritudinis ex animis uris radicitus extirpadas:q> no modo 116 e mor 
tuus Fraciicus Sphortiaded uiuit adhuc:uigetqj:ac fapit:& i dies magis: 
magifq} adolefcit cu 1 reliquis fuis libcris:8£ fuapilati idole:& fpe pater* 
nac jpbitatis ifignibus-.tu potiflimu in excelletiilimo duce nro Galeario 
Maria:cuius tatus igenii fpledor tata magnitudo animhtata oronis ma 
idtetata I deu ucneratio:tata iulhcia:tata benignitas:tatum honeitatis 
ftudiu:ut certo fpare ia liceafchuc paterna gloria ocm no equaturu mo* 
doiied etia no iecus fupatuiu:qua ab Achille canitur relleus fuperatus. 
Nam de huius matre Blanca Maria regina noftra qd attinet plura me* 
minifieicuius niocetiflfima uita:iandilfmi!cp mores apud iposctia ho* 
ftis funt ucnerabilcs! Quoties in hos coieccrimiis nrosoculos:ac mente 
cu noftre fidei:fynccrxq? pietatis fungemur officio tu diui Fraciici fphor 
tix humanitate:bciieficetiam abloluti ifimafqj uirtutes iucundiifima cu 
animi uoluptate i memoria rcuocabimus.Nam qd' in me e:unum illud 
uobis polliceonpmi' to:fpodeo:quatum pilare ingenii potero uiribus: 
quaturn lingua rcfonare:quatu arudine latine:grxcccp feribedo cofcqui 
aut oratoria:aut poetica facultate:ip unus apud meFr.Sphorta memo* 
rabif .audiet’':leget-':ut no mortuu minusiqua uiuu ab uno Fraciico phi* 
lelfo &C amatu illu:& obfcruatu:& celebratu pnte oes:ueturiqj cognofcat* 
Mentcceus 
Codrus 
Philcnl 
Curtius 
Decii tres 
GaleaciusMa 
ria dux 
Achilles 
Pellcus 
Blaca Maria 
Fr. fphortia 
«dux* 
Fracifcus phi* 
Iclfus. 
FINIS. 
Qtfce qde oro habita e ab eodc Fr aci ico philelfo eqte aurato: laureatoqj 
poeta i ccclefia cathcdrali Mcdiolani:dic lunae. viUdus Martias:anno a 
natali xpiano Millcfimo quadrigentefimo fexagefimo feptimo. FR ANCISCI PHILELFI Oratio habita in funere diuar uiraginis Blan 
cx Marix Mediolanelium ducis. 
VNQuam Futurum exiftimaram:Patrcs cofcriptirut no- 
ftro huic midiflimo:atq? optimo pricipi Galeacio Mari* 
fphortix cofolator accedere i ludu tam iopinato:tanq im 
maturo clariflimxadulgentiflimxqi matris:ac uiraginis I 
clytx Blacx Marix:qua quide una ex uniuerfo mulierum 
omnium genere nihil xtas nollra pulchrius tulitmihil illu 
ftriusmihil prxiHtius:niTnl meliustnihil uenerabiliusmihil deniqj ex ot 
parte perfedtvs Nam etfi noram illam eife natura mortalcmrtame cum 
mecum ipfe tacitus cogitarcmtquata foret uitx cotincntiarquata frugali 
tate:quata i rebus omnibus moderatione:# ordine:minime pfedo du- 
bitare poteram homo feptuagenarius iam # amplius:me nunq eius fu 
neri intcrfuturumrqux nodum abfolui flet x tatis # qua 
drageflmum.Scd ianis ert ,prfus:atq? irridcda noftra omnis humana pm 
dctiauit uelimus nobis certi quicq:incertiue polliceri: qui qua hominis 
parte mortales fumus:omni mutabilitati:ifirmitati:corruptioni fubiace 
amus.Itaq; non polium no mifereri & humanx conditionis:# ipi U5 mei 
qui i id miferiarum iciderimuit eius lim funus deploraturus:! cuius uita 
certiflimu mihhliberilqj meis prxlidium collocaram.Venione ipe te lau 
daturus mortuam Blaca Maria:qux ob fmimerabilis tuas:diuinafq? uir 
tates digna fueras iit no morte iblum:fed mortis omni uacares fuipitio 
ne t Nam quo magis atcp magis tuam probitatem:# morum integrita- 
tem:pudicitiam:inoccntiam:fidem:pietatem:fandimoniaq3 confydero 
eo me maior ex obitu tuo mxror adeo inuadit:ut quid de te primum lo 
cuturus fim:nefciam.Fulgor enim patrix:parentuq? claritudo:ac extera 
oia:qux fub fortunx imperio polita ccfentuntametfi magna i te fuerat: 
# excclfathxc tamen alia funtrnt ppria nequeat cuiuiqua bona appella 
ri. aC excelletia animi tunmaiertafq; uirtutis me de te mecum diligetius 
cogitatem ita reddit attonitummt ab hac omni coniolaiidi oratione de 
terreat. Oh quanta : # q grauis ad nos calamitas uirago heroi- 
ca ex tua deceifione peruenit. Heu q noftri nos cogitatus de tua 
diuturnitate fefellerunt: ut cuius uitam quanlongiJTimam fore puta- 
remus: ea in florefeentisadhuc xtatis decore deciderit. Sed quo fc 
ror fanaticus fenex i Quo meus me intollcrabilis prxeipitem rapit 
mxror i Quo pado fim alios conlblaturus in tanta ludus acerbi- 
tate : nili mihi tantifper antea moderer a doloris aculleis:donec de tuis 
diurnis laudibus uerba faciens ex illarum breui commemoratio - 
GaleaciusMa 
na 
Blanca Maria jie digna cofolatio oriatur.Sed quod tandem initium de iis facere ag' 
gredior i None id unum eft praftatix tux certiilimum argumetum: qcf 
natura omnipotens:quod deus ipe optimus maximus de tc una mulie> 
rum plane omnium:quse aut lunt:aut fuerunt unepaut m omnem pofte 
ritatem futura funt:mocentifiima:&optima admirabilia qusedam: ac 
dilucida figna tulit.quse nulla hominum queat deprauare malignitas i 
Cum primum enim ccepifti agrotaremouum aftrum exoritur:quod an 
tea liunq huiufmodi nec uifunr.nec auditum magnu liefcio qdtatq* ob 
ftupedum portedere uidebatur (Nam ut mea fert opinio. 
No eft ille ferus:qui uexat regna Cometes: 
Et fblet humanis rebus adeile minax: 
Sed quod olympiaco deus audor mifit ab axe. 
Sydere quo tato regna fuperna colas. 
Voluit eim deusrnt quo illuftrium uirtutum omnium dudu ucluti fple 
didiflimo quodam lydere tuae futurae poft mortem beatitudini in terra 
praeluxeris eodem nunc illuftreris i caelo.Quo fadum mirabiliter uide- 
mus:ut una cum tuo obitu aftrum ipfum ex hominum oculis occidens 
cotinuo euanuerit.Nullacft fane tata uel leuitas uel celeritas:qua cum 
animi aut leuitate aut celeritate conferri queat. Tu Blanca Maria tu in 
quam mulier pietiflima cudis abilerfa humanis fordibus & omni terre 
ftri coeno purgata penitus corporeifqj loluta mculis libera omnino atq; 
tui compos leuifl imo quodam celerrimo® uolatu i caelum illicet es cue 
da aeterno gaudio iter agelos potitura. No eim cum illis fentio patres 
ampliftimi:qui nemini patere putat neq; bono caeleftem gloriammeque 
malo ifernale fupplicium ad plenitudinem ufq; temporis ac futurum iU 
lud uniueriale iudicium. Sed afccdit cotinuo i caelum tum e corpore c 
egrefla diua regina haec noftra:ubi iam fruitur fuorum mercede meri* 
torum i cofpedu creatoris fui. Id uero quaquam ita de te mihi & tene* 
dum uidetur & affirmadum uirago fandillima:tame cum tata nos 'ob 
tuam ex hac uita migrationem larida & tanq beatitudine priuatos itue 
or no poftum equidem no fateri aliquid efte cocededum imbecillitati 
natura.Nam ut nimia agritudo animi eft mollium ftultaniqj foemina* 
rumuta'moderatus quidam atq? fedatus animi motus i Judu 
di no debet.Quo eim pado per deum immortalem nos ipfos cotieamu5 
generofa excelletiftimaqj uirago:quo mius animo commoueamur: cu 
te coram iacetem extidamq? afpicimus. Vbi eft tua illa ueufta facies ni* 
«e oi cadidior.Vbi rofea nitidacq? genatquibus gratiarum:quas fabula 
tur:mirabilis decor quidam referebatur i Vbi oculorum ipledor folati- 
bus micatior radiis i Vbi ubi tuus ille grauifltmus fermo mira ftiauita^ 
Cometes 
/mbrofii opio 
i libro debo* 
fio mortis 
Cratias te coditusf Heu heu me miforum atq* infelicem.Quis ulq* adeo (It anu 
moGixeo ac tanta & tam eximia naturx bona ifinitis qui- 
bufdam atqp lauditis llluftrata uirtutibus no requirat amiflaJ1 non quera 
turrnoingemifcatfnon collachrymetur i Cjeterum oi i re modus ferua- 
dus e patres colcripti:& ita humana! infirmitatis coccdedum: ut nequid. 
niini-s foetidum illius Chilonis lacedamonu fapietiflimum di&um Jta- 
cj omi lfis omnibus & querelis & lachrymis noitra fo omnis ad te conuer 
tatur oratio Galeaci Maria priceps modcracifiime.Scio tibi neqj admo 
nitore opus eiie ad acriter re&eqj de unaquaqj re mdicandumtq fis ige- 
nio diurno potius q humanomeqj adhortatore ad fingulas uitac adioes 
pro dignitate atqj officio obeiidasicuius prudctia tanta eft ut uix habe- 
as parcmrfupiorem certe neminem.Quo fit:ut paucis mihi tecum fapic 
tiflimo 8C igenti aio uiro agendum itclligam.Aegre tulifle te &C pmole- 
fte maternum obitum &,fi dubitat nemo:tamcn ea eft perfpicua coiedu 
raiquod ubi certior fa&us es prudetium litteris matrem extre- 
mo iam fpiritu labotareiipfe tam trifti perculfus nudo confeftim relido 
firmiilimo robuftiflimoqj exerdturquem aduerfus adorietis Sabbaudie 
fium copias,ad idubitatam ac certam no pugnam fed uidoriam inftru- 
xerastmatrem uilufus allocuturulqj deuolalb.Ncq; iterea temporis ut 
quam a gemitu ac lachrymis es tibi inter equitandum moderatus. Abia 
tem ad meridiem cum uenifles:nec multo poft Mediolanum: quo- 
tiens te itra cubiculum recepi 11 es:lametationibus dC flatibus nunquam 
abllinuilb.Ad Meliiiiaiium ubi pueniifcsad matrem iam morti propin 
quam :tu hoc loco facile oltediih ut par erat:& magnitudinem iuidi ani 
mi tui:& praapuam quadam fingularemqj fapientiam.Nam quaquam 
eam intuens tata es cofedus animi acerbitate: ut uix a te manum conti- 
nuetis:tamen quod unum difficillimum efbuicifti teipm:qui gemitu oi 
lachrymilqj compreiTis in huc modum locutus fine ulla mutatione uul- 
tus perhiberis.Mater dulciflima cur adeo te prolternis atq; affligis. Vbi 
eft fortitudo animi tui • Vbi conllantiafVbi magnitudo.'’ De te mihi me 
dici fpem dant optimam.Teqj propedie omni aduerfie ualetudinis peri 
culo liberam fore certo pollicetur»Noli obfecro mater indulgentiflima 
a teipa defoifcere.Collige animum tuum.Noli tc ultro dcfcrcre. Num 
fortalfis ignoras meam uitam a tua pendere uita i Propter me faltem 
quem ex oibus tuis liberis maxime diligis:dilexiftiq$ femper:redi ad te : 
Ipemqj uiuendi reuoca.Quibus mater inter frequentis anhaclitus audi- 
tis & lpiritu:qucm iam pcene amiforafcucluti reuocato oculos 1 te unum 
coiiciens.Vero inquit.Galcaci fili miuucudilfime locutus es.Nullum ex 
Omnibus meis liberis magis dilexi unquam:neq; pluris feci qua te. 
Chilo laccdx 
monms 
Sabbaudien 
fes 
Abiatis . 
.Mediolanum 
Melinianmn Sed ego ut potes ammaducrtereittaturacTatifieci. Dcusnbfter mepto 
fua mifericordia ad fe reuocat.Huic paredum e.Commcndo tibi aiam 
mcamrdcide fratres hos tuos omnis Elyfabetamq; fororenuquop; tc pa* 
tfem ce oportet.Hyppolytse uero filia mihi dulcifiima ut qbufctiqj i re> 
busopusfiieritaiunquamfisdefutiims:itaabstepeto:ut aliud cx ani»> 
mo nihil magis.Commcndo tibi Mediolancfes meos caterofqs paternae 
ditiois populos.Cremoncfes uero qui mihi ex paterno iure dotales jfunt 
tibi do atqj reliquo donorquos ticc alterius cuiufq fore unq uolui.Ea th 
lege crcmonefcs tibi do atqj reliquo donomt urbs tui fit iuris:(cd urbisp 
uctus oes aqualiter iter te frefqj tuos diuidat"’. Eos aut oes ciues ut come 
datilfimos habcasmclim.Ita enim meriti de me funt.Adnoftremum fa> 
milia noftram omnem ita tradabismt intelligat obfequia in me fua non 
futile fruftra.Egoiam poenis corporis liberata beneficio beata Maria 
uirginis cum Ihefu xpo redemptore lioftro futura fum.Quibus didis p- 
ide quafi obdormi fTet.ui tam deferuit.Quod ipfc priceps humaniflima* 
afpiciens diutius natura aduerfari nequiuiititquin fenfibus eundis fere 
amiflis uoce etiam interclufa excideris. Quo quidem tempore a 
bus obferuantia beati Franrifci:quf diuino quodam nutu fex ac trigita 
ex ordine illo primarii eo die in id cubiculi nec acccrfiti nec rei cofcii co 
uenerantmlnis exceptus in proximum cubiculum es delatus. Vbi cum 
poft fpatium redifles ad tc:& interceptas corporis uires uix recupcrafies 
tum eft ab omnibus intelledum idem dici de te ueriffime potuiffe: q<f- 
de anea uirgilius cednitSpem uultu fimulat.-pramit altum corde dolo 
rem.Simulabas tu modo hilaritatem quandam i focic:cum matrem ad 
bene de fe fperandum adhortabartsrcmn doloris tamen uulneribus cor 
tibi tuum traffigeretur.In quos eim fingultus euefiigio es folutusi’ Qua: 
maroris uerba in medium protulifti i Quos lachrymarum effudifti vi* 
uos? Qua non es qucftus.Non lamcntatus.non uociferatus? Oblitus tu 
quidem ob maternam pietatem id quod tua bona cum uenia didu uc> 
Iimtdecere principem nihil habere commune cum uulgo.Lamententur 
muliercula.Eiuletur indodi.At uir magnus atqj idem fapiens fe fui fimi 
lem femper prartet.Tu ficuti unus es ciuibus tuisimiuerfis utpoteftate: 
ita etiam omni uirtutis genere fuperionte talem oftendc:qualis SC es: SC 
haberis infrado & forti animo principemtprafcrtim cum nulla fit tibi o 
blata honeftircuiufquam fletus SCeiulatus caufa.Matcr tibi mortua cfl. 
Mortua fane mulier omni muliebri lexu SC dignitate praftantior. Qua 
enim Artemifiam quam Panthcam quam Corneliam quam Liuiam au 
guftamcum unius Blancse Marije tot fummis:tanti fqj uirtutibus conv 
paremus? Quid enim loquar ut hinc primuniordiar de cius animi pu 
Elyfabeta 
Hippolyta 
Mediolancfes 
Cremonenfes 
Maria uirgo 
Ihefusxps 
Fratres obdir- 
uantia» 
Beatus Franci 
fcus 
Aeneas 
Virgilius 
Artemifia 
Panthea 
Cornelia 
Linia drrifuuquae nefciamrmaiof ne fuerit an caffitas impolluti illius corporis 
quam femper non ueiierati minus q admirati funtomncs.Scrmonis au 
tem pudor cum facti cuiufq? uercciidia contedebat:ut xque i uerbis nui 
Ia deprehedi pollet ucl ofeoenitas uel icurrilitay atq; in fodis quicquam 
quod minus conueuiret cum grauitate & fandimonia.ItacK cynicorum 
ineptam impudentiam loco flagitii ducebat:qui & fuis uerbis nude om 
nia appellarent:#facere multa in propatulo non erubefccrcnt: quibus 
nihilo differrent a fpurcilTimisanimantibus.Nec tamen interdum non 
utebatur falibus H cauillis:quibus ita utebatur:ut offenderet neminem: 
& placeret omnibus.Humanitate uero 8C clamentia erat tantamt uirum 
etiam Fracifcum anteiret:quo quidem uno nec.G.Iulius cadar ille: g hu 
inanitatis # clementiae laudibus fertur in cadum: ucl humanior ucl clse 
mentior haberctur.Quam naturae bonitatem 8C animi magnitudinem: 
per uniuerlam uitatn adeo clf amplexa:ut nedum omnem obliuifcerct' 
iniuriamtfed iis etiam bcncfaceret:a quibus iniuriam accepiflet: fccuta 
ea quidem diuinum praeceptum illud mihi uindidam:#ego rctribua. 
Omnia enim mulier integerrima femper ad deum referebat: quem no- 
rat fupra hominum meritaTnunificcntillimc retribuere Artaxerxes 
gnomento memor ut adctitibus # facilem fele preffabat # obfcqucnte 
ita legitima iubebat uxori: ut carpenti regii aulaeis undiqj fublatus 
tum adeudi fui inter proficifeendum is quam facillimum faccrcttqui re 
aliqua egerent i At Blanca Maria ita ingenio erat miti ac placido: 
ut fine cuiufquam admonitione adire fe nolentem intcmpelhuum 
duceret neminem. Quinimmo ea attentione atqj lenitate unuqucq; 
audiebat : ut obfequentillimi numinis benignitatem rcprelentarct. 
Videmus placrafque prope, omnis mulieres # comparandae & congc 
rendac pecunia per cupidas. A quarum natura ac moribus q eilct 
haec aliena opera: precium eft breuiter audire . Nondum exccflerat 
infantiae terminos cum hanc Philippuspaterad lcfc acccrfitam: nam 
huius #fuaniftimo affatu # afpedu ipfo deledabatur plurimum ucl 
obeam rem maxime: quod circa liniamenta corporis uideret eam 
(ibi quamfimillimam:ut aureos nummos:quorum millia pcrmul> 
ta cafu iacebant in appofita menfo aGcnuenfibus milia 
peret: quotquot uellct: hortatus eft. At infantula ne oculos quidem 
conuertens in genuinos non mihi illis opus eft:iquit:nii pater.na nihil 
ilfiufmodi mihi dccibp matrem meam. Quae uerba Philippus admirar 
tiis.At uo!umus:inqu,it:iccipias foltem decem.Tum illa paternis obfc> 
cuta iuifis aureis decem acceptis:# ei gratias egit: # maniim 
de ofculata cum primum reuertiftet ad matrem ea ocm pccuniaJtcr an 
Pudicitia 
Cartitas 
Pudor 
Verecundia 
Cynici 
Sales 
Humanitas 
Clarmcntia 
Fr.Sphortia 
G.Iuliuscadar 
Bonitas 
Magnaimitas 
Beneficentia 
Artaxerxes 
rex 
Facilitas 
Auaricia 
Philippus dux 
Genucnles 
Genuini 
Liberalitas «illulas diftribuitiaccipite iquiens:qu6 matri mex cari/fima libentius fi 
mul ac diligentius pareatis. A quibus fane initiis infantiae cum nullum 
unq peculium fecit:tum quaicu nqj ex ampliflimis puentibus fuis con * 
fecuta eft pecunias:eas ois q liberaliflime dC p dignitate merentium uf» 
qj diftribuit.Quid figillatim eos meminero :quos nullo quafi numero 
lux munificentia magnitudine fibi qdiu uixit deuinxeratrQuot in ge 
nuas puellas quxob dotis inopiam forfitan turpiter piflent fuis peculii 
is uiris legitie & honeftiftime collocauitrQux monafteria no reitituit i 
qua no amplificauitfqux no ornauiOac locuplctauit t Quos religiofos 
quos dei fcruos imunes fux beneficentiae unq efle uoluitrProfedo haec 
una ex omnibus nata utilitate poflet 
iudicari.Quantam aut curam p iis gererctrq uita defundi eflentieius ta 
multa nec unq iutermifla aniuerfalia atcp parentalia dilucido funtargu 
mento.Ne® minor eius fuit iufticix obferuatia erga hoiestq pietatis er* 
ga deum:Nam eius fide fandius nihil erat. Quicqd.n.pmififlefcemori 
mallet q minus qprimum cffedu reddere.Quare cu diem obituram fe 
aiaduerteret:aiebat ob eam rem dutaxat uita tantifper cupere:donec aeri 
alieno fatiffaceretrNam ob donandi magnificetiam xs alienum no me* 
diocre coftarat.Idqj ut diflbluerefjaccuratiflimo cauit teftameto.Omia 
iufticix munera i mediu referam no eft opusjcu neminem prxtercat no 
modo illam oi iniuria ac maleficio femp abftinuifte led ita operam atq* 
induftriam iemp adhibuiflemt nullus fibi locus propulfandx ab aliis i* 
iurix reliqueret. Qua ob alia eam putemus cu & eius uir dux Fracifcus 
noeflfet inuiuls:& Galcacius hic priccps nofter cum exercitu abellet in 
Gallis in auxilium Lodouici regis mifliis a patre nullos tumultus nui * 
los oio motus i tanto rerum diferiminecofecutosxum terror ppter fti * 
periora bella imineret a finitimis oibus prxfertimqi a Venetis:q & poten 
tiifimi foret:SC ob no abfurdas quafdam fu fpicioes honeftam uiderent: 
here caufarn iufti belli. At hi ut funt uiri iuftiflimimefas efle atqj piaculi, 
fimile iudicarunt armis laceflere fandiflimam mulierem. Quimpotius 
eam per benigne hortati funt:ut bene de fefe amicill'imequeiperaret:cu 
nihil prorfus prxtcrmittere decreuiflentiquod ei eiufq; rebus omnibus 
profuturum itclligerent.Quam mentem cu finitimi exteri co 
gnouiflentdoge facilius funt addudi:ut quiefceret:nec in ducem clarif 
fimam temptare aliqd auderentiquam hi et prx uirtutis magnitudie ue 
rebanf.-quos hoftili in eam aio eft e cenfebatiHabebat cum i ufticix co 
iundam opibus Blanca maria no folum ingenii acrimoniam qua dido 
citius res fmgulas difcernebatifed prudetiam qdam fupra hois natura s 
qt fuo falli iudicio nunq pojftet.Hanc muniebat ualidi* 
Pietas 
Aftnmerfalia 
Parentalia 
Iufticia 
Fides 
Frarifcus dux 
Galcaciusdux 
Galli 
Lodouiciis 
rex 
Veneti 
Acrimonia 
Prudentia lis teperantue adminiculis:qua exiftimatio potiffimu {eruat'omnis. Na 
& cilx) erat moderati ili mo & uino dilutiliimo utebatur atq; aqua mera 
nonuquam: cum diuinis ieiunus idulgerct:quod eius rei faepifiime faci 
ebat.Quanta uero in ea cetdicedi giauitas quatus lepos quanta luaui- 
tas:hi omnes memincre:qui quottidie loquentem audiebant.Et loque- 
batur illa quidem ornatiilime:ucl potius eloquebatur cum opus foret i 
& rurfus tacebat.cum locus tempuiqj requireret. Audiebat enim quod 
legitur apud fophoden poetam.Miidum mulieri fert filetium o mulier» 
Verum quoniam norat i perpol ta calbgataq? oratione uim maximam i 
ee ad omnes animi motus uelcocitandos uel fedandos:curauitaflidue 
ut liberi fui cum fapientiae ftudio eloquetix coiungcrcnt maieftate.Non 
eim ignorabat muliet prudenti fiima q?paryfatis regina illa pcrfarii Cy- 
ri iunioris 8i artaxerxis mater filiis conhlium dabat:decere eum pricipe: 
qui apparate atqj imperiofe quicq dicturus eet:oratione uti grauiilima: 
atqj omatiiVima.Tradut Corneliam africani fuperioris filiam atqj Grac- 
chorum matrem permultum filiis ad eloquetiam profuiflerquoniam Ia 
tinitatem perpulchre callcret:efletq; difertiifima.Num fbrtallis exiftime 
mus paruo adiumento a prima ufq? ifantia noltro huic fapictiflimo clo 
quetiifimoqs pricipi matrem hac Philippi maria: filiam Francifciqj uxo- 
rem extitiflexuius ut uita omnis erat honeftatis plena:itaquottidianus 
fermo mirificam dulcedinem quadam omni meile fuauiorem grauita- 
teqj redolebat fentetiarum crebritate atqj acumine redudantemr Quan 
tum momentum habeatcopiofaelegafq* oratio &adperfuadedumac- 
commodata.M.Tul.Cicero cum in aliis pluribus cauhs: tum in illa prae 
cipue demolhauit:qua habuit apud.G.lulium caefarem didatorem pro 
Qu.ligario.lta erat Caefar in Qu,legarium animo iflammatus:ut eu cio 
foret codemnaturus.Quare ciim uenietem Ciceronem u id i liet: ut horni 
nem defcnderefccoucrlus ad amicos clam dixiife fcrtur.Quaquam reus 
mihi certo donandus efbnil tamen prohibetait Ciceronem audiamus. 
Quantum fuerit dicedi pondus quatus torres:quata uis quantus impe- 
tus in diuinoilloigenio.M.Tul.ciccroms:uelhicituen licet:g?& Caefa- 
rem & didatorem & romanorum oium eloquetiffimum: & ira exeftua 
tem i reum ut quem aio iam codenaratiabfolucre coegerit uel inuitum. 
Non folum enim Cicerone cam agente pro dignitate inter attentius au 
diedum cadar fe cotinere no potuit.qm & uultum fope & colore muta- 
ret i facie*led ubi ad commemoratione pugnae phailalicx prudes deue- 
nit oratio: fcq$ cicero coucrtes i acculatore Tuberone turbato uultu uo- 
ecq$ altiore ueluti lraciidai ha:c uerba crupillct.Quid eim Tubero 
ilbtuus diitn&us i acie phahalicagladiusagcbatxuius latus petebat i 
Tcperatia 
Eloquetia 
Taciturnitas 
Sophocles 
Eloquentia 8f 
fapieHa 
Paryfatis regi- 
na 
Cirus iunior 
Artaxerxes 
rex 
Cornelia 
Scipio aftica* 
nus 
Gracchi 
Philippus Ma 
ria 
Fr. fphortfa 
M.Tul. cicer» 
G.iulius caela 3 
Qu.ligarius 
M.Tul. cicere 
Cadar 
Pugna pharia 
lica 
Tubero <Juis erat (enfus ? qu« tua metis Aeuli manusardof animi? 
Quid cupiebasrQuid optabas.Cum i hxC inquam Cicero no artificio- 
fius minus q uehamietius uerba erupiflefcita cadar aio cft comotus: ut p 
inde atcp fui imcmor ac pene amens p totius corporis coquaffationem 
LtbelUs:quos inter manus habebat:abiedis cotra pertinace illa animi (en 
tentia eu abfolueret:quem non iniuria odcrat.Quid dicam de.M.Anto 
nio illuftri illo Si grauiflimo oratore.1’ None quos Marius ac Cilia mili- 
tes ad Te obtrucandu miferanfcita Termone Tuo flexit ac placauifcut quos 
i eius fanguinem mucrones diftrinxerant:& ia uibrabatpcuflurheos ob 
(lupefa&i oi cruore uacuos i uaginas remitterent. Athcnienfes uero (ola 
pimlrati capti facudia regium eius lperium ppeti maluerut q folonis *co 
filium (equetes publica frui libcrtate.ldeq? pericli quodammodo conti- 
giflelegimus:qui qm (apietiam cu eloquetia coiuxiflet.Fucrateim Ana 
xagora ufus prxceptore:agebat i athemefi populop uoluntate oia. De 
iedabat" Blaca Maria ubi diurnis officiis cjeterilcg rebus necefldriis fun 
da cefcnam ociofa erat nunq:femp aliquid leditare:quo & fibi prodef- 
fet:& melioris redderet Tuos liberos.Quare cu i eam Platonis fentetiam 
incidifletrqua ille dixifle traditur.Tum demum terrarum orbem beatu 
fore:cum aut (apietes regnaret:aut reges (ape coepilFentdoge maiore fln 
dio curauifut filii Tui quitum humanum pateret" igenium:8£ ignoraret 
nihib&quod didiciflcnt:appofite decoreqj loquerentur:ut quos paretu 
diligentia muniflet tam opuleto:tam florenti imperio:hi quo rede (ape 
ret:dodrina& eloquetia ornarent":huiu(modi enim (ludiis eos prodi- 
tos loge apud omnes fore admirabilioris arbitrabatMd uero qultl prae 
te ferat utilitatenuexemplum oibus p(picuu reddidit nr hic pricepstcum 
adhuc ect adolefcetulus.Fatcbor aut uel plente ipo q> e:haud quacf 
dilFimulanter.Noui eim humanitate & modeftia eiusiqui no modo me 
tiri me nolit (ed ne medaciu qdem dicere.Nam ta etfi honelliflimus (p 
fadis deledatur magis q ullis (ecudis laudationu aurismeram tn gloria 
alpemari no debet pradertim ea:qua fibi coem ee ltelligit cu ciuibus fuis 
cum idignis parere pricipibus pmoleftum fit ac dedccorfum. Legimus 
Cyro (eniori illi qui primus i pfis regnauit:multas gentes nationelqj pa 
ruifle tenore eius noismtpote qui & TapietiiTimus quida fortiflimufque 
uir quicqd aggrediebat":ex fentetia Tua qcelerrime efficeret: Ted multos 
pluris eius iperium ultro expetifle:quod & iuilicia & ai moderatione in- 
ter mortales ois hretf infignis.Solis inquam animi bonis (plcdidiffimilqj 
uirtutibus rex Cyrus taiitu fibi nomc.tanta gloriam i uniucrfum 
orbe copauitmt oes ad lefe couerteret:& ita beniuoletia deuiciret: ut ab 
eo regi gubernariqj exoptaret,Cui qde uni no finitimi ppf i Tolu fed ilii 
M. Antonius 
orator 
Marius 
Cinna 
Atheniefes 
Pififtratus 
Pericles 
Anaxagoras 
em 
Cyros rex 
PerGe quoq; no miti patuere Q diftaret a Perfide 110 mo plurimos dies ucruetia 
mcfcs:eu alii ne lpm qde uidilVent unquam:# alu certo futuij' exilhma 
rent:utpp imenfum regionii interuallu nunq uidcret.Eteim prudetiiTi- 
mo optimoqj pricipe qd optabilius qd beatius qd deniqj diurnius dari 
queat i hoium uita? Tale aut ce pricipem hunc nrm # i dies magis atqj 
magis fbre:haud obfcure licet 116 dignoici minus qua fpari. Aberat is 
quod mo memineramus:! Gallia tralalpina lulfu paterno auxilia ferens 
regi Lodouico:ab quo agnati eius oes necefiariicp defeceranfccu 
repete iter lpfam de hoftili pratda uidoria per maternu fit nunciu certior 
Frarilcum Iphor.prem iopinato pifle obitu.Quare hortatus ut nullo pr 
fits itermilfo tpe iter qua pollet tutiflimerpparet in patriaais node i uda 
cu dic ut resp ' ulare uidebatunidutus mercatoris habitu cum qnqj fi- 
dclilTimis comitibus quafii mercatoribus p alpes ipfas obequitat quaue 
locilfime.Nam iccircohaceufuscalitatemilitariGaleacius:qni iure fi 
bimetucdumeecelebataSabbaudiefiumifidiis.Excrcitu uero oem lo- 
co tuto i delphinato reliquerat.Na eu lecu agere i tanta qua opus erat: 
celeritate q poterat? Quo die odauo idus martias dux Fracifcus mortu 
us e.Erat Mediolani Petrus lignanefisrq fub eius merebat ipcrio.Is coti- 
nuo p celere nunciu Auguftino abbati monafterii cxCe nouaj: q ut erat 
ho facinorofusrrebus (p nouis maleficiifqj ftudebafcre oem fignjficat:eu 
q; hortat":ut qcf accidiifefccoi diiae hyolantt Sabbaudia duci confeftim 
exponat:# qdTaciundii fit paret Na mediolani tumultuaria ee oia. At 
abbas augulhnus igenium uentus muliebre cu primoribus qbufda Pe- 
natoribus folii ea rcc6icat:quc*e etfi aliq intercipiedum ee Galcacium 
fiiadcbantquiCctnmagisgrauitateconfilioq?pratftabantud dilluade- 
bant omnino:ut re iniquam ac piculofamiqnimo prabendum tra 
fitum cofulcbant:# tantum tanqj formidandum pricipe quahonorifice 
tiiTime excipicdum.Egerat in lentetiam fuam abbas Augulhnus equite 
auratum ac uirum fane lhenuum Vgolinum alcmannum cambienfcm 
qui Taurini per id temporis praetorem gerebat. Ii duo ex chambriaco 
mox abequitant citato itinere motem cinifium tranfgrefTuri Italiam uer 
fus:quo ex ea parte qux Mediolani gerebantur agnofeerent. Et Supera- 
to iam eius montis cacumine famulus illorum aducnit inquiens le unj 
uerfam adequitafle nodem amilTo equo:polleaquam ex chambriaco: 
ubi ab iis ob negocium quoddam coficiundum relidus fueratrdifceflif* 
fet adhuc cu die:quodqj in Galeacium icidilTet indutum ornatu merca 
torio:quiqj laneo pilleo tedum caput capitioqj haberet atep faciem fere 
totam prxtcr oculos.addebatctiam fe cu illo frulha lermone colcruifle 
cum ne minimum quidem uerbum ex eo excipere potuerit: habere aut 
Peifis 
Gallia trafalpi 
na 
Lodouicus 
rex 
Fr fphortia 
dux 
Sabbaudiefes 
Fracifcus dux 
Petrus ligna - 
nenfis 
Augulhnus 
abbas 
Sabbaudia 
Auguftinus- 
abbas 
Vgolinus ale- 
manniis 
Taurinum 
Chambriacu 
Cinifiuj mons 
Mediolanum fecum ad qnque comites identidem idutostncc deefic polTe quantu ex 
cius equitatioe pollet animaduerterc:quin poftridie eius diei tranfitum 
illae faceret i italiam.Quibus auditis cum nihil locutum fruftra lagace 
follertemqj famulii cefuiflenfeambo omni fublata mora' Abbas & Vgolt 
nus couocatis cum primo diluculo iis hominibus q plus pofle 
tur Noualirixiqui uicus eft Italiam uerfus fitus ad radices eius montis: 
eis iubent ut fumptis armis diligeter obleruet trafeuntem Galeaciu Ma>- 
riam papi;c comitem idutum una cum paucis habitu mercatorio :& cu 
captiuum facianfcita.n.fibi imperafle illurtriffimam fuam domina Sab 
baudicX duccnr.SC ut captum agerent" quaprimum i arcem fecufue: atqs 
arcis prsferio.traderet cuitodicndumtdonec a duce ipfa imperatu ali > 
ud fuerit.Cum uero no, multo poft montem jJKTetquc Ga 
leacius ex Nouacia uico magnam hominum manu armis u 
ftruriam currere aduerfus Cete ab illo diuertit itinere commonefactus a 
Petro mediolanenfi mercatore:cui cognomentu eft aquobibo (is enim 
Galearium comitabat")non loge abelle Sancti petri sedem:cui p facro -» 
fanebe ecclefiat romanac priuilegia afili ius foret.Eo igit" Galearius p kv 
cadeuia:fcopulofqueafperrimosmaximocu laboreiac difficultate uix 
puenit montanis illis ufque rufticis ifequetibusxum prazfto adfuerunt 
a uo lduftrikftrenuique luuenes Amideus i uris potificii profeflor filius 
clarifTimi equitis aurati:ac iuriicofulti lllultns Antonii marchionis ro - 
magnanime iufque ex cofbbrino natus Briatius:hos enim Antonius ro ' 
magnanus tranfituro Galeacio obuiam miferat cum aliis multistquo il 
li no fauori fblum:fed etiam auxilio efientmbi opus foretRefidebat au 
tem p id tempus antonius Taurini in ducali iabbaudia: fenatmeum ab 
lfrario animo muliere Blanca Maria cdorius eft p litteras de obitu uiri 
fui ducis inclyti Francifci i*phortix:ac rogatus:ut curam oem:atqj dilige 
tiam adhiberet: ut Galeacio filio quatutilfimus pateret in patriam redi' 
tus.EtBriatius qdem cognita periculi magnitudine dimifio Amideo re 
gredit" continuo ad Antoniu:quas accidi flentrenuciaturus oia.At ami 
deus i motanos rufticos:qalii templu circufederantialii itra templu co > 
mite Galearium obferuabafcgrauiter e merius eorum icrepans audacia 
quod ta deteftabile facinus eflentaggieffi.Qui refpoderunt fe id fecifle 
facereqj inuitosrlta uero iiiflilTe Auguftinu abbatem :& Vgolinu alema> 
num taurini prxtores.Tum amideus ad galeacium rcuereter ingreffus 
ubi eft cum hortatus:bono ut eet aio:quoniam ab Antonio rojnagnano 
patre ita eius faluti:& dignitati prouifum foret Taurini in ducali fenatu 
ut ei nihil quod nolletpoffct accidere:monuit:ne illic diutius inter rufti 
cos illos barbaros tempus terrct:quin fe tutiffim* uix ducem eueftigio 
Noualicia 
Galearius ma 
ria 
Secufia 
Petrus aquo * 
bibus 
San&i petri ec 
clefia 
mana 
Afylum 
Amideus ro 
maguanus 
Antonius ro ✓ 
magnanus 
Briantius ro 
magnanus 
Blanca Maria 
FnSphortia: 
dux 
Auguftinus 
abbas 
Vgolinus 
pretot 
Antonius ro 
maguanus fequeretf.Iaeere enim ad poftrema eius jcdis teftudin£ fubie&am uafle a 
nemme cuftoditarniinufq} frequcntatarqua traiitus eet pbreuis in loca 
pris Fufquo ubi pcruenerititutillimu iter fore ad Taurinu:Nam taurini 
oia futura p fuis optaris.Veru aportere:ut p feneihamiqux erat in patie 
te eiusjedis poft altare magnum:fe demitteret in fubieda humu ♦ Nam 
equitatione inde futura p uallcm:Quod ut clam faceret:corrupendos ee 
pecunia motanos illosiq intra sedem fe cotinebatQuae locutus fert* piae 
rofqj aureos Galeacio tradere dono uoluifle qbus ad ea re uteret": quos 
accipere ipfe uo!uit:inquies fatis libi ee pecunue.Rurfus amideus celeri- 
tate hortatus ait fe cotinuo idcirco ariccderemt p feneftra illa ubi fe de - 
mifentrfit paratus et cum equorquo p eam ualle q comodilfimc uchere 
tur.Et ita ruri*. Jeleritate hortatus abiit.Nec Galeacius logius cundan- 
du ee iudicauitea dudus fiducia.quod iampride norat Antonii roma- 
gnani fideratquc obferuantia in patre fuit duce Fracifcum.Veru quopa- 
do inde abiret clauculutno uidebat:Nam tametfi montanos illos arma 
tos itelligebat manu in fe iniicere no audere:qdiu eet in eo teplo ppter t- 
hibitione ecclefiafticartu cu fecu ipfe cogitaret eos nullas admittere fuas 
muneratioes:quas facere tcptarat:& pauloante ueniife quenda ad fe iu> 
uene ab Vgolino praetore uerfute milTum tanq falutadi gfa no ab re fi .* 
bi cauedii noratmc inde abiesab illis offenderet'.Et ia dies lalbefcebat* 
Itaque poft alatere fe recepit tanq Ibmno iterceptus cacellario prius edo 
do quod fado fitopus.Is rufticos mitibus adit uerbis:rogatqj: tantilper 
ex aede fecedatrdonec dtius fuus:q tota node uetris doloribus uxheme- 
ter ucxatus fueritrlomno aliquo recrecf.Qui qdem oes ncfcio quo hu - 
manitatis afHatu fe exorari funtpaflhca fbrtaifis rone:qni de uetris do- 
loribus uera audiebatEt ita ex aede egredi funt. At Galeacius ppere mu 
tato hitu cu fuis oibus ex ea feneftra fe demifiricacellario Bomfacio ali- 
prado relido dutaxat ad fimuHdu fomnurcu paulopoft Vgolinus prae - 
tor aduenit:ut inde contcpta:atq? defpeda oi eccleuaftici iuris cenfura 
Galeacium Secufia trafferret cuftodienduds cu ex cacellario dormire eu 
audiretrinabulabat aliosialiofqj fermoes de iduftria coferes.Sed cui a fu- 
peruenieti quopia didiciflet comite Galeaciu 1 fuga fe uedicafle:8C abef 
fe ia 16gius:tu excadefeens iubet cacellario aede curriculo patefaciat: na 
ea illerquo pricepsreius abire comodius quirettualuis fuis oeduferat. Ait 
(5 tu mihi menties Galeaciu dormire fuadebas:qfe fuga fubripuit: ad 
eaqj caccllarius mditteqde 116 meo cofiliotfed dni mei iuiTu (um ufus: q 
diceret no ee dimittendur.q capiudus no fueratiac fe malle aue efle filue 
ftrermq caueale. Vgolinus uero ita delufusiraferuensequum afeendit \ 
borea in euxino pelago fecutums,Nam Galeacius cum inde mouiftet. 
Ftadfeus dux 
Vgolinus prae 
tot 
BomTaciusali 
prandus 
Sccufu 
Boreas 
Euxinum pe* 
lagus^ iter minus ceteris frcquctatu facies iam i portu nauigabat.At amidei pf 
Antonius cu ex briatio accepiilet:quato i periculo pederet Galeacius:le 
natu cifalpinu uniurrfum Taurini coegerat:que:8Cqa prxcrat:& qa gra 
uitate:& eximia quada bonitate polleret:uel Augulftno: Vgolinocp pti 
nacius repugnatibus iliu oem cu mira alfenfione traduxerat i fententia 
fua de excipiedo Galeario Mara utducis Fracifci filio:& ipo futuro poft 
iliu duce no lolii phumaiuter:uerumctiapbenigne:atq$ honorifice.Tum 
uero Antonius ipfc romagnanus multis uiris nobilibus fbciatus iter 
pit ad teplum fandi petri:quo Galeaciu ide liberu rcddat:cii offendit eu 
prudetia:& igenio amidei filii inde exemptu plxraqj pafluum millia per 
loca icultatatqj filueltria faditaffe:ut ide atea filiu faciudum monuerat. 
Interea heroica hxc uirago Blaca Maria cu rdciflettqbiT) ,at ifidiis Ga 
learius filius circiiuentus:mittit illico uirii ftrenuum:8C ex nobilitate me 
diolanenfi prxftante Petru pofterulatcui oium uni maximefideret:cum 
legatione libcramt nihil oio praetermitteret ob filiu Galeaciu hberandu t 
etiam fi exteri liberi fabbaudiefibus obfides dededi eflent:& luu ad hxc 
dotale primoniu cremona tradeda dono. Nec tn inter ea teporis quicq 
negligetius curat:q> ad bellu ptineat.ubi fabbaudienfes nullas honeltas 
codicionesadmitteret.Cxteru nulla ut ritit opusmullis obfidtbus: nulla 
donatioe:Nam 5C Taurini Galearius:St poia fabbaudiefium oppida: at 
qj urbes liberaliiTimc St fiimtno cu honore exceptus e.Cum uero Noua- 
riam puenilfefcoes undiqj fubiedi populi- icredibili multitudic cofluxe- 
re lachrymas gaudiis comifcentcs.Lachrymabanf.n.rccente ducis fran 
cilci obitum.Gratulabant’’ aut comiti Galeario iniperatii rcditunnfibiqj 
plurimu lxtabanf eu non fccus prxfiupore ftuentes q nume aliqd' de 
mifliim e cxlo.Vbi uero reuerti ilet mcdiolanu fla tuto die.xiii.Kaledas: 
apriles:& ducatus ifignia more pfio acccpifietmulli fe uoluptatimulli re 
lalTationi tot.tatilqj laboribus fatigatusmulli otio dedit:led ea quotti > 
die obibat oia:qux St i parentes erant pietatis munerati ciues aut caritas 
tistac iulli.Et indicabat' certe ab oibus fupra xtate fapere.Scd q?ei 5t no 
mc:8t audoritate mirti i modum auxittpulchrum c audiretgt id qde cur> 
fi.Quoci mo attigcramtdiiua hxc regina nratcums aia pridie huius diei 
in cxlum pro fandiflimis eius meritis una cu fuo fi dere eft afiiimpta:cu 
omni in re circa liberos regie educados prxeipua diligentia utebaf ttiun 
in ea a pprime fingularkut eloquentia cum lapictia coppularcn. R ebat' 
.n.id inertis cuiufdam licqcix ee perfimilemt qux pmdcntifiimc qs fen 
tirct:ea iepte loqueretMd qnantu Galeacio duci profucrifquxfo: attedi 
te.Iulfit couocari ordines cudos:atq$ magilfratus i femotu ducatis curix 
locu que ipfe delegerat:Na neq* pater:uec alius qfqua ex eius maioribus 
.Antonius ro > 
magnanus 
Briantms 
Auguftinus 
abbas 
Vgolinus prae 
tor 
Fancifcus dux 
Galeacius 
Sci petri eccfa 
Amideus 
magnam is 
blanca Maria 
Petrus 
rula 
Cremona 
Taurinum 
Nonaria 
Mediolanum 
xiii.Ka.apnles 
Curia ducalis id tinqegerat:Qlii ubfces eoueneruritfi 1*5 aggreflus ab crdie fenatoriri: 
cui fecreto cofilio nome eihdeinceps a col!egio:qnod iufticia: co 
filium appeilat':gradatimq? ab utrifq; aedilibus & ordinanis:& extraor 
dinariis q dicunt';# a qusltonbus demde:magrat!buf<£ csetcris di cedo 
;pfecutus ita memoriter: ita copiofe:itaomate:atq? elega ter loeutuse: ut 
ex eius lingua:quod de Neftore apud homeru legif:meile dulcior pflue 
re uideret' oratio cum ea fententiapz ui.atqj grauitate:quae ex umuerfa 
philofophop: fchola colligi maior queat:nullu is profero pratteries mu- 
nus:quod ad fingulos pertineret.Ad pcftremu uero fubdidit cum qua x 
d i iperatoria maieftate ea fibi ec metem:ut fingillatim pr.xmia jp digni - 
tate repederet:# lecundu iufticia: (auditate:ncqj affcdiom cuiq locum 
apudfeforc.,pmdcquilqjopamdaret:neqdprxtcr officiu perpetraret: 
Qua: ubi locutus dbitaoes a (e dimifittut eius eloquctianuatqj fapictia 
admirati dicere no dubitaret:certc nofter hic princeps iuuenile nil fapit 
g ita fuperat prem: ut pelca tradit"' achiiles.lntcr hscc Bartholomams cob 
lio bergomeusmt nunq fua forte cotcntus erat:cotradis undiqj uiribus 
cofifus magnitudini rei pecuniariae:cuius auiditate (emp ardebat:abdi- 
cat fe ab igenti llipcdioaie illisqdem inuitis ppter inexplebile 
hois auaricia:cui auri cogerendi fatis eife nil pote rat.Mouetqj i flamini 
am ea dudus (pe:ut Immola nullo prorfus ipedimeto potiret': qua iam 
uaenalem ppofucrat Borfio xftcnfnBorfius enim ut cft animo inclyto: 
& ucluti natus ad iperandum:in rempublica bononiefem oculos coiece 
rat:quam facile putabat ob ciuilis fadiones:qbus ea duitas femp fludu 
at-Xux uolutatniperiocg cefluram:modo ii:quos in ea urbe fautores ha - 
bebatpmu!tos:(ed id facile cofeduros aiaduerteret. Auxerat huius rei 
cupiditate Borfio calliftus potifex maxius:q ei pollicitus foret dono Box 
noma datu ire:cum primum libi huius munificentia gratia dinumerat 
fet centum millia nummum aureum:ac deinceps quotannis iure eccle x 
fiaftici tributi aureos penderet quadragintamillia:id quod exeoulqj te- 
pore utrincp confcdum efiefcmfi duxFrancifcus hoc tam exeerabile fa - 
cinus prohibuiifet fuis uiribus Iohanni bentiuolo auxilium feres aducr 
fus Cal;ifti:borfiK$ couenta.Exiftimas igit' Bartholoma:us collio fibi im 
mola extindo duce Fraci Ico fphortia ce in manuma Galeacium duce 
nil cotra ut adolefcetulum iudicabat:ideqj dux borfius fentiebat 
qua poteft celerrime p agrum ferrariefe copias agit.Quod ubi apud Ga 
leacium icrebruiffetmt e oi in re (olleres:ac diliges:(cnem ia prope d'cre 
pitum adolofcens flrenuus anteuertit exprefTum:# icomiptum de fefe 
oibus documetum exhibens; 116 minus bellicam difciplinam ex patre. 
Cofiliu fccretd 
Coilli um luili 
cix 
Magiftri ordi* 
naru 
Magiftri extra 
ordinarii 
Thefaurarii 
Keftor 
Homerusit ; 
Peleus 
Achilles 
Bartholotrue-' 
us collio; 
Veneti 
Flaminia 
Immola 
Borfius dux 
Bononia 
Calliftuspou* 
max. 
Fracilcus dux 
Iohanes benti 
uolus 
FerraricnGs 
ager FradjEcus dux 
Blanca Maria 
dux 
Francifco fphbrtiatcj urbanam bem ex matre Blanca maria didicifleiha 
bereqn promptu. Nam qih & quos pater moriens cquitatus:ped!Catufqj 
reliquiiVct:&quos ipleex trafalpinagallia reuocalTet:iam antea ad coti 
rinedos i fide populos fuos ois circuquaqr.ubi opus ee cenfuiifet: diftri- 
bueratuis fine labore ullo fequi iufFis i agrum pmefem deuolat: ut inde 
pro tpe cofilium caperet. Fredericii ucro feretranu comitem urbinatem 
q non loge ab Immola fe cum fuis copiis cotinebatandc bononiam uer 
fus jppter bartholomari bergomenfis aduentum mouille audiesmo diu 
tius diflferendu ratus per Regmmutinaeqj agrum citato agmine i 
niefem agit exercitum:quo 6C bononienfibus ipfis animos excitaret 
uerfus holtilis infidias:& imolefibus auxilium terret 'cotra Bartholoma: 
umtuel cotra borfium potiustcuius idudu barthoiomauSoia moliretur 
Putabat cni Borfius ubi Immola potiret':facillimus fcfe bononia 
\ ditionem fua.Galeacius ubi bononia cum maximo ciuiu applaufu cll 
igrelTus:curauit apud ois magiftratusmrbifqj primores hie orone. Qui 
ubi ocs alacriter couenilTent:eos hortatus cibncqd fibi neqj a barthokv 
mseomec ab aliis ullis uiribus timedum exiilimaret.No eni te mododcd 
ctia Pherdinadum rege:& florctinos:& ceteros quofq? locios bononien 
fibus auxilio (empcrforetmodo iecu ipfiad publica utiiitateidignitatcq; 
c6ucnirent:& cocordiam aleret. tata cum maieilate:& ornatu uer- 
boijz locutus efbutab oibus no minus eloquetia:q fapietia uniuerlos pri 
cipes anteire iudicaref.Tatam uero i copc ais excitauiterga fe beniuole 
tia:ut i oium ore honorifice:#icredibili quada cu obferuatia ucrfaretur 
nec aliud quicq mallet:quam uni Galeacio Mediolanefium ducigratifi 
cari oia.Rebus ita apud bononielescopofitismouet illico ifeilis fignis 
Immolatu uerfusrquam Bartholomams iam obfederat.Iungitqj fibi re- 
nouato llipedio Fredericum fcretranum.Is cim quod ftipedium fub Fra 
cifco patre meruerat:eo fundus iam erat. At Barthoiomams collio 
ge fecusquam fperarat.fibi accidiiTc itutus obfidionem loluit primo ad 
Rubicona no longe a caftrocaro:dein uero ad fauctiac fuburbia fe 
pics.Nihtk» oium magis cauebat:q pugnandi necefiitatem:qua iplain 
effugere tadem no ita potuit:quin ingenti cum detrimcto:ac dedecorer 
tra difficillima ferraricfis agri rtagna te tutaretur:# ita coadus ei ufdem 
Borfii.Venctomqs intemetu folueret omnem belli fuipicioncm eodem 
regreiTiis re infeda: unde modo egreffus maria uidebatur: ac montes 
fubiugatums. Cum a Galeacio geruntur i flaminiis. 
fes: quosfabbatenfes licet a Sabbatis montibus:atqj allobrogas ap> 
pellare :rati fibi opportunitatem :oblatam agrum nouarienfem holh 
iimanu adoriuntiu- lgni oinuiaTcrrcxj uail.ltes.Qua quidem re fadum 
Parma 
Fredericus co> 
mcs urbini 
Bononia 
Regium 
Mutina 
Pherdinauduj 
rex 
Florentini 
Immola 
Bartholcmae" 
us collio 
F icdcricu.s co> 
mei urbini 
Rubicon 
Caftrocamm 
Fauentia 
Sabbaudien 
les 
Sabbatenles 
Sabhab motes 
Allobroges 
Agctnouane^ 
fis €.*ut dux Galeacius raptim regrederet' fabbaudieGbusoeeurfmur: qu6s 
breui oes 8C reprelftt:& uicit no nullis eorum oppidis aliis direptis: aliis 
expugnatis.Qux tn oia illis pacem petetibus pcrbenigue:amtceqj relti > 
tuit:& Hyolahtc ipledidiflmia Sabbaudieiium duce:Caroloqj nata re - 
gefrancop: affinitatem filia eius filio Sabbaudix 
duci Filibertho iunxit matnmonio.Cum hxc tam multa taqj 8C uaria:8C 
praeclara: & belli :&pacis tam breui tempore a filio Galeacioduce gefta 
aio uolutaflet Blanca Maria mater:cum certe digniifimum cenfuitrqui 
Ce tam difficili tanti imperii gubernadi puincia liberaret* Ad quod obeu 
dum eo magis adducebat':quod diuino quodam fomnio iam praefugio 
ret Ce no admodum diu futuram i uiuis.Somnia aut fuit huiufmodi.Cu 
poft caftigatiiTimum cum multa (obrietate ieiuniu fbluta iellet in fom - 
num apparuit ei quam qetifiime dormieti(ita.n.uidebaf )dux Fracifcus 
(phortiam:que uel mortuum uxor pudiciflima xque amabatiatqj uita 
Uiam.Is in hxc uerba eam adire uifus e.Blanea Maria qua mihi in uita 
iucudius nihil fuitdam quieicendi tempus aducnit.No multo poft una 
futuri fumus.in illa cxlelti patria: ubi oia funt plena gau 
dii fempiterni.Tux de me pientiffime orationes apud clxmctiflimum 
humani generis redemptorem exaudiri meruerunt.Vides ornatum me 
um:ac uultus hilaritate.Nihil trifte apud me eft:nihil lugubre. Apparu 
erat enim i habitu ducali:habereqi uidebatf fupra caput auream illa av 
ronam:qua Ladiflaus nobiliiTimus rex ficilix dono milerat ad Philippii 
Mariam ducem.Proiequebat' deinde:fuipice ad dexteram altius.ContS 
plarecp illud fydus:q> multis illuitrat' ftellis.Hx agcli funtquorum tu co 
mitatu tolleris i cxlum.Cu primum fydus id apparuerittitineri te accin- 
ge:No enim tibi diutius laboradum fueritdtaqj ianti:tamqj difficilis im 
perii gubernacula trade Galeacio filio:q etiam tibi monedus cft: ut pro 
acrimoniaigenii fui gerat oia moderate:neque rei cuiquam magis con> 
fidat quam deo:q (olus eum tueilpoteibredderequc incolumem. Nam 
humana cucta prxfidia uana funtmulliufqj mometi.Coniiciatqj oculos 
ad coronaiqux paucis poft anis ei debet':fi iufticix maluerit:q cupiditas 
ti ftudere.Ouibus dictis & ipfe euanuit:8Cblanca Ibmno e (oluta: lecum 
igif ipla coiyderans qux dormienti apparuerantmihil fibi cum in ibnv 
nis:quxgrxci enypnia uocant:ce iudicauitaiec item cum ui# 
fis:qux funt:cum hxc duo genera niliil poli (bmnum 
portendat futurum:fed aut efle fomnum hoc eft onerio:aut 
uifionemrquod horama appeilatur:aut oraculu poti us: quem 
chreimon grxei uominat,Et oia quam accuratiflime dik 
quirens non difficulter coniedauit tria hxc genera ad luturas actiones 
Hyolltisdiix 
Carolus rex 
Blanca infau* 
tuladux 
Filiberthus 
dux 
galeaciusdux 
Blanca Maria 
dux 
Ladiflausrex 
Sicilia 
Philippus M« 
riadux 
enypma 
phatafmata 
oniros referri oporterc.Itaq? admonitofiHo Galeario ,p iulTis prnls nihil ex ea 
die aliud curabat:q ea oiaiqux ad aix falutefpcdabat. De qbus qdem 
rebus quoniam latis multa ,p tpre fimvabqj foco antea locutus: ludui: 
mxroriqj nimio fine imponendu cclco nobilifllme dux Galcachcu br,: 
atqi pbeate cu landilTnnatua mre blanca Maria adum fit:prxfertim cu 
nihil unq optarit i uita:cuius no fe uiderit affatim adeo copotem fada: 
ut iam decelfio magis metueda foret in tata humanate rerum mutabili 
taterqacceflio expcdada.Itaqj foluta aliquado aduerfe omi cuiulqj rei 
follicitudme:&formidine bonitatis lusc:pietatifq; penis cuolarit ad cx •' 
lum Quatap deum imortalem cum animi xqtate arbitremur reginam 
nram migralfe ex hac caliginolli uita i ferenum illud cafle/teqj domici- 
lium in tanta ciuium oium:& populoijc bcniuoletia:fidc:cocordia:obfer 
uatiatquos aeque amauit femp atq; uitam iplamiQuamobrem et mori.- 
ens no delinebat mediolanelem populii inter ceteros tibhprxcipue com 
mcdarc.Idqj iterum atqj iteru.ld unu diitaxat pinde atcp fufpirans:q> me 
diolani diem obire ppter ingrauefcetcm uim febris nequi flet. Illud aut 
in primis addebat pmagnx libi ce c6folatioi:q> foret relidura te filiu pie 
tiiiimum no ducem folum ac principem tati:& tam floretis imperii:ue - 
rum etiam beneficumtdxmentiflfimtimqj prern illuftrium tuore frum. 
Quare cum itdligebat iam (ibi ad hac humanam felicitatem nihil am - 
pliusoptadumce in uitamihil ct (ibi ducendum ee mtepcftiuum: nihil 
imaturiitquo diutius iter hoies laboraretmec.n.fe corpore moritura exi- 
itimabat mulier fapietiflima:qux liipftes foreti libcris:at animi imortali 
tate non fe prius flui didiccratrq i illius conlpedum ptreniflcttad cuius 
imagincm:& fimilitudine n oucrat le creatam. Igitur ut rem tatam bre 
ui oratioe compledarmo mortua e:fed uiuit mr tua princeps illuftrifli 
me diua Blanca M: iriaiqux commutata hac temporali uita cum fempi 
terna illa iam id prxmii i cxlo adepta eil:q> ufqj optarat:cum eifet in ui- 
uis.Fruitur prxfentiadruitur uifu coranr.fruitur confuctudineiSC collo 
quio humani generis redemptoris.Hunc rogat; hunc oratihunc prxeat': 
ut tibi femper in oibus rcbus:adionibufqi tuis & propitius adfit:& adiu 
tor:tcq? dirigat affidue in uiam iuflicixiatcp pietatis.Qux cum ita fint: 
xquo nobis aio ferenda elVhxc omnis uel naturx neceflitasmel uolim 
tas diuinx mentis.Nam ut nullum malum fit natura:ita qcquid ab deo 
clhid bonum certe xqueiatque falutare ducendum cfle nemo faux me 
tis ignorat* 
Mediolanum 
Peroratio 
Francifd philelfi oratio funebris pro Magnifico ducali Senatore:8C cla * 
rillitno equite aurato Philippo borrhomko Comite haronae. Erdifficile mihi profc&e:& apprime laboribfum oblatum 
ee dicendi argumentum mtclligo uiri cxceilentiiluni:qui 
p cum ipfe confolandus fimuios conlblaturus aduenerim. 
Quid enim no admodum doleam:atq} ingemifeam Phi 
lippi huius borrhomad fplcdidtlfmu uiri obitum: i cuius 
uita permagna erat bonis oibus fpes repofita.JQuare cum publicum: & 
cornune quoddam perfugium:atqj pixlidium c medio uideam ee fub - 
latum:iure mihidoledum poflum exiltimarc.Ifcrquc merito libet mihi' 
exclamare. Oh duram:& ineuitabilem naturae humans neceflitate: cui‘ 
nulla nra remedia aduerCmt.Oh inexorabile:# imitem hominu forte :s 
quae tum opptim s maxime:cu nullas abs te putamus ipendere infidias:' 
Sed quo feror demensdeuaturus acceribr no exalperaturus acerbitatem 
crudilTimi uulneris.Vinciat" igitur.obftringaturque ois animi dolor 
tionis cullodiauit quem denique tempus toliet omnino:eum iam hinc 
(edet prudentia:# cofi.lium.Nam animus perturbatus ita fefc abhorret: 
ut re&c iudicarc nihil queat.Et quoniam uulgo putant non ee humani 
tatis folum.Ted etiam lufficix lugere plurimum eius morte:qucm pluri> 
mum dilexedmusrqus adduci poflintilhufmodi maeroris cauCa:: uidet' 
dicendum paucis.Namqj hae diligentius cogitanti mihi offerunt' quin >- 
que numero. Aut.n.dolemus nra cau(a:quod exillimcmus ex alterius 
morte magnis nos qbufdam priuari comodis:aut illius caufa: quoniam 
eu opinemur uitae huius fuauitate amitterc:aut qa arbitremur morte fi > 
ne acerbi il i mo dolore nemini :aut qd' uercamyr fore: ut 
animus ipfe ftereat una cu corporetaut propter futuros-apud iferos 
ciatus. Et dolerc qdem nra caufa hominis cft fefe amatisaio altcrurob 
camq; re neque magnanimimeque libcralis:quin potius ignaui prorfus 
nulliulque uirtutis. In morte aut qui dolor ince potelEquae fimillia fo 
no e ddeo:tttDiogenes ille cyon folutus i fomnu anteaqua 
luti iocabudus dixerit fratre forore auricipari.Na eadem uia:atque ui 5C 
morte:# fomnu fieri acutifianiphilofophitradidcre.Scd ut fomno ita 
et moite ne fcntictcs quidem corripimur. Qui uero ccnfent animos 
fimul cum corporibus interire:hi fanc cum maxime uidentur uiuere: 
mortui finit iion ea fcilicct morte:qua huius uitaexrurfurmmunufque ex 
plcmusmequc catqua peccato morimur:# deo uiuimusrut inquit Ayo' 
rtolus:Confepulti enim fumus cum illo per baptifmum in mortem: fed 
ea potius:quxe pcccati:dc qua et feriptu legitur:aia quae pcccat:ipa mo 
ciet?. Futuri aut apud iferos cruciatus illis horrcdi fut:q fcmetipfos cu 
Mineret hac mortale uitam:p omne flagitii imanitatifquc genus qua foc 
Philippusbor 
rhomaens 
Qtiinqj lugedi 
cauik 
Pdma caufa 
Secudacaula 
Diogenes 
cyon 
Philolofi' 
Tertia caufa 
Apoftolus 
Quarta caufa diffime uolutarunt.Non Philippo borrhoma?o:cuius uniucrfam uitam 
plenam fuifle honeftatis:8C officii liofiis 0cs.Qu15.11.m10 Philippo com 
tinetionquis modefiior/quis coftantiotfquis i oi re moderatior.Na & hu 
inani tate;& bnficetia femper quata fuerifcncmo efhque lateat:& no mo 
do nemini unquam iniuriam intulifcfed ne cuiquam inferretunoi ope: 
©peraq? curabat.Religionis eius:& pietatis itu dium ne parietes quidem 
ipfi lgiiorant.Intelligebat eim homo prudentilVimus no ec iii hac muda 
na uita patriam nofiramtfed in cario.Et quadiu hic peregrinamur: opor 
tere nos meminilfe illius patria?:ubi noftra mafio futura fit fempiterna. 
Quare ut ab oi cotagione pcccati:& maleficio abfhncbatata dieaio&uq; 
aliud nihil neqp agebat:neq? cogitabat quam proftratio Vsoculcatis 
buletifiimis animi motibus:ad illius ie uoluntatc componerenatq* com 
firmaret:ad cuius imaginem:&fifitudine faduseifet. Nullis mquanuc 
fuppliciis eft obiedus innocetifiimus:&optimus uir Philippus' 
ma?us:fed illis fruitur pra?miis:qua? in ca?lo his propofita funt:q dum m 
huius uitx curriculo fe exercent:quam minima fibi ibeietatem cum cor 
polibus efie finunt.Nam qua mihi fabulet' quifpia uita? fuauitaterQuae 
liae in haqpcellofa uita tranqllitasiqua? rcqes ullarQuod 
fi quam tande fuauitate deprauata hominii ratio fibi finxcritaion tam 
eius acceilio ulla optanda fuerat i Philipporqua metueda feccfiio. Im* 
plerat iam quitum itatis & quadragefimum annu ualitudine profpa:SC 
cade integritate fenfumqua ab incute adolefcetia femp fuit. Bona uero 
externa qua: aio bene iftituto erat maiora alia expedada.'* Natus e Vita 
liano pre uiro i oi genere laudis probatifiimo:quo uno illufirifiimus ille 
& fapictiifimus dux Philippus uix huitapd le qcqua aut carius:aut fple 
aut originem altius f.qs repetere uoluerit: iucniet ea 
manare a Vitaliauo antiqffimo totius Venetia? rege:a quo ctia lpo 
xiile comptu eft fciffimam Virgine hanc luftinam:cuius Jacratillimum 
nomen p tot religiofifiima monaficria in uniucrfo prope orbe terrarum 
celcbratur.Scd ne curiofius q par efbuetcra confeftemur: & ut reliquas 
etiam affinitates propinquitates:nccefiitudincs:qua? funt fere inmime- 
rabilcs:breuitatis gratia pra?tercamus:reliquit:utoes fcitis: nobiliifimus 
uir Philippus borrhomxus filias tris:eafq$ pudicifiimasifilios uero duos 
Nonne cx illarum honeft i firmis matrimoniis ttis fibi clari fi imas 
tifllmafqp familias pcipetuo affinitatis:ac beniuolcntis uiculo cdiunxrt 
Rufconcscomi:Viceccmitcsmcdiolani.Parma?autcmru£os i Nam ex 
huius Iohannis coniugio ornatiffimi equitis aurati:m quo uno patritae 
auitjeqj uiitutcs mirifica? rcfurgunt.Magmficos caipi dominos habebat 
affinis.De Vitaliano autem ingenti fpe puero:quem hic pra?fentcm lu-* 
Humanitas 
Beneficentia 
Religio 
PhilippusBot 
rhoma?us 
Vitalianus 
Pliilippujs dux 
Vitalianoium 
origo 
Vitalianuj-rex 
lultina 
Philippus Bor 
rhomeus 
Rufcones 
Comum 
Vicecomites 
Mediolanum gubreqj indetis: nondttp statcm ei licuerat aliam cimi capere:q id 
liare:ut £L fratristfiC Ilii q fimillimus fbret.Quid eni loquar de patria fple 
dorctq qualis^tufcp-fit latis:fupque patet:cii de eius maioribus fum lo- 
cu tus. Nam liue Patauinum Philippum dixcrimus-.fiue mcdiolanefem: 
patria natus eft # uetere:& i primis iclyta.Nam patauium troianus an- 
tenor codidihq qcqd iacet iter alpes:#finum adriaticum magna fua cu 
laude fubiugauit.Mediolanum uero ab Heduis.Gallifcp trafalpinis con 
ditum ee coftat:q> ipm nomen accepit ab urbe prifca illa:# nobili Medi 
olano:qu£ i xanthonibus adhuc extat.Quanti aute Mediolancfem hac 
urbe fieri oporteat:ex eius rebus tam multis:8£ tam praeclaris cu fupiori- 
bus fieculis:fcur*ira etiam tempciiate aflidue gcftis no oblcure indicari 
potelt.acceduntopes: £iamplillimaefacultatcs:quibus caeteris Medio- 
lanefibus oibus poli ipos pricipes lupior phibppus crat:atqi habebatur. 
Dnabatur eim no angleriae:8C haronx foluimcuius erat Comes:fed aliis 
quocg nonullis municipiistfii caftellis.Quid eni meminero: uel militiae: 
uel fenatorii ordinis ifigniatquibuSjU diuo pricipe noitro ppter eximias 
eiusnlluftrifqj uirtutes ornatus e.Quam uero carus cct:fi£piucudus uni 
uerfis ciuibus:at9 peregrinis:ex phtis funeris pompa licet aiaduertcre. 
Quod fi duo maxime i oi rcp.expetuntahonosjfiC utilitas:! qbus ipfis p- 
magnam politam uoluptate rcntur:qd uni Philippo defuit i tatis uel fu 
istuel ad uita: fuauitate.Tepeftiue igit'exceifitex hac 
uita turbulctifiima i eam pfedurus uita:quae nulli elt motuiuiulli muta 
bilitati fubieda. An fortalfe nefcimus: quo diutius uiuitur:eo magis 
peccatur.'1 Itaqi optada profedo eft ea mors:cuius iteruentu fit:ne culpa 
reddaturquottidie cumulatior.Quod fi Ariftippus uoluptarius ille cy- 
renaicus:quo uitae cofuleret:quicquid nummorum ferebat fecum: abie 
effle fertur:nos:quo uitam pofiideamus aeternam: miferabilcm uitam 
hac:atq; aerumnofii: quae# caduca e:fi£ lubrica:# incerta:tati ducenda 
arbitrabimur.'1 Cupio:inquitPaiilus:diflblui:8£efie cii Chrifto.Quis ue 
ro cum Chrifto futurus fit:ubi fe minus eius imitatorem geflcritfQuod 
(i ille nra ca mori uoluit nos pp nos ipos dubiteus movirNecjci *ea mors 
mala ee ullo pado pot:q ubi adiienerit:oi malo nos liBat.at dixerit qlpia 
qd' uita tollit:no malu ee no pot.Nec illud rurliis in bonis no eft hndum 
per quod uitam adipifeimur lempitcrnam.Nifi boni plurimum ellet in 
morteaiunquam dixillet fapicntiffimus ille Dauid.Preciofa in confpe- 
du domini mors fandorum eius.Quod fi beneficio Mortis tcrreftri liac 
omni mortalitate:peiturbationibuf 9 exuti immortalitatem fimul cum 
tranquillitate induimunfi ne refulgere quidem lkefcnifi animi a corpo- 
re feparatio antecefferi kNolimusper deum lmmortalemmolimus mor 
Rufi ' * 
Parma; 
! v * 
Philippus 
Patauium 
Antenor troia 
nus 
Alpes 
Mediolanum 
Hedui 
Galli 
Xanthones 
Angleria 
Harona 
Municipia 
Caftclla 
Pompa 
Honos 
Vtilitas 
Voluptas 
Philippus 
Mors 
Ariftippus 
rcnaicus 
Pnuliis apofto 
lus 
Iefus xps 
Dauid Dol6r 
Aegritud^ 
tem in malis ducere:qu£ aut e optimaiaut optimoru bonorum cattfa # 
Itaqj ponedx funt lachrymxxcprimcdi gemitus: & animi dclor fedaiv 
dus penitus.Nam cum omnis perturbatio grauis fit:oium tamen 
fhlfima clb& pernidofiflima «egritudoxuius ui atqj impetu fxpc fa&fi 
legimus:audiuimus:uidimus:alios i asgrotationes incurabilis incidiiTe: 
alios furoreanlaniaqj coireptosralios fibi manum confciuiiTe. Et ne pro 
fixius noftra protrahatur oratio:prudetiflimus ille mihi uideri debet: g 
St naturx legi no aduerfat':& xquo aio fert ncccfiitatem. 
Qu<e qdem oro habita e in teplo Diui Fraciici.xi ii .Kalendas iemptebris 
anno a Natali xpiano Millefimo quadrigentefimo fexageSmo quarto* 
Franci Cei Philelfi oro funebris p magnifico eqte aurato ducaliqj Senato 
re Stefano frederico todefchino. 
Stefanus 
deticus 
Vamquam no obfcure fiituru aiaduertam iUuftrcs uiri 8t 
ampliflimi presmt mea hxc omnis de Stefani frederici to 
q derchini obi tu hominis fan e & prxftatis 8C magni tumui 
tuaria cofolatio non tam pfuafionis apud uos locu quam 
impetitudinis cofequaturiuolui tamen i hac uehxmenti: 
ae ppe comuni omnium ueftrum acerbitate pertinacius coyi uoluntati 
refragaritqui apud me 8£ au&oritate SC gratia ualere plurimum: ££ pof> 
lunt 8i dcbentNam fi alia etiam omnia qux huic tato tam pio:tam 
gulari tam eximio muneri pnecejflaria funt mihi adellent.qux certe a> 
defle nequaqua ientiorduo tamen funfcquibus n5 temere a diccdo n5 
deterreor.Quo eni pado autaufitaut (peretquiipiam cofolari aliostqui 
uel i primis cofolandus ipfefit.No cim polium no dolerc & grauiter & 
permolefte ferre eius uiri obitumxuius uita tum noftro diuo pricipi Phi 
lippo Marix anglo fuauiflimis fuismoribus pcriucuda tum bonis om> 
nibus grata.Quippe qui intelligeret commune fibi quoddam 6C firmiili 
mum patrocinium prxfidium opem in eius falute pofitam ac locatum 
e(Te:his igitur no abfurde cum officii aut auxilii quicq uel aduerfis uel 
(ecudis i rebus fuis defyderantVirgilianum illud liceat crebra memoria 
atqj lachrymis ufurpare.Quis te palinure deorum eripuit nobis .''Quod 
autem fecudo loco me ab huiufmodi oratione magis atqj magis dehor 
tatuneft recentior & inufitatus dolor aeerbi uulnerisxui fi mederi intem 
peftiue ftudeouiereor ne utm doloris aggrauafcam potius q ulla ex par 
te lcucm;faciam tame/i neceflfe eft quod imperiti medici nonnunquam folent:qui ubi graiiiusargrotantcs curandos accepcruntrueriti ne fi diu 
tius tardarunt fore ut morbus &inualefeat:& ilici udefeat magis: non 
graues folum fed etiam periculofas curationes adhibcnt.Et ita fit fortu 
naquadamuit quam fana ratio defperarat:temeritas bonam fepe uale 
tudinem afferat.Nolim autem miretur quilquam:fi in hoc fubito 8C re- 
pentino dolore ac ludu ftibita quoq; 8£ repentina noftra erit oratio: fa- 
piatqj Demaden magis quam Demolthenem.Ex tempore eim mihi dt- 
ccndum fuit nullo apparatu nulla prjemeditatioe nullo ordine uti licuit 
tanquam tumultuarius Miles in aciem dcfeendo.Magna profedo iadu 
ra nobis:K ea poene intollcrabilis patres amplillimi in huius Magnifici 
& excelletis *iri Todefchjni obitu fada eit. Amifimus eim eum qui nul- 
litis officiimullius bonitatismullius erat uirtutis expers. Nam cum ab 
incute aetate accepiflet duasclfe uirtutes ac uias hominum animis©- 
pofitas quarum altera per temporales adiones:altera quae in cotemplT 
dis sternis rebus uerfatur perueniretur ad deum no folum ut feiret: fed 
longe magis ut faperet operam omnem fuam induftriam omnem dib- 
gentiam accommodauit. Memoria enim tenebat qnod Iob uir fandi fe 
fimus Ioqucbatur:pietatem fapicntiam ce:malis autem abfhnere fcien- 
tiam. Nihil uero magis ce ex media pietate quam deum coleretquippe 
qui &uera& unica fapientiafit:& omnis rerum temporabum fcicntia 
ab ipfb manat id quod tum alii nonnulli tum apoftolus Paulus plane 
docefciuquiens. Aliiqiudem per fpiritum datur fermo fapieti«:alii Ter- 
mo feienria: fecundum eundem Ipiritum. Quamobrem non folum 
has nobi les inferiorifque uirtutes prudentiama ufhciam: fe rdtudinem: 
temperantiam egregie in omnem uitam fequutus eft TodeTchinus: fed 
multo magis atq? magis fapicntiam ipfam. Inteiligebat enim per hu- 
iufeemodi temporabum rerum cognitionem: & humanae turpitudinis 
fugam iter Tibi quoddam parari ad immortalem deumtquod tamen fe 
nunquam eiVe ad eum omnino dcdudurununifi&piumipfefe&illi- 
us iiicompradicnfibihs & ineffabilis maicifatis indefeflum obferuatio- 
rem cultoremque pratftitiflet. Itaque nihil tanti faciebat quanti diub 
nam religionem. Ea fe recreabat & reficiebat: ea fe dies nodefq; ob- 
ledabat: nec illorum quicquam aut omittebat aut prxtermittebat:quae 
facrofanda chriftiana fide praecipiantur. Tunc fe' fandi & boni ui 
n officio maxime fungi arbitrabatur : cum nihil quod a diurna le- 
ge abhorreret: fed quod fas piumque uidiffet: faditaret ♦ Pnrdica - 
re palam confueuerat quod Paufanias plifionatis filius: cuipiam 
olim rclponderat r leges imis non legibus uiros dominari oportere. 
Demades 
Demoftheiies 
Iob 
Paulus' apfits 
Paufenias Et quoniam omni in re deum femper ante oculos ponerehcui nihil 6c > 
cultum ee iudicabatmihil erat eius fide conflantius nihil certius nec p - 
miili poenitebat unquatn:Ea.n. in jpmittendo grauitate utebatur & ita 
metiri oia ac conTpicere ltudebatmt nemini unquam iniuriam faceret» 
Qua in re illud regis Agefilai minime pbabatxui cum qdam aliquado 
diceret. At pmifirti:codemqj fepius rcuolueref’ Ita mchercule pmifi in- 
qt:fi lihid qdcm eft iuftumtfin autem miuftum locutus fum non pmifi * 
Nihil enim necp ,pmittcndum lieqj ullo pa£lo per fimulationem difft - 
mulationemue dicendum ee cenfebat:quod a iufticia honeflateque fo- 
ret alienum.Itaque Agin illunnquem ultimum regem 
pdidere: mirum inmodum Iaudabat:q cum parentes quipiam per in 
iufticiam fua gratia ageret hortarentur ac rogarent: Vbi aliquandiu con 
tradixiflet & illi nixius urgerent ait.Quandiu apud uos fui nullanijtene 
bam iufticiae notionem. At pofteaquam me patria: tradidiftis huiufque 
uiribus itemque iufticia atque pbitate pro uirili parte iftituiftistharc eni- 
tar: non uos fequi.Et qa uultis me qux optima funt agereroptima ue 
ro funtiqua: iufta fuerintxum hoi priuato tumualde magis piicipitquac 
uultis agam: qua: dicitis milfa faciam.Non igit' mirari quenquam opor 
tet:fi tanta cum aequitate moderatione & abftinentia ius omnibus dice- 
rct:fi nullius nec precibus nec opibus a iufticia: & pietatis regula dimo - 
ueri unquam potuit:adeo erat & magno & iuidto 8£ elato animo:ut nui 
la earum rerum cupiditate caperetunquas uulgus maxime haberet in p 
tio:Quotus enim quiiquam eft:g fi cui negotio procurationiue praefiie - 
rit:non iurepoilit repetundarum arcelfirnequaquam hi cum animo fe 
cum reputantiquod 8C prudenter 8C uere Alchanes thelecri filius aliqua 
do refpondit.Nam cum quis percun&aretur.quam obrem a mefenits 
munera non accepiflef.Quoniam ii accepiflem inqf.legcs pace frui ne- 
quiuifient:Atcum Thodefchinus ei a noftro humanifiimo pricipe ma 
giihatui praifedtus eft'et:quo nullus alius inter infubres ligurefque om - 
nis neque maior eft neque illuftrior:Quippe quod eius dicioni iurifque 
reddendo omnes fhcerdotum omnium dignitates:qua: permulta: aplif- 
fimacque funt:fubiiciuntur ac parentinon modo a nemine munera un - 
quam acccpitrled eos etiam pro fua grauitate acerrime caftigabat: Qui , 
uel poftiudicatam caufam difceptationemque omnino compofitam ££ 
traquillam huiufmodi aliquidfibi detulilTent:Exiftimabat enim homo 
prudentiflimus decere iudicem & magnum uirum non corruptela fo - 
Ium fed omni corruptelae & auariciae fulpitione uacuum eflc.Proindeqr 
fit.M.Curii fa&utmquia a famnitibus aurum dono milium noluiflet ac 
ciperemon poterat non probare;# quod Photion athenienfis his relpo- 
Agefilaus rex 
Agis* 
Alchanes 
M.Curius 
Photion demttqui centu ad (e talenta donaturi attulifient:laudibus ad cadum e* 
tollebat.Nam cu rex Alexander regale id pulchemmumqj munus ad eu 
mifilVetniucios rogauitphotion quid tadeni i toto athemefium numero 
Ce £olu alexander ea pecunia donaret:q cum rcfpodiilentiquoniam (biti 
ipm alexander duccret:& bonum 8C aequum unii:,pinde ait £finat me & 
uideri & elle tale.Quis igitur heu talem & tatum uirum non iure nobis 
ereptum dolcatipfcrtim ac turbuletiflima tcmpeftate cu eius tu pradfem 
tia tum uirtute maxime opus eet.Non eim is erafcqui titanumiut ita di- 
camus ac gigantum genere fc natum exiihmaret.Nam qui ex illis ortu 
fibi uedicarent:perpetuas cum deo inimicitias gcrcrerab eocj puniri no 
dubitabatSed quod iuftis oibus mocentibufqj uiris commune clb& ab 
deo fc certe opinabatur: & ad deum reditum (ibi facilem expedituq; pa-< 
tere.Nos enim dii coloniam inferiorem hunc orbem incolererquia ££ co 
Ionia: duitatum illarum a quibus miiljc fuerunt:8C iura 8C leges feq ob- 
feruareqj cofueuerintatidem 8C nos diuinx iufticiae atq* pietati lege cxle 
fti obftnctos efle. Quod fi religiofe caftaeqj tuercmuribreiu fore:ut tam 
quam ex laboriofa quadam peregrinatione atq$ exilio potius qcarccre 
ex hac mortali uita molccp corporea in duitatem patriam in cadeltcm li 
bertatem i bcatitudinem fcmpiternam rcuocaremur.Itacg llultos & 
nos appellabat:qui uentri & fomno dediti: qui uel inanibus uel turpif* 
Gmis obnoxii libidinibusaicc unde ucniflentmec quo redeiidum foret: 
nec qui tandem ipfi eent cogitarent.N’cc eim nos corpus ce:fcd aliquid 
maius corpore multoqj prai tantius & diuinius.Nam minime dici Itu- 
ftra nos ad dei imaginem creatos.Praetcrea iniquam ignorauit antiquu 
illud fiue dei Apollinisifiue lapietis alicuius dicere apud 
omnes celebratunugrauiirimiiqj prjcccptu.Nofce te ipm.Nam aliud ni- 
hil ee interpretabat' fci|5m nofcere:q ut 8C animum fuum ce immortale: 
£C corpus mortale quiiqj cognofceret.Quxcuqj igitur ageret: quateunq; 
dicerct:qua:aiq; deniq; cogitaret ad immortalitatem animi: ad beatam 
uitanr.cadcltemqj refcrcbat.Mcmmcratquod Simonides poeta Paufa- 
nix regi lacaedemoniorum confulucrat fc hominem ee.Mcmincrat bo- 
norum mortem noce interitum omnia difl'ipantem:atqj delentem: fcd 
uf feparationem quandam animi a corpore-.hoc clt imortalis uitxa 
ta mortalirucl fcmpiternum fomnummtPlutarchus ait. Tam diu aute 
fempiternum.-quo ad cadeitis illa tuba ifonuerit.His igitur cogitationis 
bus Todefchinus utcns:ac fcfc per omnes humana:: ac diuini uirtutis 
modos exercens:& deo carus:& hominibus admiradus elt rcdditus.No 
enim line quadam diuina dilcdioeiatqj benignitate tanta i huius 
k duAibusiac naufragiis pfpcritatem ad ultimam ufep diem expertus e: 
Alex^dcrres’ 
Agis 
Simonides 
Paufruiias 
Plutarchus S*eutichides 
&eam certe prolperitatcm propterea firmamiatq? immutabilem Tquid 
omnia deo:& non fortunatquodleutychidcs etiam ille primus mone-* 
batfcmper credidi iTct.Qui enim fpem fuam in deo collocarit: nunq fe 
fua fallit ipes. Refpicit fp deus pios: Suillos hoiesicofqj no modo tue- 
tur;lM rebus lecudis omnibus auget atq3 amplificat.Verum quid cade- 
ftia:qua:q} fupra nos fuiitrpluribus confcdtemur i Quanti cifethic uir 
floretiflimus faciudusriatis nobis illuftrium uirorum: laudatiflimaruq* 
uirtutum optimus eftimatonpremiatorqj oitedit lapietiflimus princeps 
nqlter:qui ubi mirabili illa lua accutilfimi ingenii ui:& diiiino quodam 
metis afpc&u omnia diligentiiTime rimatus penitus peripexifiet: nihil I 
eo eficquod minus fidem :& integritatem faperet.Quqm infans 
a patre fummo principe ad fefe inlhtuendum:formandumq$ acceperat: 
non aliter iemper apud lc habuit:&omni honore dignatus:profecutuf- 
«5 cft:q uf chironemtuel phoenicem Achilles traditunnec id quidem ab 
rcranimaduertebat enim i Todc fchino facilitatem:humanitatem:8C mo 
deltiam fingularemtminficam animi coilantiamtatque magnitudinem 
rerum gerendarum intelligetiam no uulgaremteximiam grauitate qua 
dam igenua comitate conditam:pra:cipuam inocentiam:egregiam eq- 
tatemifidem incorruptam:pietatem inauditam. Qua: certe fingillatim 
omnia:aliaqj permultatdum mecum ipc cofideroaion pofliim eqdem 
eius obituaion uehatmeter moueriiarigi excruciari.Nec ftoicis aflentior 
qui quod natura fieri no poteft:a:gritudinem omnem amouentno cim 
fum animo perfrado:iaxeo:ferreo:adamatino.Verum cum rurfus expe 
do me:8C qua coditione nati omnes fumus ltueor: facile itelligo hui u£* 
modi omnem dolorem fruftra a nobis fufcipi.Quid eim per immortale 
deum tatopere mouere no debet.'1 No uolumus cum natura pugnare? 
Qua: tata demeria nobis eftf Qua: deliratio? Qua: tata demum ifania? 
An illud:qiiod grsecorum lapietiiTimus apud homerum Vtyfles loquit": 
tiuquam audiuimus.Nihil homine ifirmius tellus animalia nutrit Inter 
cudfca magis. An qui mortales nati fumus peride atqjdei fimiles quin po 
tius fupra deum.C Nam deus ipc mori etiam uoluitOueluti cum deoipo 
quo immortales futuri fumusxotenderc audemus i an ignoramus non 
i hoc terreno coeno:fed i edefti illa:8C triumphali gloria immortalitate 
parari nobis.Homo einv.ut iquit Platomo terratneq* immobilis piata e: 
ied calixuius caputu quo metem:& rationem:# itelledhim pofuit. Et 
ex quo reliquum corpus uerfum ad terram prodeatmeluti radix fit ere- 
ftum ad edum. Quid pra:tcrea ha:c uita:qux tot tcpeftatibus:tot nau 
fiagiis:tot iccndiis:tot ruinis obnoxia erumnola plane mors eft:adeo de 
le&arc nos debet:ut cum eius ergaftulis:# uiculis noitri aliqui liberant"; 
Chiron 
Phoenix 
Achilles 
Vtyljes 
Plato flcrc:lamentari:lugerc n5 defluamus. Non inmria illud prudentifilmi 
duris dictum uideo a ueteribus laudariiqui cum tempore 
leuidtricac cladis audi flet bon um quendam # fortem uirum animam cf 
flaiTe.O hercules inquitiquod ocium uir hic narius elt:ut inter tot nego 
cia:ac turbatioes per egrotatione ex hac uita difceflerit:difceflit inquam 
Todcfchinus ex hac mortali uita artate iam ultima mente fana: # fcnfi> 
busintegris:poftomnia:qua:externauocantur bona in mediis totius 
Italia: procellisrac fiuriibus.Et ita difcelfit ut quoniam benerac beate ui 
xerat:mortem:quam inuocarc non cogeretur: feliriflimam fibi duce- 
ret. Nam cum (ciret eum male uiuererqui femper in uita fbre (e puta- 
re tata animi (emper ltiiduitiut nihil ei inopinatum pollet accide 
re:# morte ip(am quandociiq; ueniret non inuitus experiaret. Qubius 
qdem oratioibus id tandem eft mea fentetia aflccutusmt quod femper 
optaratmuncperhanaquammortemuulgo appellamus: immortalis 
efferius immortalem deum coram alpiciat:# quod humano generi ul- 
timumtfempiternumque bonum eft:# uero: & folido: # incommutabi- 
li: # sterno finiatur gaudio.Quare nolimus oblecro paties ampliftimi 
uadiementius dolore affici.-quam oporteat:# quod non diu poft tem - 
pus docebit;huiu(modi necellitatem a:quo animo ferendam cfte. Iam 
hinc ratio ipa docere nos incipiatme nortro uideamur non alterius tor- 
queri icommodo:#aliena: quodammodo inuidere felicitati. Mediola- 
ni in templo dtui Ambrrofii.M.cccc.xl, 
Epaminodas 
ORATIONES NVPTIALES. 
FRANCISCI PHiLELFI ORatio dc inita (ocietate inter illuftriflimos 
Duces Bonam eiufqj filium Iohannem Galearium & Hercule aritefem. 
RISTOTELES ILLEPERIPA TETICVS:Qiuobfin 
gularem quandamiac prope diurnam ingenii acrimonia 
a am:& uarietatemrmagnitudinemqj dodtrinx: & diligem 
tiam praeterea indefeflam: atque incomparabilem inter 
uniuerfos philofophos habitus eft illuftris : docet in iis 
praeceptis: quae ad Alexandrum maccdonix regem re> 
liquit (cripta: opus efle in omni rerum publicarum genere eorum 
Ibcietatem conftituere t qui & potenti (fimi fint:& in proximo habi 
tent: quo tum adefle tempelliue inuicem:tum ului mutuo eflepof 
fint.Quae autem locictas aut coniiictioriaut couenictionaut etia certior 
ac tutior d ea offerri queatquae maxime eli (ccudum naturam:# deum? 
Exordium cu 
diuiiione 
Alexander rex Scimus hoiem exoibusaiantibus natu ad focietate.&huc defi oipotenti 
ubi creaflet.i amoeno illoiatqj iucudiflimo paradifo ipolluti ul 
culo matrimonii cotinuo munifle:atqj dccorafl'e:cu ait.Crcfcite:#mub 
tipiicamini-.tcrramqj repletc.Sapictiflimc igit: atqj optime gloriofillimi 
pricipcs Bona fimul cum lohanc Galcacio filio Mediolancfium duces: 
# uos ite magnifici oratores Bonifaci aquobibe:N icolaeqj Roberthe in 
rifcorultctq noieiac uice illuftriflimi ducis Herculis xftefis hic adeftis:cu 
uobis ipfis:tum ueftrx pofleritati cofuluiflis:q per facratiflimum coiugii 
uinculum inoccntifllmx ifantulx Annx Marix uicecomitis:# prxclarx 
idolis Alphofi xftcfis:q # ipfc item c ifantulus:eam hoc die initis focieta 
tcnr.qux utricp pricipatui # decori plurimo:# utilitati no mediocri tutu 
rae. Cxterum ut rem omnem prxftatiflimi fenatores uos alii duca > 
les magiftratusunricp nobiliflimi apertius itclligatis # melius:conuenc> 
rut iuidilVimi noih i duces cum excellctilTimo duce Hetcule:ut pro mu> 
tua bcmuoictiaibencficiifque quamplurimis citro: ultro® collatis ad p j- 
petuam focietatem utriuique principatus Anna Maria ducis Bonae filia 
& Iohanms huius Galeacii ducis foror coniugatur p legitimi ius matri> 
monii alphofo Herculis ducis filio primogenito. Quod enim ad tantae 
rei cofirmationemtac ftabilimetum poteft aliud iacrametum interueni >* 
rc aut uencrabiliustaut icorruptibile magisiq quod i primis parentibus 
fuo ineffabili ore ftatuit deus optimus maximus p coniugii fanftitatem 
None Chriftus etiam ipfe humani redemptor generis in coniugio nalci 
uoluitfq ad nuptias quoque inuitatus non iterfuit modoilcd eas orna 
uit:ac iuuitxum aquam ucrtitm uinum.Quinctiam apud prilcam illa 
gentilitatem quanto in honore habitum coiugium fuent:latis dilucide 
declarat nobis perpulchra illatatqj perurbana fidio poetarunv.qui perhi 
bent Cecropa primum extitiiTe inuentorcm:audoremq$ matrimoniireu 
demqj faiflc diflimili corporis figura:quippe qui a dimidio furfum re- 
prxientaret horni nemuferiore aut parte bxftiam. Verti fle hunc fcilicct 
uolunt icompofitam illam:# i ncontinentem hominum uitamtej bolba" 
rum more in moribus:ac filuis paflim nullis certis neqj nuptiismec legi" 
busrncc domiciliis uagabanf:in ufum ciuilem:atque coiugalem.Itaque 
ob tatx rei gloria Cecrops ab atheniefibus pro deo # habitus cft:# cui > 
tus:a cuius etiam nomie ii funt Cecropida: appellati:# urbs athenx ce * 
cropis.Lt funt hi fatie duo pricipatus no finitimi folfuied iis muniti ciui 
tatibus:qux nulla Italix potentia metuat.Thcfauris uero tot.tatifqj abu 
dat:ot & i pace oem ornatu fuperct:& liqua bclladimt fit: ncceifi - 
tas acciderit:poflit# terra:# mari copias maxias:robuftillimaf<$ parare 
Ad hxc q putes affinitates iter fc c6ueniat:expcdia paucis.ncc altius rc* 
Narrario 
Bonadux 
(ohanesGa 
leaciusdux 
Hercules xftc, 
Anna Maria 
Alphonfus 
xiicnfis 
Amplificatio 
Confirmatio 
Chriftus 
Cerops 
Athcnienfes 
Cecropidx 
Athenae 
Cecropis 
Amplificatio 
kilia: pet&nt-adiccdogratusaudictibusceueliiVuafferam,plyxitatcipfo fita 
lhdiu. Quattuor mihi rcquircda occurriit i quolibet matnmoino: ncc 
ea qdem i fponfo minusrq i ipfa fpofa jpbitas:pulchritudo:iiobilitas:di- 
nitix.' Probitas hoc tepore 116 tam i ipfa ifantulis e confidcradatq i pa 
retibus: Nam ea jetate fu ut: ut fpc de fe optima ex educatione duntaxat 
nobis pradlare uidcantf. Alphofus cu ab iclyta matre Lconora regis Phcr 
diuadi filia & altat':& cducct':n6 debet no egregios de fe fru&us pollice 
ri:Eft.n.lcoiioranulliusuirtutis iopsiNam de Bona iclyta duce noitra 
qua: pollint laudes a quoq excogitarbqbus ipfa 110 fuperet oem hoium 
opinionc/Prartereo cius pudicicia:humanitatc:benignitatc:modclham: 
c6hnetia:rdigionc:land:imonia:clcEmctia:&omnc dcniqj bonitatis gc 
nus.Vidiihs certe uos oes;uidiihs inqrquata cu animi magnitudiciac ro 
bore proximis domelhca: coiuratiois tumultibus illis'nodurnis ucl furo 
ribus potius occurcrii.Quo ipfo i diferimine tuto:tamqt repetino:atquc 
formidabili qs no mirctf:atqj obfiupcfcat itrepidu: iui&iiqj 
heroica: bona: aiuimqua: icrcdibili quada cu fiducia uolucrit anna cape 
rciatqp arcem egrcdi:matmmqj colerere cominus cu pditilfimis tati:tam 
q; truculetuatqt imanis (celeris ergo Myrini:q Pcnthe 
fueam q Tomyrin magna mia: huic uiragtni coparcmusrqux in tata ani 
moie cdllcriiationc tam preciarum facinus ucl fola aggredi nqpcrtimu 
eritfHuiufinodi rgit nata:educataqj uiragme Anna Maria talis fpofa fu 
tura e:qua: nullapbitate iperada fit matre ipfa ifenor. Depulchritudi 
nc aut utnufcp ucl ex hac diiudicare polfumus 8C ip5iam:& lponfum ea 
uigere forma: bonitate:ut cu angelica fpccic quad i exiftimetur compa- 
radi.Quod fi de nobilitate uti iulcp p dignitate loqui uoluero: dies mc 
deficiat:Na maternum Alphofi genus auum refert Pherdinadum rege 
manupfedolhcnuu:8Caioifradum.Quid.n.memineroAlphofumpro 
auu illum.q talis:tatufq; fuitmt no abfurde cu omni atiqtate potuerit dc 
regia maieitate contcdcrc.Wa pater Hercules quatam de fe laude polii 
ceat:probat eius res clarifiime gcfta: cum fub alphofo:& Pherdinado re 
gibusnobiliilimis:cummultoclariusirecuperado:foruadoque patiito 
auitoqueprincipatu.Quis autem cft nefcius:quatain luce uixerit fplcn- 
diifimusduxBorlius:quioiumprimus ducalem dignitatem iuexit in 
stftenfcm profipi.PCuius fiater Leonellus marchio dodrina: iplendore 
carteros ftrextatis prteipes antecclluit. At nicolaus horum oium pater 
nulla uirtute cares immortalitatis fibi memoriam comparauit.Anna: at 
Marre genus unde origine ducat:nemo clbqucm ccieam praeterire: Na 
maternum 116 folum a Sabbaudienfibus:qui allobroges funfcmanat pri 
•ipibusjfed a Cypriorum.ftancommqj rcgibus:Paternum nero fi uctu - 
Quattu6r i co 
iugio requiri 
Probitas d. 
AlphonluS 
Leonora dux 
Phcrdiuandus 
rex 
Bonadux 
Myrina 
Penthefilea 
Tomiyris 
Pulchritudo 
di. 
Nobilitas .iii. 
Pherduudus 
rex 
Alphofus rex 
Hcrculus dux 
Alphonfus rex 
Pherdinadus 
rex 
Borfiusdux 
Leouellusmar 
chio 
Nicolaus mar 
chio 
anna Maria 
Sabbaudiefi» 
allobroges 
Cypriireges 
Fracojfc reges Sphortiani 
Daciae reges 
Philippus Ma 
ria dux 
Francilcus 
fphortiadiix 
Galearius Ma 
ria dux 
galeacius dux 
Neltor 
Homeros 
Gallia 
pina 
lodouicus rex 
Flaminia 
Bartholoma: > 
us collio 
Gallia cilalpia 
Pedemontana 
regio 
Fra.fphoitia 
dux 
Italia 
.Philippus Ma 
ria dux 
Diuitiae .iiii. 
flate i medium efferamusuueniemus a Dacia* regibus ori 
giliem fumpfirte. Verum caetcris breuitatis gratia praetenui jfis illos tatu 
attingamus:quos oes & uidimus:& nouimus:Philippum Mariam: Frau 
cifcum fphortiam:& Galearium Marianutris mea qdem fententia in oi 
gloria numero pteclaros:atqj fummos duces.Ingenio:8£ prudentia:atq; 
cofilio Galeacius no difficulter mortalej ois mirabiliter ateribat.Eloque 
tiauero fuit tata:ut ex eius lingua:quod de Neftore Homerus cecinit: 
meile dulcior proflueret oratio.Infuper rebus bellicis quantum clarue - 
rit:teftis ert Gallia tralalpinatqua tempeftate uiuo adhuc patre auxilium 
tulit regit francorum Lodouico.Teftis eftpoft patris obitum flaminia: 
quo tempore Bartholomaeus colIio:ac exterx tam multae uires 
profligate funt. Tertis eft femel:8C iterum extrema illa atque opuleta ci 
falpiae Galliae regio:quam uulgo pedemontanam uocat.In ea enim irige 
tis hoftrum copias fuperauit:uirit:opprefTit:perdidit. De Francifco aute 
Sphortia huius patre quid dignum eius memoria rccitemusrls per oem 
inuidus aetatem:& ui&or femper tale:tantumqj imperium nullis horni > 
num adminiculis ied fbla fuadmmenlaque uirtute adeptus eft: & i tali a 
uniuerfam quandiu uixit:perindc atque peculiarem haberet in manu:! 
pace pcrpetua:traquillitateque feruauitNam de huius iocero nobilifli- 
mo illo pricipe & fi uerecundius uerba facio:quod no parem eius diuis 
meritis orationem referre me poflfe intelligo:tamen no ambigam profi> 
teri(& id uerilTime quidem)neminem unquam mihi neque uifumuieqj 
le<ftum:necauditum:qui& belli&pacis artibus cum uno egregio duce 
illo Philippo Mana fuerit conferendusmfque adeo fupra omne huma - 
num ingeninm fuitanimo infra&o ac fublimi:&amplo. Quod autem 
ad poftremu quarto loco mihi dicedum ppofucranv.id omne circa utri- 
ufeg patris opes:diuitiaique ueriariquae cum aliis multis i rebus:ac maxi 
mis plurimum ualefctum i parado:gercdo:c6firiendoqj bello neccrtariae 
funt oino.Hae uero tales:tanteq$ exiftunt i huius fpofae:fponfique paren 
tibusiut ctidos Italiae exercitus quadocuque fortunae aliqua uis:turbule- 
tiorue cafus igruerit:authominu lficliae uoluerintadueriari: minimo cu 
labore coduccre audedt:6i quadiu uolucrintrfuftinere» Quare cum 8C 
diuitias:& nobilitate:# pulchritudine iuxta utpbitatem utracp pars de 
fe merito ,pfiteri queat:reliquu e:ut quas utriufq? pricipatus focietas pote 
tia plurima pollet:# cofinia habet aamodu pxitnaica folidotatq? i nuio- 
labili futuri coiugii facramcto qua fandiflime confirmet':# uiculo robo 
ret' indiiTolubili.Quod igif felix:fauftum:fortunatumq; fit:uos magna 
nimi duces Bona materdohancfqj Galeaci frater Annae Mariae infantu- 
lae:# uos item ornatiflimi uicemtac pcrlbnam conftantiftimi 
Italia 
Coadulio per 
enumeratione 
Bona dux 
lohanes galea 
cius dux ducis Herailis pro eius filio Alphbnlo infantulo primogenito rcprxlcn 
tatis:qux extera ad tantam rem pcrtincntpoll: auxilium indiuidux tri 
nitatis:Marixqj uirginis imploratum per expreifam uultus hilaritatem: 
aiumique lxticiam facitote. 
Anfia Maria 
Hercules dux 
Alphonlus 
Trinitas 
Maria uirgo 
Qux quidem oratio habita cft ab eodem Francilco philelfo Mediolani 
iu arce porta Iouis.vi.Idus Iunias.M.cccdxxvii. 
Francifci phiiclfi poetat laureati:# oratoris egregii Epithalamion in IU. 
Beatricis:# Trirtani fphortix nuptiis habitum. 
Tli betadum mihi admodu lentio.Illurtrifiime dux 
H.-quod eam funi na&us dicendi materiamrquae cum fe 
e cunditatc fua:tum etiam dignitate fit tanta: ut ne tenui 
quidem:exilicg ingenio uerba deefle unq polfint: no ad 
loquendum modo fed ad copiolilfime quoqj fiiornatif- 
fime eloquendumrtamen non debeo non commoueri:cum mtclligo no 
tam ipfius rei ampli tudinis:atqj Iplendoris q temporis potius rationem 
habere me oportere.Dicendum ert enim de nuptiali bono:cuius nobili 
tas quanta lit:quantiq?.laciunda:uel ex eo probari audtore potelbq pri - 
mus matrimonium inllituitEt quem nam hunc fuifle dixerimnsrNum 
Cecropa illum uetuftilfimum legumlatorcm:qui genere sgyptius eade 
apud gracos tempellate clarui:qua iapientiflimus Moles apud hebreos 
An Vulcanii :qui mercurio apud agyptios fuccelfitin rcgnum.Na uter 
cp horum qlongillime fuit antiquior Romulo:quem tamen non medio 
erem laudem ailecutum perhibcnt:qm Vrbe codita nihil fibi potius du 
xitad falutcm:deculqj imperiiiqfide caritateqj coniugali cimum aimos 
diuincire.Tradunt enim 6C Vulcanum legem tulillc de pudicicia mulie 
bn:&Cecropa ipfum polkaquam hominestqui in filuisiac motibus pal 
fim ritu ferarum nullis domiciliis.nullis certis nuptiis nullo deniqj uitx 
cultu diiperii uagarentur:unam in duitatem quamprudetiflime coegit 
let:caqj urbe munillet:quam a fuo nomine Cecropida primum dici uo 
luit:Athenas deinde nominatam:lalutiferas dedilTe leges: quibus pro *• 
milcuaillaconcubitus:inconfiderata<5 libidine fublata certos redderet 
partus:&omnem uiuendi feritatem e medio tolleret.Quibus lane puR 
cherrimis:atqj optimis non tam iucntisrquam iuentorum imitationibus 
eam legimus utriqj gloriam cotigiflemt & Cecrops i grxcis:& Vulcanus 
in agyptus diuinis ornatus fuerit. Quid enim 
Prohacmium 
Borfius dux 
Narratio 
Vulcanus 
Cecropis 
Athenae 
Cecrops 
Grasci • egcmi!itatc:quid ex humano genere quequam meminerimus: cui hu> 
iuimodi i mictio danda fit:cum rem tum multo antiquiorcm:tum adeo 
nobiliorem el]'e uideamustut fi ad ullum humanum ingenium refera-* 
tunquam ftultiffimum fit. Nullus certe uir ulquam tatum coniugii fru- 
dunrtantam landitatcm:tantamfuauitatcni:tantam bonitate primus 
inuenit.Fuit enim folus:fuit inquam deus i pe omnipotens folus: qui in 
primis paretibus prior oftendit nihil ce humano generi conucnicntius: 
nihil coducibiliusmihil omnino melius dilcdionc:& necefiitudine nu-* 
ptiali. Quantum autem hoc unum matrimonii facratiflimum mftitu- 
tum ceteris omnibus i nili tutis mirifice antccellat:ea ratione licet intelli 
gi:quod reliqua facramenta humana: funt ucl imicntienisruel pietatis: 
at coiugii immortalis deus cft audor:& id quidem quod modo diceba 
in primis innocctibus:& nulla adhuc titillatione ienfu 
uni irritatis. At quo in loco i Nunquid in cubiculo i Num in tenebris 
In {ereno certe illo:atq; floreo :& peramoeno delitiarum horto: que gra> 
ci paradilbn uocant:hcdcm ab habreis nominatum. 
Et hunc quidem locum rerum omnium uifibilium: atque inuifibili- 
um deus conditoniccirco in terra quafi quandam regiam nullius pron- 
ius neque pulchritudinismcque bonitatis inopem conflituit: ut quem 
ad fuam imagincnrac fimilitudmcm:proindc:atquc regem tcrreflrem 
creauifletmitam in iandiflimo agens:picntiiVimoquc coniugio felix m 
ea:bcatufque federetainiucrfeq? terra: imperitaret. Non igitur cil mi> 
randuimfi deinceps Chriflus optimus maximus:qui &ucruseft deus : 
ueri dei films:tum in coniugio naici uoluit:tum uxorem nifi adulterii 
caula dimittendam prohibuit:tum etiam nuptiis inuitatus mterfuit:eaf 
que probauit.Quo fit:ut quamredifiime utrique ueftrum profpcdum 
exiftimem &tibi Beatrix illuftris:ac praeclara totius muliebris uirtutis:at 
cp dignitatis ipecies:& tibi item Trirtanc paterni illius Sphortiani: infu- 
pcrabilifcp fplendoris fulgentiflimum lumcnr Satis es prjefens: latis es 
coram o Triftane: qui per legitimum procuratorem auunculum tu,- 
um ornatilVimum equitem auratum Lancelotum mainum :omnia tuo 
nomine tianfigi uolueris:quam rediflime inquam uobis profpcdum: 
confultumque exiliimo:qui ut eftis incomparabile continenti#:# 
citi# otnamcntum:facratiifima uos coniugalis neceflitudinis: cantatif- 
ep lege mutuo dciunciti iftitucritisait quae humans (ocictatis coppula 
prima cil natura: iam ueftrum alterum uirum:alteram uxorem # dici: 
# haberi oportcat.Non enim parua funt:autncgligcnda nuptiarum bo 
na: fi ea nobifeum dode cogitemus:quippe quae tripartita uiri fapiem- 
tiflimi prodidcruut:fidcm:prolem;facrametuin.Atqj iacramcnto quide 
Deus oipotes 
Graeci 
paradilbn 
Chriftus opti- 
mus maxius 
Beatrix 
Tnftanus 
Cacelotus mai 
tms 
Fides 
Proles 
Sacramentum ipfo:qu6 asterni uerbi c5 i im<fh'o: hoc uel maxfe 
praeftat':ne diuortium fiatme quoniam coiugale decus in regendi matri 
moniitfufcipiendotjeqj liberorum officio pofitum elbalter ab altero fepa 
ret':ne dimifta:dimiflufue alteri coi illigat': ne prolis qdem ullius gra- 
tia. At proles cum pie fufcipienda eibtum benigne alenda:&quam reli - 
giolilTime educanda.Fidei autem munus eft:ne quam in libidinis inte- 
perantiam pratter coniugalis uinculi la&itatem delabamur.Idque asque' 
uiro atque uxori cauendum cenleorquo neuter adulteri criminifiat ob 
noxius.-fed mutua fe dilectione memmeritis iam utru 
qj ueitrum quantum ad corporis.poteftatem attinet:alterum alteri ferui- 
re & uxoremrjirat&uirutnitem uxori.Num ut Aurelii Auguftini gra> 
uis eft.ueraqj fententiame cotinere quidem coniugi licet:ubi coiunx no 
luerit.Hacc autem una ieruitus ufquc a deo eft liberamt alia libertas nui 
la in ciuili uitanecg liberior llt:neqj utiliormec fan&ior.Itaque non ab- 
furde Lycurgus lacedacmonius fapientiflimus legumlator eos omnis:q 
nubere uoluiiTent:a fpedaculo gymnicorum ludorum arcendos iulTit: 
8Cquem honoremratcp obferuantiam iuniores praftabant femoribus aT 
furgendo:cedendoqj eofdem carere uoluit.Quo fadum eft:ut illud po- 
ftea duftum in,Dercyliidan.improbaretur a nemine:Dercyllidas qui fpe 
datus eflfet:& clariffimus impator:cum aliquando ueniflet in cofeflum 
adolelcens quifpiam ei fubfellium haud ceftittquin quali exprobrando 
inquit:nam nec tu mthi:q cefturus effes:genuifti.Et ut reliqua bene con 
uenientis:felicifque coniugii commoda breuitatis gratia prateream:qd 
de eius iucunditateiquid de laudati ifimo.-infuperabiliqj amore dicen - 
dum llt.Nam nec fecudismec aduerfis in rebus qui Ce tanto: ac tam pio 
coniugii bono dignos prsftiterednferiores ufcf iudicati limt:quominus 
omnis uel fortunas:uel naturae difficultates fuperarint. Quid enim aut 
PeneIopes:quam fabulantur:c6ftatiam:aut Euadnes tum patientia: tu 
ai magnitudinem in medium Tiberius ille Gracchoru 
pater uxoris uitam fuse uitas prctulitfNam Artemilla regina carum non 
modo fe uiri maulbli cineribus fepulchrum praebuit: fcd ne diutius eet 
in uiuis tabefcedo inuenit.Omitto utrumqj Plaucium.Omitto:M.Bru- 
ti.Omitto uxores:quas tamen ipfae perfpicue de 
clararunt nullum efle inter humanas fbcietafies uiculu:quo magis qua 
coiugio modefto.atqj morigero nos uin&os ee in omnem fortunam ga 
udeamus.Poffem inumerabilia poene exempla meminiflfc qbus 
galis felicitatis ius:atqj decus magis magifqj pateret.Sed quoniam bre - 
uitate utendum eft:caeterisomiffis uos illud unum fortunatiffimi con - 
iuges etiam atque etiam moneo:atque hortor:ut nihil uobis maiore ftu 
Aurelius Au- 
guftinus 
Lycurgus 
Gymnici ludi 
Dcrcyllidas 
Penelope 
Euadne 
Tiberius 
Gracchi. 
Artemifia re- 
gina 
Cares 
Maulohu 
Plaudi 
M.Brutus 
Mithridates 
Pompeius dio magnifice ex aio curadum exiftimetis:q ut deum fcmp ante oculos 
coracp habeatis:quo pinde atqj prxfcnte:uidcteq$ & cogitetis: & agatis 
oiatad eumqj metem omncnuaiumq; urum fande:pieqj referatis.Quod 
fi feceritis:ficuti certe facietis:agetis oia fobrix:omnia cotineter: omnia 
pudiceromnia ritu:moreq$ dinino.Itaqj deus eundis in rebus propitius 
uobisaderitiuos complexabit':uos tucbitur.Propediem uobistcuius rei 
gratia matrimonium eft cofhtutunnoptati liberi iucundiqs dabutur:co« 
fcquctur nepotes.pofteriias ,ppagabitur:oia deniqj uobis faufta:felicia: 
fortunata erunt.Et quod ,pxime accedit ad deum facile obfecro: ut pa > 
rentu:generi{q$ ueftri Iaudatifiimos moresjprxftatiffimafq? uirtutes quo 
ad eius rei fieri a uobis poterit:dics:nodesq$ imitemiiv.Tueni Beatrix 
fpledidi Himum pudicicix:calhtatifque documetum(ut reliquos llluihis 
maiores tuos tempori ab (eques coticefca)nata es eo patre Nicolao artle- 
fi floredflimo principe:q grauitate:& animi magnitudine cum oi atiqui 
tate potuerit de gloria contcdere habuifti Lconellum fratrenr.cuius fapi 
entia:uirtufque tata fuit:ut nulla fit artas laudes eius obfcuratura.Elhn. 
tibi no frater folurn fed humaniflimi:8C bnficetifllmi patris loco:quc hic 
prxfentcm:& mirabili cum animi uoluptate coniedis inte oculis ailan - 
tem intueris.Illuihiflimus dux Borfius:qui & belli & pacis laudibus qti 
fit faciundus cum aliis permultis argumetis oftedi potcfbtum uel ea ra " 
tione maxime:quod primus omnium in prxclaramK prxpotctcm 
xftefem familiam cum immortali fui nominis gloria ducatum inuexe 
rit:quam quidem dignitatem hoc tempore fcimusad regiam ee proxi 
mam.Quare tui eftofficiiiatcp probitatis Beatrix nobiIimma:ut tuis te 
maioribus:atqj domelhdsquatum fert ingenium tuum caftiffimiqj mo 
res:rebus i omnibus dignam praeiles: & ita prxftes ut & luce fundi i tua. 
prudentia:integritateq$ reuiuifcant.8C duxBorfius:qui.te no fecus ac fili 
atn mira caritate profequitur:de tuis laudibus audire in dies magis ma 
gisq? deledetur. Id autem una re facile cofequeris:fi tccum allidue me- 
mineris:& quo genere nata es:& cui iradita comugio.Tnllanus eni uir 
tuus inter uniuerfos noftrx aetatis iuuenestfiue ingenii fplendorcm: fiue 
robur: magni tu dinemqj animi:fiuc corporis dignitatem:ac uires confi - 
dcremus:talis e:ac tantusmt ea de fe:quae at oia no iniuria polliceri:qux 
de Ialonc i argonauticis fingit Orphcus:cu illu exteris heroibus pferes. 
ita cecinit Clarior in cudis dius fulgebat Iafonduno & eni lartos oculis 
afflarat honores:ac pulchru de derat: magn uqj: £t pedore forte.Na qd de 
ipfius patie Fracifco fphortia fortifiimi illius ac fummi iperatoris Sphor 
tix filio que ols mirata e;fcnfitqj Italia:i prxfcntia mibi i tam breui tcpo> 
Deus 
Liberi 
Nepotes 
Beatrix xftefis 
Nicolaus xfte 
fis 
LconcUus 
Borfiusdux 
Trifianus 
lafon 
Orpheus 
limo 
Fr. fphortia 
Italia ris curriculo dicedum GtfCu eius rei clariflime gdte tofctatsq; ftint: ut 
fi eas 116 dicam exponere:fed enumerare uelim:ante diem claufo conv 
ponet uefper Olympo.Satis illud:fuperq} fit:quod unnm ex omni horni 
num memoi ia ee nouimus q parua etia manu uniucrfos Italicae maxi 
mosirobulliiTimofqj exeicitustqbus cu cll cogreli usxii.qbus.n. 
fus no ell:’# ne id qdcm laceflensiinq:fed lacellitus :fcmp:coa&usqj in 
iuria eos lemp cum gloria fudcrifcfugarit.uiccrit.opprelTerit.Qua: certe 
liuq adueriiis omnis fortuna turbines;atq$ pcellas potuillct efficcreniifi 
ob maximasanumerabiliiqa uirtutes:qbus mortales exteros mirabiliter 
ante itiomni poteti deo gratusicariffimulqj ect.Et enim frullra funt ho 
minum conatuaq lc a iulticiaabduxerut. Illos folostuet" deustae rc - 
bus fecudis auget:atqj ornattquos uiros iullos:botiofq} cognorit.Quare 
mirari neminem oportettfiaducrfus floretiflimas: op uleti ilimafqj relp * 
aduerfus maximostpotentiiVimofqj regestaduerfus omnem irruetis: # 
infelix fortunxtquam uocat impetum:illud imperium ell adeptus nui- 
lis humanis opibus fed deo dutaxat in tatarum:# tam illuilrium uirtu- 
tum pra:miumau<5torc:duce:atqjuexillifero:quo nullum efti Italia nec 
opuletius.nec pulchnustnec magmficentius.Etquod magis llupedum 
elfe iudicotcum uniuerla Italia mutuis bellorum icendiis modo confla- 
grarettreliquis omnibus principibus:Ciuitatibus:regibus de pace omni 
no defpcrantibustSolus Francifcus fphortia ell muentustq fmgulari fua 
ingenii acrimoniaidiuinacp lapientia arden dirimas bellicorum flamas 
prxter oem omnium opinionem fubito repreflerit.extinxerit.deleuerit ► 
tantam qj repete pacem intulerittquata ex omni hominum fxculo i Ita- 
lia iniquam fuit. Cumcp difperati qdam:prollrarique Antxi fomanx 
ccclefix oppida:urbclcg dulurbare:atqi diflipare molianfjfolu huc unu 
ee profpicimus:q quafi uitalis:falutarifqs oibus bonis aura ecclefiam ip 
(am iam metu examinatamtatqj fuHopem coferuet.alat. augeat, fuftine 
atlenfuqj afficiat. ndignumlane& impium eeducens:fi qui rebus i cu 
&is deo utitur lalutifero adiutoremon eius lacrofan&o fe domicilio & 
adiutorem:# liberatorem prxbeat.Cum tales igitur parentum ueffroru 
folendidiifimiqj generis ideas per omnes iiirtutis numeros nobis propo 
fitas efle intelligatis felicillimi coniuges:curate cor - 
poris oculis:# mentis luminibus ita eas intuammiiinfpiciatifq;: ut ue - 
ffris oibus honori:uobis uero ipfis emolumeto:# qiucundillimx uolup- 
tati ee polfitius.Quod aut ad re attinct:iure gratulandu ee uideo: # tibi 
pftantiflime dux Borfi:#optimo illi meo:maximoq} pricipi gloriofill'. - 
mo Mediolanenfium duci Francifco lphortiat:qui per conuenientifijini 
ftalia 
BorGus dux 
Fr.fphortia 
dux huiustpulcherrimicn contugn uiculum no modo priftinam neceffitudi- 
nem uefiram.fmgulari beniuolctia confirmaftis:fed bonis ommbusito- 
tiqp Italis fpem certi flimam attuliihs perpetui ociuexoptatsq; quietis. 
Quis eim dubitet bene uobis iter uos cofentietibuspacem Italica firma: 
incocuflamqj duraturam.Sed ne fim dicedi prolyxiorad ea uenies:quo 
tum gratia tata omnes ftequetia couenerunt:qus reliqua funt:materno 
ufitatoqj fermone tranfigam. 
Ferraris*viii,Idus apriles.M.cccc.lv. 
Francifeus Philelfus fal.d.Lodouico cafells. 
Baldafiar' 
Beatrix 
Aldafar cremefis:qui medicina: fludet apud uos renuciauit mi 
b hi hoc die fele iiiterfuilTc nuper fermonncuipiam Guarini ue- 
ronefis:g affirmaret iccirco i proximo Epithalamio:quod i in- 
clyts:atq? pudiciif imx beatricis:& Magnifici Triftani Iphortis nuptiis 
habuiflem ferrarismullis me donatum muneribus a pltantifiimo duce 
Borfio:qni dicere ptermififlem de sltenfium pricipum origine: ldqj oi- 
um maxime dicendum fuiiTe Guariiium noilriim cotcndcre.Hsc ipe 
audiens Lodouice partim cogor tibi quodammodomt ita loquanfucce 
fere:partim Guarini memoria: ridereiatqj commiferefcere: qui oblitus 
uideatur Philelfum in fcribcndo omnino neq$ prsterire: nec ncgligcre 
iolitum.Quid eim Guarinus nouitrquod Philelfus ignoret? Nam fi qd 
plus ualcat Philelfus an id minus:doctioresiudicct.Omnium primum 
breuitatiiut feis:fuit inferuiedumad quod in meje orationis initio pau- 
cis qusftus fum:deinde no altius repetendum de pricipibus sftenfibus 
fuerat: q de Sphortiis facere, at plures funt a mc laudati sftefes:q fphor 
tisicum tamen eem a Fracilco Iphortia tali:ac tato pricipe ad id negocii 
obeudum & deledus:8i mifius.Quid quod multo fuillem & copiofior 
(X ornatior fi me per tuas litteras docuilfes:q> de tuis immo nollris sfte- 
fibus abs te antea tribus deiceps epiftolis cotenderami1 Nunquid es obii 
tus mc tertium fcripfifle tibi eam ee pricipis mei i fentetiamait lftuc ire 
habendi epithalamii gratia:1 tccg etiam atq; etiam rogalTe: ut quouiam 
mihi nulla eflet eorum cognitio:qus ad sftefis familis laudes maxime 
pertinerent:ad me omnia qdiligentiifime perferiberes: qus laudanda: 
ac pricipi tuo grata ccnferes? Nonne eadem quoq; abs te per litteras: tu 
per antonium Triciefem ducalem aulicum cotinuo petiuquo dic in fub 
urbanos illos ferraria:hortos diuertimus. at hsc qs e uf mediocriter do 
dusiquem latere debeat extraria ifta omnia:qus tanti Guarinus facit: 
ab aliis uiris lapietibus i minimis duci bonis:ab aliis ucro ne i bonis qde 
Trillanus 
Borfiusdux 
Lodouicus ca 
fella 
Guarinus 
Philelfus 
Aeftenfes 
Sphortis 
fr.lphonia duci.'' quo fibut omnis uera laus fit.At uirtutis a me cefteles fuiifcpro tem 
pore egregie laudari.Nulla igitur aduerfus me qlquam utatur i fimula 
rioemulla calumniatquare minus me munifice munificenti(fimus dux 
Borfius tradarit:cu ab ipfo equidem (qta mea fert opinio) perhumani' 
ter tradatus fueri:& ut dicunt quippe q mc 
tum publice miris laudibus extulerit:tum hilariter priuatim monuerit fi 
quid effefcquod de (e mihi ufui foret:id omne i mea ee poteftatc pofitu. 
aut igit"’ nihil a me erratu e:aut fi qde crratu:id oe tibi amicilfimc Ledo' 
uice dadu exilhmo.Itaqj uf mea tu apud ifimulatores iftos ucl tua apud 
me cam tuere.Vale 5C me illuftrifiimo ifti pricipi unice commenda. Ex 
Augultas.M.ccccdv. 
Laus 
Borfius dux 
megaloprepos 
Lodouicus 
Frnacifci Philelfi oratio nuptialis habita I fponlalitiis Theodori piati iii 
reconfulti:# Elifabet Vicecomitis. 
lue ipm naturae dudhitmfiuc rationis:atcp honeftatis uim confi 
s deremus:nihilefteia<ftiua ciutliqj uita aut antiquius:aut digni- 
us reperiamus bene, couen ieris coiugu caritate: # fandrimonia. 
Nam fi ex omnibus gregalibus aialibus homo elt maxime ad focietatc 
natus:quis no id uel inftitutunr.uel (aeramentum maiorem imodum p 
bet:laudet:admiretur:q? hac naturae communitatem # tuetur:# propa- 
gat? Hoc autem matrimonio proflari qui nefcirileipm uidetur ignora-' 
re.Recte igitur:acuerolcriptumlegimusab Ariftotcle acutiillmo illo: 
eruditifiimoqj philofopho hominemfolitarium aut bariham duci opor 
tere:aut deummtpote bseftia paucis egente rebus:deo autem nulla. Se- 
cus uero de homine ufu ueniriqui cu multarum: uariaruq} rerum ad ui- 
tamidigeat-.eas lblus parare fibi nullo padto polht.Itacf prima uitae:do- 
mufq3 (ocietas 1 coniugio cft fita.Eft hoc enim tanq faeminario rcipubli- 
cae manat ltberi:nepotes:poftcriqj omnesrqui cum unis aedibus capi ne- 
queant:! uicos primunudein in ciuitatcm propagatur:# regnum. Qua- 
re non prudeter folum ueruetiam fandte:ac pie ille mihi humano gene- 
ri uidetur confuluilfcqui primus ad hac natura communitatem matri- 
monium iftituiriab quo ipo qui abhorretaio debet no faterneu deus no 
firifefimillimum cft bellua:.Et quina is fuit? Num Romulus.'’ num Ce- 
crops.'’ Nam Vulcanus i Stultus profedo exiftimandus uidetur mihi: q 
huiufinodi inuentum humano igenio tribuat.Altius certe repetendum 
eft nobilillimi huius:ac fcifiimi ithtuti principumiFuitinq fuit oipotes 
ille:ac fummus repe oium # aiuftor:# creator deusiqui corinuo i primis 
noftris illis paretibus coiugiu collitu itiubes.C refeite:# multiplicamini: 
Ariftoteles 
Romulus 
Cecrops 
Vulcanus terracjj replete.Itaq* priflumus liquido itelliggereiquata lfit‘ht matrimi > 
nii (citate no laus folum:fed etiam ueneratio:cu id a mete diuina &,pfi> 
dum fie:# coftitutu:# iuflum.Et eft fane coiugium hoc e uiri at<$ mulie 
ris (ecudum legem ad procerados liberos coiun&io ea prima focietas: <| 
cu (bcietatum oium inter hoics # origo e:# fundameturmtum # fuauif 
(ima ducitur:# utiliffima:honorificaqi in primis.Hec eim tria maxime 
expetunt' i uita honos:utilitas:uoluptas:uel eajpoti (fimum ratiociqj hos 
nos debet' uirtuti:utilitas neceflariis rebus:cultuiqj domellicotuoluptas 
autea:qua uel corporis:uel animi labore:atqj negocio aliquando coqe» 
(eimus.Qua: quidem omnia iefle i bene morato coiugio no difficulter t 
ueniamus:fi ueUmusuobilcum ijpi animo uolutarera quottquantiiqj fla 
gitiis per matrimonii fanctimoniam # tuti reddimur:# (alutares: ob ea 
q rem maxime honorifici.Temperantes enim:atqj pudici coiuges nihil 
agunt:nihil cogitattnihil ioquutur.nifi quod honeftum:decoruq$ fit: at> 
qp (ecudum dcum:quippe qui lemper ante oculos liabeantad illius fe 
imaginem:ac fimilitudinem creatos nihil agere oportere: quod minus 
creatori (uo gratificetur fed omnia (obrie:omnia caftae:omnia inOceter: 
omnia (ecudum legem diuinitus coftitutam. De utilitate uero quid eft 
opus prolixiore utamur oratione:cum nemo fit natura ufq; adeo profu 
fus:aut inco(yderatus:qui dum (e uidetobftridhnn coniugali bono: no 
cotinuam habeat rationem amplificandas rei familiaristqua (e(e: atque 
uxorem: omnis no alat lblum:(ed cum dignitate tueatur. Eadeqj 
mente uxor omnia ad c6(eruatioem rei domeftiae:omnia refert ad par> 
cimouiam.Quibus utriufqj ftudiis quata cofletur utibtasmemo eft: que 
lateatQuem praeterea fugit eorum:qui fine coiugio funfcrem omne 
miliarem habere deterius in diesmtpotc cui parcat nemo:fcd obliguriat 
eam omnes:atcp diripiant!’At uoluptatem no ea metior rationerqua pe> 
cudes uidemusmt fit fuauis quaedam fenfuum titillatiodeuifcp pruritus. 
Sed ea mihi uoluptas uidetur optandatqua quod modo dicebam # ni> 
mil corporis labores remittutur # animi perturbationibus quadoqj pfli 
ueluti relaxatur. Huiufmodi uero uoluptatem bene compofitum ma* 
trimonium in fefe cotincre nemo fane mentis ignorat.Nam # uir i uxo 
ris probitate:pudicitia:parcimonia:diligentia:atcp charitatemirifice coj 
quiefeit:# uxor in uiri prudetia:ftrenuitate:iduftrua: ac mutua erga fe 
uoluntate omnes animi moleftias:curas:follicitudines# reponit:# fes 
dat. Ad haec uero quanta eft ea animi uoluptas:qux continuo exjpcrca 
tis liberis percipitur:cum in iis (efe parentes intueantur non (oium efle: 
(ed perpetuo fore? Polfem alias plaerafqj ratones f medium afferre: qbus 
offenderem in hac adhua:atqp ciuili uita nihil efle coiugio nec praeclaris ustnec meliustfed unum illud potifiimum:quod catterafacramenta ho 
minum ptu dentium excogitatione atqj audoritate:& inueta funt:& co 
ftituta.Matrimonium uero cu deus ipe i prima noftra origie luo ore co- 
ftituit:ac iulTit:8C id quidem in horto in fumma wtx cotinen 
tia:atqj puntate:tum etiam xps optimus maximus dilucide confirmauit 
qui i matrimonio nafei uoluerit:8C diuortium temere fieri prohibuerit: 
& ad nuptias inuitatus eas fua pradfentia honorauerit:ac iuuerit.Perbea 
te igitur illis ego plpedu rcor uiri magnifici matrefqj nobiliflimaerq hac 
felicitate coniugii muniri fefe ifigniriqj iftitucrit.Quopc honorifico fple- 
didtifimocp coetui uos hoc, die afcriptu iri clariillme:atq? i 
piate & nobili (lima pudialfimaq? uirgo Elifabet 
uicecomes iure ac merito pro mea erga uos mocentilTima uoluntate & 
lsetor:& gaudeo. Intelligo enim in hoc mutuat caritatis uinculo fore: ut 
tranqlla ac faullam & fortunatam uita ueftru utricp parta & aiaduertant 
oes:8C fatcant\Hoc aut loco haud abfurdu fuerit mea lentetia: utqd uo- 
bis tenedum feruaduq* fitipaucis comenter.Enimuero prima coiugii ca 
eft Ipes quaedam immortalitatisrqua: ex liberis nobis parif.Nam qui cor 
pore mortales fumusrper illos reddimur immortales.'1 Propagatur enim 
caro noftrai iis:quosgeuerimus.Acceditetia illudtquod coiugati haud 
difficulter uitat illicitos ois prohibitofcp congreflustob quam quide rem 
monet apoftolus:ut quifep habeat fuam.Eft praeterea uxor uiro pmultis 
in rebus adiumeuto non mediocri.Solere etiam per uxoriam caritatem 
& acerbiilimas inimicitias tolli ardetiiTimaqj bella relfingui raptat fabi> 
nat nobis exemplo funt.Pofiem alia meminifle permulta:quibus coniu 
gii bonitas elucefeeret. Sed quoniam res patet ipa pe r fefe:ea breuitatis 
gratia milia facio:modo unum illud ueftrum praetereat neutrum tripli- 
cia efle bona coniugii lecundum aurelium Augullinum fidem prolem 
(acramentum.Fidei autem illud eft munus:ne praeter uinculutn coni u- 
gale cum altero«mt altera concubatunid quod non minus uiro fefiian- 
dum eft q uxori.In prole uero attenditurmt cum caritate fufcipiatunrc- 
ligiofcqj educetur & urbane. Atinlacramctocauendum eft omni ftu- 
dio:ne coniugium fepareturmeper diuortium alteri coniugatunneplis 
quidem ipfiuscaufa. Eltq; perpetua recordatioe ufur 
pandum.Quos deus c6iunxit:homon6feparet.Qiiareillude maxime 
officio:utoi ope atej opera ftudeafmt non corporum modo: fed nec et 
aioyi ulla fit dmortii fufpicio.debet.n.coiugati alfiduc mutua fe caritate 
copledi meminifleq? iccirco matrimoniu appellaruutq uiro couigit mf 
fiat.Haec.n.e tanq regula generatione regeneratio excipi- 
at:& ita deinceps regenerando perpetuo propagetur p miituu caritatis 
Matrmonium 
Xpsoptmaxi, 
Theodorus 
piatus 
Elifabet uiccv 
comes 
Bona triplicia 
Fides proles la 
cramentum & obedietiae uinculu:cum neuter heat (ui corporis potcftatem *. fed alter 
alteri fmt adeo obftridr.ut le cotinere nequeat altero conubii debitu po 
ftulate.Caeteru quid pluribus e opus.Solum coiugii iacramtum diuino 
©re coit i tutum e:cum cartcra facrameta humanat fint iuentioni afcnben 
da.Quod deus igifuoluit:coftituit:iuiTit:id (i quis negarit ulla carere bo 
nitate:huc ego aufim appellare & fceleratu & impium.Nuc autem fepa - 
ratim ad utruqj ueitrum quatdam pauca fim dicturus.atq? te primo alio 
quar Elifabet.Habes tu fane ca oia:qua: in fponfa fpe&ari confuerunt t 
probitatem ucnuitatem nobilitatem do te.Tua probitas e tota: quippe 
qua: in aio cit pofita:hac tibi eripere nemo potclt.Quare cum tibi fit pe » 
culiaris nodes tibi ac dies curadum c:ut ei femp aliquid,addas:eam am 
plifices:exornes:illHitres. Venuitas corporis cihqua: eo magis hetur in 
pretio:quo magis fuerit cum uirtute coiunda. Nobilitas 8C diuitix fortu 
nx cenfent: bona.Dos tibi 8£ pulchra eit & pro duitatis cofuetudie fatis 
ampIa.Nam de tui generis fpledore quid attinet multa memorare.Non 
eim familia uicecomitum aut obfcura e aut nouatfed & prifea admodu 
& illuitris & praepotes.Nam ut reliquos miflos faciam uiros in omni di» 
gnitatis gradu clarillimosrq ex hac profapia emanarunt:id fatis mihi fu 
perq} uidetur q> uni uicecomites inclyti & excelletiffimi pricipes annos 
iam ,ppc cetum ac feptuaginta no Mediolanum dutaxatqua una urbe 
nihil habet orbis terrae populofius nec uniuerfa Italia magnificetius:fed 
alias item pmultas & Gailla cifalpinae K liguriae potetilYimas urbis feli» 
ciffimo imperio &tenuerutquadiutiiIime:S£ hac etiam tcpeftate tenent 
quapacatilfime.Scd ne i maioribus tuis enumeradis ampliifimis certe 
oibus optimifqj uiris uidear dicedo prolyxioniatis pro tepore fuerit me» 
minifle G afparini uicecomitis paretis tui uiri profe&o 8i generofi 8tfin 
gulari bonitate prxdititq illuftrilfimo illi pricipi Philippo Mariae ob ico» 
parabilis fuas multiplicifqj uirtutes g£ cari ifimus fuit & piucudus adeo : 
ut nihil unq ab eo ffuftra poftularet.Quid eim loquar de tua nobilifli» 
ma illa Iahana matretquapraeiHtiifimis Rufconibus nata q tum alia n 
nulla oppida tum etiam urbem Comum quodam tenuere dominatu:in 
oi pudiciciat ac prudetia gloria nulla fe geffit clarilfima fbemina inferio 
rem.Habes praeterea q hic adfunt tu ornatiilimu cqtcm auratii Iohane 
aloyfiu tum Frachinum no fraterno folu fanguine fed et mirabili carita » 
te coiundos:q ut funt corpope magnitudie ac forma iter ois mcdiolane» 
fes fpedatiffimi ita pluribus uirtutibus ac maximis apprime celebrandi 
ob cafqj res exccllentiifimo noftro principi gatiffimi.Sunt ad haec tibi in 
uiuis forores tres no uulgari celebres honeflate Agnes uiro grauiflimo 
eidem fapientiifimo & optimo Antonio marliano coniunda matrimo 
Elifaber 
Probitas 
Nobilitas 
Dos 
Vicecomites 
Mediolannm 
Italia 
Gallia cifalpia 
Liguria 
Gafparinus ui 
cecomcs 
Philippus Ma 
ria 
Iohana 
Rufcones 
Comum 
Iohanesaloy 
fus 
Frauchinus 
Agnes 
Antonius mar 
Halius liio&Lesadra comitis Francifci turriam uxoriqui qdcm ambo 
mi fimtprudetiiTimiqj ducalcsaediIes:quos uulgo magnos 
Ilum itrataru. Eli ite loror tertia Margarita nupta ducali aulico aloyfio 
dugnano. Quibus fane foronbD tuis Elilabet piidicillimispbatilFimifq? 
debes nulla u rtute cedere.In primifq? meminilfe huc te habitura 
id quod tauftum felix fortunatuq* fit.Theodorum Platum:qui & 
re natus cft fpledidilfimo & paretibus optimis & ipfequoqj .pbitate eru> 
ditioc eloquentia polferior ncmine:fiue cum iurecofultis cofcratur: fiue 
cum philofophis fiue cum oratoribus maximi fq? uiris 1 omni genere lau 
dis & gloria. Vellem mihi liceret Elifabet ea oia de tuis laudibus dicere 
quae fimt & uerifiima.Sed cum ea fit apud omnes de te 
fama pudicitiae prudetiae probitatismt uirginibus omnibus una tu exe- 
pio ee & poiTis:& debeas:iam tempus me admonet: ut omnem meu ora 
tiois curfum i futurum huc fponfnm tuum breuibus couertam. Quid 
aut dc te primum laudcrmTheodorc plate:uel quid no laudem potius t 
Nam quis omnium e:qui de tuis pulcherrimis maximifo} uirtutibus lge 
nio difciplina certius telfimonium uno Franci ico philelfo afferre queat: 
cuius uel admodum adolefcens fftitutus cs difciplmis:& cum aetatc,pue 
dus-& (apietiaiab eiufdem te familiaritate & amicitiaaiunq alienum te 
uoluifii.'' Finxit te natura lgenio uigili acri ftrenuo dextero. Quare non 
modo quae tede audiresrceleriter tanq praecipiebas:fed permulta quoqj 
aiTiduo ltudio tua:ex uariis le&ioibus conquifita atqj colle.* 
da peride atq$ in optimae quedam atq$ frugiferae meflis acernum coge< 
rebas nihil quod uel ineptum eifet uel minus luculentum admittens. 
Quibusquidcm natura: tuifq? inllitutis fa&um efr breui: ut nihil quod 
ad oratoriam attinerettnihil quod philolbphiae grauitatem faperet igno 
rares.Cum ucro itelligeres & pro coditione temporum:& pro maiorum 
tuorum gloria legum ciuiliiqs iuris fapietiam oino tibi efle obeudam ad 
hac te totum tanq i patrita & auitam poflelfioncm recepifti.Idq; ufiis & 
ingenii acrimonia & memoriae bonitate & cotinua quadam diligentiq? i 
duftria breui temporis curriculo praeliitiftiait iurifcofultorum 8£ eruditif 
fimus habereris & inocetiflimus.Nec tame iter haec lhidia fiquid ocii ue 
nari poteras:id uacuum fluere periebaris. Sed quod alii plarriq; omnes 
ad relaxationem & uoluptatis illecebras coferuntad tu omne aut ad re 
rum diuinarum perlpicientiam aut ad aliarum difciplinarum cognitio 
nem trafferebas.Quo fa&um uidemus: ut omni i laude uerfatus cxifHe- 
ris.Ncc cni te fugiebat duo efle hominum genera alterum dodii SC ur*- 
banum:alterum indo&um 2C ruflicum:6C hoc quidem humana: praelfan 
tix q minimam,partem repradcntare:quo de uno uerecundae locutus e 
Lctadra 
Fr. Tum anus 
comes 
Margarita 
Aloyfius du" 
gnanus 
Eli Tabet 
Theodorus 
piatus 
Duo hominu 
genera hicronymus iquicns.Sanda quippe rufticitas foli fibi prodeft. At alteru 
illud loge ,ppius uidetur ad diuinam bonitatem accedere: cu?no fibi fo> 
lu ied uniuerfo humano generi natum iure queat iudicari:quod & cofu 
Icdo&monedo 8C lnllituedo & tuendo fit oibus ufui.Et enim cum duae 
fint animi partestquape altera ronem habcttaltera carct:i utriufcj ui exi- 
mius ec uoluifti.Quapropter uirtutes ois coplcxus eft 6i cdtcmplationis 
H adiois:quo utriuiqj felicitatis ctia iter uiuos fieres cumulatifllmc par- 
piato Solon riceps.TurpiiTimum certe iudicas a primis tuis illis maioribus Platone- 
Origo domus 9 & folonc ulla ex parte degenerare. Piatorum enim familiam 8i prifea 
theodori piati efle SC percelebre fatis nobis ondit ipe unus plato:ab quo piati defluxere 
Quis eni audeat negare cxtitillc platone philofophorum plane oium SC 
maximu SCgrauifiimu.Vtdiuini illius ingenii fummaeqj fapfetixextera 
argumeta praetercam:fuit ille omnium philolbphop! primusiq & de tri- 
nitate & de rebus diuinis ac noftris multo ante humani generis redem- 
ptorem q apcrtifllmc fuerit pietifl'ime9 locutus.Qua ipfa re una quanq 
philofophorumoiumnobiliiVimus iudicari debct:altiustamen cius eft 
Platonis origo nobilitas reccfenda. Plato uir fuitatheniefis Xenocratis academici 8C 
Ariftoteles pe- Ariftotelis peripatetici do&or.Is fuo,pprio9 noie ariftocles didus eft.Na 
tipateticus platonis appellationem aut a pedoris latitudine ab oratione huberiore 
wAcrruS dedudu putat platys ,n. gxee latum latinc fignificat. Hu> 
Platys ius paternum genus a Codro manauit atheniefium iuftifiimo rege mc> 
Codrus lathifi!io:atmaternu aDropide poetaelegati flnno Solonis legulatoris 
Melanthus fratre.Qui quidem ipfi altius referunt genus fuum i Hileum heroa ne^ 
Solon ptuni filium ac pelisc fratrem.Ex quo item liilco & chlora amphionis fi- 
Nileus lia nati funt filii natu minor fuit Neftoris:q i bello troia- 
Chlora no fapientia&eloquetia iter graccos exteris praeftitit. Ita<* mirandum 
Amphion certe no eft:fi Theodorus piatus huiufmodi ortus genere 8C ipe iuxtu, ac 
Neftor pater Georgius clariflimus ille iurifconfultus legum ciuililcp iuris fapie- 
Theodorus tia e illuftris:& Petrus antonius huius frater eu militiae gloriatu poetica e 
piatus & oratoria laude ifignis.Theodorus.n.p traftufa Kppagata in pofreros 
Georgius iuri f ui follertiaqj nature platonem folona9 reprefentat. At Petrus Antonius 
cofulms tum nileum illum qui & pilum codidit & res gcflit maximas: tu amphio 
Petrus Anto - na& dropidemquos eloquetia reddidit celeberrimos. Vter9 autem bo- 
Ilius piatus nitate referut Codrum rege.Is eim pro iufti cia 8C caritate patria fefe ul- 
tro morti obiicere non dubitauit.Ea deni9 ratione hi duo fresp diuino 
pricipe noftro falute fi opuseflet:uita ipfam ultro ex 
poneret:prefertim cum aiaduertant in pricipis falute patria falute ee cd 
ftituta.Quam in uno ipoTheodoro omnem maiorum fuorum laudem 
& gloriam ita liceat reperire ut nullus nobis 1109 amphion ueqj dropi- des nec etiam neftor fit defyderadus.Nam ad ceteras uirtutes & ucrfii 
ualet & oratione fbluta adeo: ut quod de i ici tore apud homerum legi- 
mus:cx cius lingua meile dulcior oratio,pfluat:addc modeitiam facilita 
tem manfuctudinem comitatem moruq; elegatiam mirifica & inaudita 
quadam igenii dexteritate prudetiaqj conditam. Quid multis.'’ Ita ipfe 
per fefe pollet:ita fuo fpledore praclarus efbut uideatur maiorum etiam 
claritudini praduxifie.Quid eim fim longior i rccefenda piatorum nobi 
litatercum non modo in Infubribusrut uctufliora illa filctio:iam inuol- 
uammerumetiam & i placetino ac parmcnfi folo fuperioribus tempori- 
bus:# in ipa etiam liguriateuius caput c Genua latcq? per Italiam nonul 
li ex piatore familia uiri magni 8C prepotetes caftella plurima oppidaqj 
poiTederiflt/ Quare ne pi ifca illa cunofius repetetes quae magis ad rem 
faciunt:pra:tereamus:paucis mihi comple&endum uidetur: q> & oitedi 
omnibus poteft:# ipe legi.Extat enim grauiilima: quadam tabulae qua: 
uulgo hac tempertate uocantur publica iltrumenta:# a:e quidem reper 
tsc in archiuo placetino confedbeq; anno a natali chriftiano uigefimofe- 
cudo fupra millefimum.Quibus quidem tabulis pcrfpicuc patet fuifle 
fratres lex ex quodam natos magnifico militaris dignitatis uiro Flato 
nominc:qui ex piata familia ortus eiTet ac nobili foemina Mathodia: q 
filia foret magnanimi equitis aurati comitifq? lonielli luciani atque his 
paternum auum extitilfe Faciniim piatum Si ipfum equitem amatum: 
auiamuero probatiiTimani 5C nobilem fceminam Domnillam arafmi 
turriani filiam. Atq? hisquocp in tabulis qua: confecte funthcrcifcundae 
familia gratia dilucide apparet fuiile illis piatis ampliilimum patrimo- 
nium di arces permultas atep op>pida:qua pro fuis portionibus fingilla-- 
tim inter eos fratres diuifa nmt.Callellum autem unum nomine plato- 
iium iccirco indiuifum atcp commune relictum elle: quoniam .platoru 
familia a diuino illo platone pliilofopho trahes originem haberet agna 
tionis fua perpetuum cognomentum. Cumcp I11 fex fratres fecundum 
portiones quae cuique obtigerant. Alius bononiam. Alius fenariam. 
Alius genuam. Alius parmam.Alius Immolam fefe contuliIfcnt. Anto 
nius piatus qui foret ex illis omnibus natu minor: habei ctqj portionem 
fuam in Mediolanenfi ditione:Mediolanum fe reccpit:ab quo quidem 
uno cum cateri maiores tum illuftris# lapienti fiimus iurecofultus Ge- 
orgius piatus clariiVimi huius fponfi pater profectus cfr. Quid cni me- 
morem quod eft omnibus luce ipfh magis pcrfpicuum:uirum illu gra- 
ucm atque fapientem Guidctum platum:qucm ipe Georgiusauum ha 
buit.Fuitenim ille tanta probitate di fapientiamt no modo apud lolia- 
Vi' mariam fecudum mediolanenfmm ducc mucncmfane ferociffimu 
Infubres 
Liguria 
Genua 
Piatus 
Mathodia 
Loniellus luci- 
anns comes 
Facius piatus 
Domnilla.. 
Arafinus turri 
anus 
Caftellum 
Guidetuspla- 
tus 
Georgius pia- 
tus 
Iohannes ma-> 
ria dux 
f iiii primum locum obtinuerir.fed apud cius etiam pfem Iohauem galeacju 
quo nihil uidit actas illa i omni prgftatiae genere nec admirabilius nec p 
fedius-.tato eft habitus i honoremt exiftimari pollet diuinus ille priceps 
nihil apud fe habere uno Guideto piato aut carius aut practiofius. Itaqj 
116 eft miradum:li talis ille tantufq? uir pro fuac pietatis munere ad fcam 
ciuitatem hierofolymam cu omatiflfimo famulatu nauigauit: quippe q 
intelligeret honorem omnem huius mudi inanem eflembi diuino uaca 
ret cultu.Quam obrem deuotifTime eo profc&us ubi uoti fui pietiftime 
faftus cfl compos:a feneriftimo hungariaerege Cardo apud lacrofan > 
dtum lepulchrum ipfum militaribus eft ornatus inlignibus . Hoc igitur 
auo Guideto & patie Georgio natus eft excelletiifimus hic iurecofultus 
Theodorus & quo de modo uerba feceram Petrus an tomus & cum alii 
fratres tum Anaftafius adolciccns: qui etiam ipfe paternam atq$ alioru 
filorum maiore gloriam egregie imitatur.Nam iple quoque legali ciui > 
liq; lapienti ac ita operam dat:ut fuorum aequalium cedat nemini nequa 
quam is quidem iolonis qlatonisq; oblitus:Nam folonis leges quato 
fuerint in honore:ucl unum illud eft dilucidum argumentu:quod Ro 
mani ipfi rerum domini legatos decem ingrxeiam ufque mifermt: qui 
eas abathenienfibus petitas in urbem ferrent ad fuum ftabiliendum 
fticia 6C decorandum imperium:Et Plato quantam prx fc laudem ferret 
legum iulhciac uniuerfaeqi adminiftrationis duitatis cum alia permulta 
eius uolumina eruditi ftimeatqj fapientiflime lucubrata tu libri decem 
de republica duodecimqj de legibus apetriiTime declarant.Sed his om 
nibus omi(Tis quid loquar de materno genere Theodori.'’ quid inquam 
de huius matre pudiciftima atqj optima muliere Agnete Maffei musa 
ni illius filia:qui & fenator fapientiifimus fuit &ob mas imas fuas 
merabilifcp uirtutes Philippo maria: nobililtimo duci cariflimus: Num 
tantus ille princeps cuius fplendidilfimum nomen nulla unquam neqj 
inuidia ncc pofteritas obfcurabit:tanto fecifiet unum maffeum 
nifi omni laude dignum cenfuilTet.JVellem mihuliceret ea omnia in me 
dium referrerquac ad uera de te laudes attinere intelligo pracftantiflime 
iurifconfulte Theodore plate:quac quoniam temporis breuitate 
or:ut pratereamteft ncceiVe.Vnum illud certe fcio:tc unum ee inter om 
nistqui non tam piatus dicendus lis quam piato tutpote qui non modo 
platonem in 01 fepientiae gloria repraefentesmepe etiam fis idem piato: a 
quo illuftris familia olim tua quae nunc deprauatione tempore piata di' 
citunplatonica fuerit appellata.Sed quoniam me tempus iam admoet: 
ut ad uerba illa foUemnia qbus tota uis mrimonii per uerbu de prxfenti 
concludifcnoftra oLs oratio fe conuertat:de his nuc fatis atqj fup. 
Hierofolyma 
Carolusrex 
Anaftafius pia 
tus 
Solon 
Romani 
Graecia 
Plato 
Agnes 
Maffeusmu 
sanus 
Philippus Ma 
riadux 
Tlieodorus 
piatus 
Plato Fracifci philelfi oratio nuptialis hita in delponfaliciis Petri biragi & Eli> 
(abet princiuallis* 
Vi fitcratiflunum confugii uinculum non fummopere 
laudant excellentiilimi principes idigni profedo iili ini 
q hi uideri debent:qui ex ullo hominum numero iudice 
tur:Nam fi natura fieri uidemusmt quicquid aut alifaut 
(entit:producat aliquid fibi fimile:quo in fua fpecie 
pageturadqj non in exteris aialibus folum qus ratione carentfed i hxt 
bis etiam & arboribus qux fimt inopes fenfusuntueri liceat:quid dc.hu 
mano genere diuinam imaginem prsfc fert.'’Nonne ad ip 
fum nature appetitum diuino quoqj praecepto admeonmur: ut crefca - 
mus:ac multiplicemur:tcrramqj eft (ane coniugiu ut mea 
fert opinio: uin atq? mulieris (ecundum legem ad procreandos liberos 
coniundio.Non enim ad pruriendis libidinis no ad titilantis fenfus no 
ad ofeoens uoluptatis intemperantiam inftitutum eft matrimoniu: (ed 
ut pro ratione pro lege pro fimiles generemus.Itaq? i 
coniugio admodum eft cauendum nonmodomequid per adulterium 
qj impium ert:(ed ne per lafciutam quidem ullam quod pecudum eft p*- 
prium:perpetremus.Omnia funta nobis (ecundum uirtutem ac deum 
agenda.dicenda.cogitanda.Hsc qui pure cafte innocenterq? feruare 
rexerint.non difficulter triplicia illa bona afiequcntunqus dicuntur fi - 
dei prolis fjcramenti:Huiu(modi autem matrimonium tatuminfe iu 
cunditatis habefcut nihil in uitapolfitee fclicius.Quod fi ex ullo utiqua 
fperandum fuit:tum cx hoc praetenti faufto fortunatoque conmgio no 
modo licet fperare:fed ita omnino fperare.-atque ea quae oculis cernutur 
8C in noftra fitu funt poteftate.Qnis enim ignorat fponlam ipfam Elifa 
bet princiuallis lampugnani uiriClariflimi atq$ optimi Katherinae fpinel 
lae nobilis & honeftifiims mulieris filiam ita elle ab prima ufqj infantia 
educatam‘.utfimul cum lacfte uidcatur pudiciciam bonitatemque oem 
de Petro (ponib quid attinet multa dicere: quem omnes 
(cimus nemine fuorum squalium in omni probitatis genere inferiorem 
Et ue longior fimtqua tempus locufqj patiatur:Eft certe Petrus paretum 
maiorumqj fuorum qfinnllibus: quippe qui natus Antonio birago or 
natiflimo uiro 8C Elifabet fouica muliere probatiifima habuit Maffeolu 
prnum auumrquenvpracftantiiTimus dux Philippus ob eximiam erga fe 
fidem fingularemqj prudentiam prsfecit fus unmerfs.cuns magiftru: 
quem quidem pulcherrimum Siampliftimum magiftratum Maffeolus 
ea diligentia & integritate gcffitiut perinde atqj hereditarium diuinus 
Praereptum di 
uinum 
Coniugium 
Liberi 
Libido 
Intemperatia 
Lex 
Sanctimonia 
Matrimoium 
Elifabet 
Kathcrina 
Petrus 
Antonius bir* 
gus 
Maffeolus 
Philippus du* ille princeps in Antonium eius filium poft patris obitu tranftuIerit.Quid 
dicam prxterea de huius patruo Andrea birago uiro magnifico &gra- 
liiffimotNon ne idem dux Philippus tanti eum femper fecit cum publi 
cis tum priuatis in rebus ob ingenii acrimoniam magnitudinemqj con- 
filii :ut neminem haberet carioremmeminem mcudioremmeminem cui 
plus aut tribueret aut credereri Apud hunc autem illuftriffimum prinri 
pem noftrum qtum femper ide Andreas ualuerifcquoad uixifc&au&o - 
ritate & gratia 8C domi & belli ob earmqua plurimunvfemper ciaruit:di- 
ligentiam ac fidem:nemo ueftrum omnium efbqui nefciat.Quid enim 
uager per alienas familias quibus Petrus fponfus affinitate coniun&ifti 
mus efWSouicos poftcrulasamideos aduocadros morones uicecomites 
ipfocp lampugnanos:cum inter Biragos tot uiri floruerint ad et nue flo 
reant in omni uirtutis gcncre:ut fi eos numerare uoluero in hac tempo- 
ris breuitate:fim non mediocri taedio futurusdAt de nobilitate & generis 
claritudine pudiciffimx huius fponfe Elifabet fi uerba uoluero pro di - 
gnitate faceremon fit mihi huiufmodi breui fermone opus fed prolyxa 
oratione uel quam fpatiofifiimis potius uoluminibus.Nam qux fami- 
lia cft paulo excellentior non mediolani folum fed in hac uniuerla Gal- 
lia Cilalpinatqux non fibi maximo femper duxerit ornamento lampu - 
gnanorum affmitatesfQuare ut tempori inferuiatur extera omnia omit 
tentes paucis ea percurramustqux ad domefticas fponfx laudes in hu - 
iufmodi ncceflltudinis genere attinent.Nata cft Elifabet patre ut modo 
dicebatur Princiualleuiiro certe mea fententiarqui 61 dexteritate ingenii 
& ftrenuitate magnitudineque animi alteri nemini ftix patrix concedat 
fide autem & obferuantia tanta in exccllentiifimos noftros pricipes Fra 
cilcum fphortiam Blancamque Mariam duo huius temporis fplcndidif 
fima luminariaiquanto efle maior nullo padfo poffit.Quidenim memi- 
nero aut Petrum auum paternum ciuilis pontificiiqi iuris peritiiTimum 
grauiITimumque dodoremfautGeorgium illum patruunr.cuiusad pa 
ternas laudes tanta beniuolentia accelfit in hunc diurnum principem: 
ut eam non nifi cum uitx exitu terminari tfNam & Bcrnardum philofb 
phum ac medicum & Baptillam atqj lohannem andream uidetis in ui- 
uis non uulgari uirtute luuenes.Hieronymus etiam ipfe patruus quan- 
ta modeftia humaitatequeprxftitcrit:dum uita fruerctur:cognoftis*om 
nes:Sed ut de reliquis ne fim in dicendo logioncoticcfcam: No ne unus 
hic Oldradus lampugnanus magnificus eques auratus ducalifque fena 
tor fapicntiftimus fcito femper i honore cft habitus ob eius prxclaras fu 
niafque uirtutes cum apud Philippum Mariam illum: tum apud hunc 
ipfum Ftancifcum fphortiam focerum genemmque duces: ut alterum 
Andreasbira' 
gus 
Eb'labet 
Gallia cifalpia 
Fr.fphortia 
Blanca maria 
Georgius 
Bemardusphi 
lofophns 
Baptifta 
Iohannes an 
dreas 
Hieronymus 
Oldradus 
Philippus Ma 
tiadux habeamus neminem :qui cum h6c uno queat de gloria 
cum ita ftnf.non dubiam nobis omnibus fpem affertis feliciftimi coniu 
ges Elifabet lampugnana Petreque birage in omni uos laude fimilis fo- 
re parentum maiorumque ueftrorum.Rcfpondebiris.n.refpondcbitis,p 
fe&o geniturs lxmini:talifqj uos prsftabitisiut non minus illis prxluxif 
fe cj accepilVe ab illislucemfitisiudicandi. Quare quod felix fauftum 
fbrmnatumcp uobis fit:iam ad lpfum deipofationis munus propius ac- 
cedamus.Mcdiolani.iiii.ldus Feptcmbres.M.cccclviii. 
Elifabet 
Fracifci philclfi cpithalamion in nuptiis nobilium coniugum lohaniiis 
antonii figiojicts # Margarits cott*. 
Nter humans fbdetatis uinculatquibus ratione duce iu - 
eunde inter nos uiuimustnullum profedo neqj iucundi - 
i us neque utilius elle animaduertorquam quo uir & uxor 
mutua caritate inuicem coniunguntur. Scimus enim in 
uniuerfa re domeitica qua coftituitur heminarium reipu- 
blicsrtriplicem eile focietatem heri & ferui uiri & uxoris patris & filii: & 
id quidem fecundum triplex duitatis adminiftrands genus.Hamm ue 
ro communionum coniugium quod uocamus:tantam uim in fe habe 
re tantam magnitudinem tantam prsftantiam excellcntiffimi philoio - 
phi tradidcrunriut inde gradatim fecundis aufpiciis ad fumnium ufqi 
eatur impcrium.Vtcnim uniusegregii uiri principatus & optimatium 
praeftat & populi dominatui:ea ratione fecundum Gregoritim Narian 
*enum:quod exemplo unius dei in cado regem unum oportet effe i ter- 
ra:eodc modo coiugalisdigtiitas qus unius eft ad unamrreliquas focie- 
tates antecellit.Itaqj miradutn certe no eft:fi deus optimus maximus ab 
iplb ufq; humans creatiois initio coftituit iuflitqj matrimoniutcotinuo 
adiecitrcrefcite ac multiplicamini:# replete terra.No.n.a Cecrope illo 
que fabulaturmo ab sgyptiaca fuperftitione 116 a Romulo nefeio quo: 
eft huiuimodi coiuntfhonis bonitas aut itrodu&a aut excogitataifed ab 
ipfb imortali dco:a quo qcquid eft boni:ad nos peruenit:# fine quo boi 
ee oio nihil poteft.Et quaq maritalis caritas iter ois fuauitates eft Tua na 
tura fuauiflima:tuctamc fit loge fuauior# gratior :fi qua ratioe iftituta 
eft:eadem etiam perpetuo feruetf.Nam proaeatiois gratia matrimonii 
introdu&um uidemus & id non hominum magilq communi quadam 
ijaturx lege.Sic enim # arbor arborem # feges fegetem # animal cx fe 
aial gignit:quod qui diligenter fecum aio uolutaritiot opera diligetiacp; 
ctirabiftnequid i maritali prscelletia aut agat:aut meditef': c$ab eius de 
Gregotiustia* 
«aiuenus 
Cecrops 
Aegyptii 
Romulus coro fit alienum .Sancum inquam & impollutum oportet ee co/ugium 
q ut in omni uita mutua dilectione tueamur:illud nos oportet 
ptum aflidue meminille nec uiruni habere poteftatcm fui:iiec uxorem 
fui ee arbitrii fed utruqj alteri pari quadam pietateobftrigi.Quid enim 
mcmincro-.qute quantaqj commoda atq emolumcta ex ipo 
liieti conubio cofequunturf cum ii fimus ignari ut eit pf uderis patri fia> 
milias rem quottidieiquatum honcftas patitunaugere ita Follertis dilri 
gentifq matrona: eam domi digerere ac tueri.Quate non equidem pof 
fum uobis no admodum gratulari Iohancs antonii atq Margarita: qui 
diuinum praceptum ac legitimam coniUgii laiidioncm hoc die q utri ' 
q ueftrum felix fortunatumq fitaiiituri qrediflime uobjs polleri tatique 
ucitra cofuluiftis feduri uos certe omnia pro ucitra ueftroruq dignitas 
te. N a ut abs tekipiam caltiliima:pudici Ilimaq puella Margarita: non 
potes parctum no ee fimillima.Siue eni ante oculos tibi ponas 
biliifimam & honcltiitima matre tuam Magdalenam Leonatinam fine 
patrem tuu clarilfimu & graui fllmu fenatorem huc Peti ti cottam: tanto 
debesaccedi ,pbi tatis defyderioait nifi q honcitum fit & laudabile apd' 
omnesiitelligas tibi ee i uita ,ppofitii.F\6cim es ignara:qto femp tu unu 
ueriarum familia tu ornatiffimus pater tuus i fpledore fit hitus. 
Na ut antiqora breuvtatis gra coticefcammifi uir iudicatus femp cfiet,p 
batillimus pr tuus ntinq prailatiffimus dux Philippus tari eu fecilTet q> 
diu fuit i umismeq illuftrifiimus hic atq optimus priccps nr ordini fc- 
natorio aferipfiilefeQuo fit utoi tibi cura oi fiudio oi iduftria annitedu 
fitaithuius jctasqadieniu iapuenitd tuapbitateatq laude conqcfcat. 
De te uero Iohaues Antoni fimoneta nihil ee itelligo:quod no qoprime 
fibi qfq debeat polliceri.Es.n.tu oium pmu fingf ari quada prudetia pdi 
tus:q fitait q te fcq oporteat i mrimonii fcitate:& q uitaremefeius ee non 
pofiis. Accedit amiculi huius tui uelpris potius itegerrimi atq fumi fe> 
natoris Angeli fimoneta: audoritas & amplitudo cui us prudetifl imis in 
ftituris:K uoliitati cu fpparueris:ac peas:hac oem qua hes:tibi gloria pe 
piiri.Qiiid.ii.mcmore hoc loco fapietiflimu & eruditifiimu uiic ducale 
fecretariu afobrinu tuu Cicchfeq ut affinitate tibi cdiudifiimus c:ita ma- 
ximu adiumetii ad nois claritate» His fanc renibus fem e:ut fupiore tpe 
magnificus eqs auratus 01dradus<!apugnanus ille cuius liomeilluftre e 
unica filia qua hebaritibi mrimoiocopulauoritHis et roibus addudus 
uir fpedatiiiimus Petrus cotta te fibi generum libenter accepit fifus is 
certa: tuaeanteade uifcequam nouitomniex parteproba tifiimam efie* 
Qua propter tibi opera danda elbut tanta: de te expedationi no mo riv 
deasded et mirabiliter fupes Afpicis praterea noobfcuieqtum tibi irai - 
Iohancs Anto 
nius 
Margarita 
Magdaleue 
Petruscotta 
AngetaS 
CicchuS 
Oldradns nus ad gloria e additum quod humanifTimus priceps noder (pledidifli- 
ma fublimitatis fux pntia cum tot illuihibus iclytifqj pneipibus mrimo 
mum hoc honorat is qdem (peras:ut toles c uobis coiugibus libe- 
ripdeatiquales. Angelum Pctrumq? e exptusrquoru erga fe fidem atqj 
deuotionem tata i rebus omibusee cbgnouit: ut accedere nihil pollit ad 
fummu.Sed ne logius nraptrahaturoroaam deo duce atqj audore ad 
trafigedas nuptias ppius accedat'. 
Fracifciphilelfioratio uuptialis hita in delponfione Magnificae puellae 
Marurix SC Magnifici equitis aurati Raymundi attcndulu 
Vauti fieri oporteat bene coueniens matrimonium Ma 
gmfici atcp lllultres uiruuel ea rone probari potelbquod 
q quae tria maximaeespetutur i uita:honos utilitas uolup- 
tas eiutmodi uiculo apprime continetunNam ut i locie 
tatc humana nihil c adulterio turpius:ita coiugii (audi- 
tate honeftius nihil.Quid:quod ex oibus (acramctis qbus bene atqj bea 
te u i u it': hoc uoum dutaxat diuino e ore conlhtutu & id quidem in pri - 
mis illis paretibus:quibus praeceptum eft ab omnipotenti deo:ut creice - 
rent:ac multiplicaren£terramqj replerent.In iis fane hominibus laudat' 
cadibatus:qui cotempta omni camis coppula angelorum (e(e quam ho 
mmu fimilis maluerunt.Scd q uitam ciuilem adamat:nec fibi nec reip. 
rede confulunt:ubi a counubio abftineat.Quemadmodum enim uide 
mus natura fieri:utquxcunq3 uel aluntur uelfentiunt:preducant aliqd 
fimile fuuid quod no in exteris animatibus lolum intueri licet ueru etia 
in lhrpibus & haerbismonne is fuerit aboi natura lege alienus:qui inter 
hoies manens no fe hominem ee memineritfno quaerat p generis propa 
gationem fe in terris quoqj reddere immertalcmf Legimus apud maio - 
res eam Lycurgi legem plurimum laudari folitam: qua is (anxifieteos 
omnis q nubere noluilTent:tum i Gymnicis ludis a fpedaculo arceri: tu 
etiam affici ignominia:quippe q eos priuatos uoluit eo honore atqj ob 
(eruatiaiqux lenioribus a iuiuoribns prxilaretMdcg ob nullam aliam ca 
u(am:q ut pereadop' qdiligentiflimam haberent ratione. Quo 
etia fadum e:ut a nemine adolefces ille reprahcderet':q aduenicti Der- 
cyllidx i Theatrum no modo noaffurrexerifcac fublellium ceflcrit: (ed 
adiecerit potius:Na nec tu mihi o Dercyllida q ceflurus eet genu illi: cu 
Dercyllidas tome & uir grauilVimus fbret:& res maximas fuo imperio 
praclarafq; gefiffet:Sed qd aut lycurgi aut multo ate lycurgu Mercurii 
ac Cccropis:qd dein Romuli de coiugio ilhtuta conqrimus: quadoqde 
Deus oipotes 
Lycurgus, 
Dercyllidas 
Mercurius 
Cecrops' Chriftus opt maximus qui & idem fili us dei eet 82 deusitum \ mfimbmb 
«arti uoluit:tum iuitatusiad nuptias easpratientia fua omauitiac iuuitf 
Quata uero utilitas manat qta uoluptas ex coiugali c6iu&ioe:oes i mri' 
monio futrtacile itelligut:Na coiugali amore nihil e ,pfe<rto mitius nihil 
dulcius nihil fuauius.Vtilitatis aut oia plea fut:quae mrimoiali pcimonia 
atq? diligctia adminiftratur.Re&iflime igit' utriqj urum pfpe&um iudi' 
co magnifica uirgo lulia Marucia 82 magnifice Raimude attedule:quod 
p fpoialium iurium (andimoniam atque fpledorem fitis hodierno die 
mutuo caritatis Uinculo coppuladhquo 82 uobis ipfis porter i q? uris qui 
faluberrimc 82 maxima ueftra cum laude cofulatis. Nec enim praeterire 
uos debet tria ee bona mutuam iter coiuges prolis no fo 
lum pcreandac fed benignae aleda; 82 igenue atque inoceter edu cadx ftu 
dium iprimifaj facrametumtquo impollutu conubium 82omni (ulpicis 
one uacuum feriiatMtaenim uos facietes82caticfti fatiffacietis 82 mudi 
gloriae:Nam parctum 82 maiore ueftrop*! claritas no paru icitare uos de 
bet ad omne coiugii officium ac decus.Es tu?fane lulia nata fpledidifli > 
mo equite aurato 82 rerumfcellicarum laudecelebrado Baldo Marucio 
illius Nicolai tholetinatis fiIio:cuius illuftre nome nullus unquam 
bit iterkus.Vnus enim Nicolaus ille tholetinas talis fuit tatulq; belli dux 
ut priceps ille nobiliflimus Philippus Maria 82 patrem appellare eum co 
fueuerit:82eius fidei fuam omnem dicionem adminiftradam commife- 
rit.Hiic etiam Veneti:hucEloretini:hucRomanaeccelefia fuape omniu 
copiare imperatorem habuit:Nam de patruo tuo Iohane tholetinati qui 
82 prariens e: 82te no fecus amatae filiam:co loquor uercciidius:quod fu 
as de fe laudes no libeter audit quippe qui uteft omni in re modeftifli « 
mus:malit haberi 82 ee laude dignus quam coram laudari.Sed illud fa - 
tis'e dilucidum argumetum excellctiflimaz: fuac fummacque probitatis 82 
fipietiar.quod ob multas 82 maximas res fuas fortiflime gertas magna <- 
nimus ille nofter 82 iclytus dux Fracirtus fphortia 82 huc fibi generu afci 
uit:52 magnis copiis praefecit.82 i ordine rtnatorio locum omatiffimum 
obtinere uoluit:82 no fecus ac filium 82 earum habuit 82 periucudu rtm' 
per:dum fuit i uiuis.Quanti aut huc faciaf.prseftatifTimus dux Galcaci - 
mmidemus oes.Num qfquam minus eum admirefjqucm diuina fapie 
tia tari pricipis facit maximi te'uero Raimude attadule qd multa di 
dhirus fiimqui natus.patre MichaeleforriHimo illo 82 laudatiflimo belli 
duce quem uniuerfa ppe Italia ob praeclaras fuas frequetifque ui&orias 
habuit i honore:te omni in refimillimum illi prseftas:dignumcp olledis 
cognatioe inuictiiVimi nortri priripis.Qtiac cCi ita lint:aliud nihil reftat; 
qua ut p uerba illa defpofioms follen ia ad re ipfam ppius accedamus1. 
Chriftusopt. 
maximus 
lulia marucia 
Raimundus 
attcndulus 
Tria nuptiae 
bona 
lulia 
Baldus maru 
cius 
Nicolaus tho 
lenti uas 
Philippus dux 
Veneti 
Florentini 
Romana ec 
clefia 
Iohamies thO" 
lentinas 
Francifcus 
lphortia dux 
galcaciiisdux 
Michael 
Italia Fracifci philelfi oratio habita in crinnubio magnificx pueflx Margaritae 
arcimboldx & magnifici equitis aurati Antonii cribelli. 
Vm inter uachemcntiitimos ae maximos animi affe&us 
tanta fit uis amoris Illuftrifilme princeps pracitantiflimi 
c patresmatrefqjhonelfiirimxmtetiam antiquiflimus ille 
poeta Orpheus idemqj theologus cum non dubitauerit 
non modo deum afferere:fed primum quoqj deoru om 
nium poft diierctum atqj digeftum in fua membra chaos:quod nomi - 
nannappasiiflean cxlo:ob idqj phanetis appellationem meruifle:<j ni> 
hil icilicet fine amore atqj concordia in uniuerfo mundo conftare firmis 
us aut diucius pofiit.quid dicemus de facratiflimo ipfo amoris uinculo 
ac plaue indiifolubili:quo uiri atqj uxoris animi honeftiflimo quodam 
nexu inuicemuinriunturiQuod ficoniugium prius in cxlo fit diuiuo 
iufiu ac decretoquodam:quam celebretur in terra:quis ambigat quic 
quid ab eo fit:id optimum ee oportereMt in primis parentibus matrimo 
nium deus ipie omnipotens mirabili caritate iftituit. Ad hacc Ihefus clx' 
. mentilfimus humani generis redemptor tum in coniugio nafei digna - 
tus eftrtum inuitatus ad nuptias non iuuitus uenit: eafq; fua prxientia 
non iblum honeftauit Ced etiam iuuit.Et qq omnis amor dcle&are plu - 
rimum folet;is tamenqui ex bono coniugaii peipitur ac manat: tantam 
& tam incredibilem uoluptatemprx Ce fert:ut nihil in uita poffit ec iucu 
dius. Ad huiufmodi autem amoris honcflatcm ac iucunditatem acce* 
dit magnitudo utilitatis:qux quidem tria cum i uniuerfauitaexpetun 
turtum in amiciciamaxime.Nam quam aliam amiciciam huic neceifi 
tudini caritatique coniugaii enim coniuges no pof 
funt rationem habere SC augendx 8C conferuandx rei familiaris cum ob 
uniuerfam dormi tu ob liberospcreatos uel procrcados:quoru uitx di - 
gnitatique confixlere naturx etiam dudu impellimur.Erat ianc apud la 
cedxmonios iis: qui ad lenedutem ufque uitam cxlibem duxiiTent per 
inde atque propouta quxdam iguominix nota: quippe qui nihil in po 
Herum propagandx reipublicx confulere uiderentur. Quo fadhim eft 
ut generofi illius adoloicentis didhim in Dercyllidan improbaretur a 
nomine. Nam nec tu mihi qui ceflurus fittgenuifti.Non enim afiurre x 
xit dercyllidx adolefcensmeque honorem:quem mors erat a minoribus 
prxftari grandioribus natutei exhibuit.Et quifnam dubitet eumtqui wu 
tam ut umat adbuamunfamjx crimine uacare non polle:ubi fine uxo * 
Orpheus 
Phanes 
Ihefus 
Dcrcyllides rc uixcritcu uel diuino praecepto crcfcere nos (em per oportet: ac multi-* 
quadam naturae lege gignere nobis fimiles» Itaq; non abfurde 
uertri uobis paretes ut funt uiri graues bc fapietcs:ncc inutiliter profpcxe 
runt:cum tibi Margarita arcimbolda pulcherrimaipudicijfumaq? puella 
tum item tibi gencrofe adolefcens equefep aurate Antonii cribelle: quos 
non modo no aduerfantes:fed quamodiilime obtemperantes uolutatri 
bus adhortationibiifq3 paternis hoc laudatiffimo & optimo ad procrea 
dos liberos facramcto inuicem uideam coiugari. Et eim reliqua omnia 
facramcta humanae funt bt inuetionis & inftituti. Matrimonium ucro fo 
lus.dcus i pe coftituit 8C i primis paretibus:quod modo dicebatur: & i de 
litiarum hortoiqui a grazris paradilbs diciturjgitur non 
ignorare uos oportet:quae fint tati ac tam praeclari muneris bona:quae tri 
plicia uiri iapientiiiimi ee noluerunt.Nam primum pofitum cit i fidc:al 
terum in prole:tcrtium in facrameto.Et facramcto quidem cauctur: ne 
diuortium fiat:ied omnia quae ad regendum matrimonium fufeipien - 
dofq3 liberos attinehlande inocetercj! feruentur. Quod autem munus 
ad prolem fpedat: illud eile uoluntmt ■& pie fufcipi£';& alatur benigne; 
bceducetur rcligioie. Fides uerp omnem fugat intemperantiam libri 
dinis:quo iriculi coiugalis tam in uiro quam in uxore ianditas pro mu- 
tua diledione perpetuo cortct.Et ne fim prolixior quam 8 locus bC tenv 
pus&perfonarum poltulct digriitasuis in praefentia 
rei magnitudine per multa dicenda elfcnt:cgo uos fpcdatifiinu coniu> 
ges monerc:hortari:rogare:obfecrare:obteilari non definam:ut nihil uo 
bis potius ducatis q bt dies bC nodes habere ante oculos dcum:ad quem 
unum metem omnem cogitatulcp ueitros qpictiflime referatis:quo tan 
q prariente atq; uidente omnja:nihil omnino nccp agatis neq: dicatisme 
q? meditemini nifi calla: & cotincnter.Sic eim omnia erut uobis optata: 
atqj fclicia.Qiiod autem lecudo loco uobis arbitror obferuandum: ad- 
hibete diligentem operamait paretibus maiori bufep uelh is ornamento 
laudiq; fitis. Tu eim Margarita nata es Nicolao arcimboldo clarillri 
mo iurifcofulto ac uiro difciplinarum omnium laudatillimarum dedif 
fime crudito cofiheriocp ducali fapietiflimo &optimo.Matre autem p>' 
batilfima ac nobili Vrfina canofia. Nam quid ego commemorem tot 
ac tantos uel paterni uel materni fanguinis nobilifiimos magnificofque 
uiros:paIauicmos:rubcos:foIianQs:torrellos:archenfefq3 ccmites:cum i 
hoc uno Nicolao arcimboldo tanta fit uirtus:tantus fplcndor:ut cum oi 
antiquitate poilit de lapientia & itegi itatis laude contcdcrcrTu autem 
Antoni ea cribellorum familia natus es:quaediuum Guiliclmum origi- 
ne comitem audorem generi- habens non mcdiolani iolum llluftns e: 
Margarita 
Antonius 
paradifos 
Nicolausarcri 
boldus 
Vrfina 
Guilielmusco 
mes 8Cprgpotesiied \ uniucriam Italiam n5 belli minus quam pacis artibus 
ego fingulorum eximias laudes fi uelim fingillatim pede 
quiuiullam neq? temporis nec loci rationem fim habiturus.Vteim filcn- 
tio praeteream ££ Vrbanum tertium fummum ecclcfias Romana potifi- 
cem M alios permultos ucl epifeopos uel belli duces:ad M i uriicon- 
fultos M philofophos:quibus familia tua eft iam pridem fplcndidiflimi 
celebritatem nominis omnium getium teftimonio afiecuta:latis tibi ad 
optimarum adtionum imitationem exemplo fint uel pater tuus uir ma- 
gnificus Vgolinus comes:uel patrui ipfi duo cu reuerendifiimus ponti- 
fex nouariefis Iacobusphilippus tum comes Antonius humanitatepru 
detiaq? infignis.Bractereo eim confulto affines reliquos atq? propinquos 
tuos:quorum numerus eft prope ifinitusme iudicer q par fit:i dicedo cu 
riofior.Tu uelim ad domelhca exempla quibus debes ad 
generis mirifice i flammari: utar is etiam illa qui femper foles:bonitate in 
genii tui.Fac obfecro:ut quam de tua laude expectatione coritafti:hanc 
no minus in hoc fimlto M benecouenieti coniugio:cj in ceteris uitee par 
tibus fubflineas atq? tuearis.Volateim adolefcetia alis pernicibus M ois 
setatis flos breui mometo languefcit.Sola uirtus flabilis eft poffeflio fo-\ 
la incommutabilisiqux taetfi i omni uitae flatu efl utilis: in matrimonio 
tum maxime neceflaria.In hoc eim reipublicac feminarium coftituitur: 
quod mfi omni uitio uacaueritmunq a)£ bonam frugem fit perneturum 
Sed de his fatis.Iam ad ea uemamusjquac materno fermone paucis trafi 
gendafuntMediolani.viuKaf.Iulias.M.cccc.lviii. 
Vrbanus poit 
tifex 
Vgolinus co -« 
mes 
Iacobus Philip 
pus eps 
Antonius co- 
mes 
ORATIONES DIVERSAE. 
FRANCISCI PHILELFI ORATIO AD PIVM SECVNDVMPon 
ti.maxi.habica Mantuae m publico uniuerfaliqs Confiftorio pro Duce 
Francifco Sphoitia dic Martis quartodecimo Kaf.odtobrcs.M.cccclvuii 
VM ESSEM PATER BEATISSIME NOMINE At$ 
iulTu humanillimi pricipis huius mei Fracifci fphortia i- 
c clvti Mediolanenfium ducis apud lanclitatcm tuam i ta- 
to hoc 8C tam floreti fplcdidillirnoq? ccetu ucrba fadhirus 
de rebus maximis 5C clariiTimis Mcum neceilariis tu Api- 
anis oibus no mediocriter c5dudturis:n6 poteram equi- 
dem no fubuereri: ne idem mihi accidcrefcquod graui iVimis ac fu mmis 
Moratoribus K philofophis ufu aliquando ueniife tradit. Na M. L.craC 
fus cum paterna ulturus iniuria apud.Qu.Maximu foret aducrfus.Gn. 
Exordium 
Fr. fphortia 
dux 
L.craflus 
Qu.maximus 
Gmcarbo Ty itamus the 
©phraltus 
Athenicnfes 
Demoflhenes 
Philippus rex 
Alexader 
M.Tull.ciccro 
T.anniusmilo 
carbonem cam adurusme ucrbu quidem potuit emittere.Et Tyrtamuf 
cognometo Theophraflus pauca admodum uerba apud Athenienrem 
populum didurus obmutuit.Dcmoflhenes uero talis ille tatufcp orator 
apud Philippum regem Alexandri patrem oratione habiturus idem eft 
palfus. Nam quid dixero de eloquetiffimo uiro eruditifTimoq? philofb- 
pho.M.Tullio Cicerone.' No ne in caufa illa nobiliflimaTiti annii rnilo 
nis forti fTimi uiri & optime de fe meriti ita expalluitrita tremuituta de- 
fecit:ut ineptius nunqoraueritf Hazc igitur mecum repetens pater bea- 
tilTimc animoq* uolutans tum huius loci ornatilTimi amplitudinem at- 
qr maieflatem:tum incredibilem tuam diuinamq? fapietiam merito op- 
timoq; iure expauefcebam:ncquid incipienti mihi: quod collem acci- 
deret.Scd iam ne plane recreat:ac reficit mitiflimi tui illius uultus atque 
animi firci litas fingularifq* illa benignitas: quam nuper in urbe Roma 
coram ipfe de te expertus maiore cum fiducia ad dicendum uenio. Vt 
ad rem propi us accedam:hic optimus priccps meus ut e fandi tatis tu*: 
& iacri huius collegii cardinalium uniuerfeqj Roman*ecclefi* obfer- 
uatiiTimusicum uidercttquanto cum lludio 8C diligentia & labore icum 
beresad uidicandam xpianam rempublicamtex atrociilima & teterri- 
ma femitute tureorum i priftinam fuam & libertatem & dignitatem: Idi 
gnum profedo & iniquum a fe fadum iri exiflimaflefcfi abs te tantope- 
re perhumaniterqj acccrfitus ad collitam diem minus ipe: quamprimu 
uenilTet in pulcherrimum huc perillullremq; coucntum tot uenerabiliu 
patrum & dominorum SCprincipum.Intelligebat enim i tanto rerum di 
feri mine quo tota religio noflra fluduat:celeri tate plurima opus effeme 
um pradlolando confultandoqp ferius tempus teritur:diui Petri nauf- 
cula ante naufragio obruatunquam tabernaculo fuerit rudctibu% mu 
nita. Itaqp poilliabitis omninoqj pr*termifiis catteris negociis fuis om- 
nibus qu* circa noui pricipatus fui adminiftrationem i tantis huius no 
flrae tumefeetis fluduatifqj Itali* procellis atque tempeftatibusmeqj pac 
ua nec leuia efle pofiunt:ecce ut uidcs:no inuitus paruit falutiferis ad- 
monitionibus & fandilfimis iuflis tuis:quippe qui utell uir non minus 
lludiofus religionis & pietatis quam & ingenti animo & cofilio:animad 
uertebat te pontificem maximum 8C fanftiflimum non fine caufa i tam 
to itineris labore & ifirmitate corporis*.& apoilolico illo folio Mantuam 
cocefftfle:8C uniuerfos xpian* fidei pricipes ac reges confultandi feren- 
d*cp opis gratia iflanti necefilitati litteris ac nuciis couoca flfe.Nam quidi 
magis decet xpianum horni nem quam non modo pecunias atqj uires 
fuas pro illi us nomine gloriaqi offerre fed etiam femedpfum fi opus fue 
Roma 
Narratio 
P * 
retrus apis 
Mantua 
Confirmatio 
Si cofutatio rittdeuouererqm ut ipfi uita frucremur xtemaicum e domino feruus fie 
ri tu crudeliflime & per omne ignominiaegenijs mori uoluit.Oh diuina 
illam datmentiam.Oh liberalitatem & munificetiam obftupedam. Tu 
pro nobis xj5e optime maximeiquo illius originalis deli&i & perpetua: 
culpat reos inexpiabili facinore liberares pudedam acerbi flimaq? 
tem no folum non recufaihrfod ultro etiam atcp perlibenter dcpopofcifti 
Nos autem ita fimus impudentes.ita igratnita mentis ac fenfus inopes: 
ut facultates noftras atcp uitam ipfam fi fit opusiquam a te uno gratis ac 
cepimus: in tanta tui nominis ia&ura & contumelia tibi repetenti red' 
dere dubitemus i Abfit a regibus & pricipibus xpianis tantum dedecus 
tantum opfjrobrvim tantum netas. Quid enim reliqui pricipes fint fh' 
€tun pater beati ffime:quorum opes ac uires maiores formidabiliorefep 
funtrquado unus hic Fracifcus fphortia ne dile&iflimis quidem & fratri 
bus & filiis parcere decreuerit:modo poffit aliquam opem falutemcp af- 
ferre huic falutifero pientiflimoqj operi.'1 Nouit certe princeps prudeii' 
tiirimusnosefienatosn6nobisfolis:fedbonisommbus:fed toti fidei 
xpianac. fed immortali deo xpo Ihefu redemptori nofiro cuius inocete 
& fan&iffimam ciuitatcm pati ludibrio eife diritati tureo 
tum turpiifimum elt& dedecorofum in primis.Eo enim omnis idignf 
tas ducenda ell indigmor:quo ab indignioribus infertur hominibus: fi 
homines quidem potius quam afferate prorfus & truculenti ffimac 
dam baclluat Turei funt appellandi:cum nihil in fe huma nitaris habeat 
praeter hominis figuram & eam fane ob flagiciofifr miam turpitudinis 
foeditatem deprauatam ac nequam.Quis unus omnium tureos ignoret 
fugitiuos elle foytarum feruos eofqj paitoresrqui ex ergaftulis illius 
fti & in hofpitabilis montis Caucafi cum in perfida ac Mediam latrocf 
natum defcedificntinulluqj certum incolerent domicilium pratfer obfb 
leta luitra & horretes fyluarum latebrastprimum Iulhniani temporibus 
ad hellefpontum ulque dandeftinis infidiis impetum facientes: eodem 
dudore & collatione perditifllmo Bocchano urbem oppulentiiiimam 
Bofphorum repentina ui captam diripuerut.Deide ubi laxius ut horni> 
nes humiles abiedique negligunturrcontemnuntiirquerimperante con 
ftanrinopoli Alexio comneno tantum rebus fuis incrementum fures ob 
icurillimi continuis latrociniis attulerunt: nam quid non confequa- 
tur aifiduitas i Vtiam auderent aperto etiam marte cum imperio il 
lo orientali de principatu contendere. Vfu enim fieri quottidie 
mus: utquo quis humiliore ignobilioreque natus genere fortuna: U 
pudentia ufus fuerit: eo fe arrogantiorem infolentiorem fupcrbio 
impraritetiEt ne fimi re minime mcuda narrado prolyxior: ubi turei p 
Xpslhefus 
Turei 
Scytha: 
Caucafus 
Perfis 
Iuftinianus -Im- 
perator 
Hellefpontus 
Bocchanus 
Bofphorus 
urbs 
Coftatiopotis 
Alexius cone>- 
nus imperatoi Theodorusca 
tacuscnus 
I oh anes impc 
pator 
Myfia afiatica 
Thracia 
Callipolis 
Hellelpontus 
Horcancs 
Amorathus 
Tnballi ferui 
La-arus 
Baifetes 
Theilalia 
Boetia 
Cgnilatinopo 
lis 
Nicopolis 
Sigifiiumdus 
rex 
Galli 
chriftiislhcfus 
Thomyris ta 
bcdanus 
Theodorum"catacuxenunrqui Iohanem palaedlogum ut pupillu & gc> 
nerum impius circufcriptor patiito auitoq? regno fraudarat: cx afiatica, 
Myfia in thraciam Callipoli ad hellcfpotum tradita perinde atqj fodi fut 
tradudi:nuc focerum nue generum Horcane dudore fallentes:ut fut ad 
omne improbitatis genus procliues atqj anhaclantes:breui temporis cur 
riculo magna ex parte thracia occupata:duce Amoratho Horcanis filio 
in triballosrqui nuc ferui appellant :irrucre:Quo in loco ubi magna utri 
que exde iam perpetrata Amoratus a Laxaro ltrenuo atep fortiflimo tri > 
callorum duceiqui fc pro patria immaculatam hoftiam deuouens cum 
duodecim intrepidis commilitonibus in caftra ipfa itra crudeliftimi Cee* 
leratilTimique tyranni tentorium impetum feccratanujps moneribus c5 
fofius occidit .Huic ubi Baifetes filius fucccfliffet non rc minus fulmen 
quam nomine:id enim Baifetes tureorum lingua fignificat: non folum 
thelfalia chriftianis SC Boetia ell erepta:fcd ipfa etiam noua Roma Con 
itanti uopolis ita uallata St prefla diuturna obfidione oppugnationibus 
qiie continuis & tremendis:ut profligato iam ad Nicopolin Sigifmudo 
rege hungarite cum tanto 8t tam rebus omnibus ornatiifimo exercitu 
fortium uirorum ad trecentamillia poft intcrnicionem tXtx Gallorum 
nobilitatis poft ludibriplam 8t barbaram ac fpurciffimam cotumclfam 
totprincipum tot ducum poft iam prope extindum chriftianum St no 
men St cultum ni repente Chriftuslhefus qui fc de inimicis fuis cum ini. 
micis item fuis ulcifci dignatus eft.Thomyrin maflagetam cognometo 
taberlanutn quoniam pede altero eflfct claudustcum inumerabili firmif 
fimo® miftfl'etexercitu:ipia inquam noua Roma conftantinopolis ex 
illo ufq? tempore Si capta ui eflet Si uerfa i prodam. At noluit tum deus 
ommpotes tatam paci idignitatem:quin potius perfpicue omnibus gen 
tibus declarauit fruftra efle humanos cogitatus omnis qui diurno care> 
ant auxilio.Vicius e igitur Si captus illico a Thomyride tamberlano fui 
mineus ille Si horribilis Baifotes nulla pugna nulla cocuffione haftaru. 
nulla enfium uibratione fine ullo prorlus fagiptarum iadu: Nam ante 
uniuerfus Baifetas exercitus fugas turpiflimae terga dedit:quam defcen> 
fum eilet in aciem.Oh mirabilem dei prouidentiam.Oh incomprenfi 
bilem immenfamqj potentiam.Oh caritatcm:qua nos comploderis: in* 
finitam.Et nos mileii nondum refpicimus (non relpicimusfcaptus igi 
tur Si no multo poft obtruncatus per multam contumeliam ille tam po 
tens tam elatus tam formidabilis Baifetes cum no nullos filios reliquif 4 
fet:cxtcris demum deinceps omnibus per Sultanum fratrem ftrangula > 
tis arquus neruo ex quo poftea cyricis didus e:foluc hic fultanus cyricis. 
in tyrranida fucceflit nihilo quidem minus quam Baifetes pater chriftia* 
Sultanus tw> 
cus 
“Cyricis uis pernictofus.Nam & Myfos qui citra Danubium (edent:& ultra 
nubium Balacchos & Moldauiam fubiugauitiadiecitq;: quicquid mari 
sgco Iomoqj adiacct praeter folam pelloponefum ad llliricos ufqj. Qui 
polleaquam animamefriaffefclecutus elt Amorathus filius ob amora- 
thumproauumita nominatus.Isomniumprimum poli llrangulatum 
Mullapham fratrem urbem coltantinopolin permagno & acerrimo mu 
jutus exercitu obfedit melibus tribus:oppugnauitqj fortiflimc:quo tem 
pore illic me cotinebam dilciplinae gvxcx cdfequendte gratia:quam ubi 
nequi liet cxpugnare:agro igni ferroqj uallato abiit adortus Thelfaloni 
cam in maccdonia:quae tureorum metu Venetis fe dediderat. Hanc po 
fleaquam tps continuos oppugnat:tandem expugnat: agitque i 
praedam.Murum Ilthnu qui pelloponefum per continetem ab a geo ad 
ionium pelagus tutabatur:cum cepilfetpcr incolarum proditionem:fo- 
Io aquauit inde abada ingeti praeda. Qui ubi fapenumero pugnalfet 
cum hungaris 8dd quidem infeliciterdemum ubi apud Barnam cum 
iifdem hungaris manum cofemifietiefietcg unius lohanis Vaiuodae eia 
rilTimi belli ducis calliditate fummaeg uirtute 1 uperatus atqj ingeti cum 
caede in fugam uerfusrfadum ellfubito audacia atqj animofitate regis 
Vladiflafiufrc uido uidor cualent hungaris cudis no tam fugatis quam 
perhibitam animorum coftemationem ob intolerabilem dolorem que 
ex interempto rege animo coceperant: ultro fugicntibus.ln qua quidem 
chriftianorum fuga illud uulnus uel maximum nomini chnltiano infi- 
xum citrquod Iulianum caelarinum fanda: crucis cardinalem uirum ue 
ro digimm Romana ecclefia hiigari frulfra a fuga rcuocantem crude- 
liilime trucidarut Amorathum autem hunc no multis poit annis maio- 
res calamitates i chriltianum populum terumnafqj mollietcm peroppor 
tunse mors e medio fuitulit filio uno certe omnium 
qui funt:fueiut:futuriqj funt:impuriflimo adole (cete 6C omni immamta 
te immaniore.De hoc autem tetro diroq; porteto de hoc iquam tam tiu 
culeto tam fcacuo tam horredo tam funcito prodigio quid dicedum qd 
fentiedum quid tenedum fitmefeio.Illud certe fcio liemiem unquam al 
terum ex omni hominum memoria extitiife:qui breui adeo tempore ta 
ta trepidatioe atqj terrore uniucrfum prope terrarum orbem affcccritEt 
ue id quidem mirum.Quas eim calamitates unus hic alter impius & ab>, 
ommabilis mahometus tam paucis annis xpiano populo ItnLtr* Nobi- 
lifiunum illud orietalis imperii emporium Nouam Romam Conflati- 
nopoluuheu miferam noftratn ifelicemqj tempeilatemaium latilfinn il 
fi altiifimiqj muri cralfiilimaccj} turrcsiqua: fingula: mumtilfimas arces 
reprsfentabantxum uiderentur omni adamante lolidiorcs: num ulla 
Myfi 
Danubium' 
Balacchi 
IVloUauia 
Aegeum mare 
Ionium mare 
Pelloponefus 
Illarici 
TheiValonica- 
Maccdonia 
Veneti 
Iithmus 
Hungari 
Barna 
Iohanis uaiuo 
da 
Vladiflausrcx 
Julianus cxfa' 
rinu s cardialis 
Mahomctus 
tyranus 
Nouatoma 
Coftantinopo 
lis hbmmuffl autigenia aut uires tutari potuerant qu6 minus a tureis ea> 
ptum 8C immiferabilem ac luduofiffimam praeda uerfum omnibus gen 
tibus fit exemplo nihil ciVc nobis fupcrbiedum? None paulopoft Pellor 
ponefus eodem tada fulmine periit i Quid enim Triballos quid lllirico 
rum quid Dalmatiae reliquias commemoremtquos omnis aifiduis icur 
fionibus & incendiis pnemifcac perdit idem nefarrium abominabileque 
monitrumf Verum quid triballos meminii’ Hos enim Mahometus iam 
omnis agit in erumnofiirimam feruitutem.Nunc ultimo exitio panno» 
mis imminet.Eoqj faciliorem fperat de iis uidoriam:quod Spendorobu 
tribalbrum emporium expeditum per danubium tranfitum in Hunga» 
ros prabet.Hungari uero ipfi etfi funt tum animorum f£roci?.:tum robo 
re coiporum paritiaqj bellandi aduerfus tureos aptifilmi:tamen quia in 
teitinis {editionibus alfidue inter fe digladiaturimnt ad rem tantam ta» 
necefiariam imbeciliores. Quo fit:ut nifi propediem a cateris xpia» 
nis principibus eorum imminethextremoqj periculo fuccurratunindu» 
bitato fint perituri.IUius aute populofiflimi regni bellicofiflimiqj euer» 
fio.-quod omen deus auertahquantam fit cladem eundis xpianis illatu» 
ra:quis eft tam rerum infeiusiqui ignoret' Expergifcimini ergoiexper» 
gifeimini tadem principes & populi xpiani:fertepericlitatibus auxilium 
ferte Chrilto Ihcfutferte uobis ipfis:ferte filiis uxoribuiqp ueftris. Nolite 
pati per deum immortalemmolite pati tantam peftcm tatam perniciem 
aduerfus xpianam rempublicam diutius inualefcerericrudefcere debac 
chari. An ignoratis fore:ut fubiugatis hugaris:qui nobis clipeo funt 85 
muro:continuo uobis fit de ucfh a & libertate & gloria ialutcq? pugnan» 
dum.'1 Laudatur a uiris fapictibus 8tL.Brutus & Manlius Torquatus: 
quod proprios filios uirgis cafos fecuri percuti uiflennt dudi illi quide 
ut aiunt:alter diiciplina rei militaris alter falute patr a.Laudatur Curti» 
us:quodfe in profundifiimum terne Hyatum illum periturus pracipi» 
tat:quo metu mortis patriam folueret.Laudatur tres decii pater 85 filius 
ac nepostquod in extremis reipublica periculis fefe deinceps pro patria 
deubuerint. Laudatur.M. Attilius regulus:qui ut fidem hofti feruaretad 
acerbifiimos corporis cruciatus ad dedecorofiffimam contumelianrad 
indubitatam mortem redire no dubitarit.Laudatur inquam: Laudatur 
cum alii multi tum phileni 8£ Codrustqui honcftam mortem turpi uit& 
ingeri animo praferre pertulerint. At hos omnis qua ratione dudos ar» 
bitremur.' Alia nempe nullamifi ut umbratilem 85 inanem huius facii 
li gloriam uel mortui.uiderentut aflecuti. Nos autem qui ad huius ui 
tar celebrem gloriam «ternam quoque atqj csleftem gloriam fimus afie 
Pelteponefus 
Triballi 
Illiryci 
Dalmatia 
Panonii 
Spedorobus 
Coclufio parti 
cularis 
L.Brutus 
Malius torqua 
tus 
Curtius 
Decii tres 
M.attilius re - 
gulus 
Phileni 
Codrus rex ciituti:cun&abimur diutiusobuiam irc pulcherrimis gloriofiflimifquc 
triumphis, Iam tandem feliciffima figna in barbaram tureorum illam 
& ab «edam feruilemqj nationem tollenda funt te audore & duce atque 
uexilhfero pontifex Maxime pictitlime Pie fecunde:qui chrifti uices in 
terris gerens omnia pro animi tui magnitudine & incomparabili fapien 
tiadiuinaque uirtutec6ftitues:geres:moderabere:perficies. Quis adeo 
fit a fide chrifliana alienustquis ita abhorrens ab omni humanitate: qs 
tam fuis rebus fibique aduerfusiqui in re tam pia tam neceffaria ta lau- 
dabili tam utili bcatitudini tuae parere fubterfugiatatque nolit uitam fu 
amfi fit opusrdeo offerreiquo tanto dedecore amariiTiimoque flagello 
chrifliana refpublica liberetur.Nam qd ad Francifcum fphortiam medi- 
olanefium ducem principem meum attinet:hic eo confilio abs te acccr- 
fituseo animo huc uenit: ut omnia fit pro tua & facrofandae romana: ec 
clefiae uolutateriufluqj fadurus.Non modo enim & uniueriam tibi fub- 
ftantiam & exercitum fuum omnem pollicetur ad hanc rem tantam: ta 
fandam tam deo hominibufque acceptam fed fratres etiam ac 'filios: p- 
fartim cum non ambigat caeteros quoque principes regelqt chriftianos 
idem fiugulos pro fuafacultate faduros. Ac multo fane alacrius 8C li- 
bentius lpemet praflantiilimusprinceps meusaitcfl inuido & cxcelfo 
animo religionique deditiflimus & fanditatis tua: obferuantiflimus iu 
tam praeclarum tamqj falutiferam expeditionem proficifceretur:fi p Ita- 
licarum rerum conditionem ei liceret. 
Conclufioge, 
ncralis 
Fr.fphortia 
dux 
Francifci philelfi ad uiros Papienies Oratio congratulatoria de creatio- 
ne Iacobi Borrhomaei Vitaliani comitis. f, ad dignitatem & gradum 
epifcopalem. 
ON POSSVM EQuidem Viri paptenles SC uos exteri 
Patres ampliifimi non uaehementiflime uobis ecclefijeque 
n ueflraegratularhquod eum tandem pontificem efHs 
pti: cui ad decus & ad gloriam nihil efl: quod dceffc infi- 
gne queat Videtis enim diuina benignitate eum uobis 
cbntigifle.epifcopum Iacobuin iftum Borrhomaeum praefentem hic cpx 
ramqj aflantem:quem ee magno fpleudorc praeditunumagna dodrina 
magna fide : magna religione non fama uaria : aut dubia . Sed 
longo ufu: & multiplici experientia didiceritis. Quae dum mecum 
ipfe confydero:tum uobisgratulor; quibus cupio.ee quamoptime:tum 
Exordutnj mihi gaudeotcui lecude res ueftr* omnes no letas efle no debent J Nani 
priftina illa ucltra maximaq* merita quibus hic iampridem doces S£ pu 
plicc Tum a uobis SC priuatim ornatusfoullus unquam obliuionis interi 
tus c memoria mihi deleatQuare cum noua hxc & peroptata. pradfen > 
tis potificis creatio communem mihi uobifcum uoluptatem aflferafcqul 
tum hodierno die ab immortali deo nobis bonum oblatum fit:breui fal 
tem oratione rccefendum exilii mo. Cum papieniis potificatus fedes 
annos complufculos iam uacaret:& ingens competitorum numerus ma 
ximis opibus & ftudiis ad tata: dignitatis fafhgium niteretut:idque per > 
fepcfiruiha temptatum eet:quippc quod no humani Ied diuini potius 
fauoris opifqj indigeret: profpexit opportune Chriftusoptijnus maxi » 
mus huic rerum difficultati:qui no quod ipfiuolumus* ied quod nobis 
optimum fore nouerit:multo ante deliberat. Itaqj eodem fere tempore 
& chriitianiflimus princeps nofter philippus Maria Anglus & fummus 
poiitifex Eugenius:qui Chriftum in terris gerit, uterqj ueluti diuino quo 
dam afflati numine Iacobum borrhomxum reliquis omnibus reiedis 
ac repudiatis competitoribuS:nihil tale neque petetem nec cogitantem 
eadem mete communiqj cofenfu epifeopatui papienli prxefle uoluerut 
Qua; quidem res triplicia mihi bona illa uidetur efle complexatquje ad 
bene beateque uidedum maxime expetunt':honeftatem.utilitatem.iucu 
ditatem. Harum autem pulcherrimarum laudum capum quonia no 
tam prolyxe diflcrere:quam attingere paucis tempus iubet:& (i cupieba 
ita dicendo cxplicareuit non modo fruges & frudus omnis feracitati hu 
bertatiqj rcfpodcret:(ed nihil omnino relinquerem aut ddertum autin- 
cuItnm:oratione metiar expedita magis &C circunfcripta quam ambienti 
& locupleti. Et ut eodem prolequar ordinerquo propolimquonia ho 
neftumid ducit':quod uirtute conftat:quid honeftius papienli epifeopa 
tui quid pulchrius quid illuflrius*c6tingere potuerit:quam quod eum li 
bi potificem uidetoblatum:cuius uirtutes & multae lint & lingulares in 
primis i Cum enim ueluti duo quedam itinera quorum altero (e 
ituros altero peruenturos ad diuinam illam & incommutabilem bo> 
nitatem arbitratur: mortalium animis fmt propofita fcientia atqj 
entia:ita in utroqj lacobus bonhomxus uel ab ineunte ulq? xtate uerla 
tus eft 8C agendo & contemplandomt ne grandioribus quidem natu ui- 
, ris eruditiiliniis 8C cifdcm rcligiolilTimis unquam ceflerit:Nam cum Ici» 
, ret quibus prxeepuis in hac temporalis uitae fragilitate exerceri Ce oppor 
teretomnium primum ita femper temperantiam coluit:ut nullis cupi 
ditatibus uidusmullis uoluptatum illecebris labefadatusnd affiduis fu 
is laboribus la udatilfimifqi operibus cffcccrit:ut nihil fibi facilius fit ni 
Narratio 
Chtiftus 6p. 
Max. 
Philppus Ma- 
ri a anglus 
Eugemus 
Diuifio 
bris 
Honoftas 
Vtilitas 
Iacunditas 
Cofirmatio .i. 
iSCcofutatio 
Scientia 
Sapientia 
Adio 
'Contemplatio 
Dcfcientixp' 
i ibus 
Temperantia  nihil antiquius trita fobria& pudica, Qtiodcum fn 6mni 
aetatis curfu tum in adolefccntia difFicillimum fadu fit:id magno nobis 
argumento eiTe debet hunc diurno quodam munere facillime adeo po> 
tuifte tam indomita s atque effrenatas corporis baelluas uinelis iugoque 
rationis obtemperantes libi c& obfequctcs reddere.In iis autem doman- 
dis fubiugadifque no fortitudinis minus quam temperantia* & modera 
tionis adminiculis ufus elhquibus nixus omnes bladientium appetitio 
num infidias atqj irruptiones no modo conftantifiime fuftinuitrfed etia 
acerrime fudit:acprortrauit.Non.n.eftinfciusprobatiffimus hic ponti-- 
fex eum qui pelhferis animi perturbationibus liber non fitiomni turpi 
tudini feriyre.Npc ullum efle iniufticiae genus:cui alacri animo non cc^ 
Curratmon pareataio fe penitus dedat Quare omni ope atq; opera fenv 
per ftuduit:ac lhidctmt nihil agatmec mediteturmec cogitet quicquam 
quod a iufticia fit aequitateqj alienum.Ncc id iufticiae munus ducitmt la 
ceffenti cuiquam noccatur-.quippe quod cum feris comune fittqua: uix 
cuiquam nocentmifi fuerint laceifitae:Sed prohibere iniuriam:& prodef 
fe omnibus in media iufticia fitum putat: Nam prudentiam quspptcr 
uarios cafus iuopinatofq; rerum euetus uix feneduti omnino concedit: 
ita callet:ac tenetmt nihil ufquam in humanis adionibus accidere pof'' 
fe uideatur:quod uel cofultando uel gerendo aut icognitum fibi aut mi 
nus prouifum futurum fit. Prudentiae autem omne & iufticia: & forti/- 
tudinis temperantiaeqj officium no ad aures popularistfed ad dei gloria 
lemper refert. Humanos enim fauores omnis ita admittedos arbitrat' t 
quoad huic itinerirquod aditum parat ad deum:impedimento efte non 
poflint:Nam has omnes uirtutcsquibusgentilitas gloriatur: non tam 
propter fe cenfet expetendas :quam quod lapientiae:quae fola perdu ✓ 
cit in caelefte ipedaculumiucluti profeaenia quaedam fmt.Itaq; maxime 
omnium pietatem colit.Quid enim diuino cultu agere poteft aut meli - 
us aut pulchriusfNam fi id cft bonorum omnium maximum: ad quod 
reliqua bona omnia quae ducuntunreferri oportcat.deum ipfum dunta 
xat noftram eife felicitatem fiquis ignorafcomncm uim boni naturamqj 
ignorct.Fclicitatem autem omnes uolunt:quam qui norint:ppauci fut: 
Non enim in hifce terrenis (ordibus ac cceno hominis bonum colloca - 
tumeft.Id omne caelitus eft pctendum.lnferiora hxc omnia & infirma 
funt & inftabilia & caduca.Quod ucro 6C incommutabile cft & fummu 
&fempiternumbonum:lbla nobis lapientia pollicetur: quae ita rerum 
ealeftium ueritatem diligenter inquiritiatq; contemplatur:ut non prius 
conquielcat:quam ad diuinum fplendorem illum 11% peruenerit.In hu 
lifmodi incj fapientia: lumine fefe intuens Iacobus borrhomeus liquido 
p , 
fortitudo 
miufticia 
‘ rudentia 
Sapientia 
Pictas 'perlpicifc nihil efle humatio generi pracllabilibus nihil magis optandum 
q omnes fuas 8£ a&iones & cogitatus referre ad deumtqui lblus coledns 
«tKomiii religionis 8Cfidei Gnceritate unice uenerandus, Sedquoiua 
de honertatis parte locuti fumus:iam ad utilitatis rationem noftra ten - 
dat oratio:Nam quanquatn id iblum cit utilerquod fit honeftum: cuiuf 
modi tamen alia quaedam ieparatim utilitas ex hoc pontifice fit in papi- 
cnfcm epifeopatum & in uos itemuniuerfos emanatura:breuiter cople- 
dar.Latere uos id no puto:quod eft etiam peregrinis luce ut ita dixerim: 
clariusiconfuelfe plaerolq; pontifices fuperioribus iampridem tempori - 
bus papienfem ecclefiam permagnis detrimentis afficere: alios quonia 
eflent inopes:alios quoniam expleri 116 pollent: Quare cum hi nollent 
pecuniis abftineremequirent autem illi parcere:fe utriquepemiciofos in 
rem ecclefiafticam pradbteiunt.Nihil autem huiufmodi efie de praden- 
ti pontifice ueredum tum eius probatUfimi mores docent:tum paternae 
diuitiae ac fpledor.Nam quopa&o aliena uf auferat uel furripiat: qui ul 
tro fua beneficenti(fimeque conferre fit eftis oblititquanta 1L 
beralitate femper fit ufus Iacobus borrhomaeus:8£ cum apud uos inge - 
nuis artibus ftuderet annos no nuilos:& cum paucis ante menfibus hoc 
ipib in loco potificii iuris infignibus quampulcherrime omaretutfQiiis 
enim omnium dici queat:qui ullo uel humanitatis uel facilitatis uel be- 
nignitatis 8C munificentiae genere cum hoc uno fit conferendus i Quod 
fi & adolefcens 8C abbasfnihil fibi laudabilius eife cenfebat quam bene- 
facere quam aequi & boni nolfe tuerique rationem quid nuc iudicandu 
wiro P^anc fapienti religiofiifimoque epifeopo.'’Atqui huius pater 
ujr magnificus & illuftris Vitalianus comes iis facultatibus atep opibus 
fraetus eft:ut magni putet intereffe ad decus & ad laudem fuanr.fi ornes 
femper intclligant fuos quofque aliis nullis quam paternis & fuis loeu - 
petatos eife diuitiis.Quod quidem cum aliis permultis in rebus tum i n 
facris templis apparatuque diuino quottidic oftendit non conietturis H 
argumentis quod facere no nulli folent.qui uideri quam effe malunt li > 
berales ac benefici:fed magnis muneribus magnifque impenfis. An for- 
- tafie neicimus diui Barnabae moafterium cui norter hic amplilfimus p5 
tifex in hac ufqfdicm fua maxima cum laude abbas praefuitrquanta pri 
mum inopia mendicitateque premereturfNon fundi omnes om 
ma omnes fuperiorum abbatum uel auandaHid negligentia foc - 
nore rapinifque perierant? Non haec' omnia uidemus unius Vitaliami 
pergrandi auro fingularique induftria no modo recuperata reftitutaque 
monaltcrio fed ita amplificata & in cumulum au&a • ut nunquam eius 
Cofirmatio ii 
or mfiuntio * * 
Vitaliaims co 
mes 
Diui barnabae 
monarterium eetifus aut maior fueritiaut expeditior aut IiberioriEff enim c6mes Vita 
lianus pro fuo ingenti animo eodemque regali non minus iplendidiifv 
mis moribus praatantiiVimilqueuirtutibus quam fortunis ornatiifimis 
& maximis.Quare quicquid habet:Tantum autcm:habct:quantum ali- 
us in Italia unus nemoad omne cum bois habet commune:Nam quod 
in bonis 6C claros homines beneficium confert:id no tam dare quam ac 
cipere exiihmat. Itaque mirari neminem dccet:fi in huius quidem uni 
us hominis uita tanta elt apud diuum principem noltrum auctoritas ti 
tum confilium tanta fides:ut non tam oretiquam exoret omnia. Quae 
certe res quanto etiam uobis omnibus ufui fit futurarlicet ucl me retice - 
te cognolcg:e. Jertius locus erat iucunditat&qux quanta effc debe - 
at:non iolumex honei tatis utilitatifque ratione aeftimari oportet:fed ex 
ipla quoque ui propria & natura iucunditatis. Triplex elle bonum in 
animo contempationis a&ionis iucunditatis:quam eandem uoluptatis 
nomine appellant:# alii plures inclyti excellentilVimique philofophi & 
Arillotclcs locupletilTimus tcltis cft.De fapientia 8C uirtute antea percur 
rimus.Detettio autem bono no pluribus tranfigamus quam rei atque 
temporis ratio poflulat.Per multi funtrqui uoluptatem uitio dent:hi no 
men magis nelcio quo pafto quam rem ipiam fallaciter expendentes* 
Sed uoluptatem quam lple honeftiore uerbo fi que-forte uoluptatis no - 
men offendatuocunditatcm nomino quippe quae # mente # lenfum iu 
uettquanri fieri conueniat: perfpicue docet chriihana etiam ueritas* 
Quod enim praemium nobis aliud eft futurum uigiliarum laborumque 
noiirorutmquos plurimos & maximos ad finceritatem fidei & dies obi - 
mus & nodtes.-quam peremne quoddam # infinitum gaudium: quo in 
uidenda coramquc contemplanda ineffabili dei elfentia # animo 8C cor 
pore quaiucundiffime perfruemuriNam fi quis eiufmodi uoluptatem 
ftatuat:quam Sardanapalus ille rex affyriorum aut Smindyridcs fybari 
tesfecutusdicitur:hicnoiimultumdifferatapecude.Sediios eam uo- 
luptatem ponimus:qua bene inffitutus animus & in hac uita fruitur: 8£ 
in illa perftuitur.Huiufmodi autem uoluptatem uos capturos uiri papi- 
enfes ex praefenjia & confuetudine huius ueftri pontificis non fum neici 
us:Cum enim perfpexeritis humanilTimi huius patris fuauitatem: uitac 
mtegritatemfingularemmodeiham morum fiunffimoniam lenitatem 
grauitatem lfignem expreifamque probitatem:qui uos plurimum & mo 
nedo & hortado # docedo #cofulado 8£ fubueniedo iuuer:no poteritis 
affici no mira iucuditate. Quae cu ita fint rede uobis laetadu fentio:q ta 
fc focerdote ecclefijc uelhae prxfcctu ee uideatis:qua!c.port illa pria tepo 
CofirmabO M 
fiCcofutario 
Triplex animt 
bonum 
Contrmplatio 
Adio 
lucuditas 
Ariftotcles 
Voluptas, 
Vn fucuditas 
Sardanapalus 
Smidyrides 
Peroratio Syrus 
ra diui Syritin cuiushoc facratifliino templo haec a nobis habetur ora- 
tioialterum nunq ullum habueritis.Habetis inquam cum epifeopurmq 
&fcietia rerum temporalium nemini agendo coccdat:& fapietia cultu- 
q? diuinomiris etiam religiofiffimis antecellat. Tantam ucro iit uobis 
utilitatem iucuditatemq* allaturusiquatum apherifqj fuperioribus pon 
tificibus &. detrimeti fuerit & aegritudinis importatum.Tu autem pater 
ampliifimc lacobe poti fex ages omnia gerefqj pro ingenio & cofuetudi 
ue tua hoc e ingenue inoccnter moderate abifincntcr caih: pudice con- 
tincter.Cmnia ad religionem refert oia ad pietatem.Expcdatione qua 
de tua praedanti ifigniqj uirtute apud omnes mirabiliter cocitalh: hanc 
para no modo ut fuitineas atep tuearis:fed amplifices edamrtc exupes. 
Refpode Eugenii de te iudicio refpodc opinioni pricipes noftri:q te quo 
liiam bonae fpei adolefces uidereris:dccimonono aetatis anno abbatem 
cife uoluit:8C hoc tempore nodum natum annos odo &uigiti:quia cum 
artate fimul bonitate procefieristad epifccpalem dignitatem amplitudi- 
neqj promouit:eo(ut mea fertopinio)animo ac mente:ut ad maiore lau 
dis atq? honoris gradum aufpiciis fuis:duduq? perucnias: fi no te mino 
remgeficris epifeopu: quam fuifii abbas.Meminerilqj eo tibi maiorem 
neceiiitatem additam ad uirtutis & nominis claritudinem quo non infi 
mo aliquo St humili genere natus es:fed Vitaliano patre:qui no modo 
maiorum fpledore led multo etiam magis fuis laudibus ac meritis: 8t il- 
ludrem (e omnibusSCadmiradumreddidcrit.Kam quaquam Vitalia- 
worum familia nobilitatis fure Vitalianu regem Iuitini regis fi 
lium & di ure Iuihnre patrem qui ex Antenoris troiani polleri tate fluxifie 
traditunaudorem memorati & nonulli poft hunc reges ad Attilre ufque 
humorimi&Totilarilliusinchriftianos flagelli gotthorumqt procellas 
Patauii Venetireq? regni fucceJiionem geiTere:deinde tamen ut res hu- 
mana: plrerreque omnes labiles caducrr.que funtpaulatim prreclarum il 
lud & praepotes Vitalianorum nome fimul cum opibus 8C fortuna exte- 
nuatum in id calamitatis icideratiut no loge abellet ab itcntu.Itaqj diui 
na quadam ope immortaliq; beneficio Vitalianus hic fplendidulimus 
Pater tuus quafifolquifpiamVitalianis omnibus iam prope obfcura- 
tistcmpeftiue illuxit:qui nodem late omnia occupantem fuis radiis tol 
leret: incubantibufque tenebris altius fulgens ferenitatem lucemque i 
ferret. Quare quod in fuam laudem Cicero iadare aliquando coii 
fueuit:maioribus lefuis prreluxiife: id de fe Vitalianus iure profi- 
teri meritoque poffit. Igitur non mediocris tibi opera danda eit: ut 
quodpcrpulchre facis & laute tui patris uiri optimi & hominis ma- 
gnifici dillimilis no fis,No cni minor ei i te uno Ipes repofita ec debet q 
Eugehius 
Vitaliai unde 
Vitalianus rex 
Iuftinusrex 
Diualuftina 
.Antenor 
Attila 
Totila 
Gotthi 
Patauium 
Venetia 
Vitalianus 
Cicero in fratre tuo uiro clari (fimo Philippo ipo borrhomzo paterna gloria» 
atqiic uirtutis xmulo & repofitam uidemus & conihtutam. Voluta prz 
tereatecumanimo:quailtum munus fufccpcris:qui 8c iis & nomineris 
Epifcopus:Qiioquidem nomine idcirco ab homero lutcrdutn hectora 
honoris gratia appellatum liiueiiimusiquod & rex eilct:& ipeculator:& 
tutor:& altor.Rege igitur etiam tu Chniti liunc opimum dC anipliilimu 
gregem tax fidei & tutelae commillum pro tua integritate ot excellenti 
iufticia diligenter ac fedulo. Quid agendum obferuandumquefitjfic 
dies tccumlpeculare & nodes.Bonos omnis quam ifudiofillime tuere: 
conftantiilimeque defende.Qui fc flagitu & facinoris quam probitatis 
maluerint pjetatijcjj participes;dignacenfurz ultione compellendos cu 
ra.Hzc fi pro tua lingulari grauitatcatque uirtutc feccrismo modo pul 
cherrimo tuo nomini & muneri fatiilacics:fed omnipotenti etiam de® 
tegratillimum reddes 51 cunctis hominibus acceptuTunum, 
Philippus b6r 
rhombus 
Epifcopus qd 
fignificct 
Chrjftus 
M.ccccxlvi.feptimo Kal.odtobres papfae: 
Canson morale di Francifco philelfo a dio omnipotcntc in commenda 
tione & raccommendatione dii Ill.prinripe Philippo maria anglo alin - 
trata dii uelcoue di pauia Iacobo borrhomzo, 
Ignor che pur di nulla fatthai iltuto 
f I ciel coi folo iufieme e lauree ftelle 
Traialtrecofe belle 
Che prodecelti p tua gratia e duono 
Sei mio iudicio.e.buono: 
Non mi par la minor ne d i men frutto: 
Che un tal lume al mondo habbi produtto: 
11 qual fi aduansa di uirtu e di honore 
I prencipi e gli re e ciafchun fire 
Per le fue opre mire: 
Come fa.il fole o moftra il fuo fplendore 
Tra gli fpecchi piu chiari 
Di lethereo pol:o ion men rari 
i lampeggianti lumt el gran fulgore • 
Quelte qucl gran fignorc: 
Che per mare'e per terra e il piu nomato: 
Chalchunaltrojche fia in uita pregiato Quando la terra ffbaandofi uolle 
produr di Te il gloriofo parto: 
Premendo ciafchunarto 
Acioche non nafcielfcofa molle 
Ma dura e fiera e folle 
Partori di giganti il gricue ftuolo 
Per dare affanno e duolo 
Achi laucua brugiata e pria fomerla. 
Ma gioue per lenti ta la fciochesa 
Eia uana baldexa 
Di lorgogliofa terra:hebbe dilperla 
In brieue Ipatio lira 
Digliabbattuti corpi:in cui faggira 
La diuina uendetta in lor riuerfa. 
Ben fu punita c perla 
La terrena audatia el uan configito: 
Chc uolle Icotra il ciel drisar fuo artiglio 
Ma il cielo in cui mahgior faperleftende 
Per tua gloria monftrar con uero effetto 
Quanthauea dcntro alpetto: 
Tutto per humilta coi uifo chino 
AI fommo amor diuino 
Nulla occoltando fcuoureio piu facede 
Dimandando meae: il perche prende. 
Giufta licenza e gratia al parto occolto 
Di darci quello triumphal monarcha: 
11 cui intelletto uarcha 
Tutri li fenfi humai ii :peroche tolto 
Dal celo:oue piu alto 
Labitacol diuin lempvreo fmalto 
Donque il lydereo globo in fe racoito 
Partori il nobil uolto 
Di philippo Maria anglo pollente 
Prcgio & honor di tutta humana gente. 
Heroica ftatura in coftiii lbrge 
Celeftial fapcr ingegno &artc 
E come gioue e Marte Sempre fn piacere e tranquillo ripolbj 
Ellatogloriofo 
Se regge.e ferba.e degna pena porge 
A fuoi nimicitqualunque laccorge 
Hauer cuor di gigante a fc rubello: 
Cofi a tutto prouede il mio fir giulto 
E comel buono augullo 
Igiulli exalta e deprieme ognom fello 
E fol per pace hauerc 
Soltene ogni fatigha al luo potere: 
Amando w ferup come car fratello • 
Qual Cleobisqual Tello 
Mon.e.remunerato di fuoi affann/: 
Sien di collui infiniti igiomi e glianni. 
Alegrar donque 6 popolo pauefe 
Coi cuor giocondo e con lauifta lieta 
Tepuohquando tal pieta 
Vedi il tuo fire il tuo padre benegno 
Hauer di te:che degno 
Tha giodicato in cui lui lia cortefe s 
Vedere ben puoitfel duca milande 
Ama la tua quiete il ben.la pace: 
Quando di tal pallor tha honorato: 
Il cui ingcgno.e.omato 
Di do&rina e uirtu e fede ueraceV, 
Figliol dii fuo buon leruo 
Conte Vitaliamcogni fuo neruo 
Metter per glifuoi amici mai li (piace* 
Qual donquc.e.quel che tace: 
Che meco ifieme al forno dio non facia 
Per collui preghi con le llefc braccia i 
Omnipotente dio 
Che tutto uedi.e regi.e ben gouerni 
Per glituoi imperii eterni 
Con humilta tc fupplicamo tutti: 
Che ferui.e guardi il noftro fignorpi'6 
Odolce fignormio Per quegU amari e faporiti frutti 
Morendo e riforgendo 
Riceuoti da te uero miffia 
Sol per riftucr di noftra colpa hauedo 
Picta di noi chc elTendo: 
II delitro impunito 
Ciaichimera nel fuo ben far perito. 
Degnati il tuo Philippo Anglo Maria 
Guardailo dogni inciampo e forte ria 
Eode anno & die & loco 
Francifci philelfl oratio de laudibus Labari fcarapi epi ad c6menfes. 
Nilitucti mihi uiri commefes uerbaapud uos facere cum 
dc epsfcopali dignitate tum de ipo ucllro epifcopo Lazaro 
i fcarapo:que prjefciitem hic coracp uidcti.s:haud equide fa- 
cile dixerimmter maior diccdi labor dc dignitate ne an de 
homine fit oblatus.Vtraqj fane res tanta ctl & tam nobilis 
tam magnifica tam excellens:ut uix ulla ingenii ui:ulla orationis copia 
uideatur ede cctcnta.Scimus enim ut hic primum aggrediar: ab heroi- 
cis ufqj temporibus eodem epifeopum ede nomine regeqj appellatu: id 
quod apud Homerum de hcftorc licet animaduerti. Et ncid quidem 
abfurdum.Quid cim aliud Epifcopus fignificat apud gracos:quam in- 
fpc&orem:ipeculatorcm:cuftodcm:c6fuitorecp:& ultorem :ac co 
potemr Rex enim omnia diligenterinfpicitromiiia piouidet:quje ad tu 
tandum regnum & amplificandum attinet:fuis praemiis bonos .pfccjns: 
ac dignis animaduerfionibus malos afficiens.Etquoniam nihil agit iii- 
cofultotnihil imprudetcnquicquid ,ppofuit efficit. Haec eadem certe mes 
idem animus cpilcopo in ecclcfiam ededebet:& eo lludiofioratq? pro- 
penfior:quohuman£e res ciidtc ne cum minima quidem alicuius diui- 
na: rei particula cotem poliunt. Enimuero quis fidelis atqj dodus xpi 
anus minus nouit a xpo optimo maximo cllc epifcopos quafi reges fuis 
ecclciiis illitutos.lple enim cum adhuc edet i terris manum apoltoiis fu 
is imponens cos ordinauit epifcoposiiuditq; ut irent i mundum uniuer 
fum:8Ccmni creatura: cuagelium pradicarentac dicerent regnum carie 
ileappropinqualle.Adhsc utcurarent:fanaretq? infirmos mortuos fu- 
icitarentanundarctlcprofosdamonas ciiccrent:pa mftaqp alia i luo no 
mine iaccrcnt:qiue ltaturadmina: iuntaion humana.lheius inq 1'alua- 
Easarus fcara 
pus 
Epifcopus 
Rex 
Homerus. 
Hc&or 
Epiiccpus qd 
<jrxci 
Euangclium tor noftcr buiufmodi prxfules infKtuifcid quod Apoftolus paulus fpiri- 
tui fando afcribens ait.Attendite uobis & uniuerfb gregi: in quem uos 
fpiritus fcus pofuit epifeopos regere ecclcfiam Iefu chrilti.Atqj talium (a 
cerdotum tanta eft amplitudo 8C ita fublimis gradusmt eos angelorum 
nomine i Apocalipfi appellatos inueniamus.Accipimus enim epifeopu 
munus a primis inde tpibus illud in catholicis ecclefiis extitiflemt ppfoj 
doceret:ipfi% ea annilciaretrq ad gloriam pertinet fempiternam. Qua- 
te cu in apocalipfi iubentur angeli poenitentiam ageremo de iis fermo e 
angelis:qui & in corporei funt:& quorum alteri ob efferatam ingratitu- 
dinem peruicaceq? fuperbiam aeternis fuppliciis funt addidi talteri humi 
[es 82 accejjti mepiores beneficii longe abfunt a terrena contagione: fed 
de hominibus potiusiq qdiu in uita funt:obnoxii funt peccato.Nec eim 
epifeopi qui humani quidam funt angelitquoniam diurna praecepta ac 
redemptoris noftri Chrilli ihefu uolutatem nucianttfine peccato ee ullo 
padopoliunt. Atqui potifex ipfequem praecipui honoris ca fiimmu 
iiulgo appellamus:aliudquicqnihil habetegregiumrqua quod epifeo- 
pi eft propri um.Quis enim eft alius fiimmus potifex quam ecclcfix Ro- 
manae epifeopusj* Et fingularum quidem urbium epifeopi dici pontifi- 
ces 82 polfunt 32 confuerunt:qui quaquam in fuis ecdefiis funt maxirfii 
ac fummt:eo tamen minus diciiturmtquem exteris pontificibus lex prae 
efieuoluit:ishonorificetiore epitheto ornaretur. Sed quoniam paucis 
oftendimus eundem ee in ecclefia dei epilcopumjquem82regem 82 an- 
gelum uocamus:reliquum eft: ut de hoc ipfo Labaro fcarampoiqui felici 
quodam diuinoqj aufpido epifeopus uobis contigitmon qux dici lau- 
dando poffentrfed qux non dici iniuftum fit:brcui oratione perftringa- 
mus. Vidi pleruqj nonnullos qui cum maxime ftudent aliquem lauda* 
reteaspotiifimum laudes coquirunt 82 confe&antunqux alieni finit m 
ristnec prxftari a nobis polTunt.Nam patria 82 parentes: quxq$ alia uel 
fbrtunxuel corporis fiue bona fiue commoda fint dicenda quamcun- 
q; merentur laudem:propterca icilicet mxientur .quod iis moderate pru 
denterqj utamunquadiu adfunt.Fragilia enim 82 caduca funtmec i no- 
ttra potefiate pofita. Aliud profedo nihil prxter uirtutem 82 rationem af 
ferre polfumus:quo de certi quicquam habeamus magnuq; polliceri* 
Bona animi noftra funt:qux tbrtunxomni contempto impetu nullam 
uim morbi nullam temporum mutabilitatem nullum icommodorum 
turbinem contremifcut. Itaqj uera omnis ac perfedla laus pofita ell:: 82 
collocata i fola animi prxftantia. Quid eim memorem Lasarum epi- 
fcopum elTe nationem ligurenr.famiha uero fcarampum. At Ligures i 
kalia quaiesfiut:qualefcR femper fuerintuicmo fune reru paulo peritior 
Paulus apfs 
Angeli 
Apocalipfis 
Ligures ign6rat.Nam ut tempori obfeqns fileutio pnetercamiqua» prjeclara qui 
qj permulta facinora tempeftate noftra ligures fepe gefferint:&nuc etia 
gerantttradut nobiles nonulli rerum feriptores tum latini tum grasci ab- 
origines extitiiferqm maiore ex parte imperitarent Italix:cum i eam tro 
iani primum uenilfent xnca. duce.Aborigines uero alios nullos ee qua 
ligures: ita nominatos:quod montani fint populi.Horos eim gracc mo- 
tem fignificat.Kam liguria prope tota motuofa eft & ardua ob idqj ge- 
nus hominum acre ateg bellicofum. Inter ligures autem fcarampi pro 
ceres femper habiti funt illuftres:5C id quidem in omni laudis ac probi- 
tatis gencre.Quot iurcc6fulti:qiiot in omni dodrina magnitudine cru> 
ditilTimi &eloquentiflimi uiri:quotequites aurati e fcaramporum fami 
lia prodiere i Quid eim repetam in prxfentia prifeum illum & iclytum 
audorem huius generis ac nominis fcarampumtqui ex Aragonum re- 
gia in Italiam profedus poft res fplendidiflimc geltas in liguria cofedit: 
cum floruerit femper fcaramporum domus 8C fortiflxmis belli ducibus: 
& religioillTimis pherifqj atq; ampliflimis nobiliifimarum Vrbrurn poti- 
tificibus.Itaqj mirandum non cft:fi fcarampis proceribus cum prasftan- 
tillimis prope omnibus primariifqj familiis non ligurum & Infubriu mo 
do:fed totius huius gallix cifalpinas affinitas ac fitmma neceflitudo co- 
trada ell.Omitto reliquas clientelas amicitias uires facultatesrqbus fca- 
rampi proceres plurimum pollent.Pr.Ttcrco confulto i medium afferre 
uel Antonium huius auumtucl Rainaldum pattem.quoru uirtus & do- 
mi & foris tanta eft habita 6C tam celebristut eorum nomen nulla fit anti 
quitas deletura.Satis enim hic unus Lasarus epifeopus fuperque effcqui 
omnem de fe laudem queat profiteri.Non is,pfedo eft Lasarus:qui fixu 
iadetclariffimumgenus:quialienalaudet:cum femper ftuduerit non 
aliude fed ex fefe ipfo potius deoqj pendere. Nam quid de hoc ta fan- 
do 8C fapienti pracfulx ueftro Viri comefes primum ducamus Iaudandu 
Num eximiam formas tanti fieri in principibus confue 
uit: ut non dubitauerit tragicus ille de Priamo loques ita affirmare. Pria 
mi quidem fpecies meretur imperium.Quod fi materia fequitur forma 
natura:quis ambigat animi prasftantia: debere corporis excellentia oem 
refpondere.'* At fit fiepe malo hominum more:ut natura: probitas depra 
uetur.Eo igitxxr maiore admiratioe dignus e Antifthes hic uefter: quod 
omnia fit femper natura duce pro animi ratione non minus feliciter cd 
fecutus:quam diligentifiime fecutus. Omnem inquam corporis di* 
Aborigines 
Italia 
Troiani 
Aeneas 
Italia 
Ligures 
Inlubres' 
Gallia cifalpia 
Antonius 
Rainaldus 
Lasarus 
Priamus giiitatem omne robunomncm ualitudinem cum animi Jfanitate:& ui: 
atque pulchritudine coformauit, Quare cum intelligerct ad tantam 
natura: bonitatem accedere opportere bonam quandam prcftantemqj 
dodrinam:hanc tanto ftudio:tanta induftria:tanta diligentia cft ample- 
xus: ut non diuina poeticaaion regina humanarum rerum oratoria: no 
optimarum omnium artium procreatice philofophia contentus fele po 
nitus facrorum librorum ledioni Theologiarque dediderit.quibus in re 
bus tantum ualet:ut omnium opinionem luperarit.Nec fibi aliud quic 
quam boni propofuit unquam i uniuerfa uita: q quod ipla ueritas qua: 
(olus eft deus:definierit. Nam per huiufmodi fapientia genus Ce faeu 
le aftecuturumjexiftimabat quod uerum & incommutabile atep lempi- 
ternum foret. Quid enim uerecundos eius memorem continentiffi-' 
moiqs morcsrcum nulla fit omnino uirtutis pars:cuius aiTidua 
tudine priuatum Ce uoluerit.'’ Prae cartcris autem iufticiam atq; 
tem praecipua quadam cura & ueneratione proloquitur. Solebant pri- 
Ici illi gentilefcp philolbphi qui dicuntur: uirtutem fequi non tam uirtu 
tis gratiatquam ut inanem hominum gloriam uenarentur. Itaque (Iu 
debant: quod cft fimulationis proprium: magis uideri boni quam effe. 
Omnes eorum uigilie atque peregrinationes qui feptem exiftimati 
funt lapientes in graecia : referebantur ad humanae gloriae nebulam ♦ 
Idem ftoici: idem Academici:&peripatetici:reliquique focratici facie 
bant. Quae nam mens uel pythagorx famio: uel agrigentino Empe 
dodi fuerit: tum illius auratum femur: tum huius inhiatum aeline pne 
cipitatio dilucide declarat. Nam Romani quod aut pro patria fe de 
uoucrint:autfiliosinteremerint:aiit tot tantolq? labores cxanclarint: 
uel acerbillimos cruciatus mortcfque pertulerint: quid aliud quam 
nominis immortalitatem apud homines affedabant i Non enim uU 
lam ii fibi omnes: fi rede uelimus indicare: certam uirtutem expref- 
famque proponebant: fed adumbratam quandam ac fucatam uirtu 
tis imaginem. Nam uera & indubitata uirtusfiais nixa hjercnfque ra 
dicibus nihil habet fupra fe maius nihil praeclarius nihil prarciofius : 
quod aut bonum aut expetendum cenferi oporteat. Quo fit: ut lblus 
deus ea fit: atque fola uirtus:a qua tanquam abundanti llimo S£pe 
remni atque inexhaufto totius uirtutis fonte noftri omnes 8C 
tus& adiones debent emanare coqj referri. Nec enim in terris ulla cft 
hominis gloria praeter eam:qu£ cum cadefti gloria fit coniunda. Qua 
Theologia 
Iufticia , 
Pietas 
Gentiles philo 
fophi 
Sapietes 
Stoici 
Academici 
Peripatetici 
Socratici 
Pithagoras 
Empedocles 
Aetna 
Romani 
Virtus Latarus fcara- 
pus 
re cum Lasanis fcarampus abufqs pucfcb i eoTe uirtutis geftere accurate 
ac fummo cum ftudio cxercuiflet:quod i agedo uerfatunmox ieute ado 
lefcetia ad ueritatis perfpicietiam animum couertit.Intelligebat eim ge- 
nerofus adolefces iferiora hxc oia & mutabilia efle & obnoxia iteritui. - 
Sola ea qua: i cado diuiaqj funtuiullt cafui fubie&a eflbplanecR fcmpiter 
na.Itacp ab aflidua exercitatioe fcix ad (apietise ftudium fele coferes:ta - 
tum ea i re breui tempore profecitmt cum maxima fui nomis claritudie 
iuris potificii ornaretur ifignibus.Et qm noiTet no Idcirco dilcedum efle 
ut quae pulcherrima optimaque funt:iciamus dutaxat:(ed multo etiam 
magismt fecudum ea:qux didicimus:operemur:quicquid egregii&co- 
fpicui tot laboribus U lucubratioibus fuis per difciplinam fuerat aflecu 
tus:id ita ufu quottidiano fibi fecit familiaremt oibus ambiguum reddi 
deritmtra prxftatior iudicadus elfet a&iois ne laude an cotemplatiois. 
Vtraqj certe uachemeter cxcellittadco ut nemini cotcdedi fecum i hac oi 
gallia'fpem reliquerit tata eft eius dicedi facudiattata legum & faciorum 
canonum memoria:tata rerum uariarum & laudatiflimarum i dilTeren 
do fubtilitas. Mirari ergo neminem decet.fi i tot ac tatis & externis 8C 
(ilis bonis Lasarus Scarampus eft a fummo potifice Pio exteris omibus 
in eledtioe comefis epifeopatus fine ulla cotrouerfia prxlatus:qui & mul- 
ti & grauiflimi uiri no mediocri iter le cotentione ad id fpledidiflimi mu 
neris ferebatur.No enim erat ignarus pater fapietifl'imus nemiem opor> 
tere aliis prxefle i ecclefia denqui fit ullo genere laudis iis iferior: quibus 
prxeft. Accedebat ad rem quod no fine caula tati huc fieri itelligebat: a 
prxftatilfimo pricipe noftro Fracifco fphortiarcuius animi magnitudo: 
cuius fpledor igenii:cuius tata eft uirtusmt omni poene antiquitati uide 
atur anteponedus.Quid enim humanifl'imus priceps nofter huc minus 
diligat:minusamet:quemnorit no modo efle obferuatiflimum fiii re- 
rumquefuarumfedplanetalcmtquemoishonos& ois dignitatis gra- 
dus debeat cupere atque ut & pricipi noftro qua 
optime de Ce merito gratificaretur pater beatifl'imus:& ecclefia» ueftrx ui 
rfComcfes cofuleret faluberrime:huc uobis Lasarum delegit epifeopu: 
qui H uobis anunriarefcqux dei funt:& eam do&riam traderetqux ad 
ueftrx fiilutis atqux cxlcftis gloriae rationem attinet. Veftrum igitur 
munus erittut huc cum omni fide ac pietate audiatis:8C eius ftegerrimis 
paterni (que inftitutis diligentiflTime obtcmperetis:fi cupitis uobis atque 
ueftris omnibus bene 8£ perbeate confultum iri.Habetis enim praefulem 
eruditum.eloquentemfobrium.pudicum.facilem.benignum.affabilcm 
omni praeditum humanitatis officio.omni bonitate infignem:cuius ad- 
monitionibus parere honorificum eft» Tu autem pater ampliftime etfi 
Pius pent* 
Fr.lphortia 
Comefes 
Lasarus cps minime uereor foremt omnia regas atq; adminiftres moderate & fapien 
tentamen pro mea erga te obferuantia non definam dignationem tua 
monere:hortari:obfecrare:ut cogites etiam atqj etianuquatam fimul cu 
hoc ipo augufto epifcopatus faltigio molem fubis:cum fit epifcopus no 
minus operis atqj honeris q honoris nomen.Quid cim aliud in ecdefia 
eft epifcopus quam rex in Chrifto Ihefu.'' Exerce igitur officium regium. 
Quid enim inter regem atcp tyrannum itereft i Illud nempe fecundum 
Ariftotele: quod tyraiiusmt eft: cois quidam bonis omnibus: teterrimufi- 
q} hoftis:omuia refert ad utilitatem comodumqj fiium. At rex quafi ani-* 
mus reipubli.quoniam omnia fibi cum duitate ducit ec communia: nu 
hil fibi pripatin;quacritmihil uultanhil admittit:quod idem cudis ciuty 
busnon fit ueluti proprium.Ita etiam tibi faciundum cenfco.Cura:quae 
funtecclefiae. Huic uniftudc.Huicinuigila.Ad huius emolumentum 
U dignitatem cogitatus tui omnes referedi futit.I ta enim praefie debes 
ut profis:quibus te praeelTe uoluit dcus.Pafce oues mcas:prxcepit domi 
nus.Quod uni Chriftus iuflitepifcopo:id efie & tibi & cpilcopis ceteris 
ruffum exiftimato.Qui dm rex in ecclefia 8£ angelus diceris: gere etiam 
te paftorem.Ncq? id tibi turpe ducendum eft: cum nobiliflimus poeta 
homerus appellet etiam Agomemnona fkpenumero paftorcm 
rum.Vt enim paftor ouibus fuis a lupo metuens ex aliqua fpecula ocu* 
lis attentillimis luftrat circimquaq? omniamequid detrimenti per ifidia> 
torem fiium iportetunita etid tibi acerrimo igenio atqj itepe fpecula 
dum eft: ne ffuftra fis nominatus fpcculator hoc eft Epifcopus.Nam qd' 
fit diligentis palloris officium Ihcfus ipfe docet i Euageliotcum ait fe ec 
pallorem bonum & non mercenariunuqmcum paftor non fit is: cuius 
funt oues propriseicum primum uiderit lupum uenientemullas dimittit 
ac fugitLupo relidis ouibus rapiendis difpgendifqp. At paftorcm bonu 
cuius funt oues:facere fecus omnia. Nam quia nouiteas fua mterefie: 
ne animam quidem fuam pro illis ponere uereri. Infpice igit quam ac- 
curati (Time omnia:quatcuq$ commenfi conduduraniullum 
detradans laborenunulluue uifcequidem periculum reformidans.Nam 
ficut nihil eft ut inquit Ambrofius-.Epifcopo excellentius:fic nihil mifera 
bilius:fi oues fibi commifias neglexeritPafce igitur oues Chrifti. Ea - 
rum faluti profpice : quibus cuftos quibus fpeculator es datus, 
Quod fi tu illa omnipotentis denquam fub propheta: Esechielis' perfo. 
na epifeopo ipfi quid obferuandum fifcpratcipiunfcuerba quaque coiv 
fyderauerisuiunquam errabis.Spcculatorem inquit dedi te domui Ifra> 
el. Audiens ergo fermonem ex ore meo annuciabis eis ex me. Si autem 
Rex 
Tyrannus 
Ariftoteles 
Deus 
Ihefijs 
Ambrofius 
Esechielis 
Ifrael uideris gladium uenientem:# tu nOn annunciauerisiut reuertatur im> 
pius # a uia fuatipfe quidem in iniquitate Tua morietur:fanguincm ue> 
ro eius de manibus tuis requiram.Si autem annunciaueris: # ille non 
fuerit reuerfus:morietur ipe quidem i iniquitate fua.Sed tu animam 
am Iiberafti.Satis enim tuo officio pater integerrime fungaris: fi populo 
Commenfi ac reliqus tus ecclefis:qus iulTit dominus pro lingulari tua 
eruditione annuciaueris:fi quscuq; ad animarum lalutem pertinet: gra 
uiter eloquentcrqj docueristfi operam quantum in te fuerittdederis: ne 
relido calle csleftis patris in miferiam deruant lempitemam. Ad quae 
quidem omnia quoniam liquido ac perfpicue animaduerto tua te Ipon 
te mirifice incitatummihil efbquod oratione fim longior*, enim i 
nocentiam tuam. Noui landimoniam uits. Noui magnitudinem 5C 
altitudinem animi. Noui prudentiam & confilium. Noui iufticiam ♦ 
Noui pietatem. Nunc exprome:quslo:rec5ditos thelauros tuos iuftos 
non pccuniarumtqnibus unus omnium liberalifilmus es: fed lapienti* 
csterarumqj uirtutumtquibus es omnibus admirandus.Scis eum fidei: 
& religioni tus populum efle prouidentia diuina commiflum: quo 
uix alius in uniuerla Gallia cilalpina eft nobilionutpote quod ab eade 
olitn Gallorum gente Comum eft conditum:a qua & Mediolanum 8C 
Bergomum*# Brixiam Veronamq* # Tridentum alialqp nonnullas ur> 
bisclariflimasac maximas prifei rerum geftarum Icriptores conditas 
tradidere. 
Dominus 
Comum 
Mediolanum 
Bergomum 
Brixia 
Verona 
Tridentum 
QUx quidem oratio habita eft ab eodem Francilco philelfo Comi in ec 
clefia Cathcdrali. xvi. Kalendas decembres anno a Natali Chriftiano 
millefimo quadringentefimo lexagefimo. 
Francifci philelfi oratio pro Theodoro piato Iureconfulto. 
Verat profe&osquum#ab omnibus mea lententia pla> 
ne concedendum Illuftriflimi principes & uos reliqui pa> 
f tres grauiflimimt.qui in dicendi acie miles haberi poflem 
non modo ueteranus;fed iam omnino emeritus huiurmo 
di omni oratorio munere uacarem in tanta prsfcrtim do> 
ttiflimorum 8C eloquentiflimorum hominum repub. Eft enim hoc of> , 
fidum iuuentutis:& robuftioris cuiufdam feruentiorilque statis. Non 
ingenio dumtaxat ad orandum non eruditione: non exercitatione eft 
opus:fed facili quadam atque expedita linguae mobilitate:# in celerita> te uerborutn uoce tum clara & fublimi tum fonora &piucuda.Qtfare fi> 
qua mihi ad dicendum adiumentamel natura ueldifeiplina ucl indu> 
ftria attulifi'et:qu& tamen corporis fiint non animi:hjec in homine fecfo 
dum & fexagefimunvannum iam nato non ciTe eadem quae in iuucnaj 
fuerunt:& ipfe intelligo:& alium fugere puto ncmmem.Itaqj fi de laudi 
bus huius praeftantis &C perdodi adolefeentis.Theodori piati cum pau 
cabreui oratione perftrinxero minus fortaiTis aliqua ex parte fatiffacia 
expe&ationi de me uefiraeierit tnanfuetudinis ueftra: atque lapienti se: 
id quicquid deterius fueritmon tamjiegligentise a qua femper omnium 
maxime unus abonui q aetati ipfi alcribcre. Namque hoc omne quic 
quid e onceris potius qua honoris non ta adiui q admifiiquippe q neque 
Theodoro ipndeefle potera:quo tempore uirtutisfiudiicg fui piilcherri 
mis donaretur infignibus:qui ceta me antea inftitutus oratoriis focratL 
cilque ornatus neq$ huius patri clarifiimo & fapientilTimo iurifconliilto 
Georgio piato de me perfaepe quaoptime merito i tanta eius lseticia 
lequi no debebam.Sed quoniam hsec ois laudatio a legii ac luris & ciui- 
lis 8C potificii lapientia proficifcifpauca primum de initis pgrefi‘uqj hii" 
ius rei in mediu referam. Qui primus leges inter mortales iuenerit ifii 
tucritcp indicia noeadem oium efi opio.Hebrci hunc Mofen fui fiet uo 
lunt.Athenieles Cecropa. Argiui Phoroneum:a cuius noie forum no mi 
(tuis commode acceptu reor q ob eam rem ita noiatu quod eo lites cotro 
uerfixq? feratur.Cretenfes Minoa atqj Rhadamantum Lacedaemonii ly 
curgum. Aegyptii Mercurium nili filiu cui uulcanus fucceiTit i regnum. 
Perfie uero seroaftte.Nam latini quo i legibus ferendis:quo iuniores cx 
titerunt eo exteris hoihus in hoc dodrinae genere mirifice oibus 
terunt.Quod aut ad Mofen attinet:hunc alii legulatorcnnut philo iudse 
us e locupletilfimus teftistalii fecraru legum iterprctem prodidere. 
ruitqj eadem tepefiate apud fuos qua cecrops apud Atheniefcs:quos ce 
cropidas ab ipfius 8Cconditoris#legumlatoris nomine appellatos effe 
Confiant. Etid quidem annisa mundi creatione ttibus millibus fex ce 
tis quinquaginta. Et Phoroneum qui inacho natus regnauit argis fc* 
eundus annos circiter trecentos poftea legibus argiuos ac iudiciis 
iiifie.Nam Rhadamantum # huius fratrem Minoa qui Ganymedem 
rapuitEuropa# Afierio natos fuifie longe his tribus poftcriores. Lycur 
gum uero quas leges laccdamoniis tradidit a crctenfibus acccpific. 
AtZeroaftresrexbattrianorum qui primus omnium magicam illufio- 
nem repperit:quibus fuerit teporibus fatis ea rone patet.quod aduerfus 
m Ninus rex alfyriorum dnnicauit.Et ne jfirn narrado,plyxior nemine u 
Theodorus 
piatus 
Georgius pia- 
tus 
De legum me-* 
tore 
Moles 
Cecrops 
Argiui 
Minos 
Mercurius 
Zeroattres 
Philo iudaeus 
Phoroneus 
Ninus rex terlegu latores inuemotque antiquitate Mercurio compare * Hunc aliis 
oibus legumlatoribus qloiigiiTimefupcriorcmddcirco Ioue Maiaque 
natum poetececinere:q>& mentis acumine iuguerit 6C prudentiflimus 
fuerit.Mercurium enim audorem fuifle affirmant eloquenti a?:qua: ex in- 
tellectu gignitur & prudentia eundemqj & paladfte & lirae 8t praeftigio- 
ru peritiam primu tradidifle.Sut etiam qui hanc laudem legum ferenda 
rum dent Eaco Achillis auo:euius filium Peleu eum argonautis aduer 
Tus Choicos nauigafleondit Orpheus.Quaplurimos praeterea legimus: 
q cererem oium primam extitifle arbitrentur feredae legis audorem: qdi 
eo argumento refelli pot quod cererem fuifle conflat annis ab initio mu 
di tribus millibus ieptingentis odoginta:Sed q omnem jjlam /uperiore 
antiqtatem legalis lapientia gloria fuperarit.Solona fuifle contendunt: 
q antiquatis oibus Diaconis legibus praeter eas quas de cede tulifletnpe 
leges Athenienfibus dedifcquos ob eam ronem axes nominauit: qm in 
ligneis axibus feripte eflent.Et floruit qdem folon inter feptem graeciae 
Capientes Olympiade quadrageflmafeptima:uel ut alii phibentqnqua> 
gcflmafexta Pififtrato Athenis regnate.Huius aut unius philofophi !e - 
ges adeo apud omne pene hoium genus dluflres ateg praeclarae funt ha> 
ut ne Romanos qdem puduerit poft exados reges eaiq? leges ornis 
penitus fublatas quae prius ab ipo ufq? Romulo late fuerat athenas mit 
tere decem legatostq inclytas leges Solonis peterent:qbus romana refp. 
fundaretur,His in decem eburneas tabulas perferiptis in Vrbemqj alla> 
tis & pro roftris ad apertiorem nolentium pceptionem politis: propterea 
d\ix poftea tabulae Hermodoro ephefio audore in annum pximum ex 
publica poteftate adiedae funfcqm ad tante duitatis iperium pluribus le 
gibus efletopus.Et ita leges funt duodecim tabularum appellate.Dein 
de fecutum eft ius ciuile.Legis adiones.Ius elianum.plebifcita quae po - 
ftea lege hortefis pro legibus hita obferuataqj funt.Poft haec ius id addi> 
tum neceflario eft quod ienatufconfultum noiatur.Deiceps adieda op 
portune funt edida praetorunr.a quorum honore ius eft appellatum 
norarium. Ad poftremum aut principe conftituto accepto ue illud e ius 
introdudumtquod ab unius principis uolutate manans principale uo - 
catum eft:Quid.n.fingillatim memorem aut de publicis aut depriuatox 
rum legibus qua: priuilegia dicunturfqd de confularibus 8i tribunitiis ? 
qd de fatyrafqd de iure militari fad de mrequiritiiVquid de conftitutio> 
de prudentium reiponlWNulla eft prorfus nccp legis nec aeq > 
tatis nec iuris pars quam Romani aut legumlatores aut iurecunfulti in 
tadam idiieuflamqj reliquerint.Non.n.in tot corucanis.brutis. fceuolis 
paulis,labeonibus.pomponiis.trebatiis.tulliis atqi aliisppe infinitis unu 
Eacus 
Achilles 
Olympias 
Romulus 
Romani aut Lycurgum aut Solonaiuenias. Quam.n.nunq in uniuerio terraru 
ocbe remp.excelluiife meminerimusrqux cum i ois laude uirtutis: tum 
maxime i fpledore iufticice cum imperio coparari queat.'’ Hxc 
autem no natura ied difciplina primum acqritur:& ea qdem diiciplma: 
quam nobis legum 8t iuris ciuilis & fcietia fubmmillratHxc ianc ea eil 
iuilicia quam ait Euripides Heipero atq? lucifero magis ee mirabilem. 
Haec iquam una uirtus ita cudis uirtutibus antecellitmt q eam adeptus 
fit lblus:bonitatis cognomctum adeptus exiilimetur.Quare cum orna > 
tiilimus adolofces.Theodorus piatus ab ipfa ufq? puericia quodam na-' 
ture dudu bonitatem arderetraudiretque quottidie hac per ifeitiam 
tilfimum ab eloquetix lludio qua no mediocriter ualebat ad 
legum & iuris ciuilis fcietiam quafi fulpitius qdam animum couertit.Et 
citabat eum praeterea uelpaterna uel maiorum iliorum gloria: quorum 
fe diiTimilem fore moliri nmilimu ducebat No enim erat ignarus piato 
rum familiam qux nuc uocataiam prifeis temporibus platonica dida e 
a platone philoiopho^oium maximo & grauiffimo duxilfe originem. 
Platonem uero ipfum q fuo proprioqj noie Arillocles didus e referre pa 
ternum genus in codrum regem Melanthi filiumtmatemum aut i dropi 
den poetam iblois fratrem. At iolona & dropiden i nileum heroa.Hic ui- 
dere licet uim iblcrtiamqj naturx no abfurde in poileros etiam propaga 
ri. Vt enim Theodorus ad legalis excelletix laudem raptus e Solona fcili 
cet imitatus.Ita huius frater Petrus Antonius diurno igenio adolefces ad 
oratoriae poeticxq? prarilatix gloriam impulfu quodam & taiiq neceifi > 
tate naturxrqux a Dropide fratre folonti flueret:tanto fe iludio cotulit: 
ut iam natu maioribus illiiqj dodiflimis coxquandus iudicetur.Scimus 
enim Dropiden ee ab omnibus poetam eloquentiflimum SC grauiflimu 
habitum.Nam nileus adeo claruit rebus bellicis ut inter heroas numere 
tur:quem etiam ipfum q Petrus antonius perpulchre emuletur nouillis 
omnes.Sed ut eo unde diuertit nollra reuertatur oratio:qualia quantus 
que legumlator folon fuerit ex iis fatis fuperquem patere arbitror:qux a 
me modo narrata funt.De platone uero quid attinet prxdicarefcuius li 
bri decem de rep.&duodecim de legibus locum nullum pratfermiiere: 
que ad oem iullicie iurifq; roem ptinere uir fapietiifimus iudicaife.Qua 
uero Theodorum oporteret uxhemeter accendi atcg inflamari ad eam 
quam naturx fuoque inftituto tantopere cupiebat fcietiam coniequen - 
dam Georgii patris nomen atque honos erat in caufarquem uidebat in 
mediolanenfi rep.pradlantiffimis etiam iureconfultis dodrina & innoce 
tia plurimum anteire ob eamq? rem adeo ualere & audoritate & gratia 
apud diurnum principem noilrum Fracifcum ipbortiamrut de nemine 
Theodorus 
piatusj 
Plato 
Arillocles 
Petrus atohius 
Piatus 
Dropides 
Solon 
Libri.x.derep* 
Libri.xii.dele-' 
gibiis* 
Ceorgiuspla' 
tus 
Fr.fphortia 
dux *nelius fentire uir prudetiffimus lummufque uideatur.Quam obremcu 
primum fe Ticinum cotuliffet id ftudii cuius gratia profe&us cft tato !la 
bore tata cura tata aggredit' diligetia ut intra tertiu annum i publica re - 
petitione:quam uocat fcholafticbeam de fe opinionem i omnium aimis 
collocarif.ut nulla ex parte maioribus luis inferior futurus cenleretur. 
Videmus fane apud no nullos ufu plxrunque fieri:ut qui adolofcentes 
afleruatione aipe&uq? fuorum liberi funt licentia ea oi:quam habet: n5 
tam uitantur quam abutatur.Nam quod tempus in audiedo debet lege 
doqj confumi:id aut in ludis aut i comelationibus teritur cu magno ip < 
forum dedecore i ngetiqj detrimento rei familiaris: At iftorum talium dif 
fimillimus Theodorus ne pudtum quidem temporis omittebat quomi- 
nus aut eruditiffimos honeftiffimofqj dodores audirettaut Jegeda tra > 
darettaut qux legerat 8£ tradarat litterarum mollimentis commendaret 
Eorum autem aequalium & codifcipulorum femper cofuetudine ufus e: 
qui aut dodi & boni effent aut cuperet tales effici.Sciebat enim probos 
adolofcetismbi etiam minus improborum cofuetudine a redo animi in 
ftituto dederetur:fufpicione tame deprauari moris no uacare omnino * 
At eos omnis qui exteris aut auxilium fint aut cofilium allaturi no mius 
famx quam Iufticix atq? integritatis rationem habere oportere.Conful 
toribus uero in omni quxftione xque facillimum atqj fubtiliftimum fe 
prxftabatQuod autem ipfe uel di cedi uel differedi gratiaquxrerct: ut 
acute iuenerat:ita modeftiffime pponens mirabili artificio:ad quem fi - 
nem itenderat:deducebat.Et peruicacium omnem exofus id folum qd‘ 
ueritatem faperet:fequebatur.Spedatiilima.n.ingenia mendacium nui 
lum admittuteamq? ubi in differedo uidoriam propoi uel maximam ar 
bitratur:fi a ratioe nufq diuerterintPrxtereaquod tempus uix aliis in au 
diedo ciuili iure fatis ee cofueuitud Theodorus piatus in utroq* iure pe- 
nitus perdifcedo loge prius abioluit:Et ne id qdem miru. No enim otio 
fc debebat nullas illecebras fedabatur.nullanv faciebat itercapedinem: 
totus erat i audiedo.totus i legcdo.totus i fcribedo.totus in differendo: 
Quo fadum e:ut cum quarto ftudii fui ano docere q> didicerat publice i 
maxima audietium frequetia cepiffet. Ecce cum icredibili admiratione 
oium ano feptimo ex quo primum ticinefem:ut ita dixerim: ariopagum 
ex noftra mediolanefi academia petiiffet ab oibus fitrnt uidctis:digniffi- 
mus iudicatus quem utracp ifignia decorct.Sed iam me locus ipfe atque 
tepus admoet:ut pofteaqde legibus ac iure ciuili locuti fumus: paucis p 
curramus de iure potificio.Id aut q primus apud romanos menerit que' 
nue Pompilio antepona:habeo nemine.Na apud alias natioes atqj ciui 
tates ut uarii dii i honore funt hiti:ita uarii fupftitiones ritus iuraqj fue - 
rut adeo ut et dxmones pro diis haberent'.colebat eim ftulta illa getilitas 
Theodorus 
piatus 
Gentilitas & bohos quos opinabat"& malos deos. At malos qdem ne obcflent:bo- 
nos aut ut pddlent.Scd utreuertar ab Numa.Is genere (abinusrcu Ro - 
mulo fucceiliifet i regnu:uideretqj Romanu populu loga belladi cofuc- 
tudine efferatu aliud nihil malle q uallatione q prodam q interitu:quo il 
lum t idem ab ea imanitate ai diritateqj auerteretius potificiu itroduxit 
p tripudia 8t (altatus ludofcj (blenis adhibitis facrificiis & carminibus.-q 
bus placari numina,ppitiacp reddi maximo itudio rex calli diflimus per- 
fnaferat.Qua: qdem fupffitio ubi fimul cum ipericvi dies magis magifq; 
augefceretiea demu p aduetum ueri & oipotetis humani generis redem 
ptoris chriffi optimi maximi radicitus excila corruit.Eftcj tempeftiue no 
uum ius pptificju impolutuqj oblatu q> a (acris libris grauiflimilqj (actio 
nibus coflatu decreti atqj decretaliu uoluminibus (a&ilfime continetur. 
Qua: certe oia Theodorus piatus no audiuit & didicit folu fed etia qacu 
tidimc edidicit:8ialios qfirbtiliffime&quaelegatiilime fuma cii laude 
docuit.Qua: cu ita-fintrReliquu e praeclare adolefces Theodore piate ut 
qua: tibi humai diuiniqj iuris ornameta i hoc (acratiifimo teplo i hoc re 
Iigioflilfimo die i hoc tato & tam llluftri hoium couentu ex 
(umi atqj uniuerfi magiftratus auctoritate cora parata itucrisiaccipias ea 
meteieo aio:eo cofilio:ut oia (emp & dicas 8C agas:8C modereris pro di - 
gnitate tua maioruqj tuope.Nec.n.fatis eft qd* iuffitia pietatecp didiceris: 
nifi eas i oi aCtioe repraefentas 8C iuftiifimu te praeftiteris & itegerrimu 8C 
hoibus deoqj cariflmiu.Vcrfcf' tibi affidue ante oculos fcietilfimus hic 
8C cotinetifiimus iurecofultus Georgi us pr tuus.Verlct Plato ipc.Verletf 
SoIoni.Verfent' quotquot a Codro rege & ab heroe Nileo ma- 
gni 6C egregii uiri in oi genere 8C uirtutis 8C gloria:.Ad hac ufqj a:tate ema 
narut.Et ut breuitatis gfa prxterca inumerabilis fere no folu utriufcp iu - 
ris eruditiffimos uiros fed et eqtes auratos 8C fortiffimos belli duces & ur 
biu dnos ac potificesiqbus polluit clarilfima domus tua:Repete memo- 
ria Mafeu muzanu auu maternii uirii illu grauillimu planccp humanifli 
mu cuius prudetia cui us eloquetia tata fuit ut eius opera & iduitria ex - 
celletifiimus priceps nr relido i apulia tot tirbiu tot opulentifli 
mo pricipatu ad magnanimu illu duce diuu Philippu ueneritreuius ad - 
uentu diu cocupitu atqj exoptatu qti philippus feceritmo obfcure nec dii. 
fimulater oftedit.Na Mafeu qcetcofilii iulticiae (ecretarius ordini (enato 
rio q primu a(cripfir:tatoq* femp huit i honore ut i maiore nemine Nam 
Qd ego memore:qta de tua & eruditioe & pbitate fit expe&atio cu apud 
alios uniuerlbs uiros claros 8t prapotetis tu apud nobiliffimas primarias 
familiasiqiubus cu tibi e affinitasiquoru certe oium opinioni tibi niten- 
du e non modo ut re(pondeas:(ed ut ea mirabiliter fuperes. Verum ne 
Gngula perlequar quata nunc tibi ad bonas adiones necefiitas quatum 
Gcorgiusj 
piatus 
Plato 
Solon 
Codrus rex 
Nileus 
Opera Mafei 
musaniFraci- 
fcus (phortia 
uemtMcdioIa 
num Blanca Maria 
dux 
Galeacius Ma 
ria 
Hippolyta 
Latona 
calear eft additunvqubd regina hac noftra diua Blanca Maria fimul eft 
fplendidi lfimis regulisGaleacio &C Hyppolita quafi latona quada phoe 
bo dianacp omnia corufcas fua te prafentia honorat.Qua fane res una 
ioge eft: & praciofior & illuftrior q ciuilis pontificiiqj i uris auteu om/ 
ne gemmatumqj diadema. 
Qua quidem oratio habita eft ab eodem Fracifco philelfo Papia in ec* 
clefia cathedrali tertio Nonas auguftas anno a Natali xpiano Millefimo 
quadringentefimo fexagefimo. 
Francifci philelfi oratio habita Mediolani i pricipio ftudii. 
Aliquam eloquentiae 8£ illuftrium dilciplinarum fiudia ad 
triarios fint reda&a:reuocatur miles emeritus poft quitum 
t & uigefimum annum i aciem docendi & ne is quidem iuu 
tus:cum intelligat huiufmodi benignitatis munere fere fa 
(Surum excdlentiHimo fuo principi Galeacio Mariae non 
gratam (olum uerum etiam periucudam.Si ita itiftituerit florentiiTimae 
huius rcip.iuuetutem:ut & dicendo & ludicado i ure pofiit cum 
fa Italia de gloria contedere.Non igitur cuiquam obfcurum ee debet ui" 
ri clariflimi & quod fit noitri fapietifiimi principis c6filium:& quod item 
meum infiitutum.Caeterum ea mihi moleftia:quod non eadem uis: ac 
uigor tuctunatqi corroboratcorporis huius inrtrumeta: quo ingenium 
ipm mefi itcllgctiaqj munif.-ac pollet.Vbi eiprifiinus ille uocis uf 
rus coccntus uf tepeiliua cotetior Vbi firmitudo latere i Vbi linguae i oe 
motu uel celeritas uel facilitas.'3 hxc oia funt una cli aetate magna ex pte 
fafta debiliora. At uolutas certe bene pmeicdi eadc e:qprius: & fapicdi 
fi udi 11 loge uaehemetius.Aius uero tu ifradus tu nulli neq? ignauiae ncqj 
defidia: feruies.Ncc Dareti cedebat Entellus.nec Annibali Fabius:& bo$ 
quo laffiore.eo magis cauet:&firmioribus nitif.Eniuero quato pulchri 
us e didicific qua difirereitato aius fenis quam aius Iuuenius plus & ui' 
get:& fapit.Quo fit:ut & cofuledo & iftituedo fenilis grauitas ucncratioi 
habeda fit femp perinde atqj iuuetutis:& dux & gubernatrix. Quibus 
ipfe du&us rationibus non fum ueritus tertium iam 8l leptuagefimum: 
agens aetatis annum docendi arma rcfumere:& tanquam Neoptolemus 
quidam in aciem defcendereaduerfus iacula fagittafq; ignorantiae & u 
fcitiaetbreui futurum fperansmt gratificando humanifiimo noftro prim 
cfpi: & huberrimos & frudtus his omnibus pariam: qui fe 
cum do&ioris: tum etiam melioris mea indufina reddi non detree^ 
GaleaciusMa 
ria dux 
Italia 
Dares 
Entellus 
Annibal 
Eabrus taucrit.Qtiarequi mOdediffimi adolefcetest huc focum difcedi dudid 
couenidisrad audiedum aimos parate. Vos autem exteri uiri grauiilimi 
qui no ut aliquid dificatisifed uel iudicadi uel mei honoradi hic 
adcdis.Si xquo animo ac placide tuleritis quse a me paucis differetur: 
permagnas fim profedo uobis & immortalis gratias habiturus.Nuc 
ro ne fimus dicedi prolyxiores quam uel perfbnarum dignitas uel tem 
poris breuitas patit":ad eorum declaratioem nodra ois fe couertat oratio 
quse i politi eorum libris ab Aridotele cruditidimo eloquetidimoqj phi - 
lofopho tradata diuinitus atqj pcricripta funt* 
Fradfci philelfi oratio ad Siif um quartum pont.maximum. 
Vam mihi profedo mirificam animi lseticiam affert cocupi 
q ta diu atqj exoptata fandtitatis tuse pradentia pater beatifi* 
Cme:hac no mediocriter offendit importuna hxc uocis rau 
1 citasrquam partim itineris difficultas partim afperitas hye^ 
mis irulit homini feniutpote iam ageti feptimum atque fep 
tuagefimum astatis anum.Qua quidem icommoditatc fit:ut quo ut me 
oportuiflet i agedis tibi gratus ornatu dicedi pro tata tua i me beneficen 
tiarqua fim accerfitus i hoc domicilium orbis terrae: quo reliquum uita: 
meae exerceam i laudem omnipotetis dei ac tuse beatitudis:eo i praefen > 
tia cogar abdinere.Sed recreat me: ac bono animo effe iubet fingularis 
tua fummaque fapietiarqui nihil temere nihil iconfulto ied omnia poti «* 
us pro ratioe & redo animi iudicio metiaris:cofyderes:modereris. Quo 
fadum iri exiihmomt eum etiam imiteris:cuius exprelTum quoddam 2£ 
uiuum es fimulacrumteiufdcmque uices i terris fandiffime atque inoce 
tiffime repraefentas.Vteim ille feipfum donas fola beneficetiaicuius par 
tes fecudum Ambrofium beniuoletia liberalitafque (ut redemit uniuer 
f um humaum genus:quod perierat:ita etiam tu pater beatiflime pro 
ritate diuinitus tibi lgenita ac benignitate potificali cum me mihi reditu 
cs:tum uocem illam pridinam ac fonoram efficies etiam clariorem. Pro 
autem tali tatoque bnficio:quas tibi tadem gratias fim adurusfeas certe 
quibus tibi (apietiffimo reipubliese chriltianse antiftiti gratias offerri ni ■> 
hil queat. At quas deniquefolacrem atque fy neseram ai gratitudinem?: 
quse una uirtus quam fit pulchra quatique faciudatuel eo probatur argu 
meto-.quod primus ille angelus impietatis filius fbla ingratitudine cor *• 
ruit prseceps ex illa cselefti fublimitate in tenebras fempitemas: Na m fi 
gratus effe uoluiffettfi accepti menior beneficiimeque inuidifiet 
rifuo;ncc in diram illam fceleratamque fuperbiam exarfiffet. Mea uero 
Angelus 
Superbi* -animi gratitudo ca futura fit:ut tuum diuinum nome quod fua natura 
ipledidiffimumeft:fplendore etiam orationis tam graccac quam latina: 
eodemque & carmine & oratione folutaud quod alius ex hominibus no 
Aris pratltare nemo potefbquatum uel anniti lgeniomel dodrina effice - 
re diligentiaque potero:tranffUndam in omuem pofteritatem:8C ita traf- 
fimdam:ut nulla fit hominum actas illud obfeuratura.Non enim ea hu- 
mana gloria appetenda non efhquae per optimas adiones fe diurna: glo 
rise fimilem reddit:tum omnia hominum bona a diurnis bonis profluat 
fit necefle.Interea uero temporis clacmetiam tuam rogare orare obfecra- 
re obtcftariqj no definanv.ut huc humillimum feruum tuum ut omni fi- 
de 8C obferuatia tibi deditiflimum ita commedatiffim um habeas: fiqui - 
dem putas nullum apud mc beneficium tuum itermoriturum. 
.Fraucifci philelfi oratio habita in principio Quxrtionum tufeulanarum 
M. Tuli, Ciceronis in ftudio urbis Roma: ♦ 
Tkenes 
Vi tirones primum in caftra uenerintme rerum bellicarum 
q imperiti omnino pofllint exilhmaruconfuerunt ea itra ual- 
lum repraefentare:qiiae in dimicandi Alte didiciflent. Et ita 
cum mira quadam corporis agilitate nulic exilientes rcfilie 
tefque nunc procedentes audentiusnuic in pedem fe refe - 
rentesper omnem motum geftumque membrorum aut enfem in uarias 
iubrando corrufcandoque partisiauthaftam ultro citroquein multipli - 
ccs idus concutiendo perfpicuum afferre argumentum cum uirium fua 
nim ad alacriter itrenueque pugnandum tum etiam fiducicc ad uinceti 
dum. At milites ueterani uiri clarifiimi qui iithunc locum coucniftis ho 
norandi mei potius:utexiftimo:qua audiendi gratiamt funt diu ac mul 
tum exercitati fortilTime per pulcherrima quamplurimaque facinorami 
hil huiufmodi facere aggrediuntur: fed tanti (per quietem agunt: donec 
defcendatur in xcicm:Quo ubi uentum cft:& itur m pugnam: no fecus 
ac Icones marmarici qui uocatur in haftcm obuiam illico feruntur tata 
ui tato impetu tato robore ac turbine:ut liiifquam nifi parta uidoriaco- 
quicfcant.Idcm milii quodammodo ii facere foliti uideturtqui nuper in 
docedi quali aciem profeduri prius quam de rerum magnitudie atque 
fpledoreiquarum fe iterpretes haberi uolubquicquam laude dignum in 
medium cfferat:tempus fere omne cofumunt:ut funt Iuuenesti elegatife 
limo quodam orationis apparatmDc rebus autem ipfis uix aliquid pro 
auditorum utilitate attingetes. Quam ego cofuetudinem etfi minime 
-leprxlicdoicum lit tum ea aetate tum prima exercitatioe minime idigua 
Confuefciido 
Exercitatio no fatis tame eos cum illis couenire lemper exiftimauitqui ? dicedi doce- 
diquc curriculo quam diutiifime ueriati rerii debet grauiflimarum po- 
ti u lquam fucata: cuiufquam oratiois ad dcmulcedas audietiu auris ha > 
bere rationem.Quod fi alteri cuiquam ell cofydcradum tum mihi potif 
fimum qui aetatis iam anum agens ieptiinum aefeptuagefimum : tadiu 
fum i omni oratiois genere per uniucrfam propemodum exercitatus Ita 
liam i maximis &ampliflimis ciuitatibuscifdcmq* primariismt dici iu- 
re poffim i huiuimodi lludiope ccrtamie miles no modo ueteranus fed t 
dubitato etia emeritus & ita emeritustut muiape teplo arma uidriciaper 
fde quafi Romulus qipia Ioui feretrio iapride obtuleri.In praefentiaucro 
taquarn i aciemaccerfitus atque reuocatus a Sadtiffimo & eodem i om 
nflaude nobiliflimae diiciplinae Kexquifitiflims eruditiois iapietiflimo 
Domio noftro Silio Quarto totius reip.chriftianx potifice maximo atq; 
optimo ad Iuuetutem illituedam i hoc domicilio orbis terrae humaitatis 
artibustqua: aliud nihil cil quam totius uitae morumqj dilciplina :qucm 
omnium magis imitari debeo quam tati potificis fimimam lapietiam i 
Ex illius enim ore nihil prodit ommno:quod minus fit quadam mirifica 
grauitate excultaque do6hina praecepti Ique iis refertu m:qux tam ad bc 
ne beateqj uiuedum quam ad omnem honellatem 8£ dignitatem perri - 
nent.Accedit ad rem quod ee Romae nd nullos audio:qui uiri diferti fli - 
mi nullum quottidie praetermittut luculetiifimsd&iois ornatum: quo 
& dele&ent eos:qui audiut 8C agat ad omnem animorum aut' motu aut 
etiam quiete «Qua: de tribus reliqua tribus pars i docedo uerfatur: quae 
que 8t meae eil dignitatis:8C ad iterpretationem quaellionum tulculana - 
rum.M.Tull.ciceronis Ipeclat maxime i ea tra&ada nullum meu:ut(pe> 
ro:defyderabitis officiu.Quare ad audiedum animos parate: De rebus 
enim altifllmis & cognitioe dignifl imis 1 his quinque libris quos fumus 
expofiturirquam cumultati Ifime fimul 8C quadiligentifiime fcripfit cice> 
ro.Romae pridie idus Ianuarias.M.cccdxxv* 
Romulus' 
lupiter fe:e 
S^Us nuartus 
* 
M.Tolictce* 
Quxllione* 
tttfculan* 
Fraucifci philelfi oratio de fuo in urbem reditu ad Siftum Quar 
tum pontificem maximum* 
Vata fit \ obleruatioe promi ffaefidei grauitas quata uenera 
q tio coftituta:pot uel eo argumeto no difficulter animaducr 
ti pater beatilfime:quod religio uniuerla & fadbmonia chri 
ftiana in iola fide fundata eam quidem fidem quae in 
conuentis atque promiflis confvderatur: idcirco arbitran - 
ttiruiri do£H & diligentes hoc appellatam nomine:quoniam per iU 
Fides lam qua! promifla fuerinfcfieri oportcat.Non igitur abfurde quo fidem 
eam impollute feruatem:qui hinc Mediolanum repetes adducedse fami 
fis meje gratia me obftrinxeram tus beatitudini:ecce ut uides:redii con 
temptis csteris rebus omnibus & publicis & priuatis.Fateor equide fcri> 
us me redifle quam putaram.Quod certe nulla mea iiel negligentia uel 
culpa alia fidium elfifed aut diuina quadam prouidentiateui aduerfari 
nemini licet:aut malignitate fortuns:fi qua tandem fortunam ee dixeri 
mus:qus quod nefas efl credere:potior fit diuino iudicio nobis fane oc 
culto:fcd eo plane 8C incommutabili & oi certitudine certiore. At aufirn 
affirmare pater clsmentifiime pmulta mihi fuifTe ipedimetotquo ferius 
fungi officio meo quiuerim:& primu quide repctinus:ut cstcra miffa fa 
cianuduot*! liberorum cafus mihiq; pro humanae ibecifiitatis con 
ditioe admodumolellusiquippe qp paucops iteruallu uita deferue 
re prsclars illi qdem idolisifantes 8£ magns fpei.Agebat eim statis an 
num alter leptimii alter odlauumtcu 8£ uigeret:& faperet loge magis qua 
pueri.Exquorum iopinato cclcriqj obitu mifera mater mihiqi carilfima 
tatum aio dolore msroreq} cccepitmt i ushemetiffima sgrotationem E 
ciderit.De cuius breui recuperada ualitudinecueruditiffimi prudctilTi 
micp medici mihi fuaderct:coadus fum cuetii rei expedare: ut no ianis 
cino reuertiffe Mediolanu poflem exiftimari.Quseim alia ca eo me re 
uocarat:qua ut uxote 5£ filios familia mecu ad urbe ducerem: 
ubi fub Chriflo meo Silio quarto potifice Maximo:uitani ocm ee adu- 
rus i Sed oh qua uarii quam icerti qua mutabiles funt cafus humans hu 
ius naturs:qua nufeiabilis coditio noflra ois.Cii uifa ia foret uxor coua 
luiflemieq? itineri acrigere:uel potius ia diem i itinere: noua calamitas 
fupuenitdlla eim exceptis itra prscordia pciritus acerbiil'imis illis filiop* 
uulncribus cu diutius ca ppeti no poflet:rcpete pp abortiuum 
partu:que ante illota obitu pafia fuerat:ita uexata ita exaimata e:ut mor 
ti ipi prope cocederetQus qde oia aliaqj quaplurima medi ipe uolutas 
alo flatui potius ee redire folus:ut antea folus ucncra:qua fi diutius di£ 
foretaut ira diuina aduerfus me cocitarem:tanq oia uelle pro meis opta- 
tis cofeq:aut tu* fuinms fapietis fiifpicione afferrem uiolats fidei: qua 
ipa apud me nihil e nec antiqus nec fandius. Adfum i git" pr beatiflime 
ea facturus oia:q uel ipfe lufferis-uel tibi grata fore aiaduertero. Nam 
ego tibi & facrofandae Romanae ecclefisme & uiuu & mortuu dcdicaui 
ac deuouu 
Mediolanum 
Cxfar 
T redcricujaga 
thus 
Laura magda 
lena 
Siftus quartus 
pontanax. FRANCECIPHILELPHI AD IACOBVM ANTONIVM MAR> 
cellum patriciu Venetu Nequite auratu de obitu Valerii filii coiolatio. 
VPIENTI MIHI ALIQuidadte fcribere lacobc Antcv 
nii Marcelle quo tuus acerbiffimusmieror ille quem exi 
c opinato St immaturo obitu Valerii dilediffimi filii aio co^ 
ceperas:aut tolleretur omnino:aut magna ex parte leuare 
tur:co difficilius conlblationis genus eft oblatum: quod 
paris sgritudinislbcius accedens non minus iple confolandus uidear: 
qteconfolaturus.Quodeimc6filiumcuiquamfitdaturus:qui fibi uix 
alteri i morbo fit.'’Sum equidem code 
quocp tran(fixus uulnere:quo te uideo laborare.Erateim mihi puer mh 
rabili idole Olympus Gelliusrqui nato tertio Idus apriles anno a natali 
xpiano millefimo quadringentefimo quinquagefimo tertio cu nondum 
implelTet odaiui annu:ea St loqbatur: St fapiebat: quae uix adulte:aut et 
grandioris xtatis folent.Nihilleueprae fe lerebatmihil cotemncndu. Vr 
banis erat St copofitis moribus.higcnio acri St faeciido St 
gua ad omnem celeritatis ad oem motus conuenietiam expedita. Voce 
clara facili St fbnora. Afpedu miti St grato.Ea compactione aptitudine- 
05 St ftrenuitatem referret St robur.Et ne curiofius ciida 
fmgillatimperfequar.taliseratOlympusmeusmtin co omnia naturae 
ad probitatem adminicula inefle uiderent'. Quid eim memorem: qua 
eflfet in me obferuatia? quo cultu i Qua pietate.'' Quam omnibus i rebus 
ftuderet paternae uel iftitutioni uel uoluntati no minus obfequi q parere 
Hic mihi iocudiflimus fpei filius nuper ad odauum Idus 
tias depofitum quod acceperat ufurarium:repetenti deo optimo maxi* 
mo non modo reddidit:fed ita grato aio ita libenter reddidituit no uita 
excedere fed t fempiteniae atqj beate uitae domicilium fefe commigratu 
rum St coftanti fcrmonc St uultus tranquillitate hilaris quodammodo 
ac laetus certo credere fignificaret.Quid animi tum mihi fuifie putas: cu 
repente illum inter loquendum fimul cu uoce fpiritus defecit.'’ Non 
tui equidem quod fragilitatis eft naturaeq? humanaean tam recenti tanv 
inopinata ludus acerbitate non commoucri animo:cum eodem tem 
poris pundo quem tam uaehementer diligerem:& uiuum ituercr St mor 
tuum.Itaqj ubi cogitabudus ac fubtriftis aliquadiu filuiflem:tande non 
fine gemitu erupi in haec uerba.Quam miferabilis eft humana conditio 
Quam ridendi cogitatus noftri.Quam fhilta confilia. Quam uanitatis 
plena funt oia.Nihil e certi i hoium uita:nihil collatisanhil diuturni.ois 
ipes noftra ianis e« Omne uotum fruftia.Quid dc te mihi fili dulciftime 
lacobus Ant6 
niuj marcelluj 
Olympus 
lius nottpponebafrion pollicebar fnon futurum exiftimabam ? GratiflTma 
tua prasfentia iucudiifimoqj affatu lAuabam curasrobledabam animu: 
meqj ipfe mihi totum uendicabam:Quem lene&utis mexbacchulum: 
ac prjefidium fore arbitrabanen exanimum fubito nulluqj afpicio. Heu 
me miferum atqj infelicem.Sic me Olympe dilediifime deferis:1 Sic de- 
llituis patrem fenem.O ineuitabilem noftram necellitatem.O ferreum 
atqj inexorabile humans legis iudiciunr.quod nullis prscibus nullis p- 
miismulla ui neq; mutari nec fle&i potelt. Hxc paucis queitus illico re 
diens ad me totus coepi me tacitus mecum cogitaretac me paulatim le- 
uitatis arguere quod ea eiTem imprudentiamt nefcirem:& qua lege nari 
eifemus omnes-& quantum quodqj dolendum foret:aut non dolendu. 
Continuoqj ita cogitanti mihi ea uenerunt in metemiqux graxae apud 
Menandrum dida funt i Trophimu.Sed ea referatur a me latine. 
Si lege natus Trophime tu fores ea: 
Vt omnia ad uotum tibtfquac uelles:fiueret: 
Et id deorum aliquis recepiflet tibi: 
Rcdc doleas quidenufefellit eni fidem: 
Ac fecit abfurde:fed iifdem legibus 
Commune quonia tu nos alii: 
Cadum haulerismt audetius tecum loquar: 
Ferenda funt hxc fortius:& animo fimul: 
Voluenda graui qua: dico:paucis accipe 
Homo es 8£ ob id mutabilis quidem citius 
Res admiieras.-rurfulqp aial nullum mala 
Admittit ultronureqj id £ane:quoniam: 
Natura que tulit imbedllunv.maximis 
Se rebus is fulcit:cadens igit' bona 
Quaplurima coteritupe uero nuc Trophime 
Ncq; admodum orbatus bonis ex eximiis 
Nam funt tibi nuc:mediocria quidem mala. 
- Mediocriter igitur tibi quod dcefhferas.His igitur menandri uerfi- 
bus primum admonitus:& qua: cifet natura: lex:8t qua: hominis infirmi 
tas:&quanti quod accidit icommodi:faciundum fit:8Cquomodo fcren- 
dum:ddde ad ualidiora rationis remedia auxiliaqj couerfus ita fum iis 
&adiutus&confirmatusmtitelligamplane mihi mali euenifle nihil: 
quod Olympum meum quo ne uitam quidem ducebam cariorem: no 
tX morte amiierim q permiferim.Hxc aut qualia fuerint: i te cofolaudo 
breuiter oilcdam.Ncqj eni futup: uereor:quo minus rationi malis q per 
turbationi obtepcrare.Noui magnitudinem ai tuirnoui prudetiam: no- 
ui grauitatem.Facile ut es maximo fpledidilfimoq; ingenio; rauocabis 
Menader 
Trophimus tum ai a (enfuum non quid indodi led quid uiri lapiens 
tilTuni fentiant:cogitabis.Nec iane commtflurus fis:ut poft tot tibi ac ta 
tas res pulcherrime geltas patiaris darilTimum nomen tuum ulla uel in 
collatia: ucl molicix nebula obduci.Erat tibi Valerius filius cum fornix 
proeliantia tum animi robore acrimoniaqj ingenii Relegantia moru tui 
admodum fimilis.Hic a prima ufqj infantia qualis futurus elTet: nullis 
aut praeceptis autadmonitionibus-.led lola naturae probitate fuaqp addu 
€his certifiima figna dedit. Aberas tu Chremae prxtoricum tibi nuncius 
c allatus de infante nato.Quod ipfe audiens tata uoluptate animi 
dus perhibensmt ex oris hilaritate admirationem rniiccrcs circunftanti- 
bus.Ineft (ane i animis noltris diuina uis quaedam: quae fupra corporis 
lenius pennulta ex fele Ritelligit R uidet:quae nos pleruqj ne cogitamus 
quidem.At primu de nato tibi infante nucium tantam de illius futura ,p 
bitate:fpem cocepcrasmt tibi magnum ad felicitatem cumulum additu 
putares.Nec te tua fallebat opmio.Fertur cni fufeeptus in lucem infans: 
R cum minimo parturientis breiiiqs labore:R quod mirabile dictu e: 116 
jmodo non uagiens fed etiam furridens ac ueluti parenti ipfi alludes: ut 
de co rcchfiime dici pollet Virgilianum illud.Incipe parue puer rifu CO' 
gnofeere matrem.Erat facile liberali Releganti.Inerat i oculis quafi cor 
rufeantes fcintillte quxdanuquibus prni intutus R uigor reprxfentabat 
R gramtas.Totum ucro corpus ut erat xtatis initio gradiulculum ita R 
decorum R folidum.Et quoniam ipe ob publici magiftratus officium a 
delle no poteras:coti nuo religione diligetiaqj materna p facri baptifmi 
lauacrinn renafeitur i xpo Ihcfu idito noie Valerio.Quod ipfum non fi' 
ne quoda naturx ueluti pfagiojfetudu Platois filia mihi fadu uidef.Re' 
dc.n.q fupra statis rone plurimu eflet ualitums R igenio R pbitate.Va 
ferius noiat'.Solet ifantes natura fere oes admittedu uitx alinietu ee pro 
niores:R tanq edaces ob eaq; re corpore et imiido. At Valerius lecus oia 
Nutrici qua ei mr prudctiftima R fobria delegerat R pudica:nunq mole 
ftu fe pftabat.Sed horis p iteruallu qfi collitu us lac modice capiebat quo 
R corpulculu fcite 1 (pccritate alebat :Rqm nulla ect debita ftoma' 
chi ebeodione ei fupfliiitas:crat cute pmtida ac tcrfamillifqpncqj 
ftiois fordibus nec alia purgatioc naturx aut nimius aut grauis. Agebat 
ia mefem tertiu cu mirifico mebrepe oium icrementoidu ipe magiftratus 
cremefis muere ia pfiidus adueis domu.Vixianua cs igreftus: cu nullo 
adhuc pcedete domeilicopc neq? ftrepitu nec uocc:ut qui a nemine fubi 
to aducniens uifus eftesxofeftim dimifia ex ore nutricis manullo*: qua 
tnb folutus lornno fugere coepcrat:caput (i? oculolqj fuftulit: R ueluti: 
airexit auris tanq aliquid noui ucl uifurus uel auditurus;qux qdem res 
Chrema 
Virgilius 
Xpslhcfus 
Plato 
Valerius praeftatiorem uim quadam animi declarat'Vbi uer6 euefhgio appamif 
fesrnix teneri poterat a nutrice:quo poft emiflfas ui manus atqj brachia 
ex icunabulis qbus erat artius iuolutusmo fe totu I te coiiceret lartis ocu 
lis rifuq* (uauiihmo.Et qus p artate ptoloq no poterat:dimidiato nomie 
patre balbutiebat. Apprshederas eu tu no ituporis mius qua Iseticise 
nus.Cunqj ifatitem bndicens ofculareris:ille te cotra e collo pendens ex 
ofculari no definebat.Et ita oculos tuos oculis fixis ilpiciebat gefties: ut 
dicere uideret' te fibi ee omni uitae fuauitate iucudiorenr.Na & a nutrice 
quae ori mamilla obi iceret: tanq idignabudus auertebaf:8C bladieti ma - 
tri euqj abltraheti pudore quoda magis igenuo cf uolutate conccifit:ied 
ita coceflitiut te reflexa ceruice itueri ufqj & p uerbope fta&tonem nelcio 
qd bladius balbutire nb defiiteretTu aut prae admiratioe loquebaris ni- 
nil:tecumq3 tacitus gaudebas quod magnuquedam & excelletem uiru 
atqi ciuem futuat Valeriu iudicares.O fallacem larticiam.o incertam ipe 
noltram: Alia funt humana cofilia.alia dei iudiciadn dies augelcebat 111 
Valerio cum fcnfu corporis metis ltelligetiarquam inata qusdam prude 
tia:qus periise lenedutis e propriatmiro quoda incremcto comitabatur, 
Cumq? fupra etatem & calleret & iaperet:deum oipotentem religiofifli - 
me uenerabaf' Caritate patria nihil ducebat {adius:parentes incredibili 
pietate plequebatur.In neceflarios ois erat oblequentiflimus 
autem & grauium praecipue ftudiofus. Cupiebat femp prsclai*: 
aliqd difeere aliqd audire.Itaqj aut abs te cum quippiam otii a publicis 
muneribus nadtus efles:auta magiftris aliqd quo dodhor ficrefccontine 
ter qusrebat.Et quonia in te uno atqj eodem oia ihefle gloriabaf': qua: 
fibi effitigeda difcendaqj proponeret:adeo te lemp per oem pietatis cul- 
tum admirabafjtaq aflidue nouum afpiceret.Te iequebaf i omni uita: 
iftituto.tibi adhxrebat.te imitabaf.Quo tua plentia tuus fermo tua ad - 
monitio fe meliorem efficerefcqdiu eras domi:nufc[ logius abs te aberat 
Erat eim infatiabili quada aliqd iemp difeendi cupiditate. Eoqj mentis 
acie ferebaf:ut aliqd boni quottidie fupra anos fupra natura alfequere 
tur.Quo qdem fciedi rtudio qua uits inlhtutioe:qua puritate effe 
itum eibut eius animus nullis bladichs feduci decipi illud poflet. Et cu 
t eo$t quat difcebataieluti certamen ut fit:cum squalibus deicen 
deret:quanq modellis & generofie animi fubmiifionis laude fupabat i- 
uidiarea tamen multo magis i admirationem fui uertebat:quod nulla 
cuiq relinqueret lecumcontededipuinciatadeo eundis uirtutibus oes 
fupra modum antecedebat. Vincedi autem laude nulla efferebatur: nui 
lam ferebat prs fe iadantiam:quin ingenii morumqj grauitatem fron - 
fo hikritate condiebat:alios blandiciis leniens:alios fibi beneficus con * ciliati «alios i ftuporem fui obleraatiaqj conuertensob eam animi 
ftantiamrqua i omni bonitatis numero fine ulla cotentione eminebat» 
Nihil mcrti ocio fibi magis ducebat aduerfum.Hoc enim & contabe 
(ccre uim igenii & robur corporis demoliri di£htabat:itaq$ uullu fibi ua- 
cuum tempus dabat puer cgregius:quo minu$ aliquid aut led:itaret:aut 
tenellis degitis ia fcriberet:aut ageret deni®.Cum enim a matre quado- 
q; ierepareturmte igenium muliebre erga filios lhdulgentiusaie tantam 
operam litteris daretificri eim polfemt nimia animi cura i aduerfam ua 
litudinem inciderefcuix tandem ab eiufmodi ftudio tantifper dum ma- 
ter aderat:ueluti auulfus tanqab intelligendi ratione ad adionem fe co 
iiertebakCircuibatuniuerfainfamiliam.Quidprebitor quid procura- 
torcsquid negociatores:quid reliqui domcilici facerent: diligenti lfime 
diiquirebat fingulos lem hortatu atqs hilari uultu monens:nt luo funge 
rentur officio:fic enim fore:ut uel le internutio atq? adiutore quicquid a 
patre uellent:aflcqucrentur.Ex quibus unus ubi locabundus lubdidif- 
fet:cura Valeri litteras:8Chsc relinque patrncotinuo excepitatego in pa 
tre:& pater in me eft.Praterea an ignoratis ex litteris fcietiam gignnlcie- 
tiam uero omnem referri ad adionemr Quid eni profuerit cuiquam uir 
tutem Icire: mfi fecudum uirtutem egerit r Qua: illi audientes admiraba 
tur:quafi diuinum quiddam ituerentui in puero.Frequentabant ut quo 
tidie fblentanumcrabiles prope uiri ampliflimas aedes tuas:alii tui lalu- 
tandi alii ncgocii fui gratia:quibu5 ille fi forte aberasxofeftim fiebat ob- 
ii iam alacer ac laetus.Quid nam uellent feifeitabatur accuratillime atq; 
permodcitc:fcqj omnia patri cum primum reuertilfet domum:renuncia 
turum pollicebatur.Et ita cuiulqj mtelleda aduentus caufa nemine di- 
mittebat:quem fibi non antea reddidiifet fingulari affedum beniuolen 
tiateum alus opera aliis uerbo uoluntate & diligentia omnibus inlcrui- 
turum fe oftenderct.Quotiens domum redires:occurrebat ad ianuam: 
teq3 reuerenter falutato dextram blandius appraehenfiim ofoulabatur & 
qfortunatac res publica & q belle ipfe haberes:quaercre nunquam omit- 
tens eaq? deiceps addebatiquae te merito i ftuporem adducerent. Erant 
enim omnia prudentis lenis non pueri uerba.Cumqj erat domi: quan- 
tum fas elfe arbitraretunabs te longius nufquam aberat:aut fedati arta 
bat.aut inambulantem fublequebatur.Deniq? quicquid aut ageres: aut 
diceres obfcruabat.Tum ipm uultum atqj omnem corporis tui gellum 
confpicabatur acutius:fibiq; imitandum proponebat. Tantaqj animi 
uoluptate in te contemplando afficiebatunut cum geilientem alpiccres 
Quod fi fortafiis interdum te cogitabundum ut ufu ucnire folct: aiad- 
uerteret:attentifiime tuos omnis & oculorum & corporis motus cofide- rabat tacitus.Demde tum ex matre tum e feruis qu arebat:accid?t ne pa 
tri noui quippiam.Quid ita cogitabat fecum:5 Demum pudibundus 8C 
tancf mbtimidus te adiens pctebatmunquid quod noUestqtiod deus a<* 
uerteretmoui aliquid accidi llcfquam ob rem ita minus larticraoftcnde 
res in facie.Cui cum leniter arridens fubderesuiihil mi Valeri:illico exhi 
laratusdiccbat.Pone igitur mi pater aliquantum difficilioris illos cogi- 
tatus tuos:eftoq? tui fimilis.Quid enim totte femper curis affligis & pu- 
blicLs & priuatis t Serua teipfum qdiutiflime & reipublic* & nobistquo- 
rum uita omnis manat e tua uita.Qp* loquetem dum oportun* & ap- 
te ex tuis familiaribus quidam leorlum abduxi 11 et:qusefilTetq? cx eo dic 
mihi Valcrufituisoptatisomnibus faueatdeus:fiquod Ihefus faluator 
nofter auertat:alteri moriedum cftetmtrius obitum malles tuum ne an 
patris.'5 Tum ille totus facie uultuqj commotus coftantiffime eft indubi- 
tanterq; iuratus fuam fe uitam pro paterna uita cum ufiis foret:no ultro 
(blum fcd libenter etiam traditurum fempcr:cum diceret fua fc morte: 
aut nihil polle aut parum incommodi afferre cuiquam:paternam uero 
mortem cum patria: non mediocre incommodum tum uniuerf* fami- 
li* noftra maximum detrimentum ruinamq; illaturam. Sed quid ego 
plura commemorem:qiue tanta funt & tam multa: ut fi ea uelim referre 
eunda in medium:me dies flt defedurus i Quare ne in prolixiore ora 
tione eo uidear tibi magis refricare acceptum uulnusrquo diligetior fue 
ro circa diurni illius pueri commemomdaslaudesmeniam ad id: cuius 
caula hoc ell conlblandi munus a me fufeeptum. In tanta ingenii at> 
morum felicitate in tanta fpe probitatisrin tanto futura gloria: ftudio 
ut eft hominum natura fragilis ac uariis & poene infinitis obieda pericii 
Iis. Valerius ille tuus jegrotat segrotationem primum: quantum uideri 
poterat:no admodum grauem.Acccrfuntur medicuquaeritur morbi cau 
fatqira quoniam puer erat uita continetiffima:alia nulla eft uifa q uathe 
mentior fufeeptus labos in ludo.Nofti eim Valerium tuum fui fle adeo 
natura bene inftitutunv.ut nuquam fe ne in fumma quide in edia:ac firi 
aut cibo igurgitarefi:aut obrueret potu:fed 8C hoc dilutiflimo utebatur: 
&illouiliflimo itamtfepiusadpanemobfonium nullum adderet: 8C 
obiurganti quando® matriiquid ita faceret:ille blandiens refpondebat: 
quia hoc o mater dulciftimadeledormagis.Praterea crapula & ebrie- 
tas litteras non admittit.Itaqj malo ftomachum de me quaeri quam me- 
tem.Quapropter ex communi medicorum confenfu ea omnis aegrota- 
tionis caufa data eft nimiaqlufioni.Nam ad remittendum animi labore 
cui Valerius circa litteratura & eloquenti* inftituend*qj uit* ftudium 
erat plurimum deditus: ut ludo fe iterdum exerceret permittebatur» Res 
Ihefuus fane pueris omnibus natura maxime grataJtacp non abfurdequi primi 
apud graecos nomen pueri inueneruntrid a ludendo deduxere. Lude- 
re enim apud illos dicitur pxzintex quo naio" paeshocepuer 
defcedittquod ipfum nomen apud noftros etiam qui per litterarum mu 
tationem quandam ab eodem uerbo acceptum cotenderintmon inepte 
fbrtalfe cotendant. Ludebat igitur quandoqjValerius fed non tefiaris 
quidem uncj nec alio ullo genere aleae. Aut enim m palacft ra aut in curfu 
exercebatunaut in emittendo iaculotaut in iadu lapidis aut in pila.Dc- 
niqj ludum omnem ingcniumjquo uel agilius uel robuftius redderetur 
corpus:eiuiinodi nullum prattermit cbat:& id quidem fine ulla squalis 
um uelmmimaoffenfionc.Non modo enim nidor aliis ifultabat:at ne 
Uerbo quidem uno utebatur:quo Ce uicifle oftcnderct.Quin potius qua 
fi illorum caufam ageret:femper aliquid excogitatum acutius efferebat: 
quo illisnon fuo fed fortunae uitio minus ex fententia:& ut par fuerat: 
eueniflecontendcrct:decercqj euentis confilia aeque anteponi ateg fortu 
nae probitatem.O generofam pueri indolem. O praeclara eximiae fum. 
maeqj uirtutis documeta.Malebat puer modeftiflimus extenuare laude 
fuam q in uero praedicando uidis aegritudinem augere,Qua ex re fadu 
cfbut aequalibus omnibus 8C carifiimus eilet & honoratus in primis. In- 
ualefcebat in dies:8£ incruddcebat morbus: Nullae rationes medicorum 
nulla remedia proderat.Vis mali radicitus inhaerens affidue magis ma- 
gilqj emergebat i robur.Febriebat inclytus ille puer febrem 6C uaehemen 
tem & erumnolam.Et quo magis efferucfccntis aegrotationis immanita 
te atep diritate affligebatur corpus:eo is erat animo maiore ac magis in- 
uido.Remcdia medicorum nulla depraecabatur. Quicquid iumflent 
8C alacer obibat & fortiter. Speiqj bcinae plenus quo uitalis fpus magis at 
terebatur in dies:eo erat ui animi erediore.Vfu certe fieri u dem us. ut q 
moribus fuerit bene inftitutus:quo magis e ppinquus mortiteo fit fenfu 
mentis uiuaciore.Deficiebant i illo pedeteti ac fenfimmt fittuires aiae. 
Strenuu illud delicatuqj corpufculum iam languebat. Frigus ac rigor 
pedes atep genua occuparat.Facies quae omni erat niuc cadidior: pallo- 
re iducbatur.Rofae genis exciderat.Spderei ocelli fegnius lucefeere pal- 
iam demitti.Lingua uero qua neqj tenuius nec expeditius nec 
mobiliusquicquamfuerat:habetiorfieri. Voxdeniqjfonora illa & cy- 
gnea ac fere diuina obmuteicere.Quae aduetantis luduofiflima mortis 
figna cu tu cora alpiceres:nopotuifti ita tibi moderari:quo minusp prni 
affedfuf ibecillitate dt lachrymis & gemitu ai folicitudine ondercs.Quod 
ille ita ut erat ui morbi moleqfdcie&usitanquam e fomno excitatus ubt 
aiaduertif.febribus adfuans laffufqs anhaditu qd agis iqt Pr mi dukifli- 
TtdfcM p*- 
sin mejor pxs inefQmd gethisftjuid ita illachrymarisflta cSfokiris Valerium tuufPo > 
tiequaelb lachrymas mi pater.pone oem ai curam.Bene nobis fperadum 
eft.Nos deus no deftituet:Cui tri quicquid placuerit:id traquillo atq$ las 
to aio feramusmecefle eft.Quod fi bona ualetudinem recupetaromunq 
patiarmtea nimia ludedi exercitatioe amittaudque tibi bona fide polii 
ceor: Meminerat eim puer ipe&atiffimus Ce plseruqj abs te admoitum:ca 
ueret fibi a nimia lufioneme ob laborem immoderatu in aliquod morbi 
genus irideret.Tum ipie fide igit mi fili.Fac aliquod uotu chrillo Ihelu. 
Fac Mari# uirgini :Nam qcquid uouerisdpie pioluam.His auditis puer 
nobilillimus qq erat toto corpore proftratus atqj femianimus:perinde ta 
me atq? collegis in unum difperils &pfligatis uiribusfublato ad caduf- 
tutu in hxc uerba fuauiflimu os aperuit. Deus oipotes chrifle ihefu 
demptor nofter te cf deuotiffime precor per fan&iiTima pafiionem tua: 
te iquam clasmetiflime rex glorias qhumillime oblecro p impolluta: Ma> 
riae uirginis tuse pietifllmac matris merita:ut hac a me domine: qua tam 
uaehemeteraffligotrasgtotationemifitibi placitum efbamoueasanecB m 
cudiifimo patri luiic meo matri q? dile&iflimas reftituas. At tibi libe - 
tator humanis generis quid fim pro tanto bnficio relaturus i Nempe ad 
perpetuum deuotiois uenerationiiq? meseiludium omnia uefhmta mea‘ 
ac reiiquu omnem corporis ornatu dono do pauperibus. Qua: locutus 
mirabili cu animi affe&u quafi extremo labore feilus ac laffus obticuit • 
Hic tu pater aliquado exhilaratus tcfnpeftiue fubdidifti:Meu autem uo 
tum Valeri mi fuauillime illud ellatt ego una tecunr.fi coualucris: utar 
fufca tidle:Verum tu ferica St in annurat ego lanea idqp in omnem uita. 
Addidilti enim lericameri tus quoniam puer uti lemper confuelfet lasto 
quodam amoenoqj cultu corporis:ferret trillius fu Icam ueftem.Sed au > 
di obfecro tu:ut exteri tecum audiant:quid is refpoderi.Abfit:iquit:abfit 
mi pater.Imo ego induar uefte 8£ fufea 8t lahea:fic eim decet:tu uero ele 
ganti ut icmpcr:atq} fenatoria:Nam In te no familias ac tuorum iolu fed 
reipubliese decus repraslcntatur.D um hasc fcite ferioq? loqturunors pau 
latim irrepens prascordia frigore obfidet.horret iam puer:ac tremit: Na 
quo magis animi magnitudine uicere nitebatur fragilitatem afflidi cor.* 
poris:eo magis febris immanitas membra profternebat.ita ut demum di 
ceret fublatis ad Casium oculis:Miler ego qs me liberabit de corpore mor 
tis huius.Quandiu claudar hoc fieculi carcerc i Quod ipfe audiens cum 
traffixus doloris iacub coepifles durius flere:tunc ille.Quid eft mi pater 
ut tato te dolore coficias.;Stat fua cui<$ dies.Impleui curfum:qui mihi a 
domino datus eft.No liic uiuitur noftro arbitrio.Peregrinamunquad iu 
fumus in uita.Qute tame uita certe no cfbfed fimulacrum quoddam p u 
Ihefus 
Maria 
Oratio 
VitgiltUS re innricencerq; uiueiitibus uitae illius beatae & fempiternjeJtaqj ftudedtt 
(emper eibut q properatius licefredcamus ad communem om - 
niurn patrem:qui mitis eft&miiericors.Sic enim frui licebit corona iu- 
fticiae.lic faturari asternis gaudiis:Suauis.n.eft dominus.Volentiqj plura 
loqui iam lingua balbutiebat:Iam grauior lomnus ienfum oppreJicrat* 
febris i ardorem aeftuabatiam defperatum erat de puero.iam parabatur 
quas iut funeris:cum nequid itemptatum uidcref': cofeftim accerfit" Ge - 
rardus medicus ueronefis uir fane & deftus & amicus:NTam alii no nul- 
li ueneti medici antea puerum curandum acceperant:qquoniam defpe 
■rarat de faluteffe inde fubtraxerant.Gerardus igitur cum iienilTetioium' 
primum urinam in nitrea mathula coipicatur:qua & rufam uidet & tur- 
bidamrdeinde manibus apprahenfis arteriolifqj uitalibus contre&atis: 
repent earum motitkulas perdebilis ac raras 8C per intercapedine Ce mo> 
uentis.Contre&at extremos digytos pedum.deinde genua.demum par 
tem uicinam cordi.Sentit omnia mortis uiribus intercepta. Vocat pueru 
fuo nomitie.Refpodet is nihil.Vocat rurfus altiore uoce: Valeri mi nihil 
refpondes medicoiValerius ad hasc ueluti reuiuifeens coepit rurfus Ieui- 
ter refpirare:& cum difficultate maxima prolapfas palpebras tollit. Tum 
Gerardus pupillas diligeter intutus quxliuit a puero:an Ce agnofcerettad 
quem ille etfi cum difficultate (piritus agnofbo inquit:Venifti enim iam 
pridem ad patrem laliitatum:cum fe per adlatem ruri foluedi animi gra> 
tia contineret.ld autem fadum eft:cum nondum Valerius impleffet ter- 
tium aetatis annum.Mcmoria: bonitatem medicus admiratus i tata pra> 
fertim ui morbi rurfum minutatim quariiuit lingulas aduerfie ualetudis 
caufas acprogreifus:cui ille ita deinceps prudentercp refponditmt medi 
cus faciem auertens a lachrymis fe nequiret cotinere.Cumqp poftea fub 
didiffetme metue mi Valeri.Curabo enim te coualefccfqj qprimum. Co 
ualelcam inquit ille:&breui equidem conualefcam.Nam mihi medicus 
Chriftus cft.Petiitqeut uicinse facerdos accerfaret' :Qui ubf eueftigio ad 
fuiffet:rogalTetq?:quidnam uellet:Refpondit puer:Iam hinc mihi abeun 
dum eft.ltaqj audi:rogo:peccata mea:meqj Ci fas efbculpa omni abfolue 
quo liberior iter quod fum fadfurustleuiorqj cmetianaifedit moderatilfi 
mo puero facerdos:qu£ is deliquiffet in uita auditurus. Quas funt eius 
errataiVnum id fane 8i maximunrquod dum poft animi circa litteras 82 
facundiam morumq? difciplinam exercitationes affiduas nihil otii libi 
indulgens exercet etiam corpus ingenue:ea eft ui morbi correptus: qua 
ex hoc terreftri carcere ante in cadeftem patriam reuocatur:quam p asta- 
tem poffet flagitii fbeditatem:cognofcere.Miratus igitur facerdos lingu- 
larem integerrimi pueri bonitafiem:quippe quem nulli reatui uideret ob 
Gerardus ue 
ronenCs 
Chriftus «Axium fed fimplicis cuiufdam potius atqj abfotut* probitatis fpeculu: 
dum cum iubct bene fperare:dum religionis more impolita capiti ma > 
im omni culpa libere abfoluit: Valerius mocentilfimus filius ille tuus du 
eleuatis ad caelum oculis deum orans caltifilmum pedus coniundis di> 
gytis atqj labella percutit: feque fandiffimo triumphalis crucis fignacu - 
]o aduerfus communis hoftis ifidias armafcac munit.Poft brcue fufpiriu 
ac lachrymulam tam leniter emittit fpiritum:ut fpote rurfus occlufis ocu 
lis obdormiffe non mortuus exiftimari poflet.Et quod mirabilius eit cre 
ditumi ueus ille purpura: mixtus color quo pulcherrimos omnis fuae xta 
tis pueros mirifice anteibat in uitaucpente fimul cum obitu maiore qua 
dam gratia emerfit in faciem:argumentum fane no paru um neoj cotene 
dum eorum mortemrqui rede beneq? uixerunt:n5 modo non eifc maiu 
fed bonum etiam atq? expetendum. At ipfe tamen non potes eius obitu 
non dolere fcrreqj pcrmoleftedn cuius uita magnam quandam ac certa 
(peni & tibi 8£ patrias propofitam cffe exiftimabastquem ex teipfo genue 
ras:in quo uiuo te etiam cum natura concelfifles:uidurum arbitrabare 
Sunt illa profedo eiufmodi:qua hominum animos no commouere no 
pofiint.Videmus opifices fuis operibus qua fibi ueluti genuerintinrcri> 
fua nomina.Erat nuper Conftatinopoli quem barbarus hic priceps 
amyraiqj Tureorum Mahometus amorati filius cft demolitus mira ma 
gnitudinis atq$ pulchritudinis equus aheneustin cuius dextero pede an 
rcriore legebantur grace exprefla eminentioribus litteris huiufinodi uer 
ba:Patrophilus fidor fecit.Egrcgius cxcufor ille patrophilus quonia ali 
ter fbrtafTe non poterat:per illiufinodi inicriptionem immortalitatem fi- 
comparabat in uita. At phidias in eburneo Minerua fimulacro quod 
eximia arte fabricatus trad i tuncum lege patria fuum nomen prohibere 
tur lnlcnbercteffigicm fuam in eius clipeo ita inclufitmt fine totius ope- 
ris demolitione diuelli non pollct.Et gvaui ffimi philofophi uiricp fandif 
fimi quofeunq* libros ajdiderint:propriis ipforum nominibus illuftrare 
confueruntQuodfi huiufmodi monimenta ingenii idcirco plurimum 
nos deledant:quoniatn per ea immortalitatem quafi quandam merno - 
ria nominis noitri apud uiuos aficquimur.quato magis totius hominis 
propagatio:qua per filios a nobis manat:deinceps in pofteros:& cara pa 
tri cuiqj ce debet &peducunda.,'Non.n.corpore dutaxatquod ipfum na 
tura fua mortale eft:in filiis uiuimus:{ed non nullis etia animi partibus: 
Nam quaq eft cuiqj fua mens diuino creata arbitrio: platraeq* tamen iut 
animi uires:quac fimul cum corpore a parentibus tranffunduntur in libe 
ros*Atqui fieri poteihut uel malis moribus uel temporum calamitate uf 
alia maiore ui quapiam natura hominis dcpraueturmitieturqj: id quod 
Coftatropolis 
Mahometuf a 
myras Turco- 
tum 
Patrophilms 
Phidias 
Mincrus fi- 
inulacmm fn.M.TulKi Ciceronis in.Qcj.Fa.maximi alobroici in Ariftotelis philofb 
phi in Dionyfi lenioris filios eodem quoqp modo in. Qu.hortcnfii hi.P. 
crafli in Africani fratris nepetes accidiflc legimus.RarilTjmos tamen in- 
uenias:q parentum maiorumqj Iliorum SC exteriorem SC interiorem tum 
magna ex parte fi minus exercent:haud referant tamcn.Quare cu SC bo 
nitate natura SC inftitutione diligentiaq? paterna cum haberes filium: q 
totus tui erat fimillimus:cum exirtimes fortalTis ex illius obitu magnam 
tibi fa&am clfe iaduramxenfes te iure ac merito SC eius SC tua caula do 
Iere oportere: Verum erige te obfecro Iacobe Antoni Marcelle. Cedant 
rationi turbulentiiVimi atq; prascipites motus animi.Fac ut interior exte 
riori homini dominetunfi te ipfum audire:fi tui compos efle uolueris:in 
teinges prore&o tibi non modo nihil accidifle malbquod Valerius tuus 
abs te abierit:lcd eo te efle meliore condicione:quod certo didiceris dile 
diffimum filium fimul cum nsg 'otationc corporis liberatum omni asgre 
titudine animi frui nuc colefiis glorias gaudiis lepiternis:efleqj tui apud 
iudicem eum deprascatorenrqui SC iuftiflime lemper i ud icat: quascuqs 
aut agimus:aut dicimus multo ante cognouit:qa nobis fuerint cogitata 
Quid enim per immortalem deum in unius infantis obitu acriter adeo 
tibi dolendum efle arbitraris/An ignorabas:quod Telamon euripideus 
longe ante Anaxagoran clasomenium de aiacc refpondcrat: filium abs 
te genitum efle mortalem?Kon omnes ea lege nati fumus:ut alii cilius 
alii ferius omnes tamen moriamur ille maximus atqj po - 
tentiflimus rex perfarum qui montes proflrauit:mariaq? conftrauit:cum 
exaltiore loco exercitum illum difpicerefquem ex quingentis myriadi - 
bus ut tradit herodotus hoc eft ex quinquies decies centenis hominum 
millibus conflarat:fe a gemitu ac lachrymis continere non potuitdnter - 
togatulqyquid ita faceret:idcirco fe flere refpondittquod poft annos cen 
tum eorum nemo quos tuc uidebatduperftes.futurus ect.Quam nature 
humanas ibellicitatem Euripides meditatus:ut eftomni in re grauisac 
diligens:ita locutus efl:: 
Natura q uas mortalibus efl rebus:tenes? 
Haud uideor equidemmam undefat auribus accipe * 
Mors omnibus debetur his.nec efl: aliquis: 
Qui cras futurum fe fciatQuam igitur nobis polliceamur huius uitas fe 
licitatemxuius omnia funt incerta-omnia mutabilia.oia plena formidi- 
ins.dtaqjaliofpesnoftradirigedaealio«tcdedicogitatus:nam qd ferius 
dici pot i hominu uita:cu nullus fit tatus annops numerus:q fi cu sterni- 
late conferaturiminima pundi pticula repraefentetfNec ea ,pfedo uita e 
M*TuM.ciccr6 
Qp.Fab.Max^ 
alobroicus 
Ariltoteles' 
Dionyfius 
Qu.hortcnfi' 
Qu.Crailus 
Telamitt 
Anaafixotas' 
Aiax 
Xerxes 
Myriodes 
Herodotus 
Euripides Keftot 
Sibylla 
Mathulalem 
optimatquxuel Ncftoris ucl Sibylle qua fabulantunuel ea potius qux 
Mathufale anos uixerit:fcd qux honefhflima fuerit probataq? apud de 
urmetiam fi unius diei uita quis uixerit.Nos enim multitudine annoru 
magnitudineprxrtantiaqj uirtutis hominis beatitudo fimul cum uita 
dcfinitur.Num iccico Chryfippu autalium quempiam huiulmodi: uel 
Platoni uel Arilfoteli prxtulerimus.quia plura in philoibphia uolumia 
plyxiora fcripferit?an illos potius chryfippo & chryfippi fimilibus: quo> 
niam acutiora & meliora igenii do&rinxqp mottimenta polieris relique 
rer Num propterea arborem laudemus-.quod plurium fit annorum.'’ an 
quia & pluris de fe frudus & fuauioi is efferat? Et ne celerius q par e:a fi» 
militudine difccdamus:ut i arborum frudibus accidere uidemusmt ali 
is alii citius maturelcanriidqi non in diuerfis modo led i eodem etia ge» 
nere fruduum-.ita de hominibus quoqj uenire ufu quis dubitet:utp cu» 
iufcp naturx tempameto alii ferius alii citius uitam finiat i Si eum arro.* 
gantem folemus & diPo'litum exiliimaretqui hominum legibus aduer 
fatunqualis ducendus fittqui fuccenfet natura legi:qux uiucdi tempus 
oibus definit: ut id prxterire nemini liceat At naturx legibus irafei quid 
aliud elt q deo aduerfari:a quo natura ois creata ell.Qui enim xgre fert 
quod uolirt deusus plane uidetur deum arguere iniufticixrin euqj ira» 
Jci.Itaq? non abfurde hunc ab Efchylo legimus lepixhenfum: cu dixit: 
Boni cli grauifcp utri tnalhfi quid patitur.Nunq deis irafei.Quam fente 
tiam apte fecutus Euripides ait.Aduerfaqui bene ferriuir optimus mihi 
uidetur ac prudens. At mea me de Valerio meo:dicas fefellit Ipes. Qui 
enim non dolcanuquod ab eo relidus fim hxres:quem mihi fore /pera 
ba hxrcde.Et que fuplhte optaba:ei uidea me fuplhte.Et i quo uitx hu» 
ius oeni collocara iucuditatcrefi morte fublatu afpicia.Qiii ergo ta trifti 
ta acerbo ta ifclici cafu no crucier no angar aucu illu mihi ta imature ta 
iopinato ereptu lentiotquo aliud nihil i uita peiofius habeba nihil ama/ 
bilius nihil carius nihil fuauius.At nihil debet efleiopinatu lapieti. Ami 
filfi:fateor:i Valerio magna huifee uitx iucuditatc magmi folatium ma 
gnu ornametu.Ko peteras cius igcniu atq? pbitate cofideras 116 tccu ad 
mirariuio tibi plaudere:qd'tale filiii genuilles ta modcllu ta uerecundu 
ta facile tam ftrenuum tam benignu.Dcle&abat te plurimu igenita eius 
prudentia & bonarum artium ftudiu ac facundia fingularis.Et cius cari 
tatem atep pietate obliuifci no potcs.Qux quidem oia cum uideas tam 
repente una cum illo amiiTa:irrccuperabili te detrimeto & maximo affe 
du arbitraris.At uelim tecum aio uolutes illam VlyfTes fentetiam apud 
Euripide poeta.Sapictis e qux oportet i malis fapere.Nu iccirco foitalTe 
teillufum & deltitutum putas:quod antea:q tua ferret opinio. Valerium 
Chryfippus 
Plato 
Andotcles 
Efchylus 
Euripides 
VlyfTes 
Euripides tuum ad Ce deus reu6carit.;An tibi moleftum £:quod celerius tua fenten 
tia euocatus ille ab deo c 8C emiflus ex his corporis uinculis ad feq$ ideo 
acceifitus:ut omni cura liberaret' oi follicitudine i Quod fi in re bellica 
turpe exiflimatur dicere no putaffcnrubi iopinato i nos hortis ac repete 
ipetum fccerittquato id c turpius iudicadum i huius uitae codicioneiqux 
inumerabilibus periculis & calamitatibus e obieda:cuius finis e ille: que 
effugere nemo poriOes enim morimur horaqj mortis icerta eft. Itaqj re 
fte admonemur: Vigila te:&orate:qa liefcitis horam neqj diem.Quid in 
quam facere nos oportct:qbus lapiendae magiftcr Ihefus e datus: quado 
idem & a gentilitatis philolbphis poetisqj pracdicatur.Pati multa neceffe 
effaff Nartuus poeta mortalem mala.Sxd eruditillimus perfius loge 
1/uS.Vme memor loeti fugit bora:hoc quod loquor:inde e Decet nos cer 
te ita umere.ut femper credamus futurummfi moriamur. Aliud nihil efle 
philofophoa: uitam affirmat Plato q mortis comcntationem.Et dode id 
qdem atqj fapienter.Nam fi ad finem oia refereda (ut:fi bene beateq; ui 
uedi prlcipium capit ab iplo fine ronem:fi finis humana: uitje mors e:cui 
nulla e mortis meditatious lime neqpprudes nec felix ee ullo pado pot. 
Quam me uerba illa|deledat:quibus utitur apud EuripidefUut mihi 
detur Thefeus. 
At egp quod a fapiente quodam didiceram: 
Curas calamitates 8C exiUa mihi. 
Mortis acerbas & malorum alia genera 
Verlaueram animoaicquid illorum prius 
cogitaram:!! quid accideret:magis 
Recens noceret.Didicerat Thefeus a lapiete quodam hoc ert ab Afiaxa> 
gora:Euripides ee oia quae in huius uitx mutabilitatem poffiint cadere: 
diligeti meditatioe prouidedatquo {omnem cafum armati infttudiqj fi> 
mus aduerfus ornes animi motus:ut ficuti uigiles 8£ periti gubernatores 
priufq dent uela:Scythia p euxinum pelagus petituri fe anchoris muni > 
unt8C rudetibusme fiqs fecus quam opus fit:uetus icubuerit.fiuftra fint 
auxilium defyderaturiata etia nos no adeo rebus laetioribus efferamur: 
aut deiiciamur aduerfisiut uideamur obliti:quam uaria fit q fragilis q in 
conilas humana c6dicio.Qmd.n.aut aut nofter etia obitus nos 
affligatfFac uitam corporis fempiternam ee.Quis adeo fit tata demetia: 
qui non mori q primum malitubi i eam fit uitam puenturus:de qua Co' 
re feriptum legimusmt deleat deus oem lachrymam ab hoium oculis:& 
ubi tieqi mors amplius fit futurameqj ludus neqj clamor nec dolor q in 
hac uerfari diutius hoium uita:quae plena eft miferabtlium serunarum * 
tot rerum oium commutatioibus i tot cupiditatu taediis i tot faftidiis fio 
fhefiis 
Nxuius 
Pedius i 
Euripides 
Theieus 
Anaxagbras' 
Scythia 
Euxinum pcla 
gus Pindarus 
Nam pcrturbatiocs aioRUit inquit Pindarus:fapietem ct uirum cogunt i 
fanire.Neqj fteda tibi Valerii mors nec doleda e:fed laude potius & 
dio ,pfequeda:que dignum deus iudicaiit cslefti domicilio.Nunc uiget 
i rerum oium cognitioe earum:quas ita facile cum uiueret: difccbat: ut 
eas no tam dilcerc quam rcminifci fecudum platonem quiret cxiftimari 
Proide latius feceristfi dolorem pedoris tui quo iopinato pcrcu Ilus es: 
recordatioe illius laudum colblabere:Nam fi cos dolemus:qbus bence: 
quid de nobis fimus fadhirifNobis pfe&o potius de nobis ipfis dolendu 
elbatq cauedum merito ne dum filios flarmus:eorum beatitudini mide- 
re iudicemur.llli enim iis bonis nuc fruutur:qu£ nec oculus uiditmec an 
ris audiuitmec i cor hornis afccderunt. Nos autem afi iduc uolutamur 
i coeno.Et eo mors noftra & durior eft & triftior futurarquo diutius imri' 
mus.Verum ea nobis offert' cofolatio quod no multum abeffepoflit: ut 
quos tato animi ardore defydcramustcora liceat itueri 8C tibi Valerium 
tuum & mihi Olympum meum squalibus nobis squalis illos: Nam ut 
illi eodem & ano & mefe nati complerat anum odauum neuter: ita nos 
anum quartum & fexagefimum igrefTi uterq? fumus:tu ad.xvi.Kl.febm 
arias:cgo uero ad odauum Kal.auguftas.Et immortales certe qtum mi 
hi uideor augurari:futuri no fumus.Quare iter nos SC fdiosrquos amifi > 
musrnon admodum longa futura funt diuortia modo demus operam 
quod in nobis elb.ut una cum illis quos tanto defydcrio ardemus:ee pof 
fimus.Quuiis enim nefciamus:qusdies morti fitprslfituta:quod tame 
feriptum clhnos latere non debct.Omnis caro foenum: & omnis gloria 
eius quafi flos foeni.Atcum fciamus pulcherrimos atq; recentis flofcu ->■ 
los leui aura tados Ianguefcere paruocp uenti flatu agitatos marcefcere 
(olereaiihil ce uideo:quod immaturum natura quod intempertuium di 
ci debeat inter homines.Quandocunq} nos morituros iufferit deus: id 
& maturum ducundum eft & tcmpcftiuum.Quid enim eft aliud mori: 
q depofitum reddererDepofuit deus apud nos animum nullo prsfcrip 
to tempore.Qus igitur iufticia noftra fuerit cum repetenti minus alacria 
ter cfprimumq? grauiter nobis ferendum eft: fiquod ab 
deo nobis datum eft ufui:id ei cum exigit:reddere.Reddimus enim non 
damus. At ne menfarii quidem fi fapiunt:fi decoquere crubefcunt:mo 
lefte ferant depofitum reddere alienum.Num uir fapiens atq? idem gra»* 
tus quem animum acccpitab deo ufui ac ueluti depofiri mre 
domino aduerfari audebit i Ncc ille minus in culpa ludicari folet: qui 
doleat ucl depofitum uel commodatum reftituifte: quam qui illud fit 
abmratus: Nam fides in utroque SCgratitudo dcfydcratur.Cuqj omne 
Plato 
Valerius 
OJympus luptatutttfQti* hic nobis reqes eftfqu*traquilIitasJQtf*fto bmia plena 
fbrmidislplcna aiigorisriuhil ec uidemus i hac iftabilitate uit* ita horni 
cocupitumxuius poli ufiim fatietas 116 fequafrut quod maxie cofequi 
ftudemus id copotes uoti fodi 116 abdicemus:& alia atqj alia deiceps 
petamus.Nunq nifi i morte appetitiois fax extiguitMtaqj 116 ab re St Da> 
iiid & Hieremias St Elias aliiq? no nulli uiri fandi St fapictcs uit* diutur 
nitate lgemucrutrita fut oia uana.ita icerta.ita ifirma nufqq? manetia. 
Id quod aiaduertes Pindarus ut e in oi re prudesrita locutus eft. 
Spes uirum furfum fimul St dehorfum. 
Multa ladantes celeri feruntur 
Dauid 
Hieremias 
Elias 
Pindarus 
Orbe ucriatre probat id:quod ore 
Nemo uenturam potuit deorum 
Nolle fbrtunam.quoniam futuri 
C*ca mens nobis.hominiq; multa 
Praeter optatum tulit ipfe cafus 
Triftia.SC rurfus mtleris fubadam 
Extulit rebus pperc uoluptas.Quare cu i rebus humanis nulla fit certitu 
do nulla Habilitas nulla fides:nihil fapieri oportet ee fopinatmcu ufu di 
diceritquottidie euenire:ut Istis triftia & tnihbus Ista fuccedat.ltaqj ad 
eade te hortabor.ad qus Corydon apud Theocritum Battum. 
Fidere amice deccttmelius cras fbrfan habebis 
Sperandum eft uiuismon eft ipes ulla iepultis ♦ 
Nunc p!uit.& clarus nunc Iupiter sthcre furgit. 
Vt eim filctio inuolua uel.P.uctidiu:que a patre Gn.popeii magni adu t 
triupho & oculis populi romani miierabiliter antea fubic&u: de parthis 
ad poftremu pulcherrime triumphatori Roma cofpexitmel.G. Comcliu 
Scipione nalcica: q a carthaginefium carcere ac ulculis no folu oia qus 
(eruitutis codicione amileraf.poiHiminii iure recupauerit: fed ad fuma 
cofulatus iperiiqj faftigia e cue<5tus:fatis unus Iob exeplo fit: Quid.n. hic 
trifte paflus noc:qus acerba nopeitulitripfe de fe .tcllimoniu perhibet. 
Sufcitabis iquit:corpus hoc meuu quo multa mala fum paflus. At idem 
Iob ubi aduerfa ola 8C corporis & fortuns uirtutis patietia mirifice fupaf 
(et:ita fibi ,ppitium benignucp deum rcddidit:ut ad huius quoq; humas 
uits felicitate nihil reqrerct.Magna pfcdto uirtus eft patietia. Moderate 
nobis i utraqj fortuna fereda funtoia.Nunq diffidedum e rationi: imncj 
legi naturs aduerfadum.Tollenda (pes noftra in dou eft Iacobe Antoni 
Marcelle:qui fblus quid nobis rebulqj noltris aut coducat:aut non con ** 
ducat:& nouit femper:8C tempeftiuc prouidet.Scuocandus eft nobis ani 
musatqj diiungendus ab iftiufinodi cogitatibus 6C motibus turbuletis: 
Corydon 
Theocritus 
Battus 
P.Vcntidius 
G.Comclius 
fcipio nafcica 
IGb nitui m graue littae periculofimittum ingratitudo turpilfima atqj admd 
dum deteftabilis eenleri debet.Hoino eim ingratus pudore uacat. Qui 
uero impudetrele facit obnoxiurmis omnis le flagitio facinori c£ afav 
bit.Si primus Angelus uoluilfet gratitudinis meminifleuieqi i fuperbia 
exarfiffetmeq? inuidiflet creatori fuotnec e fummo beatitudinis gradu 
in extremx miferize precipiciu corruifiet.Quam me deledant duo illa 
precepta:qu& uocantur Delphica.Cognofce teipfum & licquid nimis. 
talia funttut alterum manet ex altero:&inuicem fe commutent. 
Nam & qui fenouitaiihil nimis neqj cogitatmec facitEt qui nihil nu 
mis aut dicit aut uulttieipm liouiLQui ergo fe mortalem clfe cognoue. 
ritmccp efferetur nimis rebus fecudismcqp aduerfis ita humilem abiedu 
q3 profternettut ludui femper ut eiulatui fit addidus.Honoratur lane lu 
dusut cft in fabulatlachrymis SC doloribus Jtaqj no inultus ad eos pfi' 
eifeiturta quibus huiufmodi honoribus excipiturtab quibus autem ne> 
gligituniis abftinct.Vt omni ire demifio nos animo aduerfus deum ec 
oportet:&quicquid ab eo fit:ad lioftram utilitatem fadu exiftimare: ita 
qux uidentur aduerfa & uoluntati noftre expedationiep infcfta:& 
ftanter ferenda finit nobis:& fapienter.Nam ut grauiter iquit Euripides 
Neceifitati qui dedit terga:fapiens e ille uinncc infeius quidem deu. Si 
eim necejfTario omnes morimurifinifqj huius uitte mors elhquid hjec no 
bis & ffuftra & inutiliter ucl lachry manda e uel dolenda? Audiamus ob 
fecro Mcnandrutmqua Icite hxcut omnia. 
Noftris mederi fi malis poffent lachryma?. 
Semperqj tolli flactibus quiret dolor: 
Lachrymas emeremus auro:at herus negocia 
Non curat hxc:nec refpicit:fuam uiam 
Seu tu fheastleu non:faciet:proin qd facimus? 
Nihil dolor arborum inftar hos ffudus habet. 
Lachrymas.Nihil igitur dolendum elb roges: nihil igemifccndumtni 
hil lachrymandum omnino:ne in morte quidem cariffimi filii.''At fteuit 
IhelusLazarurmquem rcuocabatad uiuos. Non flaram ipe: non anu 
mi torquear:qui me in iucundiflimo mihi filio mortuum fentiam. Refi 
pondebo equidem tibi audader:&ex animi lententia refpondebo:ut ni 
hil dolere omnino inhumanum efhita dolore confici effeminatum. H 
molIe.Nullos inquam fentire in utraqj fortunam animi motus lapidjse 
non hominisrqq etiam in lapidibus inefie motus quofdam natura iniu 
tos non ex magnete folum fcd ex filicibus ipfis percipit'. Verum pati mo 
tus cos effrenatius ferri:nec ullis compelcere rationis confiiiiqj remediis 
bellus cft ,pprium.Si enim in nobis nulla prorfus incilet affedio: cum 
Angelus prius 
Delphica 
cepta 
Ludus 
Euripides 
Menander 
Ihefus 
Latarus aiix platraqi animi uirtutesitum amicitia ipa qua nihil in hominum ge- 
nere luamus cc ncc neceflarium magis aiaduerto: bciiiudlentiaqj 015,0 
medio tolleretur.Itaqj canendum ce arbitroraie falfa quada decepti opi 
liione aut quod nullum elbiudiccmUsVnaluimaut quod fua natura mi 
nimum fitrmaximum ipfi faciamus.Qui cni quod per fele aut bonum c 
aut boni cmducit in malis:hic no poteil eilc non demens. Qui uerb '8C 
trillicia 8t laeta pro ratione apteqj tuleritaiir mihi prudentiflimus uidef 
effercnduic| fummis laudibus. At non potes tu.quidcm non dolcre : qdF 
tali uideas filio te orbatunrquod-fentias uifcera tua abs te ueluti dium- 
fa:quod in eo fis mortuusan quo te futurum fuperilitem putabas, Ho 
mon non deus.Etrcdc tuquidemiprafcrtim cum deus 
etiam ipe:qui mormum Lasarum utobiicis:crat fnlcitatunjsrcollachry- 
matus e. Velim tamen memineris grauilfimx illius quam modo diceba 
Solonis fcntentixmequid nimis.Nam quod ais collachrymatum 'etiam 
Ihefiimtredc quidem narras modo intelligas id elTe ab eo facium no mi 
nus:quod Lasarum quem plurimum diligcbafceffet reuocaturusab ab 
terius ucrxcg intse beatitudine in huiusrquae fallo iiita nominadmiferia 
quam ut humanae imbecillitatis affedum exprimeret.At le fupra homi- 
nem gcrereihoc ell fupra uulgi confuetudinem & oia pro rationis regu- 
la dcocp metiri uiri eft magnifici planeqj heroici.Praetcrea fi uolueris me 
minifle optime cum illo aclum efleiquod adeptus te patre fuaqj uirtute 
omnem uitae huius felicitatem quam dicimus-.ita excefieritmtcum ad- 
umbrato fucatoqj fasculi bono cetemam fibi gloriam; & bcatitudinem 
poiTefi urusantelliges tibi letandum effe potius.-qucd talem genuerisrq 
dolendum quod talem amiferis.Quod fi illius non potes abfentiam fer 
re:qiii caelum habitatmon tam cius uideris q tuam uicem collachrymari 
At illud certe non ell animi uero liberalismecg paterni ncqj 
ipfius tui:qiU'pluris faciebas unum ualerium quam uitani lplam: q uir 
magnificus es & omni uirtute illullris. Illius bono gaudendu cfl !n iqua 
potius quam tuo dolendu icommodo. At qui ea conditione filios nobis ( 
commendauit debsuit quadocuqj repeteret redderemus.Num igit:malf 
mus creditori fucceferc:quod fuum exegeritiq commodati gratias age- 
re.Quin potiusimitandus ell:nobis fandifiimus ille patietiffimulq* lob * 
atqj illius uerba fincero mentis affedu u fu rpan da.Dom i lius dedit: do-* 
minus abllulit.Sicut domino placuituta fiidu clltfit nomen domini be-f 
nedidii.Quid tanto eim torqueamur do!ore:quid diuturnis lachrymis:L 
quos amifimus:lugeamus:fiqdem ad tempus ell creditu id perpetuo fer ‘ 
uare non poffumus.'’ Nihil nobis cum agit natura durius quam cum ele 
mentis uniuerfoqj mundo cofueuit.Num quatritur terra: quod frudus 
Lasanis 
Solon 
Ihefus 
Lasanis 
lob quos tato cu labore cocepifTetipeperiiretfaluiirefcamiferifceu ta (kpe an> 
tea uomenbus Icilia eflet raftris & ligonibus cxfa:ibribus obruta:tempe 
flatibus fra&a:nuc rigore nuc xftu uexata:quo annua munera parturio 
rettcuqp uariis amxmlqj floribus iduta geftiret:mox exuta Ipoliatacg otn 
ne ornatu lataqj depofucrit.'’At ne mare qde molctfe ferttquod p anni ac 
tepope uices eoruqj mometa nuc remiflioribus nue uxhemetionbus u<> 
toni flatibus iter pccllas flu&ufep agitatu nauibus circuquaqj fulcatums 
SC hamis ac ractibus appetitum fentiafcquos genuerit auxeritq; tatos pi- 
fcium greges prxdx oibus lapiiixqs expolitos SC prxciofiifimas margari 
tas aliaqj pmulta SC gemmape SC repe nobilifiimarum genera ab fe aut ui 
auterri aut ifidns abduci.Nam quid aer ipe mihi memoradus eftf Luget 
ne an gemitiquod q mo foliis radiis illuftratus albefeeret; SC iucudus oi* 
bus eet afpeduimox no&urno caligat horrorci&penumero etia iterdiu 
obfeuraturiquodq? aues quaru SC ludeti uolatu 8i mulceti coccntu gau> 
det:multiplici dolo uariilqj artibus i fumma et regioe capiant'. Et ne ui 
dear f lingulis enarradis curiolior:cxiu etia ipm no fp eode lucet 
£tu:fed ,p ortu occaluqs fblis nuc manatibus radiis colluftrat':nuc corru# 
Icatiombus ftellapc ueluti feitillis debilius fulgefcqnqj etia nuTq apparet • 
Quare li oia fluit plena mutationu: li nihil c in uniuerfo miido liberum 
ab iteritumihil e:quod ipli nobis prxcipuu poftulemus.Quod li £ ibecil 
litate humani igenii no potes tale filium no reqrcretno doleretno igemi- 
fcereicu boues ct uideamus rcqrere uitulos quos amiferintimultoqj mu 
gitu ac triih teflari piu naturae affcdu.Scd oi m re modus feruadus efi:8C 
nufq a ratione difeededu.Vius corporis cu metis affedhi nobis c cornuta 
dus:ut quop: afpedlu atq; fermone curas leniebamus: eop: gaudeamus 
recordatioe ac btitudinc.Ad hxc tibi cauCdu efbne continuis lachrymis 
co cotrahas grauiorem culpatquo di uinx uolutati magis uideris aduer 
fari.Soletn.qnq; deus uxhemetius illos affligertquos repugnatos libi rc> 
bellifq; cognorit.itaq; no abfurde poetx fingut Niobe ob huiufmoi cam 
filios amifilfe.Quis fcis prxtcreaifi deus ipe:cui SC pterita SC fiitura oia co 
ra funt.miferatus e Valenu tuu:ob caq; re ad maiore xtate uenire .phibu 
entmeqd triftius pateret' i Quot.n.& qta quottidic accidut in uita tnftia 
milerabilia xrunofatqfola morte cffugiunt.Si Cyrus ille fenior q res ta 
m ultas taqj pclaras geflerafcad fene&utc no puenifletmunq ta cruderr 
ta ignonuniofe ta fcruifr p caliditate ipotctiaq; focminca pillet.Idem de 
Croelb rege.de poeno Annibalc.de Gn.Popcio magno.de.G.Iulio Cela 
re.de.G.Mario.de Ciccronc.deJL.annxo fencca:aliifq? pmultis pot aiad 
uerti.Quato igit' Valerius tuus celerius excellit e uims:tato eius mors d 
fiderabilior e ccfcnda:qd mali nihil neq* nofietaicq; ppetraflet: qd cius 
Niobe 
Cyrus 
Tomyris 
Crocfus 
Annibal 
Gn.Pompcins 
magnus 
G.lulius cx(ar 
G.Marius 
Cicero 
lUAnnaeus Se 
ncca rei cofidcras Mcnader idetque momeminera:ait.Que dii amatimoritfiu 
uenis.Libcrat ,pfedo mors fape lionullos & maximis & acerbiflimis ma 
lis:qbus ii uacat.q uel ifantes uel pueri ex hilce uita prunis exceflerunb- 
Si Priamo cotigiifet ea mors:qua faifo imatura dicimusamnq hxc ta fise 
biliterapud Hornae quereretur. 
I ngredere o fili murum:quo troas SC omnis 
Troiadas fcriiesaiomen neq? clarius hofti • 
Pellidx effiriasitua nec tibi fata miniftres 
Ante diem:mileriqj patris mifereretlupftes 
Quem faciselatuimfenii quem limine fama 
Sorte dei: genitonperdet mala plura tuente 
Funera natoi\.\ natas hoftiliter adas 
Stupratafq? nurus infantum ftrage fub alta 
Mcbtaifiidafolomame mucrone fuprxmu 
Poftq aliquis uita fpoliaritmdibus atrae 
Ante fores catula: pergent laniare iacetem 
At quado canuqj caput canaqj moloflac 
Dedccorentbaibam gradami i cxdc natatis: 
Hoc miferis fuerit loge miferabile eundis. 
Talia uoce ienex queriturimultuq? capillum 
Vertice uellcbat:fibi quod minus audiat Hed:or. 'Cutusiqt. 
Qua qde Homeri fiiiamVirg.failiaris nr aptiifime lecutus uf potius exe 
Hxc finis Priami exitus illu. Sorte tulit troia icefam Salapia 
tndete. Pergama totquoda ppf is terrifep fupbu. Regnatore afiatriacet 
fges littore trucus. Au hueris cap & fine 1101'e corpus.Ex quo poli u 
mus itelliger n obfcuretq piculolu q formidabile fit diutius ce i uita. qd 
n.aut nris aut noBipis logiore uita optaus taq nefcihquo diuturnior fue 
rit uita nra:eo morte fore peccatOR* mole guiore. Dies annop: uita: mex 
quos heo.c.8£.xxx.iqt Iacob:minimi 6i mali.Vn apf s.Mihi uiuer xps e:8C 
mori lucrii. Redcq? addidit:dilloliii.n.SC ee tu xpo mfto melius. Quid 
igr tata fit 110B uiuedi cupiditas:cu n fumus igri mf titudine uiticpc 
mf titudie cumulari.qcffqd e boni:qd' de fe qat hate uita mortalui polii 
ceririd no i ai &corpis oiiidioe ac uicuf led i uirtute ipa:q ai rone adipi- 
fciur;& i bois e monlu pofitu.Itaqj ut uirtute qd malu e fuutcauet hac ui 
ta mortaF:ita qd' bonu e morte aleqf.Quare q fibi hoc c fecudu ai uirtute 
deocp uixeriifquocuqj tpe moriat"& tepelhue moriunf' & bn:eoritqj mor 
te no eiulatu fed laudemo ludu led celebri memoriamo lachrymis SC do 
lore led graj-e ad deu adioe SC ai tranquillitate pro&qui debemus: quod 
his periculis fxciili liberati cadeftibus iliis fcmpiternifque bonis potiti 
Menander 
Priamus 
Homerus 
Hedor 
Virgilius 
lacob 
Apoftolus 
Chriltus iunt:qbus fblis uera holum definit' beatitudo. Cum tuus igit' Valerius 
ita egerit anos fuosrnt nullam ne minimam qdem fenferit corporis cota 
gionemtfed potius eet & puritatis & bonitatis exemplummo tam tibi lu 
gedum c:quod tali careas filio:q immortales agedse gratiae Chrifto lhcfii 
quod illius te patrem facere fit dignatus:quo etiam aliquando patrono 
uti apud ie poflHs:Quid.n.tatum lachrymarum effimdisjQuid adeo ge 
misrQuid diutius doles?An ignoras quod totiens diximus fragilem no - 
liram & caducam efle naturam coditionemqj corporis nobis datam ee 
comunem cum pecoribus & iumentis?Qua;nam e huius uitse fuauitas ! 
Qua; quse potius rio incommodariio triftiariio plena malo 
rum omnia.;Scio me eo tibi dolorem facere logiorem:quo i djcedo fum 
logior.Verum cum uideo tui te Valerinque tanto defy aerasopere: 
ti fagiptis alfidue uulnerari & eo qdem ai uulnererquod dolore te confi 
citnllitui non antea finem dicedi facere:q ita te tibi reftitueromt me mi 
hi i ludu meo reilitutu fentio.No poflfum inqs a dolore no pofium a ige 
initu no pofium a lachrymis cotinere me:Vtquem fuperilite atqj hxre> 
dem mihi fore opinabaneum efferri & fepeliri uiderim. O immitis atqj 
iniqua morsrqua; filios pietiflfimos ab idulgetifiimis paretibus diilrahis: 
ut quos imortalis ee oporteret:! ip£b uita; limine opprimas. O malorum 
oiummalu atrorifiunu teterrimupefHmu.Eode uideo nos ruolui Iacobe 
Antoni marcelle.Fruftra me uideo pcepta eloquetia; di dici fle :q eo tibi 
quod cupio:quodq? in ie caninus pfuadco:quo fum in fuadedo cupio 
fior.Num tibi fbli mortuus e fiiiusrAn ignoras:qusein mudo funt:8C nm 
tabilia elfe oia & putas fingultibus tuis peditu 
rum ad te ValeriiWifne tibi licere:quod fibi deus ipfe no patit' deus: ut 
agathon inqt.infeda faccrc:quse fada funt:tametfi deo nihil e neqj prx 
teritum neqj futurum:cui omnia funt prsefentia: Audi obfecro*.£busnei> 
bis Ditys confolatur danaen. 
Efle inferis curse gemitus putas tuos? 
Sufpiriifqj tuis tibi redditum ire filium? 
Qiiicfceanoneo.proximorum fi mala 
Refpexeris:feras facilius confyderans 
In uincla quot laxantur hommcs:quot patre* 
Orbi fcncfcuntrquicp regnantes opibus 
E maximis lapfi nihil funt:hxc tuo 
Ver fida funt aio.Coiy deradas funt inqua tibi aliope calamitates & xrum 
nse.Etquod monebat SocratesmicSmodum tuu cii aliorum aduerfis re> 
bus coferendu.Qiiod fi fccerisanuenicsprofedo loge tibi meliore efle 
fortmiaiq aliis multis:q hciit" foitunatifluni :laudat" a 110 nullis Antima> 
chriilusihefus 
Agaton 
Ditys 
Danae 
Socrates 
Antimachus chus poeta & id qde n5 iiuriarq cu ex obitu Lyda: uxoris: q unice 
bat:dolore itolerabilc cotraxi flet: fcripfit gue elegatcqj elegia noie lydam 
qp enueratone illuftriu qextreiscladiba lcafedaetfeipm alolatus 
e.Et.M.Tul.Cicero cu filiae morte aequo aio ferre nopoffctjguiflima ipfe 
quoqj ea de re afolatione libi lucubrauit:ubi cii.Qu.Maximi illius &.Mv 
Catois tu aliope pcene inumerabiliu & grecope H RoanoK patientia atqj 
aliati a i mediu referes Ce libi fua i ca promi Dibtuif.guiflimis exeplis roni- 
bufq$ ondes dolore oem:q ex alicuius morte lufcipiat":& muliebre ee & 
uaniucu nf fit malu iudicadmqd’ fit natura.Et cu oia nofe dederit ds: nec 
fit qcq prfusiqd'taq iure peculii nrm dicere poffimusiqd e:qd'f amiflu 
f redditu £ato aeeritudis cruciatu nos torqat.Prudenf igr & queriflime i 
* Tiac Ihiam Simonides poeta locutus e. Eloics paio pnt iania fludia. 
Breuicp tpe labor ad labore etia. Quod e icuitabile: iminct oibus 
Mors fieuaicuius & boi & mali pare. Parte fcipiiit:ncc mius apte Euripi 
des.No folu.n.pecuias minie ,ppas. Hoies hntdcd .prfus humanu nihil 
In oiba itaq3 dicer par e:ea genus. Qua: It hoiba a deis haec cu uol unt. 
Rurluaufeft.Cuigrnf noblit,ppriu:ledqcqdhemus:idds noB ufui 
dedit:qd ta moleltetaqj iniqj ferius alienu redder& rcfiituere mutuati. 
Nulf hic meritis nlf i uirtuti pcif.Alia e dei alia hoim rotdiuia: retributio 
nes mf to liris meritis ft maiores.Vep: eae dei iudicio no nro aeflianda: fi. 
Dd rex & fcus & lapies filiis antea duoba amilTis alfo icello alto pneida 
quos et mortuos flaeuit ut iprobos:amifit dcide ttiu euqj puulurquem he 
Datcarilfimu hucrqdiu Iparat feruari poffernec dcihtit Iachrymari & du 
u inii auxiliu orbita aifiduis iplorare:& ici uniis uti & i cilicio iaccreicaefa 
qj oia facere:qta dhs ,ppitius redderet".Vbi uero ad Ce puepe cuocauit ds 
fif cu ludu lachrymis politis & fuiTexit de tra cotinuo: ac lauit: & regio 
more undus atep idutus deu-adoramtieicp gras ages refedus e cibo.Suis 
at re miratita rhdit le rede uiuo ifate iciunalTc ploras leqyqm arbitraret" • 
uitae diim mifereri poifernec dubitadu eu q pollet mortuos fufeitare: ui- 
ta et (eruar polTe.Ia uero obita morte qd ieiunaret.No.n.fibi licere mor- 
tuu reducere exanimuqj reuocare.Ego:iqt::bo ad eu:ipe aut no reuertet" 
ad me.Et guifqde ille & dcmiflfctqncqs de dino iudicio auderet qritaut 
lachrymas fundere pfirticu fciret puero melius ec afultu:& dfyderiu fuu 
fpe alfius uitae alblaret".Quid.n.exepIa getiliu i mediu jafera aut Horatii 
puluilli aut Dionis firacufani aut Antigoni regis aut Demofthenis ora- 
toris:aut Periclis olympi aut Xenophotis Socraticnaut.Qu. Martii regis 
auteopetquos mo noiara:Tclamonis< Anaxagorae.Qu.Maxi.L.pauli ha: 
mylii M.Catonis Cicerois alioruqj huiufmouq filicp: obitu & forti tulcrt 
&iuido aio.Satis tibi unusDdexeplo fit.Huc noB(ppoamus:hucunite-' 
mur.qd frultracollachrymemurtquos recupare nopolTumusi&qbD ub 
Lyda 
M.Tul.Ciccro 
Qn.Maximus 
M.Cato. 
Simonides 
Euripides 
Horatius puL 
uillus 
Dion (yracufii 
11US 
Antigonus 
Dcmofthenes 
Pericles 
Xenophon 
QuuMaitius 
rex 
Telamon 
Anaxagoras 
Qu.Maximus 
Paulus ha:my 
lius 
M.Cato 
Cicero ta no erepta e fed comutata. At no potes no dcfiderafelque ex te generas 
que magis amabas q tcipm.Sed uir fapies nf unq defidcrettqd fibi arige 
re pofle dclpet.Et ut frurtra qd' habuimus:defideraus:ita frurtra qd'amif 
fu edugemus itaqj pcedu e lachrymis::>pmcdus gemitus: aegritudo ai 1 ei 
enda:neque pictas flsetii excitat:diffidetise afcribit.No.ti.mortuus e Vale 
rius:fcd uitse trafegit aditionemt q mortaf erat:fadhis fit imortaf .Ille liiic 
fi? cu agcftquoie fifimus creatus e # gra # pulchri tudie # fpledo re: facie 
dei uidenuultuqj rcuelato fepitna dni gloria ieffabileqj britudine lsetus 
coteplat'& gaudes.Nue pfpicue cernit:q certo fparatteu eet i uita:fibi glo 
rise apd' huani generis redeptore rpofita ee meresede fuuq$ fibi feruatum 
ab age? hitaculu.Nuc pnti coraq; alpicere ei licet ordies jllos.vii.qb:> bto 
ru ai p ifaciabile latici a p nuunt'. Na &eos cernit:q fupata carne # domi 
ta nui? ft cius illecebris deliniti:# ite eos:qba,p afliduitate # inocetia il- 
lud e peiu datu:ut erroriba adis pturbatoibufq? pilratis ob repe 
ria flagitiofosi sertus follicitudinucp ardores torqnt' penifncef 
fantrq} cruciat':traqllaipi potiant' feairitate.Eos dcide uidet:qob legem 
feruata eo dei teilionio ltelligut fe muitos:utob ea q geflert in uita: iieq; 
iudiciu fe oporteat neqj iudicii euetii formidare.Tu illos ateplat':q # rqe 
fua itelligcre:#qfibi futura fitgfiatuiderc ia icipiut:eoq$ Ce lenictes 
tio ageloruq; pfidiis ftipati fuis i hitacu? mira cu traqllitate reqefcut.Dei 
ceps eo ituet':qqni ex huius corporei corruptibifcp carceris tenebris ac 
uicuf i luce libtateqj uenert:# affluetiflime exftatois fuauitate hnt:# 
£>mitfa fibi hereditate poliidct.Poft hos at ii uifui offerut':qb:> qd1 feriptu 
e:dem6ftrabit'.qa uultus eope ficut iol iripiat refulgere:# Iumibo 
apari.Demu ucro i eos figit itutU:q fuma cu fiducia exftat:certoqj afidut 
& ltrepide gaudetes accelerat eius ufder uultu:cui p ailidua feruitute ob 
feqntis fe prtitert:# ajlquo p inocetis rtieoria dCcix ltelligut gfiofam # fem 
pitna minimi laboris fui Ce meresede afecuturos.N uc firmo fixoqj obtutu 
Valerius tuus a(picit:afpicit atq; admirat' fpledoreimcfu # corrufcate il 
lius uibratisduls:quo dei facies oia illuftrat SC icoprsehefibili fulgore quo 
da irradiat.Nuc ille reuelata facie totu robuftus afpicit ac uidet:que -hic 
ex pte cognofcebatmt puulus 8C ueluti p fpeculu i senigmate.qd ergo do 
leus illu regre cu xpo:q p breui curricfo uitse loga bn agedo 
An igtioraus xpi morte oem mortua ee morte.Itaq; uiuit filius tuus:q ob 
dormiuit i xpo.q et ipe dixit i euagelio.No e mortua filia tua:icd dormit 
& a fono n a morte:q ppe die eratpitura fufcitatus e. No defihis 
uiq noB doledu c:q bn hnt:# pbte:ied de noBipis:q quottidie obiidur p 
turbationu a qba de uerbo etocioio ro exiget'.Securus nunc 
Valerius uiuit teptationii oimda nulf pot flagitiis uuliie 
Septe ordines 
beatorum 
Aenigma 
La^arus ra fif cu morte (pftrauit ac uicit.Ille nuc nidor ac triuphas noegs CamiT 
li autScipionu fed piis uirtutii opiba fed cotinuisillisac feisoroibjqbuj 
mite (ibi dhm ,ppitiuq? reddiderat:decora illa atqj manfueta facie fna: 8C 
fpledidos oefos uerecuduq? uultu I te Duertes cu k doletis miferet': & la> 
borati afififtit:tu nt bono aio fis:horta tibi ii/ede parettq -fecu oi a! 
angore curaqj folutus aeternis i gaudiis fis mafiurus.Quid.n.morte accii 
(emus:fineq ad tatu felicitatis bonu puenire no dat? An potius cu i ca ta 
tu fit boni:repntada noBercu adhuc fumus i corpc.qd ip iacemus humi 
pftratif Surgaus aliqn ex hoc terreftri coeno. Abducatis aiam a fcnfuu te 
ncbris,Metis luia tollaus ad caelu.Surgite eamus hicpcepit dns.Euoleus 
ad Ihefum exuti frenis cudis pmotoibj ac penis pietatis iduti. Voletibus 
“bnfacere rtf e dilftcile.Adert ds iploratibD fe.Oratis exaudit. Inuocatibus 
prto e.Quid affligimur quottidie ianibj defideriisfqd capi patimur ille 
cebrase laqisf qd ultro fallimur uifco Hbidinu.Quid feietes uidetefqj do 
lofis uoluptatu ifidiis irretimur:1 Eliciamus a nob taddeiiciamus inanis 
cogitatus.Fallacis opiones logius ferri qd finimus.An ignora us quo ma 
gis noB bladifmudusteo maiore de noB uidoria hortelllu imanem atqj 
formidabile fparefq res multa: fluut ad uotu:fine aliquo dernu igeti ma 
lo finire no pnt.Itaq? laudat*' rex Philippus alexadri pheui cu fub ide tps 
tres grati & fortunati nudi centallathkqcf cqrtri qdrigaie curfu Olyrm 
pia uicifiet:&qd‘ab cius duce Parmcmonc eent Dardanii pug fupati: 
& qcf uxor Olympias ei filiu pepifletatinuo fublatis i cadu maiba.O for-* 
tuna inqt puo me malo aliquo p tot tatiiqj bonis afficito. Vercbaf.n. uir 
prudetiilimusmc qcf accidere fiepe fbletiport tot res laetas magnu aliqcf i 
fortuniu ieqret":ficuti certe demu fecutii e.Na qua Attalu ppetrati fiagitii 
poena dare neglexit iniufte:iuftiiiime ipe luit.Scimus.n.Philippum ab a 
dolefeete Paufania ltereptu Theramenes at uir grauifnmus ubi redes: i 
qba una cu aliis familiariba qplurimis caenabatifilditus corruilfent: ca:te 
rifqj obrutis atqi opprcllis oibus folus ipe iernatus ellct:ob idq? perinde 
ac felix a cudis extollereturralta uoce exclamauitiqensro fortuna ad qd 
igit me referuasf Nec fc fuus fefellit metus.Na non multo port tpe trigh 
ta iuilu ueneno itrepide abdudo piit i carcerc:quc acerbitatis 
cafum eo patictius tulit:qni fe ateai oem aductu accixerat.Itacp ubi mor 
tifert* uenenu illcf aductuis ac taq fitibudus haufiifet: arrides deide atqj 
iocabudus-eiedii qd' reliquu erat: e poculo hoc iqt pulchro Critia: ppio. 
Neqj illi que i te fuerat i iuftilfimu cxptusTalfo morte e ominatus.Criti * 
as.n.no multo port eorude iulfu tyrannos morte muldatus e. Et ita qcf 
ei mortis poculu Theramenes deinceps ipe non nrU 
uore appotus menfma abforbmt. Irtiufinodi uero humanarum rerum 
Camillus 
Scipiones 
Ihefus 
Philippus 
Alexader 
Olympia 
Parmcnio 
Dardanii 
Olympias 
Attalus 
Pauranias 
Theramenes 
Critias 
Theramenes Paulas hxmi 
lius 
Perfeus 
mutabilitate atq$ icdftatia cogitas Paulus hamiilius (adius nihil dii 
ces prise caritate cu ob ui&um Pericu macedoix rege i maxio atqj clarifll 
mo felicitatis fite puetu metueretmeqd mali reipubicae imineret:deos p 
catus e ut fiqd aduerfi i populu romami moliret"’:id oe i domu fua couer 
teret.Quare cu ex qttuor filiis quos & boitate formae & fpledore idolis he 
bat egregios:duos atea adoptiois iure i Cornelia fabiaqj familia traftulif 
fetaeliquos duos q domi erat:alteru anos qttuorderi natu qnto ate triu> 
phu dte:alteru uero q anu duodecimu ages i triuphali curru cofpedus fu. 
eratrqnto ite poft triuphti die amifitCuqjpcedete fibi obuia ppf m uide > 
ret:q & eius uice mi fer dolerct:collugeretqj:Paulus eade oris uultufq? gui 
taterqua uti coliieuerat femp:Nuc ait pfiae fu eqde metu atqi piculo libe-> 
ratus:qn fucceffuu iuidia q i familia mea fortund euorfiuit :p oi > 
bus tuleri.C6tigit.il.nuhitqd' optabaait uos meu cafu potius lugeatis: q 
ego urum lgemifca.Nu tibi uidef taf tatufq? uir aut doluifie aut fudifie 
lachrymastqd uf iopinato fibi qcq triftius accidiffemf imatute i tata repi 
pueros duos quos reliquos hebatdtra dies ta paucos dic obifle di 
ceret?Vt c.n.prudetis & magni uiri oia q accidere poft ut’i uita: loge atea 
meditari:feq? i oem cafu coponereuta nihil ducere uf natura 
facit uf ro aliqua tcpcfbuu.Naqd' difficillimu feitu e:figs diligeter obfer- 
uaret:atq? p(piceret:horofeopiui fyderuqj cote ifluxus:q nafceti ualerio il 
luxeruf.itelligeres pfecto nihil mirabile accidiife:qd' mius is diu uixerit* 
Vixit.n.qtu ei fuerat natura definitu.id at quona heat mo ita oftedimus* 
Valerius tuus natus e eode & ano & mefe quo meu Olympu fupius natu 
meminera:itepz hic ad tertiu idus aples paulo ate foli s ortum.At Valerius 
poft iolis ortu circif hora fecuda ad odauu Kal.maias. Volut at aftrologi: 
q iftiufinoi tepore natus fit:cius uita diuturna ee no pofte idqi tu cx Mat 
te:q teneret fecuda domu:tu ex Mercurio q a faturno offefus domui prae 
eeticu Mars et ipfe ioue:q fortunae pti domiaref :ifua qdraturaoffederet 
Huic.n.fecudx domui ipfiqi Mercurio fub quo Valerius dr natus:uis cp 
da itrifecus atqi extrifecus data e:fine qua uita ee no pot. Quod fi ab ea 
fecuda domo Mercurioqj q domui domiafeuis quaalimuraeft i nobis: 
no uideri debet abfurdu:fi cx offefioc & domus & dni atea qs moriat"*: q 
pfc&u ronis ufu attigcrit.Ncc mihi qfqobiiciat uolutate diuina pma ee 
cam 8C & motionu nihilcp fieri:qcf no de iteriore itelligibiliqj au 
la fumi iperatorisegrediatbeums qdc uolutas ca £fna fit & 
fx ual itudis uiteqj ac mortis:tu et pmiope poenarueg eodccp modo & coi 
lati cuiufep beneficii & relate dei uolutate folam eemnde 
oia quxcuqi fut:traxere ortu cu ipa jcterna iitiortuqj nullu habucrit.Qua 
fi mes diuina Si cadum ipfum & uniuerfum mundum minus creauerit: 
Horofeopus 
Valerius 
M.cccc.liii. 
Olympus 
Mars 
Mercurius 
Saturnus 
Itipiter 
Quadratura1 
Aurelius au°u 
ftinus ° eamqj naturam & poteftatem infuderit: ut oia certa ratione at<$ ordilie 
progrcffus faciant fuos & oriendo & occidendo peruarias diueriafqj & 
caulas & effedus nunc (eritis nunc cicius:& tcmpelliue tamen omnia. 
Quis.n.laa: mtis ignorat oia p diuio arbitrio ac nutu 8Z creata ee 8C colli 
tutauuhilq? cuiq uel accidere uf cotigererqd' aut dono eius aut pmifiioe 
n fiarild at ita ee nc Hoerus qde ignorauit. Apud illu.it. Achilles Priamu 
lterepti Hectoris corpus fuppi r ftabifrq* rogate hi fce uerbis cofolaf: Ah j 
milerade (cnex mala q tibi pfrima pedus Ob(ederetuu:nauis ut lolus 
achiuas Veneris:atq*ocuf huiusteonderecoraPertuleris:qtot natis 8C 
talibus orbii Te mo rddidertfmes e tibi ferreaprfus. Alt nuc aio qbus age 
teipelle dolores.Hocqj fede lolio.geitus nilpfuit ullus. Vt ltatuere deirmt 
‘{eris morriRibus&gra Vita dat': nulf tagut' numia curis.Dolia naqj iacet 
i limie bia tonutis:Diuifim q doa boi teuerc malicp Inpi£ hxc milces tribu 
it cfdoqj maligno Et qdoqj ,pbo.Ve&> cui triltia dira Sorte dedit:cudis te 
nedu rddit:& unu.Que dolor i fra ftimuf agit acer amaris:Queq$ atqj 
hoies nullo dignaf honorc.Quod fi bonope nrope uel natura: or 
do uf dei uolutas e i ca:q qcqd facit & rede facit & utif r nobismihil e:qd 
ullus noB cafus acerbus uideri debeat.Na is nouit lolusrqd noB aut co 
ducatraut no coducat.Itaq? moebat Socrates aliud nihil a diis imortali - 
bus petedu ec:q ut boa tribueret:qm iide fciret:qd cuiq? expediret.led qm 
ia fatis mihi uideor ondifle necp nra ca lugedu cerqd' neqj liberaf fit neqj 
pr n i neqj magni neqj amatis aimec et filiole certe ca:qcf eos.f puteus ui 
tx fuauitate ac ftudu obitu amifilfe:cu hic n mo nulla fit fuauitas:led in 
atq acerbitatu plea uideamus oia:fiquac reliqua lut.-quarrafta 
ti maeroris caufeeas iuenio tris polle afferruqcf aut cxiilimemus cu cor> 
poribus fimul aios iterire:aut morte fine ma>io itolerabiliqj dolore acci 
dere nemini:aut pp futura i ifemo fuppliria.Quid fi has cas quoqj no mi 
nore ui uidoriaqj ifrigd atqj pftcrna:qua de duabus ilf fupioribus fadii 
uidestCeflabifne tade a luduriedibisad te ipltrilnteiliges tibi mali nihil 
i Valerio accidilfiriNa futura illa fupplicia qbus tade horreda furi bonis 
ne an ignoramus id:qcqd e mali quo qde alicf nullu neqj 
formidabilius ee pot neqj anunofius neqj maius:illud hominu culpa: p- 
petratilqj i uita fceleribus:n morti ipirqua: malopc oium finis e:dari opor 
ppterea ee morti maiore grani habedatqd culpa n patiafan 
nope acceflioe fieri grauiordPraeterca qua: illi fupplicia debet':q n mo nf 
li (e flagitio unq fecit obnoxiiuled itapbitati (ludebat affidueait i eo ab 
folutiffima qua:da uirtus no mius natura diuiocp afflatu:ut de nympho 
leptis theoleptilqj fabulaf-.qdifciplia ielfe exercitatiocq; uiderefAdeo.n. 
egregius ille puer erat i oem uita: parte pulcherrie lllitutus: tataq> lgenii 
Homero* 
Achille* . 
Priamo* 
He&or 
Socrates 
Alia: quot fint 
lugedi caulae 
Nympholepti 
Theolepti * ad oeni boitatis pratftatid acrimoia & fpledoretut nis quatda fupra honieT 
i eu diuinitus uidcrct' ifufa.Qtiid.n.ad nataletqd ad horofcopu reuerta- 
mur.No.n.dica ea rone Valeriu tuu igenio f uifle & acri & graui & facili 
& excelfo appetetiflimoq} difcednqd’ natus fit afcedete pma fa 
cie:quo tepore Mercurius eet i aricte:q & a Marte feruorc & teperametu 
a Saturno acciperet.Quaq haje oia ut cattera quxqj ab deo fut:tn qa mu 
lius nota futoibus no cotcda cu idoiffis & ptinacibus:Sed illud affirmat 
ii dubitabo n potitiITe Valeriu ca & loq 8C agerrnifi aliqd fupra hois inge 
niu diuinuq* huifiet.Quo fadtu e:ut diuio quoq; bnficio uix pucricia igrf 
Ius huius fit uitx piciif libatusrne fi diuturnior hic fuilfettfordibus pcoBc 
iqnaref.Perdifficile.n.e eu demuafcabieiicorripi qdiutius utat Dfuctu 
die fcabi0f05e.Q1.10d fi eos imania qda manet atrocifiirfiaqi fiipplicia: q 
uixerut flagitiofe:q illi pmia no fut jppofitaq fe totos uirtutu deoq; ded i 
4erut?Qui uero opinat' ii fieri morte fine guiflimo fefu dolorisiii masio t 
errore uerfantf.No.n.mihi crede: ipa mors cuiq guis e:fed mortis tmctus: 
q ois tolli t':cu mors aduenerit.Hic illcfe guiffimi diogenis didtuqifroga 
tus:an mors eet malatquomo iqt mala:q{pfente ii fetimusjAtq? metus ille 
uiueti hoi guis eteuius cFprauata opinio malopc ee arbitrat': qcf bomi fit. 
Na nullu ee dolore i morte-rone haud difficili afieqmunfi quomo illa fi- 
at:nolimusignoraf.Eade.n.mors uia nos corripit:q fonusiuadit. Na ut 
docet Alcmaro faguis fcelfu i finitimas ueas fit fenus q fi diffudat': expre 
itione iducit. At fioino faguis receficritatiuo mors cofcqt'.Si rcedcte igr 
l uena^fSguierapimur i fonu ne fetietes qderqd miremur:fi faguie i locos 
fiios n redeiite qfi ppetuo fono occupati morimurrVt.n.morte i oc tpus 
lefu amittimus:ita feno cofopiti fetimus ad tepus nihil. Itaqj no idodte in 
qt Arirtoteles foni ftupore uoles ondere i dimidio uitx felices nihilo pfta 
re miferis hoibus dimidiu.n.uitx p lono pofuit.Et morte ii nulli philofb 
phi fepiternu ee fonu dcfinierut:ob id tni illi erratcs:qd' fonus ille iic ado 
fepifnusmt fine nullu fit hiturus inq.Rcfurget.n.hoies idqj ii folu nra hoc 
e chnftiana fed gctilui et philofophoie fetetia eoieqi pfaK.Futupe.n.cni p 
(x affirmatiut reuiuifeat hoicsffintqi imortalcs.Quod fi fenus fitfccundu 
Diogene Apolloniateq ait ubi oino faguis diffulus ucnas ipicrit:&cu ae 
ra q i uenis cotinet':ad peftus ipulerit atqj i fubic&a aliutfonii fieri ac tho 
raca que uocat:reddi calidiorc:qd' fi tota uis acria e uenis dcfccerit:mor- 
te cfficitqd plus i morte fit q i fono.Sin aut Platone malimus Ce» 
qui:fonus fit remiflioe fpus fefitui elati ad finciputrquo i loco pneipatus 
ponit'.Cu uero lefitiuus ipus oio remitti relaxat':tu morte effici pia 
toi placet.Quod fi ita ee coccdimusino minore ee gtia morti,habeda q fo 
no mihi uideor itelligerc.Hic.n.ad breue tepus curate mole nos lcuatrac 
mors ppetuo liberat. Atq recte qde Homerus fonu q pfudifiimus fit:ame 
Horofeopus 
Gemini 
Mercurius 
Aries 
Mars 
Saturnus 
Diogenes 
Quomo fit fo- 
lius & mors 
Alemaon 
Arirtoteles 
PerCx 
Diogenes 
Plato wm uocat & eud2 mortis fratre.Morteqj ac fonu ob ca:q ini fcCe & genera 
tionc & fimilitudine henfcgemios dicit.Itaq? Diogenes ille finopeus.q co 
gnomto didus e cyonicu aegrotas laxaret' 1 fonu:& excitat- 
ius a medico iterrogaret':moleltius ne qcq pateretaefpodiffe tradit'nihil 
Veru fi at Ibrore atidpat:hoc e fonus morte. At Paulus apoftolus ut fpus 
facti plenus ita nullius elegatioris dodria: iops cii cofydcraifet morte: q 
nomiamus:idcit frpatione ai a corpore alicf nihil ce dormitione atqj fo 
nu quedametuit de dormictibus ce dolcdu.Ita.n.moct crededu ee cos q 
dormiutdulcitatu iri:& pofreaq lopore digeflerit fore:ut cu fadis uigilet: 
atq$ una cu agef dicat:gf ia i excellis deo & itrra pax hoibus boa: uolutatis 
In fra.ti.8C i hoc mortali cocno qd alicf e q fadioes q leditioes q. difrordiac 
'q bella q icedia 5 uartatioes q aedes fQuos i hoc uita: falo & mtis & cor 
poris:fludus n patimutfQuibus n obiicimur naufragiis i quo qs melior 
fucritreo le magis addicit iuidetia: iacuf & mucroibus:tu feriat fumos fui 
mia motis.Quid priae caritas Camillo pfuitfqd Miltiadifqd themiltocli 
qd Ariftidtfqd utri(| afncao.JNii dehi.voibus triuphu ager uidrici iuidix 
pudor fuit. None iuidetia: diritate piit Abcl.No eade Iofcph oi ludnbrio 
inocete obiecitfNone i horto deliciape frrpes hoiem eo ueneno 
ius morte huanu geus mors corripuitfNo et i cxlo pmusagelus eade po 
fle correptus ilidias fuo teder creatori e aufustQuid ago ptnbus i re pfpi 
& pphetas ut apoltolos ac martyras coticeatlhelu ip 
fu ipii liuoris imaitas p oem feuicise 8C fceleris atumelia crubefceda: affi 
xitcrua.QuxigitTupbia nra fuerit:utqad imagine cPiacfimilitudinem 
creati fumus:meIior poftuleus ee adicioerq le deus ipc uolucrit.JN u ima-' 
go id ancellat:ciuus e deus morit':6C ho fit imortalistQuod fi 
Chriltus pp nos mori n dubitauitnu ipi pp nos ipos ta uathemter morte 
horremus r An ignoramus morte ec itroduda pp hois uitiu:ut ea reftitue 
ret-boitate fua:qd*uita: malignitate picratfQuid arrogatius qd ipudetius 
aut dici potfaut cogitaritq cu friamus nos ee mortaf nmortalitate appeter 
Quid.n.id qfi puatu nrumcp lugcaus:qd'oibus ee comuetoibus ee pfrrip 
tu:qd'q3 nflo pado uitari a noBpofle c odio nob henda 
mors:frd optada potius cu fit malopc omium fmistqbus quoitidie affligi 
mun&cu frpftura uitiope q fola corpus aiumqj infimutrtu uirtutu fufeita 
meritis i gfia uiuimus frpifria.Itacp rdiffime didu legimtis:Mo 
riat' aia mea i ais pot ee i morte:q Ioni mnillima ce 
ondimusfois at ai atrado n ex alio mortis icomodotq ex iblo mctupficif 
aptifiime cfmorte.arcefilaus locutus tradit'eu dicert:folu hoc qcfma 
lu dr ex aliis oibustq putat'mala:nemi uq ples moleftu fuit fcd abfes 
expetatu affert cgritudine.tolle igr metu:malu oe fuftuleris.mctuer at mu 
lieris e n uiri.et metueda qde ea (ut:q a nat'a maxie abhoiTet,Sed ut mor 
Homerus 
Diogenes 
cyon 
Paulus apoftd 
lus 
Camillus 
Miltiades 
Thcmiltoclcs 
Ariltides 
Africani 
Iofcph 
Ihefus 
Chriftus tc nihil e magis fecudu naturhita iuftius ccrtc nihil.Sola.n .mors seqf cft 
oiba:q ncq; paupes difcerit:nec excipit locupletes:regeiqj pi iur adit & IB 
ditos.qdnifi corpus noB fragile eetxor lubricu:amsibecillus:n mo mor> 
te n timereusifed miro potius dfrderio ea appetereus.itelligcreus.n.maxi 
ma 110B i morte polita ee utilitateicu uita hxc pniciofa frt tota: & extreo 
obieda difcri.qd' Paulus apte figm f icas. M i hi: i qt: ui ucre xps e H mori lu, 
cru.Na xpm ee kelligebat corpis morte 5C fpus uita.Mors certe illa e opti 
ma:q cu adhuc fumus i carnerpctoqde moriur:dcodt uiuimus.llla uero 
& horribif & peflima:d q feriptu legimus.Dimitte mortuosmt fepeliant 
mortuos fuos.Ifti ufm6i.n.morte:du uiuit et corpus:aius ipe mo 
le opplfus morit .hic illd' e. Aia q peccat:ipa morict.Qua qde morte quae 
mors alia ee qat aut triftior aut amariormulla repio.Hxc.n.mors illa eft* 
ob cuius horreda formidine dem audimus.qret hoies morte:&n iuenict 
ea.qcp fruftra di&uri lc motibateadite fr nos:8i colliba opite nos. Et mors 
gde:q difceiTu aius facit a corpetqq fua natura i maxis bonis hnda e: qd* 
& maxis huius fef i ma! nos liBat:& ad maxia altrius uitx boa 110B trafi- 
tu pbet:dada tn e opatcuraduqj diligenfme nos ipatos offedat. Na & fa- 
lutifera pocf a q mius tcpcftiue:& ut oportet obduxerit:ad pni 
cie fui corpis n ad falutc obduci t.EtguBnator qba uetope flatibus pofat 
mo fcdis utufitqnq; eius uf negligetiaf iguiatadueribs ut patiat. Mors 
n.nulq logius a noBabcrtiq p oem uitae curlu nos comitafmoBcu pno- 
dataioBcii uigilatmoB adhaeret fp:&qcqd f agimus:! dicius:! aio uerfa 
musxuriole obferuatNec e qd' qcq maiit:q pdefle noB.mo aiaduertat 
nos fui n obliuiici.Monetqj exeplo totius uitxmtquottidie difcaus mori 
cu pfpicue cognofccre liceat nlfam ee uitae pte:q diutius duretiq noB ct 
uolctiba petetibufqj n fe morti dedat.Que.n.repiestq fuo cetatis flatu co 
tetus uiuatfDebif balbutiefqj ifantiapcacitate Silufione puericiae xupi- 
fcit. At pueri adolefcetix libidine atqj amores adamat.Hxc uero xtas m 
uetutis robur & gloria admirafUuucnes at gradioris xtatis tu prudentia 
tu au&oritate maxie oium optat.Scd illo ubi cpuetu:qs e:que fui no poe 
niteat:cu itclligat fibi fruftra ee oia cocupita:feqj uideat l ignorate finguf 
xtatiba uitx fux’cc mortuumec ita mortuumt aplius monedu n fit. quo 
fitait i oiba fit inata qda mutatois fimfq? apetitio.Sola mors ea i irate adi 
onu oium ultia:q tato 110B e horrori:& pturbatonu oium finis c.&cu ma 
oium celfatio tu comigratio ad qete.Na qd morte abnte horremus: 
q pns fifima e fomni.'5 Vt.n.fomno Ixpius itcrcipimur ne aduertentes 
de illu adeile neq* fentientesata etia morimur fenlu pcenitus itcrcepto. 
Eadccp facilitate morte obimus:qua fomno occupamur.Plurimi ucroB 
tereftaityc nos illa paratos expcdatif($ iucmat:an iparatos iter ofcitatifr 
Paulus 
Chriilus <5 offendat Eadem.n.quae nobis quaoptime cupit fbre: (peculat? noffra 
oia acutiHiinerinfidiafqpfiqd agat" a nobis perpera.Et captato tempore 
uiribusomnibus impetu in nos facit. Nullafqj neq* rationes nec pccs ad 
mittens natura* debitum exigit.Facitqj confeibmait quod concretu fue- 
rat fecudum Epicharm um :difccrnatJ: eoqj redeat: unde uenerat:terra in 
terram fpirttus autem furfum:Cuiqj enim clemcntorum:quod erat ele - 
metale i corpore humano:(p lua reddit' portioe & luimus humo & aqua: 
humor 8C aeri flatus igni uis ignea.Nam animus:qe fubllantia incor- 
ruptibilis icommutabilis fempitema:q uitam infudit corpori: q uita eft 
corporismo humi remanet natura fui:fed ubi Ce a corporea concretione 
(ecrcucrit:tiiorit gdem corpus:ipfe uero mortem non recepit:(ed relido 
corpore:fi nullis ie carnis (ordibus inqnaucrit:cuolat altius: nufquamqj 
cofilht:donec eo puenerit:unde ,pfedus e ad illum (cilicetq ait: Qui (cis 
annodehacatetuaanimarcpofcat'.'' Non.n.morit' animus una cum 
corpore:led ab eo repctitur.a quo ufui datus elf.Itaq; no interitmodilfi -> 
pat': no deletur: Ced ut mqmt propheta:in manibus dei eft (emp.Eo aut 
cii puenerifcquiefcit tadem logioiius Cux peregrinationis frudus huber- 
rimosp oem beatitudinis taticiam affecutus. Cum tatum igit' in morte 
fit bonuieaqj tanta (erpat facilitate:ut ne fentiat' qdem qd mors nobis ti 
menda elbuel potius no optacfcriAudi etiam quadorquibus uerbis Socra 
ten facit Plato uti apud mdices.Ncc mirerisiquod ta multa a grecis tra - 
duco.Non.n.id a me fadutn e propter eam orationis facili tatenuqua mi 
hi in omni & feribendi & dicendi genere apud grecos atqj apud la 
tinos proptu ee opinaris:fed ut ad latinos:quos here potes ipfe pmultos 
grascis quoqj tclhbus additis no fis perfuafu difficilis.Socratis autem uer 
bafuee (unt:utmemim:Timere.n.mortcmo iudices aliud nihil e quam 
exillimarc fe ce fapiente:qno fit.Videt'.n.fcire:quod nefcitNa nemo (cit 
aut bonops oiurn eft homini maximu:qua homines jeque ti- 
mentiac fi certo norint ec maximu oiurn malopt.Et rede qdem Socrates 
Quid eim boni in fe het hxc uita mortalis? Vel qbus potius malis no abu 
dat?Permulta ,pfedo nobis in huiufce uita: agitationibus ac fludibus in 
oem partem obeuda funt animo coftanti atqj inuido:qua: fut 
omni mortis acerbitate quam fallo exiftimantdoge acerbiora: qa iri ita 
elfetaio tam multi fuilfent:qui ut (e iis difficultatibus aut animi aut cor 
poris foluerenfcuita: morte fponteatqj alacriter pnetulerunt.Quem enim 
inueniestcui uni ad animi pratftanti accommoda oia & corporis & fortu 
nx pro uoluntate cdtigerintfNo patitur ratio natura::deus ipfe non pati 
tur:ut bona fimul omniatqua: uulgo exiftimant':ita in unum aliquem ui 
rum confluantut tanq perpetua Gnt futurarid quod etiam Helene illa 
Epicharmus 
Profeda 
Socrates 
Plato Homerica non ignoratis ita loquitur. 
Aft alias alii quifquis ualet omnia (olus. 
Datep bonuqj maluqj deus*Oia incj nobis St bona Si mala hoc eft como 
moda 8C incomoda ab deo futtidqj femp ad nram utilitate. Na uitium St 
peccatu:quod certe fua natura malu e:a deo et no poteft.Itaq? ftudendu 
erquod i nobis:pofitu putomt bonops eperum ueraqp.pietatis limus ftu>- 
dioG:Quat uero aut extraria funt aut a noftra poteftate aliena:ea fi ade -« 
rut:& modefte utamur Si grauite::fin aberut:no turbemur:Nam ut breui 
exeplo VlyfTes monet apud Homerum: 
Non uni dat eunda deus:formofus ut idem 
Sit fimul & prudens ac multa laude dilertus. 
Qui (pccie caruit.deus hunc uenerabilis ornat 
Vtnbus eloquii:quo fit:mirentur ut unum 
Hunc alii fuauis linguae dulcedine capti* 
Hic autem fidens oratdeniqj pudore 
; In coetus excellit agens:quem numinis inftar 
tSufpiciunt.urbem quifquis petiere: loquentem 
Aft alium formx bonitas quem cominus aeqnat 
Cxlitibus:penitus defecit gratia linguas. 
Vtigit" naturae atqj fortuna: comodis moderate utedu e St fecudum ratio 
liem ita eticommoda fiqua funfcaio infrado atq* igenti toierada (apien 
tes iubet.Siqd igitT Valerii obitus tibi fortaffis icommodaridebes tu fane 
id qcqd eftfmcomodi cu illius maximo comodo pefare.Ille eim ex huius 
faeculi Uedioia&pmoleftaperegrinatioe ex hi ice erroribus turbuletis in 
traqllum illu St exoptatum beatitudis portum bnficio mortis elatus e. Et 
mors qdem ipfa qua: ihiltis tato hetur odiomo folii e naturalis atq? necef 
faria fed habeda i bonis optatiflimis.Na fi qcquid ex cotrariis rebus con 
ftat:corruptibile e naturaxui miru uideri debetroportere homine aliqua 
do dorrupirquonia fit ex cotrariis cocrctus. An ignoramus id ce neceita 
rio corruptibile:quod generabile fit homo naturaliter ge 
nerctfmecelTario fierfut is(fecudum natura corr u mpat' huma> 
ni corporis elemeta no alius funt fpeciei qua ali ore partes elemetoi-e: fed 
cum ea elemeta quope cocretione alia coftant corporatcorruptionem ad 
mittat neceffitate naturae:nunqd meliore fintpriuilegio humani corpo 
r is elemetatelemetis aiit corruptis huiufmodi:noftrae corpora itegta fint 
futuradAd haec fi natura ipfa qua dicimusta mete diuina St pduda eft St 
coftituta:ficuti certe clhquascuq; a natura funt.no bona ee no pofluttflux 
unt eim ab illo:de quo feriptu e: Vidit deus cuda quas fccerat:& erat ualcf 
bona.Nec eim natura folufed et effedus ois g funt fecudum natura: ab 
Vly/fies 
Homefus deo ut a prima efficietis & uniuerfoli rerfi olum caufa pdu&os ce Kthe 
ologi oes philofophis affirmat.Cii mors igit' fit effedus adeo naturalis 
ut unus fit lectfdu lapictitlimiim Solomone hominis iunientopcs interi-* 
tus & jequa utriufs codicio:cam q mala ee dicit:& natura: contradicit 6C 
deo.Milnl e inq morte comunius.Animati parcit' nulli.Nemo e nes fuit 
uncj tata felicitate tata gratia apud dcu:cui moriedi ius dctrc&arc licue - 
rit.Quam rei neceffitatem Homerus fecum animo meditatus ita Miner 
uamToquentem introducit. 
Sed neque cxlicolx quem dilexerertueri 
Aequa mortequeuntmbi pernictofa trahentis 
Sors rapuit jpcti.Et ne id quidem abfurdum. 
Num inqua qfibniopepcrcit:quo nos ab aeterna morte recuparet: nos 
patiat'ppter nos ipfos lieculi mortis imunes:fine qua ad fempitema uita 
ire no licettQuod fi aialia uniueria ieuitabili quadam naturae lege morti 
funt adiudicata:quid ipfi fruftra ats inutiliter naturali mdicio ad uerfe- 
muriprariertim cum uix ullum fit animal homine imbecillius uel Home 
ri fententiatqui ait. 
Nil magis eft hominis natura infirmius omni 
Ennmero:ipirantqu£Cunqj animalia terris. 
Ac fcrpunt.Si.n.uellimus nri corporis natura cu fingillatim ala> 
liu natura coferreaueniamus multo nos &C pluribus & maioribus fubie ✓ 
ftos incommodis q aliud ullum aial.ltas no incongrue Vlyfies ille fo 
jphocleus id cdfiderans ita loquitur. 
Qu; cuns mtam iiiuimusralmd nihil 
Quam fitnulacrum aut inanis umbra nos fumus. 
Rc&e fane homine fimulacru fophocles ats ubra uocat re fane K uatia 
& cotenenda.Hunc aut ppemodum fecutus Horatius Flaccus inqt. Fui 
uis & umbra fumus:Sed loge id aptius 8£ apertius Fidarus expreffit. 
Qu;d autem cft nullus.' ' 
Vmbras loniu homo.Na cu umbra debilius nihil fit:qiiale fit umbrsclbm 
niuino e itclledu difficile-Vnde igit' tata fit nobis ai ciario:nefcio:ut q est 
teris animat;bos fumus fragihoresrfoli uelimus ex oibus detrectare ius 
mortis.-quse ut natura roneqj <dbet':ita neceifario comuis e oibus. Quod 
(i itelligeremus:quatu ieil i ea bonimunq adeo nobis cifemus aduerfi at 
S inimici .Qua: eim iprudetia nra c: ut ignoremus ad fine oia fferri opor 
uero ut bonu appetirfinis at uita: huiulq mors alius e nullus: qd 
fi lumu bonu & finis ultimus coiiertut':moite habeda ee i rone felicitatis 
q ncgarit:q fit felicitatis ro:no itelligifirSimul.n.cu morte & uita 8C huana 
ojs finii? ado.Itaqj r&e crxfu 8C lapiet’ mouitfolohuiuimoi fine expc&ar 
SoIom6fl 
Homerus 
Muicrua 
v 
VlyiTes (bphfc 
cjcux 
Horatius flac* 
cus 
Pindarus 
Croefus 
Solon Oportere:SJ tum demum de humana felicitate iudicare. None prxterea 
fcriptum efttante mortem non laudaueris quenquam i Mors enim & fi> 
nis ell 8i teflimonium aiiteadx uitx.Tum demum Tuo officio fundus 
ell gubernatortcu nauim deduxit i portum.Nec orator laudem meruit: 
nili perfualerit.Nec mcdicustnifi fanauerit.Et miles abfolutam llipedii 
mcrcxdcm non recipit nifi hoitem liiperauerit.Et iperator cofccto bello 
laurea decoratur. In ea fece 11 lonetquam animus facit a corporetipfequi 
dem molcilia omni follicitudinecp abfoluitunat corpus rcfoluitur. Qiio 
fit: ut'ctniiluis ita abfolutus incredibili gaudio perfundatur. Corpus aut 
relolutunun terram cu nihil fentittmali omnino patiatur nihil. At mors 
eft humante huius uitx priuatio. Argute quidem obiidtur &, fubtilitcr. 
Priuamur enim mortis beneficio quottidianis curis diurnifq; 
nis angoribus.Priuamur inquam priuamur iis cudis perturbationibus: 
qutetanquam efferatx quadam &imancs truculetifiimxq; btellux ani 
miim corpufqj conficiunt.Qucm enim mihi excipiestqui minus fit: aut 
ad follicitudines anxius aut ad labores dcfidiofus aut procliuis ad uolu 
tanti facimus hanc uitati qua nulla dl fecuritas nulla tran> 
qttillitas nulla quies. Ad quas eni cupiditates no incendunt nollros aios 
no inflammant ardentiflimx faces corporis? An prxterit unquam dies 
integer fine aliqua uel corporis uel animi faltem offcnfioncr Nonne i re 
bus etiam lxtilVimis trillia ne intcrueniantuiobis timedaoccurrut a deo 
ut metus ipfe magisetiam nosaffligattqua quod peride atep miferrimu 
timuimus.aun adueneritf Ntim leciidx res quas opinamur maiori nox 
■ bis funt uoluptati?quam dolori aduerfie.'5 Quod fi etiam bonatqux exilii 
mantiirtfineangore no funtquid in uita fit boni.'* non intelligo. Non na 
fd longe optimum inquit Solomon:& id quidem multo melius qua Sile 
nus.lsem coprxhenfustutdl apud Crantoratmonuit Midam regem ui 
tam haiic die cruciatum:& a pricipio ufq? ortum hominis infortunium 
«fle maximum.Et Iob uir ille fandiflimus diu antea aittBencdidio mo 
rituri ueniat i me.Sciebat eni id humi teneri ac fepulchri latebris occlux 
funi refolui in terramtquod 11011 fecus morti quam uitio eflet obnoxiu>. 
Illud uero quod uirtutem difciplinacg appeterettquod fummi boni deix 
tj eflet lludiofumtalrius euolareteiq? adhxrcre ad cuius imaginem e cre 
atumtunde uitx accepit fpiritum:& in animam inucntcm fadum c.Itax 
q3 iure aliquando dicere confueuit.Pereatdies illatin qua natus fum.Sa 
tis enim ollcndebattqiiantum boni eflet in morteteum dies natalis fui: 
ut periret optabat.Nam ut natalis initium dl incommodorum atq? ma> 
lorum omniumtita etiam mors tranfitum nobis prxbct ad bonorum 
omnium fempiternam poflellionem. Cuius rei defy der io & hieremias 
Solomon 
Silenus 
Crantot 
Myda 
lob 
Hieremias fc generatu cfle deplorat:& Rex Dauid petebata dnonit notu (ibi fhee* 
ret fine fliu & diei*j fuopc.Quod neuter certe fccifleftuifi mortem 
ut egregiu quoddam bonum optaflet.Quantum prjeterea fit bonum in 
morte: non modo patriarchx & propheta: ac ceteri fluidi uiri:fed ii etia: 
qui gentium dii funt habithiuffu ueri omnipotentifqj dei dilucide often 
derunt.Cleobis & Biton fratrefqj &argiui:quoniam pro iumentis iugo 
colla fubdiderejmatrcqj curru infidentem ad templum Iunonis ufqpqcF 
ftadiis quinq; & quadraginta diflabat ab argis:mira pietate traxerut:pro 
fummo tanta: bonitatis prsemio ut eft apud Hcrodotumta numine mor 
te donati funtddeqj boni inter dormiendu contigi t:cii Agamedi & Tro- 
phoniorquoniam pulcherrimum delphis templum Apollini funt fabris 
cati:tum etiam bmdaroxum quid eflet homini optimum: ab Apollinis 
oraculo quaefiflet.Nam non multum pol! tempus m gymnafio cu eflet 
relaxatufqj in fbmnum caput in diledifl imi pueri filium pofuiflet: fua- 
uiflime diem obiit.Sed quid pluribus gentilitatis deliramenta conleder 
cum ratione non obfcura mortis bonum probari queat.lllud prope ue- 
roqj bonum & dicimus SC tencmus:quod ad animi pertinet dignitatem 
Quod autem animo detrimetum non affertad malum certe non eft.Sed 
cum mors nullum afferat animo detrimetu m: mal um cfle non petert. 
Quod uero malum noeft:id bonum elTe patet.Quid ergo ucl noftra uel 
noffrop: mortem adeo a:greferimus:qure tantum continet in fe bonum: 
ut fine illa efle beati nullo pad:o pofiimus.'1 Quare cum offenderimus 
mortem efle 8t communem & naturalem 8t neceflariam & oibus debita 
eandemqj habere rone finis:qui no bonus cfle non poteif:& tanta pra:- 
terea facilitate lircpcremt uix a fomno fuauiffimo quicqua differat:quid 
eft:quod eam nobis lugendam exirtimcmus:qua: fola nos liberat omni 
turbido corporis motu:fecg nobis tutiflimam ducem pra:ftat:qui cx his 
tenebris excedamus in lucem illanr.qua: & uniucrfum mundum illunii- 
nat:& ex hominum corde caliginem omnem ciiciri Num forfitan igno- 
ramus mortem ipfam:quid fit.'1 Nec aliud quicquam nos magis torquet: 
quam ipfius nominis fignificatum cu uulgo affirment iccirco morte efle 
noiatam:quod mordeatfmordere aut efle atrocium 8C immanium ba:l- 
culices quoqj & mufeas 6C pulices mordere non dicamus: 
quafi culices etiam oia noia fint uel a natura uel a lapientibus indita: & 
non plura opinio ikpe uulm ac uoluntas quam ulla exquifita ratio inue 
nerit.At ego no a mordendo mortem deduci arbitror:lcd a grreco nomi 
ne quod efl juopocj moros quod fortem morteqj fignificat:unde & mo- 
morte defcedere qs ambigariMoros aiita uerbo ju£p£iN rnerin de 
(cedit quo uerbo partiri ac fepare fignificat.Na ad aliud e morsiq quod 
Dauid 
Cleobis 
Biton 
luno 
Argi 
Herodotus 
Agamedes 
Trophonius 
Delphi 
Apollo 
Pindarus 
iiopocr 
moros 
ILEp-IM 
mcrein modo diceba:animi a corpore fepatio naturse.f.mcommutabilis atqj im 
mortalis a natura mutabili & mortali A' um fumus obliti: quicqd culpae 
obnoxium elfcid ctia morti debcri.Si pp Adam fumus oes in culpa: oes 
propter Adam debemur morti.Si debitu igif eft mortisrdeco&ores indu 
bitato futuri fimusmbi impatientius feramus mortis fblutionem.Debet 
ei finis couenire pricipio.»Et quo pado,poifimus p charitate pria pedtus 
offerre obuiam morti:fi aliorum obitum tanto ludu tato maerore profeq 
mur.Quod eni accepimus:qui fp patria mortem appetiuere: quod certe 
nunquam fecilTent-.fitatum in morte doloris tatunimali pofuilfent. An 
pluris fortaife patria nobis fariunda fit qua natura:qua deus i Numqdf 
dies tandem obliterabitdd non ratio prius leniat;* An mvalimu? eorum: 
quorum mortem acerbe ferimusrmemoriam obliuifei quam p cofolatio 
ilis remedia tuerimt quoru recordatio uoluptate debetiafficiat animum 
regritudine:’ Si rurfus effufior fi imoderatum gaudium uitio datunnum 
ludtusaium nimietatem laudemusf Quid:quod pturbatio- 
nu oium aegritudinem elle peffimam grauiftimi philofophi tradiderut» 
Paucofne iueniasrquos nimius ai dolor alios ad ifaniam alios ad laquea 
alios ad ferpe ipulerifutquem maerore ferre no poifent ab eo fe morte ue 
dicarent.'’ Praetereo N iobemquse nimio ludtu fenfum amifit. Artemyfia 
conticeotqua: ob uiri Mauibli obitum i aifiduis lachrymis & eiulatu co- 
tabuit.Quid phyllin ilhiDemophotLs‘Quid Aiacem Telamoniu come-* 
morem.Quid.M.Catonem.Quid.M.Brutum.Quid.M.Othonemcada 
rem.Quid alios pcene infinitos i medium referam.Romanopz g£ Grazco 
ru hiftoria:amentium hominiiplenae funt:qui fibipropterea morte afci> 
uerunt:qm patientia non didicerat.Itaqj dum magnitudinis fe 
laudatum iri iudicaifent:funta fapietibus uiris oibus molliifimi iuxta at 
qj fuperbiflimi iudicati.Nam quem animum ueluti depofuit apud nos 
deus:hunc debemus reddere non abiicere:ne collatum beneficiu uidea 
mur maleficii loco ab deo funt:ea oia bona funt:fine il 
lo aut boni ce nihil cuiq igif optada:ita minime anteuerten 
da.Quin opera dada e:ut nos uigilatis Kp acriftofq? inueniat.Quod fi fe 
cerimus:de animi fede nunqneqj deiiciemus:neqj mouebimur. Et non 
modo interitum animfiquem idofti nonulli falfo opinatur:fed ne dolo- 
rem quidem corporis i morte qui nullus e omo fbrmidabimus. Nam ui 
uere animum poft diffolutionejcorporis ac p fefe cofiftere:pot triplici de 
moftrari:& primum quide quadam naturjeui tu ronedemu uero diuta 
iufticia.Et imortalitatem fane aiop* latis nobispbare debet ipa naturarfi 
alia etiam nulla ro qux finit fere ifinitjetpoflet adduci.Videmus eni nui 
la ee oio natione neqj fuifie unqua; quae no gerat diligente cura mortuo 
Adam 
Niobe 
Artemyfia 
Mauiblus 
Phillis 
Demophon 
Aiax 
M.Cato 
M.Brutus 
M.Otho. 
Animu uiuere 
poft morte tri- 
pliciter £>bari 
Prima jpbatio ru uariis & generibus tritibus eorum alos pro(cqns:qu6d certe 
nemo faceret:!! ea putaret ad uita defui idos nihil ptinerc. Ad qd'omnes 
gentes comuniter lentiunttid quadam natura: lege fieri uidetur. Quem 
qdem oium de immortalitate confenfumui omnes q ha- 
Diti funtaio altiffimo acerrimoq? ingenio maiorem immodu confirma- 
runt.Quis enim uir magnus ac lapiens mori ultro uoluiflet: fi animum 
una cu corpore moriturum eifet arbitratus.'1 Num fe precipitaflet in aet- 
nam Empedocles fine fpe magna immortaiitatis.Si!falfum elfe Theom 
brotus putaftetrquod de aioru immortalitate apud Platonem legerat nu 
quam Ce de muro pcipitem dedilfet:quo illam alTequeretur. Qua: tanta 
cupido gl®rias Qirtiu.qua: tata patria: caritas in illu terra hiatum potuif 
fet imergere:fi totu fe periturum morte credidifiet.Idem de Codro rege 
Idem de Philenis.Idem de tribus deiceps Deciis.Idem e de aliis q pluri, 
mis exiflimandum*.qui prudetia & uirtute plurimum claruerut.Ex qbus 
rebus cognofci poteft animum:no modo no interire cu corpore: fed ab 
ci us uinculis folutum longe effe meliore ftatu uira. Itaq* rede inquit 
Phocyllides. 
Vita breuis nobisrad tempusuiuimus oes. 
Alt animus morte leniuq? ignorat:& ide 
Viuit i a:ternum.Nec illa ieptius dida ab eode Phocyllide legimus 
Naq$ manent animi mortali in corpore mortis 
Expertesrhomini cocefius fpus ufu: ' 
Eft imago dei. Quod fi ui natura prifei illi gentiles p quafdamuelu- 
ti conieduras perqj nodurna atque diurna uifa animorum immortalita 
tem aflequebantunquid nobis facmndum'eft:quibus renatis in Chrifto 
Ihefu omnis caligo infeitix e mentibus debet elfe fiiblata.'1 Homerica il 
la necati hominis diuinatioquacuocatur NEXooii«NTEi'ct necyomatia: 
quid aliud tota demoftrat q aios elfe imortalis.Et hoiem aliud nihil efle 
qua animu ipfum inquies. 
Tirefixq; aia ornatus & auro. 
Venit. Dedita enim opera cum anima in fbemineo genere ufus eL 
fet poeta lapientifiimisiad mafchulinum tranfiuit genus: ut oftenderet 
animam efle Tirefiam.Itaqj omnium primus Homerus fuilTe legitur ex 
gentilibus:qui hominis corpus carcerem nominarit hoc eft 2iEJuacr de- 
mas:ut doceret folam efle mortem:qua: hominis animum corporeo car 
cere atqj nexu libcrat.Animum uero a corpore feparatum & uigere & fa 
pere meininifleque ac uelle. Quam quidem fententiam"Home- 
rus fecutus ita Patroclum i fomnis facit loq perite Ad Achillcn. 
Aetna* 
Empedocles 
Theombrotus 
Curtius 
Codrus 
Phileni 
Dedi tres 
Phocyllides 
Phocyllides 
Homerus 
NEX^OJUtfN 
TE|'ct 
necyomantia 
Tirefias 
Homerus 
Demas 
Homerus 
Patroclus 
Achilles Num dormis oblite meiVnunc hegtigis orbum 
Luce:modo uiuum quem fic curaueris ante i 
Me (epeli properetquo inferni Dytis Achille 
Tranfuehar ad portas:animi nam me eminus arcent 
Extindi populi fecum tranare uetantes 
En uagor:& fruftra manes peto.porrige dextram! 
Imploro:nec enim retro me annare poteltas 
Poft ignis fortem.nec uiui longius adi 
A fociis feiTum.nos conTultabimus ambo. 
Sed me qua? genuitdors dura abfbrbuit olim. 
Et te fata eadem Troia; fub moenibus alma; r « 
O fuperis fotma fimi lis ftat certa perite.Nu hsc finxiflet un?[ atiqflimus 
ille diuinufqj poetatnifi firmiflimis ronibus cSpertu habuiffetaios horni 
nu cu difceflu feciflct a corpore:p fefe cofiftere nullaqj tagi mortis fufpi > 
cionefEt ut reliquos poetas miflos facia audiamus Euripiden:<j 
gora dodore e ufus apud h uc.n.lisec loqtf Polydorus. 
Adfum relidis promptuariis latebris 
Portifqj tenebrarum:colitur ubi deum 
Aregia procul erebus:cifleide 
Polidorus Hecuba natus ac pamo patre: 
Qui urbem pidum cum teneret argolici 
Martis:ruina ueritus ad Thracis hofpita 
Polymefloris me clanculum mifit domu. 
Is cherrhonefiam optimam glebam feres 
Populum ferocem ui regit.mecum fimul 
Multum dat auri pater:ut eflet filiis: 
Quo uiuerenf.fatis fuperftitibus Tuis 
Atqui pamidum qm eram natu minimus 
Me mifit extra genitor.arma nam iuueni 
Haftamqj ferre non potis eram brachio ♦ 
Dum troia redis mcenibus:du turribus 
Infrada ftaret:dum meus frater feri 
Hedor fecundis utitur belli uicibus 
Paternus hofpes me quafi quem furculu 
Alebat augens miferum.at ubi pria periit 
Hedorqj frater:& patris lares penitus 
Cecidere.Pyrrhi & ipfe manu 
Iugulatus impii pater ad aram dex: 
Occidit auri gratia me hofpes miferum: 
Euripides 
Anaxagoras 
Polydorus Corpufqj pelage tradiditiqub domi 
Haberet ipeiiacco nunc i littoribus 
Nuc i falo poti fine fepulchro SC flatibus 
Quaplilrimis uorticibus adus fluduuni 
Nuc corpe relido feror mreni ob hecuba 
Iam tertiu pendens dietquautum mea 
In cherrhonefio folo ex troia ueniens 
Adeft mifera paresrquiete danai agunt 
In littore omnes huius agri threici 
Cum nauibus fimul fuis:nam peleo 
Saris parete fuper fuo uifus tumulo 
Omnis AcTiilles ?op!as claflis danaae 
Qua: palmulas domu maritimas dirigut 
Remoratur unus uidimamfuo 'dari 
Ac praemium Polyxena tumulo petens 
Meam fotorem cofecuturus quidem 
Necai.ab amicis n feret que perit iugulu 
Fatum fororem cogit hocci die perimi 
Cadauera duo filium tuebitur 
Mater duorum illius infaufte ac meum : 
Naqj ut fepulchru rite cotingat mihi 
Serua: offeram me pedibus i maris falo 
Manes em exorauuut i matris manus 
Cada:ac iepeliar.-quod itnep optaui mihi 
Erit:anui matri eminus cedam mea: 
Harc ex tabernaculo Agamemnonis ueni 
Mei metu uifi:o parens qua: regia 
Genita domo feruismt infelix agis, 
Quantu prius nuncpdcus quis te bona. 
Ex ante fortuna malis cofirit uanas. Obfeure ne Euripides nobis i- 
mortalitate aioyi ondit i hac logiulcula iterfedi Polydori conqueitioe.Et 
ne cu pocti s fim dicedo prolixior:audiamus:q ex acadcmico Cratore au 
ditore Xenocratis Arcefilaiqj dodore & Cicero & Plutarchus memoria: 
prodidere de Euthynoo quodam Italo Elifii terinarifilio.Tradunt.n.huc 
Euthynoum nulla neq? morbi nec alia q uideri pofiettantecedctc ca re- 
pete ee morte correptu.Qua qdem iopinatam caliis afflictione pr Elifius 
quilter oes urbis Terina: ciues Copibus & uirtute & gloria priceps eflet: 
cu ferret ipatientenputabat eni filiu fibi ucneno fubreptumee aliu in tari 
tis opibus & pecuniis ullu hebat filium:quare cu nefciret:quo alio modo 
Euripides 
Crantor 
Xenocrates 
Arccfilaus 
Cicero 
Plutarchus 
Euthynous 
Elifius 
Terina ion pfychoma 
tion 
quiret liberari ea fufpitoeipetiit Pfi/x6il&ijfeicm pfychomantionqubd 
dam.i.animi uaticiniu:cliciebant eni a malefica illa fupftitioe ftultat ge> 
tilitatis ai mortuopz quibufdam facrificiis 8C carminibus: p quos ueritas 
difceretur.Quare ubi poft pada facramt mos eratElifius obdormi ftet: 
habuit uiium tale.Vifus eft ei fuus adefte paterrcui cum narrauiflet de 
filii obituiilluqj etiam atq? etia rogaret:obiecraretqj:ut fibi iterepti filii au 
dore indicaret:ille ob hanc cam ueniHe rndit.Itacp ab hoc iquit: accipe: 
q tibi uides allata. Nam ex his oia q adeo dolesutelliges.Erat aut ille que 
{>r fecii adduxerat:adolefces quidam Euthynoi p fifis:8i attate & forma: 
siterrogatusquam efletigeniuflum rndit:filii tui.Quxlocutus tabellas 
ei reddidit.Ea uero aperte tris huiufmodi uerficulos coti nebat feriptos. 
Infans uirorum tu elifi mentes rogas • ' 
Nam morte fatali Euthynous iacet tuus: 
Que umere neqj paretibus erat utile.Quod fi gentiliu opinioni non 
credimus:an ctia uiris xpianis:illifqj & friftimis SC eruditiffimis non cre- 
demus.'’ Hatc funt Aurelii Auguftini uerba ad paulinu epm nolanu. Por 
ro cu Mediolani eflemus:audiuimus:quod cu debitum repeteret' a quo 
dam defundi pris cautione ,plata:quod filio nefeiente a pre iam fuerat 
plblutumtcotriilari homo grauiiTime coepit atq; mirari:quod ei pr mo- 
ries no dixerittqd deberet:cu feriflet etiam teftamentum.Tum ei nimis 
anxio apparuit idem pr eius \ fomnis:& ubi efiet recautumrquo illa folii 
tio uacuata fueratudicauit.Quo meto iuuenis atq$ moftratotno mo fal 
fi debiti calumnia ,ppulfauit:(ed etprnu recepit chirographurquod pr no 
receperat:qn eft pecunia peribluta. Hic igitur putatur aia hois curam 
geffifle pro fi!io:& ad eum ueniffe dormientemt doces quod ignorabat: 
a magna eu moleftia liberaret. Ambigendum ne eft cuiquam aios homi 
num ee imortalis:ubi a corpore (e diremerit:cum pfpicue intueri liceat 
eis uiuos etiam efle curat? Sed audi deiceps magis admirandum: quod 
fequitunSed eode ferme tpe quo audiuimusrid nobis apud Mediolanu 
c6ftitutis.CarthaginisRhxtor'eulogius:qui meus i eadem artedifcipu- 
lu&fuihficut ipfe mihi pofteaq i africam remeauimus rettuli t.Cum Rh* 
toricos Ciceronis libros difcipulis fuis traderefcrccefens ledionem qua 
poftridie fuerat traditurusiquedam locum offendit obfcururmquo non 
intelledo uix potuit dormire (bllicitus.Qua node fomnianti ego illi q<J 
no intelligebatrexpofui:imo non ego fed imago mea nefeiente me 8C ta 
longe trans mare aliquid aliud fiue fiue fbmniate & nihil de illius 
dubiis omnino curante.Quomodo fiant iftamefcio.fed quomodolibet 
fiant:cur non eode modo fieri credimusmt in fbtnnis qfq; uideat mortit 
um:quo fit ut uideat:& uiuum ambobus utiq? nefcietibus nccj curanti* 
Aurelius Au - 
guftinus 
PauHnuseps 
Mediolanum 
Mediolanum 
Carthago 
Cicero bustqs ucl ubi ucl qn quemdam imagines (bmmet An fbrtaflis cuipia 
minus locuples tertis uideri debet Aurelius auguftinus St cps St tata f pi 
entia uinqd' fbrtafiepmulta i ie efietexptus:prx uerecudia nar 
rare uoluerittfed aliena rettulerit.'1 At no ea pfedo narrafiet uir grauiifiU 
musmifi ueraene certo didicillct.Verum audiamus prxibyterum 
ronymu uipe ut triu cruditiifimu ita ucritatc St iandHmonia ne-' 
mini impare.Is.n.in iisqad Eurtochiu:&ad reliquas uirgines feribit de 
regula uiuedi i monarteriorita iquitExpto itaqp ieni deuote cofuleti cre 
dite hlix.Si iemel gurtartis:q dulcis e diisiad que accedentes poteritis ab 
co illud audire:uenite:& ondam uobis oe bonii.Et tunc ondet uobis 
liaiqnaliajio niii aiTiietx metes norunt.Scio qd carirtimat.Na ut infeipie 
tiam loquanego homuculus fic abie&us fic uilis i domo diu adhuc ui* 
uens i corpore choris fxpc iterfui de corporeis p hebdomadas 
nihil fentiens diuinx uifionis itutu port fxpe diepe fpatia pfeius 
fiiturop:.Corpori redditus flxbarquid fic manes felicitatis habebam: qd 
inerrabilis delegationis fentieba.Teftis eil ipa trinitaslqua ccrneba: ne> 
£cio quo intutu:teftes funt St ipfi bti ipusrq aderant: tertis cft St confcietia 
mea qbus bonis ipe fruebar:quot St qlia nefcitpfcrrc mollicies corporis 
mei.No pot ad tate coteplatiois dulcedine cor fiecularibus plenu ncgoci 
ispuenire.Hxc ab Hieronymo feripta ft.Qux ucro uas cledtiois Paulus 
apfs de fe icripferitmo ff uifa mihi ptercuda.Na St auftoritate feribentis 
St rei magnitudine ff auditu d:gniifima.Sigloriari iqt:oportct:no expe 
dit qdc. Venia aut ad uifioes St reuelatiocs dni.Scio hoiem i xpo ante an 
nos.xriii.fiue in coipe fiue extra corpus ncicio:dcus fcit:raptu huiufmoi 
utq? ad tertiu cxlu.Et fcio hiiiuimoi fiofem fiue i corpe fiue extra corpus 
nertio:deus fcit:qm raptus i padifum St audiuit arcana uerba:q no licet 
hoi loq.Si uiuetiu adhuc i corporibus ai no p uifa quxda allata 
eus q a grxcis uocant phctNTacfjuaTct Phantafmata ied fui ui atqj 
natura fiue ad breuilTimu tpis pudfcu ab illo fuerit a corpibus fepati atej 
hfde redditi:q uerbo St Laxant fufeitauit St puella:fiue a fenfibus abdu- 
iSi atqj altius eleuati ea lumiemetis pfpcxerit: q oculo corporeo uidere 
no licetrfi uiuetiu inq ai pnt fine ullis corporis adminiculis permulta (ci- 
te atq? cognoiccrc:qux funt ab omni fenfu corporis alienatquid dubite 
mus St animos clfe immortalis:# tum demum frui fux immortalitatis 
bono: cum a fe omnino abdi cari nt corporeum omne impedimentum. 
Sed hxc horuqj fimilia: ficui fortaffe uideantur antiquiora:cxcmplis ite 
duobiis tempertatis liortrx cotenti fimus.Gabriel condelmarius qui po 
ftea Eugemus nominatus fumma cum dignitate St gloria Romano po- 
tifieatui prxfmt.xum uxhemctius xgrotarefceffetqj de erus falute a me- 
rj' r 
Micr0n^mus 
p 
t'u tochms 
Paulus apfus 
phcfNTctiietTct 
Phantafmata 
Latarus 
Gabriel codeb 
marius 
Eugenius dicisoibus defperatum:illi iam de rnrirtc no tam follidtd quam nihil cct 
tius expcduti & Peti us & paulus apoftoii duo apparuerut in fonismtque 
bono aio elfet:hortati funt.Nam & bonam ualetudincm ei redditam ee 
& .ppediem fbre:ut fumus potifex crearef.Quod qdem utruqj fecutum e 
Nam tum fimul cum fono illum reliqt febris:tum no multopolt cu Mar 
tinus Coluna prudetiifimus ille 8C amplilfimus potifex quam fortunatif> 
fime 8>C cum mirifico ecclefije romanaj icremento uitam finiifet: potifica 
tui ipe praefectus e. At Nicolaus Quitus optimus ille 8C eruditilfimus pia 
ne uir in cuius munificetiffimi patris obitu dodi oes ingenioq? praeftates 
extremum aufragium pafli funt:Cum Nicolai albergati lapietis in pmis 
8t iandi uiri Cardinalis bononiefis obitum moleftius ferrct:huc tandem 
p fonum ad fe uenire exiftimauit:& ita anxium appellare:Thoma fili qd 
diutius gemis :qd adeo te aftiigis:pone lachrymas:& te collige. Nobis.n» 
bn cit benignitate lhcfu.Itacp furge atq? accingere.Ad breue.n.tepus gra 
ue tibi fubeundum e munus petfi gubernada: nauicftlaz.Quam qde 16 ** 
ni uifione haud ille diflimulater prat fe tulit: Nam cu aliis no nullis famh* 
liaribus:tum et mihi cu hac iter faceret Germaniam petes ab Eugenio le 
gatus:cum iter loquMum i fermouem incidifiemus de mafuetudine & 
grauitate Nicolai cardinalis id oe Ionium coram ucluti iocabudus rettu 
lit:fubdidit eim cum hoc euenerit.Philelfe mi fructu recipies ueteris nfie 
cofuetudis.Cumqj intra alpes eodem itinere obuiam habuiflet Aeneam 
filuium itegerrimum8Ccloquetiflimumepifeopii trigeitinurqa Fredeiv 
co auftrio rege orator ueniebafad philippum Mariam iclytu 
Mediolanefium duccnufimulq? uterq; uefperi diuertifientin quandam 
cauponulam:&aeneas parcius fumptum faceret:utpotc q ab eo rege le> 
garet":q ftoica eruditus inftrudulcg difciplina no minus parfimonise 
morum quam.uitx frugalitati cotineter ftudefctum ad amearn couerfus 
Thomas Reuerendiflime pater inquifcqd cft opus tanta utamur parfi » 
monia:cum uterqj in ecclefia romana pontifices maximi futuri fumus ! 
Quam qdem rem no ferio minus q ioco eum prodixifie certus oftendit 
euetus:Videmus.n.alterum fumma fua cum laude fummum potificem 
cocelTiflfe naturjerat Aeneam cui nuc Pio fecudo nomen e:no fecus forti 
ter quam coftanter potificatum gerere.Sed qd tam multis exemplis uti 
muriNu uetus nouumqj teilamtum fruftra emanarit i mudCPSufcita Sa 
muelem aitSaul.At lacob defcedam ad filiu meum in ifernu luges. Hsec 
lie ab utroqj dida cflentrfi minus certo tenuilfent filios animos poft cor 
poris diflfolutionem ct teftimoniu Iohanes apo* 
itoli atqj huic et no inqt exterior homo 
nofter corrumpat":interior tamen renouat" de die in diem.Rurfuiqi licet 
Petrus 
Paulus 
Martinusov 
luna 
Nicolausjquin 
tus 
Nicolaus 
cardinalis 
Thomas 
Petrus apfus 
Germania 
Eugenius 
Philelfus 
Aeneas Sluius 
Fiedericusrex 
Philippusdux 
Pius fecundus 
Samuel 
Saul 
Iacob 
lohanesapfus moriat' in corporemiuit in ala.Quid.n.meminero aut mbrtuu diuitem 
fepultumqj in ifernoiaut medicum ab angelis portatum in finu habrase 
cum ore domini didtum audiamus.Qui credidit in mcrno morict' i se ter 
num.& licet moriatur Iacobe Antoni Marcelle Vale- 
rius filius ille tuus.& uiuit is qdem eam uitamrquse mutabilitati nulli fu- 
biedta e:fed eadem iemp atqj perbeata.Itaqj uinciedus tibi e atej? obftrin 
gendus ronis cultodia ois animi mseror.Ludrus ois ac gemitus abdican- 
dus in te florcttlTimi (enatus & bonope grauiumqj uirope oium oculi diri 
gunf .Quare tibi cauendu emeqd comifill e exillimerisiquapropter rep - 
hedi iure queas.Quam me delectat Hefiodus:q natales oium doles gau- 
det in fungre:Qqem ipum fortalTe Thraces lecuti tradunt' ortus hoium 
Iugere:obitus uero celebrare (bliti. AtMaflfilicnfes eodem die.quo funus 
eelatum.adhibito domcitico facrificio cquiuio ludum fi- 
nire cofuefle.Apud lydos uero no morem dutaxat (ed legem fuiffe legi- 
mus:ut no nili uefte muliebri ludum (eruaretddqj ob enm rem fadu: ut 
cultus deformitate commoti fc maturius a mserore abduce- ent:cu intel- 
ligerent ludum effoeminatum ee & mollem & a uiri grauitaterdignitate 
<5 maxime alienum.Tot igit? exemplis admoniti no uinccmus tandem 
oem animi molliciamriio reprimemus lachrymisriio ludui finem ltatue 
musfCauendum e:fi (apimusme nimia nra in filios pietas defperationis 
loco apud deum habeat' Quod fi communis ea oium gentium opinio fi 
tot graues uerseq; fententise nobis aiorum immortalitatem no probantp 
pter eos:q deprauatis moribus exilhmant aios una interire cum corpori- 
busob eam.frcmtquod ne in corporibus qdem ipfis fuos fibi alos ee (en 
tiuuriutamur et rationis adminiculis atqj armistqbus omnis male cre- 
dentium pertinacia no oppugnet' modo:(ed etiam expugneeropprimat' 
cg.Sed anteaquam differendi aciem deferendam :in medium ueniant pri 
fcopi de animo fententise. Sic enim facilior uidoria nobis 
erit.Aggrediamur autem ab iis:q in philofophia ionica claruerunt. Tha 
les milefius animum dixit elTe naturam:quse femper (eipfam moueret:ta 
lis autem definitio 8C fi declarat animum ee immortalemtno homini ta - 
men magis conuenitrquam prseftantiori cuidam eflentia:. Aanaxagoras 
uero effe animum dixit fpecie aerum & corporeum Zeno 
ftoicus animum uoluit ignem efle alii uero plseriqj ftoici (piritum calidu 
alum ee dixerunt.Et hi qdem omnes no de horninis animo hoc e intelle 
diuo (ed de (enfitiuo atqj corporeo funt locuti.Platonis ante dilcipulus 
Arifteteles dupliciter de animo e locutus.Nam ubi quattuor nota illa pn 
cipiopi genera complexus elfetrex qbus coipora inferiora oriuntur oia: 
quintam quandam cenfuit efie neturam:ex qua fit mens.Eam uero no- 
Habraam 
Hefiodus 
Thraces 
MafTi lenies 
Lycii 
.ii.probatio 
Thales 
Anaxagoras 
Zeno 
Plato 
Arifioteles :£NftAEXeicJ 
entelechia 
iNEpY^ct 
energia 
tninauit snf £ Asxsia entelechian hoc eft pcrfedionem idcirco ita appel /■ 
latamtquod aiatum corpus perficiat ea ui atqj uirtute:qua corpus eft ani 
maiu.Entelechia uero ipam aliud nihil ec uulc Ariftotcles qua ENEpyeictN 
energian id e agilitatem quadam 82 operationem interiorem:quaec uelu 
ti uia ac dux ad exteriorem corporis adionem.Huiufmodi enim ui atq; 
motu ai corpus aiatum ad operadum autem aiuin ita de 
finit: Animus e entelechia prima corporis naturaf inftrumetaf: q> uitam 
haberepot. At huiufinodi de animo definitio no intereft magis hois q 82 
pecudis 82 ihrpis.Fneterea enthelechian Ariftoteles:quse ut 
nemfignificat:pro fpeciali intelligi uultedentia:quaccft in effige: Nam 
edentia tripliciter accipit' apud AriftotelemVna quae condat corpore q > 
demded ut animalia 82 ea quae no arte fiuntrEt haec ppterea edentia dici 
tunqm 82 haec ipfa fit:82 caetcra qua: funfcee faciat.Altera eft cflentia:qua 
materiam ifbrmem 82 rudem adhuc mente cofyderamus. Et haec qdctn 
edentia poteftate eft oiatquae fieri ex (e podimricffedu aute nihil adhuc 
ut aeris malTa 82 ligna rudia.Tertia uero e edentiaxui effedu accides pfi 
citeam:exornatqj ibrme impredione:Exqua qdem forma q infigniuit 
ars:id quod perfedum ernomen accipit ut ftatua:quae ex fimilitudie 
maeteuius c ftatua:fimulacrum uocat'.Similiter iquit homo animal certe 
eft:82e rudis materialisq* eftetia:82 hsec fane compofita ex materia ac for 
matqppe quae ex corpore aioqj conftat.Eius igit' corpus materia eft aius 
uero forma.Et fecudum eam formam hoc eft animum animal nome ac 
cepit.Hanc igitur formam qua fingula formatur: Ariftotcles generafr uo 
catentelechian id eft abfolutam perfcdioem:Hac enim obueniete perfe 
dioc rudia quae antea 82 in fola poteftate fucrant:ad adum cfFcdumq? p 
ueniuHfcNam funt quaedam ut ipfe inqt:fola poteftate anilia:ut oua aut 
faemina queedam uero cum opationc 82 cffcdmut quae adhibito fotu cx 
cudutur animalia queadmodum cognofci ex auibus pot:Na eae ex ouis 
quae fouerint:pullosrexcudut.Qiia ex re no obfcure apparet entelechian 
no cuiufuis corporis cc aumufed eius tatum q> animi capax fit:82ob eam 
rem dixiriquod uitam here pot:N6 enim qcquid c coipusndem et uiuit. 
Nec tn praetereudum arbitror Ariftotelen pro illo qnto genere aliud itel > 
lexifle nihil fecudum Plutarchum q caelum ipfum.Quare cum Auerrhus 
ille cordubefis:qi plaerolq? eius philofophi libros egregie e comentatus: 
colligit ex Ariftotelis didis unam ce 82 eadem in oibus metemata id pu > 
to accipiedumtquod ita ex illa caelelli (pecie aius intellediuus in eundos 
hoies aequaliter fufus fit:ut corpora animatium oia ex quattuor illis elerri 
tis ortum habet.Hac autem animi uim eundem huc ce immortalem iuv 
Animi defini 
tio 
Edentiam dei 
«tripliciter 
Plutarchus 
Auerrhus luiffe patet ex iisiqua: ab e6 funt (cripta in libris de aIo.Ita.tuqtiit.De mi 
te aut & ui cotemplaaua nodum e pcrfpicuum.Sed uidet' ee aliud genus 
animi.Ethocfolump6tfeparari:queadmodumid:quode perpetuu ab 
eo:qj corrupi pot.Senfit igitf Aridoteles tatus ille & tam iIIultris philolo - 
phus quod lecudum erat ai genusrimortalem ee animum:cum oltendit 
mctem:qua: nobiliflima ed& optima pars ai:& corrumpi no polle & ee 
lempitcrnam.Et metem qdem docet eam ee animi partem atqj uirtute: 
ad c[ referunt?:qua: finguU fenfus nunciant:& quae de iis qua: (entiunt': 
iudiciu facit:examinatq} cuiulmodi ea finriquatfenfibus uarie occurrut. 
H ac uero locatam ee in penetralibus cordis aderit: ubi alias quocp ai (pe 
cies locatas dicit imaginatione memoria appetitu excurfionc.Etalio i lo 
co aflerit metem aduenire extrin(ecus:eamqj (olam ee diuina 
Ita.n.fcribit libro feciido de aialium generatione ad uerbum. 
Rclinqtur ergo mentem fola extrinfecus aduenietem ingredi:8C eadem 
(olam ec diuinanr.Nihil.n.cum eius agilitate habet comune opatio cor 
poralis.Oisigituruisaiuideturalius corpartseepriceps & eius qdem 
diuinioris q illa funt corporatquae uocatur elementa.Nec me latet: qux 
fit comunis philoibphop: quorudam nodra: tempeltatis opinio:q (e(b- 
los AriltolteliCos haberi uolunt etiam iis:quatnuiquam ab Ariltotele Cai 
pta cogitataue (unfccontendentes illi quidem animum ede totum in to 
to corpore 5C totum item in qualibet parte corporis.Sed habeant ifti fibi 
poilofophiamtquam uolunt philofomati potius quam philo(bphi:mo 
do aut Augudini (ententiam:quam minime improbo:ubi (cilicet intelle- 
gatur de illo toto (blumrquod perfe&ionis effeiitixcp uocatunaut incp 
tias dias andoteli non afcribant:Nam qq animi uires magis n uno loco 
quam in alio apparcntalia: in cerebro alia: in iecore alia: i teftibus 8C alia: 
in aliis membris pro qualitate & aptitudine corporeorum inftrumento - 
rum earum tamen omnium initia & quafi radices quafdam Aridotelesp 
bat e (ede cordis emanarerquando fucusxonco&i atque confedti cybi p 
wenas cordis catterum corpus irrigat:& motus corporeus qui Iocularis e; 
a corde ip(o initium fumit. Venaru.n.&neruorum initium & ueluti qui 
dam nodus ipfum cor eft:ut Aridoteli placet.Penes cor autem 
ua uis agitata ignita fe ibidem coaceruare exirtimat" po- 
tedate quidem illic habitans adtu aut atqj effedtu ad corporis confeptu 
& uiciniam commeans:Quin etiam docet Aridoteles in iis qua: de mo - 
tua animalium cau(a reliquit feripta: nulla neceffitate fieri: ut in qua - 
que corporis parte fit animus (ed in quodam principio. Id autem ede 
cor antea expoliamus, Itaque neque fecundum totum quantitatis alus 
Ariftoteles 
Philofbmati 
Augudinus eft in qualibet corporis partetcum animus tale totius naturam mecpfe 
hre poflirinec per atddenstneqj etiam foetidum uirtutis totum.No eim 
pro Tua uiqualibet animus c in qualibet corporis parte:fod fecudum m 
•uifiuam i oculo & fecudum auditum i aure:&fecudum alios fenfus in 
aliis fenfuariis.Scd ut redeam ad mentis immortalitatemtfeparari docet 
Ariftotcles itelledi uum hoc animi genus ab il!o:quod fenfitiuum uege- 
tatiuuq? dicimus.Hatc cni pars tota eft corporis:quod quoniam conftat 
ex cocretione quattuor illopz elemetorum:& difcematur:& corrumpat-': 
nccefte eft. Ariftotelis autem auditor Dicaearchus & Dicearchi condifei- 
pulus Ariftoxenus mihi probari nullo pado pofiunttquorum alter ani- 
mum elTe dixit conuenietiam corporis & intentionem quadajmqua: ex 
ipfms corporis natura figuracg uarios motus niultipliceiqj cierct.Dicaear 
chus uero animum uoluit aliud nihil elTc qua couenientia quattuor ele 
mentorum.Vtcrqj enim de animo in communi locuti funtHos autem 
quodammodo fecutus Afclepiades medicus animum efte dixit concet 
tationem fenfuum.Concertatione autem uoluit eam efte conuenietiam 
qua fehlus ipfi certati ad natura munus uterentMtaq; hi tres pariter ani 
mu uoluerut efte corporeum.At Critolaus 8i ipe. peripateticus animum 
dixit collare ex quinta ehcntiadianc uero pro cado itellexifte nemo eft: 
qui fecus lentiatHipparchus uero ftagerites a dodorc fuo ncccfiarioqj 
Ariftotelc diflentiens ob idq? longe deterior uoluit animum aliud nihil 
elle qua igne.Sed anteq de Platone reliqui Ira platonicis uerba facia: me 
conferam ad Pythagoratqui philofophia: Italica: priceps fuit uir fane & 
dodus & magnus. pythagorici huc aliqui narrando antecedant. 
Et omnium primus Epicurus:qui animu ce dixittcperationem ex hilce 
quattuor ex qlitatc igncaiex qualitate aerea:cx qualitate fpintali:8i ex q 
litate quartitcuiufda generis inoiati.quod apud eu erat fenfitiuum. Ex 
quo pot itelligi cpicupe de aio itcllcdiuo locutum omnino nihil. Demo, 
critus uero que epicurus i phyficis eft plurimum fccutus:putauit animu 
ec cocrctiocm ignea cx iis atomis: quas i ronis cotempiatione cadut:qux 
formas quidem orbicularis habent uim aut ignitatquod efie corpus uo- 
luit. At Leucippus huius dodor cu pofuilfetnumcpe atomope frigidam: 
dixit animum efte temperatu refpirationis frigus.Ncc multo melius fen 
fitagrigentinusEmpedocles:qui animu efte affirmauit fanguine cordi 
fuffufum i codc ille errore uerfatustquo ii qui dixerut animu cc cor ipm 
ex quo & mifericordram dicimus & concordiam.Sed Hippon animu ce 
aquanv.ob eam re non dubi ta ui t affirmarctquod diceret fttme genitale: 
no iangiiine ee fcd aquam.Critias uero no aqua aium cc uoluit ied fam 
guinem.quoniam uidcrctrquod membrum ianguinisfitcxps omnino: 
Dicaearchus 
Ariftoxenus 
Afclepiades 
Critolaus 
Hipparcii? 
Plato 
Pythagoras 
Epicurus 
Democritus 
Leucippus 
Empedocles 
Hippcn 
Critias cotinuo morte itercipi.Veru eo e empedocles tolerabilior Critiarquod in 
corde principatu ai intelligendiqj uim coftituifclnqt eim fanguie cordis 
uigere hois intelledu:fiqdem intimis nris fenfibus lentimus earquas funt 
exti a nos ppter cognationerob eamqj rem ita reliquit fcriptum: 
Terreno terram noftro flamaiq; calore 
Humidaqj humenti fentiinus 6C aera flatu: 
Paceqj tranqllu fit litis imagine lite.Sed de his omibus uel qualia fint:uei 
qtam habeat differetiam iter iefercordis fimguie dicebat duudicari.Fue- 
runt et qui dixertit aium ee aiam:hac at ee uoluerut fpiriturquo uim/nus 
No nulli exllhmarunt qdam cerebri cellula:ai tenere pncipatum. Alii ue 
ro lecus.N4 neq$ perebri parte ulla ee aium uoliierunt.Sed ai fedc hac Io 
cu ii pofuerut i corde hi aut i cerebro. At Pythagoras famius cuius nome 
habitu e illuftrdaudoritafq? aplifiima aeternitate aiops oftedere conatus 
aium definiuit ee numepstq feipfum moueret.Nec e miru ita Pythagora 
aium defini fle:q tanta uim numeris dignitateqj tribuerit:ut eos ante mu 
di aium fuiffe alfereret:& cu unu no ee numepe diceret fed fonte qndam 
atq;originenumeropsuferebatunitate.qua:agraecisdr juonc& Monas: 
oium ee initium ac fincicu ipa neq? principiu i Ce nec fine admittat.Et ita 
eam deduces ad diurna illam fumamqj eilentia notione 
aflequetium reru numero porter i tateqj ideo fequertrabattqdP no plurali- 
tate nec temporis pofteritate fed pereatioe fei undam ucllefeandeqj uni 
tatem ad uniuerfi mundi aium:aquo fintai fingulopsrfimili rone referre 
no dubitabat.Itaqj hanc unitate q a prima rerum caufa ortam affirmaret 
ulq* ad mundi aium ubiqj itegram fomperqj indiuiduam ppetuam pere 
nemqj poteftate femare Pythagoras arbitrabaf.Et qm putaret numeros 
efle oium fubftantiastdicebat unum q<¥ eet pncipium numeri :& qdf 
cum ente couerteret':idem ee.Numep' enim ex imitatibus componi ue - 
15 ad ens ullam oino acceflionem facere fedJdiuifione negare duntaxat. 
Omne aut ens aut fimplex ee & ita diuifionem nullam admittere neque 
operatione neque potertate aut efie compofitum:& id qdem non in di - 
uifione fuaps partium fed in eaps coniundioe habere fuum ee:& ita unu 
quodque tueri fuum efleiut fuam tuetur unitatem huiufmodi igitur-’ hu 
mani fubrtantiam quam asternam opinabaturmumerum ee definiebat 
(eipfum mouentem.Et is qdem numerum pro mente accipiebat: quam 
lpfam idcirco numerum appellauit:quoniam ad harmoniam qux coue 
nientia quasdam eftrnumero opus fit. Verum etfi hic aliqd dixit no mul- 
tum tamen.Nam in pecudibus quoque animus qdiu eft in corpore:feip 
Ium mouet.Philolaus uero Crotoniates Pythagoran fecutus animum ee 
difleruitharmoniam.AcHeracletusephefiusingeniofuo fifus magifq 
Pytliasoras 
® 
definitio 
„0. 
m 
onas 
Philolaus 
Heradetus dodorfa cuiufpiam difciplinatquo fe nullo unq ufum affirmat t duplie£ 
e fle amm aiantium. Ac mundi qdem animu 
ce euaporationemexhumidistqux i ipfb funt.Scd aiantium animu ex 
ipfa fieri euaporatioe:qux extrinfecus fit:& ex ea qux fimilis generis efl 
i lpfis.Itaq? miradum no eft:fi intercutis aqux morbus fuit i caufamt pe 
riret:q tm euaporatioi tribueritQua ipfa opinione Alchmx - 
on medicus idecg philofophus eadem demetia e fecutus.Diogenes uero 
apolloniates &. Anaximenes Cretefis no multo his duobus mihi funt uu 
fi prudetiores:q pricipium aeri tribuerut:& huc ee uoluerut animum 
Nam qrii fecundu illos aer e oium & tenuiffimus 8C pricipium 
ideo aius & cognofcit 8C mouetQua enim pricipiu e:cqgnofyit et cetera 
qua uero tenuifTimusrideo ce pbant cofentanee motiuii.Et qd' prxtereu 
dum no e:dc Heradeto:funt q illum dicanfcdefinifle aium ee fcintillam 
ftellaris eflentix.Xenophanes quoq$ Colophonius mihi incoftantior ui > 
fus e:q alum nunc ex terra aquaqj coftare:nuc.fpiritu cfie dixerit:8C utro- 
qj tame modo mortale. Nec Xenophane mihi uifi funt multo acutiores 
aut Parmenides q ex terra & igni aut Boethus q ex aere & igni animum 
coftare funt opinari. At Hippocrates medicus animu efle dixiritenue fpi- 
ritum p corpus omne difpfum.Sed iam ad pythagoram.nra reucrtaf’ ora 
tio.Is enim Pherecyde fyrio ufus dodore omnium primus 
ut tradut qdam:xteniitate aiopz afleuerauit:qq Thales milefius q pytha 
goran annis circiter centu anteccflitridem tenuifie oftendif. Pythagoras 
i git' primus ex italica familia afleruit aios nulli fubiaccre t 
teritui nulla tame ad eam rem reddita rone:fiue qcf definitione fatis ex fe 
fofirmam ee iudicaflet:fiue qcf tanta eius foret audoritas apud ornes: ut 
quae qd ipfe dixiflefcoi ratione firmius habercf.Secutus e tandem Plato 
Socratis auditorrque tris pbare ac fequi folitum legimus: dodore fuum 
eum quem dixi.Socrate i moralibus:# Heracletum i naturalibus. In iis 
uero qux fupra liaturaimdiuinaqj funtPythagoran.Is igitf Plato cu ad 
mundi fimilitudine animum trifariam diuififlet: eius principatum hoc 
eri mentemrqux ratiocinatur:intelligit:ac fapit:in cerebro tanq in capito 
Iio:aliquo collocauitrquoniam ea corporis pars longius abeft a colluuio 
ne & fordibus:uigorem autem iracundix atc$ animofitate quem grxci 
Tvjllon Thymon appellant in cordeicupiditatcm uero fubter prxcordia 
Huiufmodi enim ordine et in uniuerfo mundo & in republica ipfa fcrua 
uit Plato.In duitatem,# uniuerfo populo q prudctia exterisciuibus fa - 
pie tiaqi prxflant:eos habitare iubet xditioris locos urbisiqque prxeepta 
dentaubeantq? agendadn medio aut urbis tanq in caritis militarem iu ✓ 
Cauillum 
Alchmxon 
Diogenes 
Anaximenes 
Heracletus 
Xenophanes 
Parmenides 
Boethus 
Hippocrates 
Pythagoras 
Pherecydes 
Thales 
Plato 
Socrates 
Heradetus 
Pythagoras 
TvjuoQ 
Thymos uentute & rebus agedis aptam colloeafcquae exequat' &agafcquas funta 
praeftantioribus coifttuta.In extremis uero Vrbis eiufde locis opifices ee 
uult & uulgaris reliquofqp Ois:q aut i fcfilli:aut in fordida arte uerfentur: 
ut pareant pro couenienti quoq; atque utili miniftcrio.Eadem rone ac fi 
militudine in mundo e ufusicuius fummitate ac q imperat.re - 
gittmoderatur oia:cselefti domicilio dimetif.Huic tanq in media regioe 
fubiicit angelos atque diemonesrq agant omla exequanturq* pro impc - 
rio.In terra uero homies funt pofiti:ut pareant:& miilifterio pracfto fint. 
Et ita in nobis qddam regale elTe uult pofitum i fummo:qd' imperat:qd 
damnero quod agat collocatum in medio.Tertium aut pubetenus 8£ i 
fra pofitum;quod jegit'atquc adminiftratur:& ea quidem duo appetitus 
fpecics efle uulfcqua: roni tamen naturaf r pareant.Imperat i git' mens in 
capite:q«ae e prima animi uis eaque cotemplatiua:qua intelligimus ac fa 
pimus. Altera uero ai uis quae fecundate dignitatis:! pe&ore coftituta ut 
agamustquae iufla funt:efficit.Reliqua uero iferius pofita illa uis uiribus 
melioribus more gerit.Cenlet aut piato aium meare per oes artus totum 
que corpus:8C p fingula mebra quafi iftrumeta uim fuam oftedere & ad 
ipfum in fentiendo quidem referri oia:quae fenfibus occurranttea uero q 
fenfus referanfceftealia atque alia.Definit aute Plato aium hifce uerbis. 
Animus eft fubftantia icorporea feiplam mouens ac ronalis:Huius uero 
immortalitatem demonftraturus ita Socratem in libro de pulchro: qui 
Phaedrus infcribitur:diflerentem facit tali argumentatione & ea quidem 
ad uerbum:Animus ois immortalis eft.Quod enim femper mouetuneft 
immortale.Quod autem aliud mouet:& ex alio moueturrcum finem ha 
bet motionis: uitx et finem habet.SoIum ergo quod feipfum mouet: ut 
qd? feipfum non relinquit:moueri nuquam delinit:fed etia caeteris quot 
quot mouentur.hoc fons & principium eft motionis: At principii nulla e 
origo.Ex principio enim omne ortum neceftario oritur.Ipfum uero nul- 
lum ortum:Nam fiexaliquoprinripium gigneretur:principium efle nd 
poffet.Sed quoniam non oritur neceflfe eft:ut nec etiam corrumpatur * 
Principium enim fi perierit:neque id ex alio unq nec aliud ex illo*oriat' t 
Si quidem a principio oriri oportet omnia.Ita igitur fit:ut motionis qui - 
dem principium ex eo fit:quod ipfum moueatur a leipfb. Hoc autem 
nec interire nec nafei poteft.Vel 8Coe caelum nafcuraqj ois corruahatqj c5 
fiftat:Quae ipfa nunqd ex eo cofiftere rurfus poflfint: Vade agitata ortum 
(rnt igitf pfpicuu fit id ee imortale:quod mouet' ex* feipfo: 
gs uerebit' hac ipfa ee ai eflfentia fiC ratione dicere.' Omnem, corpus: qdf 
Angeli 
Daemones’ 
Animi defini 
tio 
Phedrus 
Argumentatio 
platonica exteriore agitatur motute ianimum.Qllod autiteriore motu fuoq? agi' 
tatunanimatum elbhxc enim cft propria animi natura.Quod fi hoc ita 
habet:aliud nihil elTe:quod ipm a feipfo moucatur:quam animum 
cellariofitutanimusneqjnafcaturaieq? moriatur. Quafubtilillime cer 
te Plato: quapulcherrimx immortalitatem animi argumentando con-> 
clufit modo non ita principium queadmodum finem fuftuliflet. Na etfi 
animi no nafcuturxreantur hi tamemfimulcp ab illo ifunduntur i horni 
num corpora:ab quo funtoia ex eo crcatatquod antea non fuilfet:& eo 
dem quidem temporisrpundto Si creantur &infunduntur.Nec enim cu 
illis fentio:qui uoluntaios noftros fimulomnis creatos efie,Ncc it£m cu 
illis:qui afferunt ita hominum animos ab aioait corpora ab.Adx corpo 
re manare.Xenocrates nero aliud dicere nihil uifus dfjquani quod 
dor eius Plato fenfillet.Nam cum ait animum efle numerum:cuius uis 
ex natura fit maximatnihil plus addidit:quam oem illam feipfam moue 
tem uim ab ipo deo manarend quod etiam Platone uoluiffe ex cius feri 
ptis deprehendi potelh Arceflaus uero ut fuit medie auctor academie: 
ita etiam a Platone fupioribulqj platonicis dilTentiens eadem rone 
mum eife putauit languinem:qua Si Hippon Si Empedocles non que 
mentis uis foret fecum ipc confiderans (ed omnia ad fenfum referes:qui 
cum totus fit corporisanterit etiam una cum corpore. Nec preterundus 
elt Heraclides ponticus:qui animum dixit efle lucem pricipatum is uide 
licet igni tribucns.Sed redeamus ad Platonem.Hic non tam atiinn 
bis qui creatus efietummortalitatem oftendit quam eam eternitatemxu 
ius etiam principium nullum efhfirmiirima argumentatione demoltra 
uit.Quam ratiocinandi uim &Speufippusac reliqui fere omnes quia 
Platone fluxere:maiorem immodum approbauerut:funtq$ lecuti.V|ms 
Ariftoteles elt inuentus:qui a do&ore fuo quem annis uiginti audwrat 
diifentire fit aufus argutia potius ufus quam ucritatc.Qiiod fi maluilTct 
uipe fe gratu Si iuftum exitii mari quam xqux uerfutum ac doctu: nuncj 
ab eo quod non minus probat:quam accutiifime norat: declinaffet iti- 
liere.Sed ita funt hominum ingenia glorix cupiditate plxrunqj accenla 
- ut neq? penfi uelinbnec ueritatis habere rationem.Nec tamen ftoici prae 
tereudi funfcqui audore Antifthcnc Socratis difcipulo nomen inter phi 
lofbphos habent:honorificum plxriqj horum ex natura ignea conflare 
animum putauerunt:qui coleiitientes Empedocti eiiis principalem par 
tem locaucrunt in cordemec ea tamen (anguine efle uolucrunt.Siquide 
fanguis cum corpore fimul nafcitur.AtZeno Cittieus thebani Cratetis 
auditor opiatus elt animum e Ile fpiritum:ex eo nadus rationem: quod 
Ipiritu recedente a corpore animal morerctur.ltaqj dicebat hoc fane elt 
Xenocrates 
Arccflaus 
Hippon 
Empedocles 
Heraclides 
Plato 
Speufippus 
Ariftoteles 
Stoici 
Antifthenes 
Socrates 
Zeno 
Crates animat.Sed naturalis (pus dum recedit moritur animal.Quo fit:ut natu 
ralis (pus animus fit.Cryfippus uero Stoicorum omnium ultimus ideqj 
eius (eete eruditiffimus & in (cribedo non minus copiofus q accuratus 
dicebat una eadeqj re nos (pirare & uiuere.Scd quoniam naturali 
tu (piraremus.eodem etiam nos uiuere (piritu.Et quia nos animo 
remusthinc cocludere nitebatur animum nihil aliud efle quam natura> 
lem (piritum.Animum uero ip(um in partes odo diuidebat.Coitare eni 
hunc afferebat ea ui:quae imperat SC (enfibus quinqptum uocali fjbffan 
tia preterea Terendi gigncndiq? uirtute.Partes autem animi a cordis fe«* 
de tanq a fontis origine manare:& p uniuerfum diffundi corpus uitali- 
q$ fpii fingjjlatinynembra coplere omnia & ea regere atqj moderari 
bitrabatur innumerabilibus diuerfis uirtutibus alendo adoledo mouen 
do localibus motionibus inffruendo:(enfibus compellendo ad 
dum totumcg animii fenfus qui funt eius officia ueluti ramos ex illa pri 
cipali parte tanq trabe futuros-eorum que fentiuntur nuncios pandere 
Ipfum uero de iis que nunciauerinfciudicare tanq regem. Et ut finguli 
quidem fenfus unum quiddam fentiunfidq? ad pns tempus.Nam licqj 
quicquam ita itimae 
confultationis dcliberationilqj pprium elfe Chryfippus uult: tu cuiufqj 
fenfus paflionem intelligere:<kex his qua: nucianfccolligere quid ea res 
fit:tum accipere prefentiatmeminifle preteritaiprouidere futura. Addit 
<5 muta etiam animalia habere uim animae principalcm:fed eam duta* 
xat:qua cibos difcernant:imaginentur:ifidias declinenfcprerupta praei 
piciacp profiliant:&locosfibi tutioris quaeritenfac uecefiitudincm reco 
gnofcanfcmultaq; (ibi parentrqua ad (alutem expediut:(ed hanc irim (e-- 
cudum naturam effe dicit:non (ecundum eam mentis rationem:qua ex 
omnibus animantibus homo utitur (blus.Adducitqj fimilitudinem uir 
eruditiffimus non ieptam. Ait eni.Qucadmodum Arachnea m medio 
caffis fedens omnia filorum exordia tenet pedibusait cu ex beftiolis qd 
ex quacuq3 parte plagas inciderit:de proximo ipfa (entiat:fic principalis 
uis animi pofita in media cordis fede fenfuum exordia retinetmt cii qd 
mmriabufcde proximo recognofcatEt uocem quoq? Ghryfippus uult e 
gremio cordis mittuque ubi tandem a lingua cactcrilqj dictionis inftiux 
mentis formata fuerit:fonos articulatos edere qui termonis funt elemtv 
tatquo quidem ueluti interpretetur ipfiusmentis arcam motus apcrian 
tur.Et id uocant animi pricipalc.Quarc cum fpiritum animum ce dicit, 
cum fanc corpus dicitiidcoqj eudern pati:quem corpus interitum: Siue 
autem fimul cum corpore eiufmodi animus intereat:feu no multo polt 
ad rem nihil quaquam non intelligoiquid non pereat fimul cu corpore: 
Chryfippus Poffidonius 
cum Idem fit etiam corpus. At Poffidonius cum animum diceret ee c6r> 
poris formam aliquid dicere uidcbatunfed no multumteum ea fubiice- 
retinteritui.Nosuero alia ronc Stabiis qui fibi animum cu pecudibus 
communemelTeuoluerunttSiaPlatoucK exteris qui hominis animu 
cieoxqualemftatueruntmoniniuriadiftentimus.Credimusenl SCaffir 
mare idubitato audemus ita animu cfle I corpore humanomt deum in 
mundo.Nam ut deus qui nullo tangitur moturomnia adu mouet cum 
ipfe neq? p fe neq? per accidens moueatur:eodem modo cum animus u 
mobilis ipc fua natura fitreorpus tamen mouct.Mouetur enim per acci- 
dens animusxum mouetur.Nam ut exteris in rebus omnibus deo e ani 
mustita uirtus animi qux mouetur:inferior cft dei uirtute: qux mouet 
ola.Sed iam ad firmioris nos rones 8C xpianas SC noftrasppius acceiluri 
quibus animi immortalitas dilucide appareat:quid animus ipfe fit: nro 
quafi marte dcfimamus:atqj tueamur non tam fortafie fubtilitcr q rede 
ac religiofe.Id uero facillimum fadu fuerit:fi prius oftederimus non fim 
pliciter dici animum:cum eius nomen latius patcat.Nam quxcuqj dici- 
mus uiuereuis animum damus.Quare cum & herbx ftirpcfq? omnes ui 
uarihxc ola minime carent animoso fcilicet:quo aluntur & adolefcunt 
Et in pecoribus & iumentis ineft animus idem:qui i herbis 8C in arbori- 
bus:ac prxtcrea qui dicitur fenfitiuus.Sed in his neqi intelligentiam nec 
perfedam rationem inefle uohimus.Itaqj animus omni perfediois nu- 
mero abfolutus i homine cft folo.Hunc ergo ita definiamus. Animus e 
creata fubftantia fpiritalis fimplex rationis intelledufqj particepsrqux fe 
ipfam mouens naturale inftrumetaleqj corpus tandiu afficit ea ui: qua: 
8C uitalis eft:& fenfibilia admittit:quoad eorum natura capax dementa- 
lem conuenietiam feruat. Hic rnihi humanus uidetur animusrque fiqs 
ignorat quonam pado quo delphico prxeepto admonemur:feipfum co 
guofcatmo intelligo.Hiiiufrnodi autem animum neq; corrumpi nec ali 
ud quicquam pati pofleiquo a feipfb difcedat:cum difceffiim facit a cor 
pore nullus mihi uidetur labori fuftinere audaderqj defendere.Nam ut 
a facilioribus rem probare aggrediananimus corpori applicatus nequa- 
q eft:ut Platoni placet.Id enim fi efietmonunum quiddam efle animus 
poffettfed multa permixta.Nec enim iccirco uitam fufeipit corpusrquod 
ei animus appliceturrfed quoniam per omnes eius partes diffundatur. 
Quid autem aut permixtione aut cocretionem afferam :cum nullu cor- 
pus queat aliud corpus ufquequaqj penetrare.Quare fi neq; corpus neq* 
corporeum quicquam penetrafcanimum corpore carere quis neget. Atq 
omne corpus aut interiore agitatunaut exteriore motu.Sed qux exterio 
re utunt’ motinin anima funtiquac autem interiore animata. Quod fi 
Plato 
Animi defini 
tio 
Plato animus citet corpustaut animo aliunde fumpto uteretur: aut ui animi 
careret.Sed cum utruq? horum abfurdum fifcrelinqtur animum efie itu 
corporcu.Prxfea fi animus efiet corpiisifequeret'1 corpori fodari corpus 
At ea focietas uel ex applicatione fiatrnccelfe eihuel ex pmixtioe uel ex 
cocretione.Sed ex applicatione animi qui folus dat uitam corpi:focietas 
ea fieri pot:cu applicatusauimus fi fit:ad corpiis intimum nopmanat. 
Nihil eui penetrat applicatum. animus & corpus applicatioe (ocia^ 
ri no poifunt:fed nec etia pmixtioe. No.n.aius eet unu qdda fcd pmixta 
multa.Nu fortaflis cocretioc forietas'ea fiatrfi ita fbret:duo p fe corpa in 
uice trafiret:& locus unus quo corpus cotinct' corpore capax efiet 
qd' fieri ccrjp no cu neqj ex applicatioe necg pmixtioe ncq$ co 
cretioe corpus 8Calus fodant!':patet aium ce icorporcu:&qm fua quada 
ui naturaqj cofillit eude et id ex fcfe:& mouet cor 
pus.No mouefa corpe.Nec a corpe qcq recipit fccudu ce 8C fubftatia fu 
am:fed uita dat corpori:& ut fontiat cfficit.Idqj Ip du adeft: habitatqj in 
corpe.Cu fe uero fecreucrit a corpe:hoc fane eius difcefi u interit.Ille aut 
ga idiifolubilis & imortalis creatus eft atep iempifnusip fefe cofifiit:& co 
melius hcttqd' feruitute ueluti quada corpis catheniiq; liberatus fua na*- 
tura fueqj bono fruit':cu ia ei nihil ee pot ipcdimeto:quo minus acutius 
ac pfe&ius:& itelligat 8C iapiatiomncqj ia pfpicics diuinx cfientix uerita 
te fua btitudine fit cotentus.Itaqj ut i exteris aiantibus mors e interitus: 
quo animus fimul cu corpore & diffipaf' 8£ perittquoniam nihil in iis cit 
eo fonfu perfediusrqui fine corporis uita efie nopotefbita in hoie elt ani 
mi a corpore foparatio:qux ubi contigitdeuis illeatq? incomiptus cuo^ 
lat altiusmufquamque retardatur:donec in illius confpcdum peruene> 
rit:cuius imaginem ac fimilitudinem prae fe fert: & tum demum oi labo 
re omnique txdio peregrinationis huius mundanx uacuus focurus tran 
quillufqj quiefeit. Nam quid aut Epicuro aut Heracleto aliifqj iftiuf, 
modi in mentem uenerit:nefcio:qui fimul cum fenfu corporis perire im 
tellediuum animum putauere. Nam id fortaflisopinati funt: quoni- 
am animum corpore folutum corporeis oculis uidere non poflen .''qua 
fi non illum eadem ipfa £ cogitatione complecti & ratione confcqui 
poffimus:qua deum datur: quem 8t fi corporis oculis non uideremus: 
ratione tamen atque intelligcntia perfpicue comprehendimus . 
ignoramus mentem ac lenium differre inter fe plurimum: Senfus cm 
a fonfibilitatis nimietate corrumpitur: ut de his legitur:qui fedent a 
tadupos:ob eamque rem debilius fenfibile a fenfu ipib minus fentitur 
ut in tubicinibus tibidnibufquc i iis qui autfifiulis aut tym 
panis crebrius utmitunpcrfxpe animaduerti: redduntur enim auditu 
Epicurus 
Heracletus 
Cajadupi imbecilliore adeo ut quse uoce funt debiliore minus audiat.ldemcp acd 
dere illis folet:qui oculorum itutum aut i Tolis radios aut i altiorem niue 
fixius intederint:Nam uidedi aciem aut hebetat:aut etiam amittunt De 
mete autem fecus accidit:qu* poftcaq itelledu attigerit intelligibilia illa 
cadeftia ac fummadoge facilius ac melius ltclligibilia qua: fut ifcriora mu 
fi mens magis operado no fragiturmec ctia quo 
minus fit:corrumpatur.Practerea rerum earum qua: fut inter Ce cotraria:: 
cotrariam ee rationem puto mihi coce Ilum iri ab omnibus. Si quicquid 
e cocretumidifcretionem patitur:& diilolutionem omne compofitum: 
animus certe qui neque compofitus eil neque cocretusmec difcerni po - 
teft nec drfblui.Nam fi quod materia uacat:corruptioqi no fg.biacet:quo 
modo animus quem fimplicem ee fubrtatiam definiuimusicorrupi que> 
atfEtcum uideamus i natura quafdam formas a materia feparatas orno 
ut agelos ac daemonas quafdam autem omnino ifitas atcg immenfas: ut 
naturales formas ex materia: uiabftradasmone formae quaedam tertiae 
ueluti media: dadae funt ad ipfius totius perfedioeimqua: a materna Ceu 
licet manates jfecudum illud ee:quod iferius nomiatunut eae manat Cou 
mae:qua: a materia fut dcduda::qua: manates i quam a materia feparatt 
ab ipfa poflint fecudum fuum ee fuperi us quemadmodum fut formae fe 
paratae omninofSed huiufmodi certe fut animi noftri: qui quo ad uires 
(efitiuas manat a materia:fed quo ad uires itcllediuas feparari poflunt. 
Hinc fituitquatum ad metalem attinet uirtutenr.aeque hi atq; ageli & dae 
mones nullum iteritum patiatur.Infuper ignoradu ne fit:quod fimplex e 
Id a feipfo feparari no poiTc:Sed animus cum fit fimplex.-quo pado Ce* 
paretur a feipfbfltaqj neque a fuo ipfius ee:Nec enim per aliam quadam 
formam quam per propriam ac fuam animo elt fuum ee: quod dicitur ♦ 
Nam de edereto & compofito fecus e:Id enim habet ec per formam:quae 
poteft a materia feparari :8C ita etiam corrumpi. Ad haec nihil corrumpat 
nifi aut per id quod fibi cotrarium habet:aut ob alicuius defedu rci.quac 
fit ad eius ee nccelTaria.Sed huiufmodi animis nihil habet cotrarium ne 
que ad proprium eius ee corpus eil neceflariumtcum fiue in corpore fit: 
fiue extra corpus:annnus ipe per fefe coflititEx quo fatis patet animum 
no corrupi corruptide corporis Ncq? re alia differet ulla:quam quod du 
e i corpore:fe corpori aius comunem facit:dum abeit a corporemo facit. 
Rurfus fi fieri nullo pado poteft:ut fruftra fit naturalis appetitus: cuniqj 
homo natura appetit femp ec: & efte id dicamus:ad quod fert' oium ap 
petitus:8C nos ipfum ee mete cocipiamus no fblum ut pradens pecudum 
more fedfimpfr potius. Ane homine q fit corpore mortalis: cofe 
qui perpetuitatem fecudum animum:quo ee abfolute & fecudum omne 
Angeli 
Daemones tempus apprehendit. At qui fi animus fimul cum corpore itcriretmcmo 
femorti obiiceret.Ncqj aliud quicq duceret uita carius.Num Mutius iU 
le qui poftea Scauiola eft cognominatus:habuit corporis potius qua ani 
mi rationemxum (olus intra tot hortium millia Porlennam eft adortus 
moriturusi’ cu foculo manum tanq imprudetise ream exurendam impo* 
fuit.Nam Zeno eleates quati corporis falutcm fecerit.Phalaris tertis eft: 
cuiusfeuiciam&truculetiain metu mortis pluris duxillet quam animi 
dignitatem:nunquam facinus,illud ta preciarum elTetadhortus:quo 8C 
phalariin interemit:& fe lam poene interemptum reuocauit ad unios? 
Quid.L.Brutum memoremtqui ut Arutem Tarquinii regis filium interi 
meret: uttaifiizenopepercit.EademfmtratioLeonydead Thermophy-' 
las:eadem Epamynondae apud leudra:eadem.M.Marcclli fortiJfimi ge 
tflis illius tuncum ab Annibalc quem nup omnium primus Romanoru 
imperatorum in fugam uerterariinfidiis ert circuuctus. Nam fi corporis 
ialuti maluilVetrquam animi magnitudini decoroq? confulere:fe horti fu 
ga facile abrtulillet.Ccrte fi animus una iteriret cu corpore: nunqua eet 
ullus inuetus:qui non (e omni ope atqs opera ab omni mortis diferimie 
aftduxilfet.At uidemus &. permultos & magnos uiros:qui (e alii pro p: ia 
alii pro deodeuouerut.Nofolum uniuerfa Romana legio atrocirtimis 
impii Maximiani Cacfaris fatellitibus trucidandam fo prebuitTed maxi 
mi quoq; ornariftimiqj exercitus idem fatpeiiumero fecerunt: faciuntqj 
quottidie.Nec enim dubitant corpus quod fua natura mortale e>: morti 
exponere.quo animum imortalem p egregia uirtutfs pietati fq? facinora 
liberent periculo atqj miforia huius uits.Et nos adeo nortri obliti fumus 
ut nortroi£ obitum non focus lugeamus:quam fi animi fimul cu 
rtbus fint fepulti tanquam aio:qui e humani corporis forma:grauius ac 
ciderequicquam poilit:quo corruptus intereat.Tripliciter eni forma cor 
rumpi poteibaut per adionem cotrarii ut calor p frigoris adionem: aut 
p fubiedi uitium ut oculus fi perierit pereat etia uis uifiua necellee: aut 
p caufx defedum ut fi pntia folis defuerit:deert etiam lumen aeris. Sed 
animusnofternihilhuiuirnodipati poteft.Nam quopado per adione 
contrarii corrumpat":cum p eam mentem quam Arirtoteles uocat fccun 
dum AuNctuin Dynamin hoc eft uim atq3 potertatem portit& cognofce 
re & recipe cotraria omniafCuius autem fubiedi corruptioni fubiaceat 
qui non a corpore manat fecudum fuum eife:fod ab lpfo deo creatus e: 
Defedus uero caufe qui polTit ullus accidere cum eius ca qire alia nuU 
la eft quam deus:& immortalis fit & incommutabilis & jcterna? Qr.cm 
plerea mihi afferes uel mediocriter do&urmqui minus confiteat" quk> 
Mutius foeuo 
la 
Porfena 
Zeno 
Phalaris 
L. rutus 
Tarquinius 
Leonidas 
Thermophyle 
Epamynodas 
Leu&ra 
M. 
Annibal 
Maximianus 
Caefar 
Ariftoteles 
ZONctuior 
Dynamis quid eft intelligibile:ide6 efle & diuturnius & firmius:qu6d fenfibile & 
dicimustfed quod fenfibilius in rebus eft:ficuti materia prima corrumpi 
non poteft quo ad fuam fubftantiamdiinc fit: ut longe etiam minus ea 
mens quae eft fecundum poteftatem corrumpi poflit.Formarum enim i 
telligibilium capax eit.Item quod agit eft eo quo patiatur: multo perfer 
ftius atq? prawriofius.Mens eft autem huiufinodi ea:quae fecundum 
litatem operationeq; dicitur.Hsc eim facit:uta<ftu ea itelligatur:que cor 
rumpi non poffunt.Sed huiufinodi mens eft quasdam animi noftri uis 
quae neqj feparari neqj mifeeri nec pati poteft:# propterca immortalis. 
An illud etiam fortafiis ambigamus:quicquid ex feipfb monetur fi! 
operando # agendoralteri applicari nonpoflc.Nam fi alteri 
fecudum efle #eflentiam:tunc operandi agendiqj caufk operatricibus 
atq$ adionibus aequaliter refponderentQuod fi ita fit coniun&um: oes 
internae operationes externaeqj adiones fint ipfius coniun&hneceflc eft. 
Quo fit:ut caulae quoqjfinteiufdemconiudimec illud fit:quicquid ex 
feipo mouetur ad operandum 8C agendum.Itaqj huiufinodi confeques 
eft tollendum.Nam quod feipfum mouetad operationes adtioneiqj fu> 
as: non applicatur alteri. Animus uero intellediuus ita feipfum mouet 
ad interioris exterioriiqj adus:ut ad hos nullo naturae impulfii agitetur. 
Id quod in his quocj artibus cognofei potefticaricriiqj rebus quae princi> 
pium capiunt ab adiuo ratiocinatiuoq; intelledu.Itaqj fecudum efle 8C 
eflentiam non applicatur corpori.Quod cum ita fitipatet animum inte 
ritu eius interire non pofle: cui fecudum efle 6C eflentiam non applica** 
tur.Num quid etiam fimus nefeiind cuius operatio & materiam excellit 
fi! corpus:corruptione corporis non corrumpi.Nec enim operatio excel> 
lentior eft ea fubftantia:cuius ipia eft.Cum igitur intellediui animi ope 
ratio fit huiufmodi:intelligitenim uniuerfaleds ne una cum interitu cor 
poris interibit? Qui uero putant animu efle corporis uirtutem:magno t 
errore uerfiuitur.Videmus enim uirtutum inflrumentalium operationis 
poft annos quinq? 8Cquadraginta in humanis corporibus fere omnibus 
frangi fi! debilitari folere.At illo artatis flexu 8£ iapietia augefcimus:#ad 
fciendum reddimur acriore ui quadam metis longe praeftatiores. Quod 
fi animus ille nofter corporis uirtus efleriea dumtaxat intelligeret: quae 
corporis funtNam cuiufeilq; aliquid capax eft:pro fua natura eft capax 
Sed mens cum Ipiritalia {Impii ciaqj intelligaricorporis uirtus certe ee n5 
poteft.Ad poftrcmum ne uideamur quam oportet argumetando: logio-* 
res:quicquid pro una cadecj forma: rone eft imago & fimilitudo fepara-* 
tx illius atep duunx mentismon manat a corpore fecudum efle & pote* ftatem.Nam fi ita manaret cum quicquid formnr alicuius capax cfheius 
pro ui propria fuaqj eft capax:& ita cam fibi formam pro corporis mate 
natura impneftam recipcret:qu£ quidem in co cilet uel tancj for- 
ma corporea uel queadmodum forma qu£ & in corpore & pro corporis 
couenientia non ui propria operatunqua quidem abfurditate nihil ab-* 
furdius.Nam quod mentis diurnae imago fimilitudoq? efttfua ui fuaque 
natura ita moiietur ad operandum in corpore humano:ut illam uniuer 
fo i mudo operari & dicimus:& certo credimus.Itaqj necelTario fit: ut qc 
quid fecundum eadeqj formae rationem eft imago & fimilitudo diuinae 
mentisrqua: ut habetur in Ofee fignaculum eft nmilitudinisiid a corpo- 
re (eciiduip effe££operationem &poteftatem manare nullo pa&o que- 
at.Sed forma hmurmodi feparate mentis cum & omni in loco lemperqj 
fit:iiquis ambigat eadem hanc ratione recipi in animum intellediuum: 
is ab omni (e ratione alienum fateaturroportet. Quod cum ita fittquid 
ueremuraudatteruerocg affirmare huiufmodi animum nec manare a 
corporcmec fieri ullo modo poflemt intereunte corpore iple intereat: ni 
hil inquam habet animus nolter i lc mixtum nihil cocrctum nihil corpo 
reum nihil externum: fed fuaquadam natura conftatifuaqj ui:qua fentit 
qua (apit:qua uiuit:ac uiget:qua totus eft dei fimillimusrquo fit: utneqj 
diffolui queat:nec fecerm nec deleri:fed immortalis fit potius: planeque 
fompiternus.Quid ergo dolemus lacobe Antoni Marcelle nobis ereptos 
tandiu collachrymamutf Quid querimur.'1 diruperunt illi ta 
dem:dirupcrunt:atqj leues puricp perualerunt nebulofunrhoc eft caligi 
noftim c#lum:eoqj fiunt euc<fti: ubi nulli uentorum flatus nulli imbres: 
nullae funt tcmpeftates:ubi nullusrigonnullusacftus: nulla mutabilitas 
fed tranquilla omnia lerenaqj funt ac plena gaudii ineffabilisdtaqj redi 
aliquando ad teipfum colligere:recreare:agnofce:qui fis quantufqj ciuis 
An unus fortalfe tu inter patricios Venetos fis luctus: q diuina: iufticiae 
diffidere uelle exiftimeris:1 Haec eni Venetis uobis laus e ucluti peculia.- 
ris:qc? mortaliu oium primi iufticia uencramini. Mu Veneti 
iufti fint:deus uero iniuftus.Na hoc erat tertiu cid1 mihi diccdii moppo- 
fuera:cu aiope imortalitate onfurum me fum pollidtus.Quae iam pbata 
qm nobis e no minus firmiftimis ronibus qua icorrupta quada natura le 
ge:reliquu e:ut ide a diuina iufticia muniamus:ac ueluti roboremus qd* 
certe facillimi! fadtu e.Pracftatiflima qde inter uirtutes:& eadem /plendi 
diflima optimaq? uirtus a uiris lapientibus iufticia iudicatm.Nam neqs 
domus neqj refpublica neqj ipfum hominum genus uacare iufticia ullo 
pa&o queat.Quin caelum ipfiim:amnifqj natura concidat: eft necefte: 
ubi iufticia fit medio fublata.Si folus deus c uutu,s:8C omni uirtute pra> 
Ofee 
Tertia pbatio E Hiias 
Ofee 
'Dauid 
ftatior:folus certe deus e 8Z iuftus & totius iufticiae fons atqj origo.Hic eft 
ille:de quo fcriptum e apud EfafiarmMeseTunt iufticiae SC imperiti. Itaqj 
no abfurde in oCee legitur. Re&c uix domini & Iufti habitabunt i eis De 
hoc ipfo etiam Dauid iquit Iufticia eft plena dextera tua.Quod fi tanta e 
iufticia dei & tam abundans:fi tata eft eius imperii poteftas: dubitandu 
ne fitteum quod e apud Matthseum apoftolu:cuiq3 fecundum opera fua 
redditurumtfNam fi fccudum Aurelium Auguftinum placuit diuinac p 
uidetix praeparare in pofterum bona iuftis:qbus no frucntf iniufti:8£ ma 
la impiis:quibus no excruciabunt boni:fatis nobis argumto ce debet ani 
mo s noftros ee immortalis. Videmus cim quottidierquata i his rebus co- 
fufio fit:qux orbi lunari fubiedbe fuiiLQui.ndn huius foculi gomodis or 
do eftrucl qua: potius no abufiorQui oi funt feruitute lferiores: imperat 
uins bonis:atqj dommanf.Honoratur impincotemmmf' pii.Qui do&ri 
na ualcnt & grauitatetridiculo funt. Affentatores idodi habetur i pretio. 
Flagitiofi aoneq & opibus abudat & gloria. Viri frugi ac praeftates 8i me 
dici funt & obfcuri.N ulli ,pbitati nulli eruditioni eft locus. Leuitatis oia 
8Cftult(cue plena rerum abfurditatc Abacuc uelutiadmiras 
iquit.Quare refpicis conteptores:& tacestcocultate impio iuftiore fe t Et 
quod uidemus quottidie ufu fiernaffligunt' uiri iufti ab ipiis:& ad mor - 
tem ufqjperoem uitsecurfumacerbiffimecruciant'.Qui aut uim qui in 
iuriarn q cotumelia infer ut no modo poena fubeuntmullam pro fceleris 
magnitudine:fed i deliciis p>otius H uoluptate uiuut.Sardanapali uitam 
no exitum alfecuti.Quod fi uera funtiqux fcripta legimus Nullu malu 
lmpunitumiK nullu bonu irremuneratfucu perfkpe iprobi nullam perpe 
trati facinoris in hac uita poenam recipiutinec prjemium probi:ubi eflet 
dei iulhcia:fi animi fimul cum corporibus intcrrirentrNum fortafle Dia 
goran illum melium malimustquam iteritatem fequifDiagoras eim me 
lius cum accufalfetcumtab quo liber quem ipfe compofuerafcfubre&us 
eefcidqj ille a fe fadum peieraftet:deinde libro perinde axlito ac fuo ma- 
gnum ex ea re fibi nomen atep gloriam peperillet.Diagoras quia impu - 
ne adolefcetcmin tato fuccelVu fortuna:pieralfe uideret:deumefte ho - 
mo ftultiffimus neganit.Nefciebatn.aliam ce dei aliam hominum con- 
fuetudinem.Permittitquandoq} deus afHigi bonos:quo uel magis 
citati meliores fiant:ucl merita meritis cumulantes maiora fint praemia 
habituri:uel ob aliam reconditam cam hominibus nobis incognitam il- 
li notam.Itaq? re&ei libro fapietix fcriptum eft: Nec enim eft alius deus 
quam tu.Tibi cura eft de omnibus:ut oftendas:quam non iniufte iudi - 
cas iudicium.Neqj enim rex neq} tyrannus in confpedu tuo inquiret:de 
feris:quos perdidiftLCum ergo fis iuftusuufte omia difpomsdpfum quo 
Matthxus 
apoftolus 
Auguftinus 
Abacac 
Diagoras me ✓ 
Hus N 
Solomon. 
aut philo que pater qui no debet puniri:codemnas:#cxterum exiftimas a tua uir- 
tute.Et paulopoft.Tu autem dominator uirtutis in traquillitate iudicas: 
& cum magna reuerentia dilponis nos.Quis eft praterea ita ab omni ra 
tione feufuqj abhorrensmt quod ab hominibus 116 negligiturad ab deo 
negledum putetfSi nos eorum quos genucrimits:diligentilVimam cura 
gerimusmum arbitremur deum nullam rerum humanarum nullam ho 
rum quos lpfe creaueritrcuram gerere.Faciamus ne deum omnino otio 
fecundum Epicurum prouidentiam cius tollamus au 
diatur ecclefiaftes: ne dicas coram angelo non eft prouidentia:ne for 
fan deus iratus fuper lermones tuos dillipet eunda opera mannum tua 
cum deus gubernet omnia prouidentia:# cum iuftus 
fit dominus fecundum Hieremiamifotis nobis probari debet eos omnis 
qui in hac uita receperinttforc ut in altera uita poft interitum corporis qf 
qj pro meritis fuis aut praemium recipiant aut poenam. Sed cum corpus 
ab animo leparatum quoniam nihil fentiat:nihil etiam pati polfit:an dif 
fidimustqum id totum.quicquid e uel optandum uel formidandumrani 
moipfi primum deinde poft refurredionem & animo fimul cumulatio 
re quadam menfura debeatur 8C corportf Qua ex re patet uel pro diuina 
iufttcia hominum animos elfe immortalis. Cum igitur iam fatis often 
fum fit nullam eife neqj necelTariam neqj honeltam caulam tam diutur 
ni ac tam uathementis doloris tufiquod filium uideas teterrimo ac trifti 
corporis carcere mortis beneficio liberatum:cum morti qua:cunqj in mu 
do funtrdebeantur omnta:eamq3 intelligas malorunfomnium atqj ineo 
modorum finem:quibus homium uita cruciatur:# cum fuauifiimi pra: 
terca cuiuldam foinni imaginem tum uitiorum omnium lepulturam:# 
ut improbis propter futura fupplicia formidandam:ita probis ac piis q - 
bus aeterna debetur gloria:expetendam maxime atqj exoptadam. Quid 
eft per immortalem deum:quod in hac tanta immortalitate libertate bea 
titudine animorum lugere te oporteat fauftum felicem # fortunatu Va^ 
leri tui obitum:qui ut te patre uiro pra:ftantilfimo ita admiratione probi 
tatis fuse adeptus omnem huius uitac haberi poCeft felicitatem 
ex hilce luduofifl'imis tenebris comigrauit ad lucem illius cadeftis & pa^ 
catilfima: ciuitatis:ubi omnia ndent:oia exultanttoia bonorum omium 
plena funtflam fane tu Valeri beneficio qui nuper foluin eras uenetiaru 
cseleftis patria: fadus eft ciuis:ubi nullus elt liuori locus nullus obtreda* 
tioni nullus contentioufiQuicquid enim bonorum acquirunt liberi: no 
minus bonis parentibus quam fibi acquirunt. Quare cum pulcherrima 
& dilediffima tui portio cselefti rcpublica eft donatus: potes etiam iure 
tu cum uolesJuelle autem femper debesaura tibi filii ucndicare: Quid.rn 
Epicurus 
Ecclefiaftes 
Hieremias 
Coclufio per 
enumeratione eft ampli usrqtiod requiras iti uitafAbundas tu certe his cibus # bonis H 
c6modis:qmbus humana felicitas cumulatur.Nam fi ad faeculi huius fas 
licitatem triplicia bona Peripatetici pertinere praecipiunt fortunas quas ali 
ud nihil quam dei uolutas eicorporifcp 8i animi qs neget feliciflimu efie 
te?Vtn.a patria icipiam:fiqs fecum aio uolutet:# q primi fuerint Veneti 
& quae regna tenuerint:# ubi tadem cofederint:# quas urbes illuftrioris 
codiderint:fatis quod ad patri* laude Ipcdetra fe narratu exiftimet. Na 
res illoRs tuope clari ffi me geftas fi uel deliberare inftitucro: non 
breui quapiam aut oratione aut libello:fcd tot uoluminibus opus fit: ut 
uel eas enumerare difficile fuerit.ltaqj ut paucis rem percumv.es tu Iaco - 
be Antoni Marcelle oium primu in ea patria natus 8l abpncuty adolefcc 
tiaad illa ufep ad prsefente ueladuentatem iam fenedutem p oes artaris 
gradus egregidhonoratus:qua nulla uideo i uniuerib terrape orbe nomis 
gloria clariore Qu*.n.gens no modo i Italia fed etiam itra ocm terras am 
bitum nobiliore VenetisrQui primu profedi aDonbustut diodorus fi- 
culus autumarirelida ea galliae trafalpinae parte opuletiflima & praeclara 
quae iacet c regione Britaiii*:Nec.n.iis afl'entior:q uenetos putat & ortos 
8£ nominatos alii ab Eneto rege Illyricope:alri ab urbe Encta:quae ct ipfa 
in Epiro 8C illuftris fuit 8C potes:cofedere poli: res multas atq? peringentis 
pulcherrime geftas i paphlagonia.Deide Phylaemcne duce atq; rege am* 
x ili ii regi Priamo feretes aduerfus Graecos tande poli maxima darilfima 
qj facinora Phylaemcne amilTo cum paphlagonia ob iteftinas cius regni 
(editiones repetere nollerile abeuti Anteori nauigatiois atqj fbrtuae foci - 
osaddidcre:fiue is poli Ilii qua uulgo tradutcapriuitatem:gr*cope beni- 
gnitate pro uctcris holpicii i ure ufus fit fiiie poft ambitione fub foederi > 
bus graecope ut fiint Aegy ptii huius fentetiae locuplerilTimi audores ex ip 
fius Priami 8i Hedoris uolutate coloniam deduxerit itrafinum hadriati 
cum.Itaq; bello uidis fugatisq? euganeis qui mare iter alpesqj populi fe- 
rociifimi incolebat Eneti fimul Troianiq? imiucrfae illius regiois ponti: i 
quem primum eflentegrefli locum troiam nomen 
mafit :Genfcem autem uniuerfam ob multitudinem uircsqj cnetope ex ip 
fius Antenoris troianopeqj fententia eneti funt appcllati.Eneti igitur ade 
pri pulcherrimam atqj feraciflimam Italiae ora patauio atqp aquileia:qua 
pollea lplam tepope calamitate fuditus deleta rurfus codiderc romani:ali 
isq; no nullis \ ea coditis apliffimis 8C opuletiflimis urbibus ac regno mi 
rabili ieremeto aplificato.Demu ut fut res huanae ieoftates oes ac mutabi 
Ies:eneti iide q addito?aeolico digama ncneti poftea didi futiob Hunoru 
Gotthopeqj ipetu ac uaftatione fortunae teporibusqj prudeti atep falutari 
cofiiio cedetes quotquot ex uniuerfie ueneriae pximifqj Italiae urbibus # 
Peripatetici 
Venetorum 
origo 
Dores 
Diodorasflcu 
lus 
Gallia trafalpi 
na 
Britannia 
Eneta 
Epirus 
Paphlagonia 
Phylemenes 
Priamus 
Greci 
Antenor 
Ilium 
Aegyptii 
Priamus 
He&or 
Euganei 
Eneti 
Troiani 
Troia 
Eneti 
Patauium 
Aquilcia 
Aeolicu diga 
ma 
Veneti 
Hunni 
Gotthi 
Venetia 6pibus & nobilitate frtabatd huc iftu fbcu que feliciflime nuc tenetis i tit 
erat ab oi turbine & imanitate apprime tutus: CeCe oes cu Tuis 
oibus icolumes receperut.Vbi urbe uenetias diuino quoda dudu atque 
aufpiciis codiderut:qua qde una nihil e fub fole neq; mirabilius nec meli 
us.Per ide uero tepus iclyri illi maiores tui plaariqj Marcelli moti no cum 
uetere illa necelTitudie ac beniuoleria qua: Aeneae Antenoricp fuerat iter 
(e maxima:tu lecuritate & amoenitate loci poft uerfam a Gotthis urbem 
Roma i praeda & uniuerlam ferme Italia ferro igniqj uaftata cii omatifli 
maopulcti rtimaqj clafle fe Venetis puatim ac publice p oiaduitatis mu 
nera coiunxere.Quid.n.memorc lupioris illos maioris tuos aut.M.Mar 
cellu forti Ifimu ££ darilfimu iperatorerp pmus ducu uidit An 
nibale fugiete.q unu de quadragies collaris fignis mirabili fua cu gloria 
cu holte dimicauitiq no minus aduerfis qua fecudis i belli uicfbus eade 
(e ai coftantia ftrenuitatccp femp gertit inui&u.;aut.M.ite Marcellu uiru 
116 minus acrem & graue qua eloquete:q ut publice libertati bonoqj colu 
lercf.maluit iccrto ac formidabili belli diferimie Popeiu (equi quam ullo 
bladictis fortuna: ufurus bnficio lentire cu Ca:fare?Qualis at futurus erat 
Marcellus ille adolefocsrque Odauia: fbroris filiu Carlar auguftus ppter 
motu igeniiq prariHtia fibi adoptarat:fi diutius fuiiTet i uita:ex Virgilio 
nortro cognofci potlta.n.de illo cecinit. 
Quantos ille uirum magnam Maeuortis ad urbem 
Campus agetgemitusmel qua: Tiberine uidebis 
Funera:cum tumulum praeterlabere iacentem ♦ 
Nec puer iliaca quifquam degente Iatinos 
In tantum fpe tollet auosmec romula quondam 
VIlo le tamum tellus iadabit alumno. 
Heu pietas heu prifea fides muiftaq? bello/ 
Dextcra.no illi quifquam fe impune tulilTet 
Cbuius armato:feu cum pedes iret in hortem: 
Seu fpumantis equi foderet calcaribus harmos. 
Heu milerande puer fiqua fata alpera rumpas: 
Tu Marcellus eris.Pratereo reliquos maiores tuostq 8£ plurimi extiterut 
I floretilTimo lfto fenatu & apliflimi uirirquos certe01's cu ma * 
xio fui nomis fpledore rniru imodu teipublica:pfuifle coftat.Quid.n.de 
uriiuerla uertra republica uerba facia:aut fim circa publicas laudes curi 
ofiorreu quoruda ca effedu uidea ut pprije laudes 
Quo fa&u e:ut tot tataro uenctopc res gefte ad hac die iobfcuro finteofs 
uitioiq nulla ipfi fortafle ucl minima digni laude gloria offendul? 
ne foetes ii qdc uix ullu i republica uitiu ec iuidetia exeerabilius pniciofi 
«fq,Defin.it igit' fucatae fimulatoresaufticias male cofuleremedu uidelf 
MarcelU 
Aeneas 
Gotthi 
Roma 
M.Marcellus 
Annibal 
M. Marcellus 
Popeius 
Cadar 
O&aufa 
Virgilius 
Mauow id agere neqd di (cordi# \ bene morata duitate oriatur ex c ognitione il 
luftriumfacinorumtno minus Uniuerf# patriae qua optimis quibufdam 
duibus occultis odiis nocuiile iudicent'. Nos autem hoc tempore pra> 
termitlis publicis laudibus illifqj &. maximis & prope infinitis de te uno 
quod coeperamus:breui abfoluemus.Natus ergo ex illuftri genere 
cellorum adeptufq? opera parentum ea initia & adminicu> 
la omniatquae bonum 8C egregium ciuem factura eifent:&ab ipfa ufq; 
adolefcetia i rebus grauiflimis lemper fortiter mocenterqj uerfatus 
ui temporis curriculo cu incredibili oium admiratioe ad lumma gloria 
peruafifti.Conticebo eni breuitatis gratia commoda tui corporis: qbus 
heroas etiam illos quos ob excellentiam humanae natur# decitat antiq 
tas:uel aequas uel fuperastproccritate latitudinem robur couenicnte me 
broae copadione tum uigore fcintillafqj oculope integritate omuiu lenfii 
um formae bonitate ac praellantia:qua ita emines iter alios:ut ea de te iu 
re dici queanriquae de laibne canit Orpheus, 
Clarior in cudis diuus fplendcbat Iafon: 
luno & enim letos oculis afflarat honores. 
Et pulchrum dederat magnuqj & pedore fortem. 
Qu#quidem oia taetfi no mediocria ad uirtutc funt adminicula: ta> 
lia tamen funtutfimul cum corpore cofcncicant.Sola e animi uirtusrq i 
dies magis atqj magis reuirefeit ac floret:cofqj frudus de fe ferttq & 
uifiimi lunt & falutares & fempiterni.Quibus autem uirtutibus lpe non 
polles.quid [genio tuo uel acutius uel iccudius:Quis te uno dicedo aut 
grauior aut ornatior autgratior:e cuius lingua quod de Ncltore Home 
rus memorat:dulcior omni ili meile oratio profluit.Iufticia uero integri - 
tateq? tantus es:ut neq$ Fabricius neqj Cato nec Paulus hamulius nec A 
riftides nec Phocion tibi fit pferedus.Quid memore teperantiaqd miti- 
du aninvi roburiqd tollerantia & coifatiam tuam omnibus in rebus.Na 
fide 8£ pietate ueritatcqj tibi fandius nihil ducis.Facilitate uero humani 
tate mafuetudine affabilitate beneficentia tata cs:ut eos etiam qui te nu 
quanyiidciuntimirifico tui defiderio afficias. In omni autem pruden- 
ti# & confilii genere quem tibi antcponam:habeo neminem.Et ne id 
dem mirum.lta enim a primis annis & mari & terra es per omnis uicifli-- 
tudines fortunat uel tuo uel reipublicac tu# nomine in rebus plurimis ua 
riifqj &'maximis diu multuqj ucrfatusiut eade audea de te affirmare: q 
de ffrenuo at<£ fapieti Vly lfe illo Homerus poeta finxit. 
Callente dic mufa uiru:qui moenia iacr# 
Duruta poil troi# multucg diuqj pererrans. 
Et mentes hommu multorum nouit:& urbes 
fclfotl 
Orpheus 
Neftor 
Homerus 
Fabricius 
Cato 
Paulus h#mri- 
lius 
Ariflides 
Phocion 
VlylTes 
Homerus Vidit:& homfbna qui triftia plurima ponto 
Pertulit:in patriam quo (e fociofq} referret.Sed illud i te eft uirtute 01 prae 
ftatiusiquod cum exteros omni laude ateccllisrte no modo exteris om - 
mbus parem uelis fed multis etiam i rebus iferiorem.Et facis tu quidem 
oia fapieter.Nam etfi pulcherrimum ducit' exteros beneagedo luperare 
loge tame &pulchriuseft &:diuinius feipfum ita uincere: utmhil inani 
glorix tributum uideat.His artibus his lludns fadu c:ut omia i maximo 
tuo amplillimocp fenatu no modo no petes fed quadoqj etiam fugiens 
cu maxima tua iis lxude cofecutus.Quati autem faciuda fit egreg a uir > 
tus tua fingularisqj prudetia:ex iltope patrum de te iudicio facile poteft u 
telligi. apud uos ordo:id quod de romanis quodam 
gi Pyrrho cyneas rettulit:fenatus regum.Itaq; nihil apud uos te 
mere Si mature SC fapieter omuia.Quod ut re ipfa clarius pa 
teat:paucis e multis breuibusqj exemplis Si grauiilimum fenatus tui de 
teiudiciu&tuamirebus geredis coficimidisqj ftrenuitatem celeritate 
tduftriam copendio expona.Fuit florentilfimx reipublicx ueftrx nuper 
cu nobiliffimo illo 8i excello animo principe Philippo Maria anglo 
tumu bellum atque periculofumrcums initium a Florentinorum fractis 
affli&sqj rebus ihixit:quicu a uobis opem & auxilium imploraflent ad 
uerfus eurqui cu uetus uobis necefiitudo atqueamicicia femper fuerat: 
cu graiif detrimento ueftru xranu affecerunfctum in tanta rerum diffi 
cultate uos conieceruntmt de uniuerlbquandoqj iperio iuire diferimen 
cogeremini.Cafalem cognameto maioremrquod quidem oppidum po 
fitum eft iu padi riparoppidanorum defectione tenebatis.Id Philippus i 
genti ornati ilirnoq* exercitu clalfeqj munitilfima flumine terraq? ador 
tus indefclTe aCqj acriter oppugnabat:8C pilis faxeis & mi (filibus atep om 
ni ac telorum genere:Permultum enim rei fuxeum loeu con 
dudturum arbitrabatur uel ad tutandum agrum cremonefem uel ad tol 
lendam fpem ofti fubuehendx c alTis aduerfus urbes fuasrqux pado ad 
iacent.Erant iam oppidani peregrinicp milites aifiduis uigiliis & labori > 
bus ita defeifi Si exinaniti mribus corporummt de deditione confiliu ini 
rentTu nero qui oppidanistcun&oqj prxfidio prxfeftus intelligeres:qri 
intereilet illud oppidum non (blum ad turbandam rem holtis fed etiam 
ad Brixix (alutem:qux rei frumentarix mopia laborabataicc ei aliunde 
quam ex Calale quo a uenetis per padum nuper maxima uis frumenti 
eiFet adueda:confuli per id temporis ac ,puideri poflefcomnibus Si ani >■ 
mi Si ingenii uiribus contra annixus alios beniuole monendo alios acri 
ter acculando hos adhortatione illos minis fingulos fingulis remediis ut 
«fui erat impellendojillud breui confecutus es prudenti oratione & ani 
Romani 
Pvrrhus 
Cyneas 
p .., 
yhi lippus 
p!lx . . 
Florentini 
r rv 
p a*aas 
‘ ac*us 
„ , . 
°nxl* mi magnitudinciquod alius quifq in tanto hortium terrore in tantis dif/ 
ficultatibus oppidi nullis uiribus iperare aufus eflet Fruftrari enim ho *- 
ftis cum Tua Ce uidiilet fpe ob unius Iacobi Antonii Marcelli confiliu at 
<5 diligentiamtcoadus ert deniq; inde abducere fuas copias.Quse qdem 
res cum magnam de tua prseftanti fingulariqj uirtute admiratione apud 
hoftem tum praecipuam apud tuos tibi laudem comperauit. Obfidcbat 
Philippus idem maximo Scfirmiflimo.equitatu peditatuqj urbem Bri 
xiamtquac omnium caput eft:& populo atqj opibus pra; - 
potens Eoqj iam res erataddudaob diuturnitatem belli obfidiomlquc 
molemtut clues prefli fame & rerum neceflariapt omnium defatigati in 
opia i ultimam elVent defperatione adi: Nam & uniuerjfus capus ea tepe 
ftate6C municipia caftellaqj montana fere omnia in hortiu erant potefta 
te.Itaqj nullus aditus in urbem patebat oino:adeo Nicolrus ille perufi > 
nus Philippi imperator uigilatiflimus bellicofiffimuscB locos ois no mo 
do urbi uicinos copiis liris cuftodiisq? uallarat.fed etia eminus iacentis 
per quos ullus patere poffet accdTus:muniti6e firmifllma arteruabat. 
Rumor quottidie magis apud Venetos icrebrucrat propediem Brixiam 
perduram nifi & frumtum &auxilium illico mitteretur.In tata rerum ini 
quitate cUm fluduarent patresmeqj quid confilii caperent i cafu tam 
petino 6£ tam difficili offerretuntum iplc ut es ingenio acerrimo & amo 
ad res magnas atqj periculolas inuido:te ultro quafx alter Scipio ad id 
negotii ateg diferiminis iturum polliceris;Cumcg no nulli te rem fupra ui 
res conaturum diccret:aliudc£ nihil quam mortem tibi & lenatui dede - 
cus reportaturum dolus Franciicus Folcarus priccps ille fapietiflimus ert 
inuetus:qui mirifica tuae diuinatqj uirtutis grauiflimus iudex ac cefor & 
probaret tua profedioncm:&magna ex ca utilitatem ac laude ad repu-* 
blicam perneturam certo fperaretTu autem morae omnis impaties iter 
arripis per mia uillmm diuerticula per iacceffibiles uepribusqj cofeptos 
atq3 mitere ipeditos filuape ambitus per afperos motium faltus rupefque 
pr.ecipites.Et ita omni quiete uacuus diebus coniungcns nodes quo te 
pore ducalis miles Brixiae turrim cepcratcratq? i urbem iam populabun 
dus dcfcefurusaopinato ipfe ac fubito quas cadi tu s milium mime: cum 
ardetius pugna utrinqj ferueret:cum plubeis ornriia pilulis Icorpionibus 
&: miffilibus ftreperefcatq? intonaretrappares iter ipfas dimicatium dex <• 
trasiQuem hortes repete intuti atq? ftupefcetes:taquam fluminis idu ali 
quo tadi eent fefe cotinuo omnes & ab urbe & a turri quam occuparat: 
pracipites aucrtcre:coadiqj funtab ofidione re infeda difccdere*Tu aut 
recreatis confirmatisqj ciuium animis oratione primum deinde etiam re 
rum omnium copia & prjefidio Roatoqj municipio tuo etiam dudu ex 
Philippusdux 
Brixia 
Coenomaiii 
Nicolaus 
imperator 
Scipio 
Frahdfaisfb" 
icarusdux 
Roatrnn oblidetium hoftium faudbuiereptdu agmmucrbnenlem qui ab iifdc 
hoftibus premebatunmira celeritate reucrtifh:cums aduentu ueronenfi 
prefidio quod hoftilum metu uirium ltra moenia urbis fe cotinebat: ma 
gnisq? premebatur incomodisrcofirmato tebusq; neceflariis & oportu - 
nis omnibus iftru&oragcr ueronenfis omnis qui ad Mintium iacens la > 
bare iam 8C lentire cu hoftibus cocperat:ad fanitatcm rediit nihil fide ad 
uerfusuenetosfibi fandiusducens.Cumqjnon multopofteaidePhilip 
pus maiore apparatu & uiribus bellum Brixianos inftauradet:cladcmq$ 
in Benacum ualidam & ingentem inuexiflet:omnia<5 terrore tumultuq? 
impleiTctuiouum ipfe nauigandi genus & nunq antea auditum cxcogf • 
talh:&id quidni],tum admodum (alutare uenere dicioni: quod excplo 
poftea nocuit plurimum regia: urbi Coftatinopoli.Nam impius ifte Ma 
hometus Amorathi filius eodem machinamti genere traduda clalfe per 
cotincnte a Bofphoro Coftatinopolitanum in portum iexpugnabili illa 
nobiHflimaqj urbe potius eft cu maxima chriftianop: ouim iadura. Lau 
datur fanc Xerxes quod Aliam atqj Europa ad hellclpotum ponte coiun 
xerit:quod cotinentem ad Athon liauigabilem reddiderit. Sed loge tua 
e laus illuftrionquod claflem uencta quali Datdalum remigio a\ayi cx' 
lo ipli credideris. Nd cum oia municipia & caftella qire Benaco adiacet: 
i hoftium edent poteftate:nec ullus pateret aditus ad claflem deducen 
dam in eum lacumimontium iter ad nauigandum mirabili quodam in 
genii acumine reperifh.Compadis enim trabibus squalibus inter fefep» 
nauium latitudine atque longitudine intcmallisiilliique fultatim excifis 
in longum pro carina: dorli capacitate in iis myoparones biremelque at^ 
que triremes omnes lingula: lingulis linit impofire.Et ita ab Athcli flu >• 
minae per afperrimas atque eminentis montium rupes fcopulolque hor^ 
rendos ad ipfa ufq; caligantia montium cacumina rudentibus acma^ 
chinamentis incredibili funt trade eadem ui at 
que induftria retinaculis tamen quibulHam impetum moderantibus 8C 
aqua ueluti peremni in trabium fulcos infulamc nimio pondere ac mo> 
tu acccnderenturteadem inquam induflria eaedem naues omnes fuis or 
dinibus a fummo iplb montium uertice fubieda praecipitia demiflktpri 
us in Benacum uilse funt delcendiflerquam de illarum molitione quicd 
audiretur.Quarum fubita prelentia quali portento hoftium animi con 
ftemati nihil libi inhonefta fuga potius duxere. Magna tamen ex parte 
formidabilis illa Philippi cladis aut capta eft aut demerla.Blafius at axe 
retus cladis eius pfedus q paucis an anis nobilidimu rege Alpholu i mari 
tyrrheno cu duobus fimul fribus totqj rguf ac ducibus ad Caieta illuftri 
illa nauali pugna fupauerabK i captiwitate egerat pifcatoria ifcefa cym* 
Philippus 
Brixiani 
Bcnacus'< 
Mahometus 
Bofphorus 
Coftatinopoli* 
Xerxes 
Alia 
Europa 
Hellelpotm 
Dsdalus 
AtheCis 
R. 
151311115 cxa 
Alpnoitts rex 
'-aieta ba in fugam uerlus holtiles manus uix effugitEt hxc quidem uf&oria 
tibi tota eit danda:cuius caliditate H cofilio fa&um e:ut inceretur. Ad 
hxc cu non inulto poft tempore idem Nicolaus iperatorcum igentibus 
copiis ac uiribus ueroneiem uincentlnuqj agrum non parua ex parte oc 
cupaflet.Venctorum imperium i tanta rerum mutatione iltabilitateque 
animorum non mediocri periculo laborarct.Totaqj fpes i uno Fracifco 
Sphortia fortiflimo & fortunati ilimo imperatorerqui mic Mediolancn> 
fium dux & iiubribus & tot amplillimis urbibus pacatillime imperitat: 
ubi accerfitus a Venetis cu exercitu quadraginta millium militum rei ue 
Ilia: auxilni ferrunfccerte nili tua lduftria obuiam occurrifiesifmftra for 
taile tatus apparatus extitiflet.Nicolaus eni qui tanti foeraforis aducntu 
prarfcnlerat:cum non eifet ifcius:& quantus Fradfcus eflet in re bellica: 
& qua ipe illo uiribus iferionfe praerupta latiflimaqj folia ac uallo & tur 
ribus munierat futurum opinatusmt ante urbeVerona quam oblidebat 
potiretunqua trafe uda: foflx Francifco facultas elTet.Tu uero q ut es me 
tis acie acutiflimus & rerum peritiffimus humanarum uiri confilia opti 
me callercsuntellccta periculi magnitudine nihil co&atus tccum aflunv 
pta paitc prxfidii ucroncnfis itrepide atqj expedite per medias holbum 
ftationes cudis munitionibus lupatis ad luga montium inaudita celeri-- 
tate peruafiiti.llludcp es ,ppere confecutus:ut municipiis cunctis caftellif 
cp recuperatis & holtium prxfidiis pullis omnibus te quaprimum 
ratori Francilco c6iunxeris:& exoptati in urbem tranlitus comitem fimf 
duceqj prxftiteris.Qua quidem re audita oonfeftim Nicolaus oblidio- 
liem omnem deleruit:fugx limilcm reditum faciens:paruq$ defuit:quin 
a Sphortianis inlequentibus caperetur. Idqj opinione oniniu fa&um eet 
nili a fuis domcfticifq; militibus fublatus humeris:nam du incautius fe 
Nicolaus reciperettequus in praecipitium obuiurn lapfus efhcx ifcquciv 
tium manibus eflet ereptus.Tua igitur no minus diligentia quam tanti 
imperatori aducntu ac uiribus factum uidemus:ut & ucrona oblidioe 
illa ducali :atqj imminet! captiuitate libcraretur:8i Vicetinus ucroncnfis 
que ager omnis recuperatus immortalis ageret tibi gratias. Si uelim oia 
tua facinora fingillatim fuoq; ordine referre:dics me de- 
ficiat.ltaq? exteris omilfis illud certe reticedum non e. Cum idem dux 
Philippus fuperato etiam Mintio uerona urbe per infidias eflet potius: 
nihilq? ei dceflet prxtcr arces:& iam ciucs omnes alii pterriti ob tantam 
holtium multitudinem quos intra moenia receptos curfitantefqs 
bantialii rerum nonarum cupidi:utpopulorum mos: fe Nicolai unius 
potcllati permitterent:tu acceifito imperatore Francifco qui iuga fupra 
Benacum occuparet aduerfus holtium prxfidia: confeltim fuperiorem 
Nicolaus fpc> 
rator 
Fr.Sphortia 
Philipptisdux 
Mincius 
Verona 
Fr.Sphortia 
Benacus wgreflus arce cum expeditiiTimis uiribus in urbem redis.Tantufqj \ ho 
ftes impetus factus eft:ut firmifltmus ille pons qui Athefim cotiiungebat 
laxaretunatq; una cum igenti militu numero in fubiedum amnem fra- 
dus corrueret. Aufugit igitur bellicofiflimusilleinuidufqjNicolaus 
nec eum puduit clara uoce teftari apud Philippum Maria fe ab uno pa- 
tricio ueneto Iacobo Antonio Marcello urbe uerona cxtrufum ee.Quin 
etiam imperator ipie Francifcus fxpenumcro alii% permultis audienti- 
bus quotiens de tuis Laudibus loquiturdoquitur enim # frequenter # p 
libentenaddit etiam illud Nicolaum perunnu non minus tua quam fua 
opera urbe uerona ee eiedum.Sed oium tuorum qux 8£ plurima & pul- 
cherrima facinora fuerunt:illud mihi uifum eft ueluti coloflus aliqs ex- 
poft Nicolai obitum quo nihil Philippus unquam duxit i ui 
ta trirtiustcuin uertrx copis Adduam ufcp uniuerfum Philippi agru po- 
pulatas eiTent Michaele attendulo imperatore:faduqj utiliiVimum omni 
bus uideretur.tranfmittere quaprimum i agrum ifubriunv.quo & Medio 
lano# laudi# Como# Ticino ac reliquis infubrium populis facultas 
eorum omnium tolleretur:qusfunt ad hominum uitam uidumq? ne- 
ceftariamemo in tanto exercitu eft inuentus:qui prior flumen peruade- 
re auderet.Na iam hyems erat afperior# Addua qui fua natura femp e 
altus:tunc imbrium ui magis intumueratuiorticibufq? feruebat: # pon- 
tes omnes im Mediolanenfium erat potcftate.Parandi autem ex tempo 
re nauigii nulla pipilabatur occafio# celeritate opus erat # diligentia. 
Hic tu exteris trafitum detradantibus aio illo tuo infrado planeqj Mar- 
cellus repente flumen eques i i igrcd eris: rei iquofqj ut te fequanfihortaris 
Nufquaq? defledes inter alriflimos rapidilfimofq} uortices ante in ripa i 
fubrium uifus es:quam alius quifquam ex tato # militum # dudorum 
numero equorum ungulas aqua tinxiflet.Cppit tadem cpteros pudor: 
fecp oes atumi fortuiisq? comifereipaucifq} fluminis rapiditate amiftis fe 
infubres contulcrc.Fuit iane dies illa prxftatilfimo illi principi Philippo 
Maiis Anglo# triftis # ad mortem 11% perniciofamt qui modo ppter 
tot tantaftp uidorias # terras # maria terrore fui nominis concufliiTet: 
nunc (e uideretamilVo # imperatgre #uifu.Nam # Nicolausperufinus 
iam diem obierat# Philippus ipfe nimia uigilandi alfiduitate uifum a- 
miferatuntra Mediolani moenia urgeri# qui antea femp afflidis omni- 
bus auxilio effc confueiTetriam cogi ut aliunde auxilium imploraret. 
Tu eni unus Iacobe Antoni Marcelle:quod certe uel mea uel aliorum 
plurium eruditiftimorum #grauifl imorum hominum caufa fadu 110I- 
le:prxcipuus audor extitilli extremxcalamitatis illius clsmetiflimi atq? 
optimi pricipis:q 116 cotentus Addua fupafie# amoeniffimas late uillas 
Athefi* 
Coloflus 
Addua 
In (libres 
Mediolanum 
Laus 
Comum 
Ticinum uicofqj bonis Amnibus referti {Timos diripiendos militibus ribie&afleiaft 
tot pecorum greges tantum hominum numerum uertifle i prsedam: uo 
luifti etiam:ut uexilla ipfa fignaqj cx illa celebri fublimiqj arce 
fua Dux Philippus quantum oculi patercntur:poflet coram afpicere. 
Nam cum uniuerfis copiis intra fecudum lapidem quafi Annibal confe 
diftetcqj ab imperatore Michaele aureis militiae infignibus in illius hu- 
manifllimi principis ludibrium ornari es pafliis.Cuq} ad ipfa ufqj Tubur 
bia te quottidie inter praeli antium militum globos uifendum oftederess 
nunc hos nunc illos ad fuburbiorum irruptionem hortando incitando 
impellendomimirum ita animi aegritudinem diuino illi principi auxiftt: 
ut inde uadhemeti xgrotatione cotra&a poft paucos menfes i maxima re 
gni clade uita ipfe amiferit.Cuius morte cum omnia eiient tumultuaria 
tuis adhortationibus atq? fuauioribus laudenfes placeptiniq} addudi Ce 
uenetisdedidere:principiumfaneingensadtotumPhilippi regnum 8C 
breui conlcquendum & expedite:fi plus amor patris apjid» tuos quam 
quorudam priuatusaduerfus te kiior ualuiflet.Sed utemSkeft uulgari il 
Ia confolatione.Quid fi hoc melius.£adut perispe inter principes fimul 
tates irritametacg id quidem occulto quodaifi ac iufto dei 
confiliotquod ipfum etiam Agamemnoua ScAchille accidifle Homerus 
narratlta enim incipit carmen Iliados. 
Iram diua refer Pellids immitis Achilli 
Innumeris qua» fieua malis afflixitachiuost 
Heroumq? animas tot fortis impulit horcho 
Mebra minutatim quorum laniata moloffis. 
Alitibuiq? dedit pro regis mete deope. Atq mia? uideri nemine debet: ft 
i tot tuis & ta illurtribus fucceffibus ulli fint repti:qui tus clariffims uir> 
tuti iuiderit:ob eaqj re non patris mimis obfueritiqua tibi optarint: que 
lfedando fpledidiore effeceretcii uideamus non defuifle p ide tpistq iter 
grautffimum tuu fapietiflTmucp Senatum:& inuidiflimu principe hunc 
mcu Francifcu Sphortiam maximas difeordias bellaq? infuderut. Qui' 
bus non multum poft tps e medio fublatis pax repente:rurfiis atq} fode-» 
tas iuice e fuborta aduerfus mediolanelcstqui collari ut noihrimemores 
beneficiiaduerfuseudemhucpricipe ipie coniurarat.Quo i bello cu tu 
legatus a tuo Senatu datus legatioe libera ai multis maximifq? in rebus 
huic uni profuerisrtu illud beneficiu fuitmaximu:quo prudetia cofilioqj 
tuo ide fibi uitam forme erepta recuperauit.Franciicus enim perufinus 
qui a patre Nicolao fortiffimo iperatore no minus fide degenerauit:q Ia 
cobus frater uirtutes paternas ois no mediocriter uel squauit uel fupera 
uit cu aio efferato ac nefarrio decreuiffet huius humaniflimi pricipis ne 
Annibal 
Michael 
Laudenfes 
Placentini 
Agamemnon 
Achilles 
Homerus 
Iliados princi- 
pium 
Francifcus 
cininus 
Nicolauspici- 
tiinus 
focobus picini 
nws ce: occiiltifqj infidiis cu hdrtaret' ad inuadendahumfce urbis munitifTI- 
ma:fuburbia:cu mftmdhi Ce habere dicerctquadam mcdiolanefium fa- 
dioneiqua: fecu pro eo fentireteiufmodiqj nonnulla afferret argumeta: 
quibus facile fibi fidem uendicarat:fblus certe fmfti tu:q huc ne id face- 
ret:iis rationibus es hortatus:qbus aptiffime polTetaiaduertere fibi oio 
cauendum ede ab omni braciana fadione.Itacg abs te uno perluafus a 
Suburbiis Ce abltinuit.Qua: fi elfet ingrelfus:que Mediolanenfes nuc ha 
bent falutare:hoc principe carcret.Quid aut dica de infidiis Mogontinis 
Quas de te laudes prodicat priceps meusjQuam de te honorifice femp 
loqtYObfidebat Mogontia Fracifcus fphortia.Et in id difficultatis oppi 
dum conieccratut diutius obfidionem ferre non poflet.Iiqj de deditoe 
Mogotini c:6(ultabant:cum idem fracifcus Perufinus de interimedo im- 
peratore fuo cla cdfiliu imt.Idq; poftridie futuni eratteu tu nodu Sphor- 
tia adiens mones cu inter loquendum:ne ita folii fe quottidie immifeeat 
ordinibusbracianis:fieri enim poflemtoportunitaspariat: quod nulla 
honcitas finit.Inueterata cni efle fimultatem atqj mali uoletia bracianis 
aduerfus Sphortianos.Prceterea frantifeum non ee pris fifem & eundem 
fibi uideri incoltantem ac lcue.Itaqj cauendu eeab illo plurimu. Quare 
cu Sphortia in pofieru diem tuum feq optimu cofiliu q morem liium ifti 
tutiicp maluifietfecp ab inuifendis ordinibus abftinuiifct. Fracifcus ide 
ueritus utopinormifidias fuas illuifratas patefa&afqj teneri cetinuo traf 
fugit Mediolanum. Adda item ad hasc unii egregiae tuae prudentia: do- 
cumcntum.Ia inhorruerat anni tps:tantaqj eratadam uxhemes hyemis 
magnitudo:ut uniuerfo infubriu agro & niuibus obruto SC obltrido gla 
tie nihil pabuli ufq ofFerret" Aloyfius uermius:altiq? dudores placriqj oes 
imperatorem adeunteiiqj pro fe quifq; impenfius hortantur: ut in Co- 
menfem agrum citato agmine uires agat Sic enim fore:ut Comenfes q 
inteftinis inter fefe difcordiis digladiantundcditionem faciat.At Sphor- 
tia & fi Itelligcbat fuorum cofilia aliud nihil q prxda machinari: tepori 
tn cedens cis obfequebaf.Vcrebaf eni militu mconftatiam.lam uniuer- 
fx copix procedebat:cum tu ut es facundia infignis:ab iis coeptis & du- 
dores ipfbs milites eos docens:5£ pabuli rerum omnium in- 
opiam paffuros apud Comenfes.Apud Nouaricnfes autem fecus om- 
ilia. Quibus illi addudi rationibus cum in. nouarienfem agrum di- 
uertiffenfccontinuo ciues imperatori feSlphortiac dediderunt plures ad 
dudibeniuolentia pauci etiam metu:& ii quidem qui ad ducem Sab- 
baudice eodem ipfb dic deficere inftitucrant.Quod certo factu uidebat" 
jiifi calidiiTimo tuo fanoqj cofilio eet obtcmpatu.Qua quidem fpe Sab- 
baudienfes copia: dclfituts Romanianum Nouarienfiu municipiu i fi- 
Mogontia 
Mogotini 
Infubres 
Aloyfius ua* 
mius 
Comenles 
Nouarienfes 
Dux 
diae 
Sabbaudielcs 
Romanianu 
Nouarienfcs dem receperunt. At FracifcusSphortia «t cft aio grariflimitte quanami 
cilfime complexus pala 8£ alta uoce profefius e fe tibi debere plurimum: 
cuius opera fa&um fbretmt Nouaria potiretur. Qua? uero deinceps fut 
fubfecuta ta belli q pacis:ea diuino cofilio uoluntatiq* danda ce ambige* 
dum certe no eit.Quod aut laudenles placentineqj partes Venetas fut Ce 
Cuti tua prudetia fattu fcimus.Quod \ prefentia Duci Fracifco felici ili * 
me paret:a uobifq? defciuerintmo tua fed illop? culpa q tus uirtuti inui * 
derutreffcdu e:8C id qdem ut modo loquebaniudicio quoda ac mete dei 
Quis.n.ut eil apud Efaiam:cognouit:lenfum domini .''aut qs cofiliarius 
eius fuitfQuod fi ea qus & incomodat hoibus & a plerifcp dicunt' i ma > 
ximis qbufdam malisrfine diuia fentetia no fiutmec ea ttic in pitis tuis 8$ 
tam lecti dis rebus fine diuino cofilio acciderut aduerla no tam tibi q re* 
piiblicsaiec Valerii recetem obitum fine mete dei:q qcqd facit:ad nrunf 
facit emolumetumtdebemus fa£tu efie exiftimare.Nu idcirco \ tot 8C ani 
mi & corporis ac fortuna? bonis deterius habes:quod ex tot liberis puetg 
unu ad (e:reuocarit fi i mercatura no fumus uiuo cotenti:ni 
fi lucrum et dtgn u accelleritmu Deus iniuftus fit:fi ex tot liberis quos no 
bis mutuo dedit:unu fibi exegerit.''habes tu & filias & filios pluris mori * 
bus igenioq? eximios-.eolqi & gradiufculos & minufculostqbus te potes 
n cofolari folumeru etp oem ai iucuditateoble&arc.Vteni coeteros prse* 
tereamtquato tibi folatio:quato gaudio uoluptatiqj elfe debet Fracifcus 
tuus tanto ingenio tanta moie elegatia tanta-pbitate uitfNu habeas: qd! 
ad tua? felicitatis fumma tibi fit defyderadum:cu oculos ac metem i Fran 
cilcum unu coiecerisfNo ne etiam ifte tui eftquafimillimusfNu pueri te 
magis recordatio torqucat:qua uiri filii pratentia afpe&usq? deledtetfAt 
de Valerio mihi magna fpes erat.Quod de Valerio futui*? fpabas: id tibi 
de Francifco praftare licef.eciam Alcibiaden qui magna fpe puer fuerat 
pditiffimumpniciofilfimuqj ciuem Athena? expertae funt.Itaqj fi me au* 
diasumo te uiru magnu & lapientem: omnem i itum animi motum uin 
cies tandem: ut antea monui: atqj obftringes ratiois cuftodiamt quod 
tepus aliquado eil fa&upr.faciat ratio eadem nuctqua poftea es ufutus: 
Nec.n.tunc erit meliore uita? coditione Valerius:Et turpe cft pfe&o plus 
apud te ua ere tempus quam ratioem.Quid quod iam annu prope agis 
in luchtfHic eit natalis chriftianus. Ad proximum Kalendas ianuarias 
Valerius tuus reliqt mebra mortalia.Satis natura? aflFcdui latis cofuetudi 
ni datum elt.Redi tamen ad tc:& tibi te totum uendica*Simufne lgenio 
muliebri mulieres:qira obitu fil iop? 8C conftan 
ti & ifradlo aio tu Ierunt.''Mulier lacuna filmmiqin acie cecideratifepelies 
hoc eft illum dilUcho hilaris profecuta: 
Nouaria 
Laudenles 
Placentini 
EiaiaS 
Fiacifciis mai> 
cellus 
Alcibiades 
Athene 
Lacjenamrt 
Ike Sit flendum timidos:hiIaris te nate fepulchro 
Condo meu pariter & lacedaemonium. 
Altera cum filiu fepeliret:& tenuis quaedam anicula propius accedes mi> 
ferabi liter dixiflet o mulier fortunaercotin uo illa per geminos bonae reC 
ponditQua eni gratia filium peperi:ut pro fparta moreref:hoc mihi co 
tigit. At Gyrtia 8C lpfa lacaena cum nuncius ucniffet ex Creta:qui Acrota 
ti ex filia nepotis morte nuciaret:refpondit:none cum iret aduerfus lu> 
ftestaut erat ab illis interimcdus:aut illos interempturusdibetius ucro ait 
eu mortuum audio,p matris & urbis maioruqj Tuorum dignitate: qua fi 
tps omne ignauus uiuerc.Damatriae uero fa&um e longe feuerius: qua: 
cu accepitfet filiu & timidu efle Te idignuieu cuprimum aduenilletoc 
cidit: ifcripfitq; liumfmodi epigramma* 
Hunc timidum mater Damatrion ipfa peremit 
Nec dignum matre nec lacedaemonium.Etalia ite lacatnacu audiuiflet 
filium 8t Teruatu ee &C fugifie ex hoftium mambus:ita ei fcnpfit.Mala de 
te fama diffufa eibaut hanc nunc elueraut ne fis. Alia rurfus filium adue 
nientem intuta:& quid ageret patria pcudata:cu is rcfpondtlTet:oes pc* 
rilfe:eu tegula fublatapcuffitiatqj interemit:inquies te igtfmatu nudum 
nobis miierunt.Idetidem ctia a lacuna illa muliere factum legimus:quse 
filiumrqui ex acie fugerat:occidit:inquiens:non meum e hoc germerad- 
diditqp huiufmodiepigramma. 
Vade malu tenebras germe pete:queqj perofus 
Eurotas ceruas nec fluat ad timidas. 
Si catulus nequaprexerisato iub horchum. 
Nec fparta dignusrnec generis titulis.Et qni exepla humfinodi poflfem 
infinita poene afferre:uno tantum & pegrino & de lacuna item genercv 
faq? muliere exemplo additoacuertar ad uiroseofqj patricios ac Vene- 
tos.Lacatna quaedam mulier filios quinqpquos habebat ad id bellu mri 
ferattquodin Tuburbiis gerebaf.Quare cum lletiifeteuetum pugux ex- 
pectans.ubi quisadueniespcrcudanti ei nunciafTet filios omnis obilfe: 
non hoc inquit perciidabar ignauum maripium:fed quid agit Pria: cui 
cum ille fubdidiilet ab ea ee uictoriadibeter igitur ait accipio etiam filio 
ru morte.Sed audi iam de tuis eruditiflimis duobus: & fapientiilimis ui 
ris Leonardo Iuftiniano ac Fracifco barbaro. Hic enim fratrem habebat 
Zachariam certe grauem & perhumanu patrem ampliflinuVerone 
fis pontificis Hcrmolai:qui non fecus Francifcu educauerat atqj dilexc- 
rnt: qua fi ex fe ipe genuiifet.eu uero Fracifcys aque obfei uabat & omni 
pietatis munere uenerabat” ac fi pater extitifietuibi uero diem obiit Za- 
<harias:primarii urbis ciues ad Fracifcum uenere coTolandum: quos ita 
Gyrtia 
Creta 
Acrotatus 
Damatria 
Damatrius 
Leonardus Iu 
ftinianus 
Ftacifcus bai> 
barus 
Zacharias 
Hermolaus 
cps ille excipiebat*.# oris tranqllitate # grauitate ferm6riistut qui coiifblafH 
ri uenerdfccofolandi fuifle uiderent". At Leouardus qua conflantia qua 
sequitate ai:qua lenitate:qua ui oratiois i obitu Marci fratris uiri cotinen 
tis # itegri:qno uno nihil habebat i uita cariusrufus fuerif.qs cfl: qui me 
lius noritquam ipfe tu.Quod talium uirorum fidum laudas: quid tibi 
faciundum fitrnofti.Turpe cfl eni qua laude ipfi careamusrcam cuiqua 
utrem praecipua prsclaraap tribuere.Reliquum clbutduorum pricipum 
# Pafchalis # Malipperiuqui pntia fumma: reipublice prjeeft: & Fracifci 
Fofcarirq hunc in ea dignitatis maieftate antecetfitadytas eade in re uir 
tutes (ilentio inuolui nulla uel confuetudine uelncgligentia ueftra pa- 
tianquamq id fieri fama eft quorudam culpa:qui uel cuiufpi 
am fibi notae cofciuuel quia ncq; i fua nec in fuorum maiorum ulla uir> 
tutis luce uerfati gloriae inuidcant. Francifco enim Fofearo tata 
prudentia tanta reyt magnarum oium cognitione tanta eloquctia:tanta 
ai magnitudine uirolacobus erat filiustquem pater #qa filium & quia 
unicu icredibili caritate atcg idulgentia diligebatradeo ut eo nihil habe 
re in uita iucudius poflet ab oibus iudicari.Quid aut in ca fueritmefcio. 
Illud mihi uideor fcire nullu:aut efle aut excogitari pofle genus crucia- 
tus:quo ille fere ad mortem ufqf afHi&us fepe non fuerit. Adpofttemfi 
arceflitus ex infulaCretambi relegatus afleruabat':# in organo porre- 
dus ac uindustquo torquendi genere aliud nullu fertur necp durius ea 
ncqj horribiliusnta membratim tradus exagitatu fq$ eft:ut folutis neniis 
artubufq? laxatis exanimus ,ppe redderet'. Nu dux Francifeus aut uultu 
mutauit unquanuaut uerbum fecit ullu in tata & tam atroci filii clade g 
coram quodammodo intuebaf.Satis eni intucbafrcum 8C filii uocifera 
tiones eiulatusqj e proximo cubiculo audiret:# quod fit organi fupplici 
um:non eflet ignarus.Cuqj poft illius immanitatem fup- 
plicii coram uideret allatum:nam quo is modo duci potuiflehcui nulla 
corporis pars cofifteret.Num qd ullum inuitatu fignu oftedit i facie:qc£ 
ne eft locutus aut mollius:aut remifliusfquafi iftiufmodi queftionis hor 
ribilitas non fuperetoem mortis no dicam do'ore:qui ut docui nullus e 
fed doloris formidinem quem ldodiiudicant.Nam Pafchalis dux quo 
uno nihil produxitmatura humanius nihil mitius nihil melius nihil a- 
mabiliuS:folum filium quem habebat uiru magnu # modeftu quito mS 
fe ante ducatum amifit:# quem filii loco mirifice diligebat lolum ex eo 
filio nepote praeftanti indole # ipe maxima puerum hoc anno paucis an 
te mefibus fepeliuit.Quis eu uiditautin filii aut in nepotis obitu uel la- 
chrymulam una fundere.Et fapienter cim ullus doleahqd! 
& naturale e # ncceflariu # bonurScimus hunc calum oibus ce coem r 
Pafchalis dux 
Frarifcus dux 
lacobusfbfea- 
rus 
Creta 
Pafchalis dux Itaqj uafius eft dolortque nec primum nec (olum eflc cognolcimus. Et 
praeiens uita quid habeat i Ic boni nihil uideo.Proidelapieter aitccclelia 
Ites tota uitam odio habui.Quod fi uita habeda e odio:ut maiore oium 
caxerte mors & appeteda elt 8C amada plurimuihoc habet tatum uita in 
ie boni:quod p ea tranfitus patet ad mortemtfine qua reuiuilcere nemo 
pot.Que eni mihi probabis refurrcdurir.nifi mortem antea moriatYCu- 
pio diiiolui inquit Apoftolus & ce cu xpo.An id dixillet uirille fandi Ifi- 
mus:nili intellexi ifctrut erat omni dodrina lapietiaq; ifignis:&in hac ui 
ta mortali nihil elTc 01110 boni:& in morte ut mali omnino nihilata boni 
etia plurimui’ Quare fi Erancifcum philelFiim tuuneqiu & ipc i fimili ca 
fu e:& te pJurimy diligit:audire lequiqp inftitueris I acobe Antoni Marccl 
Ie:no modo no lugebis obitum Valerii filififed gaudebis potius:qm cum 
lio adu eft optime.Exultat ille ntic inter angclopc choros pturbatioe cu- 
racp oi uacuus.D minae fubftantiae uifioe fruitur.Tibicp p i idulgentifli- 
mo:quo du erat in terrismihil ftbi neq? carius hebat neqj iucudius: i caelo 
domiciliu parat.Ineft eni adhuc in filiis noftris fandus qda appetitus re- 
cipiedi corporismt quo locio i terreftri ac peregrinatoe 8C comite uli funt 
cu eo et fif in caelefti tranquillitate & beatitudine gaudeant.Quod II cor. 
p iis appetunt fecu ee:parentes etiam portio corpus exonfentaneae 
appetunt.Quid igitur doleamus \ gaudiis k gloria fllio^efAt indulgen- 
dum aliquit fuit natura defyderio: ne II efferuefeente adhuc uulneri re- 
media fortiora eftent adhibita:dolor magis atq$ magis exagitatus incru 
delceret. Qui enim recenti uulneri curationes adhibet ualidioris: do- 
lorem exafperat magisrquam lenit. Sed ecce annus iam tibi praeterit. 
Satis natura imbecilitati latis opinioni fatis officio tributum eft.1 am ra- 
tione uti nos decet.Priuatus dolor cu amicorum dolore tibi eft digeren- 
dus.Omnes enim quibus es canftimusitua caufa dolemus. At fuerit uel 
humaitatisxuius mirifice ab omnibus laudarismel liberali tatis tira qua 
caeteros homines antecellis:libcrare nos tadem omni doloris aculleoiqd' 
una fime re fcceris:fi te uiderimus finem impofuifie tatae doloris acerbi- 
tati.Quod fi neqs tua neqj noftra etiam caufiuut tibi tuxep aetati parcas: 
potes adduci moueant te faltem reliqui tui liberfiquos tuus maeror tenet 
in lachrymisanoueat luca uxor nobililiima prudentilTimaq; uirago q 
longe magis tantus dolor tuus affligit:quam communis iucundi flimi- 
q; filii mors commoucrit. Quam eius ingenium eius moderatio me 
deledat. Quem fe maiorum fuorum fimilcm quam fc oftedit illuftre. 
Eft uxor ifta tua patauia:8C ex leonibus quidem patauina:Fertur autem 
leon inter Antenoris proceres clariffimus extitifle.Ex illo aut audore leo 
imm familia patauii emanafle ne graece quidem negat hiftoriae. Quare 
Eccleflato 
Paulus apfs 
Chriftus 
Fracifcus pili- 
lelfus 
lacobus anto- 
niusmarcellu5 
Valerius 
Leones 
Antenor 
Leon 
Patauium ut nobis amicis oibusmt liberis tuis ut tata pbitate ux6ri tam diuturna 
tam grauem tam itolterabilem animi moleiliam oino auferas:8C monet 
tempus & cogit ratio.ld aut facillime a!Tequaris:fi iifdem remediis i tuo 
ifto caliimt aliquando iflitueris qbus ipe in obitu Olympi mei fum ufus 
Nam ad eas exteras rationesiquas modo collcguplurimum tibi prode - 
rit:no ad leniendam egritudinem folumded et ad lxtioris uitx fuauitatc 
fi oem Valerii filii infatiam fi indolem fi ingenium fi corporis formam fi 
morum probitatem hac decus fi dodrinx & eloquentixftudium fi tot il 
las tantasqj uirtutes repetere tecum aio pcrrexens.Nec.n.elTe debes obii 
tus:cum tuo ex collo ualerius penderetreum te ofeularefrcum hxreret ili 
brachiis:8i quo magis garrula lingua balbutiebat:eo fiebat uerboru 
offenfione iucundior auditu.Reminifeere prxtereatquam lucebat i cius 
oculis icintilla uigoris tui:& ut morum fiinilitudo tanq per cutis ca 
rumpens fpeculum ai tui magnitudinem ac prudentiam referebat. Re > 
cordare faciem illam niue oi candidiore rofeascp genas purpurx qfimiU 
limas.Nonne fic ore matris uenuftatem formxq? patemx dignitatemre 
prxfentabatmt uno in corpore uterq? cognofei pofletfRepete eius man 
fuetudinem & modeftiam:qua erat tanta: ut oem uinceret fandimonia s 
Neqj.n.ingenii dodrinxqj &eloquentix bonitate abutebatur:ut in fup* 
biam elatus abducta fronte xqualis exteros contemptui haberet: fed fe 
oibus facilem affabilem amabilemqj prxftabat.Grandioris uenerabatur 
prxfertim eos:qui uirtute &grauitate antecellerent.lnferioris uero tanta 
fibi conciliabat beniuolentiaait fe illis parem facere inderetur. Et adeo 
gloriam purgati animi uirtute anteibat:ut nuUam aduerfus fe concftaret 
inuidiam:fed xque diligeretur atq obferuaretur ab xqualibus oibus. Et 
quafi intelligeret ex xqualiutn moribus fe iudicatum lruillorum pueros 
rum femper confuetudine utebatur:qui oi uacarent incontinentia:quos 
nullius flagitii reos fentiret:quos ad difciplinam:quos ad probitatem in 
citatos agnofcere.Quos tamen omnis quafi ftellarum fulgores ipfe tanq 
iubar folare quoddam mirabili fplcndore obumbrabat atqj obfcurabat 
& quo magis ab illis fugeret honorariteo fe honorabiliorem prxftabat: 
quoqj erat ai celfitudine excellentior:eo fe humilitatis uirtuterqua apud* 
Chriitum primam efle didicerat.magis deiiciebat.Iurgantis aut inter fe 
fbcios queqj pro more cuiusqj aggrcdicbatur.alium monendotaliu blan 
diedoialium rogado:8£ ita ois leni amicoqj fermone mutua beniuoletia 
ueluti fbederabat.Quodfiquemuidifletex fodis aut uerbo lafciuo uti 
aut ieptiore:illum uel cotrada frote uel trifti uultu afpicies arguebat leni 
ter ac fubmifTa uoce iquiens eiufmodi fermonem no efie patricii nec ige 
nui pueri:8C quod oris oronem uolutas oftederetf.Et nequa uanx cog 
Olympus 
Chriftus tatiois fagipta feriri pdffet icautusmullum otiu admittebat .Nam quado 
ab aliis rebus fibi otium uidebat oblatu:diuina aliqua oratione aio uolu 
tabat:qua ueluti clipeo uathemetior idus ois repellercf.Quis.nadeo eft 
a natura bene iititutusmt tanq fenfus expers pturbationu initiis no taga 
tutfquibus tn refiftere:8£ eas no pati effundi latius fummae uirtutis e. Me 
minerat fane quod feriptum efbpdiuius effe cor hois a pucricia ad malu 
Quare tamctfi eratgenerola quada atqj pocne inaudita ai magnitudine 
ab ira tn quam no nulli cotem fortitudis effe dicutnta fc compefccbat:ut 
iratus nunq uideref.Repetebatn.frequetcr aio no modo illud Archyta 
tarentini dictu in uilliciimrAfficerem te fuppliciomifi iratus eifennlcd ct 
multo me|yis lllijd ,pphcticum:Turbatus fum:6C no funi locutusiatq; ira 
fcimini:3C nolite peccare.Quid:quod ornatu corporis faculo ac mentis 
puritate deo feruiebatfDiuitiarum affluetia no uitiope fed uirtutum ma 
teria illi eratQuicqd pccuiolac aut abs te patre prudetiffimo aut ab idui- 
getiffima matre accipiebat:id oe pauperibus tribuebat.Illudqj praeceptu 
affiduo fermone celebrabatSi uis effe perfedus:uade:& uende oia:qux 
habes:8i da pauperibus:8£ ueni:8C lequere me.Et quoniam uerccudia fe 
no metu ad uirtntem munierat:modeffe femp aliqd pponebat. libenter 
audiebatmec unqfine igenito illo pudore:q ornabat ajtatdpponcntibus 
refpodebatReda fufcipiebat.quae praua effe aiaducrteret:acriter cofuta 
bat.Operamqj dabatmt aduerfarium docere magis quam ulcere uidere 
tur:Siquid boni aut feciffet aut dixiffet:eius laudem oem uel in parentes 
uel i magiftros referebatQuod fi quicq:utfit:aliter cueniffet:q uellet fu> 
um effe erratu diccbat:magiftros aut aut paretes nulla ee i culpa.Ita eius 
fecudum igenium multipliciu uariai&rqj laudum itudiis tenebatur:ut in 
ftar \xtx legetis hubenlqj agri culmis atqj ariftis luxuriatis fupra oes 
tutis gradus mirifico incremeto quottidieadolefceret.Quid.n.plura me 
minerinffNihil eius ingenio natura docibilius protulitmihil acutiusini > 
hil feradusmihiladmirabilius.Etcum non eet in dilcendo minus uelox 
quam in audicudo:qute didiceratuta memoriter tenebat:eloqucnterq},p 
ferebatmt diuino quoda afflatus numie quiret ab oibus iudicari. An hxc 
& alia fere ifinita fi tecum tactus recefuei:is:no cogitatioe ipfa tatabere? 
no geftesfrio exilies gaudio rEqdem exiftimo te illum nuc abfente perim 
de reflexa ceruice iter dormiedum pcrlepe & qiuerere & afpicere & com- 
plecti & alloqui:quafi praffentem.Nu tibi ex illius recordatione fua< 
uitatis fuperelbcum uidef adhuc cogitanti tibi oculos tuos deolculari: 
uultui hxrererccruice compledi ulnulis:tecg bladiens rogare: ut follicitu 
dis taedia abducasmt curas leuesmt aegritudine oein aio abiicias:ut nihil 
lermli us ni hil lagmdius nihil ener uatiusnihtl humilius nihil deraiffius 
Architas prae te ferasjcumq excelfiore loco natus fistq res illuftris tot tatafcp gcfle 
rismulium tuum neqj di&um neq* factum latere poifitHzc inquam ti 
bi remmifccda funtlacobe Antoni Marcelle:atcp uerfanda frcquetei aio 
Quod fi fa&um abs te fueritaio poteris no miro pfundi gaudio:cum in 
tellexeris 8C tibi & filio cofultum ee quaoptime:illi qdermquod poft inno 
center 8£ bene a<ftam fkculi uitam aeterna adeptus beatitudinem ia nihil 
Gbi fentiat fbrmidadum:tibi uerotquod certo fperare liceat a Valerio tuo 
paratam i cado fedem:ubi tu no poft diuturnum admodum tepus traqb 
lam atqj iucundam uitam una cum illo p fempiternam gloriam fis a&u 
rus.lnterea uero quod reliquum eftrad idem te adhortaboriad quod Ni 
coclen regem llocrates.Quoniam mortale tibi contigit corpjis: animus 
autem immortalis:eniCere:utanimi’memoriarelinquas immortalem. 
Ex Mediolano anno a natali chriftiano millefimo quadringentefimo fe 
xagefimo primo.viii.Kalendas Ianuarias. 
Adilluftrem&fiimmumuirum& claementiflimum patrem dominum 
Alphonlum Sandtae Romanae ecclefiae cardinalem. 
Fracifci philelfi praefatio in Ariftotelis rhetorica ad Alexadrum regem* 
Vm fuperiore ano Bononiaedocere clariilrmcpr qcP ea i 
e urbe nemini maioribus aut honoribus aut praemiis unq 
cotigit:coeperc no nulli & nobiles & magni uiri dare ope 
ra graecis litteris:qppe q iam aiaduertiflent:fi fecus face -- 
rent: ne p dignitate ad latinu eloqum eniteref.Quarc cu 
Ariftotelis praecepta illa iis graece legere:quae de cimUbus caufis ad Alcxa 
dru regercum p au&oris more dodiftlme:ta ut femp difcrtifiime feripta 
finit fumis a nobis peibus cotcnderutud efficeremtea latine loqueretur.: 
Cenfebat.n.prudetes uirrquod loge plus & utilitatis & ornameti exiis la 
tinis a me fadistquonia & illi latine loqui:q grjece mallenttq fi graeca eet: 
alTcquerenf.No.n.eo graecas Iras tatopere oes difeere ftudemus: quo iis 
apud atheniefes bizatiafue utamur:ut illapc fubfidio atq? dudhi Iatinam 
lratura atep eloquentia melius teneamus k. lautius.Praeterea nefeio quo 
pa£to q minus & diu & multti graecos codices ptra&arit:& fele illis totos 
dediderintmufqjcredibile illu ac prope diuinu ladtei graecor eloquii le *• 
porem atqj dulcedine neq; apud oratores neqj apud poetas neq$ apud 
philofophos pcipiunt:quo fit:ut nri fere oes qui auris dclinirc cocupicrit: 
malint initio graeca latine q eadem grasce leditare.Ignorates hi qdem 8C 
Iacobus Anto- 
nius Marcel 
Uu 
Bononia 
Alexader rex utilius admodu fore ubletibus grxca di fceretut grarcae ubces grarcfqj cdn 
cetus auribus die no&uq? obftrepat:# queadmodu grauitate latios 
gra*cis ita nobis fuauitatc illos & quada quan diCiois ambrofia ac ne&a 
re miru immodu atccellere.Id igifita familiaribus a me illis efflagitatibus 
obftinatilVime refragari cocpi:tum qa uideba rem a nobis peti cu fua na 
tura difficile.Eft.n.in arte uerbii ikpius e uerbo expmedum quod neab- 
furde fiatdaboris nonunq rnaximidterdum aut propter iermonis uel dif 
fimilitudine ud anguilias uoti eftrtuin quia no eo me pollere lgenio ufii 
ue intelligere.-q maieftatem AriftotelicatdiCionis latius iterprstationis 
filo cxprimcrcm.Proide noleba aut icptus apud aliquos 1aut temerarius 
iudicari.Sic uirili pte refragatibus nobis clarus uir mihiqj amieif 
fime & tui nois eximius praedicator Alberthus is q p id teporis Bononiae 
qusftorem p fummo potifice gerebat:idem ccepit:quod illi antea cofuef 
ienfclludiofiftime a nobis cotcndcrc.Qui tametfi p fuo i ure oia apef me 
potclbco tamen facilius perfuafit:quod unam hac rem fore diceret: qua 
praecipue gratificari mafuetudini tuae quirem. Aiebat enim te unum efle 
qui pro regia i Ita & innata tibi animi magnificentia generofitateqj 8C in 
audito quodam Ipledore magnitudineq* igenii cum reliquas ois illuftris 
difciplias ifignisqj uirtutes maximi pederesrtum afee elcgatioris artes in 
primisJd mihi uir ille & amicus & grauis pfuafit haud (difficulter utpote 
que uera loqui no minus nofle:q uelleriapridem aiaduertiflem.Quod q 
dem cum aliis multis rebus de illo expertus fum:tum i iis laudibus quas 
detua felici SC augulta illa bononiefi legatioe dies noCesq? prsdicabat: 
Eas enim ita ponebat ante oculosrut mhilpoltea bononienfium reipu - 
blicae acciderit:quod non multo ante impendere:uel lapides ipfi proui - 
derint.Et profe&o fi tua fequi ueltigia quibus ea res erat in manu: uoluif 
fcntmecp ipfi excidiffent.neque tanta tamqj pratclara urbs intantas cala 
mitates xrumnasque decidiflet.Sed de his atias.Cum hanc igitur tradu 
Cionem non ingratam tibi futuram intelligerem:utamiriflimo horni- 
ni morem gererem:iddt:utmeipfum tuo nomini cum Albertho meo de 
dicarem:oblitusi fum noltri. Omnia uincitamor.Rem difficillimam & 
meis imparem uiribus fum aggreflus.Audentis fortuna iuuat.Potuitho 
mericus ille Aiax hcctora:quem necp Vlyfies necp Neltor in pradium pro 
uocantem excepifletifola audacia &aggtedi:8C fingulari certamine fu - 
perare.Potuit & Troias idem ab incenfis iam nauibus fufis achiuis om - 
ilibus arcere:potueri mus fortaflis etiam nos etfi minus orationis Aflfto- 
telicx nitorem : at ipla certe lenia latinis uerbis explicare. Verumne id 
unum omiferim:Nos a Fabio Quintiliano non nullis in dicioni- 
bus interpretatione diferepafle. Idque non inconfulto faditatum 
Aiax 
Vlyfics 
Neftor 
Troes 
Achiui 
Fabius quinto' 
lianus KOu 
demegoricum 
procatalepfin 
Cicero 
M.Tullius 
Horatius 
cus 
Eufebius 
Hieronymus 
Ariftoteles 
Alexander rex 
Alberthus 
Alberthi 
ut quod ille demegbricum uerbum e uerbo exprimens 
cocionale genus: & procatalepfin prxfumptione dixe> 
ritmos ufitatiore uocabulo deliberatiuu:& prxoccupationcm no abfur> 
dc:ut arbitronexprimere maluimus.Sic & alia plxracp inueniri cotigerit 
Na quis pdodus ille qde & acutus uir fuit:ueluti certe e uoluit th i nonul 
l*s uerbis & rebus magis fe fui q Ciceronis fimilem dici. Nos aute &.M. 
Tullii & Horatii flacci & Euiebii Hieronymi q latmiffimi fif & eloqntifli 
mi extiterut:telhmonio & auctoritate freti:! id maxime Audemus: ut q a 
gtxcis trafferimusmihil aliud quo ad eius rei fieri poflit:q latinitatem ia 
piant.Proidc Sv hoc pntis opis ad caradcra ac figuram pro uirili 
Parte tmduximus.Sulcipies igif pns hoc quicqd elbmunuiculi magnifi 
ce phquod fiquidem audore ipm tecum reputes Arift6teIcuio te mm us 
c mgiapiapia genito magnanimo pricipe:quam Alexandro macedonu 
reSe dignum exiftimes.Si noftra uero in te obferuatiam fi noftra i Alber 
thum & in jxlara oem Alberthorum familia diledionem amoreqj coniy 
deres:8£eximium certe id \ primifq? dcuotu.Cxteru fi hilcc te rebus dele 
dari intellexero:efficies:utpropedie huic quafi pludio maiora fortafle 
qda ualcntioracg certamina fubneda.Intra uero hucAriftotele leditabis 
Intueberif magna ex parte.*qux a maioribus noflris de bn dicendi fci 
entia & tradita uobis ac relida funt:ab Ariflotclico fonte peepta illa qua: 
qj emanauilfe.Qua quide ex re eo magis eoru impudentia mirada eft q 
cum Ce Ariftotelicos dici uolunt:& loquedo 6C feribendo abfurdifiimi fi* 
mul & infantiffimi plane reperiuntur. 
. 
Ariitotelicus 
fons 
PRAEFATIO. 
Ariftoteles Alexandro regi falutem dicit. 
Vm tuis litteris fhdus certior lionullos fepe ad nos mififfei 
qui ut ciuilium caufarum praecepta ad te pcrfcnbere a me 
f peteret. Ego uero haud ncgligcntia quide ulla in hoc ufqj 
tempus rem diftuli.Scd ut quxrercm ita diligenter de iis aa 
te fcnbere:ut alius certe nemo qui iifce in rebus claboraiTet 
diligetius unqua icripferit.Hxc igitur rcclc mihi fuerat fententia. Nam 
queadmodum uefhu decoreatep magnificctia exteris hoibus pilare ma 
xime ftudes.Ita utetia dicedi iuentionem ac uim ea accipias mtendu eftr 
qux pulcherrima fit:apprimeqj prxclariffima.Loge cni pulchrius cft: ac 
regale magis aio eife bh collituto:quam habitum corporis uelhbus 
natum pulchris intueri.Abfurdum enim eiheu qui rerum geftag: gloria «rterts atytcccHatmideri humillimus quibufpiam indicehdo cedereipra? 
fertim cum non fis nefcius eos qui in populari principatu ucrfentur: res 
omnis ad populumtqui uero fub unius imperii dudu conffituti fint: ad 
rationem orationemq; referre.Quemadmodum liberas cfuitatis comrnu 
nis lextquat ad honcffillimum aliquem finem ducaridirigere confueue 
rit:eodem et modo & oratio tua queat eos:quos imperio tenes ad id age 
rerquod conducibile fit SCutile.Et.n.lex ut ita dixerim:oratio quadam e 
qua: communi duitatis conlenfu definita iubetrquo pado unumquodqj 
agendum fit: Accedit ad rem:quod ncqj tibi obfcurij exiftimo:folcre nos 
laudibus eos perinde atqj honeftos 8C fortis profequhq 8C ratione utunt? t 
8C oia ea duce ageje pcrgunriQui uero abfq; ratione & oratione quiccj fa 
ciunt:tanq atroces immanefqj odimustQua quidem re factum eft: ut & 
malos eorum uitium offendentes :male affecerimus:& bonos eopj uirtu 
tem declarantcstquafi beatos admirandos imitandoscp uoluerimus. Sic 
quae & quomodo futuras calamitates euitaremusibonifqj mftatibus fru 
eremur:admuenimus:Proinde & imminentes difficultatis effugimus: 8t 
abfentes utilitates comparauimus:Na ueluti uitatquac nulli maerori fub-» 
iacet:eligenda:ita prudes eit oratio dcligenda.Neqj id te praetereat: opor 
tebit:quod hominum plurimis aliis quidem lex ipfiualiis uero tua tum 
uita tum oratio exemplis datur:Vt eundis igitur tum graecis tum barba 
ris antecellas:omni tibi fludio annitendum eft:quo hi qui uerfantur i his 
excmplisjta horum imitationem per uirtutis elementa pulchre effingat 
ut haud fibi deteriora confulantifed eius fe particeps fieri & cupiant: 8C 
exoptcnt.Rerumeft praeterea humanarum auguftiffimum confulatioe 
uti.Quare ne in fupcruacaneis uulgaribusq; rebus fhidhim tibi terendu 
eft:fed pro uirili potius parte elaborandummt ipfam belle confultadi ar 
tem 8t perdiiras & tcneas.Quis.n.fane mentis dubitarit:fiquis inconfu£ 
to quid cgerit:amentiac quidem:fin aut ratione duceiiapietiae figuum ce 
Intueri etiam licet eos.omnis:qui optima inter gracos rcpu.utuntur.ora 
tione prius q rebus conueniredtemqj apud eos qui inter barbaros digni 
tate pra:ftant:orationem rebus anteire:quippc qui probe norit eam: quae 
ratione orationeqj peripedio utilitatis cognitiocp fit-.efle quandam falu 
tis arccm.Et ei ufmodi certe Arcem:quae non man u fada: ucr u m & inex -» 
pugnabilis quidem fit:in primi sep fecura opinanda.Sed uereor hac de re 
pluribus ad te icribereme fbrtaffis oftetare meipfum uideanhiice praefer 
tim in rebus:qua: probatione non indigent:fed plane patent: & in prom » 
ptu funtomnibus.Quam ob rem hxc omnia mifia facicnstilla dixerim 
(blum:de quibus in omnem uitam dicendum eft.Hoc unum ee:quo cae 
eris animalibus pratftamus:pr*c!arum quoddam ab immortali deo ad 
r 
* 
Grxci 
Barbaif fpti uideamur.Narn fiquidem & cupiditate & ira & at iis huiufcemodi af 
fefrionibus utuntunetiam reliqua quxcp animalia:oratione autem ho - 
mo dutaxat:abfurdum profedto maxime oium aedafcfi qua una re bae 
ftiis atecellimusteam beneuiuendi ducem prx liegligentia reliquerimus 
Proinde te iam pridem tua fponte incitatum etiam atqj etiam hortor: ut 
dicendi philolbphiam omni ftudio compie&are.Nam ueluti corpus bo 
nam ualetudinem ita SC animus difciplina (eruatur. Huius 
enim ductu haud quaq tibi in rebus gerendis aberrare contigerit: quipo 
tius omnia.ut ita dicarquae tibi iam parta funt:bona piae tuebere. Quod 
fi praeterea oculis uiderc ineundum efbanimi luminibus cernere penituf 
cp peripiccre admirabile certe plurimum.Rurfus autem quemadmodu 
imperator fui elt feruator exercitusuta et eloquentia qua! (ap‘ientia: con ✓ 
iun&a (it humana eft u itx gubernatrix.Sed haec oia atqj his fimilia ope 
rx pretium putomt mifla hoc tempore faciamus.Monuifti aute tuis litte 
ris:ncquis omnino mortalium huc librum accipiaf.quippe qui no fis ne 
feiusmeuti parentes:quos ex fe genuerint magifq hi quibus fuppofiti fut 
partus amare folent.eodemcp modo ii qui praeclarum aliquid ex (e inue> 
nerint:maiore ad id (tudio afficiuntunquam quibus eo uti cotigerit: No 
(ecus enim pro inuentis atqp pro liberis emori periclitentur. Eninuero ii 
quos parios uocant (bphi ftae:quoniam nihil ipi pro inerti quadam uegli 
gentia pariuntme diligunt quidem:(ed acceptis pecuniis ab fe dimittunt 
Hac igitur ob rem te uaehementer moneo:& exhortor.ita haec dicedi prse 
cepta (erues atep tueareuitcum & ip(a adoleicunt nullius opibus uiolen 
tur:fed honefte tecum decoreqj una uiuat:& cii i adultam euafe 
rintnmortalem gloriam nacifcatur. Aflumpfimus aut ficuti nobis Nica - 
nor expofuirifiqd hifce de rebus apud ceteros artis (criptores expolitum 
dh'matuqjiuenimus:Impendes aut operam et hifce duobus libris:quoru 
alter meus eft eas cotincns artcs:quas ad Hheode&e ferip(era."Alter aute 
cft Coracis.Rcliqua uero oia quis fiue ad ciuilia praccepta:fiue ad iudi 
cialia ptinentdeparati hoc i libro (cripta fut.Quapropter ex hifce ad te co 
meteriis ad ea cofcqueda abunde tibi adiumeta fuppetent.Vale. 
Phiiofophia 
dicendi 
Sophiftreparu 
Nicanor 
Theode&es 
Corax 
TRACTATVS 
Genera tria 
Species fepte 
Ria funt genera Cluilium caufapz.Deliberatiuum Dem5 
t fhratiuum I udiciale:horum autem fpccies funt feptem. 
Suado dilfuatio laus uituperatio accufatio defendo 8C 
qucftio:aut ipfa fecudum fefejaut ad aliud.Species igit” i 
r quibus ois uerfatur oratio:hae funt numero Iis autem uti 
mur 8J incofultatione ciuili:8t apud i u dices :&circa alicuius certa: perfo 
na: dictionem:de quibus quid eft oibusata poterimus apte dicere:d Gn* gillatim tmiufcuiufqs fpetiei ufm & ufum & exerdtatiohe numero copre 
n£derirnusi& primum qdem de fuafionibus eft diffuafionibufq; diccdu 
Ipfarum.n.ufus in demoftratiuo delibcratiuocp genere locum in primis 
h£t.Vt igitur fumatim dixerim.Suafio eft ad aliqd eligendum aut dicen 
dum agedumue exhortatio:Di 11 uafio uero nequid eligatur:aut dicatur 
agaturue dehortatio.His aut ita definitis (liafor oftcdatioportctihxc ad 
qua: exhortat':& iufta & legitima & utilia & honefta & iucunda & facilia 
fadtu efte.Quod fi minus id poteritidcmoftrandum criticum ad laborio 
(a & grauia quarda exhortatur haec factu & poflibilia cfleiSC q neceftaria 
Diftuafbr aut ex contrariis dehorteturioportet: ut neq? i ullum nec» legit 
timum neq;utilemeqj honeftum neq iucudum neqj fa&u poftibilc hoc 
fitiuel laltcm & laboriofiflimum id efte:& minime neccftarium. Omnes 
auta&iones hape utriufqj funt caularum particeps. Quare dubitandum 
no eftiquin oratio haru alteram cotincatiQrfje igit' fuadentes dilTuaden 
tesq; defyderare coueniatihaec funtDefinire aut iam aggrediar unum - 
quodep horumiqd fit.Demoftrabiturqj unde ea nobis in diccdo fuppedi 
tcmus.Iuftum igitf eft oium aut plurimop: no feripta cofuetudoihoneftia 
turpiaqj detcrminas.ld uero eft honorare paretcsiamicis bnfacerciSC be - 
nefteiis gratiam referre.Ha:c.n.& his fimilia no iubet feripta: leges hornis 
nibus faciundaifed cofijptudine non feripta 8C comuni quadam lege le- 
gitimu fitdufta igitur haec funt.Lex aut eft comunis ciuitatis confenfus: 
g (criptis pracepcritiquomodo unum quodep agedum fit. Vtile non eft 
prarientium bonoce conferuatioiaut abientium comparatioiaut malope 
inftantiam propuliatioiaut futurorum incomodorum innibitio.Hoc au 
temdiuidasqportct:priuatisqdemhominibusincorpus& animum 8C 
res extrarias.Corpori.n.eft utile roburiforma: dignitas bona ualetudo: 
Animo uero fortitudo lapientia iufticia.Extraria uero funt amici pecu - 
niac pollefiiones his aut contraria inutilia funt. Ciuitati aute utilia talia 
quaedam funticoncordia uires ad bellum pecunia: 8C prouctuum copiae 
(ociorum uirtus atq$ multitudoiac fumatim reliqua his fimilia utilia efle 
duci mus. Qua: uero his cotrariaifunt iiitilia.Honcrta uero funt: ex qbus 
(pledor aliqs atep illuftris honos in eosiq aliquid geflerint: emanaturus 
fit.Iucuda aut qua: afficiutgaudio.Facilia uero funtiqua: breui tepore 8C 
minimo laboie impenfoq? abfoluuntur.Poftibilia aut quaecucp fieri na - 
tura pofluntNecelTaria uero quse utfiantiarbitri noftri nonelhfed tan- 
quam ex diurna quadam aut humana neceffitate omnino fiunt.Iu- 
fta igitur & legitima SC utilia & honefta & iucunda & facilia & pof- 
Gbilia ££ neceifaria hxc fimt.De his autem dicere abunde poterimus 
SuaHo quid 
Diffuafio ad 
luftutti quid 
Lex quid 
Vtile quid 
Boa tr/plitia in 
puatis hoibus 
Bona ciuitatis 
Honefta quae 
fint 
Iucunda quae 
Facilia qua: 
Poftibiliaquas 
Neceftaria & ex antedi&is &his fimilibus:& ipfis cotrariis:& ab his qwx iudicata & 
aut a diis immortalibus: aut a claris hominibus:aut a i udicibus: aut ab 
aduerfariis nofttis.Cuius modi igitur iuftum eftettdedarauimus. Simi- 
autem iuft° z hui ufmodi.Nam quemadmodum iuftum exiftimamus 
obteperare paretibustidetidem couenit filios parentum res geftas imita> 
ri:Si ueluti beneficis benefacere iuftum eftuta & iis a quibus mali nihil fu 
fcepimustiufto fimile eft non nocere.Hoc igitur modo fimile iufto capie 
dum eft.Ex cotrariis autem opus eft exemplum ipfum perfpicuum facia 
mus.Nam ueluti iuftum eft in eos animaduertere:qui aliquid perperam 
patrauerintuta iis qui nos beneficio fouerinttreferre gratiam decet. Id 
autem iuftum:quod ab aliquibus claris uiris iudicatum fuerifcfic erit ac> 
cipiendum.Verum nccp nos foli odio hoftes infequimur: maloq? afficio 
mustfed & Athenienfes:& Lacedtemonii iuftum efte iudicant inimicos 
tnul&are.Iuftum igitur hoc modo crebra exercitatione accipies. Legitis 
mum uero quale etiam ipfum fit:antea nobis definitum eft.Oportet aut 
ubi ufui fit:ut is qui fententia dicit:legem etiam aflumat: deinde fimile 
legifcriptas eftet uero hui ufmodi.Nam ficuti legumlator maximis ani-- 
maduerfionibus fures ple&endos uoluituta & Tcdu&ores maximopere 
funt muldadi.Et enim hi furantur eius quem deceperint hominis mete. 
Et ueluti legulator heredes eos ftatuitrqui genere proximi iis efient: qui 
fine filiis interiftent:eodem modo 8i huius pecuniarum rerumqj liberti 
me nuc dominu fieri decet Nam cum iis qui ipfum liberarit:hac luce or-- 
batis proximus ipfe fum cognatione:iuftus certe fum:qui illius res om-> 
n's dominio teneam.Legitimo ergo fimile afi umiturdioc modo Contra 
rium uero fic.Siquidem lex prohibet publica priuatim diftribuere: pfpi. 
cuum eft eos qui illa diftribuuntuniuria omnis afficere a legumlatore iu 
dicatos.Nam fi cos leges ornati iubentiqui honeite rebus communibus 
iuftcqj praefuifienttnequaquam oblcurum e:quin & publicarum rerum 
diftipatoresmultadignosexiftimant.Excotrariisigituritalegitimu cla 
rum Judicatis autem hoc modo neq? ipfe folum prsefentcm legem 
haraca , a legulatore pofita dico:fed et antea ipfi iudiccs audore Lyfi 
tida:aeque atqp nuc a me dicitur fententiam de hac re protulcre.Legitimu 
igitur hoc modo tradantes multipliciter demonftrabimus. Vtilc autem 
quale fitrantea defmiuimus.Afiumcndum eft autem in dicendo etiam 
fiquid ex utili inciderit:codemqj modo tradandum:queadmodum i iu> 
fto legitimoq? tradidimus.Et fic crebris in locis oftendendum.Elfet aute 
utilis fimile huiufmodi.Sicuti namqj in bello conduciteos:qui plurima 
ualcnt animi magnitudinc:primos in acie ordinarc:codem modo in re 
bus publicis pmagnac utilitati e:prudctiftlmos multitudini i urtilTimofq; 
f (W Gmilc cd 
lUIti S 
Atheniefes 
Lacedamonii 
Simile legi 
Le&i contrariu 
® 
- ' 
Ex iudira t' 
Lvfitid 15 
y a 
y.... p .. 
imule pracefle.Et qucadmodum hominibus ibona ualitudinc caucrc ne in ad 
ucrfam icidant utile eil.Ita etia pacatis urbibus utetibus co 
ducibile elbfefe ab omni leditione curtodiant.Similia ergo utili hoc mo 
do crebro tradada funtEx cotrariis aut utile fic pcrlpicuum fit.Na fi co- 
ducit eos ciuis:q 8C & boni funt:honoribus ,pfcqui:ita punire iprobos 
utilitatis plurimum atfert.Etfiquidem inutile e:nos folos aduerfus the- 
banos bellum gerer:utile eritait laccdxmonios focios nobis afiifcamus 
Itaq; aduerfiim illos belligercmus.Ex cotrariis igitur fic utile clarum effi 
des.Vtile uero a claris uiris ludicatuni hoc pacto aflummes. Na 6C iace- 
daemonii ubi atheniefes bello fupera fient: ufui fibi fore cxiihmarunt: ne 
eorum urt>£ in uertercnt.Et Athenielcs rurfus cum pollent Iparte 
funditus euertere coduccrc fibi arbitrati funt:fi laccdaemonii fupefient: 
Et iuitu qde & legitimu & utile fic tibi tradadum e.honeftu uero & facile. 
& mcundum:& poflibile &' neceflarium quo mo & haec fupiora te tracta 
re coueniet:& de iis qde 8C hifce dicere comode poterimus. 
Vrfus aut definiemus quantu & quale & qd tu in curiaitu i cocio 
t ne cofultabimus.Nam fi hope fingula plane tcnuerimus:res ipfe 
pro una quaqj nobis cofultatioc uerba fuppcditabunt:cois aut Ipes quas 
diu ante nouerimus:facile in unaquacp cam inducere poterimus. Qua- 
propter ea lunt nobis dmidedatde qbus uulgo colu Itant oes. Vt fumma 
tim ergo dixcrimus:eaede quibus oratione hemus:propofitioes lepte fut 
numero.NecclTe eim e:nos & cofultare & orarettu in fenatu:tu apud po- 
pulu aut de (Iicrificiis aut de legibus aut de apparatu ciniliiaut de focie- 
tatibus ac foederibus aduerfus alias urbes:aut de bellis aut de pace: aut 
de pecuniarum prouetibus.Hae igit(ppofitiones limttdc qbus oiscft no- 
bis 8C colultatio 8C oratio. Hape aute unaquacp diuidamus: cofidcremuC 
cp quibus modis orone i his utendu fucrit.De facrifiCiis aut abude dice- 
re necelTe e.Aut.n.dicimus pnti i fiatu ea feruada ectaut ut magnificem 
tius:aut ut i his humilius quodammodo agedu fit.Cu igit" dixerimus ili 
pnti ilatu ea feruada efie:cas inuenimus:ex iulto qdem dicctcs, Iniuftu 
apud ois-efie:praeter cofuetudines primas qcq agere. Quodqj oia uatici 
nia hoibus iubent patrio more facrificia ee faciuda.Et quod cope qui ur- 
bes primo codi derut 8C tepla diis imortalibus erexereidiuini cultus maxi 
me funt diuq? obferuandi.Ex utili ante diccmus:quod ad rei pecunia- 
rixipelam aut priuatun aut publica: coducet ubi pro patrio more facrifi 
ciis fit indutu.Et quo ad ciuiu audentia ea res cofcrt non mediocriter qp 
pe quod grauioris armatura peditibus equitibufq; ac uclitibus ludos ce 
lebrantibus:ciucs ea ambitione deledati audetiores fient. Ab honefio 
aut dicemustfi hoc modo celebritates pulchras fpe&ari cotigerit. A iucu- 
Vtilicotrarifi 
Thebani 
Lacedaemonii 
Vtile a claris 
uiiis 
Quxfint coiv 
fultada 
De facrificiis 
Ex utili 
Ex honefto ditate ucro:{! & «arietas quarda circa electe fhcrificia ad afpC&audum ac 
cciVcritA polTibili au£ fi in eiufcemodi ludis nihil fiatmeqj paru neqj ni 
mis.Cum igitur i rebus diu coihtutis cofultatio nobishabet':cu hxc tra» 
€fcamus:opcrxpraetiu eft de antedictis aut dc horum (if ibus cofidcremus 
&ea pro rei natura cdoceamus.Cu ucro cofultcmus ut ad (pledidiorem 
quedam apparatu fhcrificia traducai«f:eae funt caufe nobis afferendae:<| 
us eofuetudines patrias mouere uideamundidtitates addere pn 
hbus haud ee fbluere:fed augere potius res antea conftitutas ac 
firmatas.Deide quod & cofentancu fifcdeos imortalis beniuoletiores in 
eos cffe:a qbus magis uencrentMtc quod neqj maiores ipfi eadem femp 
modum in facrificiis obferuabant:fed pro tempore proq; ferudis rebusj 
&priuati 8C publica: deorum cultum legibus fanciebantPoftea uero qdf 
8i ueluti in exteris rebus oibus confucuimus:ita & rcfpub. atqj priuatas 
domos adminiftramus.Dicas em opus efttfi qua ex his ita collituris utili 
tas ciuitati aut fpledor aut uoluptas futura efbqux quidem oia ita tra» 
&abis:ueluti in fupioribus di&u efl.Cum ad humilius exhortemur:£mS 
quidem temporibus e accommodada oratioidicedumqj quibus i rebus 
deterius nue heanfcq antea habuifient.Deide uero quoa ne cofentane» 
quidem fit deos facrificanti u fumptibus fed pietate potius gaudere.Item 
quod eos q fupra uiresqcq faciufcK dii & homines qftultifTimos iudicat 
Demu uero qd? nec in hominum arbitrus publici fumptus 8C 
i fecudis aduerfifqj rebus exi itu t. Has igitur cis & haru fimiles in facrifi» 
cioru ,ppofitionibus hebimus.Vtautem 8Cqux ad optimum facrificium 
ptinent:(damus 8£ exponere 8C fancire:hoc etiam definiam. Eft enim id 
unu omnium quidem optimu facrificiurquod aduerfus deos pie ac diui 
nae:ad fumptus uero moderaterad bellu aut utiliter: ad fpedacula uero 
(pledide habuerit. Aduerfus aut deos hebit pie:fi patriae eofuetudines in 
ftitutaq? no foluanf.Moderate uero ad fumptustfi no quaecuqj ad pom> 
pa milia fuerfacofumantf.Ad bellu aut utiliter:fi eqtes & milites una co> 
pofite ludos agant. Ad fpedacula ucro fplendide fi & auro &his huiuf» 
modi rebus:qux haud cofumutur:magnifice qs utitur. Quae igitur ad» 
uerfus deos feruada funfcpcrpulchre ex his coftituemus.Ex iis uero quae 
antea dixerimusiplane fcire poterimusrquibus modis oratio de unoquo 
fhcrificandi genere heri polfit.De legibus aut deq; collitu tione ciuiH 
rur^us eocfem modo trattemus.Et en! leges funt ut fummatim dixerim 
ciuitati publici cofenfus:qfcriptisterminant:atqj imperat q unuquodqs 
agendu fit.Ex uero leges colendae funt qbns magi (Iratus parui qaem ac 
multi ex fbrtitione id qd* feditione uacatMaximi aut ex totius multitu» 
dinis fuf&agiis i popularibus pricipatibus defignetur.Ita em 8C ipfe po# 
A oo/1'ibiU 
De aDnaritii 
folecbdiore 
pieauuu 
Ab humiliore 
apparatu 
A legibus H ci 
u l c ftiti tioc 
.jU ° 
%#x qma pulus qmi iplo (It eos donare honoribustquos uoluerit:haiid quaq ao 
cipietibus inuidebit:& clariores magisanagiftp probitati rtudcbunt: ut- 
pote:qui intelligat ufui ftbi futuru apud ciuis ie probari.Qute igitur cir- 
ca comitia in populari dominatu fanciri oporteat: funt. Qua: uero 
ad reliquam adminiftrationc ptinet:fingillatim exponere operofum ad- 
modum fuerit.Verum ut breuiter dixeriad obferuari oportetrut multita 
dini leges impedimeto fintme locupletum rei infidienf.Diuites aut idu- 
cantmt ultro ad publica minifteria munificcntiftimi fint:hoc autaflequi 
poterunttfi locupletes pro eatqu.t in publicu munificentiam exhibent fta 
tutis quibufda honoribus ab ipfis legibus doncntf.Siqj 8C agricolas pau- 
pibiis:SC nauiu gubernatores ue&oribus antcponatSic cni & locupletes 
tio inuiti relpu.iriferuiet.K platbes no caluniaetfed miniiteriis rtudcbunt 
Opuseprjetcrea ea fconditis legibus feueritatem inefle: qua neqj agru 
adegeitatemredigeremeq;morientium fubrtantiaspublicare fas fit: 8£ 
magnos iis cruciatus infcribcre:q hac obferuare neglcxerint:decet aute 
aliquem his honeftu fepultura locum ante urbe publica daritqui pro pa 
tria bellando perirtent:# filios ad pubertatem ufqj publicis alimen- 
tis enutririrhuiufcemodi igit" leges i populari pricipatu ferenda finiit. In 
oligarchiis uero:qua dominatu adminiftrantunmagiftratus a-* 
que lunt i oes illius ordinis uiros dirtribuendi legibus.Horu autem pluri 
mi quidem ex fortitione-.maximi uero magiftratusocculto fuffragio : 8C 
iureiurado SC magna cu diligentia atqj rtudio decernendi funt: i eos aut 
qui ulla i ciues uti cotumelia perrexcrit:maxima funt pocne coftituendae 
Plebes nanqj no ita agre patitur:quod magiitratibus caret:q grauiter & 
molcrte fert:quod afficit' contumelia.Ciuium aut cotrouerfias perbreui 
difloluere neqj i tps trahere couenit.Neq; uulgus i urbe ex agro e cogre- 
gadu.Nam ex huiufmodi couenietibus plebes turbatur:paucoruq? prici 
patus relcidut.Vt paucis igit' dixerirdebet I popularibus pricipatibus le- 
ges cohibere plebeme locupletioru bonis ihicnt ifidienturq;. in paucoru 
uero pricipatibus auerterc illos:q rcpu.gerut:& ab ibecillope cctumeliis: 
fiC a caluniisifimulatioibufcp i ciues.Qua igitur & in legibus & i oi corti- 
tutioe ciuili defideranda obferuadaqj fiinttex his cognofces.Is aute ora- 
tor q quicquam lege fuadere uoluerit.hac ondat:oportct:aqualem ec ci 
uibus 8C reliquis legibus confcntaneam ciuitaticp conducibilem ad quie 
fem SC ebeoraiam maxime: uel ad ciui um probitatem:aut ad publica tri 
buta:aut ad ipfius reipu.gloriam aut ad urbis potentiam: aut ad aliud 
huiufmodi aliquid ufui cedere. Aduerfiirius uero primum confidera- 
bit an inius lex illa communis fit omnibus.Deide an rcliqs legibus non 
cbfenriahfed aduerfetur potius quodamorpraterea an ad hojje qiue ante 
Confctariun» De focietati 
busfic 
bus 
dicta funt codu&ura fit nihih&d cotra docitura podus.De legibus igitur 
deq? colhtutione ciuili:ex his & cotendcndo 8C orado nobis facilius adi' 
tus fict.Dc fociis aut deqj aduerfus alias urbes foederibus dicere icipie 
mus.Fcedera igitJ atqj eop: ordines necelVe eit publicis couentioibus fiat. 
Socii ucro p ea temporum funt coditione faciudacum aliq filis uiribusi 
firmi limtraut bellu aliquod uideat" impedere.Autco eitcumaliqbus in 
eunda focietas:quod bello quofda a ie defe&uros putet.Hx igitf lut cau 
fierhiilq? cofitnilesrqbus pluris nobis afiilcimus focios.Necelle cft aut cu 
ieudam focietate perfuadere uolueris:ea maxime tempeftiuam oltcdas 
declaresqj eos focios apprime iulticiam colere:6C bene antea rcmpu.affe 
ciltc:dTeq$ potetifiimo: & in pximo refidere.Quod fi minus hxc oia po 
iiiberunt oratione complcdere.Cum aut foVietafohi difluafe 
ris:primum oltcdas oportct:haud mic eam facere opus elle: deinde qdf 
neque ii iulti funt:poitea uero quod 8C male nos prius affecerint. Sin id 
minus potcrimusrdiccmus eos a nobis porro habitare: neqj facultatem 
iis elfe quo nobis opportune adfint auxilio. Ex his igitur hifqj fimilibus 
circa faciundas:aut no faciundas focietates & dilfuadendi fuadendique 
ufum facile cognofoemus.Rurfus autem 8C pacis & belli faciundi maxi 
ma nobis argumenta capiantur.Cauliitaqj bellandi aduerfus aliquos 
funt huiufinodi.Ear autem elhde his tempeihue nuc ultione capiamus: 
qui nos antea iniuria lacefliuerunt aut nunc ini uria prouocati pro nobis 
ipfis:autpro cognatis aut p iis qui benefici erga nos fucnnt:aut quo au-* 
xilio fimus iniulte affectis fociis:aut publica pro utilitate:aut ad gloriam 
aut ad opes:aut ad uires:aut ad aliud quippiam huiufinodi bellum fulci 
pianms.Cum igitur ad bellu auditores uolucrimus exhortari: debemus 
ex Ius caufis qplurimas dicendo complettiiac demum dcmonltrare coi£ 
plurimaiquibus bellatcs fuperiores fiat ipfis auditoribus adciVe, Supeno 
res 5C.n.omncs fiunfcaut deorum beniuolentia:quam bonam fortunam 
appellauerimus:aut corporum multitudine atqj robore:aut pecuniarum 
afHuentia atq3 imperatoris prudentia aut uirtute fociorum aut opportu 
nitate locorum.Ex his igitur SC fimilibus qux maxime rei congruat: bdU 
lum fumi oportere exhortabimur ptes deprimendomoltras 
aut augedo atqj amplificado.Quod fi future bellum impedire ltudueri.- 
mus:pmum cx cauli inuenicda: funt:quibus dcmonltrcf autoio nulla 
autpuas humilesqj moleltias afferriiqbus ad bellum rapiamur:deide qc£ 
bellu minime coduciuerittj peurrendumiqute hoibus bello foleat accide 
reicalamitates:ad hoc ite oltendeduimqua uictoria lblent i bellado effi > 
cere:ea holtibus magis adelfe:htec aut funfcqute paulo ante commemo- 
rauimus.Futujtf itaqj bellu ex his rebus difluademus.Quod fi ab inita# 
Contrarium bello quiefccndu efie cohortabimur :fiquidem confultores fupfores fuc 
rint:hoc lpm primu dicendum erifdcccre eos:q mente ualent haud op- 
periri quoad cafum eanrifed cu uincuripacem laciuda iisefie.Deide qm 
ea belli natura fit: ut St plaerofqj exeis:qui fecuda in eo fortuna primuin 
ufi funttad poftremii perdat.Pacis ucro contra:ut& uidos feruet: St ui- 
doribus rerii bello adeptarum frudum afferat. Exponedum etiam erit 
eastquas in bello cu multaeitum uariae mutationes fieri folent. Qui ergo 
fupiores i bello fuerit:ex huiufmodi ronibus ad pacem exhortabimur. 
Eos autem quibus aduerfae in bello res extiterint:tum ex ipfis cafibus ex 
hortabimuntii ue a quibus iniuriam ante fulceperinhfuis calamitatibus 
admoniti irritare eos pergant:tum ex his periculis:quae antea quam pace 
lioluiifenc perperi fuerinritu denicp quod fati us partem aliquam luape 
fortunare potioribus ipfis ccderetq bello periculofe decernere: quo ipfi 
una cu fua re pareant.Summatim aut id fciamus oportefctuc iblere om/ 
nis homines bellu iuicem folucrc:cum aut iufta hoftes rogare arbitrent”: 
aut cu aduerius iocios ulla fuerit exorta cotetiotaut bello defatigati fint: 
aut aduerfarios timuerut aut ipfi iutcr fefe difilideant.Qiiamobrcm qux 
ex his omnibus atq? horum fimilibus comodatifilma i rem fuerint:collis 
gens qfacillime & de bello poteris St de pace dilfcrere. Reliquum eff ut 
de pecuniis comparandis iam loquamur.Primum igitur confidcrandu 
erit:fiquid ex urbis polTeflionibus negledum e:& necp redditum afferat 
nendus immortalibus dedicatum fit:ueluti fint quidam publici loci ia 
negleditex qbus aliquisprouetus ubi ii priuatis hominibus:aut uenditi 
mercede exculti fucrint:ciuitati fiat huiufmodi namqj cenfus oium ma- 
xime communis e fcmper.-quod fi nihil fit huiufmodimecefle erit p fiiv 
gulope copiis tributa inferant”.Vt pauperibus quidem indidu fit corpora 
locupletibus autpecunias:opificibus ucro arma peri 
cula.Summatim aut oportet eu qui de huiufinodi prouentibus narret di 
cere cos aequalis ciuibus St diuturnos ac magnos ee:hoftibus aut fecus. 
Propofitiones igit” de quibus i deliberatiuo uerba faciemus: St hape ptes 
de quibus orationem St fuadedo St dilVuadedo conititucmus:ex antedi 
dis cognolcemus. Rullus aut propofitiones de laudatiua uituperatiua 
fpecie dciceps dicere aggrediemur. Laudatiua igitur fpes ut copem 
dio utar e St uolutatum St repe geftarum:8C uerborum illuffrium amplifi 
catio:&eope quae abfint accommodatio.Vituperatiua aut cotra llluffriu 
horu extenuatio:obfcurope uero exaggeratio. Et digna qdem laude ea 
fu nt:q iufta q legitima:qutilia:qhonefta:qiucuda:q facilia fadu funt: q 
qdem omnia cuiuftnodi fint:&quopado iis abudae utam ur.in fu periori 
bus didtim eft. Oportet autem eu q laudat:orationem oftedat in hoc feu 
De pecuniis 
comparandis 
De genere de- 
monftratiuo hole (cu in rebus huius aliquid ineflfe:qu6d aut ipfe geflerittautp lpfijtn 
manarifcaut ex hoc cotigerifcaut huiufmodi gratia fadu fueritraut quod 
fine hoc patratu non fit.Eodem uero modo & uituperator oftedat: opor 
tefchoRt cotraria ineile iniUoquemuituperatumuelit:quodexhoc con 
tigerit hoc modo.Ex ftudioia corporis exercitatione uidorix cotingunt: 
8i ex ocio in aegrotatione indditMtem ex philofophiae ftudio hoics circa 
prudetiam furit acriores.Et ex negligentia funt rerum idige 
tes:g> hui ufmodi gratia fadu fuerit hoc tnodo.Vta ciuibus coronent' p 
multos labores pcrmultacp pericula mortales pferunt & ut iis quos dfli- 
gunt gratificent':aliud curat nihil.Quod aut fine hoc patratu no fit: hoc 
tnodo.Neqj fine nautis naualium pugnaru uidori:e:necp fine potu aebri 
etates fiunt. Haec aut atqj his fimilia proide ut fupcriora pcurtens & lau- 
dare 6C uituperare abude poteris. Amplificationes uero cxtcnuationefip 
ac talia fimulquaeq; hoc modo tractabit Primum quidem oftedes ueluti 
modo docebamus ab hoc multa uel bona effeda ee.Vnus igitur amplifi 
candi modus hic e.Secudus aut modus eft cu iudicatum aliquid traflfers 
fi quid laudes:bonum fin autem uitupes malurdeide cofcras oportet qcf 
abs te didu fit: &t ad itmice compares ex tuis maxima ex adueriarii uero 
didis minima enarrado 6C hoc modo magnum illud iudicata oftendas 
Tertius modus c:ut ad illud:quod abs te didu elbmiilimum qd ex his q 
fub eandem fpem cadut:compares.Sic enim quod abs te dicit' maius ap 
parcbitmeluti mediocri ftatura hoies maiores apparet:cum ad minores 
comparant'.Amplificare aut poteris hoc modo. Si magnu fit hoc bonu 
iudicatum:magnu appareat malum ncceifeedtubi cotrarium huic ali- 
qd narraueris.Eodem uero modorfi magnum malum exiftimatur: ubi 
huic cotrarium dixeris:magnum bonu apparebit. Amplificabis aut 8£ 
hoc pado uel bona uel mala:fi eu gradatim oftederis: quod prxmidita- 
tus iam diu fiierifcquod de induftria multa gerere aggreflus firiquod p- 
multum tempus geflcritrquibus cum nemo alius:qd'poft: hos poft quos 
alius nemo quod fponte quod ex fentetia quod fi omnes pariter atq* hic 
fecerimustpfedo bn beateq* aut contra male mifcreq; uixerimus.Opor- 
tet aut St cofcquenti cotinuationc uti:8Crem alteram tanq in altera ppe> 
rando amplificare hoc modo.Cuius uero amici cura: funt hunc rede co 
fentaneum eft fuos ctia colere parentes. Qui aut fuos parentes colinhic 
profedo uolet etia patria: bnfacere.Summatim aut fi multarum fiue bo- 
narum fiuc malapc rerum eu cam oftcderis:eae magna: uideantur necefic 
eft.Cofiderandum e etiamtqualis res ipfa uidebit':ea fuis paitibus diui- 
dedo fingillatimqj narrado:quaxj{ maior uiiafuerit:eam hoc modo ex- 
plicare couenict Amplificando igitur ubi hoc pado ttadauerisfiC pluri- mas facies & maximas.Extenuabis autem i dicedo & bona & mala (I c5* 
trano modo tta&aueris-.ficuti i magnis dixeram us:& tum maxime cum 
nullius eum rei auctorem demoftrarismel ii idminusquod minimae: 8£ 
paruiiTimarum.Quomodo igitur & laudando & uituperado amplifica-* 
bimusratqj cxtenuabimusrquarcuqj uolucrimus fcirc ex his poterimus. 
Amplificationum aut caufe i aliisquocp fpecicbus utiles funt.Sed pluria 
ma ipiare uis i Iaudatioibus uitupatioibufqj cofiltifcde qbus qde es ante 
dictis plane adiumeta nobis fuppeditabimus. 
r Vrium autem fifi modo acculandi defendediq* fpemtqua: circa 
iudiciale uerfafcanuquibufqj rebus coltat:&quomodo iis uti co 
ueniat diuidamus. Accufatio qdem e:ut breuiter dixerim: iniuri 
arum deliPtoriiqi expofitio.Defenfio aute c dclidorc & iniuriarum: qua: 
uel i accufationem uel i fuipicionem uencrintdinblutio.Cum utraqj ue 
io ipecies hanc uim habcatraccuiatori quidem diccdum cft: quando 
dem improbitatis aduerfarios crimiet':eo§£ facinora 8C iniulta & iniqua 
efferae ciuium multitudini pcrnicioia.Cum ucro ltulticia: criminet": qd* 
8Cipfiagenti iutiliaea funt:& turpia SC iniuciida:&qua:perfici nullo pa- 
bto queanfcha: & his fimiles aduerfus improbos uanofqj argumentioes 
fu nt. Ei t praeterea 6C hoc accufatorisobferuandum aduerfus" cuiufmodi 
crimia fupplicia funt a lcgibo coftituta & circa q ipfi iudkres mulctas defi 
niutreu lex itacp poena definierifchoce diitaxataccufatori cofidcrandii ut 
demoliret facinus patratu ec.Cu iudices aterime admillum fciutxria illa 
qcp aducrlarioriiq} deli&a augeri couenit:ac maxle qdc dcmollrari 
te illu:& de iduiiria no forte qdarfed debita uadiemeter opa ini uria itulif 
terqcf fi mius hoc fieri abs te potucrit:putalq3 potius ab ad u er far io demo 
liratu iri fe moquoda dcliqflctaut q> hxc agere ,pbc meditato fibi minus 
pfpe fuccelferitrdebcs ueire apd* auditores auditu itcrcludercdnqcs 
quaq aduerfarios decere utpollgeltu negociu fe iprudeter cnaiiillc di* 
catifcd an potius ueren q gerat.Deide qa quis ille iprudent gelferit: aut 
ei aduerfa: fuccelfcrit oportet ipm ta ob calus atqj iprudetia loge mulda 
ri magis q q ncutrii ppctraifet.Prarfea qd’ et lcgulator eos q ipruden 
ter delujlfent no pena: imunesiled iudicio obnoxios fccitaie oibus erran 
do noceat. Dicendii cetqd'fitaliamdenteadmifcrint:n6nullos funt ha 
bituriad iniuria qpromptifTimos.Nafti naq, occafionem qiumiq; uolu 
erint efficient. Si ueroaberrauerint rem in fortunam rciicieiites 
cio fe liberabunt.Accufatores igitur ex huiulinodi rebus ucnia: locus au 
ferendus efbficuri antea duftum eft:multorum caufa: aduerfario 
tu facinora p exageratioes demoitrada funt.Spes igit" accufandi pficitur 
ex his ptibus.Deiendedi aut fpes tribus coftafcaut enim defen 
De genere im 
diciali 
Acculatio qd 
Defenfioquid 
Defendendi 
ipecies fori oftedendum e(t:{e nihil eoyi quope accufatur:patrauifl*e:aut fi cogat 
fateri enitendum eihut geftu a fe negotiu & legitimum &i inftu & hone * 
ftum & publicae utilitati ufui efle ofledat.Si hoc aut oftendere nequiue * 
rit:aut in iprudentiam aut in fortunam gefta negotia coferens:8i iadu * 
ras ab his profedas quaminimas oftendes-.ut fibi ignofeatunoperam da 
bit.Iniuriam autem & iprudentiam & cafum ita definias:quod ex medi* 
tatione mali fit quippiamid iniuria poncrcunquies oportere poenas} ma 
ximas in huiufmodi rebus capere:quod uero per ignorantiam detrimen 
ti quid agitur.lmprudentiam efle dicendum elhquod autem non fpote: 
fod aliena potius ui aut fortuna quadam nihil eorurmquae redis confiliis 
admi ni lirata funt:perficit.Cafum efie ponendum eftidicitocj iniuriam i 
ferre malorum efle hominum proprium. Imprudenter Uero delinquere 
& circa rem geredam aduerfam fortunam pati no efie fibi priuatim mo 
do fed & commune & ipfope iudicium 8C aliorum quopeq hominum:coa 
itus aut ex huiufmodi caufis quid fateritut tibi ignofcatunpraecabere.Et 
ut per imprudentiam cafumqj delinquere tibi cum auditoribus ipfis co * 
mune efle ollendas:ltudebis. Oportet aut defenforem undicp i ntucri :q > 
hus in criminibus leges fupplicia iuflere.Iudices uero ipfi pecuniis puniu 
tur.Et cum lex fupplicia iufleritrdemonllrandum erit:aut omnino nihil 
patrauifie:aut legittimeiufteqj fecifle.Cum iudices uero confiituti fue * 
rint punitionis extimatoresu urfus eodem modo haud dicendum elhqd1 
hxc non egerit: (ed elaborandum elt potiusiaut oftendat fe paruo detri * 
mento adueriarium affecifle:& inuitum dehquilfe.Ex his igitur atqj fi * 
milibus acculando defendendoq? uerba fuppeditabimus. Reliquu e: ut 
jam queftionis (pedem pertrademus. 
Tigitur fummatim dixerim.Qusftio c uoluntatum uel rerum 
u uerboBZue adinuiccm aut ad aliam diflentietem uitam demo * 
firatio.Oportct aut quaarentem quaerere ficubi aut ucrbu eius 
quem quiret aut adiones:aut uoluntates inter fe diferepant. Praeceptu 
uero hocTit.Confidcrandum erit in proterito tempore: fi cui quis antea 
amicus cum efiet:rurfum inimicus & iterum hinc ipfi amicus eflfcdus fu 
erit aut aliud quid contrarium aut 9 petulantiam & flagitium ferat gef * 
ferit:gefl'urusue fit:fi quando ipfi det occafio quod ante adis rebus eius 
contrarium fit.Identidem quocg intuerc:fi qd dicendo contrarium nunc 
iis dicit:quae prius ab co dida fuerint:aut fi qd iis quae dicuntunaut quae 
antea dicta funt:contrariu dixerit.Eodemqj modo fiqd dicere uoluit iis 
contrariiuqua: ab iplb ante d ida funt:aut uelit opportui litate oblata.Ide 
tidem uero afiumendae funt etiam ad alia praeclara ltudia eius:qui que> 
fi&uitat contrarietates.Quaercndi ergo (peciern fi hoc pado tradarlsinul 
De quaeftione Iu rclinquesquatftionis modu.Haru autem omniu fpeciep! quas fupcri 
us partiti fumus oportet etiam diuifim qualibet pro comodo uti: 8C una 
ipfap: proprietates commifcere.Hx namqj differentias habent maximas 
Enimuero communis eap: eft ad inuicem ufus 8C idem quod 8C hominu 
fpecicspatiut.Hinaqjpartimfimilesfuntrpartimucridiffimilestu aipe 
ftibus tu etiam feufibus.Sic aut determinatis fpecicbus rurfu qbus indi - 
genfccomuniter enumerabimus:8Cquo his uti coucniatquxremtis. 
Rimu igitf 8C iuftu & legitimu 8C utile 8C honeftu 8C iucudu:rcli > 
p quaqj deincepsrquemadmodu ab initio fu partitus ipecicbus 
omnibus fut communia.Vcrutamen maxime in fuadendo his 
utimur.Secudo aut loco amplificationes extenuationesq* prx exteris 01 
bus utiles fat:hap£ uero ufus in laudem ac uitiipcratione maxime cadut, 
Demu aut fpbajioncs funt:qbus 8cfi circa omnis caufap: partes utendum 
eft.In acculationibus tame defenfionibusqj qutilifiimx funt. Hac naqj 
plurimae cotrouerfix indigefcSut praeterea 8C praeoccupationes 8C poftula 
ta 8C iterationes 8Corationis ;plixitas 8C plixitatis modus 8C breuitas 8C in> 
terpraetatio.Hxc.n.SC his fimilia ipecicbus oibus funt comunia. Quonia 
igitur de iuffis8C legitimis ac de his fimilibus prius determinauimus 8C 
eope ufum enarrauimus:& de amplificationibus quoqj extenuationibus 
que diximus:iam de aliis declarabimus. 
T igit'a probationibus primii incipiamus duo futeap> genera: 
u fiunt.ii.alix qdem ex ipfis uerbis 8C negotiis 8£ hoibus.Aliae ue 
ro appofitae funt iis quxqj dicunt' 8C qux gerunt'.Nam Icota 8C 
exepla 8C conicdurx 8C comentationes 8C fententix 8C figna 8C argumeta 
8sCpbationes ex ipfis uerbis 8t omnibus 8C negotiis funt. Appofitae aut p' 
bationes teftes iuramenta SC-quxftioncs exiftunt. Opus eft aut hape una 
quaqj probationu intelligercrqualis fit:8C unde idonea in eam uerba abu 
de nobis fuppetet:8Cqd demum ex inuicem differut eikocT icos igit'qd* 
jppofitionem dicimus:illud eft:quod cu dixcris:auditoribus l 
mentibus eius exempla tenent.Dico aut ueluti fi quis inqat uelle patria 
magnam effe:8C neceifarios rebus fecudis uthaduerfis aut inimicos: atqj 
his fimilia fummatim pbabilia uideanf.Quilibet enim auditope q huiuf 
modi defvdenis teneat':Ipfe fibi de hifce deqj fimilibus rebus confdus e 
Quam ob rem hoc nobis in dicendo femper fuadendum efhfi rei d'qua 
loquimur:confcios auditores perceperimusthifce.n.rcbus par eft crede - 
re eos maxime. Vis ergo pbabilis eft huiufinodidpfum uero in tris diftri 
buemur fpecies.Vna quidem eftrqux eas perturbationes accu fando aut 
defendendo uerbis comprehendit quibus homines natura afficiuntur: 
uduti fi quem aliqui floccipenderint:aut timuerint:aut eandem rem fx- 
De probationi 
bus 
EtKocricos pi (fime fccerinfcaut iterum uoluptate uel dolore uel libidine affe&i 
riutraut cupiditatem uacarintmt diuitiis abudarint:aut aliam huiuftno* 
di perturbationem fiue animis fiue corporibus fiue aliquo illope fenfuu 
<jbus homines afficiuntbpafii fuerint.Haec liamqj & his fimilia qua: coes 
fUnt humani ingenii pturbationes.-auditoribus nota (unttquat igit' fccu* 
dum natura hoibus fieri cofueuere:quaeqj dicendo comprachedenda 
cimusrfijnt huiufmodi. Altera uero probabilis pars efi: mos-.quem p con 
(uetudine finguli facimus.Tertia uero fpecies lucru eft.Na (arpe lucradi 
gratia naturae uim afferetes cofulto mores inducimus .His aut ita deter ✓ 
minatis in fuadedo adem ac diifuadedo demoftrare pro quaditis opor - 
tet:ut hoc negotiu:aa quod ipfi exhortamur:uel cui aduerftmunita fit fi 
cuti a nobis dicif.Vel ut ea qua: huic negotio fimilia fiut 
quo nos dicimustaut plurima aut oia.Cotra res ‘igitf hoc padopbabile 
elt capiudum.Cotra hoies uero I accufationibus qdem fi potueris:demo 
ftrabis aduerlariu hoc idem negotiu fepe antea patrauilTe.Sin id minus 
poteris huic fimilia demortrato.Oftedere at elabora quod haec facere co 
ducibile ei fuerat.Hominum aut plurimi quoniam ipfi utile oibus rebus 
anteponut.Itidem etiam alios oia gerere huius genera facile putat.Siqde 
igitf ab ipfis aduerfariis pbabile capere potueris.lta illud inducito.Sin id 
minus quiueris:a fimilibus tibi:quae hoies cofueuere iferenda funt. Dico 
aut ut huiufmodi iuuenis eft:que accufastquae ii qui id aetatis funt agut. 
Haec ipfum fecifle dicito.Nam ,p fimilitudine etiam qua: aduerfus hunc 
dicunt' facillime credenf.Eodemcg modo fi eius focios tales offenderis: 
qualem huc cfie dicis.Et.n.ob eamtquae huic cu illis cofuctudo candebit 
iifdem rebus ldulgcre qbus amici folet.Itaq? pbabile accufatoribus hoc 
pado tradandu eft.Dcfenfores aut maxime oftendattoportet ut minime 
prfus oium quicq antea eaie rcie quape mfimulant' neqj ipfi neqj amico 
ru aliqs neq ipfope fimiliu qs unqua egerit:utq? nihil in iis utilitatis cofcq 
potuiifet.Quod fi liqdum fit hoc ide te antea patrauilTe: caufam \ aetate 
reiicies:& aliqua huiufmodi alia afferes caufamrqua tue no abfurde erra 
ucris.Dic aut nec ea tepeftateidum hecc geflerastcoduxiflc tibi: nec ctia 
nuc coduccre potuifie.Sin aut nihil abs te huiufmoi patratu fitfcd ex tu 
is amicis aliqui talia quaeda fecerintDicendu eft haud quaq iuftu effc te 
ab illis calunia affici, Eritqj demoftrandu coije focios q tibi cofuetudie i u* 
fti fint:& moderatos 8C honeftos efle.Sic.n.i fimulatione ambiguam red 
des:quod fi fimiliu aliquos demoftrarint eade patrauiffe:abfurdu effe in 
quies-.fi ppterea quod alii qdam deliquifle apparcat-.crcditu erat :tc eoig 
aliqd qbus in iudiciii arceiTcris faditaife.Si qdem igit' inficiatus fueris: 
haud ea feciile:quope accufarisffic te per pbabilia refpodere oportet. Ita namqt nccufhtiois uerifimilitudm£ inftrmabisSi aero &terf compellarim 
ex cofuetudine fimilitudinenegotiis tuis uedica: qui maxime i 
quies ut plurimi uel potius oes & hoc &fimilia agut:ficuti ctia abs te fa* 
chtatii fittquod fi hoc demoitrari nequeaticofugieiidn crt ad cafu Kad t 
prudctia: Si ut ibi ignofcaf' enitedu.Oelcp hoium pturbatiocs qbus rone 
deficimur coplartedxthx aut funt:Amor.Ira.Vinolctia,Ambitio 8C his fi ' 
milia.Itaq3 his praeceptis pbabile pulcherrime tra&abimuy. 
Xepla aut funt res iis qux fa£tx fimt:fimilcsr8C his de qbus nuc 
e kjqniur cotrarixdis uero utendu eft:cu quod ipic affirmas; ubi 
minus uerifimile fit:id te plpicuu tafturu dicas.Na fi minus fi > 
dei p probabile p|tet':ubi didicerint re alia ei fimile <Squa loquerisnta ha 
bui !fc:ut a te dicit :magis crediderint uerbis tui s.Sut aut duo ge 
nera-Res naq? partitn rone partim praeter rone fiunt.Quac uero ratioe fi - 
untrfacile credunt .Qua: aut praeter ronemtno credunif.Dico aut ficuti fi 
quis ait diuites efie paupibus iuftiores adducitq* iufias aliquas uirorum 
diuitu a&ioes. Huiufcemodi exepla iecudu rone uidetur ec. Plurimi.n. 
putat diuites paupibus iuftiores.Quod fi qs rurfiis cnuriet diuitu quof- 
da ob pecunias iniuria itulifleieo ulus exeplorquod prcter rone fit *. piae 
afficiat quo locupletibus fidei minus adhibeat .Idctide ctia fi qs care rci£ 
exeplii afferahqua: roni fimiles iuntqm Lacedxmomi quadoqj aut Athe 
niefes frxti effent magna manu: hortis cxpugnauere:& fic audito 
ribus fuadet locios multos ee faciudosthuiufmodi ergo exepla fecudu ro 
nem fimtj0Os.n.exiftimdt i bellis multitudine no parii mometi ad uitto 
ria ferre.Siqs aiit oftedere uoluerit no h;ic crte uiucdi caufam reape reru 
utatur exepli s:qua* prarter ronem fadx fuerint.Inqens ut athenapz exulcs 
cu qnquagita primu uiris dii taxat & tnbu ailumpta ctia aduerfus eos q 
admodu plures i urbe fuerat:quaq Lacsedemoniis fociis utebantf:bcllo i 
urbe rediere.Thebani aut lacedacmoniis atqp oibus -ppe peloponcfibus i 
boctia ipetum facietibus.Hi (oli ad leudra comiffo prelio lacedaemonio 
ru uircspftegere.Dion uero fyracufanuscu militibus tribus millibus fy > 
racufas uauigas diouyfiu loge maiore ui fraetu debellauit.ltide aiit&o> 
rithii cu i fyracufanops auxiliu noue triremibus ifientiCarthaginefes q ce 
tum &qnquagita nauibus i fi- racufanoK portus applicuiiTcnt:atq; urbe 
oem praeter arce haberetaiihilo tn minus expugnaucre. Sumatim uero 
hate atqj his umilia:quae prxtcr rone fint geftarca icofultationes iprobare 
cofiicucre:qua:pro rone igit' natura eft huiufcemodi. Iis 
uero utroqj modo utendum eft.Nam cum res quae ratione fiunt dixeri 
mus;ortendemus utplurimum hoc pa&o negotia pfici.Cu aut qux pra> 
Faditatum 
Decxeplis 
Quot genera 
exeplorum 
Lacedaemonii 
AthcnicnTes 
Atheniefes 
exules 
Lacedaemonii 
Thebani 
Lacedaemonii 
Peloponncfes 
Boetia 
Lcu&ura 
Dion 
Dionyfius 
Corinthii 
Syracuiani 
Carthagineies ter rone fiutdoqmuriaffercmus quajcucp temeritate ludent' fh&a re<5liin- 
mo fine concludi* Cum aduerfa aut hoc dixerintioportet oitedere: haec 
peride ac fortunato cafn aliquo accidiffe.Eritqj diccnd u eiufmodi res q 
rariil'ime contigtlTc:quae uero ad te narrarentur: q fepiflime. Exemplis 
igit ita uti conuenif.enimucro cu ea quce nulla ratione funt feda in me 
dmattulcrimus:opuselteor£qplurimacompled:amur:dicamufqj nihil 
ea magis q hxc fieri confueuiffe.Exemplis uero no cx his folum uerum 
etiam cx cotrariis eft utendum ficuti fi offenderis auare quofdam ulbs 
fociis:6C propterca ipforum fblutam amicitia di afierasmos uero fi aequa 
liter ac pro commodis erga ipios rem geflcrimiisrfocictatem multii tepo 
ris coferuabimus.Et iterum fi quos alios quoniam imparati defcediffent 
in bellumrdeuidos fuperatofq; oftendasuta dixeris fi bellu ag-- 
gredi uoluerimustmeliores certe (pes de uidoria habuerimus.Multa ue 
ro alfumes excmpla:tum ex praeteritis:tum etiam ex inflatibus negociis. 
Plurima; naqj res partim fimilestpartim diffinulesiuice funtQuaobrcm 
ob id caude exemplis abudabimus:& quae ab aliis dicutunhaud difficile 
refellemus.Excplote ergo genera &quo iis uti oporteat:& unde mfta ca 
pieda funt:ex antedidis cognofcere pollumus. 
Onicdura; autem funfcquatcuq? iifce rebuside quibus omnis ha- 
c betur didio:repugnarint.Et quibusipfa fibi oratio aduerfatur. 
Auditorum enim plurimi his contrarietatibustquae dicendo age 
doiie contingunt.Conicdant fani meffe nihibneq? in dictis neqj i fadis 
quidem.Muitas autem capies conieduras intucs:fiuc ipfa fibi 
rii cotradicitoratio fiue res ipdie didioni cotraria.Coiedura; igit huiu& 
m odi funt:& ita uti hubertim poteris. 
Ommentationes uero funt.no eae modo orationi atq$ nego- 
c tio aduerfanf :fed di aliis rebus oibus.Alfumes aut multas cafqi 
tiadabi stquead mod u mquaeredi Ipecie didu eft.Cofiderabis etia 
ficubi ipfa fibi dilfentit oratio:aut fi gclta ncgocia iuftis aut legi aut utili 
aut hocllo aut poffibili aut facili aut pbabih aut mori dicetis aut reije co 
fuetudini aducrfaf.Humfmodi igit" cometatoes It atra aduerfarios affu 
medar.His uero cotraria; p nobis diccdae it. Quippe q ondamus & nego 
cia & uerba nra iniultis & ex legibus & i utilibus & iproboie hoium mori 
bus & fummati his q neq celent" maxime aduerlari.Oportet aut hape fin 
gulas breuitcr&noibusqpauciifimiscloq.Cometatioibns igit hoc mo 
copiofilfime uti optime® poterimus. 
Entehtia uero ut himmatim dicam:eit aduerfus res omnes opini 
f onis propria dcclaratio.Scntentiarum autc duo genera funt. 
1 Altem quide credibile. uero incrcdibile.Cu ergo credibile 
Decoie&uris 
De comenta - 
tionibus 
De lentenda 
Quotfeiititia' 
ru genera dixerisinullx funt rcddedarcairfe.Nam neqj quod didtur:ignoratf: nccj 
no credit' qdem.Cum uero incredibile dixeris:caufa?paucis funt dicedas 
ut & dicacitatem & incredulitatem effugias. Scntetise aut cx femp affere 
dx funriqujefint rebus prafentibus qconfentancataie qupd dicitur ineo 
cilium uiolentumuc appareat.Eas aut multas faciemustaut exppriana 
tura aut ex iiiperlatione aut ex fimilijtudine.Sentcntiat aut ex propria na 
tura huiufmodi funt.Nemo mea feutentia rerum imperitus grauis ipe 
rator elfc pot. Altera autem talis cfl.Prudentium uirorum certe cfbex rc > 
tum praeteritarum exemplis operam dare: ut inconfulta effugiant errata. 
Exppria igitf* natura huiufmodi fententias facicmus.Exfupcrlatione ue 
to talis:ex mihi uident fures q latrones admittere.Nam ii clan 
culum:hi uero palam pecunias eripiunt.Setentias igitur ex fuperlatione 
hoc modo multas facicmus.Ex fimilituditie aut funt huiufmoditqui 
cunias auferuntddem faciut mea lentetia:q? ii iolentiq urbes produnt. 
Vtnqj.n.crcditi iniuriacredetes afficiunt. Alia uero huiufmodi e.Vident' 
mihi aduerfarii tyranosplane imitari.Nam etiam illi quarum ipfi rerum 
iniurias aliis faciunt:paenas dare indignum putant:qua2 autem aliis ciu 
mini dant uachementilfune horum caufa illos cruciant: & hi fi quidem 
ipfi aliquid mihi debent:haud reddunt:fi quid uero his ego debeo: 8C id 
& fcenora relhtui fibi decere arbitrantur. Sententiis igitur ita tractando 
affatim abundabimus. 
Ignum uero eft alterius aliud no quod ius cuiufuismccg omnis 
f omne:fed quod aut ante fuerit:aut in ipfonegotio:aut poli fie 
ri confucuerit.Ell autem fignum 3C fadlum non fadi fblunufcd 
8£ non facli.Identidem uero & non factum non fbium non facti uerum 
& fadi.Signa uero efficiunt alia quidem opinioncnnalia uero fcietiam. 
id autem pulcherrimum cll quod fcietiam efficit.Secudo autem loco qc? 
opinionem maxime ucrifimileoperatur.Signorum autem copia nobis 
hubertim crit:ut fumarim dicam ex fingulistquze dicutur:quxgcrut' 
qua: uidcnt':pro uno quocp alfumendo tum ex magmtudinc:tu ex pra- 
uitatecorum:quxnobis mala bonaue contingunt. Item cx teflimoniis 
ex tcllificatis ex noltris ex aduerfariorum fautoribus ex ipfis illis ex pro 
uocationibus ex temporibus ex aliis multis hinc igitur fignorum multi 
tudme abundabimus. i 
Rgumentum autem efbfic.n.elenchon iterpretamur:quod ali 
a ter habere no potefl:atq$ ipfi dicimus. A Ifumitur autem ex ua - 
tura neceffariis:ut nos dicimus:aut aduerlarius &ex iis quat na 
tura fieri aut polfuntraut non polVunt:ficuri aduerfarii dicunt. Natura 
igitur neceffarium efbficuti uiuos cibis indigere: & his fimilia *Vt uero 
Defigno 
Signum quid 
De argumeto 
Elenchon ttds dicimusmcceftafium efttaffe&os ueiberibus ea confiterbquac atdett 
tes iufferintNatiira autem fieri non poteft:pueIlum argenti tantum fur 
to fubripuilTc:quatum ferre nequeat:# id ferentem abiflfe.Vt autem ad * 
uerfarius dicat:fieri no poterit:fi quidem dixerit quibus temporibus athe 
nis debiti tabellas nos fecilTetipfi autpoflumus auditoribus demoftrares 
ut ea tempeftate ad aliam quadam urbem aberamus. Argumenta igitur 
ex his atqj fimilibus faciemus.Prorfus uero # ex ipfa conditione 8C ex ne 
gotiis # ex aliis probationes omnis tranfcgimus.Cofideremus etiam qd 
item inuicem eae differunt. 
Robabile igitf ab exemplo hoc differfcquod pbabilis ipfi audt 
p tores notionem hcnt.Exempla uero ex cotrari*s 8C fimilibus 
fieri pofTunt.Coniedura: aut fblum ex didionibus adonisqj 
contrariis confiat. Verum commetatio a coniedura hac habet differenti 
amtquod coniedura quidem circa didionem adioneqs cotrarietas quae 
dam elhCommentatio uero & circa reliquas fpecies cotrarictatcs excipit 
Aut quod 8C coieduram no eft in nobis aflumeremifi circa res # uerba 
repugnatia quadam fueritComentatio uero e multis locis trahi dicedo 
pot.Sentette aut a comentationibus differunt:quod ex fblum ex contra 
riis conftatSetentias uero 8C cum repugnatiis & fimpliciter ipas fecundi» 
fefe oftedere poiTumus.Signa aut a fentetiis & ab oibus atedids hac ha* 
bet differetiam:quod!reliqua quidem oia opinionem faci ut apud audito 
res.Signota aut quadam ut etiam perfpicue hi cognofcanefficiut. Ite qd* 
ex reliquis nequaq corigeritait ipfiplurima fuppeditare pofiimus.Signa 
uero plurima facile queut fieri.Item 8C argumetum a figno hac habet dif 
feretiamtquod quidem aliqua opinionem dutaxat faciunt apud 
auditores.Argumtum aut oem ueritatem iudices igitur 
rerumqj probatiocseiufmodi funt:8C unde his abudemustquidq* inter Ce 
differunt polTumus ex antedidis cognofcere:quse aut apponutur eas fin 
gillatim percurrramus.Opinio ergo dicetis eft fua aduerfus negotia de ✓ 
clarare fentetiam.Opus aut eft earum fe renmude quibus orationem ha 
buerifcperitum efle oftendatrdemonftretq; fibi coducere 116 mediocriter 
ut ueritate de his loquat.Aduerfariu uero demoftret nulla prorfus:deqv 
qus cotra enuciet:tenere peritia:opinioncqj identide oftcdat.Sin hoc 
ri neqeritcdicedum erit:folere etiam rerum peritos errare nonunq.Si hoc 
aut dici nequeat dicetur pemiciofum aduerfariisefle de hifce rebus ueri 
tatem loq.Itaq; hoc modo dicetis opinionibus utemur:# noftra afferen* 
do # aduerfariis contra dicendo. 
Eftimoniii uero citrei cognite uolutaria cofeftio.Neceffe aut e : 
t aut uerifimile teltificatu ee;aut no uepfimileiaut ad crededu am 
De probabili 
U differentiis 
Deteftimonio 
{Cteflibus biguu.Eodc quoqi modo tcfte aut jpbnbile aut Iprobabilc aut ambigui! 
efiercu ergo teftificatu uerifimile fuerit: & teftis ucrax.tcftimcnia cpilogis 
minime idigctmi fortalle decoris gratia uel fenteria ucl commctatioe ut 
paucis uolueris:cu teftis aut fufpcdus fixerit dcmoftradu erit:ut neq? gra> 
tia neqj cruciatu lieqj lucro aliquo hic medacii qcq tcftificarcf.Docendu 
« ctimneqj coducere qdem medofum tcftinioniu.Na & utilitates puas ce 
6C argui difficilimu pfertim cu deprehefum no folii argeto ueni & gloria: 
& pfidix poena leges ple&cdu uolunt.De teftiii igit' fide ita loquemur. Ii 
aut qui teftimonio cotradicutrpportctteftej moribus detrahat:fi impro’- 
bus merifaut teftificatii quxrcdum ec dicatfi minus pbabilitatis habue 
ritraut hontutriqjcotradicat:6C in unum oia uitia flagitiaqj 
cotigeratCofideradum e eriam:an teftis ei: cui teftimoniu dicit:amicus 
elba ut fi fecu negotii alicude cft particeps:aut fi ei que cotra teftificat' ini 
micuseft autpauper.Hi 6C.ft.alii gratia alii cruciatu alii lucro medacii fu 
fpicioni obnoxii tcftificado exiftut.Et falfope teftiii lege de his legulatore 
tuli fle inqemus.Proide abfurdu effe dicem ustqbus legulator no crcdide 
rittludiccs q feciidum leges iudicare iurati funt:teftibus ipfis credat.Hoc 
igitur modo teftiii fidem lfinnabimus.Poterimus aut & teftimoniu 
dentibus aduerfariis noftris fubducere:hoc pa&o.Dic mihi o calide teftt 
moniu-per deos imortalis nullo modo funi didurus.Nam me prohibete 
hxc gefta ab hoc funt.Et ob id inferedafentctiafalfusteftisfalfi tcftimo 
nii poenae no erit obnoxius.Cum igit' teftimoniu fubducere nobis codu> 
xerifcfic eo utemur:quod fi adueriarii tale qd fecerint: demonftrabimus 
eogz uerfuria & foriptisteftimoniu dicere uidebimus. Quomodo igit' H 
teftibus & tcftimoniis uti coucniatcx his friemus. 
Varilio uero eft inuita confcii hominis cofcflio.Cum nobis igi> 
q tur utile fuerit eam uaehementem efficcrc.-dicendum eritmt 
uatim quidem homines de ualde neceffariis: ciuitates autem 
de maximis rebus ex quxftionibus probationes capiunfcquodqj certior 
teftibus eft quaeftio.Nam teftibus mentiri conducit ikpe: quibus autem 
quxftiones admota: fintmeritateni loqui plurimum utilitatis affert. Sic 
enim cruciatu celerrime liberantur.Cum uero quatftiones improbare uo 
luerisrpnmum qdem dicedum eritmt quxftionibus cruciati iis:a quibus 
traditi funrihoftes fiunt:8C propterea non nihil in heros mentiuntur.De- 
inde quod quxrentibus pleruqj no uera cofitentur:quo maturius dolori» 
bus fele eximantErit etiam demonftrandum non nullos liberos homies 
quo celerius fuppliciu effugereriaduerfum fometipfos tormentis effedos 
emetitos.Qiiam ob rem magis confontaneum effe foruos aduerfus do * 
minosrquo fimm effugiat cruciatum ementiri q multos dolores & corpo 
«ibus & ais tollerarerquo exteri nihil mali patiat; ubi metiri ipfi uolucrit. Quaeftioi les igitur ex his atq? horum fimilibus probabilis & improbabis 
lisconihtuemus. •> . 
VGurandu eft cum diurna ueneratione didfio probatiois expers, 
i Cum igitur augere ipfum uolucrimusata dicendum crit.Nemo 
certepeierareuellet:cumdiuini fupplicii metu:tum dedecoris 
apud homines: critcp fubdendum latere homines poficideos autem no 
pofle.Cumaduerlani uero adiuGurandum cofugerint: Gextenuare id 
uo!uerimus:dem6lfrandum erit:eorudem efle hominummt male agat: 
& peterare no curent.Nam qui fheinorofus deos latere putatrhic neq, pe 
icrans fupplicium fc ire fortitum putat.Et iuGurandum quidem eodem 
modo:quo etiam reliqua antcdicia tradfauinms plane diccdo nobis fup 
petere. Summatim autem omnis probationes quemadmodum propo 
fuimus:iam percurrimus:dcdimusq non eam uim fo!um:q earum quae 
libet haberet:ueruetiam quid iter le ditfcrut:& quo padto iis uti coueniat 
oftendimusJSJuc autem edocebimus de reliquis partibus: quae & trium 
fpederum funt:& i ocm orone plurimu decoris & utilitatis afferut. 
Deiureiurado 
Dc praeoccu> 
patione 
Raeoccupatio igitur eft :qua & auditorum cxiftimationes & ccfz 
p qui contradi&uri lunt licrba praeuenientcs obuias difficultates 
remouebimus.Auditorum autem exirtimationes hoc funt mo/ 
do praeoccupandae. Admiratur autem alii qui foi talVe ueftrmmquod ipe 
iuuenis ita de rebus magnis uerba facere aggrciVus fuerim. Et rurfum 
Nemo fefe mihi difficilem obuiam offerat:quod de his Gm uobis rebus 
confultaturusrde quibus alii quidam audadterapud uos eloqui ciidfant' 
Quae igitur molcile auditoribus laturi funtfic praeoccupando caulas fc 
las oportefcquibus redte facere colultado uidearcaitpotc qui demolires 
oratore inopiam periculorum magnitudinem aut publicam utilitatem: 
aut aliam huiufmodi cam:qua auditorum indignationem foluturus Gs 
Quod nihfominus auditores turbetunbreuiter dicedum eit uel tanq in 
fentetiae uelut i commetationis figura:quaru oium abfurdillimum ueni 
re quidem tanq ea hifce de rebus colulturos:quae optima fint. N iic aute 
quado quidem uolut eos audiretqui fentetia dicutiarbitrari pulchre con 
fulere poffe.Et rurfum honclium e:aut ipfos alfurgetes fententiam dice- 
re:aut diectes audirc:quaecuq? ex fuffragiis facete ipG cefuerint.Delibera 
tiiio igitur in genere Gc e:& praeoccupationibus utendum & tumultibus 
occurrendum.ln iudiciali autem preoccupatiombus utemur queadmo 
dum etiam i prardidtis.Occurrcmus autem tumultibus Gquidem i ora*- 
tionupricipiis Gantihoc modo.Nonne igitur abfurdum e legulatorem q 
dem iuifille duasorationcs aduerfariorum cuiq? reddendas:uos autem _ % 
udices ex lege mdicare iureiurado aftringi:deide ne unam quide oratio 
ne audire uelle:& ea quide orationetqux tanta cofilii uim habet:ut in ea 
audicda rediffime fitis (entetia laturi. Vos aut in his adeo negligentes et 
iic cu nccg ipia didionu initia ptuleritisuam oia accuratiifime didici fle 
exiftimetis:& alio modo qui no abfurdu dblegulatorem,quidem in pari 
numero imperare reo nidori a dari.V os aut uiq$ adeo cotra de 
his fentiremtneqj in fimulationi reos reipondentes audiatis:&'illu qdem 
ob maius rcope periculu hac ipfis prorogatiua atq? priuilegiu in terendis 
fentetiis lpartiri.Vos aut cotra his qui ullo tine periculo accufatu ueniut 
neq? cotentiofosuieq? ptinaces efle:eos uero q cum metu periculoq* eri- 
mimbus rhdeut:clamoribus corripere atep ptcrrere.Siouidcm igit" i ora" 
tionti initiis tutbe fiafchoc pado erit iis occurrendum.Quod fi in didio" 
nisprogrefludicente turbauerit:fiquide pauciquidaid aganfccrutii cor 
ripiendi:dicenduq$ profedo ee iufticiaemt fefe nuc ad audiendum 
pracftentme aliis rede iudicandi impedimeto finticu uero audieritiuttuc 
qcqd Ubuerit:faciant.Sin multitudo omnis tumultuet':no ipfos iudices 
ted lpm te corripias:oportet.Nam fi illis moleftus fuerisnra in te contra" 
hes.Si te uero accufaris ac dixeris deliquiiTeait uenia c6fequarc:facile p- 
ftabis.Opus e etia iudices depraecemurrut nos dicentis benigne audiant 
& quarum repe clam (entetia funt laturnia perlpicua metem ponant. Et 
aute breuiter copledamurrturbis fummatim occurremus uel fentetiis uf 
cometationibusrofiedemufq? perturbates:aut iufto aut legitimo autpu" 
blico utili aut honefto repugnare.Ex hiice nacp maxime fit:ut auditores 
a tumultibus acquiefcant.Quomodo igitur praoccupatioibus apud au 
ditores utedu fit:8£ quo pado turbis occurrendum ex antedidis cogno" 
fcemus. 
Vae aut ab aduerfariis uerifimiliter dici potcrunt:rurfum quomo 
q praeunieda fint demoftrabo.Forteqj fuam deflebit iopiam. Cuius 
non ego qdem fcd huius mos erit ca.Et rurfus audio ipm: & hoc 
illudqj diduru.ln fupiore ergo orone:quae aduerfarii diduri uideantur: 
fic prjcoccupando 8C ioluere 8C ifirmare oportet. Et eni taetfi firmifiima 
funt quope infimulamuruion itidem magna iis qui iam antea audierint: 
uidentur.Quod fi (ecudx in dicedo partes nobis date fuerint:fiC aduerfa 
rii qux diduri fumus praeoccuparinfcea rurfum cotra anticipando ita a 
nobis foluenda funt. Hic aut ne dum multa de me mentitus apud uos 
fuerit: (cd certo fciens fefe a me redargutum iri mea orationem occupan 
do calumniae dediture eam quam oranti fibi prarihteratisun me audien 
do attentione fitismel ne ipfe oratione habea apud uos ob eam qua hic 
de me prius calumniam habucrit.Scd plane puto oportere uos mea di" dfonemexmeipfbpotiusqexaducrfarLomeocognofcerci&n hxc ab 
co funt prius dicendo lnfimulatatquas non mediocres dixerim ee conie 
fturas eu nihil nuc fani diditare. Vtii aut ct Euripides in philotetc pul 
chcrrime hac fpecie hoc modo.Dicemus ipfl licet & hic noftram putet ia 
pdidiftc didione fuggeres in i uria fecifte.Veps ex me meas res difee: fde 
padct:hic de fe Ioqns.Queadmodu igit' poccupatioibus & erga iudices 
& erga aduerfarios fit utendu ex his (ciemus. 
Oftulata uero i oronibus funtjquac auditoribus oratores poftulat 
p Horutn aut alia funt iuftaialia uero iniufta.Iniuftum qde poltu" 
latum eft p quod his quae loquimur attetion! prstftarhac benigne 
audiri petimus.Iniuftum uero quo fecudum leges nos muarnac nihil p> 
ter leges in nos decerni 8C calibus ignofeendum poftulamus 
poftulatum pnttcr leges fuerit iniuftum.Si uero iecudum leges fuerit 
Sium dicitur.Poftulata igit' funt huiufcemodi.Ipforum aut differetias di 
uifimus:quo & iuftu & iniuftum poftulatum dignofeentes no inepte iis 
uti poflumus 8C ne nos aduerfarii lateat cu iniufti qcqaiudicibus flagi> 
tat.Et de iis qde 8C ex antedidis fcire poterimus. 
Teratio aut e breuis admonitio.Ea uero utendu eft tu circa ptium 
i tu circa totius oronis exitum.Iterabimus aut fummatim uel xocu 
nado uel iterrogado uel enumerando uel eligendo.Ipforum aut 
unuquodcp quale fifcdemoftrabo.Rationari igitur eft huiufmodi. Ambi 
go aut ipfe quide quid ii fecerint?mft uos plane antea reliquiflent. Argue 
baturaut aduerfus hanc urbem noftram cu exercitu proceftifle. Nihil 
uero eoyi ung qux fpopodifTenfcfaditarunt.Itaq} rationari e humfmoi. 
Enumerare aut tale e.Dcmoftraui autem ipios q priores focietatem lol- 
uere:q primum nos funt adorti:quo tepore aduerfus lacedatmonios bel* 
lum gerebamus:quiqj maxime ftuduere urbem noftram in pratdam uet 
tere.Enumerare igitur eft huiufmodi.Ex eledione aut admonere eft hu> 
iufmodt.Recordari oportet cotigifle nobisait pofteaq fbcietate cum hi* 
iniuimusmihil unq mali ab hoftibus pafli fumus.Na cum ftepenumero 
nobis auxilio ueniftetdacedacmonios q nrm agrii deuaftaretipropulfalt. 
Multas et pecunias et hoc tpe ad nos deferut.Ex eledioe igit' hoc mo ad 
monebimus.Ex uero hoc mo.Libetcr aut ex iftis qrere: quid 
uobisp couetis haud foluut.Neqj.n.idigetis fe dicere audeat:quippe q ta 
tu & hoc fblo quotanis accepifle dixeritqde 
multusris circa repu.c6fumpfifre.Prorltis.n.minoresipefas:q reliq oes 
ifulam ptulere.Ex iterrogatioibus igit' hoc pado tradabimus. 
i Ronia uero qua tu fimulandhtu diffimulandi cauillationem u6 
camus;c cu aliud dicimusific aliud dicere Cmulamus* Eius autc 
Euripides 
De poftulatis 
De iteratione 
8e ironia forma fit hiiiuim6di:ut \ antedi&is breuiter comorado pfifiam.Ncqiiacf 
uerodicereoportetmea fniamthiqmultas ffc b5afa&italfe pdicatrma 
lis plurimis duitate affecerint. Nos uero qui ab his ingratitudinis carpis 
tnur: 8C his auxilio faepe fuerimus St iniuriam nemini intulerimus.Cum 
tgit* aliqd fimulamus omittere:eo quod brcuiter didmusrhoc pado 
monemus.Res uero cotrariis noibus appellare ita fit:hi qdem probi uiri 
maiore fodi extitere.Nosaiitignaui fuimus bonoru 
au&ores.Ex his igit' breuiter admonctes ltcratoibus utemur.8t circa fin-» 
gulaijz partiu 8t circa totius oronis exitum. f 
Nde aut faccfe dicendu:& pro arbitrio orationis prolixitate uten 
U dum fitirurfus exponcmus.Hic igitur faccfe dicedi locus eft: fiq^ 
de commcrationes totas mediafue dixerimus.Ita ut quod reliquu 
c:mediu auditores ipfi coprathendariquo locis 8t lentendis uti conuenit 
Opuse aut in tota orone facetias hafce difpartiamusmerbaq? commute 
mus:neq$ eafdc Ijp \ eandeq* fentetiam freqntis afferamus.Eit hoc pa&o 
noffra comis apparebitoro.Qui uero dicedi plixitate uti uoluerit opus 
eftrre diuidat.Et q qualibet in pte infint.quaqj natura 
<5 ufum ocm tu proprium tu coem 8t iplas eas enarret.Quod fi longiore 
quoq* noluerimus orone efficererplunbuslioibus circa fingula utendu 
eiberitq; fingulis i oronis ptibus iteradum:8t iteratione ipfam paucis ab 
(bluendu.hi fine uero oronis oia de quibus fingillati dixerastconge 
ftim ponas ac de rebus oibus dicas:couenit:hoc igit' modoplixiores red 
di orationes poterunt.Qui aut dicendi uoluerit breuitate uti oportet: to- 
tu liegoriu uno uocabulo c6ple<5hit':& lioc maxime qcf i ipfa re 
mu; fit. Opus e etpaucis uti copuf .-plurima uero coiugere.Noibus ita uti 
ut una dicho-duabus feruiat rebus:Eritq$ frcqns illa iteratio c ptiba amo 
ueda:& i oronu dutaxat finibus iterandii.Et hoc qdc modo brcuis 
titnus orones efficcre.Quod fi mediocritate uti i dicedo uolucris partifi 
maximas dclegens de hilce uerba facias:oportct.Eft etiam mediis utedu 
noibus.q fcilicet neq; logiilima neqj breuillima nccg multa de aliq una 
re fint led mediocria potius.Oportet & epilogos ex intermediis ptibo ne 
omo auferrimeq$ ubiq; rurfum inferri.Sed q maxima auditoribus no 
ta elle uoluerisu his maxime ad fine iteratioibus uti couenit cx hifce igit* 
qncuqj libuerif.prolyxitate uti i diccdo qbimus. 
Vod fi facetam uolucris orone fcribereipmaxime tibi obferuadu 
q e:ut mores hoibus fimilis queas reddcrc.Id aut efficies: 
fi q magni q cui iofitqui mediocres funt mores cofideraris.De his 
igit'poteris hac uia cognofccrc:de noium uero copofitioe ia dcclarabius 
E! leniet hoc apprime necelfarium. 
De facetiis 
De faceta 6ra 
tione Rimum igif figura nornm funttres:fimplex copofita U tran > 
P fiata.Eodem etia modo pofitiocs funt tres.Vna qdemtquae in 
uocale conexionibus terminah&auocali icipit Secunda uero 
quae a muta icipies in mutam dcfunt.Tcrtiaautquae mutas uocalibus iu 
git.Item ordies funtquattuonquop: unus fimilia noia autinuicem collo 
cat autdifpgit.Alius ueroqeifdem ronibus utit:aut inuice mutat. Terti 
us uero q uno multifue noibus rem appellat.Quartus aut prdo eft: quo 
gelta negotia noiamus aut praterimus:quo igit' pa&o pulcherrime ora* 
tionis filiu texenduifit nuc edocebimus. 
Rimu qdem lterpratatione lpiam 1 duas partis diftribuercrdei 
p de couenit dilucide dicerc.ln duas uero ptes iterpretatione du 
ftribuimusrhifcemodis.Vno quod ipiepot& hoc & aiiud. Se >> 
cudo quod hic qde haud potelbali us aut poteft.Tcrtio quod hic ££ hoc 
& aliud pot.Quarto quod neqj ipfe neq? alius pot.Quinto quod ipfe qui 
dem poteibalter uero no poteit.Sexto quodiple qdern alterum pot:alius 
uero non poteibalterum aut unumquodqj ex hifce pfpicies. Quod 
SUi.ipfe poteil&Choc dcaliud huiufmodi elt.Ego aut non dutaxat 
reru audtor uobis extiti.Veru & Timotheo qui aduerfus uos eet expedi /• 
tiones dudurusiimpedimeto fui.Quod uero hic no poteibalter aut pot 
tale eft.Ipfe qdem 116 potis eibq pro uobis legatioe fungat":hic uero qui 
ipartiataru ciuitati amicus eibtacillime apud cosquse uultis queat effice 
re.Quod hoc aut & hoc & illud eit huiufmodi.No aut in bellis folum hic 
fe roDuiliiiimu 8t fortilfimu praltitibied & cofilus ciuiu cedit nemini. 
Quod aut neq$ ipfe neq? alius potell tale eft.Neq; ipe parua munitus ma 
nu hofles queatmeqj alius quifq ciuium expugnare.Quod uero ille po 
teibiple aut neqt:e huiufmodi.Nepe hic corporis ualet uiribustego uero 
fum corpore ibecillus.Quod aut ipfe aliud poteibille uero no poteft ali 
ud huiufmodi eft.Eqdem ipfe qclauo 8i gubernaculis prafim ualeoihic 
aut neqj q remo utatJ:potis eibFiguras igit' iterpretadi in duas ptes facies 
hoc modo.Oibus i rebus ide modus feruadus e:qbus aut rebus dilucide 
tua reddat? oratio.ld rurfum e confidcradum. 
Rimu qdem quodcuqj dixeris ppnis fuilqj nomlbus appella & 
p qcquid ambiguu fuenfceuitato.Caueas etia oportetine uoca - 
les deinceps ponas. Aduertedum e praeterea:ut'quos articulos 
uocabopportune & apte locos.Ite cofydcres'.opus elbnc cofuia {itmcqj p 
turbata nomi nu copofitio.Talis.n.oratio & obicura e & cognitu difficif 
comndt.oibus uero quafcuqj ante dixeris confequetis reddito coppulas 
Coniudioncs aut coniu&ionibus reddere ita fit.Ego qdc ad quod tepo-» 
ris dixera:affui.Tu autqn te uentupi dixeras:non uenifti.Itc cu eade con 
0e noium co- 
politione 
Politiones tres 
Quomodo Et 
lexeda oratio 
De oratione 
dilucida iun&io confcqtvs fit.Tu etenim & auCtor cxtitifti:& horum augear 
iple tu:de coiunCtioiiibus igitur di&u elbex qbus licet:8C reliqua qcpcou 
ic&ati.Ipfa uero nominu ftruftura neqj cofulaneqj perturbata fieri de- 
bct.Et cofufa quidem c huiufmodi ficuti cu dixeris.Graue cft huc uerbe- 
tibus afficere.Na obfcuru efletrq e liet cadensiq? fi ita dixcrisigraue c huc 
uerberibus ab hoc affici perfpicua reddes orone.Structura igitur noium 
cofundere tale elbVt aut aduertas quo paCto articuli ipfi tepeftiue apteqj 
addituricxhifcctibiliqdumfiet.ovtoctocmop-GjirocfTouTONton ctn 
SVprsnroN ctoWKsi hic iple homo hunc ipfum hominem iniuria afficit. 
Nunc eni iteriecb articuli dilucidam taciut diCtionetexepti uero obfcu- 
ra apud grascos efficient.Cotingit aut & aliqn contrarmm.Qua igitur in 
articulis fetuari couenit huiufmodi funt. Vocales aut iuxta iuice ponedae 
no funt:nifi aut aliter obfcura reddaforatioiaut replicatio quaeda aliaue 
fegreg itio fiat. Ambigua uero fugere ita abimus quadam noia diuerfis 
feruiut rebus:ficuti ludus que ludimus &fudus fchoIa.Oportetaut i hu 
iufmodi noibus femp id coplectamuriquod rpprium e fignificatu. Et di - 
lucide quidem i noibus fi haec fecerimusdoquemur. Ex Sfupioribus uero 
praeceptis i duas partes interpraetationes diftribuemus. De cotentioui- 
bus autem & coparibus &fimilitcr cadentibus ia dicere aggrediamur. 
Na & his quoqj nobis opus erit.Eit igifeotentio: qux cotrarium nomen 
fimul & uim oppofitis rebus habetiaut horu alterum quae igirur cotrariu 
nome fimul & uim habet huiufmodi cfie poterit. Non eni luris cft hunc 
meis rebus ufurpando locupletari.Mc uero meis priuatum rebus paupe 
tix ita praemi.Cotetio uero nominibus (olis erit hui ufmodi.Det eni loeu 
ples ac felix pauperi & egeno. Vi aut cotcntio hxc fit.Ego quide hunc ad 
uerfa ualitudme laboratem curaui:hic aut mihi au&or malo 
lum extitit. Nam hoc loco no in noibus fed in ipfis rebus contrarieias e. 
Quae ergo &t ui 8£ nomine contentio fucritiea erit longe pulcherrima, re 
liquae uero cotentiones duae funt.Compai autem erquado duae pares c- 
liunciant claufuiae:pares autem effe poterut multae etiam parute claufu 
\x paucis magnis & pares magnitudine paribus numero. Figuram uero 
habet copar huiufmodi. Aut propter pecuniarum inopiam: aut propter 
belli magnitudine.hae naqj claufule neq? fimiles neq; cotrariae fed tamen 
inuicem pares funt.Similiter uero cadens efbquod copari quidem ma- 
ius eft. No ei pares folum claufulas ueru & fimiles & fimilibus efficit uer- 
bis.Eft aut huiufmodi quantum te decet oratonis imitatio tantum adfit 
deloftationis machinatio.Maxime uero fimiles fieri oportet exitus diCti- 
onum.His nnqj uel in primis efficitur fimiliter cadens.Similes aut diCtio 
nes funtex finulibus fyllabis:m quibus plurima:littera eadem funt ficu- 
De cotentiottj 
bus8C 
Comparibus 
&fifr cadenti- 
bus 
De compari 
Dcfifr cadete fci militibus nullis ualet:& uiribus multis earettquacqj uero extra arte poli 
ta funt:ea ultro idipm demoilrabunt. 
Ed de his hadenus latis & eni i ullum & honellum & utile reit- 
f quaqs & ipla qmc funt tenemus:& unde his affluamus ex antedi- 
dis plane cognofcimus.Eodem autem modo qua: fint amplifica 
tiones extenuationefqp:8C ex quibus ha: locis defumantur: intell/gimus, 
Idemtide uero & praeoccupationes & pollulata ab auditoribus & iterati- 
ones & facetias & orationum prolyxitates & ipfius interpraetationis llru> 
dura ocm lcimus.Quas ob res communem oium uim atqj diffe 
-retiam ipfaruqj ufum ocm fi ex antedidis tenuerimus:afl'uefecerimus fa 
cile nofinetipfos q his oibus pro artis praeceptis exercitati abudemus. Et 
adiumenti exipfis plurimum tum dicedo tum feribedo cofequamur.Igi 
tur prateepta carum hoc pado accuratiflime p partes diftribueris.Vt aut 
pro unaquaqj Ipecie ad humani corporis effigiem uerba locari conueni 
at:& qux fint circa oronis partes obieruanda:& quomodo iifce partibus 
fit utendum rurfum ollendam.De exordiis igitf dicedum e prius.Ea ue- 
ro fepte fpeciebus coia funt:5C omnibus in negotiis cogrue dici poterut • 
Xordium e ut compedio dixerim:oro quaedamiqux rebus iis:de 
e quibus reliqua futura e didio.-fummatim expolitis ani- 
mos ad attentionem ido»ese:& quo ad fieri dicedo potellrad be 
niiiolentiam nobis comparat.Hatc enim per exordium prarilari couenit: 
quomodo autem eo utamunprimu m quidem deliberatiuo i genere & i 
fuadendi fpccie oltendam.Cu rem igitur auditoribus pponere ac liqui- 
dam facere uoluerimusifieri poterit hoc modo.Surrexuut quo pado p 
Syraculanisbellandumfitcofulammelhoc modo.Suneximtqurd len- 
tiam:dicam:quin6deceatnosSyracufanisauxilium ferre. Hoc igitur 
modo fummatim rem exponemus.Qui uero ad attentione exhortemur 
fcire ex hifce poterimus.Si nos lpfi animaduerterimus: quibus 8£ uerbis 
& rebus ad audiendam fentetiam attenti fumus.Nempe his fumus atte- 
ti:cii de magnis uel terribilibus uf ad nos pertinetibus rebus cofultamur 
aut cu orates ipfi demollraturos fe dixerit.Iutla illa efle & honella & uti- 
lia & facilia 8i uera:ad qua: nos gerenda exhortantur. Aut cu nos rogaue 
rinttle attete audiam us.Queadmodum igitf ipfi aliis folemus.Ita & nos 
fi qua: ex pratmilfis commodilTima i praetente rem fuerint: delegerimus: 
eaq; auditoribus perfpicua reddiderimusreos nobis attentos faciemus * 
Ad attentionem igitur ex his auditores exhortamur.Beniuolentia uero 
comparabimus:fi cofiderauerimus primuiquo i nos animo ipfi fint beni 
uolo ne an in fello aut necp bono neqj malo.Si beniuoli ergo fuerint de 
benmolentia dicere fuperuacaneum cedat. Veru fi omnino id facere uo^ 
finnmeratio 
De exordiis hierimus:oportet paucis cu difiimulatibne quadam id devi hoc modo» 
Quanta fit mea ili hanc urbem beniuoleiitia:ut quae fiepenumero fuafii 
meo quae fadtu efient utilia gefieritis:&qua me praterca ad communia 
commoda pbeo iurticiarquippe qui magis q priuatarum mihi 
habedam rationem cenfuerirmnequaq a me dici opus exifiimo.hoc 
enim uobis pfpicuum efi SC cognitum. quod &nunc fi fidem adhi 
bere mihi uolueritis:confuletis in rem pulchcrrime:hac de re ut nos edo 
ceamrdabo operam. Hoc igitur modo eos qui bono funt in nos ani- 
mo in cofultationibus beniuolentiae admonebimus. Si uero auditores 
neq? nobis infefii funt neq? bcniuolhdicendum elb& iuftum ciTe & con 
ducibile;pos iis ciuibus beniuolos fieri:qui nullum fili dederunt expime 
tum.Dride oportet laude auditores dcmulcere:quod iufie &grauitquje 
dicutuniudicare cofueuerint lte & extenuationes afferendae ficuti fi dica 
tur.Surrexi no tam ulla dicendi ui elegantiaue confiiiis q cxifbmans ea 
a me narrarhqiice ad communem utilitatem commodumq? accedant. 
Cum igitur auditores neqj a nobis alieni neque beniuoli uobis funt :ex 
huiufinodi rebus beniuolentia captabif.Sin aut calumniae obnoxii apd' 
auditores fuerinfcnecefle efbaut ipfos in fele aut res de quibus dicut:aut 
ipfam demu orone calunias cotinere:hae aut caluniaeraut ex pnti aut ex p 
teriti tpc trahunf.Ex pterito qde tpe fiqua iprobitatis fulpicio de aliquo 
heatur.Primu i auditores poccupatioe utedu elbatq? dicendu ita.Neque 
iple qde ignarus fum me apduos calunia affectu ee.Sed oem ego de me 
lfimulatione fallam ee demollraboipoftca fummati enumemdo \ exordt 
is diecdu criefiqd i re tua orone cople&i qas.Et aut uitupnda iudicia.ne 
celle eni e:fiue publicefiiie puati calunia de quo pia fada fit:uel ee uf fb 
re iudiciumel nolleacculatorcs indiciu fumcrc.Eritq; dicendu ut iudica 
tu ini ulle fueritquodq; inimici nobis hoies nocuerit. Aut fi minus hoc 
uerifimile uifum fucrit:dicendu erit latis id ee debere qd' minus tunc ex 
fentetia nobis ceflerit.lniufiu aut ee:cu res iudicata: ia fuerittrurfum eaf- 
de caluniari. Si uero celebre fit iudicium futurum:te paratum plane di 
citorqui ad infinuationes in hoc iplo pulcherrimo confcffu refpondcas. 
Et quid aduerfus rcmpu.per injuriam patrauificidemonlhcris: te mor- 
tqmuldatum iri. Sin autem accufatores minus in caufa perfilfant: eo- 
dem oportet uti coniedura:quoniam fallam de nebis calumniam dctu 
lifienfdefiltuntcaufa.Non enim conlentaneum uidebitur nolle cos iu- 
dicium capere:qui uera accufationem detulerint. Vlq$ uero i calumnias 
acerrimeeftinuehendumdiccndumqp:qtrux Sicomuiiis 8c multorum 
malopcca.Oftrndaf' quoqj oportet per multos iam iniufte p calunia p« 
rifieJte monedu ftultum eife eos qui de repu.cofultantaio qua: ab cibus dicunt' quod utile (it:afo uolutarctfed infinuatonibus 
commoueri.Commune facias autem atqj pollicearis oportet:ea te de cj 
bus cofulere fis pollicitus & iufta & utilia & honefta dcmonllratu^. Eos 
igitur quorum ex praeterito tempore calumnia delata fit conuenit hoc 
pacto infimulationes in conlultationibus foluere.Ex praetenti uero tenv 
pore oratoribus calumniam folet afferre primum quidem ctas ipfaaiam 
flue omnino iuuenis fiue fenior concionat':auditores molefte fcrut: huic 
enim nondum incipere:illi uero iam quiefeere decorum cife putant De 
inde fi crebro orationem habere conmeuerit. Hic- namportunus uideif 
efle.Et fi nunq antea orationem habuerit Nam & hic alicuius priuati co 
modi gratia praeter confuetudinem uidetur concionari.Ex praefenti igit: 
tempore huiufmodi poterunt in illum infimulationes fieri.q apud con > 
cionem orauerit.Scd caufa de his aflfcratur:necelfe ell.A iumore qde ex 
confultantium inopia 8£ ex eo quod fuum ciVe potiff imum uidetur:quc 
admodum fi dixero de ludicro lapadarchiae uel de Cymnafio ud de ax* 
mis aut de equis aut de re bclIica.Horum.n.no minima pars adhxret iu 
ucni.Diccdum e aufcquod tametfinodum iuuenis per ctatem prudes ec 
potelhucru natura 8£ diligentia quadam certe poteifcoftendendu e etia: 
qui aliqd imprudenter geiferitaduerfum cafum fibi priuatim dari. Affe 
cuto uero communem ee utilitatem cum rcliquis.Iuucnis lgifcx hisatqt 
fifbus argumtabit' fenior at argumtat'8Cab iopia oclultatiu & a facultate 
f ua:ptcrea 8C a magnitudie & nouitate piculopz & ab aliis huiulmoi rbus 
Crebro aut didionem here cofuetus ab experientia argumentabit':8C ab 
eorquod turpe fituion eu fentetiam nuc diccre:q antea cofueuerit. Non 
aut confuetus argumentabit tum a magnitudine tu ab eo q<f 
neccfle oio fit eu q ciuitatis eft particepsidc his qua: in pratfentia agunt': 
lententia dicere.Eas igit' infimulationes qua: in cocionibus circa hoiem 
fiufchoc pado refellere ftudebimus. 
lunt autem circa rem:cum quis nihil ncq$ iis a quibus nulla Cu* 
f mus iniuria lacellitiaiccp iis fortiores potetiorelqj finit pemo - 
cendum efle:confultat:aut pacem turpem fieri perfuadet: aut 
circa imortaliu facrificia q mios effici fuptus mouet:aut huiulmoi 
qdq narrat oportet at i huiufmodi rebus poccupatioe prius ad auditores 
uti.-quaie caufa aut i neceifitate aut in fortuna aut in epora aut i aliquod 
commodu referamus:dicamulqj no cofultantibus edem efle: led rebus 
potius huiufcemodi caufam afcribenda:hoc igit' modo eas qua: circa re 
lunt:infimulationcs a confultantibus remouebimus. 
o Ratio uero ipfa in concionibus folet infimulari.Cum autemp 
lyxe aut nimis pnfcc aut minus probabiliter dicatur; 8C liquide 
De ifimulatio 
mbus circa re 
Deinfimulato 
tubus circa 
orationem longa fuerit:in rerum multitudinem caulh eft referenda.Sin prifca Gt:dd 
ceatur oportet,Nunc lplam tempertiuanielfe.Sinautem minus proba «• 
bilis fit:pollicearisoportet:eam te ueram in dicendi progreflu demoftra-* 
turum.Confultationes igitur ex his rebus principio coftituemus:quo uc 
ro utamur ordine animaduerti conucmt.Siquidem nulla prorfus ifimu' 
latio fitaicqj nobis necp orationi neqj lpfi rei a propofitione continuo clt 
Inchoandum, Attente autem quae dicuntur humaneqj audire ad poftre> 
mum exhortabimunSm uero aliqua fumus ab illis qui ante dixerunt in 
limuiatione pmienti poft anticipatam auditorum opinionem eopj quo 
tum infimulati fuerimus:# refponfiones& caulas bremter in medium 
deferentes ita proponemus:# auditores ad attentionem exhortabimur * 
Exordia qdem m cofultatioibus hoc modo funt coftituenda. 
Oftea uero ncceife eft:aut res geftas a nobis renunciari referri * 
p ue:aut res pratfentis diuidendo exponi:aut quae fu urx limtaa 
pratdici.Cum igitur de legatione fit nobis renunciandum: oia 
quatdida fuerint dilucide narrare oportet quo primum quidem graui 
tatem oratio prae fe ferat.Haec.n.renuciatio lolum erit.Nullaqj alia orato 
nis figura incidet.Deinde fiqdem nobis ex fententia minus res contige 
ritmo nulla id negligcntia noitra :fed alia quadam caufa accidific audi 
tores exiiliment.Sin uero ex fentetia cotigeritmo cafu aliquo fed noftra 
diligentia # induftria id fadtum opinetur.Hatc autem eo facilius crcdut: 
fi quoniam geftioni negotiorum nequaq interfuerint:noftram in oratio 
ne negligentiam promptitudmcmqj proipexerint:utpotc qui nihil omit- 
tamusifed unuquodqj quamaccuratiilime referimus.Cum igitur lega 
tionem renuciemus:his caufis fingula quacp quo pa<fto geita 
nudari oportet,Cum uero ipfi concionantes aliquid praetentum narra -* 
mus:fiue etiam prarientia exponamus:fiue praedicamus futura: necefie 
eft:ut unuquodcp horum # brcuiter # dilucide # no fine probabilitate 
faciamus.Dilucide quidem ut quae dicuntur compraehendi queant:bre> 
uiter autcm:quo quse dida fuerint:memorije auditores teneant.Frobabl 
liter uerorne ipfi auditores priufq probationibus atqj i uris partibus nram 
orationem confirmauerimusmoftras iam narrationes fallas* efle repro *» 
bent.Dilucide igitur exponemus:aut a nominibus aut a negotiis.a nego 
tiis quidem:fi non ea perturbate exponamus:fcd rerum ac temporii or 
dinem feruemus:reliqua non deinceps collocemus:# fi neqj eo de quo 
dicere coeperimus:relido negotio in rem aliam traleamus:a negotiis igl 
tur hoc modo dilucide narramus: A nominibus uero fi quamaxime 
neis rerum nominibus negotia appellemus:# fi non ambiguis utamur: 
neqj perturbate ipfa collocemusded ufip coherentia deinceps ordiemus Dilucide igitur exponemus:!! hxc diligenter obferuauerlmus. Breuiter 
ucro narrare poterimus:!! tum ex negotiis tum ex noibus ea remoueri y 
mustquse no fmt didu necefiaria.Et ea fblum compledcmur: fine qui y 
bus obfcura reddetur oratio:& breuiter qdem hoc modo exponemus. 
Probabiliter aut a nobis narrabitf:fi ad ea negotia quae minus uerifimilia 
uidendeaufas attulerimus:qbus illa noabfurdegefta uideatur.Si qua ue 
ro omnino ieredibilia cotigerintrea reliquamusaiecefle e»Sin aut neceffia 
ria fiuntrqua: dicanfi:ea te fcirc ortedas:oportet.Sed ad cofutationis parte 
qua cu illa implicatafint.diccda referuare.Oronifq* pgrefl u id te uerum 
demoftraturum polliceriiea ufus argutia:quod qua: pus di da abs te fue 
rintea prius ucra iuftacp demoftrare:q aliud huiufmodi auicquam uelis 
Et hoc qdem modo iis qua: minus uerifimilia funt:medeumiir.Vt aute 
fiimmatim una oia conipledamur:& renunciando & exponendo & prae 
dicendo ex iis omnibus qua: antediximus:dilucidas breuis & probabilis 
narrationes faciemus. 
As aute tripliciter ordinabimus.Nam fiqdem ea de quibus dt> 
e cirnus:pauca fint auditoribus cognita:exordio narratione co - 
iiigemu.sme pars hac parati m pofita breuis admodu fiat.Cu 
uero negotia & permulta 6i incognita fmt ad unum quodqj coni undas 
narratioes faciemus:cafq? iuftas 8t utilis & honeftas oftendemus:quo no 
modo i narradis rebus occupati fimpliccm & no uarietate quadam inft 
gnern orationem faciamus.Vcrum & auditorum animos capiamus.Sin 
autem negotia mediocria & minime nota opus eft uel renuciatioem uel 
expofitionem uel pnedidionem i exordio uno & eode quafi corpore coi 
locemus:hoc aut faciemus fi a rep, initio ad extremu uiq? narrado profe.* 
quamur:& nihil aliud compledamur.Scd ipfa negotia expedite 
remus:queinadmodum igitur in exordio narrationes ordinandae fiunt. 
Ita ficire poterimus. 
Biceps autem cofirmatio fequaturmecefle e:per qua praenarra 
d ta negotia exprobatidibus & iuftis £1 utilibus ficuti nos dcmo> 
liraturos polliciti fumusicofirmabimus.Cum igifi coi udas nar 
ratioes facere oportet probatioesd cofultatioibus qcommodiffime ducufi 
a reru cofuetudie ab exeplo a conimemoratioe 8£ ab ea: qua: de oratore 
fit apud oisiopiuioe- Vtedu eft et & fi qua ex aliispbationu partibus Icide 
rit.E* uero fic fiut collocada:.Primu qdem dicetis opinio:Sin id mius po> 
terimus:reru coliietudies ordiabimusidemoftrabimufiq; & ha:c qua: dici 
mus uel & his fimilia hoc modo fieri cofiuefle:deide uero excpla effere > 
mus.Et fi qua e cu iis:qua: a nobis diciitur:fimilitudine adducemus. Ea 
aut exepla capiamus:oportet:quae tum rei cogruantntu ipfis auditoribus uel toc6 uel tepere fint proxima.Sin aut fecus fihhdebemus ex aliis qu* 
maxima & notillima finttaccipere.Poll uero Ihtiis utedum 
tet aut eas partcstqbus probabilia &C exepla tradata fuerint:! fme comme 
tatioibus & fentetns ternnnemus.Et probatioes quide hoc modo ad ne - 
gotioqz cofirmatione adducemus.Si uero narratis rebus cotinuo fit fides 
adhibita:probatioes ipfas reliquemus.Et a mfti & legitimi & utilis & ho - 
neili 8C iucudi & facilis & polfibilis & neceifarii pambus antedida nego 
tia cdfirmabimus.Et fi quide iullum in e:id primu collocabimus. Et per 
hoc perqj huic fimile cotranum 8C p indicatum i ullum enarrabimus 
£t fimilia iis iuffis de quibus loqueris:excpla funt afferedarhabebis aute 
p multa exepla:tum ex iis qua: pnuatim apud fingulos iullum exillimal? 
• tum et ex iis quse f lpfa urbe ubi oratione liabes:tum demum ex iis qua: f 
aliis urbibus iulla duci Iblet.Cum uero ha:c o!a hoc modo peurretes nar 
rauerimusdn lpfiufqs mtli fine fentetias commetatioefq? moderatas & li 
bi inutce diifimiles attulerimus:fi quide ea pars loga fit:eiufq; meminif- 
fe uoluerimus:paucis iterabimus.Sin aut mediocris fit: commcmorefqs 
tuc ubi eam fimerimus:aliam quoqj parte adiugemus.Ell aute id huiub» 
modi.Quod iullum quidem e auxilium nos ferre fyracufams:fatis ex iis 
quxdida funtidemollradum exiltimo.Quod autem etiam id nobis co* 
duduriim fit:enitar edocere.Et cum rurlus eodem modo ut de iullo fa« 
ditaras utile percurreris:8teius extremam partem uel breuiter iterando 
uel finiendo ablblueris.Itidem aliam partem qmecunq; tibi m manu fue 
rittadiunge.Hoc igitur modo aliam alii partem addere &L orationem co* 
texere opus ell.Cum uero omnia profecutus fueris quibus ea quae 
perfuades confirmare queas.Oportet 111 his de omnibus iumrnat! cum 
commentationibus & fententiis coloribufqj demonllresmon ea efficere 
8C imullum 8C perniciofum & turpe & trille admodum forc.Contra uero 
o fummatim addendum ell:& iullu & utile & honellum uoluptuofumqj 
futurumtfi ha:c ad qua: eos exhortaris:elfecerint. Vbi uero iam latis abii> 
deqj fententiarum grauitate ufus fueris:qua: perfuades:conclufione ter 
minabis.Et hoc quidem modo qua: propofita fuerint: confirmabimus» 
Poli hanc autem partem de praeoccupatione dicere aggrediemur. 
Eli autem praeoccupatio eorum locorunv.qui contra tuam didionem ha 
beri pollent praeoccupans rcpraehenfio.Oportet autem quae ab aduerfa 
tiis dicuntur extenuare:tua uero amplificare ueluti fupenus in amplifi - 
candi tradatu audieras.Opus elletiam conferas unum unicum tuu ici' 
licet maius fit.Et plura pluribus & unum multis :&multa uni.Sic lecudu 
omnem fpeciem uarietate debemus uti nollra quidem augedo:aduerfa> 
riopgautinfirmado atqj deprimedo.Ethoc qde modo prxoccupatioibus 
Depraeocctt 
potione utemurdixc aut ubi fuerimuspfecuthiterationibusexitu termlabimus» 
Colorefqj antedi&os rocinationis uel enumeratiois aut ele&ionis aut in 
terrogatoi.s aut ironia alTumcmus. 
Vod fi ad ferendum aliquibus auxiliufuaferimus. Siue priuatis 
q hominibus fiue urbibus paucis dicere coueniet.Et fi qua iis itt au 
ditores fiue amicitia fiue gratia fiue mifericordia prxcefleritd me 
dium referre c ogruum crit.Maxime citi omnes iis auxilio ee uolunt:qui 
tali animo i nos fuerinridiligurtt eni cos:a quibus uel ab ipfis uel ipforu 
amicis aliquid beneficii fiue ipfi fiue alii qui eis cura; funt: uel opportu > 
tle fulcepiife uel fufeipere uel fufeeptum irecrediderint.Hisaut habent 
gras:qui fiue ipfi fiue ipfbre amici aut in eos aut in eoru neceilarios boni 
quippiam opportune uel Cotulilfe uel cortfene collatuiiue putentur. Si * 
horum igifaliquid unu incidat. Id breuiter doceam us:& ad mifericordia 
redigamus oportet.Id audaffatim facere poterimus:fi cognoueri mus 
Iere omnis in eos mifericordia moueri quos familiari erga fe aio ee opi* 
ttetur:aut indignos calamitate fufpicantfthxc aut in iis elTe oftedes quos 
mifcncordia dignos udis demdftrare. Efiqj demonrtrandu eos inique 
palTosaicl pati uel paffurosmbi minus iis auxilio auditores fiierint. Sin 
uero hxc in illis non funridemonftrabis eos omnium bonorum inopes 
eflbquorum exteri omnes aut plurimi fint participesiquicp nihil unq bo 
tii uel nadi fuerint:uel nancifcantur na&oriue fintmifi auditores hoc te* 
pore ad mifcricordiam moueatur.Ex his igitur auditores ad mifericordi 
am mducemus.DiIfiiadcre aut ex cotrariis locis poterimus eodemq? mo 
do exordienmr:&narrabimus:&probationibus utemur auditoribufqj 
oftendemus qux facere aggrediuntur elTe & prxtcr leges & iniufla & p* 
niciofa & turpia 8Ctriftia lpoflibilia & difficilia ac minime liecefiana* 
In difiuadedo uero idc difpofitiois modus feruabit:qet i fuadedo. Qua 
obreq ultro diiTuadettdifponere ita poter ut.Qin uero fuafioibus 
cotradiccre uolucrifcpmii qde ea i exordiopponere debettqbus fint con 
tradidnri In reliqs uero fingillati e exordiedu.Poft fingula uero 
exordia e feciidum unuquodq? ppofitu maxime demoftrandu: minime 
ofum eaee ad q aduerfarius exortef.Neqs iufta neq? q his fequunf.Hoc 
autfariesmtondas uel iniufta ee:qille narrat uel inutilia uel iis fifia aut 
iuftis contraria aut utilibus aut iis qux talia elle iudicantur. Eode quo* 
qj modo 8C extera qux incidcrint:tra&arc debebis.Optimus igitur diflu 
adendi modus hic cft.Quod fi minus hoc facere commode potueris: ex 
co quod reliqueris genere diiluadcre orando poteris. Vtfiquidcm ad* 
ncrlarius iufhim efleoftenderictu uel turpe effe uel inutile uel difficile 
uel impoilibile uel aliud quoduis huiufmodi enitere demoftrarcJSm uti k aduerfariiis efle cfledcritJnmflum ipfe 82 fi qd aliud oppbrtunum ad 
id habueris:demoihabis:tua praeterea augendo 82 aduerfhrii deprimedo 
facies:qucmadmodum in fuafionibus di&um ert.Dccctcodc quoq? mo 
do fentetias comcntatioesq? afferre praeoccupationdq? refellerefe.ac bre 
uiter ad exitum itcrare.Practerea quoqj in fuafionibus offendendum ert: 
aut eos qbus auxilium feredum mademus:horu amicos ce: quos ad id 
faciudum exhortamunaut hoc gratias iis debcrc:qiii deprecaturrquibus 
uero auxilium ferre dilTuaferimus:eos ucl ira uel iuidia uel odio dignos 
cftedemus.ln odium quidem adducemus:fi ab illis aut ipfos auditores 
auditorumue amicos aut abos qui iis cura: fint.mali quippiam iique paf 
fos demouftrahimus.In iram autem rapiamus:fi uel aud tores ipfos uel 
ipforum amicos uel alios qui iis funt curae:idigne negledos iniuriaue af 
fedos ollendemus.In iniuriam uero contrahemus:fi fummatim indigne 
fortunatos extitiffe aut elfe aut fore. Vel fi nullius unquam boni fui Ile i 
opes aut c fle aut futuros.Vel fi nunq malorum quippiam palfosaut pa 
ti aut paliuros demonftrabimus.In inuidiam igitur 82 odium atq? iram 
hoc modo concitabimus.Bcniuolentiam uero k gratiam 82 mifcricordi 
am ex iis poterimus comparare:qux in fuafionibus dida funt. Eas aute 
ex antedidis omnibus contexere ordinareqj poterimus.Species igit' fua 
dendi 82 qualis 82 ipfa fit: 82ex quibus conftct:62 quomodo ea utendum 
fit:ex his liquido cogtiofcimus. 
Vrfum autem laudandi uituperandiqj Ipecicm deinceps confi 
r deremus.Cum in hoc genere exordiri uoluerimus propofitio 
nes primum ordinamus infimulationefqj diifoluimus itidem 
atqj in luadendo.Ad attentionem uero exhortamuntum ex iistqiuc i co 
fultationibus dida funt:tum ex co quod mirabilia illuftriaq; dicamus: 
82eqtatem noftram quos uel laudamus uel uituperamus:farino 
ra demoftremus.In huiufinodi.n.caufis ut plurimum no dilccptationis: 
fed oftentationis potius ca orationem habere confueuimus.Primu ante 
exordia eode modo corti tuemus q in debberatiuo a nobifgenere dem5 
(Iratus e.Poft exordiu ucroptiri:debemus:&eaqux extra uirtute funt:82 
ea qua i ipfa uirtute boa cofyderant':hoc mo.Externa qdem bona i bo-- 
nam ualetudine 82 robur 82 formae dignitate 82 diuitiasmirtutcm uero in 
lapiebam iurticia 82 fortitudine illuftrisqj difciplinas diftribuimus: horu 
aut quae in uirtute pofita locataqj funt:iure laudant'. Extraria aut fubdu 
cunt'.Robuftos namcg 82 pulchros 82 nobilis atq} locupletes nequag lau 
dare fed dicere beatos conuenifchis aut diligenter confyderatis: poli ex 
ordia de genere primu di&ionem ordinabimus.Hoc.n.primum hoibus 
ac rebqs animabbus datp ineft uel redte qdem aut ho ✓ 
Quomodo in 
genere demon 
llratiuo fit ex * 
odiendum, minem aut aliud tale animal <?x genere c6mmemorabimus*Cu uer6 aut 
affe&um aut rem aut orationem pofleflonemue laudare uoluerimus:co 
tinuo ex iis qua: honefta adfut n abfurde laudabimus. A genere aute lau 
dare ita cAucnit.Si quidem progenitores infignes fuerit:debemus omnis 
ab initio ad eum ufq? quaue laudatu uolumus:refumere.& in fingulis p 
genitoribus clarum aliquid fummatim apponere.Quod fi primi iduftni 
infigncfqj fuerint.Rcliquos uero nihil oratione dignum geflifle contige 
tit:primos quidem illos eodem modo profoquemur:gnauos autem atqs 
degeneres omittemus:eaufi cauillatione:quod propter maiorum multi- 
tudinem nolimus auditoribus orationis logitudine graues effichprxfer - 
tim cum nemini fitobfcuru qui ex bonisclarilqjparetibusnati funt: eos 
cofcntaneac fieri fuis maioribus no diffimiles.Sm autem ueteres progeni 
tores obfcuri fuerint:qui uero proxime extiterut illuftres:ab iis e laus ge- 
neris capieda:dicedumqj ut de illis quidem longam repetere quada ora- 
tionem fuperuacaneum admodum fueritSed fi eorum laudes referant': 
qui proximi his qui laudant' texti tiffcnt:plane & hi quoqj boni probi que 
uiri oftendenfquodqj perfpicuum fitthorum maiores iduftrios quofda 
infignifq? extitillethaud naqj ucrifimile uideri huiufinodi homines ho - 
neftos 8C bonos efieiqui ex improbis progenitoribus nati cfient.Vbi ue - 
ro nullus maiope fit fplendortdices ipfum in tegenerofum efte:coiligefqj 
cos ois ingenue natos eetqui ingenitam fibi uirtutem habet. Et eos aliis 
quoq? omnibus loge antecellerctq fuos progenitores laudat: permultos 
enim qui ex daris maioribus nati effenttdegeneres extitifie.Addefcp qd* 
dc huius nuc & no de progenitorum praeconiis agatur.Eodem aute mo 
do in uituperationibusorigogencrisin improbos maiores referenda eft 
Et ita laudado ac uituperado qux ad genus pertinenttordinabimus. Et 
fiquid ilii: de quo loquimurtprxdarum fortuna ccfferitthoc dutaxat tue 
bimurtutea qux aetati coueniunt:enarremus:8C id quidem haud (plyxe. 
Pueri namqj tam fuo ingenio quam cope qui ipfis pra:fuerint:diligentia 
honefti pudici funtQuare breuis de iis eft habeda oratio.Cum huc aute 
modum percurreristhabita ad pofterum commetatione atep fentetia de- 
bes hac partem in adolcfcctis xtatem tcrminare.Et propofitionc deinde 
facta aut eius qui laudat':rcs geftas aut mores aut ftudia aplificabis: que 
admodum ab initio in dcmoltratiuo genere prius diximus. Exponelqj 
ab hoc quem ipfe laudas cum eet hac xtate aut per huc aut per ftudium 
aut ex hoc aut huius gratia tum hoc tum illud pntclape facinus geftu fite 
titOportet H exterorum quoqj iuuenum prxclara facinora colligendo 
cdfcrre:& huius loge iis maiora ce oftederc.IHorum quidem qua: mini - 
tna funt:hums autem quem tu laudesiqux maxima funtienarrado.Cd > uenit autem & quae apud alios res filultres parum pro dignitate collatat 
fuerinfceas abs te dicedo itidem magnas demollrari.Et fcmper res ita co 
parado augedae & exornadae funt.Et ubi & quis iuucnis ita philoibphus 
unquam fuifcqui uel fenior magnum adeo nicremetum habuerit i Et q 
adeo robufte Gymnafiope labores perfert:uaehemetet is philofophix ihi> 
dium & indultriam hoc quidem modo fimilitudine & coi 
latione ufi amplificabimus.Cum ucro qua: circa xtatem adolefetis cofy 
deratur.-abfoluerimustin fine huius parris fentetias comcntationefqj lo - 
eabimus.Et aut qua: dicta funt breuiter iterates aut ad poitrcmam parte 
finientes:Rurfus ubi propofuerimustquae gcita fint ab ipfo uiro quem la 
udamus-de iul>icia primum dicere aggrcdicmur:quam code modo ut 
in iupenoribus exornantes ad prudetiam fi ftierit:deicedemus. Et hanc 
eodem quoqj modo abfoluentes fortitudinem fi fiierit: proponemus: 
eadem amplificationis ratione item percurretes cum ipfius finem partis 
omnia genera profecuti fumus:fummatim:quac atedi&a 
fuerintriterantes exitum uel lententia uel commctatione toti orationi ap 
ponemus.Cogruetautemlaudibusnominibusetiam multis circa unii 
quodqj uti:& fpledidam facere dictionem atep magnificam.Eodem quo 
que modo cum de neq hominibus oratio nobis erit:uituperatioes coniti 
tucmus.Oportetautnullisieum utamur cauillisrque carpimus.Sed ip(i 
us dutaxat uitam cnarremus.Scimones.n.l6ge magifq iocofaeobiurga 
tioes atq? eauilla & auditoribus pfuadet:& egritudie quos uituperamus 
afficiutNam huiuiinodi qdem fales ad Idxam uel ad fiibitatiam reforu 
tur.Sermones uero funt ingeniote moruqj ueluti imagines.Caucndu eft 
etiam ne res turpis nomibus appelles turpibus.Id eim affertgrauitati ca 
luniam.Sed quae huiufmodi iutitanq per aenigma Ggnificabimus:& alia 
tum repz nominibus rem ipfam mamfeltabimus:Debernus aut in uitu> 
peratiombus ironia uti & i iis aduerfariu deridere:qbus ille maxime exui 
tat.Et jauatim qdem paucifq? praefentibus eum dehoncitare In uulgus 
aut 8C multitunine cois maxime uituperatioes maledicere. Vituperatioes 
uero eode mo poterimus:quo et & praeconia 8C augere 8t extenuare.Ita *• 
<£ hap: ipeciepe ex his quae fupius dida funtiufum oem intelligemus. 
Eliquii eit utaccuiadi quaerediq; praecepta peragamus quae rur 
r fus queadmodu i iudiciali genere didu e:coponcmus:ordiabi> 
mus:pcurremus:pmu igit' i exordiis re de qua fit accu&tio uel 
defcnfiojproponemus ut etiam in aliis praaniflis ipecicbus.Ad attentio 
nem autem ab iifdem locis exhortabimurrquos in fuadendo diiTuaden» 
doq* docuimusJtem etiam de beniuolentia idem quoq* modus feruan * 
De accu&ti6e 
6Cquxftione dus erittqui in dcliberatiuo genere pramiflus eft* Nam is cui auditores 
beniuoli funtex praeterito aut pnti tempore. Et is ne calumnia affedns 
fit:ad eos irritados uel in fe uel in rem ipfam uel in oratione beniuolend 
am captabiteodem modomt illic docuimus.Is uero in quem neqj 
uoli auditores inferti fuerint:beniuolctia captare poterit ex proteri- 
topntiue tempore uel pfeipm uel p reuelporatione.Illeautequiapud 
auditores calunia:obnoxius fadtus fuerit:partim mixtim partim priuati 
beniuolentiam captabit:hic igitur modus erit p quem beniuolentia co* 
parabitur.Eniuero ii aduerfus quos bono ncqj malo animo audito 
res fuerint:paucis funt laudandi:8£ aducrfarii uituperandi. Oportet aut 
eos ab iis laudare:quae uidertt' maxime auditorum interefle. Dico aute 
ciuitatis ftudiofum amicorum obferuatorem gratum iniferkordem. Et 
fimilia aduerfarios autem ab his uituperare:quibus auditores ad ira irri 
aut funt ciuitatis inimicus amicorum hoftis.Ingratus imitis. 
Ethuiufmodi.Opus eft etiam laude iudices delenire:quod iulh iudices 
grauefqj funt Aduerfanorum praeterea defe&us ficubi tibi minores exti- 
teririfiue ad dicendum fiue ad agendum feu ad aliud quicq in difeepta- 
tione uerfetfjeriitoratione compleftendi.Et iuftum praeterea & legitimu 
8C utile & quae deiccps fequutur iduceda.Cum iudices igitur neqj bono 
ncq? malo animo in nos fuerinriex his beniuolentiam captabimus.Si qs 
uero in calunia fitadqj ex proterito tempore & circa orationem fcire ex 
antediclis poterimus :quopa£to infimulationes foluere oporteat Quod 
fi ex praetenti tempore calumnia fueritnecefle eft circa ipm homine ea fi 
eri:aut fi ineptus praefenti cotrouerfiaeiaut fi criminibus fubcotrarius aut 
fi pro cofeftb accufationi obnoxius uideatur.Ineptus quidem fuerit : fi 
aut iunior aut fenior pro alio difeeptet. Subcontrarius uero efiet: fiqs 
robuitus imbecillum uerberationis accufet. Aut fiquis cotumeliofus co- 
tumcliaetemperantem infimulet:aut fiquis admodum pauper hotnuie 
ditifllmum pecuniarum agens in iudicium deuocet. Itaqj huiufilibdi 
homines fubcotrani criminibus funfpro conferto autem entfiquis for- 
tis robuftufqj exiftens ab ifirmo & ibecillo uerberationis accufetunaut fi 
quis fur exirtimatus furti reus in iudicium arccffatur.Vt autem oia uno 
complcdamur uerboai quorum moribus fnnilis eft hominum opinio: 
uidebuntur criminibus eile obnoxii.Circa ipfum igitur hominem ex in 
ftanti tempore calumniae huiufmodi fieri poteruntCirca rem autem ea: 
contingent:fiquid aduerfus domefticos amicos aut aduerfus hofpites : 
aut in fuos uel de prauis uel de turpibus rebus negocia afferat: haec eim 
infamiam difccptantibus affcrunt.Queadmodum igitur eas ifimulatkv 
nes fumus diftbluturi:deicepsoftendam duo efle communia in oibus elementa exiftimo. Alterum quidem utqbus rebus correpturos iudices 
aduerfarios putes:his eos pracueniens corripias. Altepe uero eft:fi res i 
uerfariis quidem maxime:fin id minus i alios quofdam trafferas ea ufus 
cauillatione:g> non ex fentetia tua fed ab aduerfariis coa&us \ certamen 
defeenderis. In unamquamqj uero calumniam hxc argumentari eon' 
uenit. Iunior quidem caufabitur aut leniorum aut amicorum: qui pro 
fe'ditceptent folitudinem:aut criminum magnitudinemtaut temporis p 
fcriptionc aut rerum multitudinem aut aliud quid huiulmodi. Si uero 
habueris pro alio dictionem dicendum eritite amicitia gratia aduocatu 
fieri:aut aduerfarii motum inimicitiis aut quia negociis interfueris: aut 
ob utilitatem publicam aut quia is cui patronus uenis:8£ ab oibus eft de 
fertus:& miuria premitur. Quod fi crimini pro confeflb obnoxius:uel 
fiibcontrarius accufationi effici uideatur:cu praeoccupatione utendum 
effitu etiam dicendu ut neqj iuftum neq? legitimum neqj urile fit:ex opi- 
nione ac fuipitione ferre prius fentetiam q res fuerit audita. Quae igi tur 
circa ipfiim hominem funt:hoc padto ifimulationes dilucmus.Eas uero 
quae circa rem funt:ita repellemus.Caufa i aduerfarium rciiciemusruel li 
nialedidum ei crimini demusaiel fi iniuriam aut cupiditatem aut perti - 
naciam aut iram praetendamustquod nullo alio modo ius confeq polii- 
bilepoilit.Priuatas igitur calumnias apud iudices ita dilucmiis.Comu- 
nes uero oibus fpeciebus ibluere poterimus:queadmodum in fuperiori 
bus didum ell. 
c Xordia uero in genere iudiciali eodem modo collocabimus:fiaiti 
etiam in deliberariuo.Eadem etiam rone narrationes exordio coniuge- 
mus:quas uel particulatim probabiles effe iuitafq} oitendemus.Aut ipas 
feparatim taquam in unum corpus ordinabimus.Deide uero critconfir 
matiotquam fi quidem rebus ipii aduerfarii contradixerint exjprobatio- 
rribus.Sin autem cofenferint ex iuitis 5L utilibus & his fimilibus cofirma- 
re debemus.Collocanda funt ex probatioibus primum quide tcftimonia 
& fi qua: nobis ex quxltionibus cofeilioes fiierit.Demu uero fi nullo mo 
do ucrifimilia ea fuerint:fententiis & commetationibus:fin aut non oio 
Uerifimilia probabiliirdemu exemplis 8£ coiccturis & fignis & argu metis: 
demu uero comctatiombus & fentetiis cofirmare debemus.Quod fi neri 
fimilia fiicrinriprobatioes qdem omittemus.luitis autem queadmodum 
in an tedictis utemur.Et hoc qde modo confirmabimus.Poit confirma- 
tione aut ubi ea q i aducriarios funt:collocauerimus: poccupabimus cas 
res quas uerifife fuerit aduerfarios di&uros.Et fiquide aduerfarii rc nega 
rit:rpbatiocs illas a nobis didtas amplificabimus:qs uero illi dicturi funt 
rejphedemus & uero fateant 8C legitima 8Uuita ciTe: q: 
De exordiis 
ingenero iudi 
cialt fec udum fcriptas leges a nobis idudas ofiderimusienitendu e: ut his fif 
leges quas& iuftas St honeftas St coducibilis uniuerfk reipu.plures uedi 
carint talis et cas ee ondamus:quas aut aduerfarii iduxerut:cas cotra hre 
demoliremus q<f minus comodx h xc dici querit:i udices comonefacien 
di funt cos no de lege fed de re iudicare:quodcp iurati fint fecundu leges 
latas filiam latu ire.Et doceas haud hoc tpe decere leges:fed i conftitutis 
diebus eas ferre.Sed fi cotigerit re iis legibus agitarfiq inique ee uideant' 
dicendu erit 116 lege re huiufmodi iniqtate ee.Cu lex quide ad utili- 
tate ferat’’: haec aut afferat duitati pnicie.Dicendu etia erit:haud cotra le- 
ges faduros fi huic legi cotraria frnam tuleritrfed leges potius laturos ne 
fit iprobis iniqfqj decretis utendii. Oportet aut ad id colldiotic afferre: 
quod nulla lex phibet reipu.benefacere:fed iprobas leges audoritate p- 
uare:aliud nihil ee:q duitate biificio donare.Quafcuqj igitur ex iis legi- 
bus q nullam ambiguitate contincnt.habuerimus ex taiibus praeuenien 
tes abude cotradicere poterimus.De ambiguis uero legibus fi iudices ita 
fenferituit tibi expedit oportet haec demoftrare:quod fi iudex dicattque- 
admodum aduerfarincodocefaciedus e legulatore 116 hoc fenfiflerquod 
ab illo dicidquodq? coducit ipfis iudicibus lege ita dicere.Verum fi nul- 
lo modo poliis in cotraria filiam comutarc:onde aliud nihil polle cotra 
riam lege dicereiatq? ipfe dicas.Et quo qdc pado oporteat uti lcgibus:ex 
iis q diximus:abudabis.Summatim ucro fi peccaile omnino fateantur: 
6t ex iufti tii St legitimi partibus defenfionem parent:cx his ea funt cofu- 
tationepraeucnicda:quae diduri illi uidcanf.Sin autpeccafie fateantur: 
&t fibi tame ignofei pollularint:fic talia oportet cofutarerprimu quide di- 
cedum erit:deterioris efie moris:quodqj tunc illi crime i lmprudetiam re 
iiciunt:cu fe deptaehenlqs ltuentYpinde fi huic ignofcitisailios ite omnis 
fuppliciis atqj cruciatibus liberabitisidic etia dt illud fi eos q peccaile co 
fitendabfoluetisjquo pado inficiands condenabitisi’ Dicendum etiam 
crit:& fi iprudenter errauitmon tn decet me ob huius imprudentia detri- 
tncto affici.Praeterea dicetur cu neq; legulator iprudenter delinqntibus 
ignofcit:eo neqj a iudicibus q fcaidum leges iudicantugnofci iure pot. 
Ex his igit' atq? fif ibus eos q fibi fccudiim poftulant cofutare poterimus: 
ficuti etiam ab initio expofuimus.Vt copendio aut utar:quaecuq$ fint ad 
uerfarii diduri St ad probationem & ad iuris fui partes afferendas: St ad 
ueniam poftulanda ex antedidis poccupabimus.Poll hanc aut cam to- 
ta e oratio p enumeratione fummatim repctcda.Et breuiter fi fieri potfiii 
dicu animi in aduerfarios quide uel ad odiu uel ad iram uel ad inuidia: 
in nos autc ad beniuoletiam uf gratiam uel mifericordiam commouedi 
quibus aute rebus hoc fiat m dehberatiuo genere in fuafionibus & ddfit afionibus diximusiac rurfum in defenfionis fpecie ad finem pcntremtrs 
Orationis igitur principium in iudiciali genere fi quidem accufeni us 
ita componemus 8C ordinabimus. Si uero defendamus: exordiu que- 
admodum & in accuiando conftituemus. Eli autem res quarum ac- 
cuGimunquibulqj accuiator feientiam auditoribus fcccrit:relinquemus 
quibus uero opinionem relinqucrit:hafce ubi poft exordium propofueri 
mus:diifoIuemus.Tefte{q? 8C queiliones & iurameta refellemus: quead- 
modum antea audifti.Et fiquidem res credibiles fuerintrpoterimus ipia 
rum-relponfionem in eius quod relictum fit:locum tranfferre. Quod fi 
teffes perquxitiones fidem fecerinfcaut in orationem aut in negocium 
aut in quodeuq? aliud fuerit in aduerfariis maxime uerifimilc.Ipfbrum e 
refponfio trafrerenda. Si uero aut contra utilitatem pub.aut contrado 
fiietudinem accuiator te fecilfe criminetur:debes defendere. Id maxi- 
me elfe uttle:quod ab eo crimini dat\ Vel fi id minus potueris: dices ut 
necp abs te ab iis:q tibi fint fimiles:aut quod non hoc modo huiufmodi 
res geri conlucuerit* Probabile igitur ita iblues. Exemplum uero de- 
bes primum fi potes demonltrare:id haud quaquam efie criminationi 
fimile. Vel aliud tibi ex contrariis praeter uerifimilitudinem exemplum 
ferendum efie. Conieduram autem potes cofutare:fi dicas quibus cau 
fis contraria fignificare cotigerit. Sententias uero atq; commentationes 
aut improbabilis aut ambiguas ofiendas:oportct. Signa autem no eius 
folum cuius iple fis accu(atus:led rerum plurimarum figna effe ortende* 
Et ea quidem qua: ab aduerfariis dida fuerint:! contrarium aut ambigu 
uni conuertcntes poterimus hoc modo improbare. Si uero quoru nos 
accuiator criminatur:ea fccifle fateamur.Idcg ex i ulli &-legitimi parti- 
bus defendere pergamus magis legitimas res noilras iuihorefqj demon- 
ftrare elaborabimus. Quod fi minus commode fieri potueritiad impru 
dentiam cafumqj defugiemus, Iadurafqj paruas eife oftendemus. Et 
ignofeendum nobis efie argumentabimur demonftrantes: q omnium 
quidem hominum per imprudentiam delinquere commune fifcied affi- 
cere iniuria improborum elfe proprium.Dices etiam & jequum & bonu 
eife:& iuftum 8i conducibile iis ignofcere:quf per imprudetiam delique 
lint.Neminem enim omnium lcire:fi quid aliquando fibi huiufmodi e- 
uenturum fit.Oftendedum eft etiam fi’quid aduerfarius ipfe aberraue- 
rit:& ueniam tamen confecutus fit.Poft liazc cx praeoccupationes fequu- 
tur:quae ab aduerfariis didae funfcharum igitur alias fatis fuperque a re- 
bus ipfis foluere poterimus.Sed fi calumnicntur {criptas nos orationes 
recitareraut quo eas recitcmus:mcditari:aut mcrcaedc condudospatro- 
nos fierhad hazc talia cotraueiiiamus oportct:diifimuladocg dicamus mi nime omnium lege (phiberi:aut fe fcripta aut illum no fcripta loqui: lege 
namqp talia patrare non pmitthloqui uero utquifcp uelit facile fim.Dice> 
dum quoqj erit ufqj adeo aduerfarii deli&a uel ipuus eius fentetia 
gna efie:ut exiftimet me nunq digne in (e accufando fatifracere poilemi 
fi qux didurus eftem:# atea fcriberemtac multu temporis meditatus fim 
Ad igit' oronum calumnias fic occurrerpoterimus:Si uero di 
xeri nt nos difeere meditariqj dicendi facultatemtconfitebimur id qdem: 
dicemuiq? nos qdem quos ais difccrmccp calumniatores neqj cotcntiofi 
certe fumus.Tu uero q oratoriam tenestcu hoc tempore tum fepe alias 
nos calumniis circuuenire deprehenfus es:quare coducere ciuibus uidet' 
ut & ille oratoriam difcat.Non.n.fic malum neqj infimulatorem eu fore 
Eodem quoqj modo fiqs nos mercaide codudos patronos dicat 
& fatebimur:# cauilabimunhuiufqj rei au&orem accufatore noftru ac 
reliquos ois demonftrabimus.Mercardum aut fpecies diuidemus: dice > 
muiqj alios pecuniis-alios gratus alios fuppliciis alios honoribus aduo 
catos afliltere.Te igit' gratiis id obire muneris oftede.Aduerfarium uero 
dicito ne paruo qdem pretio aduocatum atfiftere.Eum naqs ut aliqd ar 
genti iniufte capiatmon aut ne pfoluatin iudiciu ire.Idem quoqr modus 
foruadus clbfi quis nos aut aliquos cdocer dixeritrqui cotrouerfiis apud 
indices utant':aut iudicialis orones cofcribere Nam & alios ois oftendes 
p uiribus adiumento amicis ee:# docendo qdem # cofulendo.Et artifi 
dofi(Time in huiufmodi rebus occurres.Oportet aut & circa interrogato 
nes atq3 reip6fiones:quotquot in huiufmodi fpeciebus inciderint:ne nos 
negligetia ulla capiat.Sed qua: rdpodeo concedant'' quxqp negent': funt 
coiyderada.CoceiTiones igit' funt huiufinodi.Mihi filiu cnecafti.Encca» 
ui eqdem.Na ille in me prius diftrinxitgladiu:filium mihi pulfafti: pulfa 
ui eqdem.Iniuria.n.in me prius manus iniecit.Mihi caput cofregifti. Co 
fregi equide.Na nodu impetu in mea fecifti domum.Talis igit' coceffio 
nes legibus freti no nunq facimus:huiufmodi uero negatioes lege decliv 
nat.Mihi filium occidifti:n5 ego qdenr.led lex occidit:hsec aut omnia ita 
oportet refpodere:Cum duace legum altera iubet hoc faciundu:altera no 
uetet:qua» igit' i adueriarios diceda funt:ex his oibus colligesPoft hate at 
qux antedixerimus itcratioe breuis e admonitio adhibeda. Ea uero 
eft utilis oi tepore q ob rem # fingulis i fpiciebus.ea iteratioe utendum e 
Vere in acculationibus maxime # defenfioibus ea cogruit.Itide quoqj in 
fuafionibus atq; difluafioibus.Neqj folum ea hic comemorarejquaz ante 
dixerimus queadmodu in laudado # uituperado ucru et animos iudicu 
in beniuoletiam nram coci liare:# in aduerfarios cocitare debemus: hac 
uero iteratione in oronis partibus poftrema c6frituimus:hsec,n* fecit i ut temimfcaris fummatimtqiuedida funt enumerando aut ratiocinando 
aut Iterrogddo:tua quidem quae optima funt. Aduerfariope at qux licqC* 
fima:fi quidem interrogationis figiira uti uolueris.Cuiufmodi autc unu 
quodq; horum fit:ex iis cognofcere poflumus:qu£ fuperius dicta funt. 
In beniuolentiam uero noitram iudices conciliabimus:# in aduerfarios 
cocitabimus:ex iis bnficiis ut etiam in deliberatiuo genere Cummati olle 
dimusrquibus nos aut amici noltri ipfos a quibus iniuriam fufcipimus 
ipforuue neceflanos feu iudiccs ipfos uel eos qui eis curae funtifiue affe- 
cerimusrfiue afficimus:fiue fumus affcdturi.Et fi ipfis dixerimus nuc tps 
ee referedarum pro fufccptis bnficiis gratiapz.Et fi cos in commifcratkv 
liem fi opus fueritiadduxerimus.Hoc aut eo faciemus quo noitram i au 
ditores bJniu&letiam demonllremus.Et q indignes ob ea quae male paf 
fifuerimus:autpatimur:pa(furiue fumusimiferia praemimur: mfi hi no-* 
bis adiumento fuerint.Si uero nihil nobis abfitihuiufmcdi commcmo- 
rabimus:quibus bonis priuati fuerimus:aut priuamur:aut priuabimur: 
libi iudices nos neglexerint.Seu ut nunq boni quippiam nadi fuerimus 
aut liacifcimurtaut liaduri fumus:mfi ab his auxilium meruerimus. Ex 
his naqj comiferationem nos dignos conltituemus:# auditores nobis co 
ciliabimus. Aduerfarios uero caluniis circuuentos in inuidiam # odium 
apud auditores ex hote contrariis adducemus:cum oitenderimus ab his 
aut hope amicis auditores ipfos iporumue ncccffarios mali quippiam in 
digne palfos aut pati aut paifuros.Ex hui ufmodi.n.rebus ad odium # 
iram in adueifarios rapienf.Sin autem haec fieri commode nequiuerint: 
ea in unu redigemusrquibus auditores i aduerfarios ad iuidiam concite 
mus.Inuidia naqj propinqua e odio* His autem fummatim inuidebiC* 
Si eos indigne fortunatos:# ab auditoribus animo alienos oitederimus 
percurretes q multa bona iniulte paffi fuerit:aut patiunt" pafiuriue funt. 
Aut q nunquam nullius boni indigueritmel idigent uel indigebunt: aut 
q in nihilunq mali inciderintifeu incidut:fed incideutnifi nunc a iudici 
bus puniatur.Ex his igit" rebus auditorum nobis animos ad beniuolem 
tiam i coclufiombus coniti tuere # in aduerfarios contra commoucre po 
terimus.Ex omnibus uero fupradidisaccufationes defcnfionefcp quaap 
tilfime ordinabimus. 
q Veredi autem fpes feparatim quidem ipfa raro coftituit': fed aliis 
fpeciebus commifcctur:# aduerfus cotradictioncs maxime e uti 
lis.Verum tamen ne huius nos ordo lateat fiquando uel oratio uel uita 
hominum adio aut duitatis adminiltratio quserenda contingeret. Item 
etiam hac de parte fummatim percurram.Elt igitur quserentibus eodem 
quali modo exordiendum ficuti etiam calumnia circumuentos oportet 
De quadfiofiis 
fpeciebus docuimus.Quare cum idoneas in principiis cis attulerimus*, quibus id 
rede facere uideamur.Ita ad quaerendum ueniem us.Caufae autem con- 
gruet in ciuilibus quidem conuetibus:quod aut cotentioe quadam qui 
potius ne auditores lateat id fadmus.Demum quod nobis hi prius mo> 
leiti fuerintln priuatis uero uel inimicias uel paruas eorum qui querun 
tur cofuetiidinestuel i eos ipos beniuolentiam uel ut quae agunt remitte 
tes no amplius haec faciant pferre opottebit.In publicis aute fi legitimu 
8C iuftum 8C publicam utilitatem pferemus.Ex his aut 8C his fimilibus ex 
ordio coilituto ac fingulis deiceps ppofitis aut didis aut geftis aut cogi-' 
tatis quaeremus.Eaqj demoltrabimus & iuftis # legitimis &puatis # pu 
blicis utilitatibus aduerfari.Et omnia demum cofiderabimustfi quo i lo 
co ipa fibi uel moribus pborum hoium officiifue diflentiur.Sed ne i fin- 
gulis enarradis longiore utamur ofone:quo pluribus illuftrium itudiope 
aut repe aut uerbope aut cofuetudinum res eope quos quaerimus aduerla 
ri oftederimusteo ipos obfcuriores apud auditores conftituemus. Opus 
e aut no trifti # acerbo quodam led miti manfuetoqj uultu quaeramus. 
Hoc eni modo uerifimiliores reddent" apud auditores habita: orones. 
Et oratores ipfi nullum de ie relinquent infimulationi locum. Vbi ucro 
diligenter oia quaefierisratqj ampIificaueris:oronis exitu breui :iteratione 
terminabis.Et ut eope qua dida fuerintrauditores reminifeant' efficies. 
Has igitur ipecies ubi hoc pado conftituerimus:pulcherrime ipfis uti po 
terimus. 
Peroratio antedidope 01'um p enumeratione & amplificatione. 
Pus eft praeterea: orado & feribejido in id qmaxime enitamur 
o dabo rem ufq?: ut pro rerum natura uerba accommodemus:# 
ita nofmetipos trita cofuetudine his cudis exerceamusmt eo> 
rum ufus nobis in promptu fit. Atq? ut ex arte quidem dicere 
poffinms:tum in priuatis publicifq? diiceptationibus:tum iis etia in fer- 
monibus:quos aduerfus alios habuerimus:plurima hinc SC artificiofiflb 
ma adiumenta fiifcipiemus.Elaborandum e etiammt no circa uerba ora 
tor dutaxat:ueru etiam circa uitam quam antedidis fpeciebus exornet: 
atq? magnificet:fuam diligetiam omnem ihidiumq; accommodet Na 
uitae compofitio # ad fuadendum 8C ad boni 8C sequi uiri exiftimatione 
adipiicendum conducitplurimum.Primum igit" diuidendac funt iecun 
dum omnem difciplinse diftributionem quid primu quid fecundum qd 
tertium quid quartum tradandu fitdemum ea tibi funt praeparanda: q 
circa auditores attedutunde qbus in exordiis docuimus.Enim ucro be> 
iiiuolentiam a perfona tua captare poterisjfipromifils ififtas; di eofdem 
Bemuolentia amicas in omnem uitam tuearemeqj i aliis asionibus inconflans ec led 
iifiiem femper uti uidcarc.Atteuti autem fient auditores:fi iis in negociis 
ucrferis:quo& magna & honefta funt multifep conducant. Cum ucro 
beniuolos auditores reddiderismbi ad negociorum expolitionem abs te 
deuentu cft.quocucp propulfationem malorum :bonopc autem cotincnt 
exhibitionem facile apud illos admittunt’’:quocuqj ucro fecus funt rciici 
unf.Sed pro celeri & apta & uerifimili narrationedioc funt tibi faciunda 
Celeriter autem abfolues:fi non ornnia uolueris fimul agcre:fed prius p 
ino & q> reliqui eff demceps.Dilucide uero:fi no ffatim reh&a adione in 
alias res prius tranfieris:q illam abfoluciis. Verifimiliter autem fi nihil 
a tuo more alienu agas.Itcm fi no eofdem finxeris & inimicos tibi & ami 
Cos ce.Ex his autem jpbationibus eas afi ummemustde quibus ita fcieiv 
tiam ad proficienda negocia tenemusmteam aliis iterprotari:& explica 
re polTimus. De qbus aut feientiam non habemusicas p ut fopius acci 
dere folenfcalTumemus.Tutiifime naqj in huiufcemodi rebus egeris: fi 
confuetudmcm fequi uoluens.ln certamine uero cotraaduerfiirios fiq- 
dem oratione cotenditur ex iis quo dida fimt:nortram confirmationem 
faciemus.Sin ucro cbtradibus hoc faciemus:fi fccudum leges & no fcri> 
ptas & (criptas cu teihbus qoptimis ac tpe profmito cos cofecerimus. Ex 
coclufione uero quo dida fuerin tremi ni Ici auditores faciemus: fi 
quo gclta iunt:fummati rutfum dicimus. Ex iis autem quo agimus:ita 
commonebimustquadocuq; eadem negocia ucl fimilia prioribus trade 
mus.Beniuoli aut nobis crutauditoresifi ea ge£Teiimus:quibus aliqd be 
ncficii fulccpiffe aut fiifcipe aut lufoepturi uidebutur.Magnas aut res ge 
remus.-fi ea negocia tradauerimus:q multor fint bonoie ca:hoc igitmo 
q ad uita ptinetrppanda funt.Ex £ore aut iftituto circa orone e exercita - 
tio adhibcda.Sacnficia uero uti pmiflum e faciemus ad deos qde pietad 
fumptus aut moderate ad fpedacula uero fpledidc:ad ciues aut utilif.Et 
aduerfus i mortalis qde deos ea hebunt pie:fi patrio more facrificcmus. 
Ad fumptus aut moderate:fi no quocuqj milia fuciit:ab iis q lumptibus 
profunticonfumanf.Ad fpedacula uero Ipledidc fi magnifico fint appa 
ratu colhtuta. Ad ciues aut u ilitenfi & equites 8C grauiores armaturo pe 
dites belle inftrudi pompam celebrent. Quo igitur hoc modo morta- 
les in deos fecerint:pie certe fccerint.Eos autem amicos comparabimus: 
qui fint nobis moribus non diffimiles;&quibus eadem quo etiam no-- 
bis coducant:8i quibus magnis in rebus communis nobifoum fortuna 
fit.Talis.n.amicitia produratmaxime.Socios aut eos facere debemus: q 
& iulhffimi fint:& no mediocri:ualeat potetia:& ipximo hitet:hoftis aut 
cos faciemusqui honun fint contrarii.Sulcipiendum aut bellu in cos e: 
Attenti 
Bcniuofi 
Beniuoli qui repu.aut eius fiue amicos flue Ibcios iniuria uiolare 
dia aute habeamus oportet aut nra aut fociopc aut hofpitum caufa.Et p 
mo quidem noftra:demum uero hofpitum.De tributis aut 
id quide e optimumiquod a puatis prouentibus ac pofieflionibus ,pfici 
fcit.Secimdum uero a cefibus.Tertium autem a paupenbus:qui fua cor 
pora minifleriis prsebct.Ab opificibus autem arma: a locupletibus uero 
pccuniac.Dc adminiflratione autem reipu.populans quidem pnncipa 
tus e optimusan quo leges optimatibus honores diftnbuit. Plebs uero 
neq; dandis priuat' fuffragiis:neq$ ferendis quidem fentetiis.Proxima ue 
ro illa e:in qua leges a ditioribus affici contumelia plebem non finut. Pri 
cipatus autem paucorum duo funt genera:aut.mell ex amicicia & Ibcie 
tate quadam aut a cenfibus.Necee autem e:focios faciamus: cum ciues 
minus ex fefe potetes funfcqui tum folum tum oppida tueantur:aut ho > 
Itibus repugnentEft autem focietasomittenda:cum aut eam facere no 
fit opus:aut focii longe a nobis diftenfcneqj potentes fint qui opportune 
adfint.Ciuis autem bonus dqui amicos ciuitati utiliilimos comparat. 
Inimicos uero & paucilTimos 8C infirmillimos quiq; fine ulla priuatoru 
bonope publicatione prouentus comparat quamplurimos:8C qui fefe iu> 
ftiffimum probes eos in quadtionem agit:qui rerum pu.aliquid p ini ulli 
ciam uiolatLargitionibus uero utuntur omnes:aut quoniam aliqd ide 
ferant commodorum:aut quo fufeeptorum beneficiorum gratiam 
ferant.Obfequunt'’ aute omnes aut lucri aut honoris aut uoluptatis aut 
timorisgratia.Commutationibus uero utuntur omnes aut fponte aut u 
uite.Omnes.n.a&iones aut ui aut fuafione aut fraude autoccafione pfi 
ciuntMn bello aut uincit’ aut fortuna aut corpora multitudine robuflita> 
te ue aut copia aut opportunitate loeope aut uirtute fociorum 
autconfilio &caliditate imperator is,Socios uero derelinquedos putant 
aut maiore utilitate aut belli folutione.lulle aut agere ellcomunis fequi 
utilitatis cofuetudines parere lcgibusrpnuataq? pa&a feruare. Conducit 
aut corpori qdem bona habitudo & fornis dignitas aut uires & bona ua 
letudo.Aio uero Sapietia Prudetia Fortitudo Teperantia Iullicia:his aut 
utriufqj pecunia: & amici.Inutilia uero fut hop: c6traria.Plurimum uero 
utilitatis affert bonocc ciuium multitudo. 
Plebs 
Sapientia 
Prudentia 
Fortitudo 
Temperatia 
lullicia 
FINIS. 
Erancifci philelfi ex gracco in latinum tradudlio Ariflotelis Rhetorica: ad 
Alexandrum regenuqua: qmdem interpretatio fa&a eft Florentia: anno 
a natali chrifhano Millefimoquadringentefimo dedo Kalendas Iulias AD MAGNANIMVM ET ILLVSTRISSIMVMPRINOPEMPHI 
LIPPVM MARIAM ANGLVM 1NCLYTVM MEDIOLANENSI- 
VMDVCEM, 
Francifci philelfi praefatio in plutarchi cheronenfis apophthegmata ad 
Traianum Caefarem. 
ECTITANTI mihi nuper grxcaquaeda princeps optie 
nonulla plutarchi cheronefis uolumina perdodi 
! mis Capietis uiriicum de moribus lucubrata grauilfime: 
tum de aliis plaerifqj pmagms ac praeclaris rebus ornatif- 
fime eleg.Uilfimeqjperfcripta ad manus incidunt. Qux 
dum fingula icredibili quadam cupiditate pcurroulle haud quaq intepe 
ftiue fe liber offert.q de apophthegmatis ad Traianu Cxfarem ifcriptus 
e.Huc accuratius et atqj et cutn tnecu ipfe cofidero:res fane digna uilae: 
quae &a Plutarcho illultri eruditiifimoqj philolbpho emanaret: & Traia 
no ipfi dedicaretf.Fuitn.Traianus eiufmodi pfedo & uir & 
cum oi atiquitate ita de umuerfae uirtutis laude cotederetut nihil ad de.* 
cus eiimhil ad gloria defuerit Nam fapia quae una tum ai magnitudine 
tum iuiliciam ipam complexa e:quaeq3 humanos cafus ois infra fe liet:ita 
diuinus ille priceps uiguituta excelluitnta mortales reliquos logiilime an 
tei uitut qcquid ageret:cotinuo ex oi parte pfede agcrct.Quare cum itel 
ligerct uim dicedi eam rem ee:qua caeteris aiantibus maxie praeftaremus 
hac uehemeter fedatus e:dC coluit plurimum. Viros prudetia & orone in 
(ignis quofciiq3 uel apud uros uel apud graecos offendilIet:& honoribus 
pfecutus e omncs:& familiaritate fibi cofuetudineqj deuinxit:No.n.crat 
ignarus:8C q> eet uirtutis pmum:8C optimope principum nome p eloquen 
tillimos uiros fempiternu fieri.Cum ergo apud Traianu coniundiifime 
plutarchus umeretmunus pgratum illi & putile caeteris Ce fadupe exiiti - 
mauit:fi quae magna cura & idui tria collegiifebapophthegmata eius no 
mini dedicaifet. Apophthegmata uero ipfa quae pleriqj nri dideria non- 
nulli dida noiaruntfunt breues orones argutiorem fenfum aliquem fa- 
cetioremqj continentes.Sum his qdem mirifice deledatusmon modo cj> 
dicacitates libero-dignas hoie fuauiilimolqi fales praefc fcrrcntaicnietia 
quoniam mirabilem quandam & huberem ac uariam grauitatem fnia 
mm ad oem oronem augendam atqj exornadam adhibitura porredura 
qj uidcbanf.Nihil eit.n.ut ita dixerim:humanis in adionibus uafre calli 
de pudice coiitineter generoie coftanter benigne liberali ter innocenter t 
tegre amiceinihil demqi magnifice nihil fapienter nihil cum uirtute 8C 
Plutarchus 
Trajanus cx 
lar 
Apophtheg 
mata 
Dicteria laude didu fadumuejq no inde exeplu «enari queatQuatu itero & de>> 
coris & dignitatis ad oem SC oronem SC uitae cultu afferre fbleat exeploru 
uisrno e dicedi locus prefertim cu patet id qde:8C i proptu e oibus.Placuit 
i git" proeliati fiime priceps cu otiofus cflem:huiufmodi apophthegmata i 
latinu uertereridqj 116 modo utpdeflem nris:fed eo et liberius quo te tibi 
orideremtidell ut mea lucubratioe itelligerestquae pfiepe ipfe dicedo am 
plederis:i(la apud pbatifiimos SC clari Ili mos uiros quofq?T,pbatiffima fe 
per laudariffimaqj extitifle.Affirmat.n.qbiis frui licuit aditu ac fermone 
tuo:ea te fingulis rppe didis fniane SC crebitate SC podere SC comitate uti: 
qua praecuteris hoibus lycurgus ille lacedaemoniiq? oes apri (Time ufi per 
hibentf Tu uero regibus ipfis plane munificerior imitaberis hoc loci:fi ui 
debiftplaRe rcges.Mos.n.fuerariq uel in hac ufq? (eruat'' aetate:ut q adire 
jp re quapia reges iflituiflentica deferrebad illos dona:quae ofFereriu ob - 
fbruariam atq? pietate declaratura iudicaflent. At illi eo pado § offereba- 
tur fufeipiebariut no auari no cupidi odrvfiope more principu fed humai 
fed brifici fed iurc optimo regia SC maieftate SC fpledore pditi ccferentur, 
Na loge maiora q accepilVent muneratilluftrioraq} refcrebat.Itaq? cu hoc 
fitnul qcquid e nnumfculnobtuli aium tibi meu.Siqd mihi fu i flet maiuf 
id etqliberiflimeobtuHlfem.Tu aut nolim argentu mihimolim auri qcq 
referas.Na ut es excello atqj iuido aioiqhaec oia defpidas:&p nihilo pu 
tesrcu antea faepenumero tu nuprime his maximis SCpoterilYimis regibus 
ac ducibus liberadis iri aplificadis potius noobfcure dcclarafli:quos me 
morabili illa iauditaqj uidoria maritimi unius ac terreftris praelii caieta - 
ni captiuos habueras.Quid igitf ,p mea erga te fide a me potat' i maius 
qdda medius fidius multoqj praeclariusmt aequo aio feras:teipfum amr. 
tc cola:te admiffclf.Id fi fecerisrnihil ,prfus mea fnia ad fplcdidifTimae tuje 
ime munificetias cumulii accefieritlnterim apophthegmata ipfa cu p in- 
geris ac fere ifinitas occupatioes tuas molefep licuerrt:cognofces:ubi pfpi 
cue iuenies cu apud graecos SC barbaros tu et apud tiros-.qcquid in 01 pbi 
tatis ac pftatiae genere aut fieruaut dici:aut cogitari memoria dignu que 
rit.Ego fi te his deledari aiaduertero:,ppediem alia fubneda. 
Plutarchi cheronenfis apophthegmata ad Traianum Caefarem. 
V m Artaxerxi pf are regi o rnaxie iperator Caefar traiane 
obeqtati oli obuia fadusopariusqfpiam ac rudis ho: cui 
c aliud nihileeriaqua utraq; manu e ,pximo haufia flumie 
obtulilVeriiucudus ille fubndefcp fufcepitrqppe q non rd 
quae dabaf :uf iopia uf ufu fed alacri datis uolutate gram 
metiret'.Exiftimabat ct eu q benigne parua propteq? acciperet :no regali 
minus fungi munere:q fi magna clargiref.At lycurgus tenu ** 
lycurgus 
Odrifii 
Praelium caie 
tanum 
Artaxerxes rex 
periar um 
Traiaus cxCar Iflima (parta: lorificia ftatuihquo ex pntibus rebus uenerari deos imor - 
talis expedite facileqj poffent.Qua ipfe quoqj du&us fnia tfcnuia tibi do 
na hofpitaliaqj mumifeula coclq? philofophiae/pmicias offerro hifce com 
metartis.Qua: fi qua aut ad moru difcipiinmaut ad cognitione iperitatis 
p rone eledioisiqua: dicedo magis qua agedo patetifi qua inqua affmita 
te hrit una cu offeretis affc&ioe fufoipe atqj utere.Quaq uita: quocj 
fada fimul ac dida hiftoria hx.c copledit:q fiue duces fiue legulatores fi 
ue iperatoresicu apud romaositu apud grsecos maxie claruerunt. Atq res 
geite fortuna pleruq? admixta hnt:led qua: iter obeuda negotia qua: i ad 
uerfis quae fecudis i rebus dida rrifa negata funt:ueluti qbuf 
da i fpeculispfpicue cuiufqj ondunt mete.Eroide Syranes ille pfes admi 
ratibus qBu (da cur fieretait prudetibus eius uerbis res nequaq refponde 
iquit i fefe ius ee:at reru i fortuna &rcge.Nepe illic resiqua: di 
dis aut uelfola ipfa 
uerba qua: ueluti quseda uitoe moruq* indicia atq? (seminaria collegimus 
haud intepeftiiia tibi moleftaqj fore cefeoffiqdc pmultos uirosiq memo- 
ratu digni extitiflentibreui intexeris. 
Exempla externa. 
Erfe amat hoies aduco nafo:quonia Cyrus hac potiflimii for - 
p ma reges ee deledaref'.Aiebatn.aut cyrus cos:q fibl bona nol 
letreogi ut aliis parerefcatqj expediret.Quodcp nemine deceret 
iperaretq fubdids no eet melior.Cu uero & montuofa p%£ regio afpaqj 
eetmelletqj ppterea capeftre ac molle capereme id qde e palfus iquies 6C 
femina & hominum mores atqj ingenia regionum quoqj fimili - 
tudinem trahere. 
d Arius Xerxis pr cu de fuis laudibus pdicaretiaicbat & i preliis fefe 
8i piculofls aduerfifcg i rebus prudetiore fieri .Ide cu tributa fubdi 
tis pfedos accerfluit:& an tributa grauia elTentuterro .< 
gauit.Quibus rndetibus ea mediocrif here iuflit:dimidiu qfqj folueret. 
Cu autpunicu malu qda & id qde magnu apuifTet.qreti cuidaqd na tm 
here uellet:cfta eet granose mftitudo.Zopyros fefe uelie rridit.Erat at Zo 
pyrus uir tii(pbus:tu amicus.Qui ubi fefe i pe cecidifletmaremcj & aures 
obtruca0et:5C ita creditus babyloius fefelilletrac dario tradidiffet urbem 
fepe dicebat darius loge Zopyru malle itegru q centu capere babilonas ♦ 
f Emiramis qcF fibi fepulchru coftruxeratriferipfit lris.Quicuncp rex 
pecuiisidiguerifpatefadomonumtoquotuolueritaccipitoitacp 
Darius fublato lapide nihil iuenit:fed‘alias repperit lras.-q hxc 
diceret ni malus uir ees aonumis loculos n moueres. 
x Erxes darii filius Arimeni fratri q ex agro badriano de regni fuccef 
- Bone fecum decertaturus defcederat doa mififciuflitqj deferetibus 
Lycurgus 
Syraues 
Perfe 
Cyrus rex 
Darius rex 
Xerxes re< 
* 
Zopirus 
Babilon 
Semiramis 
Darius rex 
Xerxes rex illi dicerent hifce te in pntia honorat xerxes frater,At fr rex defrgnatus fu 
erit:eris oium apud Ce maximus.Cum uero declaratus rex eet:& eum ari 
menes continuo adorauit:ac diadema impofuit:& arimeni xerxes fccuii 
dum dignitatis gradum poft: le dedit.Babiloniis autqm defeciflent: 
tus poti tu (q? uidoria ipauit.arma ne ferrent:fed pfallerent:tibia uterent" 
foortaalerentxaupoicae idulgcrct:ac finnofis tunichis iduerenf.Vamalf' 
bus aut calicis q portarent" ex attica:aicbat prius uefceret": q q> 
illas fcrret:folo potitus foret.Ide quos in caftris fpeculatorcs gnccos dejv 
hendiffetaiullo fupplicio affecit:qn ubi iufliiTet: ut auda&er iduercntur 
exercitum libere dimifit* 
a Rtaxerxes xerxis frliui cognomento longimanus qm manu 
ramhretlongiore:aiebatbcncficiu addere longe irtagitf regale ee 
q auferre. Primus aut iulTit:qui & poitcnt:& uellet uenatores iadu inu 
tio utcrcnt". Primus etiam iis lupplicium fratuitiqui circa imperii difci> 
plinam deliqflentut p caedendo corpore exuti ucftibus caederentur: de> 
pofitaqj tiara uellerent". Satibarsane aut cubiculario iniufti quidda ab 
co petente:ubi non obfcure didiciflet triginta millibus daricis ab illo id 
fierhquaeftori ipauit:totide daricos ad fe portaret:quos illi tradens accipe 
iqt Satibaixane Hos.n.cum tibi dedero:paupior certe futurus non fum; 
at 11 tibi q petieras: fecero ani uftior. 
c i rus iunior cu lac&demonios ut fecum Ibcietatcm faceret: horta > 
retur:dicebat cor fibi loge grauius eifc qfratruquodqj SC plus me 
fi q ille biberet:& melius ferret:& ut ille uix in uenationibus equis lnfiite- 
ret:at difficilioribus in rebus ne in folio quidem. Hortabat"aiit:uiros ad 
le mitterent:mones ac pollices peditibus equos fe datupi:cquitibus uero 
bigasaiicos aut quibus pdia ciTcnt:atcos q uicos polhderet:fad:up<: fe ur 
biu dnos, Argeti uero & auri no led podus iis fore, 
a Rtaxerxes huius fraf cognometo memor no adeuntibus mo led 
obfeqnte benignuqj pilabat: et legitimx uxori iulferat: regii 
currus aulea und q; tolleret:quo idigetibus i itinere aditus pateret. Pan 
pe aut hoie malu igetis magnitudinis ei offereteaucudc lufcepit:p folem 
iqes:hic his mihi uidet":que urbe quoqj ex pua magna reddere polle exi 
lhme.Cu uero aliqn fugies comeatu ipcdinxtifq? direptis ficcis ficis 
fceret" ac pane ordeaceo:cuiufmodi inqt uoluptatis rudis era. 
p Ary fatis cyris & artaxerxis mr iubebat:q rex appate qppia & ipios 
, le didurus cet:uerbis grauillimis at® ornatifiimis uterct". 
o Rontcs regis artaxerxis gener cum ob iram in ignominiam excis 
diflet:contemptuiqseiTet:inquitqucadmodum computatorum di 
giti nunc dedes millenarios numeros nunc unarios queut ponere eode 
Atimenes 
Babylonii 
Speculatores 
Artaxerxes 
Satibarsancs 
Cyrus 
Artaxerxes 
Paryfatis 
Cyrus rex 
Artaxerxes 
rex 
Orontes quoq$ modo regfi amiebs pofle qnq; totuquadoqj minimu. 
Emno q contra Alexadrii pro rege dario bellu gerrerettquenda 
m qui fub ie meres multa de Alaxandro maledice petulaterqj lo - 
queretmbi lancea percuiTiHeticgo te iquit alo:ut pugnes: non 
ut maledicas Alexandro. 
a Egvptiop' reges pro fui ipfoqj lege adiurabat iudicesaie qd p t 
luria aliquado iudicarcttfi reges id et ipfi impaflent. 
Oltis rex thracu cu l troiano bello # a troiais cum:# ab Acheis 
p legatifimuladiiflent:uiflit:uthelenaredderet:dua(qj ale pul 
chras mulieres alcxader acciperet. 
t EresSitolci pr dicere cofucuit cu otiofus e flet: neqj rei militari 
opam daretmihilo fe fua fiiia agalbnibus pilare, 
c Otys parda largietideone ipfe cotra largitus e. Cumqj natura 
excadefcere:# i eos q in millenis dcliqlfentraiaduerteret gra •" 
uiusmbi ab peregrino uafa fidilia deportata foret cu # fragilia 
(£ tenuia tum et apte atq? magnifice laborata caelata tornataqj politi ifi 
me:pegrino quide illi dedit dona:at uala cofregit omiame p iram ut ait: 
amarius illos plederetqui ea confregilfent. 
Dathyrfus rex aduerfus que traieciflet darius: fuafit io 
i lium tyraiiismt loluto Iftri iiigo effiigcrettac fele in libertate ue 
dicaret.Quod cii ob fuam in danti fide facere noluilfentimaci- 
pia frugi mafueta minimeqj fugitiua appellabat. 
Teas ad Philippu Icribes ait:tu qdem macedoibus iperitas hoi 
a bus iis:q belladi pitia didicerut:ego aut fcythis:qui aduerfus fa 
me # fitim pugnare poflunt. Ide cu equu pederct:philippi le 
gatos iterrogauitmii hoc philippus faceret. Ifmen ia uero que captiuu ege 
rat tibicine optimu tibia uti iuflit:admiratibus aut reliqs iurauit xqftrcm 
hinnitu auditu fibi iucudiorem elTe. 
Cilurus cu relidis maribus filiis odoginta die effet obiturus:ha 
f ftiliu fafce cuiqj obtedes ut illu cofringeretuubebat.ld aut fingu 
lis fe pofle negatibus;iplefingiUatiniedudahafl:ilia oia facile 
cofregifcita doces illos ubi una ee pfeuerarent:firmos ac potetis £ore:ibe> 
cillos aut !i fepararent: :ac diffiderent. 
Elo tyranus quo tepore carthagineles ad Imera debellauit pace 
f cu iis adurus:coegit:foederibiis lfcriberet fore:ut et filii a pllan 
dis Saturno facrificiis qelceret.Educebatpterea fyracufanos p 
fepe:pinde atqj ad militisc platatioilqj munus: quo #agcr melior cultu 
redderet':# ne ipi p otiu deteriores fieret.Ide cu ob petitas pecuias ciues 
tumultuarefieo fe pado petere pecunias dixit: ut eas rcfhtueret: quas et 
Menn6it 
Darius 
Alcxader rex 
Reges .xgyp 
tiorutn 
Poltis rex 
Helena 
Teres 
Sitalcus 
Cotys 
Idathyrfusrex 
Darius 
Ateasrex 
Philippus rex 
Scythae 
Scilurus 
Se Io 
Carthagincfes 
Imera 
Saturnus 
Syracufani Lyra 
poft bellii reftituit.Cu uero i couiuio lyra ctrcuferret': tepantibus deiceps 
& cotinetibus reliqstipfe cquu adduci iuffifcque lcuitcr fadlcq; ifiluit. 
Iero poft Gelone tyranus eore nemine:q liberius cum licctiulqj 
h adircfitepeftiuu dicebat ee.Qui aut fecretu uerbu occultuq? cf 
ferret: i ni uri a afficere et illos exiftimabariad quos efferret'. Odi 
mus.n.no efferetis modo ueru etia audietis:quae noluimus. Obiurgatus 
aut a quoda q> (ibi os foeteret:luse id uxori crimini dabat:utpote quse ni ✓ 
hil unq hac de re dixifiet.At illa airiexiftimaba.n.uiros ois ita olcrc.Xeno 
phani uero colophonio diCtitati uix fe alere duos feruos:refpodit:at ho 
merus cui tu dctrahis:plurisqdecemillia uel mortuus alit.Epicharmum 
aut comicu qm uxore eius phte lalciue aliqd locutus cet:affcci/ mulCta. 
Ionyfius lenior cu forte cocionatores p Irape ordine 
d ubi.d.lra forti ipfi obiieiiiflefcad eu q dixiIfef.deliras dionyfi: 
dnabimur ergo rndit.Atq? ubi cocione huiffefccotinuo a fyracu 
lanis ptor defignatus e.Scd pofteaq i tyranidis initio oblideret':ifurgenti 
bus aduerfus eu ciuibus amici cofulcbatmi uellet fupatus captu fq? mor> 
te dare.magratu impcriuqj deponeret. At ille boue a quoquo iugulatu co 
feftimq? plapfum ituestdeide no iniucudu ac trifte erinqtmos metu mor 
tis quae adeo breuis cft:tm ac tale imperiu deferereflde cu filiii cui pricipa 
tu eratreliduriisraccepiilefigenui uirieoiuge uitiafleullii iracude iterro 
gauiriliqd huiulmodiafe ppetratu nollet:Adolefcete aut rridente tu.n» 
no huifti prem tyranii.Nec tu:iquit:hebis filiumi haec ppetrare delicris. 
Ite cu ad cu igreffusuidilTct ingente poculofe aureope argcteopcqj multis 
tudine:exclamas:inqt:tyrannus i te no eft:q a tata poculope:quae a me ac 
cipis:copiaamicutibi nemine copararis.Pccunias aut a Syraculanis exi* 
ges atqj illos dcide:mtues queri pcari ac dicere libi adefle nihil 
ut alias folueretaullit U id bis tcrue effecit.Scd ubi pluris tperalTet:& eos 
ridcrc:ac iforo circuuentis cauillari audiflet:utqefceret:iulTit:nuc.n.nihil 
hrit:qri qdem nos defpiriut.Matri uero qua: aetate cofeda ect: ucllctq; tu 
nuberc:ait ciuitatisdegibus uim polfc afferri maturae aut haud polle. At 
q? cu reliquos fontes atq* malefactores grauiflimis fuppliciis plcderctme 
ftiu furibus cognofccbat :quo fyracufani caenis atq? ebrietatibus: qbus 
inuice utebant':abftineret.ltc cu pegrinus qdam diceret fc illi puatim elo 
cuturu.quo paCto ilidiatis praenofeeret ut eloqueret':iuflitJCu uero is dio 
nyfiu adifteridixiUetqyda mihkaletu:quo ilidiatiu ligna audifle uideare 
dedit id qde ea audifte limulas $ ita hornis doCtrina admirabat'. Ite i 
ttrrogati an eiletotiofusmunq mibi hoc inqt acci dat. At cum accepiflct 
duos adolelcctes multa de le de fuaqp tyranide pctulater malcdiccqp 1 o > 
cutos ltei potadumtruqj ad cum altcpi ebriole mf 
Hiero tyranus 
Gelon 
Xenophanes 
Homerus 
Epicharmus 
Dionyfius fe 
nior 
Syracufani 
Bos 
Coquus 
Syracufani 
Pionyfius ta contumeliofeq} delirantc:alterum rato moderate afleruaterq? bibenti 
intucret' :illu quide dinufit:utpote q natura cet c6tumeliofus:& ob ebrie- 
tate malcdixiifefchuc aut e medio lullulit:quippe q dedita opa ut & mali 
uolus &holfis idc ppetraiTet. Accufantibus uero qbulda homine a fe 
honorari 8£ ad dignitatejpuehhqui 8£ improbus foret & molellus ciuibus 
At uolo iqutr.eum ce que magis q me oderint. Atq; ubi le. 
gati muneraiqua: iis dederataion accipcnt pp lege quas legatos non fine 
ret a principe munera capeigraue eos rem tacer inquit:qui q> lolum bo - 
ni tyrannides hrent:tolleret:doceretqj et bnficium tyranni formidandum 
ee. Cum et apud Ce icrebruiiiet cuidam ex ciuibus domi defbfliim 
ee:i uifitrad fe deferres.Sed ubi uir ille pua quadam furrepta pticula i ali* 
am urbe pdium cmilfet:eo accerfito utoe id auri re. 
cipctiulTitiquo i opera uteretur: neque apliusqd' utile eetdutilefaceret. 
T mnior dionyfius dicebat multas alere fophiflas: non q> illos 
a admiraret":fed quoniam p illos admirationi eeuellet. Polyxe 
no aute dialedtico affirmante eum fe uerbis ego 
inquit rbus te iprobo:quippe qui tuis rlidhs me mcaqj obferuas. Eiedus 
aut ex tyranide cu iterrogaret":qd tibi Plato ac pluloibphiapfuit:rndit:ut 
atquo aio facilcq; ferre huiufmodi forruna: mutabilitate, interrogatus 
quoq; quondmodo fadtum fitmt cu cius pr dC paup &puatus fyracufaos 
in fuam dicione uedicaifetapfe SC tyranus & tyrani filius amiferit. At pr i 
quit cum popularis dnatus odio eet:res inuafitiego ucro cum tyranis in 
inuidia ect. Verum cum ab alio ide rogaref.Pater inquit fuam mihi ty 
rannida reliquit non fortunam. 
Gathocles figuli fuit filius:qui fcicilix dominatum adeptus rex 
a qj appellatus fidilia pocula confueuit intet aurea ponere: caq? 
lunionbus ondens dicere.Ego cu huiufmodi aurea pocula eo- 
fueflcmiin pntiaqpdiligetix ac fortitudini lluduerimhac facio .Infup 
cum urbe obfideret:& qdam e moenibus p conuiciii diccrct.o figule quo 
paifto ihpedium foluesrmanfuctc is atq; iurndes aitreum hanc Vrbe cce 
pero.Cum aut uinbus in fuam cgifict dicione:captiuos uamtidabat inq 
cns:fi conuicio me rurfus affeceietis:quarar apud diios uros. Ithacefns 
uero eius nautas accufantibus q> infulam adorti pecora aliqua abflulif- 
fent.At udlcr rex inqfccum ad nos ilTetuion modo pecore ablato ueru 
excacato pallore abiit. 
Ion q dionyfiu exegit ex tyranide:cu calippfucui omium uni & 
d holpitu 8i maxie fiderefifidias fibi tedere accepillctieu 
arguere pafius no eimoriiquies loge prjeilarequiuere ubi no 
hofles jtolu ied et amicos cauere oportuerit. 
CorihtliiO^le 
gati 
DioiiyBus fu > 
nior 
Sophiftae 
Polyxenus 
Plato 
Syraculani 
Agathocles 
rex 
Sicilia 
Conuirium 
Ithacdu 
Dion Archelaus 
Scyphus 
a Rchelans cu in potu familiaris petulantior quidam aureum Icjv 
phu ab eo peteret:illu uteuripidi traderefciuflit puero Admirante 
authoie.Tu eni inqriqui petas:athic qaccipiat:dignuse uelno petens ♦ 
Cu aut a loquaciore tonfore intcrrogarcC.quonam modo te tondeo: ta- 
ecns iquit.Itcm cum euripides pulchru agathone iam pubelcente t con- 
uiuio copledcredatcp fuauiarct:ad amicos touerfus aitaiulla uos admi 
ratio capiat:pulchroru enim etiam autunus pulcher eft. Praeterea cum 
Timotheus cithaiedus qm pauciora accepifi'et:qua fperarat:palam cum 
accularet:& hac aliqn particulam condncns:at tu terra filiu argentu lau 
das:in illum filiam dctorqueret:c6dnne i eu retorfit Archelaus. Tu aute 
nagittas. Et cu quidam aqua cu in(pcrfiflct:irritatus aduerius hoiem ab 
amicis. At no me infperfit:inqt:icd illu:que elle exifhmauit. 
p Hilippum Alexandri patrem Theophraltus tradit non (olum ge- 
nere & dignitate regina fed etia fortuna & moribus maiorem can- 
teris regibus moderationecp extitifle. Is atheniefes beatos elle praedica- 
bat.quippe q fmgulis annis decem cum imperio piatores: quos delige- 
rent:iucnucnt:cu ipfein multis annis unu folum imperatorem inuenerit 
parmenioncm.Infup cum multa res ex lententia clariiTimccp gefta uno 
dic ei nuciarentur:o fortuna iquiupaije aliqd mihi mali pro tantis talibuf 
cp bonis facito. Idem cum polt deuidos gracos nonulli confideret pra 
fidiis urbes cotineretmidit malle frugi fe longum tempus q herum bre- 
ue appellari. A amicis iubentibus ut maledicum & conuitiatore quen 
dam expelleret:id fadurum fe negauit ne inter pluris circunies maledice 
rct.Et S micytho Ni canora inliin ulante q> aftidue philippum maledictis 
Iaceraret:amici fq? fuadentibus accerlendum illu aepledendum elle: ue 
lum Nicanor inquit no cit maccdonum nequiffimus.Itaq} confideran- 
dume neqd aduerfus nos agat. Atqj ubi nouit Nicanora inopia uahe 
menter affligit a fe negledudmperauit largitionis quiddaei dari.Rur- 
fufqy cum fmicythus diceret mirificas de eo apud omnis laudes Nicano 
ia ldcfeHe prxdicaremidetis nc:inqt:in nobis elle & uituperari 8£ lauda- 
ri? Athenicfium ucro factionum ducibus gratias habere fe dicebariqui 
■fuis couitiis meliorem lpfum facerent cum uerbis tum etiam moribus: 
enitor eni cos 8£ uerbis firnul & rebus mendacii arguere. At cum athe- 
niefes quotquot ad chixroriiam captos gratis dimififlet fuos amidus itra 
tacp, repofceretiob idcp macedonas accularent:furrides philippus inquit: 
none ueltra fentetia Atheniefes putat in talorum fe ludo a nobis uidos. 
Cum aut ei bellanti clatiicula frada ellct:5C medicus qui cum curabat: 
quottidie prorfn? aliquid peteret:& fume inquit:quot uoluciis non cla- 
ucm habes. Praeterea cum duos fies A mphotcrum 8C Craterum itucret? 
Euripides 
Agathon 
Thimotheus 
Archelaus 
Philippus rex 
Alexander 
Theophraftus 
Athenienlcs 
Fortuna 
Grieci 
Smicythus 
Nicanor 
Philippus 
/dhenienfcs 
Conuicium 
Macedones 
Philippus rex 
Clauicula 
Medicus 
Amphotcrus 
Cratcnis & Cratemm quidem tum acutu tum ftrcnuum. Amphoteruuero hebete 
ac ftultuimdicere folitus e Crateru amphoteru eile. Amphoterus autem 
utruqp fignificat:ad amphoteru efle neutru. Eos aut qui confulebant 
amarius eile utendu Athenien(ibus:infariire diccbat:qui hoiem qui ad 
gloria oia agendo paticndocp rcfcrretrglorix theatru iuberent abiiccfe. 
Cuq? duos improbos flagitiofbfqj iudicaret:fentetiam tulit:ut alter e ma 
cedonia fugeret:alter ut illa infequeret’’. Et cum i bono agro calira foret 
pofiturus:audiretqj illic pabulu lumetis no clle:cuiufmodi iqmt: noftra 
e uitarfi ad commodum nobis uiuendu eft:’ Atej cum 
mu cailellu quodda capere uelle:ubi exploratores retuuilent quadifficil 
limum ee & nullo modo capi poil'e:iogauit:an ita cllet difficile: quo ne 
afinus quidem auro honuilus quiret accederet Atqui cu lafchenis olyn 
thu milites quercrenturanoLeiliilimcqj fcrret:qiiod a philippi militibus 
proditores p contumelia uocatent ieptos mqt maccdonas natura eile & 
agreftts:q fcapham etiam fcapham dicerent. Filium uero admonebat 
macedonibus blande atqj gratiofe utendum fe pradlarct:quo libi multi 
tudinis uircscompararet:donec alio rege humanu elfc licebat. Confu- 
lebat quoq;:utqm l duitatibus uiribus pnellarct:& bonos uiros amicos 
fibi coparet &C malos:deide alteris utcretunalteris abuteretur.Idem philo 
ni thebano 8i benefico 8£ hofpiti p id teporis:quo thebis degebat obfes: 
cu nullum a fe poltea munus uellet accipere aitmoli me:quadb:hac pua 
re praeftatia uincendi-.fiquidem beneficio gratiaqj fupas. Multos aute 
quos bello ceperatreos iieiuidans fublata impeditaqj tunica fedebat 
quaqdecorc.Itaq? unus ex iis qui uenudabandclamauit: ignofee mihi 
philippe.Nam a patre amicitia mihi tecii efl.Interrogate aut Philippo un 
de homo amicus es & quomodorait Appius accedens tibi eloquar, Vt aut 
Appius fadus e:patump inferius chlamyda demitte:ita.n.ineptus fedes. 
At philippus illum ait dimittemam q uero beniuolus atq? amicus elfet: 
latebat mc.Practerea cum ab hoipite quodam ad camam iuitatus: mftos 
quos obuios habu i fTct:add uccrct: uideretqj hofpitem turbatum: 116 dm 
fufficiebant:qu£ parata erat:fmgulis amicis commonefadis: ut pl aceta: 
loeu relinquerent iubcbat.li uero ita eile putantes expedantefq? comede 
bant haud multum atq? oibus hoc pado latis fuit. Hipparchi aut cuboi 
ci mortem non obfcure molelte tulit. Dicete aut quoda attamen tenv 
peftme ille ac mature mortuus eit fibi quidem relponditanihi quide cele 
riter.Prius eni diem obiifcquam a me dignam amicitia nollra gram rece 
perit. Rurfus cum accepiifet Alexandrum qucrhac ei crimini dare fi 
lios ex pluribus fufciperet mulicnbus:proide inquit qundo quide muP 
tos habes regni aanulos:dato opcram:ut & honefius & probus fias: quo 
Athenief# 
Macedona 
Exploraror&s 
Afmus 
Philippus rex 
Proditores 
Scapha 
Macedones 
Philo 
Thebas 
Philippus 
Hipparchus 
Alexader Ariftoteles 
Phflofophia 
Antipater 
non mea fed tua gra rcgmi adipifcnris. Eundfrj* mbebat ut & Ariilote 
Ic obferuarefcphilofbphiaeqj Ihidcrctmeqd multa huiufmodi agas: quae 
egiflet mc pcemtet. Cum ite ex Antipatri amicis queda iudicum numc 
ro afcripfiilet:pofteaq} 8C barba fibi & capillum ificere certo fenfiffet ho> 
minem remouitnquiensquiin pilis fidus no foret: eu non efie dignum 
exiftimadumtq fidem in rebus feruaret. Machetje uero cuiufdam eam 
iudicans qm e(Tet (bmno!etus:miims accurate q? iuris 
ide aduerfus eum fcntentiam tulit. Ulo autem reclamante prouocare 
fe iudicium iratus philippus ad que & machaetas ad tcipfum rex 
iubdiditfi uigilansquidem attedenfcp audieris.Surrexittunc Philippus 
libi uero magis ad fe rediflet:nofietqj iniuria machaeta affedum:iudici> 
um quidem no reiciditrac aeftimatione litis ipie peribluit. Item cum har» 
palus rogaretait Crateta gentilem ac familiarem fuu qui efiet iniuriam 
accufatusnudicio liberaretme in couitio fbretrac nihilo tame minus mul 
dtam iolueret:melius e inquit hunc ipm q nos huius ca in infamia efie. 
Ad haec grauiter amicis & inique ferentibus pelloponnenfes beneficiis 
affedtos i olympiis aduerfus eum ifufurrare atep obitrepe turpiter. Quid 
igitf inquitm male afficianf. At cum plufculum tpis militiae fbmno in> 
dulxilletrdeinde ubi furrexit:tuto inquit dormiebam': Antipater enim 
uigilabat. Rurfus cu interdiu is dormiret:&grarci qui ad fores conue- 
nerantrgrauitcr id ferrent:atqj incufarent.Parmenio ne admiremini aitt 
fi nunc Philippus dormitmam cu uos dormirctis:hic uigilabat. Cu ue 
ropialtequendam uellet inter caenadumemcdaretac de pulfandis chor 
dis di flercre:ait pfaltesrfupi id abs te mali rex aucrtantait haec quam ego 
melius ipfe teneas. At cu per id tpis quo i olympiada uxorem & i Alex» 
drum filium erat iratus: Demarathuschorinthius ad fe uenifiet:quje> 
fiuitquo pa&o micem graeci haberenfcdemarathus autem ualdc pfe&o 
i cocordia tibi curae efbquando qdc ncceiTarii atqj ppiqflli 
mi affedi adeo in te funtQuod cu ille cofideralTet:depofuit iram: & eis 
reconciliatuse. Anus uero paupcula cu rogaret:ut fu a cam iudicaretr 
cetqj fiepe iportunior.Philippus aitociofum fe no ee.Tunc anus uocife» 
iis iqt:ac rege te noli.Ilie aut uerbu admiratus:no illa mo fed alias quoqs 
continuo audiuit. 
a Lexander adhuc puer iis quae ,pff>e philippus multa ac gelare ge> 
reret:minime laetabatunfed ad fodales conuerfus pueros dicebat 
ac mihi pater nihil relinquet.Re(pondentibus aut pucrisulle tibi haec com- 
parat, Vei um qd prodefl:inquit:fi multa fint nobis:cum agamus nihil 
Idem cu 8f laeuitate corporis &pedu uelocitate plurimum 
tatus a patre ut in olympiacis ludis ftadium curreret ait facerem id qdc 
Machetas 
Harpalus 
Pdoponenfcs 
Antipater 
Graeci 
Parmenio 
Philippus 
Pfaltes 
Olypias 
Demarathus 
Grxri 
Anus 
Philippus rex 
Alexander 
Olympiaci Iu 
* (I cum regibus certamc mihi futurum. In multam uero nodem cu ad 
eu puella:quo quielceretradduda foret:iterrogauit:quid tam iero t Illa 
atrndente: expedlaui enim quoad uircubareigrauiter i leruosanimad» 
uertitrqm quantum in illis fucrat:adulteriu fere perpctraiTet. Atqui cu 
diis immortalibus largius odores iacrificaret: lconides pedagogus quo 
pnte pcrfepe thus arriperct:fic ait heus tu puer large odores:offercs:cum 
regionis thurifere poticre. Eius igitur potius ad illum epiilolam dedit. 
Mifi ad te thuris & cafia: talentamc qua: minima funt:maximt facias i di 
uinis rebus:utpote qui non fis neicius non pigmentiferi potitos foli.ltem 
eum granici prolium pugnaturus ect:macedonas hortabatunaffati ca> 
narent:ac omnia in medium ferret peride ut ex hoftium rebus poftridie 
cenaturi."Infuper cum ex numero pcrillus quidam dotem filia 
rum gratia peteret:taleta ut quinquaginta acciperet iuffit.Eo autem di» 
cete decem fatis ellertibi dixit accipere quidem latis dt:at mihi dare ne» 
'quaquam fatis. Quartiori autem cum iufliifetmt Anaxarcho philofo 
pho quantum peteret daret:quartlorqj dixiffet:talcnta centum eum pete 
*e:pulchre iquit facittnouit eni & amicum Cc habere:& eum quidem ami 
cunvqui talia elargiri 8£ polfit & uelit. At cum mileti multas athletaru 
llatuas qui in olympiacis phytiifqj ludis uidoria: corona donati efTentd 
tueretur forfita huiufcemodi corpora tunc ait extiteruntrquando barba» 
ri urbem ueitram obfidebant. Et cum Ada regina earum obionia at» 
q$ cruilulas per artifices 8C coquos paratis magnifice ad eum iemper mit 
tere deleftaretur: inquit melioris fibi ee obfonatores ad prandium quide 
nocturnum iterrad canam uero pradii paucitatem. Omnibus aute ad 
pugnam inftrudis cum pratores militum interrogalTentmum ad hac a 
liud quicq iubes.'* Nihil reipondit:nifi ut barba macadonum radantur. 
Parmonione uero admirante:an ignoras inquit captum in pralio nullu 
effe quam barba meliorem. Atqj cum a Dario ei talentum permulta 
millia darentur:& ut Aliam ex aequo diiuderetidiceretqj parmenio: equi 
dem accipcremrfi Alexander efiem. Et ego per louem inquit: fi 
parmenio eifem. Dario autem relpondit necp terram duos foles: neque 
Afiam reges duos tolerare. Et cum ad arbelas aduerfus decies centena 
hominum millia de fumma rerum acie dimicaturus foret:eum amici a» 
diereiqui milites accularent:quod intra tabernacula fermones haberent 
ac pacifcerentur: ut nihil omnino fpoliorum in regiam relaturi fb» 
rent: fed fibi ipfis comparaturi.at ille fubridens bona inquit nuncia» 
tis omina i audio enim iis uiris uincendi non fugiendi confultatio » 
nes efie . ac permulti milites cum adeuntes rex aiebant fide: neque 
Jtoihum multitudinem peitimefce:ipfum enim pedore noftru nopferret 
Stadium 
Puella 
Serui 
Adulterium 
Leonides 
Epiftola 
Thus 
Cafia 
Talentaf 
Macedones 
Perillus 
Talcta.xlx. 
Quartior 
Anaxarchus 
Philofophus 
Miletum 
Athleta: . 
Barbari 
Ada regina 
Parmento. 
Darius 
Afia 
Alexander 
Iupiter 
Darius 
Afia 
Pedar Inftru&o aut exercitu cum militem quadam intueret':q iaculum ameta * 
ret ex acie:ut inutilem expulit quippe qui tuc iftrueret”:cu iam armis ute 
dum eilet. Epiftolam uero quas a mre ad cum data fecretas accufatioes 
in antipatrum atqj calunias cotineretrdum una cum epheftione uti con- 
fueuerat:leditaret:illum no amouitded cum legiffet:fui quem eduxerat, 
a nulli illius ori gemam appofuit.Idem i hammois templo cum iouis fili 
us a ppheta eflet appellatus:haud iquit mirum oium.n. lupiter natura 
pater e:fuos aut eos efficit:qui optimL funt.Sagiptx aut i6tu m crure uul - 
neratus:ut multi cocurriffentrq cum appellare deum c6fuelTent:lje - 
ta hilariq; facie:hic qdem ianguis e ait ut uidetis:& cruor.Cadicolte qua 
lemdiuimifereflentem. Quibuidamueroatipatriparfimoniam tenui 
tatemqj laudanti busmtpote q dure auftereqj degeret:extrinfectls inquit. 
Antipater albis e uulgaribufq} ueilibusdcriniecus uero purpureis prius. 
Per hyeme uero ac frigus cum apud amicum epularetur eiletcp & focus 
paruus & paruu ignis allatumuit uel ligna uel thus ingereret luflit. Atqj 
cum Antipatrides formofam pfaltriam duxiffetad cacnam: facie in eius 
amorem Alexander commotus Antipatriden rogauit:nunquid mulieris 
amore teneretur.Id autem illo confitente ofcelefte aitmon abduces con 
tinuo e conuiuio mulierem.Item pythonarquem Euius tibicen amabat: 
cum uicaflander fuauitare uelletndq? xgre ferentem Euium ituercf.Ale 
xandcrnracunde in caliandrum exiliuit uocifcrans:ergo nec qucqpuos 
amari licet.Cum eos autem macedonas qui aduerla ualitudiue labora- 
renfcquiqj manci debiles mutilefqj elfentrad mare dimitteretrquida ofte 
fus e:qui fele inter aegrotos fcripferat:cum is tamen nequaq aegrotaret. Is 
igit* ubi coram adductus ac diligenter examinatus confeflus cfbeo fe id 
caufeinuenitVe quoniam amore Tclefippae:quae ad mare abiret: uaehem. 
ter cruciaretunquasfiuit Alexander:qui cum de Telefippa fermo haben - 
dus ellettuerum ubi didiciteam ee liberam pinde aito Antigenes fua - 
deamus Telefippcmobifcum ut maneatmam liberae mulien uim afferre 
noftrum non elt.Qnos aute graecos apud hoites merentes captiuos ege- 
rat. Athenienfes quidem ni pedicis cullodiri mflit:quoniam qui alimen- 
tum ex publico haberent:ltipendiis militarent. TheiTalos uero qd* agru 
quem optimum polfiderentihaud colerent.At thebanos dimifit inquies 
quoniam (olis hifce neq$ urbs neqj ager per nos reliquus eft.Qui autem t 
ter ludos optime arcu uti uiderefidicerefqj per anulum fagiptam emitte 
re:eum cum haberet captmum:ut id oftederet:iuffit.Quod cum ille nol 
letdratus Alexander hominem imperamt intercmi.Ille uero cum agereic 
ubi ad eos a quibus agebat':conuerfus diceret multos fe dies ei rei 116 itu 
duille proptereaq? ne aberraret.timuiffefid pofteaquam Alexander a\i' 
Epiftola 
Antipater 
Hamnon 
Cxlicolx 
Antipater 
Paifimonia 
Antepatrides 
Plaltna 
Caflander 
jTelelippa 
Alexander 
Antigenes 
Theffali 
Ludi 
Alexander diflet:8C miratum cfle 8£muneribus donatum hominem libera fle: quo> 
«tam occilum iri le:quatn indignum gloria uideri maluiflet. Infup cu 
Taxilles quidam rex unus indorum obuiam fa&us inuitaret alcxandru 
ne praelium fecum uellet neqj bellumrquin potius fiquidem minor eflet 
ut fibi benefieri patercf:fin ipfe praeftaret:ut bcnefaccrct.rndit. At ob 
hoc ipfum pugnandum elbuter beneficus ui&or euaferit. At qui cum 
de faxo indorum illo accepiflet:quod perinde quafi auibus inaccefllibile 
fit aomunvappellatur ut locus quidem difficillimus captu eflet:atqui ib 
ium teneretmcticulofus.nuc inqt locus ifte facillimus captu e. Praererea 
ubi alius cui faxum eflefcquod minime capi poflfe uideretur: fe cum fiu 
xo fimul ac uiribus alexandro dedidit:eum regnare iuflit:ac folum addi 
dit inqctis. Sapere mihi uidetur homo hic:qui probo uiro fe potius q 
tuto loco munitoqj crediderit. Poft illius uero laxi captiuitatem cum 
amici dicerent hercule ab eo rebus gcftis fuperatum.at ego inquit meas 
res geflas fimul cum imperio ne uno quidem uerbo cum hcrculis rebus 
conferendas puto. Quofdam uero ex amicis quos in alearu ludo haud 
uti ioco didiccrafcmul&auit. Inter primarios autem optimolqj amicos 
Craterum unum omnium maxime honorabat.amabat autem epheftio 
nem:Nam Craterus ait regis amator dbepheftio uero alexandri Audio 
fus. Zenocrati philolopho quinquaginta talenta cum mififlet: at' 
<5 is ea non accepi flet:quod fibi iilce opus no eife diccret:rogauit an ne 
amicum quidem Xenocrates haberet? Nam mihi inquit uix darii diui' 
tia: ili amicos fuffecerunt. At cum Porus ab eo port pugnam interroga' 
tus quo te padto utar? regaliter refpond i fiet: i n terrogatu fqj iterum nuii' 
quid prjeterea aliud: omnia in iplo regaliter iefle dixifletiadmiratus ale' 
xander eius uiri tum grauitatem tum etia probitaterplus foli ad id qd' an 
tea habuiffetiaddidit. Certior autem fa&us le a quodam conuitio affi' 
ci.Rcgale inquit eft eum:qui beneficus fit uituperarrad poftremu cu die 
obiret:ad amicos alpiriensaifcmagnam mei funeris laudationem fore 
intueor. 
d Emades orator pofteaq ex hac luce alexander emigralfet: aiebat 
feuideremacacdonumexcrcitumtquoniamprincipe eflet orba' 
tus:excaccato cydopli perfimilem 
p Tolomaeus lagi filius frequenti fllme apud amicos & cenabat & 
dormiebat.Quod fi aliquando camam prazberet rebus llloru ute 
batur.accerlebat enim fciphos ftrata ac mefes ipfe praeter ncceflaria pof> 
fidebat nihibquin alios locupletes efficere regale magis efle dicebat qua 
locupletari. 
a Ntigonus exigendis pecuhiis erat acriter intentus.Quoda uero 
Taxille* 
Indi 
Alexander 
Hexcules 
Craterus 
Ephefiio 
Alexander rex 
Zcnocrates 
Philofbphus 
Dariusrex 
Porus 
Demades 
Alexander 
Cyclopx 
Ptolomseus, 
Lagus 
Antigonus Alexander 
Afia 
diccntetat alexander talis no erat.Probe iquitllie clm metebat afia: ego 
aut culmos lego.at cu milites quofdam eflet intutus:q thoracibus & ga- 
leis pila luderent:gauifus efheoruq; duces accerfiuit:quos laudaret. Vt 
aut audiuit eos bibere illoru ducatus militibus dedit. Idem admiranda 
bus cudis q? poftcaq fcncdute attigiflefchumaniter atcp manfuete rebus 
uteretur.anteaeim inquit potentia mihi opus erat:fed nuc 8Cgloria & be 
niuoletia. Philippo aut filio multis pntibus pciidanti qn caftra mouebi 
mus.'’ qd inquit:times:nuqd ne folus tubam audias.'1 Feftinate uero ado 
lefcete capere domum apud uidua mulierem:quae tris uenuftas hretfili- 
as:cum quendam hofpitalibus muneribus iuitaflet:inquit:no educes fi- 
lium meu ab anguftiis.atqj pofteaq longam egrotationem euafiflet: co> 
ualefceretqynihil ait deterius accidat:hac.n.aduerla ualitudo nos mo- 
nuit uaehemetius nobis efferedum no ee:quoniam mortales fumus. Cu- 
cp ab Hermodoto folis filius i poematis eflet Icriptusun his mecum ait: 
ollifer ifte mihi nequaquam fentit.Dicente aut quodam omnia regibus 
& honefta & iufta efle ita p iouem inquit:regibus barbarorum:uobis au 
te ea dutaxat honefta funt:quaj honefta:&ea lolum iuftarquje iufta funt 
uero fratn cum aliqn eflet controuerfia:rogaretqj: ut eiufce rei 
iudicium domi fieretatfiet inquit: in foro uel cudis audientibus:fi nihil 
per iniufticia agimus. Idem cu per hyemem aliquando coegiflct caftra 
in illos moucre locosuibi rerum neceflariaru penuria crat:& aliqui c mi 
litum numero i eum maledicerentrii qdem nefeii quod ppe eflet: taber- 
naculo uirga patefadofhebitisuquitmi longius remoti maledidis i nos 
utemini. Item cu Ariftodemus amicus quidam q pre coquo natus eet 
ei con(uleret:ut&fumptus& largitiones tolleret: uerba tua ariftodeme 
rndit ius olent. Infuper cu Athenienfes eius leruum honoris gratia dui- 
tati pelide ac liberum afcnpfiflent nolle aitmnum athenieniem a me cae 
di. Et adolefcens quidam Anaximenis rhetoris difcipulus cum oratio- 
nem quam apparate meditatus fuerafcrecitaflet atq? is ea in re cp difeere 
uellctitutius aliquid interrogaflet:c5ticuiflctqj adolefcens:qd ais inquit: 
hic ne illa funfcquae i tabulis feripta luntf Rhetora uero alterum audies 
qui dicerctaibi anni tps niuem iacere occepiflet efficit:ut pabulo careret 
folununo inquit delines me obtudere. Thrafilloaut cynico minimum 
ab eo petete:at hoc inquitidare regis non eft fubdete autem illo:ergo da 
mihi talcntum:at nociquit hoc accipere cynici. Demetrium uero filiu 
cu ad liberandos gracos magna cum clafle uiribufqj mitteret:aiebatglo 
riam tanq a grxcix Ipccula in uniuerfum orbem fuam lucem emittere . 
Item cum antagoras poeta congrum elyxaretudeqj patellam quateret 
Antigonus q poft eu ftatefchomegme ait:putas anragora cum agamc 
Philippus 
Hermodotus 
lupiter 
Marfia 
Penuria 
Ariftodemus 
Athenienfes 
Anaximenes 
Thrafyllus 
Demetrius 
Gratcia 
Antagoras 
Antigonus 
Agamemno nAnis res gcftas feriberet:congrum elyxafle.Et antagoras tu aut rex ait: 
exiftimas agamcnona cum illas res gereretteuriofum adeo extitiife : fiqs 
in caftris cogrum elyxaretf Cum a iit per iomiium uidifiet aurea mellem 
Mithrydatcn emetere:eius interimedi confilium cepit:idqp Demetrio fi- 
lio elocutus ut taccretuureiurado aftrinxit.Demetrius uero Mithrydate 
affumpto unaq? deambulans iurta mare haftae calcaneo deferipfit in lit- 
tore:fuge Mithrydate.Quod cum ille intellexiiTctfin pontum fugifcibiqj 
regnauit. 
Emetrius cum rhodios obfideretxrepit quodam i fiiburbio Pro 
d togenis pidoris tabulam:qui Iafylon pinxerat.i .imaginem hbe 
rjpatris.Pollulantibus aut per caduceatorem rhodiis:& ut tabu 
he parceret praccatibusirefpondit patnas fe imagines potius quam pi&u 
ram illam abfumptupe. Ide ubi foedera cum rhodiis percufliifet torme 
tum apud eos reliquit rem profedo quae cum eius magnificentiae tum-il- 
lorum fortitudinis indicium atq; monumentum allatura forct.Poft athe 
nienfium uero defectionem cum urbe cepiiTetrquae rei frumentariae ino 
pia iam male praemeretur cotinuo concione couocata frumetum eis elar 
gftus c. Qui cum hifce de rebus in cocione loqiierct":barbarae quiddam 
pronuciauitQuare cum unus e cofeflu ut uerbum dicedum foret: inter 
cIamatfet:crgo huius quoqj emedationis ca alia uobis praeterea quinque 
millia medimnum elargior. 
a Ntigonus fecfidus cfi demetrius pr captus ertctanififletq} ex am i- 
cis queda:p que i uberet: ne obteparet:fiquid litterale coa&us a fe- 
leuco ad eu daret necp urbes cedcretripfe p litteras Seleuco obtulit: 8C oe 
(e illi regnfi ceffurfmadeqj fiutupe:fi patre demetriu liberaret. Et cu bello 
nauali aduerfus Ptolomaei praetores pugnaturiis elTenguBnatorqj dixif- 
fet hoftium nauis multo pluris ee:at me iqt pntem aduerrtis quot nauis 
opponis.Inuadetibus uero hoftibus cu aliqn cederet:ait nequaej fugere: 
ledipm utile qd*retro potkfi eet:pfeq. Praeterea cum adolejfces: qui for- 
ti ffimo patre natusnio tameipfe miles effet admodum probus:patemos 
reddituspcteret.At ego aitadolcfces ob ipfius uiri non ob patiis probita 
te mercedes largitionclq; exhibeo-Zenone afit citieo mortuo que unum 
maxime philofophorum omnium admiraretundicebat theatrfi fuarum 
adionum interilfe. 
Yfimaclms in thracia fiiperatus a dromachaeta:cum 8C fefe&ex- 
1 ercitum praefiti dedidiflet: ubi bibi fletu captiuitatc pofitus o dii 
iqt ut patuee uoluptatis gra memet feru fi ex rege feci. Philippi di 
aut poetae comico:quo & amico # familiari tecu dixit ex meis 
comunicoiq ipfe uis mdiripraeter fecreta* 
Mithridates 
Demetrius 
Demetrius 
Rhodii 
Prothogenes 
Caduceatores 
Athenienfes 
Antigonus 
Demetrius 
Seleucus 
Ptolomaeus 
Zeno 
Theatrfi 
Lyfimachus Antipater 
Parmenio 
Alexander 
Demades 
Atinochus 
a Ntipater cum parmenione ab Alexadrd enecatu aceepiflet*.ait:lK| 
demparmenio Alexadrotetcditinfidias:cuifidendum?fi minus 
teteditiqd ageduntfDemadis aut oratoris iam aetate cofe&bait ueluti ex 
imolata uidima reliquum ee (olum uetrem & linguam. 
a Ntiochus tertius ad duitates fcripfifcfiquid prarter leges fadudum 
iuberet q titterasme fibi obtemperarent ut eius rei ignaro.Dianae autem 
facerdotermquae miradum forma praeftare uideretfjcum eet intutus coti 
tinuo deceiritephelo ueritusmequid praeter animi fententianr.quod ne 
fas eet agere cogeretur ♦ 
a N tiochus cognometo accipiter aduerfus feleucum fratrem de re> 
gno bellum gercbatiSed ubi Seleucus a gallograecis nufij 
appareretrquin trucidatus uideretur:pofita purpura Antiochus fuffufeo 
ami&u indutus»eft.Non multo aut poft certior fadlus de ialute fratris 
eundo nuncio diis immortalibus facrificium egit:fuaf<$ ciuitates coro * 
nis ornari fecit* 
e Vmenes infidus perfeii circunuetus animam efflaflfe uifiis eil • 
Cuius rei cum pgamum rumor piatus eet ♦ Attalus eius frater 
impofito diademate & illius accepta uxore regnum cepitCum 
tiero accedere fratrem uiuumaudiifet:obuiam fimul cum ihpatoribns 
uti confuerattpfcdus eft altile habes. At eumenes eum benigne hilariqj 
uultu amplexus e:dixitqj ad auremme feitines ante uxore capere: quam 
me mortuum uideris.Nec aliud fufpecti quicq in oem uitam neq* dixit: 
neqj ferifcquinetiam cum e uita decederet:uxorem illi regnumqj reliquit 
pro quibus ille filium nullum aluit:cum multos fufcepifiet.Sed Eumenis 
filio cu in adultam artate puenifTet:rcgnum uiuus adhuc tradidit, 
p Yrrhus cum a filiis adhuc pueris interrogaret':cui eet regnum re> 
li&urustquicunqj e uobis inquit acutiorem habuerit gladium.In- 
terrogatufqj uter Python ne:an Caphifius tibicem melior ect.Polypches 
rcfpondit prartor.Cum uero congreflus cum romanis bis eos uidflet:mf 
tis & amicis 8£ ducibus interfe&is.Si uno item praelio romanosrait: uiceri 
mustadum de nobis fuerit. At pofteaq potiundae ficiliae fpe frullratus 
enauigarettretro ad amicos uerfus qualem inquit romanis atqj carthagi 
nenfibus palaeftram relinquimusfMilitibus autem aquilam cum appella 
tibus:quid.n.ait:ueftris armis ut praepete pena fubtimis non tollar i dem 
cum audillet a quibufdam fe adolefcentibus multis inter bibendum co> 
uiciis maledidifqj oneratumu uifit eos omnis interdiu coram agi.Qvod 
ubi fadum e:eorum primum rogauit:an ea de fe dixifienttec iuuems re 
fpondst:hsec nempe rex diximusidixiflemuTque longe plura: fi plus uini 
habuifiemus. 
Diana 
Antiochus 
Seleucus 
Gallograeci 
Eumenes 
Pyrrhus 
Python 
Caphifius 
Polyperches 
Romani 
Sicilia n Ntiochus is qui fecundum aduerfus parthos expeditiones duxit: 
cum in ueneratione quadam feriiq; infequendis ab amicis feruif. 
qi abera(Tet:hominum quorundam pauperum caulam ignoratus 
ditur.Et cum inter cenandum fermonem de rege inteci liet: audiuit eu 
alias bonum ee:fed flagitiofis amicis obfequentem plxraq? minus atten 
dere:quodqj adeo uenationis rtudiofus foret:ut res neceflfarias plaerunqj 
tiegligeret. Atqui tunc locutus eft mhihfed cum primum illuxi (fefcftipa > 
torum ad caulam aduentu ubi quis eet allata purpura atqj diademate: 
patuiftet.Cacterum a quo:inquirdie uos accepi:heri primum uera d* me 
uerba audiui.Praeterea cum hierofolyma oblideret: iudxis ad maxima il 
la feftabji petentibus dierum feptem induciasmon modo eas dedit: fcd 
etiam tauris auratis cornibus odoribufqj 8C pigmentis affatim praepara - 
tis ad portas ulqj pompam egit. Atqj facrificio illorum faccrdotibustra > 
dito ipfe in caftra redut.ludaci uero admirati continuo fefe poli 
nitatem dedidere. 
t Hemiftocles cum adhuc eet adololcens: inter potus ac mulieres 
uolutabatur. At pofteaq Miltiadis du<ftu'barbari ad marathona 
ui&i funt nihil amplius per intemperantiam Themirtocles perpetrare co 
pertus ell. Ad illos autem qui eius uitte ac morum mutationem 
rentur:dicebat Miltiadis trophaeum necp linere fe dormire neqj otiofmn 
aut delidem efle. Interrogatus etiam utrum Achilles mallet an horne - 
rus eftefTu autem inquit utrum uidtor in olympia ee malles an uiftoru 
praeco? Item cum xerxes aduerfus graeciam magna illa clade 
ret.Epicyden Temiltocles ueritus hominem popularem atqj fadholum 
quaertus auidum ac meticulofumme praetor creatus rempu. perderet: ut 
praetura abftinerefcperfuafit argento. Cumqj Adimantus qui nauale j> 
lium formidarettdiceret ad Themiftoclentqui ad id graecos hortaretur: 
fuadendoqj incitaret.O themiftocle eos qui in certaminibus primi irru> 
perinticedunt fempenita eft inquitradimante.Verum eos qui manferint 
haud coronant. Atqj cum Eurybiades uirgam tolleretuitobrtreperetrob 
ftrepe inqmt.ut libetuterum audi.Cum autem eurvbiadi perfuadere no 
portet in anguftionbus locis nauali praelio certandum efferclam ad bar- 
barum mittit monens ne graecos pertimelcerefquippe qui fugerent. Ac 
ubi ille conrtlium fecutus iuttus efttquoniam in his locis claiVe pugnaf> 
fetmbi graecis conduxcrattrurfusad eum mittit: hortature^: ut correpto 
itinere inhellelpontum fugiafcquoniam graed de foluendo ponte colui* 
tarent:is quidem eo ductus conii! io quo in feruandis graecis illum ferua 
re dideret'. At cum Seriphius diceret eum non fua fed urbis gloria fplen 
dorem ajnfecutum:uera:inquit:narras.Caeterum neqj ipfe:fi Seriphius fb 
Antiochus 
Parthi 
ludari 
Temiftodes 
Miltiades 
Barbari 
Marathon 
Trophsum 
Achilles 
Homerus 
Xerxes 
Eurybiades 
Hcllcfpontus 
Gr^ci 
Seriphius Antiphates 
Temiftodes 
rem clarus eflem:ne$ tu:ti atheniefis. Cuiftqj formbfus Anriphates:cu> 
ius amore Temiftodes tenebat':fugeret:atqj conteueret eum pus: at ubi 
magnam adeptus e & gloriam & potetiam:adiret:atqi blandiret':hcus in 
quit:adolefcens iero quidem ambomerumtame lapimus. Ad Simonide 
uero qui iudicmm quoddam iniuftum ab eo contedereridixit ncqj illum 
bonum poetam ec pofletfi pneter modulum numerumq? concineret: ne 
q$ fe bonum principem fi prarier legem iudicaret.Idem filium qui in deli 
ciis matri eeriaiebat uiribus grxcis prxftare plurimum .Namq: principes 
grcecorum ee Athenienfes:fefe uero Athcnicfium: uxorem autem ipfius 
fuam :at illum matris. Et cum duo filiam eius (pcarentur: praituUfletqj 
frugi ac probum locupleti alteri: ait fe malle uirum qui pecunijs quam 
pecunias:qux uiro indigerent Pradium quoq; cu m uenderet: procla 
mare iuffiriut etiam uicinum bonum haberet Praeterea cum ignomi' 
nia ab athenienfibus aficeret':quid in eos ait eftis moleftitqui uobis ufui 
fkpcnumero platanis aflfimilabarifub quarum tegmina tcm - 
pore imbrium refugiunt:dein uero in ferenitate illas aucllunt prartereun 
tes:atcg maledicunt.In eretrienfes uero cauillatus aiebat eos ficut gladio 
los pifcis habere gladium:cor autem non habere. Cum uero Athenis £ 
mum eiedus eftrpoftea e grecia quoqpafcendit ad regem apud quem di 
cere iufiiis.inquitorarionem uariis ftratis fimilem ee:nam quemadmo 
dum illa fblenrieodemqj modo orationem fiquid extendatur fpeciem fb 
gurafqj demonftrare:fin colligatur:eafdcm tegere at<^-corrumpere. Itac» 
tempus petiitquo perfica lingua percepta pro uoluntate poflet ac fine it 
prete cum eo loqui. Multis autem honeftatus muneribus ac breui lo > 
cupletatus dixit filiis:pdemur o filiimi pediderimus. 
Ironides aduerfus boetios exercitus duces egredi Atheniefibus 
m mfTis cu iam hora inflaret ac pmipili nodum ois adefie diceret 
adfuntdquitq pugnaturi promptitudic atqj alacrb 
tate ufus hoiles jfuperauit. 
Riftidcs cognometo iuflus:folus femp uerfabat':focietatefqj fu 
a giebaritanq amicope poteria ad iniuria hortaret'. Ciiq? Athenie 
fes teilalibus relegatiois tabulis ftuderct:& illiteratus ac rudis ho 
mo:q telhi hererieum adufictaufTifictq; ariflidis nome iferiberet: ait ille 
nolli ne ariftideiriquod ubi is qdem negafiettfed iufli cognometum mo 
lefle ferre dicereritacens arillides nome id teftse ifcripfit:& homini reddi > 
dit. At cum ei eifent inimicidac cu themiflocledegatus una miifus: ius 
ait themifloclc i cofiniis inimicicias reliquamus?nam fi uifum fuerit: eas 
rurfum cu rc ucr teri mus: recipi emus Tributa uero cu graneis ftatuiftcfctju 
Simonides 
Athenienfes 
Athenae 
Graecia 
Mironides 
Ariftides 
Athenienfcs 
Thcmiflocles t6 pauperior rediitiquatum ad iter ipftim erogauit. Cum uero hi uer > 
fus:quos in Amphiaraum Efchylus condidiflet:recitarentur. Nam uult 
uir effe non uideri hic optimus.Qui mentis alta: fruftifer fulcis fegetem 
Cofulta callens germinat grauifllma:cundi oculos in Ariitide couertere. 
Ericles cum pratorem gefturus eet:afi'umpta chlamyde ad fefe 
p loquebadeaue Pericle i liberos homines mratum geres:& eos 
qdem gracos atqj athenienies.Iuflerat autem athenienies aegi 
nam quafi pirei portum exiftimarenfcac tuerent'. Atq? ad amicum que - 
dam qui falfum illum tcftimonium rogaret :ubi etiam iuiiurandum iter 
ueniebatireipondit fe ad aram ulqj amicum ee. Cumqj ex hac luce fo > 
ret deceffurusdefc lpfe beatitudinis efferebat:quod athenienfium nemo 
fua cauia nigro amictu indutus eet. 
Lcibiades adhuc puer cum eo captu in pala:ftra comprehcnfus 
a eetiquem nequiret euadere:mordebat 1 udantis manum. Atq; 
illo dicente mordes ut fcemina::minime inquit:fed ut leones. 
Canem quoqjtcum optimum haberet:quem nummum feptem millibus 
emeratrei caudam abfciditrhoc ideo feci inquiensrquo athenienies hac 
de re loqueutes de me aliud nihil quiritent curiofius. Cum nero ad lu 
dum acceiliUetaliados carmen petiit magiftro autem reipondente ho 
meri cum fibi ec nihihilli inflixit pugnum ac praeteriit. Et cum ad peri*- 
clis fores ucniflct:audifletqj non ee otiofunuquoniamquo pado Atheni 
enfibus rationem eet redditurus:con(yderaret:nonne melius eft: inquit: 
cogitarerqui non reddat:* Atqj arcelfitus ab athenienfibus ex ficilia ad 
capitis caufa:ieipfum abfeondit inquiens eum itu Itum ce: qui cum het 
contro uerfiam :q uxrit effugererdum licet fugere.Cumcg dixiifet quismo 
credis patriae iudicio ne matris quidem refpondit: ne for - 
taffis ignorans pro albo calculo nigrum immitat. Vbi uero audiflet fele 
ac fuos morti adiudicatos:at iis oftendemus inquit nos uiuere:8C ad lace 
daanonios uerfus’decelicu bellum i n athenieles excitauit. 
Amachus primipilum quendam cum repraehederet: quoniam 
l deliquiflet:ilqj diceret nuquam foremtidem amplius faceret: 
belli inquit bis errare non licet. 
Phicrates quoniam cerdonis eflet filius:contemptui erat is 
i riam tum primum adeptus eftrcum faucius hoitem armatum 
ac uiuum & corripuit:#in fuam triremem traftulit. Item cum 
in amico focioqj folo caltra moetatus uallum iaceretifollam foderet que 
diligefiflime:,ppterea qua: dixiflet impato 
cis uoce ee rnditino putaflem.Infup iftrudus aduerfus barbaros uereri in 
gt:ue Iphicrate nefciafcquo qde noie hoftes alios alternatos rddert«Pr#te 
Amphiaraus 
Eichylus 
Pericles 
Athcnicnies 
Aegina 
Alcibiades 
Palaeftra 
Ilias 
Pericles 
Sicilis 
Lacedaemonii 
Lamachus 
Iphicrates rea cum capitis iudicium fubirettait caluniatorhcuiufmodi homo re tu 
facistqui bello inflante ciuitati de me potius quam mecum confultandu 
e Ile luadeas? Ad armodium quoq? qui armodii illius prifei gentilis 
bi ignobilitatem exprobraret:meum quidem genus refpondit a me ipfb 
initium fumitrtuum aut in te finit. Idem cum ab oratore quodam i co 
cione interrogaret" :quis es:qui ita efferris animomtrum eques:an fagitta 
riusmii pedes:an fcutatus:nullus fum inqt qhifce oibus impe> 
rare didicerim. 
t Imotheus putabatur fortunator imperatonatq; qui ei inuidebat i 
pigebant urbes:qux illo dormiente ad rate ultro fe implicarent ■ 
Itaqj dicebat Timotheus:fi huiufcemodi urbes capio dormiens: qd me 
fadurum arbitramini cum uigilaro. Ad hacc cum ex audacibus prato 
ribus quidam atheniefibus uulnus oftenderet:at me iquit:puduit: quod 
me pratore ueflro in Samo catapulta prope cocidit. Oratores aute cu 
charcta praferrenfctaleqj dignum elTe pradicarent:qui Athenienfiu ptor 
eetriqt Timotheus imo:qui pratori ftrata portaret, 
c Habrias eos dicebat pulcherrime officio imperatoris fungi: q res 
hoftium maxime nollent. Et cum proditionis accufaretur tu 
mul cum Iphycrate:increparetq$ Iphycrates illum experiendi gratia in 
gymnafium proficifci:&ad folitam prandere horam. Quid nam inquit 
n aliud quiddam noltrum athenienfes norint:te quidem fquali 
dum & expertem cibi:me uero fic pranfum & undum enecabunt. Di> 
cere et cofucuit formidabilius eeeeruopi agme dudu leonis: qua leonu 
ceruo duce. 
h Egefippus cognomentocrobylus cum Athenieles in Philippum 
irritarct:fucclamauit quidam e concione bellum ne fuadesr’ ita p 
iouem inquit:nigrofqj amidus:&cum publicis funerum elationibus fu* 
nebris orationes :fi ad libertatem nithquam quse maexdones imparit: fa 
dum ire maluerimus. 
p Ytheas adhuc adolefcens decretis hifce qux de Alexandro jforibe 
bantur:contradidurus uenit:atqj dicente quodam:tu cum iuue 
nis cs:de huiufmodi audes loqui rebus. At alexander iqt que fuffragiis 
decernitis deunneft me iunior. 
p Hocion athenieles neque ridere neque lachrymare ab ullo un# 
quam cft uifus. Et in concione cum quis dixilTet:cogitabun 
dus uideris o phorion:rede coniedas inquit:cogito enim fiqua 
«aleo in his breuitate utbqux apud athenienfes didurus fum. Idem 
cum oraculum athenienfibus redditum efiet unum efie in urbe uirumt 
qui ommu uoluntari opiniomqj aducrfarctur;& huc uociferantcs athe* 
Calumniator 
Armodius 
Timotheus 
Chabrias 
Iphicrates 
Gymnafium 
Athenienfes 
Hegefippus 
Philippus 
Maexdoncs 
Pytheas 
Alexander 
Phocion me (es quaeritandum iuberenbphotion fele ait hunc e£:(bli.n.fibi eorum 
placet nihihqux multitudo lpiii & agit 8C dicit.Atqj cum aliqn a, ud po > 
pulu fniam dices auditoribus gratus eetiintuerefqj omes:qui communi 
codemqj confcnfu quod dixiilct admuterent:ad amicos conuerfus ait: 
num fortaiTe mali quippiam locutus iiim nefeius.'’ Atheniefes uero cu 
ad facrificium quoddam acceiliones peteret:ac reliqui ea cocederetao 
gatus fiepius iniam diceret.Pudcret me inquit li uobis acceiliones cede> 
rem:huic atit fua no reddercmifimulq} fGeneratorem oitedebat. Rurfus 
cum demolthenes orator dixiiietienecabut tc phocion athenienfes:fi in>- 
(ama:eos ceperitata inquit me enecabunt ii miamarte uero:(i fanitas eos 
cepit» Item cum Ariitogiton calumniator in carccre foret aiam 
rus:erat»n?danatus.phocioaqj rogaret:ad fefe ut irettneqj amici finerent: 
ad improbum hoiemproficiiceretur.Etubmamloci quilq ariltogitona 
iucundus rhdit adloquatur. Atqj cum bisantus athemenfes irati eent 
qtu chareta quem illis auxilio adueriiis philippum cum copiis miferant 
recipe urbe noluillent:dixift'etqj phocion naud oportere irafei lociis:qui 
non crederet (ed iis pratoribus magis qui non crcdereturrprartor ipie de 
fignatus e.Qui a bisantiis creditus ut philippus infecta re abiret:eifecit.a 
Alexader autem rex cum taleta cetum illi nubilet munesi qui illa 
bantnnterrogamtrcur nam factum eet:ut in tanto atheniefium numero 
ad fe iblum hxc Alexander daretf Reipondcntibufqj lllis-.quoniam cum 
folum honcitumq* & probum putaret.Proinde inquit linat me & ee & ui 
deri talem. Ad haec cum alexander triremis peteretmominatimqj iuberet 
populus phociona interelle ac fentetiam dicere: ubi iurrexiifetanquit co 
fulo igitur uobismt uel armis uincatisraut dominantium amici (itis. Pras 
terea cum de Alexandri obitu rumor fine auctore exortus eet: oratorefq; 
tribunal continuo lnfilircntncqj differedum fed quamprimum belladu 
ee iuberent:rogabat phocion ut expe&arentundubitatoqj rem noiTent »• 
Si enim inquit:hodie obutiat cras aderit uel diu mortuus.lnfuper cu leo 
ilhenes ciuitatem lmpuliifet in bellum praeclara libertatis nominis atque 
imperii elatam Ipeullius uerba cuprellibus fimilabat.Mam cum pulchra 
fublimiaqj eirenfcfrudtum tn non hrent. initus autem fuccedentibusp 
fpereac duitate fecundo nucio dilcurrete mterrogatus:ati hac ita geita 
uellet geita hac quidem:confufa uero illa rndit. Att.cam uero adortis 
macedombus:oramqj maritimam uaitantibus muentutem eduxit:per - 
multiiqj ad eum concurrentibus:& ut collem caperetabiqj copias inSrue 
ret:hortantibus:o Hercules mquitmt multos imperatores intueor:milites 
ueropaiicos uerumtamen congretiiis# uicitac macedonum principe * 
Niciona interemit. At paulopoit Atheniefes bello fuperati ab Antipatro 
Atheniefes 
Demoftheues 
Ariitogiton 
Philippus 
Pnocion 
Alexander 
Rumor 
Lcoithenes 
Attica 
Athenienfeii 
Antipater Menillui 
prefidium admifere. Menftlufqj prefidii princeps cum photionl pecu * 
nias darctJturbatus inquit neqj illum Alcxadro ee meliorem: 8t caufam 
qua pp nunc eas acciperet:cum tuc nolui flet:ec plane deteriore. Atq$ ait 
Antipater cum duo (ibi Athenis amici eentmeqj phocioi ut a fe munera 
caperetqpfuafitmcqj demaden his ipfis expleuit. Idem cum ab Antipro 
rogaret":ut iniufti quiddam faceret.No potes inqt Antipater & amico bt 
aflentatore phocione uti.Atq? ubi poft Antipatri obitum atheniefibus Ce 
Ce in populare pricipatum uedicaritibus phocion morti eet adiudicatus i 
cocione:amici uero fletes (equeretur:phorioni aute qui filetio icedebat: 
qdam ex inimicis obuia fcus in facie inipuifletiis ad magiftratu ubi ocu 
los c6uertilTet:no ne quis iquifdedecori inferuietem hunc repreiferitfCu 
que eore unus:qui una morituri erant:lametaret":affligcret"q?:non amas 
attThudippe aim phocione moriflam ueio allata ad eum culigna iter> 
rogatusnunqd ad filium diceret.Ego inquit:iubeo:8C rogo temequid re 
rum haram memoria athenienlibus irafeare 
Ifiltratus Atheniefium tyranus cunvex amicopz numero quida 
p ab eo dcfccifTcnt:ciufcp cepiflent phylam ad eos uenit colledu 
ftratum fecum ipfe portas. At illis qd uellet iterrogatibusrfi 
bisinqt:pfua(ero:abibo:fin minus pfualeroruobifcum mafurus fum pro 
inde paratus ueni.Atqj cum ad eum delatum eet eius mrem cuiufdam 
adolefcetis amore detineri :8C illius quidc formidatis depeatifq? plurimu 
clam cogrefiu uti tadolefcete ad camam inuitauifcac rogauit iter camadu 
quo pa<fto res acta effetdllo aute mamde oia fuauiflimeqj diflerete: hzc 
inquititibi iterdiu futura Cunt.Ci mri placueris. Ite cum Thrafvbolus eius* 
amare filianrobuiamcg factus fuauiaflet:,pptereaqj in illum ab uxore ex 
afperarctrait liqui nosamant:oderimus:quid iis faciemus:qui oderunt i 
Vxoiemqj thrafybolo uirginc dedit. Cautores lafci uiores quidam cu in 
eius uxore icidiffcnfcmultaqj petulater egifTenfcdixiflentqs iterdiu uero 
pififtratu ut fibi ignofceret:lachrymates praecarent": uos inquit enitimini 
poit hac faniores ec.At mea uxor nufqheriprorfus profedtae. Interro > 
gantibus aute filiis cum is alteram uxore ducturus forct:nunquid eos ac 
cufhretfminime iquittquin laudo potius:ac nolo alteros mihi huiufmo 
di natos fieri. 
Emetrius phalereris monebat ptolemeu regemt de regno 
d rioqj libros fibi copararctutqj plegeret.Qtix.n,amici no audet 
monere regesthec i libris feripta funt. 
I Ycurgus lacedemoius afiuefecit ciues nutrire comanquies for 
rnofos coma uenuftioris effiendeformis uero formidabilioris. 
Ad illu quoqjqpopuli principatum i urbe faciundu hortaret": 
demades 
Thudippus 
Phocion 
Pififtratu* 
Trafybolus 
Pififtratus 
Demeriuspha 
Ijcreus 
Ptolemaeus 
rex 
Lycurgus tu pmus refj?6dit (n atdibtis tuis papulare pricipatum efficifo. Ad hxe 
iubebat xdcs ferra (ecuriq; duntaxat laboradas.Sic.n.puderet in humif 
ac pbebeias aedis pocula 8i lirata fumptuofiorifqj menfas importare, Prae 
terea pugilis ac prancatii certamen inhibuitiqiio ne ludendo quidem ab 
nuere confuefcerent. Expeditiones infuper aduerlus eofdem hoftes lk> 
pius educere prohibuitme ii belliconores rcdderetur.Itaqj cum 
te tempore. Agefilaus eflet uulneratusiait Antalcidas praedaram eum a 
thebanis difciplmae mercedem capereiqui uel inuitos aflueferiflet docn** 
tftetq; bellare. 
Harilaus rex rogatusicur leges adeo paucas Lycurgus tuliflet 
c Jdponditiqui uerbonim paucitate utcrcnturilegibus haud mf 
tis indigere.AtqKum mancipium quoddam audacius lele illi 
inculcaretiper geminos aitrcnecarem teinifi iralcerer. Ad illum uero g in 
terrogarctrquid nutriret comamtrcfpondit qm ex omni ornatu hic qua 
minimus fumptus eft. 
t Eleclus rex fratrhqriuescriminarctfrqcffibi magis qua illi ad > 
ucr(arent itu.n.inqt iniurias pati nefeis. 
t Heopompus cum quadam in urbe murum fibi quidam oftede 
ret:& an (ibi pulcher altufqj uiderctur:interrogaret: minime: fi 
mulierum cft:inquit. 
a Rchidamus cum i peloponenfiaco bello focii rogarctiut tribu 
tis modu eis ftatuerctrcfpondit bellu no coftitutis pacifci. 
b Rafidas cum i caricis mure comprjriiedifletimerfus cum dimi 
fitrdeindead altantis aitrmhil eltita paruumrquod fi aufit 
dentibus repugnaretno le incolumem fcruct.Ad haec cii in praelio eet clt» 
peo tranfuerberafco iftu percufius:eade ipla quam e uulnere haftam edu 
xilfct:holtem i ntercmitRogatus aut qui faucius fa&us eetiquoniam me 
clipeus inquit prodidit. 
u Bi Brafidas occidit:liberatis iis graecis q thracia icolerctiac legati 
q lacedaemoiiia mifii funt:eius matrem adiflenfcpmum illa iter 
rogauit:an pulcherrime Brafidas obiflct.Thracibus aut eflferetibus eum 
laudibusrali uq$ tale diditatibs fore nemine:ignoratio uos hofpites iqt te 
net fnd brafidas qde uir.pba lacedjemo pmftos het illo meliores 
a Gis rex dicere cofueuit no ee lacedaemonios iterrogadosiquot na 
eent:(ed ubi eflent hoftes. Ide ad mantineacu hoftes qm plures 
eenfcexpugnare nequifient ait qui multis uellet dnaruopus ee:ut cu mul 
tis quoque pugnaret.Cum uero Elii laudarentur.quod olympiacos lu > 
dos praeclare agerent:atquid inquifcadmiratioe dignum faciuntifi quat* 
tuor annorum curriculo diem unum iultiria utuntur i Cumqj laudi» 
bus infifteret;ait:quid miradum:fi pulchra in re iufticia utunt" pulchre i 
AgefilatiS 
Charilaus 
Teleclus rex 
Theopompus 
Archidamus’ 
Brafidas 
Brafidas1 
Thracia 
Lacaaiemoa 
Agis rex 
Elii 
Olympiadi la 
di 
Iufticia Item cum flagitiofus homo faepius rogaret qs fpartiatarum optimus fb- 
rctuqui tui dulimillimus eft refpondtt. Rurfuscu ab altero quaereretur 
quoteflent lacedxmoim: quod inquit fatis finit qui malos arceant. Et 
cu idem ab alio quaereretunpermulti ait tibi uidebuntur:fi eos pugnatis 
infpexeris. 
I Yfander ami&us:quos dionyfius ty rannus ad eius filias praciofif 
fimas mififict:nequaquam accepit:ueteri iquiensaie hifce defor- 
miores uiderent". Atq; a qiubus carpcretur:pcride atep degeneraflet ab 
hcrculjetquod dolo plaeraqj gereret refpondebatrqtto leonis noli attige- 
retaiulpis pellem alluendam effe. Infupcr cum argiui iulhus q lacedas 
monii de quo ambigebant folo:uiderentur dicere:diil:ri&o ghdio:q hu- 
ius inquitaus habet.optime de foli terminis differit. Lacedaemonios 
uero cum ad expugnandos corynthiope muros timidioris afpiceretait le 
porem uidit cxilientcm e folTa:huiufmodi inquifchoftes metuitis i intra 
quorum muros prae inertia lepores dormitanti Et cum megarenfis uir 
qda in publico coetu auda&e ad eum ac licctius loqueretur.Tua inquit 
uerba ciuitatis idigent. 
a Gefilaus cos qui Afiam icolercnt dicebat liberos quide malos ee: 
fuos autem bonos. Cuq? ii confueiYent perfarum rege magnum 
appellare. At qua nam inquit re ille me maior eit i nifi iuftior tempera- 
tiorqj fit. Ad haec cu de fortitudine iufticiaq; rogarcrurmtra eifet meli- 
or:Nihil ait fortitudine indigemus:fi iufti omnes fimus. Item cum no- 
ftu repente ex hoftili lolo cartra moturus fore:&eum cuius amore tene- 
returob infirmitatem relinqui atqj lachrymare intueref':durum eit inqt 
mifcrcfcerefimulacfapere. Rurfum cum Menecrates medicus cogno 
mento iupiter cpiftolam ad eu lcripfiflct.Menecrates‘Iupiter regi Age- 
filao falutem.Rcfcripfit rex agcfilaus Menecrati fanitatem. At cum la- 
cedacmonii Athcnicnfcs ad corinthum ac focios fuperaficnt:audita ho- 
ftilium cadaucrum multitudine:heu inquit graeciae:quae tot ex fefe perdi 
dit:qui fat eifent:quibus barbaros omnis uinceret. Atqi cum oraculu 
a Ioue in Olympia ex fententia accepifict:deinde ephoris iubentibus ut 
etiam iifdem de rebus phytium cofuleret:ubi delphos petilfet: deum ro 
gauit:an quae patri:eadem fibi quoqj uideretur. Praeterea cum amicu 
quedam a care icarico peteref.ac rogaretrad eum fcripfitSi Nicias iniu- 
ftus 111 te no e:dimittito:fm e iniuftusmobis dimittito omnino autem di- 
mittito. Ad haec ut eum qut lufciniae uocem imitabatur:audiret horta- 
tus:ac ipfam i nquit faepcnumeio audiui. Cum uero poft Ieu&renfem 
pugnam ephori qui urbem exhauitam uiris intuerentur propter legem: 
quae perterritos omnis notandos elte i uberet: uellcnt infamiae notam fol 
Lyfander 
Dicnyfus 
Argui 
Lacedaemonii 
Agcfilaus 
Menecrates 
Epiftola 
Dcfphos 
Nicias uerciac legiflatorem. Agifi'aum dcclaraflentris ut in medium pcefliffeb 
ius legibus poitridie inciperet. Idem ad regem aegyptidig focius miflus 
cum una cum illo obfidcretficfientqj holles 8Cmulto pluresrac folia ca- 
ftra circudarenf.egrediudum rex iubcbatde fumma re- 
ru. At Agefilaus iquit non ee holles ipcdiedostquos fibi ipfis pares uellet. 
Prxterea cii parum decffct.-qn foliac6iungcret':aduetfus id quod reli 
quum erat initruda acie ac pari ufi certamine uidoria potiti funt. Ad 
polirem um cum moreret' amicis iulTit nullam fibt neqj fictam neqi pida 
facerent:ita enim imagines appcllabat.Nam fi q> mihi opus illultre fadu 
ellrhoc mihi monumentu eft.Sin ucro nullum:neq$ fi omnis quidem ita 
tuas feceritis. 
a Rchidamus ubi agefilai catapultam eet i tu tus: cum primu ex fici- 
lia aduedaeet:exclamauit o Hercules periit uiri uirtus 
a Gis iunior cum demades diceret enfes laconicos ob breuitatem 
a circulatoribus abforberuattamen lacedxmoniitrefpodirihuiuf- 
modi enfibus holles uachemetifilme aflequuntur. Item cu ephori cui- 
da proditori tradedos milites iuberentdiaud illi le inquit alienos crede - 
re:q pprios prodidilfct 
c Lxomenes cum qs fe gallos ei daturum polliceret':qui pugnado 
intcrircnt:illos mihi des:inquit:nolim:fed illos potius:qui pugna 
do interimant. 
p Edaretus non eledus in numerum trecetorumtqui quidem honos 
in urbe exteris dignitate pilabatrhilaris furridelq? abibat gaudere 
fe inquiens:fi quidem trecetos urbs hret ciues fefc melioris» 
d Amonidas i ultnnu chori ordine locatus a chori magillro pfchrc: 
tu qdem menifti*iquit:q etia lpe honorabilis fias. 
11 Icoftratus prxtor cu ad cumfdam callelli pditione gradi 
pecunia atq? matrimonio lacxnx mulieris cfipfe uoluerit prxter 
regiastab Archidamo hortaret':rcfpondit Archidamu ex herculis genere 
neqiiaq eeJHercule eui lullrato oit>e malos fupplicio affeciile :at bonos 
archidamu facere malos. 
e Vdxmonidas cu in acadcmia xenocraten uidifiet:q iam fenex cu 
difcipulis dilputarericuq? audilfet ab eo uirtutem queri: atqn ea 
utet':inqt.') Rurfum cu philofophum audiflefcq lolum fapientemee bo 
num impatorem difierefcdidio inqt admiratione digna:ueru q loquitur 
tubx ftrepitu liunq audiuit. 
a Ntilochus cu ephore gcrcrcfaudies mefieniis agru a philippo da 
tu:interrogauit:numetdedidiiretphilippus:utpoirideiet:cu pro 
illo pugnandum foret. 
Agefilaus 
Archidamus 
Agislunior 
Demades 
Clxomenes 
Pedaretus 
Damoiudas 
Nicoftratus 
Hercules 
Archidamus 
Eudemonida? 
Xenocrates Antakidas 
a Ntalddas cum atheniefis quidam Jpittl obiicetefc 
feli eerte nos inqt mali nihil a uobisdidieimus. Praeterea cu ali- 
us AthenienHs ad eum dixifiet. Atq nos a cephife fepiflime uos fugauu 
mus.Atnundnos:inquifcfugauimus nos ab emota. Ad haec di Sophi* 
Ha qda herculis laudatione ledurus eefcaifcqs enl eu uitupetat. 
Paminonda thebano ipiurn nunq i caftris repentinus tu-» 
e multusexhortus&Dieebatautbellipulcherimueemori. Gra* 
uioriuero armatura peditum corpus afleuerabat exercitatum 
ee oportere no athletarum fetu fed et militu more. Itaqs camofioribus 
fe i teftum jpbebafcac tale queda amouit ab exercitu Iqens ui x tribus qua 
tuorue clipeis tegi eius uentre:cuius magnitudine luarpfe mentula: ne 
uidere quida pollet. Sic etiam tenui ui&u ac uili eratmt cu a uidno ad 
cenam iuitatus iuenilfet Ubore obfotriotuqj H apparatum: 
abierit illico rqcnsrego te lucrificare non contumelia uti opinabat. Et 
cum coquus diqps fumptus rationem collegis redderefcolei felu 
multitudine molcHe tulit.Admirattbu% collegisuio fumptu iquit aegre 
(e ferre:fed quod tantu olei intra corpus excepi jTet.lte cu felium die urbs 
ngctefcac potui omnes coituicp ftudeient occurrit familiari cuida febri- 
us atq? metis compos icedens. lUo aut admirante quaerentem: quid ita 
felus ambulatetiquo liceat inquit orbus uobis ebrietati & defidie indui 
gere» Atqi neq hoiemqui flagittofequid deliquerat: rogante pelopida 
no dimiftttat amice precibus dimifihdicens amicas decete talia mune- 
ra capere non praetores. Ad hec cu lacedemonii copias educeienfcoia* 
culaqs thebanis refenetunquequide alia ui&um iri alia nidores eos fe 
te dicerenhiulTithec ad tribunalis dexterarmilla uero ad lena poni.Qui 
bus orbus politis fiinexitinqensdr patere ipantibus:& eu hoftibus cogre 
di aduerfi uolueritisdrace uobis oracula funfcmdioracg oftedit. Quod G 
fetmrdo uos ceperifcilla fiinfeK in deteriora oronem uerrit. Iterum arm 
i holles agrne opportune dueeiefcat tonitru fodo fui queterent: qd detl 
portederc arbrtraref ihoftes attonitos ee telpondiriquod cum huiulmodi 
agri in pximo eenfcr talibus ipfi callra moetatent*. Atq; ornati llrmaiu 
orum quas gdlWefc&optimarum rerum mcundirtimum eam fibi dice- 
bariquod furs adhuc uiuis patetrbus ad leudra lacedemonios lupaflet 
Cumqp aliotempote unguetato corpore ac hilari fode apparete con- 
fitertefcpoft illud podium portridte tqualidus ac deinirta fronte procellit 
f medium. Pereun&antibufig amrds an egtr qutequam ei acddilfcftni 
Iril acridrfte refpoudifcueram fenriebam me datiote animo heri firilfe: 
quam par oct. Ita<£ immoderatam Ixtrdam hodie pledo. Atcufear* 
riatas feliet operam darent huiuftnodi cafus abfeoudcrent; uolenique 
Sophifta 
Epaminodas 
College 
Lacedemonii 
Thebani 
Ceudra illorum calamitatis magnitudinem liquido patefaceremon cftpartus ut 
omnes fimuhfed ut lingula potius duitates cadauera tollerent. Quare 
lacedaanoniorum cadauerum mille & amplius uifum eft. Item cum Ia- 
fon thertalorum princeps Ibcius ueniffctthebas:&Epaminondae q plu- 
rimum inopia praemerctunaureum duomillia mifillet: aurum quidem 
non acccpitdalona uero afpiciensuniuriam iquitancipis. At ipie dena 
riis quinquaginta mutuo acceptis ac ciuc quodam ad exercitus cornea - 
tum in pelloponenfum irrupit. Rurfum cum rex perfarum daricii tri- 
ginta millia ei mirtrtettgrauiter Diomedonta repradtendifcquod nauiga 
tionis tantum ad Epaminonda corrumpendum cnauigaiVet. Iuffitqj re 
gi quse thebanis conducerent fentirct.Epaminonda gratis anu 
cum habiturus forettfin autem quae non conducerent hortem. Et cum 
Argiui thebanorum (bcietatem iniflentiac Athenicfium legati in arcadi 
am profedi in utrofeg inueherenturia Califtratoqj oratore tum oreftes tu 
cedippus exprobraretur urbibusiubi epominondas furrexirtet: fatemur 
ait:& apud nos patricidam extitilfe & apud argiuos matricidaimuerum 
qui haec perpetrauittnos qdem eiccimustAthenienfes ucro excepere.. 
Spartiatis uero qui multis magnilq* in rebus thebanos criminarentur 
his relponditiuos breui oratione gaudentis ociofos reddiderit. Atque 
pofteaquam Alexandrum phcrcorum tyrannum qui thebanis erat ho- 
ftis:in amiciciam athenienfes fodetatemqj recepirtent:eilqj ille pollicere 
tur carnesiqux mina uenudabanturifemiobolo le praebiturum. At nos 
fnquit Epaminondas ligna ad hafce carnes athenienfibus gratis praebe- 
bimus. Irtorum enim agrum excidemus;!! molertiores erte perrexerit. 
Infuper cum boecios uellet in armis perpetuo elle: erant enim per 
ocium diflblutiores quo tempore ipforum princeps eledus eflet: eos mo 
nebat inquiensietiam confultate uiriinam fi imperatorem geflero: impe 
rio parendum ert uobis. Itaque campertrem patentemq; regionem bel 
Ii orchertram appcllabatiperinde ut illam poflidere nequeant: nifi ma- 
num pro clipei loco habuerint. Et cum chabrias paucos thebanos r 
quoldam qui ad Corinthium fub muros auidius pradiarentur: intere- 
miflet: trophaeumque ftatuirtet: Epaminondas deridens ait: hic 110 
trophsum led hecathenfium: hoc eft hecathes fimulachrum ftatuen- 
dum ert. Hecathen enim ante portas in triuiis non abfurde erige - 
bant. Adhsc cum quidam nuncialfet exercitum ab 
bus nouis ornatum armis in pcloponncnfum milium: quid ergo An. 
tigenidas fufpirat:iqt:fi nouas tibias Telleshetrerat.n.tibice.Telles pefli- 
mus:at Antigenidas optimus.Ite cu didicirtet pmultas ab hoic 
captiuo pecunias accepilfe mihiiaitxlipeu redde:tibi ucro faciudo qrtui 
lalbi* 
Peloponnefiis 
Argiui 
Califtratus 
Oreftes 
Oedippus 
Epaminondas 
AthenieCes 
Boetii 
Chabrias 
Tiophaeum 
Antigcmdas. 
Telles tabernam emitto.Non.n.amplius jeque difcrimen fubire uelis:qm unus 
e diuitibus beatiiqj fadus fis. Interrogatus quoq; utrum feie meliorem 
imperatorem duceret an Chabrian an lphicraten:difficillimum elHquit: 
iudicatu:quoad uiuimus. Praeterea cum ex laconica reutrfus ad capitis 
cauiam una cum pretoribus collegis arccfieretur:quod menies quattuor 
boetis imperio praeter legem adieciffefccoUegas hortatus efhin Te crime 
referrent tanquam ui coadi:at iple non habere inquit uerba: quae rebus 
praeftarent.Quod fi omnino aliquid apud iudices dicendum eet:orare (i 
le occiderint: ut ftatuae condemnationem infcribantrquo graeci norit the> 
banos uel inuitos ab epaminonda coados ee.qui laconicam quae annos 
quingentos neqj praedam neqj bellum pafla eet:& Mefienam ttiginta ac 
ducentos annos incoluiflet:concremarint:compofuific etiam atq* rede> 
gifie in unum arcadas:praeterea graecis libertatem rcftituiiVe. Haec.n. ea 
pratura atq? imperio gefta funt:quare iudices multo cum rifu egrelTi (ut 
ne fu {fragia quidem in eum admittentes. Ad poftremum cum in ultio 
praelio uulnus excepifiefcdelatus in tabernaculum uocauit daiphantum 
poft hunc deinceps hyollidamquosquidem uiros ubi effiafle aimam ac 
cepitret:iuflit:cum holhbus bellum foluerent:tanq eis imperator noneet 
Remqj uerbo teftatus eftrutpote qui optime ci ues 1'uos nollet, 
p Elopidas epaminondae collega in praetura cum ab amicis dicerei? 
neceflarium negotium cogendae necefiariae pecu ni x negligere: 
pecunia per louem aitmeceilariae huic funt Nicomedhhominem is qui 
dem oftedens & claudum prorfus & debilem. Vxore autem cum ad pu 
gnam egrederctur:eum precanterutie faluum faceret:hoc alios ait mone 
dos ee:at principem & praetorem:ut ciues faceret (aluos. Item cum qui 
dam dixific:in hoftes incidimus:quid i illos nos magis:inquit:incidimus 
quam in nos illi.''Atq* cum fradis foederibus ab Alexandro pheraeorum 
tyranno & captus & uindus eet:ptoindeqj illi malediceret:tyrannufqj di 
xiiTet properas morifmaxime inquit:quo thebani magis excadelcant: ac 
tu citius poenam des. Ad haec cum Theba tyranni uxor ad eum uenif- 
fetiieqj mirari:diceret:quod uindus ita eet hilarisus magis illam fe mira 
ri mdit:quod n uindum expedaret Alexandrum.Item cum ab Epamino 
da ueheretungras inquit here Alexandrotquonia in praefentia potillimu 
experiretur non modo ad bellu fefe.uerurnetiam ad nece uti audentia • 
Exempla Romana ♦ 
m Arcus a curius quibufda cu acc ufaretur:quod agribello patri ml 
nimam partem uiritimdiftribuiflet:plurimam ucro publicam 
effecilfet:optauit yeminem romanorum fore:qui quod agri ad 
alendum latis eilet:parum duceret. Samnites aut cum poft aduerfun* 
Soetia 
Laconica 
Meifena 
Oaiphantus 
Pelopidas 
Epaminondas 
Nicomedes 
Alexander 
Theba 
M. curius 
Samnites confli&um-ad eum profecti aurum darent:rapa elyxabat i ffetilibusdam 
nitibus autem refpondit minime fe auro idigere qui tali cama uterefatqj 
malle hntibus impare c| hre aurum. 
Aius Fabricius cum Romanos a Pyrrho ui<5tos acccpiffct: labie 
g nodixit.Pyrrhusromanosuicitmonepirotx. Et cum multum 
ei auri daretur a Pyrrhorad quem pro redimedis captiuis uencratmcqua 
quam accepitPoftridie uero qui maximus elephantus elTet lltrudtu pyr> 
rhi poft terga ignorati fabricio clamorem emittens repete apparuit: quo 
fa&o couerfus fabricius:ac fubridens me aitaiec aurum heri: nec hodie 
badlua permouit. Rogantcqj eum Pyrrho:ut fecum eet: ac proximum 
poft fe imperium haberetaieq; tibi hoc:inquit:c6ducit:na epirotx fi am-- 
bos nos norint:a me regi quam abs te malint. Rurfum fabricio confuli 
Pyrrhi medicus epiitolam miiit:qua polliceretur.fi is iuberet:fe Pyrrhum 
uenents interfedturum. Ad Fabricius eam epiftolam ad Pyrrhum dedit 
firniore ut mente uteretur:monens quoniam & amicorum 8C hoitiu pefll 
mtis index elTet. Sed poiteaquam infidiis compertis Pyrrhus medicu 
fufpcndio afFecilTet:rcddidiirctq5 fabricio captiuos fine redemptionis p- 
cio:eos non accepit gratis:fed ne mercedem cepilTe uideretur: totidem 
ei captiuos reihtuit.Na neq? Pyrrhi gratia ifidias fignificalfe affirmauit: 
fed ne romani dolo uideretur uti ad necem :pcride atq3 palam ulcere mi' 
nuspoiVent. 
' Abius maximus cum nollet cum A nnibale acie confligere: fed 
f cubando exercitum eius terere:qui tum pecunias tum annonx 
prxmeretur inopia:per afpcra ac motuofa loca infequebatur:8C 
fefe a latere egrefl us opponebat. Cucp a multitudine ridcretur:& Anni 
balismocaretur pxdagogusad minimi pendens cogitatibus fuis atqs co 
filiis utebatur .Et ad amicos conuer fus dicebat eum fibi timidiorem: ui-- 
derrqui cauilla couiciaqj metueret:quam qui hoftes fugeret. Infup .cu 
de collega Minutio:quoniam holtes aliquos profiraffet: magnus rumor 
eet:quafi uir foret nomine romanodigniifimustmagis fe inquit fecudu 
Minutii fortunam quam aduerfam pertimefeere. Pauloqj port cum in 
ifidias icidifiet Minucius:# fimul cum exercitu perire uidereturuibi ipe 
auxilium tulitcum magnum hofliumnumerum prodidit:tum illu fer- 
uauit. Itaq? Annibal ad amicos dixitmo fkpc prxdixi uobis fore aliqn 
ut montana nubes in nos imbris refolucret i Atque poft cannenfcm 
cladem creatus imperator una cum Claudio marcellouiro# Itrepido : 
& qui cum Annibalequamlibctilfimefemperdimicaret:fperabat ipfc fi 
ncino puguaretbrcuifuturummtanmbalis miles attritus feflufqj defr* 
G.Fabricius 
Romani 
Pyrrhus 
Romani 
Fabiusmaxius 
Annibal 
Minutius 
Claudius mat 
cellus 
Annibal Fabius 
Marcellus 
eeret.Qtiam obrem dicebat Annibal maiori fibi metui ciTe Fabium pu> 
gna uacuum quam pugnantem Marcellum. Et cum miles lucanus a> 
pud eum effet acculatusrquod mulieris amore nottu fiepe in caftris ua-* 
garetur: cauterum mirabili armorum uirtute uir efle narraretur: mulier 
rem quam deperibatcomprxhendi eo clam iulTit:8C ad fe duci. Vt aute 
adduda elbaccerfito homine:quod prxter legemnquitpno&ares: haud 
nos latuit at ne prius quidem latueratquod pbitati ftuderes:quarc forti 
ter tuis ac recte fadlis errata codonentur i Reliquum nobiicutn eris: ha>* 
beo enim fponforem:8C addudam mulierculam ei commendauit:ac tra 
didit Item cum Tarentinos Annibal praeter arcem prxfidio tencret.Fa 
bius ubi quamlongtifime dolo abieefliiTet:& cepit urberrn& ift praedam 
uertit.Scriba uero interrogante qd de iacris fimulacris ftatueret: reliqua 
mus ait Tarentinis deos iratos. Et cum.M.liuius qui arcem prxfidio te 
neret:urbem pet Ce captam diceret:alii hominem ridebant. At Fabius 
aituera narrasmam nifi tu urbem amififiesmequaquam ego recuperat* 
fem. Atqj cum iam lenior efletac filius conful de rebus gerendis in pu* 
blico loqueretunpratlentibus pluribus afeendit equum atqj procedebat. 
Cumqj lidorem iuuenis mifiiTetiufrifletq} equo defcenderetaliis CeCe a 
uertentibus Fabius ipfc equo cxiliens praeter aetatem accurritmatucp c5 
plexus:belle inquitlapis o fili :qui plane itclligas:quibus ipas:& cuiuuno 
4i imperii magnitudine fufeiperis, 
Tarentini 
Anmbal 
Fabius 
Mliuius 
scipio maior. 
Cipio maior cum a re militari atqj urbana ftudium ad Iit * 
teras conuertercfcdicebat cum ociofus eflefcplura tunc ne 
f gocia a fe geri. Idem ubi Carthaginem ui cepi fletae mi> 
lites quidam quam cepiflent:capriuam prxftanti forma 
ac uirginem adna:herent:atqj illi darent: libenter inquit; 
acciperem:!! priuatusmon imperator efletn. Rurfum cum in alto po!i 
tam urbem obflderettubi templum Veneris eminetius apparebat: iuflit: 
illic uadimonia confentirent perinde ut ad tertium diem in Veneris pha 
no dilceptatium caufas auditurusud quod ficuti prodixerat fa&um de 
dit urbe capta. AtqjinficiUacumquispercun&aretuncuiusrei fiducia 
ad Carthaginem da fle foret traiedhirusrortenfis ei armatis exercitati (qs 
uiris trecetis & alta turri:quac e mari eminebat. Nemo eft horum iquit: 
qui fi fuper hanc turrim afcenderitmo fe fi iufierorprsecipitem iaciat. 
Cum uero 8C agro potitus cibpofteaquam traieciflet atqj hoftium cd 
Veneris teplu 
Sicilia 
Carthago ftra cdncremaflenbmiflaq: legatione Carthagmefes pepigi fient iftis fce 
deribus tum baelluas tum nauis tum etiam pecunias datum ire: & quo-* 
niam ex italia adnauigaifet Annibal ea fiducia ductos coucntorum poe 
niteret:his auditis Scipio ait ne illisquidem uoletibus foedera feruaturu 
fefemi talentum etiam millia ad ea priora foluerit: ppterea quod 
Annibalem accerfi rent. At ubi omnino uidi Carthaginenfes pro foe- 
deribus ac pace legatos ad eum mifiiTenriqui ucncrant illico abire iufiit 
perinde ac non eos auditurus quam.L.Terentium adduxiflent.Erat au 
tem Romanus Terentius uir frugi & bonus:quem Carthaginenfes capti 
uum egerant. Qui ubi addudus efheum iuxta fe in praetorio federe p 
tribiinaIiuoluit:8Cita Carthaginenfibus refponfum deditae bellum fol- 
uit. Terentius autem eum triumphantem fecutus elt pilleatus tnnqua 
donatus libertate. Atq: poft eius mortem iis qui uenerant ad efferen- 
dum funus:mulfum miniftrauit:quseq$ alia ad fepulturam attinebant: q 
diligcntilTime curauit.Sed haec poitea. Rurfum cum Anthiochus po- 
fteaquam romani aduerfus eum traiecifient in Afiam:pro foluendo bel 
Io ad Scipionemmififiefcpriusinqiiitoportuitnonnuccum & fraenum 
& (efforem fulceperis. Praeterea cum ei pecuniae a (enatu ex serario de- 
cretae e fient: neqj eo die quaeltoresaerarium ucllent aperirerfe .perturum 
ait. Et enim per fe claufum efie:qui tam ingenti pecunia illud fplefiet. 
At cum multa in cum crimina a Paetilio 8£ Quinto coniicerentur apud 
populum:ait hoc ipfb die Carthanenles cum Annibale a fe uidos:quare 
coronatum fefe afcenfurum Capitolium. Qui autem uellct fuffragia 
ferret aduerfus fe iuflihquae locutus Capitolium afeendit: populus uero 
fecutus elt accufatoribus adhuc dictibus relidis. 
LTerentius 
Antiochus 
Scipio 
Qu^ftores 
Petilius 
Quintus 
Capitolium 
Titusqntius 
Itus quintus ita ftatim ab initio fuit illuflri famamt ante tribu-- 
t natum: ante praeturam : ante aedilitatem conful defignatus 
fit. Iseum aduerfus philippum cum imperio milTus eflet 
eum illo in colloquium uenireaufus eft. Philippo autem obfides 
petente: illum enimefle cum multis Romanisrfe uero folum eiTema- 
exdombus. Tu enim refponditQuintiuslblum te fecifli: quoniam 8C 
amicos & cognatos occidifti. Atqj ubi philippum acie uicifiet: iufiit *n 
ifthmiis proclamari liberos fe graecos dimitti ac fui iuris. Atq quotquot 
romani Annibalis temporibus in captiuitatcm acft apud graecos feruie- 
bant:hos fingulos redemptos denariis quingentis Quintio graeci dc> 
deredono:& illi in urbe triumphantem fecuti (untpilleos capite geretes 
Ut iis mos elt qui liberifa&i fuerint, Atqj Achatosrquibus \ Zacynthio 
Philippus rum infulam exercitum d ucere mens erat m6nuit;cauerentme'quem ad 
modum teftudines protenfo capite extra peloponenfum diferimen ad i* 
rent. Infuper cum Anthiocus rex ingenti cum exercitu graeciam pete # 
refccunCtis perterritis cum ob militum multitudinem:tum ob armorum 
uarietatem.Huiufmodi ad Achaeos diCtione eft ufus. Ait enim cum chal 
eide apud holpitem caenaret:admiratum fe multitudiem carnium at ho 
fpitem refpondiffe eas omnis porcinas ee fed condimentis modo appa * 
ratibufqj differre.Proinde nec uos ait admiremini regias copiasxum ha 
ftatos cataphractos 8£ passeterosihoc elt pedeltris fociosxumq? cqueitris 
fagiptarios auditis.Nam hi omnes fyri funt armis inuicem differentes. 
Philopoemeni quocp pratori achasorum:qui multo equite & gmuioris ar 
maturae pedite abundarefcpecuniis uero indigeret:illudens aiebat.Philo 
poemeni & manus H crura efferuentrem autem non eile.Et enim forma 
corporis Philopoemeni talis erat. 
Aius domitius quem feipio maior in bello aduerfus Anthiochu 
g apud lucium fratrem fuis legationis uicibus fungi uoluittcum 
hoitium aciem effet confpicatus:praefedtis hortantibus ut ftari 
hortem adoriretunhoram nequaquam fetis efferelpondit: ut tot horni ' 
num millibus trucidandisnmpedimentiiqj rapiendis repetentes cartra fe 
ipfos curarent.Verum hoc in tempore cras fadum ire congreffufqj poftri 
die holtium quinquaginta millia ad intcrnicionem redegit. 
Vblius licinius conful imperator uidtus equeftri praelio a perfe 
p macedonum rege milites duo millia octingentos amifit ptim 
cxCos partim captos.Poft prxlium uero cum perfes & pro fbe > 
deribus & pro pace oratores mififfetauCtus uidori iuiTit:ut & regnum £& 
res omnis romanis cederet. 
Aulus aemylius fecundum confulatum petens repulfam habu 
p it.Sed ubi imperitia & mollicia imperatorum bellum aduerfus 
perfen ac macedonas prolyxitatem accepit: 8£ ob id coniulem 
illum declararunt:ait eis fe gratiasnon habere:quoniam non eo effet im 
perator defignatus:quod tam imperio frbi quam illis imperatore opus fo 
ret. Cumq; domum c foro petiffet:ac tertiam filiolam:qiiam lachryma 
tem offenderat:quid ploraretunterrogaflet:atqj illa refpondiffet: quonia 
perfes nobis mortuus elberat aut catellus ita nominatustin bonam for .• 
tunam ait o filia:omenq$ arripio. Atcp cum multa in caftris audaciam 
garrulitatemcR offendi ffet:quam imperatores ac rerum minime neceffa 
riarum ftudiofi induxiffentmt quiefcerent:ac fblum gladios acuerentuiu 
fit:fibi enim reliqua curas fore. NoCtumas autem excubias iulrtt fine ha 
rta & fine enfe afferuarent:quo delperantes: qui hoftibus repugnarent; 
Antiochus rex 
Graecia 
Chalcis 
G.domitius 
Scipio maior 
Antiochus 
Xlx.milliahov 
ftium defyde 
rata 
P.licinius 
Perfes 
Paulus acmi 
lius 
Callide 
perfes magis fomnA relifterent. Et cum macedonia per Ioc6s Jfaltu6fbs inua » 
filfetiac inftrudos hortes afpexiflet.Nalica enim eum hortante ut confe» 
ftim illos adoriretur:facerem iftud quidem di tua mihi ait artas eflet.Ve^ 
multa milii experientia impedimento eihut itinere fatigatus aduerfus in 
ftrudam aciem dimicem. At fuperato perfe cum p uidoria epulum prae 
beret:dicebat expertum peritumqj exercitum maiori hoftibus terrori efte 
fuauiflimumcp amicis conuiuium praebere. Ad haec cum perfes captus 
elfet:ac in triumphum duci deprecaretur:hoc inquit in te eft.Ita.n.pote » 
ftatem ei dedit:ut fe ipfe interimcret.Grandi autem ac propemodum in» 
finita inuenta pecunia nihil ipfe accepit. At genero tuberoni philam ar » 
genteam ponderis librarum trium militia praemium dedit.Et hanc aiut 
primam amyliorum domum argenteam fupelledilem ingreilam.Prarte 
rea cum quattuor ei mafeulinae prolis filii eflenriduos adoptioni aliis an 
tea dedideratreliqui duo qui domi eranrialter qui anos quattuordecim 
natus quinto ante triumphum die:alter quinto itidem die poft triumphu 
agens annum duobecimum:diem obiere.Cumqj procedenti ipfi popu » 
lus eius uicem condolerericollugeretqjmunc ait patria fe metu atqj peri» 
culo ee liberatum:quando fuccelfuum fuorum inuidiam:quam i famili 
am fuam fortuna euomifieripro oibus ulerit. 
Ato fenior cum apud populum in prodigalitatem & immodi» 
c cos fumptus inuacheretur:mquit:quam difficile eft habere ad 
uentrem orationem qui aures non babet.Mirari autem:q urbs 
illa feruaretunubi pluris ueniret pifcis quam bos. Item cum uxorum ef 
fraenatius petulantiulq; imperium aliquando repraehenderet:omnes:in» 
quit:homines uxoribus dominantur nos uero eundis hominibusmobis 
autem uxores. Aiebat etiam male pro collato beneficio gratiam non rect 
pere quam pro illata iniuria fupplicium non fubire :8C iis femper omni». 
bus qui delinquerent:pracrerquam fibi ueniam dare. Et cum magiftra » 
tus ad delinquentis pledcndos hortareturidicebat qui 8C poffenttSC non 
propulfarent iniuriam:eos lapidibus effe obruendos.Rurfus iis fe iuue » 
nibus magis dicebat deledaritqui rubefcerenriquam qui pallefcerent:Di 
cebat etiam eum fibi militem odio efle:qui ambulando manus:pugnan 
do autem pedes mouereriac fterteret maius:quam inclamitaret. Atqj pef 
fimum eum aiebat imperaiorem:qui fibi ipfe:imperare non portet. Ad 
hxc maxime oportere exiftimabariut quilq; fui ipfius pudore teneretur: 
neminem enim unquam ab fefe ab eife. Infuper cum plurimorum ho» 
minum eredas uideretftatuasrat malo de me inquit:homines queritent 
cur catonis ftatua pofita non eft:cj cur eft polita. Item quibus poteftas 
erteriutea parce uterentur ortabatur:quo femper poteftate liceret uti. Et 
Macedonia, 
N alica 
Catofenio# qui uirtuti hbnorem anferrentieos dicebat iuuentuti honorem auferre» 
Idem neqj pro iuftis rebus magiftratum aut iudicem horandum efTe di 
cebat neqj pro rebus iniuftis exorandum.Iniuriam quoqj dicere folitiis e 
etiam fi in ferentibus minus fifcomnibus ce periculo.At feneiftuti multa 
cum adfunt turpiame uitii turpitudo adderetur hortabatur. Atcp iratum 
ab iniano arbitrabatur tempore diflferre.Itern illis miir me inuideri: qui 
fortuna manfuetc modefteq* uterentur.fvon enim nobis fed quar nobis 
bona funfeinuident.Prarterea qui eet in ridiculis ftudiofi: aiebat in feriis 
ridendos fbre.Et pulchras a&ioncs pulcherrimis quoqj a&ionibus dico 
bat ee occupandastne illarum gloria paulati deflueret. Corripiebat aute 
ciuestqui eofdem fcmper ad magiftratum defignaffent. Videbimini 
enim dicebat: exiftimare aut non multi magiftratum faciundum : 
aut non multos dignos ee*qui:magiftratum gerant.Rurfum quia agros 
maritimos emiffet eum fibi admirationi ee fimulabat tanq mari ualetio 
rem.Nam quae illud uix inundet:hic facile abforbeat. Et cum cenfuram 
petens uideretaliostqui &rogarent:blandircnturq? multitudmi clama 
bat ipfe indigere populum & feuero medico ac magna purgatione pro > 
inde non eum defignandurn ee:qui gratificaretur:fed qui inexorabilem 
fe praeftaret.Quae cum dicerericun&i s in ele&ione prolatus cft.Item cum 
iuuentutem doceret audenter pugnandum :ee:dicebat & uerbo magis <J 
enfe & uoce magis quam manu plarruqt uerti & coftemari hoftes. Atqui 
cum bellum aduerfus eos gereret:qui ad betim flumen habitarent: ma > 
gnoq; in difcmnine propter hoftium multitudinem pofitus eet.uellentcp 
celtiberi ducentorum rttpedio Caletorum auxilium ferre:romani mero n5 
finerent mercedem barbaris hominibus decemheos aiterrare.Cum eim 
uicerintmon ab ipfis mercedc:fed ab hoftibus exadam fbluturos. Quod 
fi uifti fuerit meq; a quibus illa peteret’':nec qui peterent futuros.Ft cum 
plures cepiflet urbestut ipfe ait diebus quibus inter hoftes commoratus 
efttnihil ipfe plus cepit:q qua? exflioftium agro comedittac bibit.Mem eff 
argenti libram uiriti diftribuii • etin milites:ait melius ee ut multi cum ar 
gento quam pauci cum auro ab militia reuerterent’'rmagiftratibus enim 
aliud nullum in (piiinciisquam gloriar additamentum faciundum efte* 
feruos quincp militis habebat horum unus cum tria < aptiua 
fet corporamcq? prius lacui flet Catonem:quam in confpe&um iflettho - 
minem ftraugulauit.Et rogatus a fcipione africanomtacharonim exuit * 
bus auxilio eetiquo redirent in pfiastfimulabateam fibi rem nulli curse 
ee.Atcum in fenatu uerba plurima fierenttfurgens tanquam nihil habea 
mns:inquittquod nobis.agendum fifcfedemus de grarcis feniculis differt 
tes; utrum a noltris an ab achaeorum pollin&oribus efferanCAt cum po> 
Fortuna 
Centura 
Betis fl. 
Celtiberi 
Romani 
Scipio africa 
»us 
Polii ndtoi es fthumfus labfenus hiftoriasgra*e feripGfTct*ae ueniam ab auditoribus 
petcret:ait illudens cato ucniam dandam eflc:fl coadus amphidionum 
decreto fcripfit. 
Cipionem iuniorcm ferunt annis quattuor & quinquaginta:q> 
f bus uixitmthil emifle:nihil uendidifle:nihil xdificaHe: libras 
autem argenti tris ac triginta duiitaxatin magna fubftantia & 
auri duas reliquiffe:cum tamen carthago in ipfius potcftate fui flet: & 
unus omnium imperatorum milites locupletaflet.Praterca polybii prje> 
ceptum obieruans Audebat non prius e foro abire:quam aliquem cx ade 
untibus familiarem fibi atcp amicum quouis pado effeciflct.Et cum iu >* 
ucnis adhitc eTct:tantam & fortitudinis & prudentia: expedationem dc 
Ce pneftititmt Cato fenior dc iis interrogatus qui ad Carthaginem 
rent:inter quos etiam erat Scipiotdicerct folus is quidem fapit ac uigct: 
ad hunc aut umbra concedunt.Item cum romam ueniflet ab exercitu: 
cum inuitabantmon quo illi gratificarentur:led quod per illum propedi 
em ac facile Carthaginem capturi eflcnt Atq$ cum murum fuperaflct: 8C 
carthaginenfes ex arce repugnarent:ne tu mare iflud munies: id autem 
iacebat inter utrofqpnec admodum erat profundumtdiccnte polybio at 
que confulentemt tribulos fpargerct ferreos:aut tabulas rtimulis perfora 
tas iniiceretme tranfeu lites hoftes aducrfus aggeres pugnarent: ridiculu 
cfle ait:qui muros cepiflent:& intra urbem effentunde ita fe gerere: quo 
aduerfus hoftes non pugnarent.Et cum urbem graccis ftatius oblationis 
bu(q?ex ficilia aduedhs refertam inucniflet.iuflitper pra:conem:utquac 
prarientes urbium ciuesfuacognofcerent:reportarentin patriam. Atqui 
rerum illarum neqj feruum:nec libertum ullum accepit. At ne emit qui > 
dem:cum & diriperent:& depraedarentur tamen oes.Rurfum cum.G.lari 
lio:quo 8Camicifllmo 8C focio utebatur:confulatum petenti fuffragaret': 
pompium interrogauit:an etiam ipfe peteret confulatumferat aute pom 
pius tibicinis filius:quo rfpondente nequaquam petere:quin potius cum 
Lollius peteretdllius defigtiandi gratia fe 01109 comitia ambiturum cre 
diderunt:& ita cxpe&antes ab illo decepti funbnunciabat' enim eum cir 
cuire fogt ac ciues dextera.blandiedo apphendcrc. Qiiare aliis turbatis 
fubrid&s Scipio ftulti inqt:fumus:q quafl 116 homies fed deos imortales 
6caturi'fimus:tm teretes teporis tibicine expe&amus.Rurfum cu Appius 
claudius eius copetitor i cefura eet:ac diceret romaos ois ab fe nomiatim 
(alutari.Scipio qui omnes fere ignoraret:uera inquit narra saiam maiori 
curse mihi fuit:ut a nemine ignorarenquam ut multos noflem.Hortaba 
tur autem ciues: quando quidem aduerfum celtiberos bellum gerebant 
Ut'utroque militatum miflo aut legato :ant tribuno militum fumerent 
PofTumiusla 
bicnus 
Cato i 
Scipio iutiior 
Carthagd 
Polybius 
Cato leiiioc 
Roma. 
Sicilia 
G.lellius 
Pompius 
Larilius 
Sipio 
Appius clau 
dius Placenta 
utriufque uirtutis teftes ac iudices bellatores ipfos. InHiper cenfor dc> 
claratus adolefcente priuauit equo: quoniam fumptuofiore i caena qua 
tempore Carthago oppugnabaturrplacenta meile compofitam qua i ur 
' bis fimilittidinem figuracp fbrmarat:& hanc Girthaginem appellarafcco 
uiuiis propofuit rapinaetpcudantiqj adolefcenti quam ob cam equum fi 
bi abftulilTet:prior enim quam egotCarthaginem iquit diripuifti. Et 
cum.G.licitiium praetereutem intueretur:fcio hunc:ait:uirum peierafle. 
At nequeo nemine accufante & accufator ee & iudex. Ad haec cum a 
fenatu tcitium milTus eetreum urbium nationum reguq$ infpedor intue 
retutmt ait Clytomachus. Quis urbes hominefqj animis qua lege tue 
tur. Alexandriani ueniricuqj egreflus nauim incederet:capitelcoga opto. 
Alexandrini qui undiq? ad eum uifendum accurreret:rogabant: ut 82 
caput detcgeret:atq$ cupientibus {ibi faciem oftenderet.Quod cum is fe 
ciflet:ftrepittt omnes funt ac plaufu pfecuti. Et cum rex propter corpo 
tis tarditate atq3 molliciam uix lequcretunincedentis illos Scipio fubmif 
fauoce immurmurans ad panaetium dixit: iam alicui atexandrinis no- 
fter aduentus fructui & uoluptati efhproptcr nos enim ambulantem 
gem cofpiciunt» Comitabaf autem cum amicus unus panaetius philo 
fophus & famuli qnqpquorum unus cum in ea peregrinatione uita de' 
fundtus elletraliam quoniam emere nollet:ex urbe accerfiuit. Rurfum 
cum numantini uidereiif inuidi:ac plaerolq$ imperatores fuperalfent:fe 
cudum populus ad id bellum confulem Scipionem declarauit. Et cum 
multi in expeditionem irentud fenatusquoniam exhauriretur italia: £>' 
hibuit liccp pecunias ex cerario fumeret conccilum eihfed prouentus ue 
digalcs quorum nondum tempus aderat: decreti fuht. Ad Scipio no 
opus fibi pecuniis elTe dixit:fuasenim atque amicorum fatis fuperqj fo> 
re. Sed de prohibitis militibusquaertus eft. Nam bellum graue & peri 
culofum cite. Si propter holtium fortitudinem totiens fuperati funt: 
quod aduerfum tales id geratur:fin propter ignauiam ciuium: quod cu 
talibus. Atq? ubi in cattra ucnifcmuttamqj & licetiam 8C luxuriam & 
perftitionem delitialqj offenditruates continuo & hariolos lcnonefqj exe 
gitumperauitqpuafa eunda dimitterent praeter ollam ucruac fidilem 
calicem:argenteum ucro poculum non maioris quam librarum duaru 
ponderis pro arbitrio habendum permifit lauari:ctiam uetuit 8C unguen 
tis quifqj (e ipc fricaret iufl"it:fumenta enim quoniam manibus careret al 
terius fricatioc indigere. Impcrauitquoq?:utitates crudu pranderet ob« 
foniunrcaenarent aut difeubentes pane aut fimplicem pultem 82 carnem 
aliam aut elyxam* Ipfe uero nigro fibulatus lagulo exercitum circuri» 
G.licinius 
Clytomachus 
Alexandria 
Scipio 
Panaetius batieiuqj lugere dedecus aiebat. Atqj cum Memii cuiufHam tribuni mi- 
litum iumeta comprehcndifiettqux lapideas peluis & uitrea pocula de - 
portarent:mihi inquit:ac patrue triginta dies:tibi uero in oem uitam cu 
talis es:temetipfum inutile fecifti.Et cum alius pulcherrime ornatu fcu - 
tum oilctaretrheus inquitadolefcens fcutum certe pulchrum erneru de- 
cet romanu uirumrin dextra potius fpes fuas quam i finiftra collocet. Ite 
cum is qui uallum fuftulifTet:ua:hemeter fe premi diccret:rede inquitifi - 
dis. n.magis huic ligno quam gladio.Et cum effrenatam hoftium amen 
tiameetintutus.dicebattemporefecuritatememi. Nam boni impatoris 
ficuti medici officium ee:ut ferri curatione utatur ad poftremum. Verum 
tamc tempclftlue adortus numantinos in fugam uertit.Cumqj uictos gra 
uiter leniores ferret:exprobrantes:quid eos fugiflenttquos totiens fugaf 
(entmumantinum quedam dixilTc fertunpeciides eafdem quoqj nuc ee: 
at pallorem alium. Ad haec ubi capta numantia fecundum tri umphafTet 
contentio ei pro fenatu ac fodis aduerfum.G.graccgum conftituitur. 
Quare turbatus populus in eum qui in tribunali eet:tumultuabatf. Tuc 
aitScipiomuquam nos legionum clamor uociferatioqj perterruitme du 
hominum conflu&uatio atq? confufiotquibus non matrem italiam fed 
potiusnouercameefcio.Etcumabamicisgracchi fublatus eet clamor 
de interficiundo tyr.lno.Rede inquittqui patriam oppugnant:me prius 
uolunt de medio tolleremon enim romatii cafuram putant fcipione fu * 
uidurum fcipionem:fi roma ceciderit. 
c Aecilius metellus cu munitum caftellum adoriri uelletrdixifletqj 
centurio:!! modo decem uiros amiferit:fore:ut caftellum caperet: 
rogauit Metellusran uellet unus ex decem ee.Rurfum cum iunior qui- 
dam tribuuus militum quacrerettquid faturus foret:fi hanc: refpondet: 
tunicham exifttmarem mentis meae, confciam ec:eam exutus in ignem 
mitterem. Atcp feipionis mortem cui uiuo infenfus fucrat:tulit quammo 
leftilfime:ac filiis iuflltmt fubeuntes ledum tollerent dixitep gratias ha - 
bere fe diis immortalibus:quod non eet apud alios natus Scipio, 
g AiusMariusexobfcurogenerercmpu.capcflenssedilitatem am- 
pliorem pollicitus ert.Ciiq; perfpicue aduertiflet eodem fe die de - 
fedurum:ad minorem tranfiit:atqj ilia quoqj fruftratus non tamc future 
diffifus eft fe principem.Et cum utroqj in crure uarices patere 
tunfolutus crus medico exeeadum praebuit neqj ullo emilfo fufpirio nec 
contradis fuperciliis fedionem pertulit. At cum medicus trafitum face - 
ret ad alterum crusmoluit inquiens curationem eo dolore dignam non 
ee.Infiiper cum Clufius fororis filius in eius fecundo cofulatu militi cui- 
dam praedanti forma Trebonio nomine uim afferret:ab adolefcente oc 
Memmius 
G.gracchus 
Scipio 
Roma 
_ . 
mc" 
Gaius marius 
Varices 
Clufius 
Trebonius cifus eft Multflcp Trebonium acculantibusus a Ce illum oedlum t qui in 
mratu eet:no negauit:fed necis cam dixit:ac probauit.Itaq? Marius quas 
p praeclaris militiae facinoribus corona dari cofueuerat:ferri ad fe iuiflt r 
trebonioqj ipofuit.Atqj cum aduerfum teutonas in pximo caflra pofuif 
fet eo i loco q paru heret aquae:dicerentq$ milites fiti fe afficumoftrato il> 
lis fluminerquod iuxta hoftiu uallu deflueret:illnic uobis potus cft iquit: 
emedus fanguine.Ii aut duci (e rogabant:donec i (auguine ieflet humor 
ac nodum praeliti coftringeref.Praeterea camertiu uiros mille q egregia 
uirtute \ bellis aduerfus cymbros extitiflenfcpraeteroes leges duitate uni 
uerfos donauit.Quod qdem fadu cu a n5 nullis accularet':aiebat uerba 
legu ,ppterarmope flrepituexaudire nequiui ife.Etcii in bellcfciuili fofla 
circudatus & obfeflus occafionem ac tempus opperirefdixifletcp Pom> 
peius Silo:o Mari fi magnus imperator es: defeende in acie:'proinde tu 
inquit fi magnus es imperator: coge me uelinuitum in aciem defeen > 
dere. 
c Atullus lutatius cu i bello aduerfus cymbros ad Atifone flumen ca> 
ftra heret:romani qm barbaros ad trafitu niti fluerent': cederent 
ubi eos detinere no polTet:cotendit ad pmum curfim abfcedctium agme 
ne romani fugere hortes fed imperatore fequi uideretur* 
Marius 
Cymbri 
Pompeius 
Catullus luta > 
tius 
Romani 
Sylla 
Pius metellus 
Athenae 
G.popilius 
Ylla cognometo felixiuter maximas faas felicitatis duas exifli > 
f mabat:pii metelli amicicia:& quod urbe athearum non aquafe 
fet folo:fed feruaflet potius ♦ 
g Aius popilius ad Anthiocu legatus miflus eft cu epfa a fenatut 
qua iuberet’’ anthiochustut exercitu ex segypto abduceret: nec 
ptolemaei filiope q orphani eent.regnu occuparet.Popilium nero p caflra 
aduenietem cu emitius atiochus q humanilTime falutafietdlla* no ferua> 
ta falutadi uice tabellas reddidit.Quibus ledis cu rexdixiflet cofultatups 
lefc datuptfp relpoCumtpopilius rege uirga i gyrum circufcripto:hic ergo 
ftas inqt:cofulta:& rndc.Cudis aut uiri grauitate atq; animi magnitudi - 
ne admiratibus ftupctibufq? & antiocho fa&uru fe:a(Tentiente quae ro > 
mani uelletata popilius & falutauit eum:& complexus eli 
Lucullus 
Armenia 
Tigranes 
Cymbii 
I Vcullus t armenia cu dece millibus peditu & mille eqtum adueiv 
fus Tigrane q cetu qnquagintamillia hoium i expediti oe heretrp 
die nonas oetobres ,pfe<flus e.Quo die prius fripiois copiae a cymbris 
fumptae funt.Quare eu qda dixi flet romanis illu dienefaftu ee atep fbrmi 
dabile.Igit'' pugnemus:inqt:hodie impigre:quo huc quoqj romanis die  cataphrados maxime 
milites metueret:bono aio ee laboris i illis fpoliandis 
g uincedis. Atq$ cu colle primus afcediftet:barbaro£:qj motu afpexiflet: 
magna uoce:inqt:uicimus o comilitiones. Ac nemie fuftinete du illos fu> 
gatiromaos qnqj loeto iterceptos amifit:hoftes uero fupra centum millia 
occidit. 
Natum pompeiu aeque romani amaueruttatq; prem oderat. Is 
g cum puer admodum eetdyllana: fe pti afciuit:& cu neqj magi-' 
ftratu fungeret':neqj fenator eet: magnum ex Italia conflauit 
exercitu.Cumqj a fylla accerferctmegauit Ce fine praeda ac fine cruore co 
pias impatOti onfiirum.Nec prius uenifcq hoftium duces pmultis praeliis 
niciflet. Ide cum a fylla praetor i ficiliam miflus accepit milites egrefios 
i itinere uim iferre:ac rapina uti:q alias palates circucurfaret:fupplicio af- 
cittfed iis q a le miflfi elTent:ad gladios gemmas addidit. Ad haec ma 
mertinos q cotrariam ptem fecuti fuerant:poterat uniuerfos occidere. At 
fthenius fadionis princeps cum dixi flet eu nequacf iufle agere:q pro fbn 
te i fontes multos uocaret ad pcenamrhuc aut fcipfum ee:abs quo & ami 
ci pfuafi 8C inimici coadi res Marianas elegiflent: admiratus pompeius 
ait ueniam dare mamertinis:q.ab eiufmodi uiro eftentpfuafiiqui priam 
faluti Cux uitx anteferrct:& cum urbe tum et flhenium liberauit. Ite cu i 
africam aduerfum domitiu traieciflfet:& illo manna pugna fupato a mi- 
litibus eet imperator falutatus:mdit non fe honore illum admittcrerqdiu 
hoftium uallu ftaret.Itaqj fimuletcum imbri milites fado impetu caftra 
cxpugnarut:ceperunt:depopulati funt. Cum aut reuertifletrtum cx:c - 
tis eum honoribus prompto aio uultuqj amiciflhno fylla excepit:tum oi- 
nm primus magnum appellauit. At cum uellet triumphare: quoniam 
nondum fenator eflet: nequaq permifittq ob rem cum pompeius dixif- 
(et ad circunftantis ignorare fyllam etiam plures orientem folem qocci - 
deniem adorare:exclamauit fylla triumphet. Ad fermlius uir fenato - 
rius 6C fi grauiter rem ferebat:tamen cum plsriqj aduerfarentur triupho 
quippe qui largitiones aliquas expofcerent:dixifletqj pompeius fc potius 
triumphum dimiflurum q blande illos allocuturiimmunc ait uero intue 
rife pompeium & magnum & triumpho dignum. Infupcr cum roinx 
moseflfetjquandocuiiqj militia: munus pro legitimo tempore obiflent: 
aequum ad duumuiros:quos cenfores uocatun foru agerent:adnumera. 
tifqj militiae muneribus quibufqj imperatoribus ea gefta funtraut lauda- 
rentur pro meritis:aut uituperarentur.Pompeius cofule gerens ipfe equu 
deduxit ad gellium'& lentulu cefores.Quibus ut mos e peundatibus an 
Romani 
Catafra&imu 
lites 
Gn.pompeius 
Romani 
Italia 
Sylla 
Sicilia 
Stheniui 
Pompeius 
Mamertini 
Africa. 
Domitius 
Sylla 
Seruilius 
Pompeius omnia militaria munera obifletibmnia refpondit:& me quide imperata 
re. Idem fertorii feripturis in hifpania potitus iter quas erant multorum 
ducu epiftolaeiquibus ad perturbandam mutandamqj rempublica. Ser* 
forium romam accerfebantallas omniscocremauit facultatem quidem 
iis prabensait mali ad ianitatem redirentrac meliores fierent. Praeterea 
cu phrahates rex p legatos eu rogafletmt termino eufrate utere 
turqn potius romaniaqntermino utentaduerfus parthos iure lpfo.Rur 
fum cum.L.lucullus militia fundus uoluptatibus (cfe dediflefcuiucretqj 
fumptuofiusrpompeium autem uituperaretiquoniam praeter aetate plac- 
racp fibi gerenda appeteret magis:inquit:feni praeter state e deliciis ope> 
lam dare q impare. Et cum ipc aduerfa ualitudine laborant:ut turdo 
uelcereturrmedicus iulfit. Illum fui fruftra quaefiuerurierat enim praeter 
anni tempus.Dixit quidam foreiut apud luculluturditquem penes an-* 
num integrum nutriant':inuenirentur.Ergo inqtmi lucullus ftudcretdc 
litiistuiucre pompeius non poflet/Ac dimiiTo medico paratu facillimis 
uilibufq* cibis ufus cft. Idem cum uaehemetiftima annonae caritudine 
urbs pmcrcfmcrbo quidem cui annonae cura mandata eet: declaratus: 
re aut terrae ac maris ius habens in africam & lardiniam ficiliamqj nauri 
gauiticollcdaq? grandi ffumeti copia ad Vrbcm maturabat.Magna uc* 
ro tepeftate orta gubernatori perterritis ubi primus infccdiflctnaiii 
& anchoram tolli mlTiflctxlamauit quod ad nauigationem cogeret no 
ad uitam. Idem cum eius aduerfus caefarem fimultas i aperto iam ect: 
&JVlarcelIinus unus ex iis qui a pompeio,pdudi ad dignitatem fuerant 
deinde mutato erga caelarem aio multa i lcnatu in pompeium loqucrct? 
Non te pudet marcellinc iquirimaledictis me onerare:perquem & e mu 
to loquax factus cs:& exuriem cum uomitu commutaftii Et ad cato 
liem gtauius mordentem quoniam quafaepiflime praediceret potentiam 
&audorametum caefaris nequaq rcipu.bono ccdere.rcfpondit tua qui* 
dem magis ad diuinationem accediit:at mea ad amicitiam. Atq? cum 
de fe liberius loqucrctunait omnem fe magiftratum & accepiffe citiusicj 
expedaflet & depofuifle citius:q eet expedatus. Ad haec cum poft cofli 
dum pharfalicum in aegyptum fugiens ex triremi foret i pifcatorium na 
uigium quod rex miferafctranfiturusxouerfus ad uxorem & filiuu aliud 
nihil q illud fophoclis dixitrquifquis tyrannum peritiis & fi liber it: illius 
cft feruus. Cum uero tranfeendi flet enfc pcrcuftus fufpino femel emif 
fb nihil locutus e:fcd uelato capite le ipm tradidit. 
Icero orator in nomen cauillatus & amicis ut id mutarctrhorta 
c tibus ait ciceronis nomen fele fadurum q & catonum & catu* 
Iorum & fcaurorum nome illuftnus. Et cu argenteum poculu 
Sertorius 
Hifpania 
Phrahates rex 
Eufrates 
Romani 
Parthi 
ILIuculIus 
Pompeius 
Csiar 
Cato 
Cicero diis infortalibus uotum foluificp.prima noia litteris notauitifed p ciccrb 
ne cicer incidit. At eos oratores qui altiore uoce uterent':dicebatpptcr i 
firmitatem i clamorem ueluti claudos in equum afcedcre. Et cu uerres 
cuius filius corporis forma male uteretur: Cicerone malcdi&is lacefleret 
pide quafi & molle & cynaedum cnminaretur:ignoras:iqt:deccrc irra fo- 
res couitiis filios urgere. Rurfum cu Metellus nepos ad eu dixiifet: plu- 
ris teilimonio tuo occidiftnq patrocinio feruafti.Et enim plus mihi eft.i- 
quit:fidei q eloquetiae. Interrogate et Metello quis ei pr eflefchanc: iquit 
refponfionem difficiliorem effecit mater tua.Fuerat enim metclli mater i 
pudica. At Metellus iple & lcuis erat:& iconllans & libidinibus deditus. 
. RurfuSjCu Diodoto dodtori uita defuntto lapideum coruu 
metellus ipfe appofuifiet:iuftam iquit retributione fa&a:uoladi eni huic 
116 dicendi dodnnam tradidifcAtq; cum Vatiniu hoiem & inimicum fi- 
bi &pditilTimum prius audiiVet interifletmox certior de eius uita fadus 
eet: male inqt pcat:q male mentitus e. Ad cu quoq; q genere libys eet: 
diceretcg no audire ipm dicentemeqj tamen mdit habes aure non forata 
Callum autpopillmm:qui le iurilperitum haberi uellet:cu & rudis tn 8C 
©btufus eet:ubi ad cotrouerfia quand.i aduocaifet tefferatqj ille dixilfet 
nihil foire:putas.n.ait:de iurc fortallis iterrogan i Praeterea cum hortenfi 
us orator argentea fphiga mcrcedc a uerre accepiflet: ciiqi obliqj quida 
ac fubdole cicerone ad eu locuto: dixi flet fe enigmatu foluendoru ipitu 
ce.Attfi rndit ciccro fphinx apud te e.Et cu uoconiu cu tribus filiabus de 
formofiUima facie obuiu habuiiTetifubmilla uoce ad amicos dixit:phoe 
bo haud onete genuit hic pignora. Atqj cu fauftus fyUa puer ppter acris 
alieni ac foenoijmagnitudinem fuppellcdile pfcripfiflctdianc ait: liben 
tius q patris eius pfcnptionc ampledor.Pompeio aut ac caelare dilfidcn 
tibus ait:que fugia:noui:ad que fugiaugnoro. Ac popeiu accufabat: q 
uibedeferuifleneetcg Thcmiitocle potius q periclcn imitatus:cu res non 
illis lcd hifce fif es eent. Ad hacc ai ucnifl et ad popeiu:ac rurfus ucnifle 
j pcenltcret:ab co iterrogatus ubi pifone generii rcliqffcttapud tuu: iquit: 
foccpe. Et cu quida ad Pompciu a Cadarc traffugiflet:diceretqj prae cele- 
ritate atqj alacritate equum reliqffe:melius iquit eu de equo cofuluifle. 
Item ad eu qui nudabat caelaris amicos triftis eetnarras iqticos ce caelare 
exolbs:abcoq;diflcntire. Cum aiitpoli pharlalidi pompeio fu- 
giente Nomus quilpiam dixiflet adhuc aquilas feptem apud ipfos ee:8£ 
ob id ut bono aio cent hortarctur.Rc&e inquit moneres:fi cum graculis 
nobis pugnadu foret. Et cu potitus ui&oria cacfar pftratas popeii ima- 
gines honorifice erexiflet:ea de re loqns cicero ait:caefar in erigendis po- 
peii ftatuis luas firmat. Adeo aut quod pulchre fciteqj diceretur: pluri- 
Clcet 
Verres 
Metellus 
* t 
Diodotus. 
Vatinius 
Hortenfius 
Verres 
Cicero 
Sphmx 
Fauftus 
Sylla 
Pompeius 
Cadar* : - 
Thcm iftodes 
Pericles 
Pifo 
Nonius 
Cadar . . . 
Cicero mi faciebat:® ita ad id opera fuam uaehemeter accom6dabat:ut cum d 
cotrouerfia eet apud centum uiros coftituta:® inftante die ab Eronte fer 
uo nudatum foret in diem pofterum controuerfiam reiertamieum liber 
tatedonauerit. 
Aius Caefar cu Syllam fugeret adhuc adolefces in praedones in 
g cidit:® cum primu magna uis argeti ab co peteret': praedones 
derifit taq eiusrque haberetrignaros ac duplum fe dature ,pmi 
fit.Deide afferuatus donec pecuias cogeretmt ® dormieti (ibi qeti eent: 
filetiiiq} pftaretdpabat.qs at oroes poemataqj fcriBet eis legebat:® q mi-* 
nus uaeheme£ ea laudaffet fatuos ac barbaros appellabat Ac p tifu eos fit 
fpefuae feiabafid qd et paulopoft effecit.nl cu poft aduertu fui redimedi 
peiu libatus ® uiros ® nauigia ex afia cogregaflet: tu cophencDt pdones 
tu etiam affixit cruci. Infupcuromae pontificatum peteret: haberetque 
eius rei acmulu atq? competitorem catulu:qui romanis reliquis dignitate 
praeftabaria matre ad fores deductus hodie inquit:mater uclpotificem fi 
lium uel exulem habebis. Atqj pompeiam uxorerqm eet de clodio infa 
mata:repudiauit:deide clodio ea ob rem in ludidu ado tertis adductus 
nihil neq de uxore locutus e. Accufatore aut iterrogante qd igit' ca eieci 
fttfqiminquiridecet uxore caelaris calunia et uacare. Praeterea cum Ale* 
xandri res gertas legeret:colachrymauit:dixitq$ ad amicos: is cu hac eet 
aetate:Darium uicit:mihi uero in hac ulqj diem geftum e nihil. Et cum 
i alpibus fterile inopfq; oppidulu praeterireriamicis quaerentibus an etil 
hic feditiones aliquae cotctionefqj de principatu eenrifubdubius cogita* 
budufqj malim:inquit:hicprimus ee q Rome fecudus. Fortiffimorum 
aut facinore ea obeuda ee dicebat qua: ® periculofiffima maximaq; eent 
ueru haud cofultanda. Et cu ex gallia prouincia aduerfus popeium ru 
bicona flume trafiret:ait:iada fit ois alea. Item cum ad mare pompeius 
fugi flet roma:ac metellus q aerario prsefiderericaefarem a capiuda pecu* 
nia phibereriaerariuq? occlufifleriei morte minatus e. At Metello perter 
rito hoc:iqt:adolefcens difficilius erat dirtu mihi q fodu. Ad haec cum 
ferius dyrrachiu ad eum milites aduaeherenfa brudufio clam oibus na* 
uigium paruu igreffus traiicere pellagus aggreditur.Fluduante aut na* 
uigio ubi fefe gubernatori manifeftalfet:clamauit:crede fortunae certior 
fartus caelarem abs te uaehi.Et tunc quidem uaehemetior tepertas infur* 
ges ei impedimeto fuit. Atqui milites cocurfu farto magna cum aioru 
aegritudine uires alias expertaret:quafi ipfis diffideret. 
Sed pofteaq pugna farta uirtor pompeius no e ufus uidoria:led i ca* 
ftra redurierat inquiriuirtoria apud hoftes:fed uincedi gnarum non hnt 
Rurfum cu ad pharfalu inrtrurtam aciem locis fuis ftare;hoftefip recipe 
G.Cxfar 
Sylla 
Afia 
Catulus 
Clodius 
Darius 
Gallia 
Rubicon flu. 
Metellus 
Dyrrachium 
Brundufium 
Pompeius 
Caefar popeius iufliffet:eum erraffe cadar dicebatq> illam militum ai ex curfu \ 
citatione illa uimullam pugnadi alacritate naturaliter minatam debilitaf 
fet. Atq$ cu primo ipetu facillimeqj phamaca poticum uiciifct ad ami- 
cos fcripnt:ueni:uidi:uici. Praeterea ubi popeiani i libya i fuga uerli fu- 
funt:ac fefecato intcremit:iuideo tibi:ait:Cato mortis tii£:& eim 
tu mihi lalutis tuae inuidifti. Rurfum cu a quibufdam hortarefmt An- 
toniu atqjdolobellardeqbusmaleopinabanfifibicauerefcrridit no hos 
(ibi rubicundos & piguis timori ce fed gracilis illos ac pallidos bruto caf 
(ioqjorilis. Etcu inter carnandu ortus eet de morte fermorquae nam fo- 
ret optimarinopinata rridit. 
Aefarqprimuseftaugufhiscognorninatusxuadhuc cct ado- 
c 'felces; ab Antonio repetiuit duomillia qngeta fex terti u:qu^& 
primi cadaris lterfe&i xdibus antonius ad donui fua tratf ulilTct 
nolebat eni romanis foluere quos caefar legauerat uiritnnumos quinque 
ac.feptuaginta.At cu Antonius pecunias liret: & illii moncrctrut ab iis re- 
petudis delifterefcli fanus eefcprna bona,pclamauit:ac uediditlargitione 
q; ploluif.Qna ex re & libi beniuolentia apud ciues coppuit:6C i illii odiu 
cocitauit. Atq$ cum Rhoemetalces rex thracum qui ab Antonio ad eu 
trafierafcno moderatum Ce ac demifliim i couiuiis fed petulate odiofum 
q$ pftaret fbcictate ex ,pbras:,ppno cuida aliope regu ait caefancgopditio 
" tie amo:fedpditores no laudo. Ite Alexadrinis poft captiuitate extrema 
(e malapaliuros opinantibus ubi caefar fuggelfu afccdiifct. Ario alcxan 
diino cora coftituto ait:fe Vrbi ignofeerepriniu pp eius & magnitudine 
&decore:dein ob coditore Alexaudru:dcmu ucro pp ariu amicum. Ide 
cu accepiflet erota q aegyptiacas res gcrerct:cmiffe coturnice: qua: cxtc< 
***asois pugna fuparet:eetq3 ipfa iuuidat&ea alfam degIutilTe:co accedi 
to atqj agitata quaeftione nauis malo hoiem:ubi re cofeflus eaulTit affigi 
Ac Siciliaep theodoro ariu praefecit:libello aut fibi a qtiopia reddito ubi 
feriptuerat:caluustheodorustaileusfurcrat:quidtibi uidetVcadar lcrip 
fituidet". A mecoenate aut lodali lingulis dono anis phiala i nataliciis 
accipiebat Athenodoro et philolopho ut domii diniittcrcf’ ob leniti p- 
cati cocelTittled cu i fe falutado & i extreo abeudi gratificadicp officio A- 
thenodorus dixiiTefccu ira te caeiar cepittnihil pus neq; dixeris nec feceris 
cj ipasqtuor ac.xxJras tccii ipe pcurreris:eo mau apphclo adhucaqt tua 
. nulli pritia opus e ipmqjannu totu detinuifckjcs ce taciturnitatis quoqj 
jiueratione tutilTima.Infup cu audilletalexadpe ubi duos ac. xxx. natus 
anos maxima orfjpte fubcgifTcfcadmodu dubitafleqd rliquu tps fcurus 
ect miratus e qd h maiusopus Alex.exilfiairet ilf itucre ptu ipiu q magnii 
ppalfe.Et cu d adultis lege tulilfctiq laxerafcquo padto rei iudicadi ac de 
Cato 
Antonius 
DolobeUa 
Brutus 
Caffius 
Cadar augH- 
ftus 
Rhoemetalces 
Arius 
Sicilia 
Athenodorus 
Cadar 
Alcxader prahenfi puniendi e fient deide ira lapfus adolefcctemiqui deIulia eius 
filia e fiet infimulatusipcuteret manibusxumqj ille reclamaret legem tu> 
lifti o carianita poenitentia dudus eft:ut diem illum camam omiferit.Rur 
futn cum gaium ex filia nepote in armeniam mitteretioptabat ab diis i 
mortalibusmtpompeii bcniuolentia 8Caudentia alexandri ac fua ipfius 
deinceps fSrtuna illi contingeret.Atqj cum Ce romanis imperii fucceifo * 
rem dicebat relidurumtqui nunq bis eadem de re confultafiet de Tibe - 
rio loquens.Item cum muenes illostq in cofultatione tumultuarentfunfti 
tuere uellef.nec attenderent: fed turbuletius potius clamaret. Audite in - 
quit muenes fenem:quem iuuene fenesaudiebatPraterea cum athenie 
fiutn populus quippiam aduerfus eum deliqilet:lcripfit ex atgina putare 
fe fuatn illis iram obfcuram non efieino.n.seginae hyematurufn lefe: ali 
ud uero his nihil neqjdjxituieq} fecit.Ad lrac cum unus ex euryclis accu 
fatonbus temere atqj petulanter libertate dicendi ad conuicium uteret': 
ac infolenrius efferret :huiufmodi quiddam locutus eft: fi haec tibi casfar 
aud uident' magna: iube is mihi reddat feptimum Thucydidis uolume • 
Quare caelar iratus eum abigendum iufl'it:fcd cum didlciflet ex polleris 
brafidae hunc efife reliquumihominem accerfiuit: caftigatumqj modice 
dimifit. At cum Piio aedes a fundamentis ad totum ufq? te&um accura * 
tilfime aedificarct:bono me animo laetoqj inquit facis:qui ita aedificas: ta 
quam perpetua roma futura fit. 
FINIS. 
Tiberius . 
Aegina 
Eurycles 
Caefar 
Ihucydides 
pifo 
Roma 
Plutarchi cheronenfis Apophthegmata ad Traianum Cxfarem explici> 
unt feliciter ab eodem Francifco phileifo equite aurato laureatoq; poeta 
quadiligentiifime & reuifa 8C emendata • 
FR ANCISCI philelfi prafatio ad Nicolaum quintum ponfificem maxu 
mum in Plutarchi cheronenfis apophthegmata laconica • 
Vo D E TE MAGIS Nicolae quinte dies ac no&cs me > 
cum lpfe cogito:eo benignus noftro faeculo immortalem 
q deum confuluifie arbitronqui ut res omnis humanas in 
credibili curat prouidentia:eum te uniuer >• 
fx chrifhaira ecclefra pontificem praeffe uoluerit:in cu ** 
ius mirabili uirtute fummaqj lapientia Tuam Ipem oem 
do&iones & boni uiri pofitam efle conftitutamqj intelligant. Haud eim 
uitio natura fieri puto ut magis alia quam alia setate minor fit hominu 
dodifiimorum & eloquentium numerus,Si enim in diurna quam uocit 
Nicolaus quin 
tus pontifex 
Prou identia eflentia nihil cfttquod minus ol parte pfcdtim fit.perfcda quocp elie ho 
minum natura qua ipfe creauit deus omnipotens:dubitare quis debet i 
Itaq? eandem femp indfe humano in genere uim igcnn & interiore 
tis agilitatem qua grsci£NepyEictN energiam nominantsad egrcgiu qcf 
obeundum atqj opus plane credendum c. At fit nefcio quo 
deprauato hominum more:ut nifi pulcherrimis quibufdam praemiis ho 
noribufue propoiitis nulli uirtuti laudi nulli opera det':eaqj folum flore 
Icat ftudia:quibus fefe hoies i precio magis fore opi nentur,Quare quod 
bonum fit rppter fe expctendum:id haud honore aut emolumeto metiu 
tur. Etccrte pauciflimi admodum funt:qui uirtutem ullam uirtutis fe 
quantur lludio.ltaq? eo maior e laus tua pater beatiflime eo admirabilia 
or eo diumionquod tuas uigilias ois curas ois labores omnis ad uirtute 
femp deumqj rettuleris nulla tibi propones inanem gloriam nullam mu 
di huius utilitatem. Quibus tuis optimis cogitatibus & laudatiifimis i 
ftitutis factum eit diuina benignitate:ut neq? petens neqj cogitans p oes 
deinceps dignitatis gradus ad fummum maieftatis faftigium fis euedus 
Sedes tu quidem unus inter mortales i diuinx altitudinis folio:chrifli op 
timi maximi uicem geris i terra humani generis faluatorem cum audo- 
ritate & gratia:tum per illius uitefimilitudinem omnibus reprarientas. 
Tefibi omnes ante oculos ponunt:&qui uirtutem propter uirtutem co 
lunt:& qui eam commodis fuis dcfmiut.Quam ob rem boni omnes un- 
diqj ad te ueniunt.Quilquis aut lgenio aut eloquentia aut elegatiore ul 
Ia dilciplina cxcelliriad te confluit.Tu uero ut cs animo ingenti ac bene-' 
ficomegligis neminenr.omnes libenter admittis. Te in omnes benefice 
riflimumpraritas.Qua tua tanta facilitate liberalitatcq; natura: fieri ui- 
demus:ut ia ueluti excitatis lgeniis qobdormierat & idodi do 
drina adamare icipiat:& dodi fiat quottidie dodiorcs.napdes tu qde oi 
ba &C exeplo donadi magnificentia. N 6 lgit no poifum cos oes 
qui ullum uei bonitatis uel dilciplina fimulacrum praefe ferunt: accufati 
onedignos cxiftimare:fi minusperfiepealiquos igenii fiii frudus tibi p 
fua quafi uillicatione reddideruntait intelligas operam tuam m tam illu 
ftri bene fidendi munere no ee omnino fruitra.Qua rone cum ipie quo 
qj me tibi debere plurimum cenfcrcm uel pro ea qua in me nuper cu Ne 
apolin petens romam ciiuerti lfcrmpulcherrima beneficentia ufus es:ali - 
qua ftudiorum meorum monimenta tuse beatitudini referre nolui. Na 
cum mihi tempefliue c graneo in latinum conuerfa eent flutare hi chero 
nefis laconica apophthegmata a noitns tum dideria tum dida no- 
minantunea uifa funt non mdigna:qua: fandiilimo tuo nomini dicare 
em fane non admodum magnam fi nolumen ipm cofideretunpukhra 
EKEpysict 
Energia 
Neapolis 
Roma 
Beneficentia 
Plutarchus 
Apophtheg^ 
mata laconica Oratio 
tamc & uiris do<ffis in prirmfcp eloquentia: dudiofis j(ion lutitem. OratiA 
eirm qua: hutufmodi fentetiarum argutia excmploruqj grauitate ac le- 
pore referta fueritmo potcft omnibus non placere. 'Etenim duo a plu- 
tarcho libri qui fcilicetextent:dehuiufmodidi<dis:noii iifdem tempori- 
bus fcripti funt alter ad Traianum ca:farem:qucm ipfi iapridem iterprje- 
tati illius praedantilTimi principis Philippi Maria: Angli nomine infigni- 
uimus:8i hic alter:quem tuo ueluti munere & cognofci a latinis: & habe 
ri uoluimus. Non multo autem pod ut (pero:maiores a nobis aliqua: !n 
cubrationes 8C fortaffis etiam gratiores ad te ibunt. Vale pr beatiflime* 
PLVTARCHI CHERONENSIS Apophthegmata Laconica, #, 
GASICLES REX LACEdxmoniorumadmirantequb 
dam Philophanen fophidam ab ipfb non admitti profer 
a tim cum is difcendi defiderio tenerctur.opus inquit: eit 
mihi horum ee difcipulotquorum fum etiam filius. Ad 
illum uero qui dixifletiquonam pa&o fine fpiculatori- 
bus tuto imperare quis poXTitrfi ita re/pondit fuis impera 
nt:ficuti patres filiis 
Gefilaus ille magnus cum eflet aliquado conuiuii princeps for 
a te conditutus:interrogatus a pincerna quantum cuiqj afferret. 
Si multum ait uini paratum etquantum quifqj petierit:fin aute 
partim:ex xquo omnibus dato. Et cum latro quidam tolerlter perfer- 
ret qua:diones:ut improbus admodum inquit homo flatiofis turpibufqj 
in rebus patientiam codantiamcp definit. At cum laudaret quida ora- 
torem :quod res paruas quauathementiffime augeretrequidem aitxerdo 
nem illum minime bonum ducorqui paruo pedi magna calciamenta i- 
diiit. Pratterca cum quifpiam aliquando ad eu diceret:promifidi:idem 
<5 fiepius loquereturuta me hercule promifi:inquit:fi idud quidem editi 
iudum.Siii autem iniudumtlocutus fumuion promifi. Cumq; idem 
fiibdididetuierumtamen decet reges:quicquid capiteannucrint: perfice 
re:non reges magis refpondifcquam illos qui reges adeut:petere iuda de 
cet:5C ita loqui:ut 8i quod tempediuum fit:& quod regibus accommoda 
tum Ad ha:c cum uituperates aliquos 
laudantifue audiretuion minus eorum qui dicerenfcqua de quibus dice 
rent:pcrdifcendos mores arbitrabatur. Et cum puer adhuc patedricis 
puerorum ludis in obfcurum locum a chori magidro conditueretur: ob 
temperauit quamuis edet rex declaratus. Inquiens tu quidem ut libet 
facito:odendam enim non locis uiros;fcd uiris locos honoratos reddi. 
Traianus cx - 
far 
Philippus Ma 
riaanglus 
Agalldesrex 
Agefilaus 
Latro 
Depromiflis Idem cum medicus quidam difficiliorem curationem &cam minime 
fimpliccm imperaret:per geminos ait:no omnino mihi propofita mtae: 
iie® ii bona etiam omnia reciperem. Atqui pnefcchts aliquando ara: 
chalcidica: butytarum mincrua: cum a pediculo mordereturmo fe auer- 
tifcled eo i omnium confpe&u compiadicnfb ateg interfe&o addidit per 
immortales deos libenter infidiatorem interficio ucl in ara. Rurfum cu 
alio tempore puellum intueretunqui ex oitio murem traheret:ubi mus i 
eum conuerfus detinentis manum momordifl'et:fugiiretq$ : artantibus 
ortenfo mure. Quando illud minimum inquit animal fic eos excipiat: 
a quibus iniuriam patituriquid uiris faciendum fit:confiderate. Voles 
etiam bellum aduerfus perfas uadiementius aggredi:quo gnecos Artam 
incolentis liberaret:oraculum iouis dodotm confuluit. Illo uero milita- 
dum clTeiubenteoraculum ephoris rettulit:qui cum iuflifient Agefilau 
etiam delphos pctete:8£ eifdcm de rebus numen confulereiprofectus ad 
uaticinium ita interrogauit. Apollo uideturne tibi quod ctia patri tuo 
Apolline uero comprobante le&us imperator ita expeditiones duxit. 
Cum initio TiiTaphernes cum Agcrtlao foedera metu percultiflet rege 
grjecas ei ciuitates liberas dimillurumideidc acccrfito permagno a rege 
exercitu bellum ei indixiflcfcubi minus abiret ex afia:libcntcr tranfgrel- 
fionem illam peierationemqj fiifcipiens exercitum mouit perinde quali 
in cariam proceflurusmbi cum Tilfaphernes copias cogeret. Agcnlaus 
fblues in phrygiam impetum fecit. Ibicp quamplurimis captis urbibus 
gradiq? pecunia dixit amicis:ffangere foedera impium quidem ert. At 
hortium cogitatus fallere non modo iuftum cft & gloriofum uerum etia 
tum iucundum tum perutile. Equitatu autem dimminuto ephefum co 
ceffifcprominciauitqj opulentis fi fe militia folutos uellenhequum (p fc- 
fe quifqj mrumqj praeberent. Quare ftatim pro timidis SCdiuitibus tum 
•equi tum uiri idonei congregati funt. Itaqj dicebat imitari fe Agamem 
liona. illuni enim cum equam bonam accepiflctrignauum diuitemqj 
uirum militia libera fle. Cum uero mfitlTet captiuos nudosaienire uen 
deretq; huiufmodi prredx ueditores & uertisquidem emptores pmulti 
ertentat corpora qui alba & omnino mollia ob dclidasociaqj ?erat:ca la 
lie tanq inutiliamullrulqj precii deriderct:artas Agefilaus haec finit: iquit 
pro quibus pugnatis:irti aut quibus cu pugnetis. Et cu Tiflapherncn i 
fugam in lydia ucrtillet pluribus deletis:in agrum regium tncuificnem 
facit. At rex ubi pecuniis ante ad eu mifi'is Agefilau de belli folutioc roga 
ret: rndit is pacis ius penes duitate eedaetari aut magis locupletadis mili- 
tibus q feipo.Ad haec pulcherrimiijducere no muera graecos ab horti liba 
cape:fcd fpolia potius pda<j pare.J Infup cum Megabatcs Ipi thridatis 
Agefilaits rex 
Apollo 
Tifiaphernes 
Agramcmnbn filius qui format proflantia caetefos antciretiad cum falutatum ofculatu 
qj accefliffet. Vidcbatur.n.diligi uxhcmetendecliauit Agefilaus.Sed po 
fteaq ille adire dediti t:eum ultro quadiuit Agefilaus:dicentibus aut ami - 
cis ipfum ede i caufa qui a pulchri illius ofculo fe auerteritiquare pr$ me 
tu illum minime uenturummbi non parum temporis filentio fecum ipfe 
cogitaflet.Nequac| inquit oportet illum nobis perfuaderemam uelle mi- 
bi uideor rebus huiufmodi imperare magis q praepollentem holtium ut 
bem ui capcre.Melius.n.libertatcm tueri fibi q aliis auferre. Praeterea cu 
aliis in rebus ueritatem iufticiamcg feruaret exiftimabat in amicorum ne 
gotiis praetextu elTe nimia aduerfus eos iufticia uti uelledtaqj breuis eius 
quaedam epiftola ad Hydriceum caratqua quendam ex amicis peteret ita 
fertur.Niciam fi minus iniuftusefi:dimittas:uelim:Sin autiniudus: mihi 
dimittito.In pluribus igitur talem fe proflabat Agefilaus.Interdumuero 
cum expediret pro amicis tempore potius utebatur.Quare cum aliquan 
do tumultuofius caftra mouerentur puero cuius amore tenebatur ppter 
aduerlam ualetudinem debelitatemq; reli&o:& illo quidem precibus eu 
ac lachrymis ad fe reuocante.Agefilaus conuerfus ait:q eft difficile mife- 
rere fimul & fapere. Atqui hifce in rebus quae ad corpus attinet: nihilo iis 
qui fecum aderant:praeftabat:quippe qui facietate 8£ ebrietate omino ab 
ftinebat.Somno autem eo utebaturinoqui imperaretded cui a rebus ge 
rendis imperaretur. Aduerfus calorem ac frigus ita habebat:ut folus fem 
per anni temporibus uteretur.Et inter ipfos milites tabernaculum habes 
nolebat meliorem leehinnq ciiiq? elYet.ldq$ afiidue dicendo ufurpabat: 
principis effe non mollicia fed conftantia atqi fortitudine priuatis homi- 
nibus antecellere.Cum ergo quidam iterrogafletquid fpavtx profuerut 
lycurgi legesmt uoluptatcs:inquit:contemptui eilent. Ad eum quoqj qui 
tum ipfius tum aliorum lacedacmoniorum ueftis alimentiqj tenuitatem 
mirareturrdixittpro hoc hofpes iuuendi more libertatem metimus. Item 
cum quis eum hortaretur:ut fe remitteret:diceretqj ne ob incertum fortu 
na: mortem aliquando eius rei occafio fieret:at ego ait ita me ipfum con 
fuefaciomt in nulla mutabilitatem quaeram:&eodem inftituto uel fenex 
utebatur.Itaq; cum a quodam rogaretunquara uaehementi hyeme fine 
tunicha circuirct:quo iuuenes inquit imitentunhabentes ii quidem & Ce 
nis & principis exemplum.Thafi quoqj cum per iplbrum agrum Agefila 
us cum exercitu iter faceret:cum farinam auferes bellaria liba belle confo 
dta ac multiplices alias epulas pretiofafqj potiones ad eum mifere.Sed ip 
fe farina duntaxat acceptaaeliquaqui tulerantriuffit ad Thafios referret 
perinde atq; nec ipfis forent utilia.Illis autem precantibus obteftantibuf- 
9 ut ea accipereta u/Titniter mancipia diftribui,Et cum caufam illi peun 
Epiftolam 
Agefilaus 
Spartae 
Tiiafii 
Agefilaus flarentur:quoniam inquit non eos decet iftiufinodi crapulis deledari: q 
probitatem fortitudincmqj exercent.Nam quibus mancipia capiuntur: 
ea iunt a liberis hominibus aliena.Rurfum Thafii quoniam magnis ab 
eo beneficiis affe&i uideretuncum 8C templis eum & diuinis honoribus 
prolocuti ellent:8C hac de re legatos mifillent. Agefilaus ledis honoribus 
quos legati ad le tulilIent:rogauit an eorum patria deificandorum horni 
lium poteftatem haberet:quod cum illi affirmaflenriagite inquit: facite 
deos uos ipios prius:quod fi feceritis:tum crediturus fum poteftate uo - 
bis ee deificandi etiam mei.Ad hxc cum cxgrxcx nationes qux Afiam 
incolebant:decreuiiIent in prxclaris floretiilimifqj urbibus eius imagies 
erigererad eas fcripfit:mei nulla imago efto neqfpida neq; fabricata. Et 
in afia domum intutus qux culmen haberet quadratis trabibusipollefib 
rem interrogauit:an quadrata apud eos ligna nafcereturiq cum no qua- 
drata led rotunda nafci dixiffet.Num igitur fi quadrata inquit cflentuo- 
tunda redderetis.Interrogatus etiam ufqj quo laconici foli co 
finia porrigerentunhafia uibrata quo ufqj:inquit:hxc alloquatur. Alio 
etiam percundante quamobrem fparta careret murisfoftenfis armatis ci 
uibus hi liint:inquit:lacedxmoniorum muri.Rurfus idem alio quxren’- 
te non lapidibus:inquit:& lignis fed habitatium uirtutibus muri funt fa- 
bricandi .Infuper amicos monebat non pecuniis led fortitudine & uirtu 
te ftudendum efte diuitiis. At cum uellet per milites puicq confeftim effi 
ciriple primus aggrediebatur in omnium confpedu.Gloriabatur autem 
eo magnifice:quod laborando cederet nemini:quodqj fibi magis quam 
aliis imperaret.Et cum quidam qui claudum lacona intueretur exeunte 
ad bellumrequum quxreret:non lentis:ait:non fugientibus led manen - 
tibus bello opus efic.Prxterea quomodo magnam gloriam acquireret: 
cum quis interrogaret-.fi mortem inquit contempleris. Cum etiam quis 
percundaretunquare (partiarie ad tibias prxliantur:quo:inquit:quando 
cunqj ad numerumunodulationemqj inceflcrintdiquido pateat: 8C qui 
meticulofi fint:&qui fortes. Atq? perlarum regem cum beatum quis dice 
rettquoniam eflet admodum iuuenis:inquit:at ne hanc quidem habens 
aetatem priamus infortunium paflus eft.Item ubi magna ex parte afiam 
fubiuga(Iet:decreuit aduerfus regem ipfum proficilcirquo SC otiolum il- 
lum 8Cpopulares grxeorum fadiofolq? duces corrumpentem iquietum 
redderet:atqj pctturbaret.Sed ubi ab Ephoris acerfitus eft ob grxcix bel 
lum:quo fparta circundabatunid enim pecunix a perfa millx effecerat. 
Agefilaus inquiens oportere bonum principem obtemperare legibus ab 
Afia nauigauit:magno fui delyderio grxeis afiaticis relido. Et quoniam 
perficus nummus fagiptarium haberet impreflutn. Agefilaus recedens 
Agefilaus 
Ephori 
Agefilaus 
Afia ait fe a tege ex afia triginta millibus fagiptariis exigi * Tot enim athenas 
aduedis per Timocraten aureis dari cis & iis in popiilares ac fadionum 
principes dillributis:tribus infurrexerunt in milites.Ad ephoros aute re>- 
fpondens:hanc fcripfit epiftolam. Agcfilaus ephoris falutem dicit. Non 
mediocrem alixregionem fubiugauimus:barbaros expulimus:multa i 
ionia arma fecimus.Pofteaquam iubetis:utex edido ueniam:fequar epi 
ftoIam:propemoduin etiam confequanno enim mihi principatum gero 
fcd ciuitati ac fociis:& tunc princeps uero principatum gerit:cum patiat? 
a legibus & ab ephoris imperari:aut ab aliis:quicunqj magiltratus in ur > 
be fuerint.Ac ubi traiedo hellcfpoto per tradam iter facerettrogauit bar 
barorum neminem:(ed ad fingulos mittes peundabat utrum:ut amicus 
an ut hoftis p eorum folum trafirct^SCalii qdem amice admittebat dedu> 
cebantqjtfed n q troades uocant" quibufqj Xerxes ut fert munera dedifp 
tranfitus merccdc.Ab agelilao petiere argenti taleta cetum 8C mulierum 
tantudem. At hic diflimulatione in eos ufus ac dicens quid igitur non co 
tinuo ueniffent accepturi:procedebat:& ubi cum iis qui effent inftruda 
acie-xongreffiis eibuertitqj eos in fuganv.pmultis deletis libere tranfiuit* 
Et cum idem a maccdonum rege p nuncios quxfilfet:ac fe ille cofultatu 
rum dixi flet:inquit:confuitato igitur:at nos iam iter fiiciemus.Itaqj mira 
tus ille uiri audentiam uerituiqj iuffitmt amicum ee alloquendum.Thef 
(alorum autem fociorum agrum uaitauit:quoniam bellarent. At qui Xe 
noclen ac Scythen amicicix caufa lariiTam mifittquibus captis & afferua 
tis:aln grauiter rem ferentes cenfebant lariflam cingendam caftris:hic ue 
ro inquiens nolle uirorum alterius interitu ne totam quide Theilaliam 
capere eos p foedera liberatos accepit.Itcm ubi ad corinthum pugnatum 
eeaccepifFetxtfi fpartiatarum quampauciffimi picrant:fcamen quoniam 
Corinthiorum 8C athcnienfiuin aliorumq? focioye magnus numerus inf> 
iifctuiec lxtabundus uifus e nec elatus ca uidoriatquin grauiffime fufpi 
rans heu inquitgrxcix:qux tot pdidit mteftino bello:q ad uniiicrfos ui> 
cedos barbaros fatis extitiifeut.Pharlalii uero cum ifidiis atq? latrociniis 
exercitum eius urgeretan fugam illos ubi quingetis cum equitibus uertif 
fetiifatuit trophxum fub narrhacio:& illa qdem uidoria prx exteris om 
nibus deledatus e:quod. cu ipfe p femetipfum equitatu imifiifet:hac una 
re illos fupauihq cquertri plurimu iadatiufqj efferent". Ad hxc cu ei p Di 
plui da cct a domo nuciatumt cotmuo prxtcries i boetia fpetu ficeret:etfi 
maiore apparatu id poftea fadu ei ire mens erat: tn ne mratibus minus 
parui fle uiderct":acccr(itis uigiti millibus ex co exercitu g ad corithu mi> 
litabit.Boctia igrelfus cu thebanis cu atheniefibus cu argiuis atqg corin > 
thiis ad corona cogrcdit":fupcrauitcp utrofqytamctfi uufncru multitudie 
Xerxes 
Theflalia 
Pharfalu 
Boetia 
.Athenienfes 
Corinthii torpore (ibi male coftarefcFuit autem ea pugha ut ait Xenophoiupugna 
rutruquas gelTerat:omnium maxima. At qui rcuerfos domu nihil omni 
no nec circa uitam nec circa mores ob huiufmodi res fecudas ui&oriaf- 
cj mutauit.Item cum uiderctquofdam:qui ex aledis equis aliqui ee uide 
rent':efferret'q$ aio:pfuafit forori cynifeut afeeio curru certaret i olipia 
cis ludis:quippc q uellet grxeis oltcdere res huiufmodi nullius ee uirtu " 
tis fed ac fumptus potius.Xenophonta uero fapientem illum fe 
cum habens honorifice acccrfendu iuiYit ad pueros educandos laccdx > 
mone & ea inihtuendos difeiplinatqux exterarum eilet pulcherrima tu 
imperare tum imperium pati.Atqui alias interrogatus quare maxime p' 
ter alios fecundis rebus lacedxmonii uterent'iquoniam inquitmrxter ali 
osfeexercent:utimperantq;:8!pareant.Lyfandrohac luce defuti&o cu 
multos eo fodalicio congregatos ofFetidilfet:quod ille fimul ac ex afia re 
uerdilenaducrfus Agefilaum coihtuitraggrefluseileum arguere quod 
eiulmodi uiuus ciuis extitilfet:orationeqj perleda in quodam rcli&a li- 
bro:quam Cleon alicarnalTeus feripierafcquacp Lyfander receperat apef 
populum didurus & eam quide de rebus nouis 6C ufqj de mutanda rep. 
illam in medium efferre uoluit.Sed cum ex fenioribusquidam oratione 
percurri ifefcmetuifletque eius uim atq; grauitatem confuluitme: lyfan > 
drum effoderehquare obtemperauit Agefilausracquieuitqj .Item occul 
tis.fuis aduerfariis palam moleltum fc non prxbebat.Sed opera data ut 
Ce aliqui fequerenf femper ex iis duces alios declarabatralios in magiftra 
tu habebat.Qui ubi fe in dignitatibus improbe auideq; gcllilTentipropte 
reaq; in indicium uocarentur:auxilians rurfus atep alliftens & familiaris 
illoa fibi efficiebatr&in fuam beniuolentiam traducebat.Itaqj nemo ipfl 
aduerfarius erat reliquus.Quidam eum rogauitiut ad Afiaticos fcnberet 
hofpitesrquo ius Cuum confequereturtat mei inquit: hofpites qux iufta 
funt faciunt fponte fua:ucl nihil me fcnbente.Ollentabat ei quidam ur 
bis murum munitum 8C ualide admodum effabricatum interrogans:an 
pulcher fibi uidereturrmedius fidius inquit tmlcherrat no quem uiri: fed 
quem mulieres inhabitent.Et cum megarehs quidam de urbe aduerfus 
eum gloriaretunadolcfccns ait: uerba tua multa ui egent. Rurfum qux 
alios intuebatur mirari:ne nolfe quidem uidcbat.Ac aliquado Callipi -- 
des tragocduwc hiftrio cii nomine SC gloria iter grxeos clarus tu ab oibus 
celebratus primum qdem ei occurritrfalutauitqj deinde arroganter fefe i 
ter ambulantes iniicies oftetabat fe regi putans is quidem fbre:ut aliqua 
benignitate atep comitate cxcipcrefiad poflremum uero ait non admo - 
diun me agnofeis o rexmec q fum audifetfSed Agefilaus ubi i cu refpexif 
Xen6ph6» 
Xenophon 
f 
CJc.?n a‘lcar 
. p. 
Agclilaiis 
Afiatic* 
hi 
ferio 
Agefilaus fctiatnon tu es inqt Callippides ille nicelida.Sic enim lacedacmonii mr- 
mos uocant. Rurfus cum a quopiam iuitaretur ad eum audiedum qui 
lufctnite uocem imitaret'noluit iiiqens:perikpe iplam audiui. Mene- 
crates medicus quoniam defperate quadam curationesei ex lententia 
ceififient. Iuppiter eft appellarusihoc aut nomine importunius utens cu 
ad Agefilaum quoq? fic aliquando Icribereaufus eet. Menecrates lupi 
ter regi Agcfilao falute dicit:hic reliq liequaq ledis refcripfit. Rex Agcfi- 
laus Menecrati fanitate dicit. Cum Conon &L pharnabazus regia clafie 
maris potiti maritimas laconici foli oras obfidcrcnt:& athenienfiu urbs 
muro cinda ellet: datis a pharnabazo pecuniis pacem cum rege lacedae 
monii fccere:miTcriitq? ciuem ad TeribazumAntalcidamqui Afiaticosil 
los gra*cos:pro quibus Agefilaus bellum geficratiregi traderet. Qua ex 
re perperam accidit infamia: huius agefilaum nequaquam ee imniune: 
erat enim ei Antalcidas inimicus qui omni ui opeq? pacem egit:perinde 
atqi Agefilaus amplificaret' belloifierctqi & clariiVimus & maximus.Qui 
etiam ad eum qui dixiflet lacedatmonios fcqui medos-.refpondit potius 
medos lequi lacedacmonios. Interrogatus etiam aliquando utra uirtus 
ellet melior fortitudo ne an iulliciamulli ufui fortitudinem:iquit:ee ab- 
fente luiliria:quod fi i udi omnes forentinihil fortitudinis indigerent. 
Et cum ii qui Afiam icolebant perfaru regem magnum appellare con- 
fuelfenttquid autem ait ille me maior emi &. iuftior fit i 
Dicebat etiam eos q Afiam icoleret:liberos quidc pclfimos:fcruos aut 
bonos ee. Ide interrogatus quo pado maxime quis gloria apud hoies 
queat ali eq:fi loquat' mqt optimaragat et pulcherrima. I mpatoris aut 
dicebatopus ee:utaudetra i holles & beniuolentia i fubditos uteret'. Ac 
peudate quopia qna forent difceda pueris:ha:c inquitiquibus uiri ufuri 
fint. Ide cuiufda caufe iudex cu apte ab acculatore didii eet:defenfor at 
q inepte rndilTetiadfingula diceret: Agefilae decet rege auxilio ee regu 
bus:8£ atdes iqt:fiquis tibi euerterit:&ueftimetu fiquis abftulerit: expeda 
res neautarchitedumautqui ueftimentum texuit tibi auxilium da- 
tum ire. Etcumepiftola a rege perlarum poli fadam pacem ellet 
ad eum delata quam una cum Callia lacedamomo pcrfcs tulerat: de 
hofpitalitate atque amicitia: haud accepit inquiens: regi nunciarctmi 
nime opus elTe: ut priuatim epillolas ad le daret. Nam fi amicum 
lelacedtemoniis gradatque beniuolum liquido prarilatet: futurum 
etiam Agefilaum u&hcmenter ipfi amicum:quod fi dcprahenl us fuerit 
infidias tendereme fi multas etiam epillolas acccpcro:credat me fibi ami 
cum fore. Frxterea cum mirum in modum filios amaret:fertur can- 
na una cu paruis pueris tanq equo afeeia domi ludere iolitus; uifus aut 
lupiter 
Epiftola 
Epiftola 
Conon 
Pharnabazus ab amfcd qubdam r6gauit:fte cui' prius id dicerct:q ipfe filios genui flet * 
Item cum bellis continuis thebanos premeret:& uulnus tandem excepif 
fetin praelio. Anatalcidan dixifle aiunt.pro praeceptis ipfis merccdem re » 
cipis a thebanis:quippe qmbus ne uolentibus quidem nec fcientibus pu 
gnandi do&rinam tradidiiti.Nam ucro thebanos ipfos Tui ipforum tuc 
bcllaciifimos fa&os perhibenfcquoniam multas in eos expeditiones la - 
cedxmonii egiilent Quare lycurgus quoqj antiquus ille in his legibus 
quae eo rhetrae uocatae funtrquoniam ellent oraculo fencitae: uetuit fxpi^ 
us aduerfus eoldcm militandum:ne bellandi peritiam di icerent. At ubi 
angi continuis expeditionibus focios au Jillet:quoniam lacedxmonios 
qui pauci elfent lpfi tam multi fequerentur:uoIens Agefilaus eorum mf 
titudincm arguere iudit:ut fodi omnes federent inuiccm mixtuat iace 
dxmonu feparatim folfidein proclamauit primos Turgere figulos q ubi 
furrexerc:proclamauit fecundos furgere serarios mox fabros deinceps eri 
am archite&os gc lingillatim alias artes.Itaqj omnes prope focii furrexere 
lacedxmoniorum autem ncmo:prohibita enim iis erat operaria difcipLU 
na fordidae artis ita fubridens Agefilaus mtueminhaitmri focii quanto 
pluris milites q uos emittimusdn leu&renfi pugna cum multi lacedxmo 
nii fugilfentiqui legitimis poenis erat obnoxiirephori uidentes urbem ui 
ris orbatam militibus egere: uolebant eam ignominiam foluere legefqj 
feruare:eligunt igitur legumlatorem Agefilaum.Is autem accedens i pu 
blicum non ego:ait fim legum lator aliorum iegum.Nam liccp latis ad > 
dere quicq poflim neqj auferre ncq$ mutare.Sed pulchre res habuerit: fi 
quae nobis leges funt:his a die poftero ius fueritCum Epaminondas tan 
to cum terrore flu&uqj irruiffetitum thebanis tum etiam (ociis ea uidk> 
naexultantibus-urbi tamen Agefilaus imperauit:quamuis pauci i urbe 
eifent:reuerti Epaminondam coegit. At in ea pugna quae ad Mantineam 
dlgefta:impcrauitlacedaemoniis:utaliisomilTis unum Epaminondan 
oppugnarentdolos inquiens metis compotes # fortis elfe # uidtoriae au 
dtores.Si hunc igitur e medio fufiulenmus.facillime alios captiuos fore. 
Nam & amentes elfe ac nullius pretuad quod etiam accidit.Nam iam ui 
dtore Epaminonda # lacedaemoniis fugientibus cum is uerteretur fuof> 
que uocaret:quidam ex lacedaemoniis eum loctaliter percuifitCum ce 
cidiifet:afugareuerfiqcutn Agefilaoerant:aequa uidoria pugnarunt: 
Cum # thebani longe deteriores:# Lacedaemonii longe meliores apparu 
iifent.Sparta cum pecuniarum ad bellum indigeret:ac peregrino ibpen 
dio aleretur:in aegyptum Agefilaus proficifcitur a rege aegyptiorum mer 
cede propter ueftis uilitatem indigenis contemptui erat. 
Expe&abant enun uifum ire (partae regem ficuti perferum corpore ma - 
Lycurgi 
' At 
tpamiiionaal 
Thebani 
Mantinea 
xhebant 
cren,aus fu 
£E®vptum 
CJJ^u£ * gnifice omato perperam ii quidem de regibus fcntientes. Itaqj iis bre 
ui Agefilaus oftedit magnificetiam atq* laudem elatione animi & fortitu 
dine parari oportere. Sed cum eos:quos erat miJTurus in praelium: timi 
dos ad imminens periculum tum ppter multitudinem hoftiumterant.n. 
ducenta millia hominunv.tum ppter militum fuorum paucitatemtdecre 
uit ante cogrelfum iacrificium facere caeteris inlciis.Et ad leuam fubftra 
ta manu uictoriam fubfcripfit:&acceptum ab augure iecur impofuit in 
fubfcriptam manum:quo latis temporis detento perinde quafi ambiguu 
le ac dubium fimulabat:quoad litterarum nota: iecori compraehenla: im 
prefla: funt:& tunc commilitonibus oftedebafcinquies deos immortalis 
ex rebus (criptis uidoriam dcmonltrare.Securam i git" coieduram ad ui-* 
dtoriam habere uifiaudeter i pugnam eunt.Hoflibus autem eius caftra 
propter multitudinem uallo rigetibus:ac Nedabio:cui auxilio erat: egre 
diundum pugnandumq* hortante inquit non ee hoftes impediendos q 
ipfis fe pares uellent.Et cum adhuc parum reflaret ad coiungedum ual - 
lum:interim fuos quot reliqui erant:inftruxit 8£ atquo marte dimicans il- 
los fiigauitiac paucis cum militibus fuis magna hoftiu perada caede pe - 
cuniam gradem ad urbem mifit.Ex aegypto in priam remigas ac mories 
fuis praecipit ut nec fidam nec pida nec fabricatam corporis imagine fa 
ceret.Na fi qd* opus a me geflum e:hoc erit monumtum mei:fin 
aut nullam ne oes qiilde ftatuai ii quope opera i fordibus ueriant':8C cote 
nendis artibus praedare id querint. 
Gefipolis Cleombriti filius cum qdam dixillet Philippu diebus 
a paucis olyntii euertifie:p deos inqt:aliam tale urbem loge ma- 
iore tepore no aedificabit. Alius cum dixillet eum cu fforetiori - 
bus uel regem ftiille oblide & no filios nec uxores iplbpe haud inquit in - 
iuria:decet.n.nos ipfos noflra errata ferre.lde cum domo catulos uellefc 
accerfere:ac dixillet quifpiam exadio ab iis non clhnec.n. uirope inquit 
exadio fuit antea:quac nunc eft. 
a GefipoF Paulaniae filium cu Athenieles Megarefiu ciuitate acci - 
peret ad eas iudicadas lites:quae iuice ipfis aduerfus eu eent. Tur 
pe e aitro athenieles dudores graecote megarefiba ceder i dignofcedo iur. 
Gis archi dami filius cu aliquado Ephori dixi flent pficifcere in 
a huius prianuadolefcctefqj tecu habe.Te.n.hic ipfc i arcem du- 
cet: & q fieri aiticouenito ephori tot huic Iuuenes credere:q fu 
am priam pdatrlnterrogatus quoqj qua: maxime difciplina Ipaitae cole - 
ref :cognofcere iquit & gerere & ferre imperiu.Et aiebat no oportere lace 
daemonios iteiTogareiquoteflent hoftes:led ubi elTent.Ad Mantinea cu 
praelio dimicare cu hoftibus quonia plutcs clTent:prohiberef :ait cu mul" 
AgcGpolis 
Agefipolis 
Agis 
Mafitinea ili cfigredtendu illi eflfe q multis ucllrt lperitare.Ide cu a quoda querrref 
quot nam eiTent lacedannonii quot fatis lunfciquit qui iprobosppulfent 
Atcp ad muros eu trafiret:& eos cu altos ac munitos:tum i mf 
tum fpatiiptenfos intueref qua: ait ha:c funrmuliere&q locum huc ineo 
lunt.Sophilta quifpia cum dixifletoronem ee oium optima. Itaq; (i 
tu ait tacesrnulli us ex praetii.Prcterea ut argiui polteaq ellent fuperatii 
rurfum ei audacius obuiam fadi funt. V ides trepidatione audete 
aifco uiri nam ubi nos ui&ores horremus:quid illos facere cefetis quos ui 
cimus.'1 Ite ad legatum ubi locutus is multa feciflet dicendi fi 
nemnterrogaretqj qd na ciuibus nuciaretfme refpodit tm teporis tacitu 
audiiferquantu tibi fuit ad dicedu opus.Elios qbufda laudatibus qcfad 
olympiacos ludos iultiffimos fe pra:llaret:& quid na ait:magnu aut mi - 
randu faciut:fi in anis quique uno dutaxat die iufticia utunt.Ad eos quo 
que q dicerent quofdam ex alteris aedibus ipfi iuidere ait 8C fua 
illis mala 8C ad haec tum mea tum amicope bona dolori erut.Et cofulente 
quopiardigrelfum fugietibus hoftibus dadum ee:&quomodo inquit: fi 
aduerfum cos q pra: metu fugiutmo pugnamus:cum iis pugnabinms:q 
ob fortitudinem manet/Infiiper cum apte qdam de libertate fer 
monem iferretrrem lane no ignobilem led fadu diffirilem:o hofpes ait: 
tua uerba&uiriu indiget & At qui dicetc quopiam philippu 
eis inacceflabile grxeia latis elt iquit holpes in nro uerlari 
fblo.Legatus cum lacedaemona uemiVct:logiore oroue ute - 
batWtaut fine diccdi facto Agin rogauifcqd elfctperynthiis renudatu 
inqtialiud q qcf tu ufiKne dicedi fccenstego uero taceo.Ide cu 
fblus legatus uenifiet ad Philippurcuqj Philippus dixiflefqd hoc f folus 
uenilti/8C.n.ad unu rndit.Et cu ex fenioribus qda ituens folutis £fcis alia 
quaeda flagitiofa iduci iura dixiifet ad eu iam i grauefcetc. Quare fupna 
ia Ipart* fieret ifernariocas inqt,p ratioc ita res accidere:fi hoc fitr&.n. cu 
ego puer e Hem a patre audieba qux fuperiora extitilfent:inferiora apud 
iplos effecta aiebat aut patre puero fibi hoc et dixifle:ppterea miradu no 
ee:fi polteriora prioribus eflent deteriorarled ficubi meliora ac fimilia * ; 
Atqj interrogatus quomodo qs in libertate pfeuerarit:fi mortem inquit 
contempferit. * 
a Gis iunior cu Demades diceret enfes laconicos ppter breuitatem 
a circulatoribus ablbrberi. Attame:inquit:laceda:monn enfibus hi 
(ce hoftes aifequuntf.Ad improbu uero homine iterrogante fxpius quis 
cet optimus lpartiata:qui tui dilfimillimus fitueipondit ♦ 
a Gis ultimus lacedaanoniorum rex infidiis comprarhefus & co 
demnatus ab ephoris cum in dicta caufa ad fufpendium agit'; 
Sophifta 
Perinthii 
Philippus 
Agis I unior 
Demades 
Agis re* 
Ephori intutus quedam ex miniftris fletem deline iquitihomo tu fuper me flere 
# enim fic inique ac miulte periens funi me interimentibus melior: qui- 
bus didis ultro laqueo ceruicem tradidit. Cum parentes eum rogarent 
ut fibi ad iniulti qmppiam cet adiutor aliquadiu cptradixit.Sed ubi ur- 
gercnt:ait:qdiu apud uos fuhnulla tenebam iniulbicise notione:at poitea 
q mc patrie tradidiltis huiulqj legibusateqj infticia ac probitate pro uiri- 
bus erudiltis:hjcc enitar # no uos fcqui:# qm uultis me qua» optia fuiit 
agcre.optima uero fant:qux iulta fueritcu homini priuato tu loge ma- 
gis pricipiq uultis ag.rquac dicitis omitta. 
a Lcamenes telec.i filiustquercte qucda quonam pa&o regnu opti- 
me qsferuauerit:fim.ultiait:lucru no fecerit. Alio ctiapcudante q 
obrec a MefFcniis munera ncn acceperitrqm fi accepiflcm iquit:cu legi» 
bus pace agere ncquiuifTem. Item cum quis dixilfct eum parce uiueret 
t u tame fatis magna fubltatia hret.Pulchru eni e ait:q plura poflideat eiS 
u:uere,pr6ne no p libidine. - 
a Naxandridas leontis filius ad eu q intolerabiliter turbaref.molo 
lliiiimeq5 ferret: q ex urbe exularet:o uir aifccptime ne urbe exu- 
lans horreas fcd infticia. Ide ci qui ephoris opportuna loqueret" uerum 
plura q fatis eetaion opportunae ait opportuno uteris. Et cu quidam 
cudarcturtcur mancipiis agros traderent:# non ipfi colerent:qrh inquit: 
non nos cultorcs:fcd ut nos coleret ea comparauimus. Item cum 
alius diceret gloriam obefle:# q is liber foret:qui felix futurus cctific ait 
iniufta ppetrantes fcciidum orationem tua felices eent.Nam quo pado 
facrilcgusiniufticijeucobnoxiusgloriJPudcat.'’ Interiogante aut alio 
quare i bellis lpartiatac audenter pericula fubeunt.qm ut oportet: iquit:# 
jio queadmodum alii metuentes de uitae coditione meditamur. Ad haec 
cum a quodam rogaret":qobre necis cas diebus pluribus leniores iudi» 
eant:# quis quifpiam cfFugerituiihilo th minus e legibus obnoxius plu> 
,ribus:iquit:diebus iudicatiqm dc morte qui erraiicrint:iis cofifium muta 
.re no licet:lcgibus aut obnoxium ec oportcbit:quia fccudum hac lege li- 
ceat melius confultare. 
a Naxandereurycratis filius quopia peudante quare pecunias no 
cogcrut i arari u: ne iqt:cuftodes q fuerit corrupant". 
a Naxillas ad illu q mirabafVcur ephoti non alfurgeret Regibus:p» 
fertim cu fint a regibus coftituti:cadcm inquit ca qua etiam cplvo- 
ros gerunt. 
a Ndroclidas lacon debilis # inutilis crure iter bellatores fe locauit 
Itaq inhibituri quid a moti funtppterca qd’ ceti firmus. At nonea 
ait:q fugiat.fed q maucahcportctcu hclhbus pugnate # 
Alcamenes 
Tclcclus 
Anaxadridas 
Ephori 
Anaxander 
Anaxillas 
Andicclidas Ntalcidas cum in Samothracia initiaretur: iterrogatus a facer- 
a dote quid dirius i uitappetralfet.Si quid inquit:mihi huiuimo 
di actum cit:ipfi Dii cognofccnt. Et cum athenienfisquidd in- 
dodtos laccdacmonios uocaretholi igitur nosrinquit: nihil mali a uobis 
didicimus. Item cum alius Ath nienfis ad eum dixillct.Verutame a Ce 
phifo nos Pepe uos fugauimus. At nos iquit:ab Eurota uos nunqua abe- 
gimus. Praeterea interrogatus quopadto maxime hominibus placere qs 
pofl'it:inqnit:li cum iis iucundilfime loquat :alVillat aut utiliilime. Atq 
hcrculis laudationem cum fophhla quidam ect lefturustquis cni ait: eu 
uituperat. Ad Agefilaum quoq$ qa thebaniseetin pugna iiulncratus 
dodtrinx ait:mercedem a thebanis recipis-.quibus nec uolcntibus nec ici 
entibus pugnandi do&rinam tvadidilh. Videbant" enim continuis Age- 
filai i cos expcditoibus pugnaces etfedi. Ide fparte muros Iuuenes ipos 
dicebat’ce:c6finia uero cufpidcs.lnfup ad cii qpciiclabat" :quid 
brcuibus ficis lacedaemonii i bello uertcrent":qm inquit cum holtibus eo 
minus dimicamus. 
Nthiochus Ephorum gerens ut accepit Philippii Mefieniis de- 
a diife agrum.Intcrrogauit:an etiam uires eis pracbuilfet: quibus 
pro agro pugnantes fupiores forent. 
Rgeus quibufda no fuas led alienas quafdam uxores laudanti 
a bus p deos:iqt:de honcitis pbifq; uxoribus nihil temere diccn- 
du eil.Na quales oino funtallis folu manifellii ee:qui una uiuiit 
at reliquos ignorare. Ide eu p ficiliac Selcnunta fibi aliqn itereilct: i tutus 
quodam i monumeto eulogium hoc iferiptum. 
Holce Selcnuntos fub portas quando tyrannum. 
Extingutolhmmars ferus abilulerat. 
Iure inquit iteriftis:q ardente tyrannida extiguere tcmptaucritistcotra.n. 
dimittedum fuit ipiam ocm concremari. 
Rillo laudante quopiam illud Cleomenis rufum qd' inteiroga- 
a tus qd bonu rege facere oportetanderit & amicis bnfacer:& ma 
tefacere inimicis:& qtoiquit melius fuerit o uir optime & ami- 
cis bnfaccre:& inimicos reddere amicos.Quod quide mfiim & fi omniu 
filia Socrati dat":tn et refert" i arollone. Ad eu qs pcudaret":quotnam 
eent uniuerfi iqt fatis fuit ad arcedos ininucos.l te cum a 
quoda corcatheniefiu laudatio legeretquos laccdamionii occiderat: cu- 
iufmodi igit"nr«d ait ee ccnfcsta qbus ii uidi funt. 
Rchidhmidas ad eu q charilau laudaret:q<f aeque i oes mitis ac 
a mafuetus extitiflfet:&quo iqt iure qs laudet":fi m iprobos queqs 
rriite fe pfliterit.Et haecataeu fophhla quoda uitupatc.-qd' i ipoi# 
Antalcidas 
Anthiochus 
Philippus 
Meflenii 
Argeus 
Eulogium 
Arifto 
Archidamidas cocenationem c5umiuq$ admiflus nihil locutus fitdgnorare mihi uide> 
risaqt:cu qui artem dicedi nouitietia tps dicedi noife. 
a Rchidamus Zeufippi filius qfpiam quatfilfefcqna (partae peffent: 
leges inquit legitimaq; principia.Et ad illum q Citharoedum lau 
daret:atq$ eius uim admiraref.O uir optime aitrqsaos te honos probis 
uiris retribuetur:qnqdem Citharoedum ita laudibus efferas. Idem cum 
quis ei pfalte comendaret inqe»s:hic bonus pfaltes e:at hic apud nos q> 
dem cft ait ad ius faciendum bonus coquus:perinde quafi referret nihil 
fiuc ex ilfrumetoru fono fiuc ex ac brodii apparatu uoluptas 
efficeret". A tq ltcrrogatus cur paruis adeo ficis uterent" :quod p ali is iqfc 
propius hoffes accedimus.Et cu ab improbo quodam eflet ltcrrogatus: 
quina foret Spart/atarum modefliflimusig tibi rndit dilfimiIlim us fit. 
Idem cu qs fuaue uinu ei polliceret":no eft iqt opusma & plus erogabl 
tur:St qua: ad fortitudine attinefciimtiliora faciet. Praeterea 
urbem adortus cu exercitu uidit ex pomerio lepores furrexiffe. Itaqj ad 
commilitones aitifacillime a nobis hoffes capientur. Cu a duobus quo 
qj arbiter acceptus eetieos adfos i facellum chalcioeca: Minerua: ut iudi>- 
catisffarenttadiurauit.Qui ubi iurafrent:ait:iudico igit':rieuos prius fa 
cellum egrediamini:q qux inuice uobis contrcuerfia: funtifblueritis.In. 
fup cu ad eius filias Dionyfius Sicilia ty ratius preciofos mifiifc amictus 
nequaq accepit inqesmietuo ne puellae hifce ldutae uideant"mihi turpes. 
Filium aut intutus cu atheniefibus effrenatius pugnatem ait:aut adde ui 
ribus:autanimofitati adime. 
Rchidamus Agefilai filius cu a philippo poff Cheromiae pugna 
a alpiore accepilTetepiltola:ita refcripfit.Si umbra tua metiri uo> 
lucris:haud nunc maiore ca memestq eet an uicforia.lde iterro* 
gatus qto fparriatx folo dnarent':qtumcuq; riidit haffa affcqrenf.Pcriait 
der quoqj medicus illultris arte laudatifTimulqj iprimis cu iepta poema-» 
ta fcriberetqd tade piader gratiofo medico malus poeta uocari cu 
pis.Atq? i co bello qcfaduerfus Philippu gcrebat":qbufda cofulctibus ee 
pcul a domo pugna cogrediedmat no hoc iqt ltucrit oportet fed an pu- 
gnadohoilibuspltabimus.AdeosquoqjaqDusquo tq>c plio archida> 
mas fupafietiefferebat" laudibustmclius iquit eet:fi cos prudentia poti us 
q iiiribus uiciflemus.Et quo tpe irrupti oe i Archadia fada accepilfet adi 
os auxiliu iis fcrre:ita illis fcripfitarchidamus aeliis.Qiiiefcere pulchru z 
Ide i peloponefiaco bello peudantibus (ociis quatit pccuniapc foret fatis: 
rogatibufep ut tributa terminaret:bellu inqt ordinata no qrit. Agefilai ue 
ro catapulta itu tus cu prirnu ex ficilia eet aduecfaio hercues exclamauit 
piit uiri uirtus.Et qm grjeci f his foederibus q cu antigono & cratero ida 
fueratirefddedis ei obtepare nollet nec i libtate Ce uedicareiqfi molcltior 
Archidamus 
Corinthii 
Dionyfius tyv 
rannus 
Archidamus 
Cheronia 
Epiifola 
Periander 
Archadia 
Catapulta 
Sicilia laccdaemonioifc futurus eet q Macedonii pridpatustpecude ait cande fp 
fbnarc uoce hoiein uero & mftas & uarias qiioulq? ai fniam abfolucrit. 
a Stycratidas cu qda ei dixiiTet poileaq agis rex e pug apud magna 
urbe ab antigono fupatus.Quid facietis o laccdarmonriran mace 
donibus feruetisfoidmquid uero pofiitne nosantipater pro fparta pu- 
gnatis ab itcrituphibere. 
b Ius ifidiis ab Iphicrate athenienfium pratore circuuentus: iterro- 
gatulcR amilitibusqdnaeet faci udum.Quid enim aliud inqt: q 
uos faluti cofulereane uero pugnado interire, 
b Rafidas mure i Garicis cophefum cu eet ab eo morlusidimifitnde 
ad allates cduerfus iqtanhil e ita puti q> fi audeat iiuria ppf fare: n 
fe falliu efficiat.Etcu i pugna qda p clipeii eet iaculo idusiharta e uulner 
eduda hac ipa holle iferemit.Cuqj iterrogaret"rquona pafto uulncratus 
eet:me riidit clipcu pdidit.Ide cu a quopia hortaret ad fophifta audien 
du iterrogault hortatore:qdna ille onfurus foret:& cu ille redi fl et lauda- 
tione hercuf.ait Brafidastqs.n.dcu huc uitupat. Atq ad bellu egrelTus 
fcripfit ephorisrqcuqj fu dtruhta ac pincie illaturus belli geraraut moriar 
Sed poileaq is forte occidiiTet gratas traciat libatis legati q lacedatmona 
mifii fuerat:dus matre argileoida adier quos cii illa introgalfet pmu:an 
brafidaspclar die obi!ict:ac laudiba ii brafida efferret: dicerctq? nullum 
fpartae aliu tale eedgnoratio uosdqphofpites tcnct.Nam qq brafidas uir 
bonus fuit:multos tn habet fparta illo melioris, 
d Amonidas cu a chori magiffro in ultima chori parte locatus efie; 
Re<51e,pfe&o inquit:o du&or chori cxcogitalli: quo pacto queqj 
inhonoratus loais honorabilis fieret. 
d Amis ad ea q (cripta erat de faciudo decrcto:quo alexander deus 
ectxocedimus ait:alcxadro fi uclit deu uocari. 
d Amyndas cii philippus i pcloponefu irrupiifet:ac dixiflet qfpia la 
ecdatmoh ft' magnisppemodu prunis obnoxiimi redierit cii phi- 
lippo i gram:effoemiate iqt atrii naie pofl umus pati morte cotempta. 
d Ercillidas cu pyrrhiis eet cu exercitu i fptiatate folo: legatus ad cii 
mi (Tus ipate Pyrrho ut aut rege fuu cleommu rccipet:aut5 eet 
nt cognofceret fe foitiores aliote ee nemine:apte nidifcfiqde dus es haud 
tnetinmusmullaai.iiiiuria facimus:fin aut homobis ceite no es melior, 
d Emaratus cii Orotesafpius cii co eet collocutus ac dixiflet quida 
afpete Demarate Orotes e ufusmihil iqt:in medeliqtmam q ad 
gram fcrmonc hrit detrimetofi funtaioq mimice ac maliuoIc:Itee«m qs 
iterrogaflct:air qui apud fpartiatas abiccermt clivos:ignominia notan 
tur.Qiiod fi galeas thoracafq* abicciifentaion notant :qm iis inquit fui 
mduunfiat clipeo comunis ordinis caPfaltem quoq; cum au 
Aftycratidas 
Bius 
Brafidas • 
Damoitidar 
Damis 
Datnyndas 
Philippus 
Dercyllidas 
Pyrrhus ' 
Demarathus 
Orontes diretmo malus ait nugator uidet' mihi. Et in quodi cofeflu ltcrfogatus 
utrum ob ftulticiam an pptcr inopiam taccret.at ftultus inquit: 
filere no potefr.lnfup cum quis iterrogaifet:quare cum rex clYet:a fparta 
exularefcquoniam Iegcs:inquit:funt ca potiores.Et cum pfes quidam ob 
corruptela: frcquetiam eius amatu abduxiffet diceretqj:o lacon tu. 
um amatum puerum fum uenatus p deos inquit nequaquam lpie uena 
tus es:fed emifti potius Cum qdam et Feries defeciifet a pfarum rege: 8C 
fuafionibus demarati reuertilVet:cumqp eum rex cet interempturus: tur 
pe quidem foret o rex ait:quod quo tempore tibi inimicus fuerattde eius 
defedione fupplicium Tumere nequiuensiquando aut amicus effe&us e 
uirutn interficias.Ad illum ueroqui regi parafitareTrac fxpius cauillarel: 
i ipfum de exilio:no tecu hofpes ait:pugnabo:nam uitx ordine cofupfi. 
e Mprepes ephorus phyrmidos mufici e noue chordis duas bi * 
pene excidit inquiesmoJi mufica deprauare * 
e Pxnetus aiebat oiutn & 8C criminu mdaces ee autores. 
e Vboidas quofda audies q aliena uxore laudaret iis mime afle- 
tiebat' iquiestnullu oio uerbu de uxorio lgenio apud externos 
elle oportere. 
e Vdamidas Archidami filius.Agidolqj frater uiib in Academia 
Xenocrate iam feniorc:q cum familiaribus difputaret: interro 
gauit qui nam Tcnex elTet:cui cum a quopiam refponTum eflfct illum ee 
6C iapientem uirum SZ ex eorum numerotqui uirtutem quxrerent:& qui 
do inquit ca utetunfi nunc quxratfldem cum philofophum audiiTet: q 
bonum imperatorem fblum iapietetn elfe di!Vercret:oratio qdem aitrmi 
rabilis cihfed qui dicirimmime crededusmori n.eum tuba circum obftre 
puit.Atq? Xenocrates cum ad jppofrtam queftione dileruiiVet.finemqj fe 
ciiTefcaderat Eudamidastfed cum quidam ex Tuis dixiflettcum nos adfu 
mus:tuc fine dicedi feci t. At pulchre iqt:fi quide hxc dixittqux opus erat 
cumqj is dtxifiet.at pulchrum fuerat audire.Num et ad iftu ait:cum ese > 
natus fuerit. Veniamus:& ut itepe exnet rogemusride a quopiam interro 
gatiis cur ciuibus ipfis bellam aduerfus Macedonas deccrnetibusrquie 
te agere ipfe teptet:re(pondit:quia mihi opus non e medacii iftos arguer. 
Et cum qs palmas de pfis fufeeptas aflferrce.ad bellumq? hortaret agnora 
re mihi uideris:inqt:quafi ide fit eum q mille pecudes fupanteum lupis 
qnquaginta pugnare.Ad hxc cu pfaltes qdam fecuda fortuna ufus eet: i 
terrogatus cuiufmodi is fibi uideret':magnus inqtpua i re demulfor.Prse 
terea cu qs athenas laudarefcait &qs{hic duitate digne laudarit:qua ne * 
mo et uidor dilcxitfArgi uo at quopiam dicetc laconas pegrinatione de 
ferioris rcddi:qppe q a patriis legibus excedanriat uos inqtjpfedi fparta 
per fes 
Emprcpes 
Epacuetus 
Euboidas 
Eudamidas 
Xenocrates 
Pfaltes no deteriores fed meliores potius reddimini.Et cum pclamaffet Alexan 
der i Olympia exulibus oibus pter thebanos reditu in patna patere:, 
matio ait o thebani ifortunata qde e It ucru gloriofa:lo!os eni uos alexa- 
der mctuit.Intcrrogatus quoq; qu.iobrc ante picula mufis imolaret: quo 
bonis iquit uerbis adiones cotingat. 
c Vrycratidas anaxandridis filius peudate quopiam quaobre epho 
ri quottidic de cotradibus iura reddunt:quo etia inqt inter hoftes 
inuicem nobis fidem habeamus. 
% Euxidamus cu quis pcudaret':quur de fortitudine leges fine fci i- 
ptis feruaretmecferiptas illas iuuenibuslegedasdaret:qm 
faciedi funt:ait:ut probis adioibus potius q feriptis attendat.Idem ariolo 
quopiam dicete iis qui pbitate uti polfentrbellu ee paci prarferendu. Ne 
quaq p deos ait:fed hifce morte uitac anteponendam, 
e Rondas cu athenis eefcaudiiTetqj danatu ocii queda: iulTit eu ofte 
di fibirq mulda libero digna hoie danatus foret, 
t Hearidas cu enfem cote fubigeret interrogatus an acutus eflet in 
quit acutior calumnia. 
t Hemifteas praedixit leonida: regi futura ipfius comilitonumq; ad 
thermophylas internicionem.Erateni uatcs.Cu aiit a leoni da mit 
teret' laccdsemona praetextu quidemt futuros cafus nunciarefcre aut 
ra ne lpfe quoqj pcriretmequaq cit pafl'us:quippe qui dicerebego ad pu 
gnandu fum mi iliis non ad ferediim nucium. 
t Heopopus ad iliu qui interrogarat:quo pado regnum qs fecurif 
fime tueret':rndit:fi participes amicos iuibe licentiae audoritatifqj 
fcccrit:SC nefubditi afficiant' iniuriarp uinbus puiderit. Et ad hofpitcm 
qui diceret etiam apud ciues fuos uocari fe laconum Ihidiofum: melius 
iqufttefFet tuepe te ciuium qlaconum ftudiofum uocari.Atqui aelidos le 
gato inquiente fe ob id folum a ciuibus fuis miflum:q> folus laconicum 
uiuedi morem adamaire.Et utrum aito aelietua ne an aliorum ciuiu ui 
ta melior eft.Qui ubi luam meliorem effe relpondifiet.Qponiam igitur 
inqu t modo hxc urbs feruari queat:ubi in magna multitudine unus c: 
dutaxat bonus. Item quopiam dicente propterea feruari fpartam:quia 
reges fcirent imperare:mimmeait:fed eo magisquod ciues fcirent 
re. Et ad pylios qui maioris ei honores decrcuiilent:fcripfit:mediocris 
honores tempore augcri.imoderatos aut euanefeere. Ad haec cum quis 
muru ei often taretpcrcudareturq?: an & firmus & altus efiet:minime iqt 
Ci mulierum fit. 
t Hencyon e delphis uenies uifis i Ilthmo philippi caltris: q agu 
dias cepiifet:malos ait ianitores uos o corithii peloponefus het. 
Alexndcr 
Olympia 
Thebani 
Euiycratidas 
Zeuxidamus 
Erondas 
Thearidas 
Themiftcas 
Leonidas 
Thcmophyk 
Theopompu 
Aelis 
Pylu 
Thcricyon 
Ifthmos 
Philippus t He&amenes cu ect ab ephoris morti adi udicatus:abibat furrides. 
Atq? ex altantibus quopiam iterrog;ite:an etia ipaitac iura corem- 
nerefcmimme inquitiat geitiorquod ha:c mihi multa folueda e:qua ncc 
efflagitarim ab aliquomec acceperim mutuo, 
h Ippodamusquotempore Agis aduerfus Archidamu inrtruebat? 
acie iimul cu Agide du fpartam miims:quo illic qua: opus forent: 
prxftaret:at hic ait.Nonc praeclarius obibo diem:fi pro fparta me uirunt 
geflero-erat aut natus annu fupraoftogefimu.Porteaqj armis fumptis: 
itas ad regis dextera pugnando moritur. 
h Ippocratidas cum Caria: (atrapes ad eum litteras dediflet quod la 
ceda:monius uirquorundam iildiantium confcius ifidias tacue- 
rit:addidinetqj:quonammodo illo eet ufurus:ad eum refcripfitSi tu qui 
dem magno aliquo bono hominem affcrirti:interime.Sin aut nullo:e io 
lo eiice perinde timidum ad uirtutem.Et cum ei aliquando occur- 
rifiet adolefcens:que amanter quidam fequebatbruboreqj adolcfces: ille 
perfunderetur:cum talibus ait:incedendumelt:quibus cum uifus eude 
lis colorem ieruaturus. 
Allicratidas claflis prxfe&us cu a Ly fandri amicis rogaretur: ufc 
c unum quedam ex inimicorum numero enecandum libi afien 
tiretur:&quinquaginta ipfe taleta acciperet: & fi uadiementer 
ei pecuniis ad nautarum obfonia opus erafchaud tame coceflit. Et cu 
Cleander cofiliarius dixiflet:ateqdem accepilTem fi tu fuiflenr.refpodit: 
&enimegoquoc^tfitueem. Idemcumuenifletad Cyrum iuniorem 
fardisrerateni Cyrus lacedxmoniorum (bdus:ob claffis pecunias pmo 
die nudari iuflitadirc fe Cyrum uelle.Queni ubi bibere audiuit operiar 
inquit quoad bibcrit:atqp tunc qdem ne inurbanior uidereturrabiit: pcv 
fteaquam accepiitet nequaq fieri poffetut die illo eum coueniretpolhv 
die uero cum eum rurfum bibere audiit:ac fe minime ad mitti: ubi dixif 
fet no ita ftudendumee accipiendis pecuniis:ut quicquam foret idignu 
(parta fadundum.Ephefum abiit multa iis mala imprecatus:qui a bar- 
baris primi eent in deliciis habituac illistqui eos docuifient cotumcliam 
ac probrum ob diuitias pati.Iurabatqj ad artantis fc cum primu fpartam 
puenerifcfa&urum omnia pro libertate grateorum quo & maiori terrori 
iarbaris forent:&certarent orare illopa uires:quibus ipfiinuicem utant\ 
Interrogatus etiam quales uiri eent Iones:ferui inquit boni funt: liberi 
autem mali. Et cum a Cyro ftipendium militibus prxmitterefmd ipm 
autem munera:rtipcndium(blumaccepit:muneraremifit inqcns haud 
oportere priuatam ei amicitiam fecum ee (ed qux cum omnibus laccdas 
moniiscomunis eet fecum etiam exirtere. Idem cum ad arginufas fo<* 
The&amencs 
Hippodamus 
Archidamus 
Hippocrati 
das 
Caria 
Callicratidas 
Lyfander 
Cleander 
Cvrus iunior 
Sardis 
Ephefiis 
Tones 
Cyrus 
Arginufie ret clafle dimicaturus:dixifletq* hermon gubernator bonum ce inde ab- 
nauigarcaiatn triremes athenienfium ec multo p!uris:inquit& quid na 
hocr1 at-fuga cum turpis eft tum fpartx manendo uel 
mori uel mucere eft optimum. Ad haec fa&is facrificiis cum audiflet ex 
augure lc in tiliis portendi uidoriam exercitui:impatori autem mortem: 
nihil detentus aitmon praeter unum fpartae. Nam memortuo nihilo 
erit patria deteriorded cedente hoftibus deterior eft futura. Itaque 
pro fe declarato Cleandro duce adortus nauali pugna praeliando in- 
terit. 
Lcombrotus Pauianiae filius cum peregrinus quidam cum eius 
c patre de uirtute contcnderetihucufqj ait:te pater eft melior do- 
nec etiam tu genueris 
Leomenes anaxandridae filius homerum aiebat laccdaemonio- 
c rum poetam eifc:at Hefiodum helotum arq? imiorum. Nam 
alterum rei bellicae alterum agriculturae praecepta reliquifle* 
Idem cum fecilTet dierum feptem cum argiuis inducias feruato tem- 
pore eos quoniam foederibus fiderent: dormientis tertia node adortus 
alios interemifcalios egit in feruitutem. Cum uero obiurgaretur quod 
tufiurandum tranfgreftusefferiaiebatad dierum iufiurandum minime 
nodes addidifteiac maxime quod quoquo quis malo hoftes affecerit: id 
tum apud deostfum apud homines ca putari mdicioqj antiquius. Vepe 
ipte argiscuius urbis gratia foedera fregerat:fruftratus eibquoniam mu- 
lieres lisqua: a iacris arma detraherent: fumpfere de ipfo ultionem. Et 
ad poflremum captus mente paruo abrepto gladio fe ipfe icidit a pedu 
iunduris in loetalia u% loca:uitamqj reliquit ridens atqj loctabundus. 
Etciim uatesdiifuaderet exercitum in argiuorum urbem duci: redditu 
eni futurum turpem:ubi ad urbem accefiiflet:uidifletcj3 tum portas dau 
fas tum mulieres i muris ftates:hic tibi ait reditus turpis uidet" ce in quo 
miris mortuis uxores portas clauierunt. Idem ad argiuos eum couitiis 
obiurgantes taquam jpiupe&mpmm.Maledicendi iquit mihi uobis ius 
eft:ni;hi uero uos male afficiendi. Samiorum autem legati cum eu ro- 
garent: ut aduerfus Polycraten tyrannum bellum gereret:ob idcp longio 
re oratione uterentunex oratione inquit uertra:quae quidem ab initio di 
xeritis:haud memini. Propterea uero neqj media iutclligo: fummam 
autem nequaquam probo. Praedo infuper cum in 
agrum fcciilet incurfum:diceietqj ubi captus cft:id propterea e a me fa- 
ditatum-.quoniam alimentum quod praeberem militibus non habebam 
Itaque ad eos qui haberent nec fponte darcnriablaturus ueni per deos 
inquit mulicia celer eft. Atqui nequam homo quifpiam cum maledi&is 
Hermon 
C lcombrotus 
Cleomenes 
Homerus 
Hdiodus • • 
Argiui 
Samii eum honerarefccerte ppterea inquit in Omnes ipfe maledicistquo refpon 
dentes non Tatis temporis habeamus de tuo uitio loquendi.Et cum ex ci 
uibus quidam diceret oportere bonum regem mitilTimum prorfus edet 
Ita inquifcquod contemptui non fit.Idem cum in longam aegrotationem 
traheret lexpiatoribufqj ac uatibus fidem quam minus antea coniueue 
rat:adhiberet:ob ldqjquifpiam miraretur:quid miraris inquitfNon eim 
idem nunc (um:qui tunc cram.Cum ergo idem non fiimmec eadem eti 
am probo.Ad htec cum fophifta quidam de fortitudieplurima uerba fa> 
ceret:rifit is quidem.Dicente autem Tophi ita quid rides Cleomenes:cum 
& me de fortitudine dicente:audtas:& ipfe rex fis:quoniam inquit oho» 
fpes fi irundo quocp de fortitudine loquereturridem hoc facerem. Sm au 
tem aquilae oratio efiet:uxhementcr quiefeerem. Argiuis quoqj dicenti - 
bus priorem confli&um rurfus eum pugnaturum:miror inquit fi trium 
(yllabarum additione meliores nunc eftis quam antea fueritis. Atqj cum 
quifpiam in eum conuicio uteref dicerctqjrdelicatus es o cleomenes: at 
melius e inquit q iniuftum eemerum tu pecuniarum es ftudiofus:&fi ti - 
bi abunde ex fimt.Et cum pfaltem ei comendare quis uellet cum alias ui 
rum laudaret tum pfalten eum efle grzcopt optimum dicebat: hic aute 
quopiam ex iis qui prope aderant:oitefo:p deos inquit hic e apud me fa» 
ciundi i uris artifex omnium optimus.Praeterea cum Maeander fami tyra 
nus ob piarum impetum ad Tpartam fugifletioftetafletqj quxcunqs ad> 
uexefafcaureaqj&argetea pocula:6Cquotuellet:elargiret:nofolum nui 
lum accepifcfed et ueritus ne inter alios quofdam oppidanos diltribueret 
ad ephorospfe&us melius ait (parta: ee:ut Tuus hoipes femiusepelopo» 
nelb abiretme illius Tuafionibus aliquis malus efficerefni ue » 
ro obteperantes Maeandrum eodem die pclamantes expulerunt.InTupet 
cum quis dixiflettquur argiuos qui fiepius uobis cum bello contendunt 
non e medio poft uidoriam fie medio TuftuliflemuS 
inquitino haberemus qui iuuen tutem tanquam exercerentldem cum gs 
peundaretunquamobrem fpartiatae hoftiu (polia diis non offerentqm i 
quit a timidis funt. 
c Leomenes deombroti fib us cum ei gallos pugnaces quis daret 
diceretqj cos efle eiufcemodi :qui pro uidoria pugnando inte- 
rirent:propterea inquit ex iis mihi aliquos dato:qui interimant. 
Illi enim Tunt hifce meliores. 
v l Abotus cum qslogiore oratione uteretfiait: Quid mihi pro par 
uis rebus magna fecis facrificutfNam quatum rei Tat fuerifctatu 
tibi dicendum efi. 
I Eotychidas ille primus cum a quopiam efle faciie mutabilis di 
Mxander 
Cleomenes 
Labotus 
Leotychidas ceretur:propter tempora inquitmon quemadmodum uos effis ob ufum 
uitium.Ad eum ucro qui interrogabat:quoniam quis pa&o maxi> 
mc prjefentia bona tueat".relpondit:fi no omnia fortunae crcdiderit.Inter 
rogatus quoq? quid maxime liberis pueris difeendum elletica iquit: quae 
que fint eis cum in uiros uenerintrprofutura.ldem peumffante quopiam 
quam ob caufam minimo {partiarie potu utnrenf -.iquitine pro nobis alii 
ied pro aliis ipfi confultemus. 
1 Eotychidas arillonis filius cum quis dixiiTet demarati familia> 
res in eum male dicere:p deos inquit nequaquam miror.Nam 
bene dicere nemo illorum pollit. Ad propinquiorem autc 
tam cum draco elfet claui aduolutusmatcfqj prodigium efle affirmaret: 
minime id mihi quidem uidetuninquit. At fi clauis draconi elfet aduolu 
ta:prodigium foret.Etad Philippum tenebrarum myfteriorum cultorem 
qui uachcmentillima mendicitate premeret4:ac diceret tamen fore: ut ii 
qui apud fe difciplinac myllicat operam dedilTentifelicitatem poft morte 
confequercntur.Quidnam ergo ait:o fatue non quamprimum moreris: 
quo a miferix ftatu paupertatilqj quis autem elfet peun * 
6tatus:quur hollium arma diis immortalibus no offerreriquoniam iquit 
qua: obpoifelforum timiditatem uenati fumus:nec a iuuentute uideri 
nec diis offerri decet. 
Eon eurycratidae filius incerrogatus quam quis urbem habitas 
1 tuto habitarit:ubi inquit neqj plura i ncolentes poflidebunt ne 
que pauciora:8C ubi ius firmitatem roburqj accipiet:iniuria ue - 
ro infirmitatem ac imbecillitatem.Atq} in olympia cum curlores intuere 
tur:qui ut emitteretur fellinarenriidqj quo plus lucri afiequerenturtquan 
to ait magis pro uelocitate quam pro iullicia curlores ftudentldemcum 
quis de rebus haud inutilibus uerba feciflet ltempelliue No opportune 
holpes inquit:opportuno uteris. 
1 Eonidas anaxandridas filius 8C cleomenis frater ad quendam qdi^ 
xilferipracter regiam dignitatem alio nihil nobis prjdtasiat ni uoB 
inquit:melior extitilfem:dignitatem regiam adeptus non eifem:Et cum 
uxor gorgo peundtaretunquo tempore ad thennophylas cum perfis pu>- 
gnaturus egrediebatur:fiquid fibi pra:riperet:inquitrut & bonis nubas 5C 
bona parias pignora.Dicentibus autem ephoris eum paucos lecum du - 
cere ad thermophylas:haud iquit:paucos ad quod ,pficifcimur negotiu. 
Iterum cum ii dixiifentmunquid aliud facere decreuifttfquid nam iquit: 
aliud quam tranfitus uerbo impediturus:re uero pro grxeis i> 
teriturus.'Atqui in thermophylis cum iam eetraitad commilitones:dicut 
barbarum in jpximoefTe quare tempus no eftteredum.Iam.n.aut uinri 
Leotychidas 
Leon 
Leonidas 
Gorgo 
Thermophyle a nobis barbaros aut nos mori libet.Et Quopiam dicete a fagi> 
ptarum idibus neqj Iole ipfum ltueri licere:,ppterea iquit eo id gratius: 
quod fub umbram cum iis pugnabimus.Ide cum alius dixiffetiadfunt p 
pe nos: ergo inquit nos quoque prope illos adfumus. Ad hxc cum 
quisdixifletoleonidaaduerfus multos cum paucis dimicaturus ades. 
Si me inquit multitudini fidere cxiftimatis: ne omnis quidem grxeia 
latis efbbreuis enim pars eft pro illorum multitudine: fin autem uirtuti» 
bus uel hic numerus fatis e. Alio uero eade dicete-attame Iquit mftos me 
cum traho ut morituros.Pratcrea cu xerxes fcripfiilet.Licet tibi ubi mecu 
mftrui q cu deo pugnare malis here grxcix pnripatum:refcripfit leoidas. 
Si qua: i uita honefta funt cognofcerestabftineres pfedo ab reru 
cupiditate:apud me uero loge plus ualet mors ipfa fp falute grseciteiq pri 
cipatus i gracos.Rurfum cu xerxes fcripfidet.Mitte ad me armatrefcrip x 
fit.Veni:& accipe.Et cu iam hoftes adoriri uellet.ac magiftri eqtum dixif 
fenfcalios ei ibeios expedados ee.Non.ti.ii ad(unt:iquit:q fint pugnaturi 
an neicitis eos folos pugnare ad uerfus.hoftes q & ueret' 8C metu ut reges? 
Milites aut monuitmt pranderet tanq apud i feros catnaturi.lnfup itcno> 
gatus quur uiri fbrtiflimi llluftrc ac praeclaram morte obfcurar uitx 
ponutiquonia iquit:altenl naturae alteru fui pprium putat.Et cum 
cailibes uellet icolumesifciretq? pfpicue illos id minime toleraturos feuti> 
cis icertis epiftolis cuicg datis eos ad ephoros mifit.Ite cu ex adulta setate 
tris feruare uoluilTet:ii re cognita eas epiftolas accipe noluerunt. Quin 
unusdixitno nudus fed pugnator fecutus fum.Secudus lftic iqt manes 
melior fim.At tertius.No eqde poft hofce ait:fed atepugnabo. 
Ochagus polyanudse ac fironis pater cum ei cet a quodam nu- 
1 datum e duobus filiis alterum mortuum eftc:diu fciebam inqt 
eum mori oportere, 
i Ycurgus legumlator uoles ab iueterata praelenticp uiuedi cofue 
tudine ciues i tempantiore uitse ordine traducere:# honeftosp 
bofcp cfficere:erat.n.uidii & fumptuofo # delicatorduos enutriit catulos 
code patre ac matre alterum dimiffiimtdomi edacitati cra 
pulteqj affuefecit:akcrum fecum duces uenatioibus exercuit.Deinde iis 
in concione adis uepresillic pofuit# quaedam gulae irritameta:fubinde 
leporem dimifit.Cum uero cofueta uterq; petiilVet:# alter cepilfet lepore 
ait afpicitis o ciues:q? eode nati genere inftituto uifce q uaehemeter iiiuice 
dilfimiles diffcrctclqj euaferunt?quodcp ad res honeftas atqj llluftres arti 
ficiofior exiftit exercitatio q ferunt aliq no eos addudos catu 
los:qui eiide paretibus nati eent:fed alter ex cicuricus alter ex uenatoriis: 
deinde deteriore natum genere uenationbus exercuit:at meliore natum 
Epiftola 
Epiftola 
Lochagusr 
Lycurgus lurchahonibus folum aflueferitlnde uter<$ ad quar fuerat affuetusum - 
pctum cum fecificttefietq* declaratumrquanto educatio & ad bonum 8C 
ad malum adiumento fit:ait lycurgus.Sic nos o ciues fplendor 
neris quem multi admirant':herculiiqj portentas nihil adiuuatmi ea gef 
ferimus:quaproptcr ille omnibus Ce hominibus clariorem 
oftendit:8C id quidem fi res hondtas per omnem uitam exercemus ac du 
fcitniis. Idem folo diuifo & in omnes atqua portione forteqj dirtributo: 
fertunaliquando pofteriore tempore cum ex peregrinatione per agrum 
nuper demeflum tranfiens politos aceruos fimiles arqualcfqj uidUfcfeaf* 
tectum Iceticia furrifitie dixififeq? ad artatis.Quam omnis laconita multo 
rum fratrum uiderur efie:qui eam modo diuilerint.Et cum ad ses alicnfi 
relcindendum hortatus aggreditur etiam omnem fupellc&ilem ex sequo 
diuidere:quo in squalitatem omnino & dillimilitudinem tollerefcintue* 
lacedsmonios grauiter ac molcfte ferre manifeilam oblarioem numum 
tum aureum tum argeteum infirmum irritumqj effecitiac ferreo folo ufce 
dum impcrauit:ad cuius lolutionem definiuit:ut ad id ulqj quod necet 
tarlum foret:totam fubitantiam habercnt.Quo quidem fa&o omnis in 
iuria e lacedsmone eit cic&a.Nam nec furariuiec corrumpe muneribus 
nec alium priuare aut rapere quifpiam amplius quicquam poteratiquan 
do quidem id neq; occultaremeq; poflidere iucundc neqj uti fine pericu 
Io neqj aut exportare aut importare tuto quiret. Ad hsec inutilia cx urbe 
omnia fupuacaneaqj exegit.Quare neqj mercator neqj (ophilta neqj ua- 
tes ncbuloue neqj rerum laboraturum artifex fpartam ingrediebatur * 
Nec enim nummum apud eos qui efiet in ufuilycurgus conceiferat: fed 
ferreum duntaxat confhtuerat.quod mina dtseginenfis ponderis.ualo - 
ris autem sreorum quattuor.Et cum aduerfus delicias bellum aggredi 
diuitiarumqj defydcrium auferre animo uolutalTet:conuiuia introduxit 
kaqj ad illosqui pcrcun<3arcntur:quamobrem hxcconftituifiet:& cum 
armis minutatim ciues diuififiet:quo iquit alacriter ac facile imperia ad 
mitterent:acfiquid tumultuarenturipaucis daretur erratum:&< ut etiam 
ex squo cibus potufqj efiet nec ullis potulentis efculetifue:prsterea nec 
ftrato aut uafis aut alia quapiam re omnino diues pauperi antecellat. 
Cumqj diuitias liegligendas contemnendafqj' reddidifiet .* quippe qusc 
nemini nec ufui nec oftentationi elfe pofient:dicebat ad familiares: qua 
pulchrum eftofbcii ex operibus diuitias demonftrare: cuiufmodi uera 
funtiquoniam cxcx. Infuper curam adhibuitme ante exnatis domi fa 
cultas efiet ad conuiuiaproficifci: aliis efculentis potulentifue repletis. 
Vituperabant autem cum reliqui perinde atque incontinentem 8C 
ad communem uidum demollitum: qui minus fecum aut biberet aut Agis 
ederet Muldabaturque is : qui manifefto elTet deprehenfus. Itaque 
Agis diu pofteaqua rex creatus e militia reuerfus:debellaueiat eni 
nienfesxum uolens uno die apud uxorem Cenate portiones accerferet: 
eas tribuni militum non mifere.Quod cu ephoris inotuiflet:ab iis muE 
datus eft. Huiufmodi ergo conftitutiones cum locupletes inique nu> 
lelteqj tuliffcntdn eum infurrexere: maledidis iaduqj infequentesiquip> 
pe quem lapidibus uel et obruere. Pulfus aut e foro dabitur,Et aliis anrf 
cipato itinere in edem defugit Minerue chalcioece. Et cum retro facie 
uertilTeteius ociilu baculo alcander ifequens eruit. At huc publico de 
creto cum accepifletad cruciatum:nec male affecitmec reprehendit qn 
potius eum uite uidufqj fbciu habens reddidit non modo laudatorem 
cum fui ipfius tum etiam communis uite ac uidusmerum etiam totius 
uiuedi moruqj inftituti ftudiofum.lllius uero calamitatis monumetum f 
facelb chalcioece Minerue ftatuittquam optiletin appellauit:oculos,n. 
Doresoptilos dicuntJdem iterrogatus quur feriptis legibus no eet ufus: 
quoniam inquit eruditi ac prouedi lieccfTario iihtuto quod pro 
re ufui e:probant. Item quibufdam percudantibus quare culmen edi 
bus fecuri iponedum imperaritmaluas autem ferra dutaxat nulloq* alio 
Ferramento:quo iquit ciucs omnibus in rebus quas i edes iportant: 
diocritatem feruent:nec habeant ex iis quicquam:que apud alios habe 
tur i precio.Ex qua qdem confuetudine Leotychiden ferunt qui primus 
fparteregnauifccu apud quepiam cenaret: uidiffetq? domus tedi appa> 
ratum Bc fumptuofum atqj tabulatum:hofpitem rogafletan quadrata a* 
pud eos ligna nafccrent'. Interrogatus etia lycurgus quaobre aduerfus 
eofdem holfes fepius expeditioes du cedas prohibuillenfcquo ue fepius 
inquifcrepugnare cofuefcentes belladi peritiam caperent. Quare 
lao quoqj regi no mediocri dandu crimini uifum e:quod cotinuis i 
tiam irruptionibus ac pugnis thebanosinrtruxcrit:qui lacedemoniis re 
fiftcrent. Propterea faucium Antalcidas cu cum uidiliet. Perpulchram 
ait: dodrine a thebanis mercedem recipisiquibus uel inuitis ac nefeiis 
pugnandi difciplinam tradideris. Alio etiam querente quamobrem 
uirginum corpora curfibus & ludatiombus ac difeorum iaculorucp iadi 
bus exercuiflet:quo inquifcradicatio gignendorum roburto principio in 
robuftis fumpto corporibus pulcherrime germinet.Ipfeq* partus robu-* 
fte perferentes BC facile BC pulchre doloribus refiftant:ac fiqua nccertitas 
acciderit:polTint BC pro feipfis BC pro natis BC p patria pugnare. Et cum 
uirginum in pompis nuditate quidam reprehenderet atq* cam quereret 
ut inquitaifdem quibus uiri iludns exercitate nulla eis recedant neqt 
Minerua 
Alcaiider 
Mincruachal' 
ciocca 
Mincruaopti- 
letis 
Leotychides 
Lycurgus 
Agefilaus 
Antakidas corporis uel uiribus uel ualetudine neq? animi ambi none ac ufrtute & 
ut etiam ob exteram gloriam fint animo elatiore.Itaq; de gorgonc uxo - 
re leonidx huiulmodi quoqj refponfum traditur.Nam cum qua:dam:ut 
uidetur peregrina ad eam dixiflet:fofe uos lacaena: uiris imperatis: refpo 
dirifofe enim nos uiros pari mus. Et cum eos qui nubere noluiiTent:a Ipe 
ftaculo gymnicis in ludis prohibuiiTcfceifdemqj ignominiam addidiilet 
effecit:ut gignendis filiis quandiligentiirime profpiccrent.Nam co hono 
re atqj obierua litta quam fenioribus limiores praertant: illos priuauit:& il 
lud in Dercillidan didum quamuis fpccdatus imperator edet: repraehen 
ditnemo.Et.n.aduenientiquifpiam e iuuioribus fubfellium nequaqua 
cefllt:inqmens.Nam nec tu mini qm aut 
quodam cur fanxiflet nuptui puellas fine dote dartfquo inquit ucqj ob 
egeftatem fine uiris ulle dimitterenturmeqj propter opulentiam expetere 
tur:fed quilcp potius fpe&ato puella: ingenio ac moribus in capieda uxo 
re moucretur.Ob id autem ornandi etiam ftudium ex urbe amouit. Ide 
cum nubendi tempus certum rtatuifiet tum mulieribus tum etiam uiris 
ad eum qui huiulce rei caufam quasrererirefpodit ut partus ei adultis 
niti ualmtiores ellent.Ad illum ucro qui miraretur: quod uirum fimul 
eum nupta cubare prohibuiiret:impcralVetq$:utplurimu diei cum aequa 
Iibusunaertet:no<rtesautem totas quiefcercricum fponfa uero 8£ clam 
& non fine pudore congrederctur:ait:ut & ualentiores corporibus quan 
doquidem ad fatietatem ufq? non coiuerint:& amando femper fint no ' 
ui:natofqj robuftiores praertent.Ad haec odorum pretiofumqj unguentu 
amouit perinde atq$ olei contagium ac pernidem.Itcmqj tingendi arte 
tanquam fenfiisartentationc.fitomiiibuscultusornatufcpcorporei opi 
cificibus fpartem inacceifibilem fecit:perinde ui artis prauitate artes in " 
quinantibus.Tanta uero illis temporibus mulierum erat pudicicia:tan 
tumcp aberat ab ea qua: porteris feculis fecuta eftmiulicr um procliuita " 
te:ut incredibile fit:cas fuperiore tempore adulterio obnoxias extititlc. 
Atq* Gerada: cuiufpiam hominis fpartiata: ueturtirtimi didum-celebraf': 
qui rogatus ab holpite quid apud eos adulteri paterentur: nam fe nulla 
uidere legem hac de re a lycurgo latam:iqt nullus o hofpes adulter apd’ 
nos fit.Subdente aut illo at fi fieret:idem inquit Gcradas.Nam quo inqt 
modo adulter fiat fpartaerubi diuitia: deliciae cultufqj omnis ornatuique 
corporis igtiominfe«c.Verecundia ucro ac decorum magiftratuumque 
obedientia 8C habetur in pretio-.honoraturqj in primis.ldem iycurgus ad 
eum qui popularem principatum in urbe conrtituendum hortaretur: ait 
tu primus in tuis aedibus popularem principatum facito. Pcrcun&ante 
uero quopiam quamobrem paruaadeo tenuiaque deorum immortaliu 
Gorgo 
Leonida* 
Dercyllida* 
G eradas facrificia flatuiflfefcqtio inquit nunquam ab honoranda diurna re defi - 
ftamus.Eftrum ea fola certaminia i n qmbus manus mius tollcretur-.excr- 
cerc ciues iu!TifFet:eiufce rei canfata percundanti quo nullus ipforii ait: 
laborando defatigariaiTuefcatlnterroganteetiam quodam quare fre- 
quenter caftra mutanda iuberetiut maiore inquit detrimento inimicos 
afficiamus. Alio iterum quanente quur turris oppugnare prohibui!i'et:ne 
inquit aut a muliere aut a puero aut ab aliquo huiu fmodi homine forto 
res interimantur.Item confidentibus thebanis de facrificio ac ludu: que 
leucothex prjeftarent:conillium deditrut fi quidem deam duceret: haud 
lugerent.Sin autem hominem arbitrarcntunnon perinde ac deat facnfi - 
carent.Rurfum quaerentibus ciuibus quo pado hoffium impetum repet 
lamus:fi pauperes inquit fueritis.nec alter magifquam alter interrogetur 
Ac iterum de muris quaerentibus inquit eam urbem quae uins non lateri 
bus cinda eet:fine muris nequaquam ee.braeterea fpartiatae diligentiam 
comae adhibebant quoddam lycurgi de hac re didum celebrantestquod 
& pulchros coma magis decoros:& turpes formidabilioris faceret.Mone 
bat autem qui belli infugam ueitilTenthoifcs uiciifentq$:eo ufqj nleque 
rentur:quoad foret uidoria confirmat:deinde continuo reditum faceret: 
liu modo no moris graecanici ee inquiens illos qui celTifient enecare: fed 
eam quoqj ee utilitatem:quod cum holtes fcirent lacedxmonios eis par- 
cere qui cederent:fulhnetis uero tollere:fugicndum utilius quam mane - 
dum ee ducerent. Atqj percundatc quopiam quamobrem holfium ca 
dauera fpolianda uetuiffetuie circafpolia tempus terentes inquit hcrcnfi 
in pugnando ncgligcntius:quiinpotius paupertatem una cum ordine 
feritarent. 
i Yfander cum a Dionyfio (iciliae tyranno ad eius filias pretioli 
tumptuofiordq? amidus mihi elfcntteos nequaquam accepit 
inquietis ucreri ie:ne hifce turpioies inderent'. Atpaulopoft 
ad eundem tyrannum ex eadem urbe Aridas miffus cum ad ipliim quo 
que dionyfiusduas mififlet flolasuufilfletqyutram mallet: acciperet ac 
portaret ad*filiam:ipfam inquit illam melius cleduram quare uti aque ac 
cepta abiit. Acer item Lyfander cauillator # admodum decipiendo ua 
riustuipote qui # i ullum in eo quod conducit:# honeilum in commo - 
do collocarct:aiebatuerum proflare mcndacio.Vtriufqj autem perinde 
ut expediret:# adlimattonem # pretium definiri. Ad cos uero a qui * 
bus uituperareturiquod plurima decipiendo ageret:pcrindc atq$ degene 
radet ab hcrculc:quodq* res non aperto marte efficeret fed dolo:furrides 
rcfpondebafcquoleonis non allequcretunuulpis pellem all uendam ee* 
Thebani 
Leucothea 
Lvfonder 
Dionyfiui 
Ariltas 
Miletum Et cum ab aliis accufaretur:quod qux Mileti furatus fiierafcnequaqua 
obieruarctiaiebat puerorum elle talis decipere:uirorum autem iuremra 
do. Idem ubi ad capra: flumen athenienies ex infidus uicilTefcac eos pG- 
Cillet fame:urbem cepit: fer ipfitq} ad ephoros:athenze capta: funt. Ad ar 
giuos uero qui de foli finibus cum lacedaanoniis difceptarcnttfeqj iuitio 
ra i is loqui dicerentrdiftrido gladio qui huius iquit ius habet:optimc de 
(oli finibus diflerit, Boet:os quo tempore per eorum agrum tranfiret: 
tumultuantis inter ie intuens mifit ad eos percun&atummtrum redis ha 
Ilis an declinatis per ipiorum agrum iter faceret. Et cum uir megaren- 
fis in publica concione audacius dicendi licentia apud eum uterctur:tua 
uerba o peregrine inquit duitatis indigent. Idem ubi corinthii defreif- 
fenfcad eorum muros profedus cum iaceda:monios timidi uiculos ado- 
riendo aipicerefclepufqj uifus efiet folTam tranfiliensmon uos pudet in - 
quit o (partiarie huiufmodi hoftes formidare:ad quorum moenia lepo. 
resob otiofiim inertemqj uitam dormiunriAd hxc in iamothracia ora- 
culum ei petenti facerdosutfibi diceret:iuffit:quod iniquiiTimum eliet 
a ie opus in uita perpetratum.Quare lyfander iterrogauit utrum tuo an 
deorum iufiu facere hoc oportetflllo autem prx metu iuflu deorum in- 
quiente.Tu ergo aifcabfis cminus:& ego illis iniquitatem enarrabo:fi p > 
cuudentur.Item cum a perla interrogareturrquam potiiVimum remp. Ia 
udarct:eam inquiriquae fortibus ac timidis pra:mia digna reddiderit. Ad 
eum uero qui dixi liet ipfum a ie & laudari U defendi :duo inquit boues 
mihi m agro funt.vtroq? autem fileutc:plane fcio:& qui nihil operatur: 
& qui operatur.Idcm cum a quopiam comuciis 'afficercturiait dici to cre 
brius o pcregrinellc:dicito nihil omittensifi tuum iis malis euacuare ani 
mum pollis-.quorum plenus uideris eile. Atqui poliero tepore cum poli 
eius obitum in contradictioc fociali Agefilaus uenillet in Lyfandri jedes 
quo li tteras de ea controuerfia confidcraret:eas enim Lyfander apud ie 
(eruabafcreperriTetqj libellum ad Lyiandrum de rep.icriptummtoporte- 
ret ab Euryprotidis ab Agiad % regnum aufcrreiatq; in medium pone- 
re & ex optimatibus electione faccrerquo non herculis polleris icd illi po 
tius daret' honosiqui talis foret uirtute iudicatus:qualis hercules extitifi 
(cricum ob eam ct ille in diuinos honores fublatus eet. Et hanc quidem 
oronem xdere & ad ciues efferre aggrelfus e:quo inde dcmonltrareriqd' 
latebat:qualis Lyianderfuifletciuis:# id quidem iis agens in Lylandri 
amicorumcalumniam:ataiuntCratiden qui per id temporis princeps 
inter Ephoros eetueritum ne oratio fi lecta foret: afienfionem faceret: 
tepradieudiiTe Agcfilaum dixifleque non Lyiandrum effodiendum ee: 
Capra flumen 
Athenienies 
Athenae 
Argiui 
Boetii 
Megarenfis 
Corinthii 
Samothracia 
Aoefilaus 
& 
Eurinrotida: 
a ■ j 
.uaL 
Cratid.cs fed cani potius oratione callide pfuafiueq? compofitam una cum illo de 
fodiedam. Ad hccc illi q cius filias ,pcati fucrant:deide poli obitum qm 
pauper cet inucntusieas abnucret:ab ephorismuldati funt:qm quem di 
Uitcm exirtimantes colcbant:ubi iufrum ubi frugi ac probum ex pauper 
tate cognofcetideipiciebant. 
Amertcs mitius legatus eu a quopiam ex illius loci hominibus 
m laudibus-fumtnis efferetur quod amicis pluribus abudaret: iter 
rogauifcaii exploratum haberet quonammodo abudas amicis 
pluribus periculum fadurus fit. Id alter cum item difeere quareret:ad - 
uerfa met fortuna experimentum faciet. 
fcandcr cum quidam dixifietargiuos male de ipfo loqui.Num 
n ergo inquitidant poenam :qui de bonis loquunt" male.Pcrcun» 
flante aut quopiam quare comam barbamqj nutrircnt:quoniani inquit 
ppriiis ornatus uiro e omnium pulcherrimus ac minime fumptuofus. 
Et cum ex atheniefibus quidam dixiiTct ocium Nicander admodum 
admittitismera inquit narrasiat non queadmodum uos:ut acciderit: ftu 
demus ncgociis. 
Anthcodas legatione in afiam fungens oftentantibus ei quibuf 
p dam murum & magnum & fublimcmper deos inquit peregri- 
ni:pulchra cit mulierum domus. Idem in acadcmia cum phi- 
Iofophi multa feriaq? differcrent:ac deinde Pantheodam interrogarent 
quid hi fermones ei nidercnt':qd uero aliud iqt:quam uti 
litatis habentes nihihfi minus uofipfis utamini. 
Autanias cleombroti filiusdeliisaduerfus athenicnics de lfula 
p dilceptantibus dicentibufqj ut fecundum fuam ipforum lege 
nccp mulieres in infula pariuntmeq? mortui humantur.Quona 
igitur:inquit:pacto hirc patria uobis fit:in qua necg fuit ucftru ullus: nec 
eri.*-. Exiilibus autem hortantibus ut aduerfus athcnicles exercitum du 
ccrerdicentibuiq? cum de ipfius laudibus i olympiacis ludis praedicaret? 
folos athenienfes aduerfus cum infibilaflc.Quid nam igitur exirtimatis: 
mquit.eos faduros:fi male affecti fuerintrqui bene affcdi infibilant. Et 
quopiam pereundante quur Tyrtaeum poetam duitate donarintVquo i 
quit nunq peregrinus nobis picee ile uidcatur.ad cum quoq; qui cu cor- 
pore elfct ifirmus:£ohfulerctaduerfus hofies terra mariqj dimicandum 
uifne igitur:inquit:tcipfum exutis uelhbus oftcndere:qualis es: qui no- 
bis pugnandum confulas. Idcm.fumptuofitatcm ueftis in barbarorum 
praeda cu-quidam admirarentunmelius elle inquit ipfos cc multifadun 
dos qquae multifliciunda funt poilidcre.at poli uidonam de medis ad 
plataas miVit praeparatam perfarum cama fuis apponcndam.Qrae cum 
Mamcrtes 
Nicander 
Argui 
Athcnicufcs 
Pantheodas 
Afia 
Academia 
Paufanias 
Delii 
Athcnienfes 
Atheninife 
Tyrtaeus 
Medi 
Plataeas mirabili fumptu eet:p deos iquifclurcho e pfes:qui cum tam multa hret: 
ad malfam uram ueniebat. 
p Aufanias plirtona&is filius ad illum a quo eet interrogatus:quam 
obre ex pnfcis legibus nulla apud lplbs mouere liceret:qm leges i 
gt uiris no legibus uiros oportet dnari, Item cu tcgxx poft exilium lace 
daemonios laudibus efferrefcait qfpia quur i git" non manfilti Spartx:fed 
fugifti ne medici quidemaqttapud eos qui bene ualet 
fed ubi funt xgtotantesrucriari cofuerut. Ad lllu uero q ab eo pc Cudar e 
turrquo pa&othracas uincere quirenfi medicum inquit conftituerimus 
ducem. Et cum medicus eum confiderarctidiceretqj nihil habes mali* 
Non enim te medico inquit utor. Idem cum ab amico quodam reprae 
henderetunquod in quempiam medicum malediceretmec eum tamen 
expertus nec ulla affedus iniuriatquoniam inqt fi ecm ifiu exptus:mini" 
me uiuevem. Inluper cum medicus ei dixiffet:fenex es fadustquia inqt 
no fum teufusmedico. Dicebatetiahucmedicueeoptimum:qui non 
fineret aegrotantis morbo marcefcerc:fcd quacelerrime fepeliret» 
p Acdaretus dicente quopiam magnum ce hollium numerum. 
go inquit eo maiorem gloriam confequemur:quo pluris enecabi 
mus. Quendam uero intutus:qiii taetfi mollis natura erafctamen pro 
pter modeiiiam laudaretur a ciuibus:ait nec uiros fimilis laudas 
dos elfe neqj uirorum muUeresmifi mulierem necefi‘itas:aliqua coegerit 
Idem cum in trecentorum numerum non eet eledus:qui honos in ur> 
be ordine praedabat:hilaris lubridenfcj abibat.ReuocabwuUte ab epho 
ris dC quid rideretunterrogatus iquit:quoniam urbigratuloriqua: me tre 
centos melioris habet emes. 
p Liltarchus leo i udae filius ad eum qui intertogafiettquam ob cam 
a primis regibus minus appellarcturrquonia inquit illis erat opus 
rege agiderat illorum polleris nequaquam. Et cum quidam patronus; 
carum ridicula dicerctaion cauebis inquit:peregrinae continua ridicula 
quo ipfc non fias ridiculus:quemadmodum i i luctatores fmnt:qtlife co 
tinuos i lu&ando prxftant. Item ad eum qui lufciniam imitaretur: libe- 
fius ait hoipeslufciniamiplam audirem. Dicente autem quodam ipm 
a quopia maledico laudari.-miror id quidem ait: ni me fortafic mortuu 
ei quis nuciarit. Nam bene loqui de uiuo nemme ille poteft. 
p LiftonaxPaufaniac filius cum atticus quidam rhetor m fritiam la- 
cedacmoniis obriceret:re<de inquit narras.Nam e gazeis omnibus 
folinos mali nihila uobis didicimus. 
p Olydorus alcamenis filius cum frequentius quis minitaretur ini- 
micismeiciusinqmt es maximam cruciatus partem abs te conlh> 
Paufanias 
Tcgxa 
Pxdarctus 
Pliftarchus 
Lufcinia 
Pliftonas 
Polydorus MeiTena 
mi* Idem cum exercitum aduerfus Meflenamteduceret: interrogauit 
quidam:an eet aduerfus fres pugnaturas.''minime inqfcfod in id agri Cep 
fedurum:de quo nondum eet fors habita. Argiuis aut rurfus poft trece 
toig illogte pugnam uniuerfis acie fupatis.Polydorum fodi hortabanfme 
oportunitatem praetermitteret:fed hoftium adhortus urbe caperet. 
Nam eu & uiri perifl*ent:8: uxores deferta: eflenfcid facillimu fadtu fore. 
Quare ad eos ait jequa pugna aduerlarios uincere mea fententia hone> 
itum eft.Scd qui de agn terminis pugnauerimusmrbem capere cupia> 
mus:iniuftum ee ducorueni enim ut agrum recuperarem:non ut urbem 
occuparem. Interrogatus etia quaobrem fpartiatx fortiter in bello 
men fubeunttquoniam inqt uereri duces non metuere didicere, 
p Ollycratidas ad regios praetores una cum aliis legatione fungens 
cum ab iis iterrogaretur: utrum priuati adefTent:an publica mifti 
ecnt:fi ait:impetrauerimus:publicae milii fijmusifin minus impetrauerl- 
musrpriuatim adfumus. 
p Hoebidas cu quida ante leuftrefo diforimen diceret:diem huc de 
monftraturum fortem uirumunquit multi diem illum ee faciun> 
dumtqui fortem uirum monftrare faluum poflet. Et cum in eo loco a 
clitoriis obfideretur:qui 8C difficilis eflet & exps aquae:fertur i ea foedera 
ueniffeait folum bello partum eis cederet:fi una focum fui omnes e ,pxi> 
mo fonte biberent.Nam fontem holtes pradidiis tenebant.Poft iufiurati 
dum uero coadtis omnibus qui cum eo aderantmoluilTe illi qui nollet bi 
bcrc:reginmi dare.Quod cu nemo admififlet:fed bibiflent omnes ipm 
ubi poft omnes dcfcendiiVet.at fefo a qua inlperfiflet:etiam pratentibus 
hoftibus adortum ee egroqj potitiim:pinde atqj non bibiflet. 
t Elecer ad eum qui dixiflet patrem maledidis i ipftnn uti: ni fi iis in 
quittdignus eem:haud pater uteref.Dicente aut fratre non aeque 
clues ei aduerfari atqj fibi:cum iilde tn paretibus natus fit. At iftud inqt: 
abfurdius.Nam quas ipfe nefcis:ego iniurias pati fcio. Interrogatus et 
quid mos apud eos eet:ut iuniores lenioribus a (Turgerent quo inquit ita 
hi hntes in maioribus natu honoradis maiore honore paretes pfequant: 
Et cum quilpiam eflet percundatus:quantum fubftantiae poflidereti 
plus inquit:quam fateft. 
c Harilaus i n terrogatus quamobrem Lycurgus paucas adeo tuliC* 
fet Ieges:quoniam inquit pauca dicetibus paucis et legibus opus 
eft. Percurante aut quodam quare puellas aperta facie: uxores aut ue> 
lata in propatulum ageret:quiainqt puellis uiri funt iueniedi:at uxoria 
bus uiri foruandi. Idem eum mancipiu quodda audacius ei aduerlareif 
ni ait:irafoerei:enecare te. Atqi infrogatus a quopiam qua putaret opit 
Argiui 
Polycratidas 
Phoebidas 
Clitorii 
Tclccev 
Charilaus 
Lycurgus mam ee rempub.inqmtd qua plurimi ciues inuicem fine (editione uelit 
de uirtute certare. Item cum quis pcu&arefiquur omnia deorum figna 
cum armis eent apud ipfos pofita:quo inquit nec quas in homines expro 
brationes obprobriaqj dicutunppter timiditatem in deos rcfcrarnusmec 
iuuenes mennes diis imortalibus preces habeant. Ad illum quoq? qui 
eet pcudatusiquare nutrirent comam:quoniam inquit ex omnibus hic 
& naturalis ornatus eft illime fumptuofus. < 
s Amiorum legatisplyxiore oratione utentibus dixere fpartiatar. 
F rima quidem obliti fumus. Pofhema uero ignoramus:quia res 
memoria exciderunt. Cum longa orator plyxaqj ufus oratione refpon 
fiones peteretrquas ciuibus referret:refer igit" dixcre:& te dicendo 8C nos 
audiendo uix defifle. Et ad thebanos aliquibus de rebus .contradiceres 
dixerunfaut fape minus opoitet aut plus poffe. 
1 Acon infrogatus quaobcaufam menti pilos plurimum nutris i* 
'.quo inquit canos intuensmihil agam ipfis indignum, 
a Lius cum eet quis percun£tatus:quare ficis brcuibus utiminiiquo 
inquit comminus cum hoftibus manus conferamus. 
1 A udante quopiam fortiiiimospugnatoresdacon iquit:in Troia, 
a Lter cum audiffet quofdam in cama ad bibendum ui cogi:non 
etiam ad edendum inquit ui cogunt', 
p Indarus cum fcripfilTet:Grasrias fuftentaculum athenasdacon ait:, 
gtatciam funditus ruiturarmfihuiufmodi fuftineat' fuftataculo. 
e* T cum quis intutus in tabula quadam pi&a laconas ab athenien 
fibus iugulari diceret fortes quidem athenienfes: lacon tempeftb 
ne fubdidit:& ii quidem in tabula. 
a !D quendam uero qui caliimniofa male dida libenter audiretda- 
con ait define aures aduerfus me benigne pradlarc. 
a D eum qui plederetur:ac diceretanuitus erraui:dixit quifpiam in 
«itus igitfetiam ple&ere. 
i N tu tus quida hoies q dii uita decedcrent:in fellis curulibus fcde^ 
bant:abfit inqt:ut hic fedeatunde no licet adurgere feniori, 
c Hii cum olim e cama abeutes i curia uomuiffent: curuli 
bufqj i fellis ubi fedebat ephori:deiecifl'ent:uathemeter primu q ea 
feciflent:inquirebant:an ciues ii eent.Vt uero chios extitiffe fenferut:pro 
clamauere chiis pmittitur lafciuire. 
c Vm quis amygdalas duplo uiliore pracio quam duros filices 
nire afpiceretmiiqd rari inquit funt lapides. 
1 Vfciniam cum qs uelliffet;ac parti inuenilfet cornis:ait uox hoc e 
aliud uihiL 
Lacon 
Pyndanis 
Chii Lacon 
1 Acon quis cum cynicum diogeng comple&i ftatuam jcream uu 
diflet in magna ui frigoris:percun6tatus cd:an rigeret.Quod cn 
ille negalTet:ait quid nam igitur magnum facis. 
T cum metapontino cuidam lacon metum exprobaret attame 
e inquit no parum alieni habemus agrhhic aut ait nofolum igitf 
meticulofi led etiam iniudi elfis. 
p Eregrinus qdam cum fpartaz re&us in crus indueret' cal - 
ceis:ait ad lacona.Nequaq tu lacon mea fententia quantu ego 
temporis tantudem ipfe dares fup pcdem.Qui excipies non.n.ftarc inqt: 
& ex anferibus qdem nullus e q no daret. 
c Vm qs artis rhetoricx laudibus efferetfraliqs facon ait. At p ge- 
minos ars fi ueritate no tetigerit:nec e nec unq fit futura, 
a Rgiuus aliquado cum dixifletimi’ ta fpartiatape fepulchra apef 
nos funt dixit lacon:at apud nos ne ullum qde: pinde 
atqj ii Cepe argos adorti edent at fparta argiui nuncj. 
I Acon captiuus cu iieniret.diceretcj prxco.Iacona uendo:incre 
pauit inquiens:captiuum proclamato. 
Vida ex iis militibus q apud Lyfimachu merebat:ab illo interro 
q gatus nunqd eet ex mancipus.Tu aiit putas inqtdipedio quat 
tuor oboloie lacona ad te iturum. 
c Vm thebani laconibus uidis ad leucdra ad ipfum Eurota eent 
&qdam ia&abtidus dicerctuibi nunc lacones fmitdacon ab iis 
captus no adfuntdnqt.Non.n.uos huc uenifietis. 
Thenienfibus rogantibus quo tempore urbem tradiderant. Sa 
a mum fibi dimittetcnt:dixemnt.Cum uedri fueritisttunc alios 
quoq* habere podulare.Ex quo etiam prouerbium illud e.Qui 
CcCe ipfe non habet: famum uult. 
u Rbem quanda cii lacedxmonii ui cepiflent:ephori dixerut: pe 
riit lu&atio iuuentutis.Non.n.podhac iuuenes hcbunt:qui eis 
repugnent, 
a Lia urbem rege pollicente fe penitus euerfu^. 
Na ea laconibus negotia plcruqj prxbuerat:nequac| pmiferunt 
inquientes nullomodo euertes:nec tolles iuuentutis cotem. 
Vdatibus pxdotnbas a pueros exerceret atqj erudiret:haud p- 
1 ficiebafcquo no arte fcd uirtute honori duderet.Itaqj Ly fander 
interrogatus quonammodo eum charon uicidet:ingenio in - 
quitatq; indudria. 
p fcripfiflet: 
utru amice fe ire uellet an hodiliter reipoderutaieutrum. 
Pereginus 
Argiuus 
Lacon 
Lyfimachus 
Thebani 
Leudra 
Eurotas 
Athenienles 
Samus 
Prouerbium 
Lylander 
Charon 
Philippus 1 Egatum quendam cum ad Antigonum demetrii filiu mififlent: 
eu muldtauererquoniam audilTent uocauiflc illum regem: quis 
medimnum annona: cuiqj a rege in caritate portaret, 
d Emetrius cum crimini daret:quod legatum unum ad fe mififlent 
Non igitur latis eft:dixerunt ad unum unus, 
f Lagitiofus quidam lententia optima cu tuliflet:hac qde admile- 
rut:at illo amoto lentetia alteri q honefte uixiflet infcripfcrut. 
f Ratres cum inuicem diflentirent:ii patrem mul&auere:quod fili^ 
os diffidentis defpiceret* 
p Saltem aduenam mul&auere:quoniam digitis cithara pulfaret 
d Vo pueri pugnabant:quorum alter falce alterum uulnerauit loe> 
tali Uulneredamiliaribus autem pueris cii is ect pugnam dimiflii 
rus:pollicetibus auxilium le laturos & illu q perculTerat interempturos: 
nullo modo per deos inqt. Non enim eftiuftum. Et enim ego fecif* 
fem hoc fi illum aflequi potuiflenv.fortifqj fuiflem, 
a Lter puellus quonia adedet tps:quo furari liberis pueris lege fas 
erat:quodcuq3 quis polfet:dabaturcg turpitudini depraehedi: ubi 
qui cum illo una aderant:pueri urnam uulpeculam fiirati ei 
da tradidiflcnt:& ii qui illam amiferaiit:quaffitum ueniflent: uulpecula 
hic lubiecit fub ami£tu:beftia uero exalperalcente ac pueri latus ad exta 
ufqj deuoranteme palam fieret:quielcebat.Sed ut demum poft illorum 
abitionem fa&um pueri afpexere:culparetqj dicentes melius fuifle mani 
feftare uulpeculam quam celare ad mortem ulqpminime quidem iquit: 
fed longe melius ee doloribus quam lbmno diem obire & qua hominu 
fermonibus diuulgari:q?ob molliciam turpiter uiuere curauerim. 
c Vm quidam in laconas in itinere incidiiVent:dixiflentcp fecunda 
cftis fortuna ufimam hinc nuper larrones abiercrdixerunt hi 
quaquam per bellicofiffimum Enyali unnfed illi potius ufi funt qui i nos 
non inciderunt. 
\ Acon interrogatus.quid fcireridixit liber ee. 
p Ver fpartiata ab antigono rege captiuus fa&us ubi ueniffetjaliis i 
rebus omnibus emptori parebat quafcuqj libero faciudas exiftia- 
bat.Vt uero ipauitmt matula ferret:haud paflus e inqcs no feruia. Et cu 
ille furrexiflenhicafcefa tefla ubi dixiflet difees emere: feipfum immifit: 
atq? obiit. 
a Lter cum ueniret:dicente quopiam fi te[emero:eris frugi: etiam fi 
minus inquit:emeris. 
a Lius captiuus cum uenirehaddete praecone mancipiu ua:nudare 
execcabilisanquitmo captiuum dicis. 
Antigonus 
Demetrius 
Flagitiofus 
Plaltes 
De iullica 
Lacon 
Antigonus ! Acon mufcam ifignis lcco habens in clipeo & hanc fafte n6ff ma 
iorem uera mu(ca:ubt deridentes quidam dixiJTent:hoc adlaten 
dum ee ab eo fadtumumo inquit ut manifeftus fia fic eni jpxime hoftes 
aggredior:ut hoc iniigiie lpforum uifui magnum fit. 
a Lter cum in lympofio lyra eet adducta.Non laconici inquit mo> 
ris eft nugari. 
fi Parti a ta interrogatus an iecura eet ad fpartam uia:i nquit: qualis 
acceiTeris.Leones enim eminus proficilcuntur a leonedepores au 
te uenamur ct intra tabernaculum. 
i N palarftrico manuum nexu cum proftratus quifpiam colludtato 
rem fruitra pulfaret:atqj ad terram traheret:ubi corpore defatiga* 
tus deficeretnllius brachium mordebat:# alter ait mordes olacon ficut 
mulieresaiequaquam inquit alter:fed ut leones. 
c Laudus ad bellum egreflusquibufdam eum fequentibus ac ride 
tibuscoiiuerTusait:malacapitanon eft cum hoftibus fugiendo 
pugnandum:led manendo ordinemqj tuendo, 
a Lter i&us fagitta cum uitam relmquerenfcnon hoc inquit fibi cu* 
xx ecquod moreretur led quod a molli ac lemiuiro fagittario eO 
fet occifus:egilfctcp i ple nihil. 
c Vm 111 tabernam meritoriam quis diuertifi*et:parandum($ caupo 
ni dedifTetoblbnium:ubi alter cafeum atqj oleum petifiet: ait: (i 
cafeuni habcrem:etiam oblbnio egerem. 
a D eum ucro qui lampin tegi netam beatum diceret: quonia ditiC* 
fimus ee indebatur: erat enim gubernator multarum nauium: Ia 
COII ait. Non attendo faelicitati: qua; pendeat ex funibus. 
< Vm quis dixiflet lacona mentirias rclpondit: liberi enim fumus. 
alii uero fi quando uera non dicunt-.plettendi funt. 
c Vm quis cadauer rectum filterc uelletiatqj nitereturmbi fadtis bm 
nibus id nequilfenper geminos ait intus aliquit ee oportet, 
t Ynnichus Thrafybuli filii mortem fortiter tulit* In hunc uero e*» 
pigramma huiulmodi factum eft. 
Exanimus pitanen clipeo thrafybiilus in acri. 
ConfoiTus feptem uulnenbus rediit. 
Paftus ab argiuis qua: ergo nulla gerebat. 
Tunichus hunc igni cum daretihac loquitur. 
Flere decet timidos oculis te nate (epulchro 
Condo meum ficcisac lacedacmonium. 
a Lcibiadi atheniefi cfi aqua: plurimu balneator funderet: lacon ait 
quidnam hoc utimmudo ualdeqj fordidopluspratbet* 
Lacon 
Spartiata 
Claudus 
Lampis 
Tynnichus 
Thrafybulus 
Epigramma 
Pitane 
Argiui 
Alcibiades P Hilippo macedonequaedam per epiftolam lacedarmoniis iperate 
ii refcripferimt.Lacedjemonii philippo:de quibus nobis foripfifti: 
non. Cum aut in agru laconicu philippus fecifiet ipeturae oes perire ui 
derentundixit ad queda ex ipartiatis.Qxiid nuc facietis o Iacones i Quid 
enim inquit aliud:qua fortiter moriemur. Soli enim graccorum nos libe 
ri ee ac non parere aliis didicimus 
p Oft aduerfam agidis pugna obfides Antipatro petete pueros qm 
quagjta.Etcories geres ait pueros qde mic datu ire:ne m<v 
lis moribus ibuerenf' pfia iftitutide puatimec ciues foret: fenes ucro aut 
mulieres fi ucllet duplo et pluris datu ireJio at grauit minitate nifi acri- 
pet publice rnderut:fi grauiora morte ipites facilius moriemur. 
f E nex i olympiis du ludus pageret'' fpedtare affedabariubi at fede^ 
retmo hebat.In mftos uero,pferius locos erat & cotueliat &cauillo 
recipiebatq? a nemie:Vt at a laccdxmonios uenit:pueri oes aflurrexere: 
plurefq* uiri ccflere locu. At carfis grjeris plaufu more admiratis ac fumis 
laudibus efferetibusdenex utmouit canuqi caput barba9 fenilcm & la- 
chrymaflet ait.Hcu miiero mihi ut oes graci q honcfta fint norunt: fed 
iis lacedaamonii utunf foli* 
f Erut at qda ide athenis quoqi accidifie.Na cu Panathensea agere 
tur:attici ipi fencpbris ifeqbanfrqppe q cu ut fufeepturi iuitabat. 
Si uero accederetmo recipiebat.Vt at petitis fere oiba ad lacedamionios 
uenit fpedtatorestoes e fedilibo alTurgetcs locu cedebat.Eo at facto mirifi 
ce turba deledata ifigtii admodu fignificatoe applaufit.atqj fptiata qs di 
xitPcr gemios atheniefes qde q honcfta ff' :ici u t: 116 a u t agunt, 
m Endicu s a laconc petiittat fi tibi inquit dedcro:cris paupior-. Tua: 
uero huius ieptitudinis q primus poncxerit:au<ftor e futurus quip 
pe q inerte te fecerit. 
1 Acon ubi quepiam uidifict:qui res diis imortalibus cogregaret nr 
hil ait curare deos:q fe eent paupiores. 
c Vm qs ad? apd turpe uxore Dphedifieriaffiide ait q tibi nditas 
a Lius oratore audiens:q magnos uerteret oronis abitus:& p geios 
ait:fortis qde ho hic ad nullappofitu iftruit:atq; exercet linguam, 
c Vm lacedxmona qs uenifierihonore ifpedto que i uniores feniori- 
bus praritabant.In lola iquit fparta fenefeere coducit. 
i Nterrogatus laco cuiufmodi Tyrtxus poeta eet bonus iquit: qui 
iuuetutis aios & cotumelia ibuat SCftulticia. 
a Lter cu in dolore oculopc egrederetur ad bcllu:8C aliqui ei dicerent 
quo uadis ita affc&us:autqd fariurus.Si aliud inquit nihil egero 
(alte hoftisgladiumhebetabo. 
Philippus 
Epiftola 
Agis 
Antipater 
Ethcocles 
Olympia 
Panatenxa 
Mendicus 
Lacon . Buris 
Spartis 
Xerxes 
b Vris 8C fpartis lacedjemonii ultro ad Xerxe» perfarum regem ad 
crutiatumcui acedaemon pro oraculo eratob noxia:profedi. Na 
caducatores a rege ad Ic miffos lacedaemonii occiderant: ubi ueniffent 
ad regem:iu(Terunt.quo uellctmodo fe pro lacedaemoniis interimeret. 
S ed ut ille admiratus uiros libcrauit:rogaretq;:apud fe ut manerent. Et 
quo nam pacto dixere uiuere hic pofumus patria legibufqj relidis S£ his 
uiris pro quibus tatum itineris morituri uenimus. Ad eum Indamus dux 
maiorem immodum rogaretrac fore diceretmt ii aeque honorarent'’ atqi 
illi:qui amici maxime apud regem ad dignitatem prouedi effent: dixe - 
runtlgnorare uideris nobis:cuiu(modi res clt libertas:cui mentis com - 
pos perfarum regnum haud praetulerit.' 
J Acon quoniam dic fuperiore hofpes cum dedinafletrpoftridic ue 
ro liratis ufus latge magnificeqj excepi t:i n Icendi t llrata:eaque pef 
fundabat addensrpropter haec heri ne in ltorio quidem dormiui. 
a Lter cum uemilctatheas:alpiCiens athenienfesqui pernas SCobfo 
nium proclamarcnt:& publicanos ac lenones gercrent:8£aliaiiiep 
ta opera agerentaiihilqj turpe ducerent ubi in patriam reuertiffet:percu> 
dantibus-exeo ciuibusqualiaeffcnt:quaeathenis uiderat:p fimulatione 
dicebat omnia ee honelfcr.orationeq? monftrabat omnia apud athenien 
fes honelta cenferi:turpe autem nihil. 
a Liusquapiam de re interrogatus rdpondit:non.Vt autem is qui u 
terrogarat:refpondiifet:tu mentiris: uides ne mquit:te uanum effe 
qui qua: norisiinterrogcs. 
u Enerunt aliquando lagati lacones ad lygdamin tyrannum. Vt ue 
ro ille differens fiepe congredi tardaretidicerent autem eum oibus 
in rebus molliter habererat ifti narrato dixere nos nequaquam p deos im 
mortalis ad ipfii uenilTe:ut paUellra cu eo luderemus:fe d ut differemus. 
I Acona quempiam cum quis mylleria edocerctuntcrrogabat : quid 
impium maxime egiffe fibi conicius effet. Hic autem ut dii ipfi no <■» 
ruiit.At ubi ille magis magifqj urgeret:ac diceret:omnino id eloq te opor 
tct:contra lacon interrogauit:cui me prius oportet eloqui tibi ne an deo i 
Illo autem dicente:deo.Tu igitur inquit abfcedito ♦ 
a Lter cum no&u monumentum praeteriret: ac daemonium quodda 
uidere uilus effet:incurrebat:ut id lancea tolleret:atque infigens iiu 
quit:quo me fugis bis moritura anima i 
a Lius cum optaffet ab leucade (eipfum iacercdocum infeendit: alti * 
tudineque infpcda auerfus ell.Quod cum ei daretur probroiinquit 
non exillimaram optioni alia maiore optione opus effe. 
a Lius in acie cum enet cnfem I hoftem demiffums:quoniam recep* 
Indamus 
Lacon 
Lygdamus tui ceciniflenfcnon etiam dcmffit.Qtiodam uero percundante:quur ho 
ftem que ceperatmo occidifletqm iquit melius e parere pncipi cj necare. 
1 Aconi cuidam cu in olympia uidus iterum e(Tet:dixit quis tuus ad 
uerlarius o lacon te melior fuitrminime inqrifed pfiernedo aptior. 
e Orum qui ad conuiuia ingrederentur cuique natu maximus mon 
ftratis foribus per has aitrucrbum nullum egreditur, 
e E cum nigrum quod dicitur ius apud eos maxime pbarctur adeo: 
ut feniores ne carnem quidem appeterent fed eam adolefeentibus 
cedcrentriertur dionyfius ficiliar tyrannus huius gratia emi ile laconicum 
adole(centem:eique imperaile :ius illud fibi pararet:ac fumptui nulli par 
ceretrquod cum deinde guftallefcoflfenfiis de(puifle:quocunque dixiile: 
o rex hoc ius tibi uefccndum eibubi te 51 laconice exercueris:# in euro - 
ta iaueris. 
i Acones ubi modice in conuiuiis biberint:abeunt fine funali. Non 
enim licet pergere pracuio lumine necg hanc neqj aliam uiam: quo 
affuefcat # ex tcnebrisac nodu fidenter intrepideqj proficifei. 
i Itteraspronecdlitate difeebant. Reliquarum uero diiciplina- 
rum admittebant nihil.Nec hominum magisquam librorum.Erat 
autem illa iis difeiplinamt honcfte parerentdabores conllantillime tole- 
iarcnt:pugnandoqj{aut uincerent:aut interirent. Degebant autem fine 
tunicha amidum unum in annum capicntes.Erantqj corporibus (quali 
di. Et qui balneis utplurimum unguentifiq; abftinerentDormiebanteti 
am una pro alis # turmis in thoris ex arundinibus £adis:quas fecus eu - 
rotam nafcentis ipfi conuehebant fummitates manibus non ferro con - 
fringentes. Per hyemem uero eos qui Lycophones appellantur fibi (ubii- 
ciebant thoriiqj immifcebant.Ea enim materia calidi quidda habere ui- 
debatur. Auare praeterea eos pueros qui probo eflent aimo: permiflum 
erat:coire autem cum iis turpiffimum cenfebatur:perinde atqj non ani - 
mus Ced corpus potius amareturrqui uero eflet accufatus perinde ut ad 
dedecustcongrediensus erat per omnem uitam infamis, 
m Os etiam fuit iuniores interrogari a lenioribus:# quo proficifcere 
tur # quamobrem atqj qui minus refponderettaut caulas nederet 
©biurgari.Qui uero fc praetente delinquentem non obiurgafief.pari ca - 
ftigationi erat obnoxi usrcui etiam deliquens ipfe. Et qui caftigationein 
molefte ferret:in magno erat opprobrio.Quod fi quis in delido eflet de- 
prxhenfusroportebat hunc quandam in urbe aram circuire ac uitupera- 
donem quandam in feipfum uerfu compofitam canere.Quod aliud ni - 
hil erat quam ipfum (emet obiurgare. Erat etiam mos non proprios du 
Uxatueteri patres atque his parere fed omnes etiam feniores uefecudia 
Dionyfius 
Eurotas 
Lacones 
Lycophonea profequi.Et illis in uiis cedere e fedilibulq? aflfurgcresquietiflhnecp tran> 
fire.Itaqj i us quilibet habebat non quemadmodum in aliis duitatibus 
fixorum filiorum # (eruorum ac poifeflionum fed atque proximi ac fua> 
rum rerum ut qnam maxime iis communibus uterentur:# perinde atqj 
de rebus domellicis curam gererent. Et qui puer a quopiam caftigatus 
ad prem detuli fiet: turpe erataudieti patrefi minus eum rurfus cadigaf 
fet.Credebant enim (ibi ipfis ex iditutione patria nil turpe filiis imperare. 
Vrantur autem pueri ex efculentis quidquid poffint: difeentes 
f hi quidem ingeniofilfime dormientibus aut negligetius cudo 
dientibus infidias tendere.Qui ucro fuerit dcprashenfus: uerbe 
ribus efuriaq; muldatur. Tenuis enim iis uiliiqj caena ed:quo fua indu> 
ftria indigentiam propuliantes audere callereqj cogantur. In faciundo 
autem conuiuio propeerea parfimonia utebantur: ut affufeerent repleri 
minc|:po(Tentqj famem ferre.Ita enim arbitrabantur uel ad bellum utilio 
res fbre:fi polfent etiam fine cibo labores tolerare:# continentiorcs tenu 
iorefip in multum ufqj tempus degerent a paucitate fumptus. Et fine 
obfouio degere asque atqj efcam omnem admittere id exidimabant: ad. 
meliorem ualetudmem corporum ab alimenti paucitate habitudinemcp 
accedere:putantes ii quidem ipium ipiritutmqui prae nimio alimento in 
profunditatem latitudinemqj premat:in altitudinem corpora non pref *■ 
fum attolere:£icereq? pulcherrima. Graciles.n.# macilenti habitus artuu 
agilitati paret:habitiores nero # camofionere fuo reludantur. 
D haec nemine minus modulis carminibufip dudebant. In iis 
a autem (limulus quidam inerat ad uim animi incitandam# ad 
impetum quafi furentem quendam atq? llrenuum inducedum 
Ac didio erat # facilis # (euerathabebatq? aliud nihibquam tum eorum 
laudationes:qui generofe fortiterep uixiflenf.ac praeclare #faufte jp (par 
ta occubui fient: tum etiam eorum uituperationesiqui metu id agere 
tredalTentpcrmde atqi triftem uitam miferamqi uixiJfent.Erat praeterea 
praeceptio quaedam atep iadantior excitatio pro astatum dignitate ad uir-* 
tutem.Tr.ibus enim choris pro tribus jetatibus in celebritatibus conditu-* 
tis unus (enedutis incipiens canebatNos olim fuimus robudi iuuenes 
Florentis ucro astatis alter refpondensuquicbat.Nos autem fumus:quod 
fi uelisipericulum facito. At pueritias tertius. Nos autem erimus multo, 
profedo robudiores. Atqj numeri primi illi quibus & in tripudiis # ad 
tibiam cum in hodes ferrentunutebantunut # fortiter # audenter age - 
rent:mortemcp contemnerent:incitabant. Nam lycurgus bellicae exerci» 
tationi dudium muficas admi(cuit:quo bellandi uaehementia modulatio 
ne temperata confonantia conuenietiamqj haberet,Itaqj rex aute quam 
Lycurgus pugnas iniret: laetificabat mulSsiquo & oratione prsclaraqj memoria di 
gna facinora pugnantes redderent. Quod fi quis prifae: muficas quic - 
quam tralgiederetur:haud finebat.Vnde etiam Terpandrunuqui & ue. 
tultitlimus cllet:& reliquis per id temporis citharoedis praritarefcac heroi 
cas res geltas laudibus efferret:ephori tamen mul&auere: ciufqj accepta 
citharam aflSxcrerquod unum folum ueruum ob Ioni uarietatrm fuper - 
fluo intendifiet. Simplicioris enim duntaxat modulos probabant. At 
Timotheum quoniam carniis modulis iluderefccphororum unus arre- 
pto gladio interrogauit: ex utra parte abfeideret: qui iupereilent ad le 
ptem neruos. 
Rjeterea omnem fepulchrorum luperftitionem Lycurgus fultu 
p lit concedens 8£ in urbe fepeliendos mortuos & fecus (acclla 
habenda monumenta.Piaculaq} amouit:&nequid una fcpeli - 
rent uetuit:led condentes corpus puniceo anu&u 5C oleae frodibus jeque 
omnis circundarent.Infcriptlones quocg qux in fepulchris 
it nifi eore:qui belli obiflcntltemcp & lu&us & lamentationes. 
D haec peregrinari eis non licebat:ne externis moribus ac malis 
a umendi dilciplinis imbuerentur. Atqj ne peregrini qui in ur - 
bemconfluerent:malicuiufpiam doftores ciuibus exiilerent: 
eos urbe exigendos llatuitEi autem ciui quifquis puerorum mllitutio - 
nem minus feruaffericiuitatis iura communia non erant. Quidam uero 
tradidere quicunq? etiam peregrinus ciuilem exercitationem feruauifiet 
pro Lycurgi (ententia eunvparticipem fadtum portionis initio coftitutse» 
MuGc 
Terpaiidet 
Timotheus 
Cariin moduli 
Lycurgus 
Aendere infuper non licebat, Vicinorum (eruis jeque ac pro .» 
u priis uti mos erat.codem modo & can lb us & cquismifi iis opus 
eflet heris.Et in agro fiquis re aliqua egeret:ubi aperuifiet:por - 
tafletqj poflefloris res neceHariasiobiignatum penum relinquebat» 
N bellisamidibuspuniceis utebantur.Tum enim coloreis ur- 
i lis uideturitum coloris fanguioientia plus metus iperitis prjebet 
tum etiam ne apud holtes laetis clamoribus icrebrclccrep fiquis 
eorum (aucius fieret: fed lateret illos id potius propter utilem coloris 
Gmiiitudincm. 
Vm imperatoria calliditate uicerint hoftesanarti bouem lacrifi 
d cant.Quandocunqj autem aperto pradio:gallum:afiuefacien - 
tes fi quidem dudores fuos non lolum bellicolos efie uerum eti 
tm imperatoria calliditate allueiaq? pollere * 1 Vpplicationibus & optatis addunt iniuriam pati pofie, Eorum 
autem fupplicatio erat propter bonas adiones qua: pulchra funt 
dare:& amplius nihil. 
u Enerem colunt armis praeditam atqj deos etiam omnis & foemf* 
nas:& mares lanceas habere faciufctauquam omnes bellicam uirtutem 
habeant. Adduntqj praeterea qui puerbio utuntur. Qui manum ad ali- 
quid fert uocare fbrtunamtperide atq* oporteat deos iuocareicum quid 
aggrefluri aduriq* funtifecus uero minime, 
e T quo pueri a uinofitate abhorrerent:eis mancipia madida mon 
lirabant. 
m Os eis fuerat ne ianuas qde pulfare:fed clamare extrinfecus ♦ 
p Edinibus non ferrcisifed arudineis utebatur. 
Omcedias & tragoedias nequaquam audiebat:quo neqj ferio nc 
c qj ioco audirent:quae legibus cotradicerent. Archilochum poeta 
cum eet lacedaemone eadem hora expulere:quoniam accepifient 
eu poetice fcripfilTe melius ee amittere arma qua mornSic enim ait. 
Afpida quae circa periit mihi callipon alto 
In luco.Saion poifidet ille meam. 
At caruifle armis quam mortem occumbere praeflat * 
Afpide pro capta mox melior dabitur, 
p Vellis & pueris communia funt facra. 
f Ciraphidan ephori muldauerufcq? a multis iniuria acciperet, 
f Cutacum militem interemere:quoniam telam quandam in fat- 
tumfimpofuiiret. 
a Dolefcentem qui in gytnnafio uerfaretur.quoniam uiam qua: ad 
Pyleam duceret:nefeiebat:punierunt. 
c Ephifophota q poffe diceret de qua uis re die totu differcie:eiece- 
rutuqetes oportere bon 11 oratore rebus pare hre oronem. 
P Veri apud eos cafi uirgis totu die in ara Orthia: dianac ad morte 
u% perfepe tolerat hilares ac gellientes:a:mulatc€ uidoria: in ice 
cotendentesiquis ipforum SC diutius & magis uerbera tolerant. Et qui ui 
dor euaferitttam illu liris darufep habetur qua qui maxime. Dimicatio 
uero ipfa uocatur difflagellatio:fit autem lingulis annis. . 
U Num uero id quoddam ex pulchris uifum efl bcati% iflitutis:qcf 
exhuberantiam ocii ciuibus Lycurgus iuenerit.Nam i fbrdida aj> 
te uerlari nullo modo licebafcat ne in quatfluaria quidem: qua: opero-* 
fam congeriem negcciationefqj contineret:fecerat enim diuitiasfic fper 
nendas & contemnendas omnino ♦ Verum mancipia eis agrum co- 
lebant: redditumque ferebant antiquitus conftitutum. Eratque exe* 
Ventis 
Archilochus 
Diana orthia crabiIc:G quis plus mercedis quenquam pofceret:quo & illi.pptcr lucrum 
minifteria libeter exequerentf:& hi ne rurfus plus quaererent. 
Rohibebant" etiam &ee nautae & uiti nauali pugna. Veru cum 
p polteriore tempore pnaualem pugnam maritimi principatus 
potiti eiTentrrurfum cum ciuium mores inquinari intueretur: 
deftitere.Sed rurfus mutatione funt utuquemadmodum in aliis rebus oi 
bus.Et enim conuedis ad Iaccdasmonios pecuniisqui conuexerant: iis 
morte damnati funt.Nam Alcameni & Theopompo regibus oraculum 
redditum eft fbre:ut auaricia periret Sparta. Verumtame Lyfander cum 
fedlTet caphuos Athenien(es:8C auri multum & argeti inuexit & hi qui - 
dem exceperut:uirumqj hoiiorariit.Itaq? Lycurgi legibus cum urbs utere 
turuufiuradumqj feruarettgtecia: prmcipatum bonitate legum & gloria 
anosquingetos tenuitCum ea uero paulatim tralgredcretur: & habedi 
auiditas diuitiarumqj ftudium iuaderet:tum uires dimmtnute funt tum 
(ocii propterea funt eos exofi. Attamen quis ita haberet:poll philippi ma 
cedonis ui&oria m ad chcroniam cum omnes eum grxei & terra & mari 
imperatorem appellaifentac etiam Alexadrum filium poft fuios euerfbf 
que Thebanos:foli lacedasmonii licet urbem fine muris haberet: dfentqj 
admodum pauci ob cotinua bella:tum etiam loge imbecilliores:6C qui m 
cile capi polfentrtame cum breues admodum quafdatn lycurgi ilbturio- 
nis icitillias adhuc fcruarctincqj una militarut nec cu his nec cu aliis dei 
ceps macedonicis regibus neq; in comune coceifum ingredi funt:neque 
tributum tulerunt:quou(qjdefpe<5Hs omnino lycurgi legibus a propriis 
ciuibus in tyranida acti nec amplius quicquam ex patria mftitutione ler 
uates &a!ioi# eflfedti fimiles fupiorem gloria clationeqj amiieruntdferui- 
tuteqj migrauerut:ac nuc queadmodu alii graeci rotnanis paret. 
Rgileonis brafidas mater cum eius filius diem obilfet.ut aphi - 
a politas quidam qui fpartam uenerant:eam adifientauterroga - 
uit:fi decore & pro (parte dignitate filius obierat.Magnifican - 
tibus uero illisatqj dicentibus illum omnium in opibus 
optimum fui(fe:ait o hofpites & equus qdem filius meus dC bous fuit ue 
rum multos habet lacedasmon illo meliores. 
Orgo cleomenis regis filiacum ariltagoras milefius cum hor - 
g tareturmt bellum aduerfus regem pro Ionibus gereret:gradeqi 
polliceretur pecuniam:8C quo magis is contradicebat: eo plus 
hic pecuniarum addrret:corrumpette inquit pater peregrincllus ifte: ni 
derius asdibus eieceris. Et cum ei aliquando pater imperalfetmt cuida 
mercedis ratione frumentum darettaddidiifetqjidocuitenim me uinum 
facere mitms.Ita o pater inquittquando uini plus potabitur.bibetcs etu\ 
Alcameii 
Theopompus 
Lyfander 
Lycurgus 
Philippus 
Cheronia 
Romani 
Argiteonis 
Amphipolitae 
Gorgo 
Iones delicatiores ac deteriores futuri funt Atariftagorati cum a quodam ex fa 
inulis caldari afpiceret:pater inquirinuquid peregrinus ifte manibus ca > 
rct t Eadem cum peregrinus quidam molliter otio ftuderet illum urges 
atq; extrudensmo hinc iquit abisiqui necquje mulieris jfunripotes. Inter 
rogata uero a quapiam attica:quur folas uos lacaena: uiris imperatisrqa t 
quit fobe etiam uiros parimus.Ad poftremum cum uirum leomdan ad 
thermophylas egredientem hortaret":ut fe fparta dignum oftedcret: inter 
fibi agedum effetus ait:ut & bono nuberet:& bonos pare 
ret liberos* 
Yrtia cum aliquado ex eius filia nepos Acrotatui ex quadam pu 
g erorum pugna multa cepiffet uerberateffetqj domum delatus 
ut mortuus:domeihcis familiaribufqj fletibus.Non tacebitis ait 
monftrauitenim cuius effet fanguinis.Nec iquit fores uociferandi funt: 
fed curandi.Cum nuncius ueniffet ex creta:qui acrotati mortem nuda 
ret.None ait:erat cum iret aduerfus hoftestaut interficiendus ab illis aut 
illos mterfc&urus.Libetius uero ait eu mortuu audire p matriiqp & urbis 
& fuopc maiore dignitate:quam fi uiueret oe tempus ignauus. 
d Amatria cum filium audiffet & timidum & fe ipfaindignu: ubi 
adueiiiffet:enccauit:infcriptifq$ hoc epigrama% 
Hunc timidum mater damatrion ipfa peremit 
Nec dignum matre nec lacedacmonium. 
a Ltera lacuna filium qui ex acie fugeratdnterfedtriquies no meum 
eff hoc germema qua hoc eft epigramma. 
Vade malum germen.tencbras peteiquenqj perofus 
Eurotas cernas nec fluat ad timidas. 
Si catulus nequam perrexcrisato fub horchum 
Nec fparta dignus nec generis titulis. 
Alia cum filius in acie cecidiffetiait 
Sic flendum timidos:hilaris te nate fepulchro 
Condo meum pariter & lacedamiomum. 
a Vdies quaedam quod 8i feruatns filius effet:fugiffetqj ex hoftibus 
jferibit ei Mala de te fama diflufa eihaut hac nuc elue:aut ne fis. 
a Lia cum filii fugiffent ex pugna:ad eamcp uemffent.Quo iquit ue 
tis fugietes'ignaua mancipiatan huc unde egreffi eftis regreffuri t 
Si ea quidem fublaris ueftibus pudibunda cis ondens. 
p V aedam filiu aduenietem intuta peudata e:qd ageret priarQui cu 
dixiflefcomnes periere:fublatam tegulam in eiitn immifit:atqj 
terfedt.Inquiens te igitur malum nuncium mifere nobis. 
q Vodatn matri narrante generolam fratris mortem deinde non tur 
Ariftagoras 
Leonidas 
Thermophi 
ItC 
G yrtia 
Acrotatus 
Creta 
Acrotatus 
Damatria 
Epigramma 
Epigramma 
Epigramma 
Epiffola pe tibi ert ait ab huiufmbdi comitatu aberaffe i 
c Vm quedam filios quinq? quos habebat ad id bellum cmififiet: cp 
in fuburbiis gerebatunftetilfctq} expedans euetum pugnas ubi qs 
aduenitatqj percundanti fibi niiciauit filios omnis obiflerat no hoc in - 
quit percundabat ignauum macipiunufed quid agitpatriarqui cum di- 
jriflet ab ea uidoriam efle:libeter lgit ait:accipio etiam filiorum mortem 
f Epelies quasdam filiu ut tenuis quadam anicula accedes dixiflet 
' o mulier fortuna:per geminos bona refpondit.Et enim qua gra - 
tia eum peperirut pro Sparta morere hoc mihi contigit. 
m Vlier quadam Ionica cum ob quendam pannum fuum gloriare - 
tur cumqj pratioftimilacana monftratis quattuor filiis qui decori 
eflent. Talia inquit efle oportet honefta ac bona mulie > 
ris opera:8C hifce iadari atqj extolli * 
a Ua cum de filio accepiiTet: ut male a pegrinatione reuerteretf:fcri> 
pfitMala tibi fama diffufa eibuel hanc abiiccmel morere, 
f Imiliter etiam cum choirum exules fpartam ueniflentrpradaretur 
ualde accufabantQuem ubi mater Teleutia acccrfiflet:& ea quo 
rum accufabatunaudifletiibiq; filius delinquere uidereturditteras ad eu 
deditMater pradareto. Aut age meliora:aut illic mane.Nam Si fpartam 
ueneris:de falute tibi defpcrandum eft. 
a Ltera filio qui eflet iniuria acculatus.Nate inquit aut crimine aut 
* uitateipfumabfolue. 
a Lia claudum filium pramittens in aciem. Nate ait: cum incedis : 
memento uirtutis, 
a Lia cum filius ab acie pede uu/nerato reuertei eturmahcmentercp 
doleretSi uirtutis inquit nate memineris: cum non dolebis: tum 
etiam eudebis. 
1 Acon belli uulneratus nec ualens icedere quadrupedum more iter 
faciebatis quoniam ridiculo eflefccum uerecundaretunait mater: 
& quanto ell nate melius ob fortitudinem Iatarhquam ob ridiculum fa - 
tuorum uerecundari, 
a Lia cum filio iterum clipeum traderet:eumque hortaretur.Nate in 
quit aut hunc aut inhoc. 
a Lia filio qui ad bellum proficifcebaturrcum traderet clipeum: huc 
ait tibi pater feruauit femper. Quare tu quoque uel hunc ferua: 
uel morere. 
a Lia ad filium q diceret paruum habere enfem; ait adde etiam in 
ceifum» 
Epiftola 
Chii 
praedatetus 
Teleutra 
Epiftola 
Lacon a Lia cum audi flet filium f acie fortiter agendo interifleimeus elm 
inquitetas. Ac cum de altero accepifle:quod prae timiditate ferua 
tus eflet.Non enim eras inquit meus» 
a Ltera cu audiilet filium in pugna mortuum ee:ait. Qucadmodu 
locatus fuerat:eum ponite fuppleat aut frater illius locum, 
a Lia cu publica populi totius popa frem in acie 
uidorem mori ex uulneru multitudinc.Itaqs minime corona po- 
fuit:fed exultans potius ait ad proximas. Vt multo melius e amicx i acie 
uictorem monrqua olympiorum fupatorem uiuere, _ 
c Vm quidam forori narraretgenerofam ipfius filii mortemrilla in-' 
quit:fiquid propter illum laetata fum:tantum jppter te maereo: qui 
praeclarum comitem reliqueris. 
1 Acaena qs interpellauidan fe uitianda concederedhaec aut inqt:eq 
dem cu puella eemtdidici parere patri:8C hoc cgi.Muller aut uiro» 
Si ergo me iulta rogadhuic manifeftu faciat primum, 
u Irgo paupercula iterrogata quam marito dotem daretfpatriam in- 
quit pudicitiam. 
1 Acaena interrogata an coiffet cum uiro minime ego inquidfed il-* 
le mecum. 
c Vm quaedam eet clam compraefla:fcetumq? perdidiflct: fic nulla 
emifla uoce fe coitante toleranteq; pftitidut & petes aliofq; proxi> 
mos latueridcu abortiuu facerct.Nam dolorum magnitudine uicit fce** 
ditas:quae turpitudinem eft adorta. 
1 Acaena cu ueniredinterrogata quid fciredait fidelis efle. 
a Lia in captiuitatem a&a idetidem interrogatmbene inquit admi> 
niltrare rem familiarem. 
i Nterrogata quaedam a quopiamtan bona foredfi Ce emerit: equi- 
dem edam fi non emeris. 
a Lia cum ueniredpraecone peudante quidna fciret libera inqt ee* 
Vt autem emptor qda indigna libera ipaifedinqens gemes: qm d 
biipfi hmufmodi polTeflionis inuiderisifeipiam exegit. 
Olympia 
Lacaena 
Virgo 
Lacaena 
Lacaena 
Mediolani KaLo&obpe.M.cccdiiii. FRANCISCVS PHILELPHVS FEDERICO CORNE 
LIO SALVTEM. 
Vod multarum legum mentionem fadtam inucnias:& a- 
pud.M.Tullmmciceroncnr.& apud. T.Liuium aliofque 
q ueteres fcnptoresmeq* quid legib us illis contineretunaut 
quam ob caufam latas fuerinfcfaais intelligas:ob eaeg rem 
quid ipfehabeam ccrti:fcire aipiasrnon teneo diutius te 
fufpenfum. Itaqt leges easrque crebriores funt magifqj neceflfarie:quo 
facilius Hclarius ueterum oratorum atqj hi flori eorum & ipfbrumquoqj 
iurifconfultorum feripta locis fuis comprehendantur.hifce litteris fubie 
ci, Vale. Ex Bonaniaaii.idus Apriles.M.cccc.xxxix, 
Lex pompeia. 
Gnatus Pompeius ftrabo uctetibus incolis tranipadanis ius latii dedit:82 
quod cetere coloniae latinx habebant:idcft ut petendi magiftratus &ci 
uitatis Rome ius adipifeerentur. 
Lexportia. 
Fortia lege non licebat interfici ciuem Romanum uerum uirgis uerbex 
r ari, H oc autem fignificatunquod ea re tolleretur dignitas cmilis:& re 
d igercturi feruum:quiatandem faciebatferuum. 
Lexfabia. 
Fab ius adiecit poenam iisjqui non certo numero ut ante fuerant defini > 
ti‘. deducerent: 6C fe&arentur candidatos in campum comitiorum 
tempore. • 
Lex Clodia. 
P.Clodiu > rr.plebis legem tulit pernicioiam.L.pifone & Gabino confit 
libusmequis per eos dies quibus cum populo agi liceret:de celo feruaret 
contra legem fufiam 5C Aeliam. 
Lex cinthia. 
Cinthius legem tulit:qua cauetur antiquitus:nequis ob cam orandam 
donum pecuniamue acciperet. 
Lexaurelia. 
A urelius cotta pretor legem tulit quibus temporibus uerres a Cicerone 
acculatus elbqua communicata funt tudicia fenatui & equitibus roma* 
nisfif tribunis erariis. 
Lex oppia, 
M.opus legem tulitine fuperfluo ornatu mulieres Romane uterentur r 
neue pilentis id ell redis penGlibus ueherentur neue plus uncia in auri- 
bus appenderent-. Lex pompeia 
Gn.pbmpeius magnus legem tulit:ut quarilores fuffragio populi ex iis 
qui confules fuerant:crearcntur. 
Lex ualcria. 
Valerius publicola legem tulit:ut nulli magiftratui liceret corpus Roma 
ili ciuis ididta ca condemnarediceretqi danatis ad populum prouocare. 
Lexaquilia. 
Aquilius legem tulit de dolo malo de fraude de dcceptioe de Gmuktoe. 
Lexacilia. 
Manlius acilius glabrio legem tulit de pecuniis repetundis (eueriflima: 
qua ne comperendinari quidem reum finit* 
Lex uetonia. 
Veconiuslegemtulitnequiscenfushoceftpecuniofus heredem unica 
reliqueret fiLiam.Erat autem cenfus ille:qui centum millia feftertium ia 
profeffionem detuliifet. 
Lex calphurnia. 
G.calphurnius pilo legem de ambitu tulit fuo con(ulatu:qua: pratter ali 
as poenas peccuniaria etiam poena fuerat adie&a. 
Lex gabinia. 
Gabinius legem tulit:qua bellum Gn.pompeio de periequendis piratis 
datum eft aduerfus.L.Trebellii tr.plcbis interceffioncm. 
Lex papia. 
Papius ciuis Romanis lege tulitrut pegrini urbe Roma utiphiberentur» 
Lex latoria. 
Qu.Latorius cum adolefrentes in contradhbus circuueniri (olerent: pce 
nam eorum deceptori adiccit. 
Lex clodia .i. 
Clodius tribunus plebis legem tulit annoniammt frumetum populo qd 
antea fenis atris ac tnentibus i fingulos modios dabit'.gratis daretur. 
Lex clodia.ii. 
Clodius idem Tr.Plebis legem tulit de collegis reftituedis:qus lex ex (er 
uorum fxce conilituta dicitur. 
Lexclodia.iii. 
Clodius idem Tr.plebis lege tulifcneque cenlbres i (enatu legedo 
tirent:neue qiia ignominia afficerefcnifi utriufqj ceibris fentetia danatus 
eflet. Lex i udiciaria aurei ia. 
Aurelius cotta iudiciariam legem tulitrcu eflet prxtonqua 
ta funt iudicia fenatui:& equitibus romanis 8C tribuni aerariis; ut ex us 
tribus ordinibus le&i iudices res iudicarent» Lexuaria, 
Qu.uarius tr.pl.legem tulitmt quaereret'de iis:qu6rum 6pe confilioue (b 
cii cotra populum Romanum arma fiumpfifient. 
Lex corneIia.i. 
Cornelius conful rettulitin (enatumtquoniam exterarum nationum le> 
gatis pecunia mutuo daretur ufura turpiaqp # famofa ex eo lucra fieret 
nequis legatis exterarum nationum pecuniam expenfam fcenerarct. 
Lex cornclia.ii. 
Cornelius idem legem tulit:nequis in fenatu legibus (clueretur: fiifi (e> 
natores ducenti adfiiiiTentaieu quiscum ablblutusefiet intercederet: 
cum ea de re ad populum ferretur. 
Lexcornelia.iii. 
Cornelius ide lege tulit:ut praetores cdidis Tuis perpetuis ius dicerent. 
Lex licinia # mutia. 
P.liciniuscraflusorator:#.Qu,fcaeuolapont.max. ldeqj orator: & uiris 
confiiltus duo omnium (apientiflimi confides lege de ciuibus regundis 
tulerunt i eorum cofulatiucu Cumma cupiditate urbis Romae italici po * 
puli tenerent?:# ob id magna ps eorum p ciuibus Romanis fe gereret: 
necefiaria lex uifa efbut in lux quifqj duitatis ius redigeretur. 
Lexiunia. 
M.iunius filuius coful cum.Qu. caeciIio metello numidico legem bello 
crimbrico tulit:quod diu praue fimul # infeliciter geflum e ppter dimb* 
nuta militiae ftipedia. Lex manilia. 
Manilius tr.pl.legem tulit:qua gn.pompeius magnus bellum aduerfus 
regem ponti.Mitridatcn extra ordinem gereret. 
Leges (aeratae. 
Poft exactos reges anno.xvi.cum plebs propter nimiam potentium do> 
minatione i monte lacru trans anienem (ecefllflet:# ibi armata cofedifi* 
let.duos pmos tribunos crearutiq deidead numepe.x. audi fiunt:# lege 
codixerunfquibus fiuu in patres ius tuerentunpriufq in urbe reuerteren 
tur.Vnde & (aeratae dicunt?ad patru plebiiqj cocordiam ptmeiites. 
Lex cafifia.i. 
Cafilus longinus.L.fiiius legem tulit:qua populus per tabellam fuffra> 
gium ferrct.G.Mano #.G.Flacco confiulibus. 
Lex cafiia.ii. 
Cafllus ide altera lege tulit ad minuedam nobilitatis potentia:ut que po 
pulus d anafiet:cuiue iperi u abrogafietd (enatu ne eflet. 
Lex aurclii cottae. 
Aurelius cotta legem dedit:cum Syllaad diminuedam plebis potetiam multos cum ei magiftratus ademifletait plebi liceret interceptos magi> 
ftratus capere:& coicata funt iudicia fenatui 8C equitibus romanis & tri 
bmarariis.Vndc 8£ lex iudiciaria dida eft. 
Lexrofcia 
L. otho conful legem tulit:ut in theatro equitibus romanisordi > 
nes quattuordecim fpe&andi gratia darentur. 
Lexplotia 
M. fyllanus legem tulit cum eflet tr.pl.gn.pompeio ftrabonet&X. 
portio catone cofulibus:qua tribus lingulas ex eo numero quinos denos 
fuffragiocrearenfcquieoannoiudicarentexeo fa&urn elhut fenatores 
quo® in eo numero eilentmt quidam etiam ex ipfa lege. 
Lex fatyra 
Satyra lex eft qua: uno rogatu mfta limul & uaria comprehenditmt uut 
tifncftubctifneiVt cum iugurtha bellum componatur i elephantos tra* 
dat omnis.'’tranffugas reddat uniuerfos. 
Lex othonis 
Otho tr.plebis legem tulifcnequis in ordine equeftri (pedaturus (ederet i 
ni(i feftertia quadringentamillia poffideret.Quod (i contigeret qlqs eet; 
fiue igeimus (iue libertusuter eqtes fpe&are ei liceret in gradu.xiiii. 
Lexfcatinia 
Scatinius legem tulit:qua puerorum concubitores graui fupplicio affice 
rentur:quos crpcreHOKoiTaaf arlenocoetas uocant ♦ 
Lexiulia 
G.iulius cadar lege (anxit: ne adulteri fbret:dephefi at fupplicio dederef. 
Lex mamillia 
Mamillius tr.ple.legem tulit:ut quando res a nobilibus aduerfe gefta: fit 
erantretiam ii ad magiftratus gerendos admitterentur: quorum maiore 
i romana repu.mratus no exercui det:huiu(modi at hoies noui appellat'. 
Lex Sempronia 
Sempronius gtachus legem tulittqua frumentum e publico diftribucre * 
tur populo romanojquae frumentaria di&a eft, 
Lexhortenlia 
Qu.hortenfius dictator cum antiquioribus temporibus patricii plebi(ci > 
tis nequaquam tenerentur:eam tulit legem:ut eo iure quod plebs ftatuif 
fet:SC patricii & omnes quirites tenerentur. 
Lex annaria 
Aunariam legem appellanttqua: modum annorum finit {quibus magi * 
ftratus capmndi poteftas fit. 
Lcxxlia SCfufia. Aelius &;FuGus tribuni plebis fua auctoritate legem tulerunt nequis per 
eos dies quibus cum populo liccrettnon nifi de cado fcruairet:quippiam 
ageret. Lex aterina; 
Lex aterina coftituit:ut cum mos prifcus fui flet irrogada: mulCfe per ma 
giftratus o uis aut bouis noie:ouis ane deno:bos aut ane ceteno definiri i 
telligatur. Lexfalcidia. 
Falcidius legem tulit: qua cauetur: ne plus legare liceret q lege clodia: 
ut emptorum bonorum eit uncias nouem: idqj ipforum teftatorum gra 
tia prouifum eitob ldrquod planumqj mteftati moriebantur rccufanti< 
bus fcriptis heredibus p nullo aut miuimo lucro hereditatis. 
Lex flauia. 
Flauius inter iudicia publica coftituit de plagiarrisxum quis TrAcrytotcf 
plagioes ideftobliquis&L infidiofis pollicitationibus feruum a domino; 
uel filium a patre fubtrahit uel etiam pecus* 
Lex iulia. 
Iulius cadar lege de peculatu (anxit i eos:qui rem uel publicam uel reli* 
giofam uel facram furati funt uel furatibus miniilenu adhibuerit: uel q 
furta icietes fufcepitrquos uel capitali aiaduerfione ueldeportatois poe< 
na pu niri iufiit. Lex cornelia. 
Cornelius legem in eos tulit:quae 8L teftametaria uocaturiqui tcftamem- 
tum uel alias tabulas fallas fcriplerit:fignauerit:recitauerit:iubiecerit: Q* 
ue fignum adulterinum fccerit:fculplerit:cxpreflerit,Seruos quidem ulti 
mo affecit fupplicio liberos autem deportatione. 
Lex pompeia. 
Pompeius afperrimum crimen noua poena parricidas 
parentis aut filii fata perpetrauerit:fiue clam fiue paladfutus culleo cu ca 
lie 8C gallo gallinacio uipera 8i fimia uel in uirinu mare uel i amne jpiice 
retunut iter ferales anguftias coprehcfus oium elementorum ufu uiuus 
carere icipiat:& ei cadi fupftiti terra mortuo auferat'. 
Lex cornelia. 
Cornelius legem in cos tulit: qui homines occidedi caufa cum telo am 
bulent ultore gladio cos perfequens. Tadum autem interpraetatum ell 
omne quod longe iaci potcft:ut lapis lignum fenum cnro’ too th/\tcct 
apotu telos.i.longe ficut & greci Bebelos:quod fagittam figmfi* 
cat cerro tov Bccaein apo tu balein:quod fignificatiacere. 
Lex latoria. 
Latorius ciuis Romanus legem codidit:qua cautum erat:ut fiquis pupil 
lorum bona d lueret. 
~ Lexapuleia. 
Aputeius legem tulitiqua caucbaturfliquis publicam maieftatem minu- 
ifleticapitalis eflet. 
feXoc* de legibus, 
Francifcus Philelphus Petro iuflino philelpho faL 
Vdio te angi animi ex obitu Alfinas matris honefliflim* 
& probatiflima: fcemina: usehementius cj par eft. Amififti 
a tu Cme matrem:at ego filiam:cum enim nata eflet ex Ni' 
colao fratre meo germano:habereturqj tholentini prima- 
ria qiuedam mulier:eam certe diligebam ut filiam.Itaque 
non minor mihi i ea ia&ura fada e q tibi filio.Num fottaflis ignoras ea 
nos lege natos omnistut tandem moriamur.Illorum dolenda mors eft:q 
nunquam memiere fe morituros. At Alfina quid de hac mortali uita ien 
tiretrliquido fecit exploratu oibus:cum foret ufqj pietatis 8£ chriftianse re 
ligiois obferuantilTima mifericordiae:openbus aifidue dedita* Nullo in 
proximosodiotenebaturiniuriarumnon minusoblita q beneficentias 
memor.Intelligebat in hoc fasculo nihil efle firmi:nihil flabile nihil fum- 
mopere appetendum.Sed ueram & optandam tranquillitatem ac beati- 
tudinem in cado repofitam:ad qua perueuire qui ueuet:eu uacare opor- 
tere omni for de mudanafleruari ab angelis habitacula bonorum infer- 
nalis poenas:& intolerabilis cruciatus iis apud inferos conftitutos: q fui 
deiqj obliti uitam uiuerent baslluamm.Nihil neqj faciebatmeqj loqueba 
tunneqj cogitabafccuius non redderetprobatiflimam rationem.Erat ab 
omni muliebri uanitate atqj imundicia abhorrens.Cibo ac potu utebatf 
moderatiflimo:eocK minime delicato.Norat enim oris in continentiam 
iter parare ad illecebras & obicoenas corporis uoluptates:quibus & cor- 
pus uitiaretur & anima.Et quia didicerat ei cum imortali deo efle fermo 
nem:qui diuinis orationibus ftuderet:quicquid fubripere poterat a do- 
mefticis negociisallifqj necelfariis:id omne orando ufurpabat. Prasfta 
bat formae bonitate cudas mulieres Tholentinatesrquam ipfa nulla fbue 
bat arteifed ea grauitate pudoreqj leniebatmt uencrabilis omnibus red- 
deretur. Familiam fuam bene moratam ut redderct:modeftilTimis fuis 
moribus curabat efle exemplo.Celebrationi hoftias chriftianx: ut quade 
uotiflime intereffetme unum quidem die prjetermifit unquam. Liberos 
iuos caftigatione magis q uerberibus inftituebat caftigatione inquies di 
ci humanitatis uerbeta iracudixiqux a furore alio nihilo diftare quam 
tepore iurticiam non legibus fed bono Kxquo metiebatur, Conftatiam 
in fexu muliebri apprime laudabat,Lenitatem no oderat modo fcd etil exccrabatur.Fortltudlnem probabat eamtcui nihil admixtum eet excan 
defcetiae. Et ut prudetiae operibus gaudebatuta ab omni mala malitia 
perinde quafi a teterrima quadam peftc auei tebatur. Somni erat pau-" 
cilfimhcumqj uigilaret:omnis eius cogitatio erat de animae immortalita 
te ac futura uta. Praeterea per noctem cogitabat:quid in die foret adu-* 
ra* Parfimoniam domeliicis in rebus amplectebatur.In diuinis uero li 
beralitate ac munificentiam.Iciuniis quibus fupra naturam muliebrem 
utebatur reddi fe dicebat 8C ingenio pfpicatiorem & mebris ualidiorem 
Sed quid haec tibi & alia plura commemore:quoru non es ignarus.Hcpe 
ut memineris ex talibus uitae inftitutis laudatilfimiiqj operibus nihil ma 
li Alfinae matri eucnirepotui(Te:fed iam eacotigiffe bona: quae rnaxime 
optabat cum eet in uita. Fruitur.n.sterna beatitudine:breuiqj futurum 
lperat:ut illud polfideathabitaculum quod angelica cutlodia fibi ferua 
tum nouit.Deum omnipotete pro te orare no definit:uthanc uitae pegri 
natione ita trafigas:ut fecu una in caelefti patria fis futurus. Hxc fi tecu 
ipfe cogitabisaudicabis profedo no modo tibi no ee doledum fed laetan 
dum potius:quod ea fis matre natus:cuius fandilfimis meritis in caelefte 
fis gloriam pueturus. Vale ex Vrbe.xv.Kaf .Martias.M.cccc.lxxvi. 
Inftrudtone dei bc uiuere utiliffima:compofia p il fummo oratore 8C 
poeta Fracifco philelpho alio lllufirilTimo pncepe &C excelletiflimo figno 
re Philiberto inclyto duca de Sauoglia. 
Slendome p parte della ura excelletia demandato illuftri/fimo 
c precepe Phili berto iclyto duca dc Sauoglia: quale ordene e ql 
uia obleruare dobbiate circa liftru&ioe dela ura uita Coftumi e 
do&rina cotnfciado dala pnte ura etate de qtordece ani e cofi poi pleuc 
tado Ifino a ql tepomel qle p uoi medefimo tutto conofceretc:ho 
cato no potere honeftamete fugire qfto laudatiffimo Audio etiadio che 
P le mie occupatioi le qle fono no pichole & applTo p la mia etate dani 
gia ottatauno me fia molto laboriolo.E quantuqj piu ragioni menduca 
a fati (lare alia uofira laudati iTirna demanda .* pur due tralaltre piu me 
liringe. Luna p eilere la uofira celfitudine congiunta per piu affmita co 
queftiiuui&iflimie potentilTimi prcncepi efignorimadonaBona 
lira amida:e mefer Giouanni gaieaso maria florea uofiro cognato 
chelTaSC duca de Miiaiio.laltraragioepcedc da quelli honori & fingu> 
lari brifici coferiti i Mario mio dilediiTimo filiolo p quello excellctifiimo 
& optimo precepe & duca de lauoglia mofignore Aloyfi uofiro auo ep 
genitorealpche co breue opedio m fibrsaro farilfaf al uro defyo i tal mo piando. Soprognaltra cofa douete fcmpre hauere Ia mente a I6mnip6> 
tente diotda cui folo proccdono le fegnorie 8C reami & imperii & ognal - 
tro bene humano.La iultiria e la pieta fono due principaliflime uirtute 
nelprencepe.Laiufticiaediftributiua deli officii humanifecondo lime 
riti de ciafchunoda pietaconfifte nel cultu diuino.Ne anchora laltre uir - 
tuteledebonomettereinnegligentia come eia de lanimo in 
non temere li pericoli oltra el befogno:ma metterfe al retaglio dela mor > 
te per la falute de la pria:quatitonqj dire folea il nobiliflimo re Agefilao 
la forteta efler uirtu fuperflua quando tutti li homini fulfeno iufti. La te 
perantia me pare douerfe amare 5C obferuare da ciafcunoxhc per il tro - 
po piacere o dei mangiare o dei bcre o de laltri deledi fenfitiui lhomo co 
mete infiniti deledi La eloquentia adorna ogni uirtuterla quale ni pren - 
cepiemoltolodata. OndeParyfatisreginadcperfiaconfortaua li doi 
fuoi figlioli Artaxerxe & Cyrotche quando uolelTeno pariare al populo i 
doueiTeno ufare parole gtauiflime & ornatiffime.Quella cofa p la qual 
auaiuamo tutti lialtri animali:e el parlare:perche quanto ala ragione co 
me dice Ariftotele ogni animaleme ha tanta:quanta bafta ala conferua- 
tione de quelli.Ma lblo el pariare e quella cofa de la quale ognaltro ani - 
male for de lhomo ne priuato.Deue duuq; ihprencepe in tal prerogatiua 
ihgegnarle auansare tutti li foi foto pofb.Et perche la eloquentia prefup 
pone una bona grammatica defeendero a quefla parte.Sono alchuni pa 
tri imprudentia quali a fbi figlioli darano qualche indodo pedagogos 
credendo che in quelli principii ciaichuno pofia fatiffare:& non confyde 
ta quel percepto de horatio:il qual dice:chela botte ferua in ie longo tem 
po quello odoreril qual preie-quando da nouo fu impita.Diogene baby 
Ionio pariando de re Alexadro dice efierli molto nociuto che prima che 
philippo fuo patre lo meteffe fotto la dodrina dariftotele:haueffe hauto 
per Tuo pedagogo uno uitiofifiimo huomo chiamato Leonides:!! qual il 
maculo dalcuni defoneftiflimi flagitii da quali giamai poi fe pote abfte- 
nere:ettamdio che forte in tutte laltre cofe uno clariffimo re.Et per tanto 
uoi excellentiifimo Philiberto doucte comandare a chi ha cura dela uo- 
ftra periona.che ue troueno uno magillro eruditiflimo 8C ornato demo- 
bililfimi colluminl quale habia ad eltere uno fpcchio dela uoftra uita. 
Re philippo antedido fe ftimaua hauere acquillata non picola felicitate 
hauer trouato Ariftoteledlquale infino ali primi elementi de grammati’- 
ca hauefle ad amagiftrare Alexandro fuo figliolo. Et dionyho magiore 
che fu prencepe de iyracufa in cicilia condufle infino dathene il famofif 
fimo philofopho Platone per amaellrare dionyfio fuo figliolo. Il uoftro 
leggere 8C ftudiare uole effere la matina a bona hora infino alora dei de* finare.Dillnato chc harctc fcmprc fobriamente prfnen dccupare tropo 
linteledto o per il tropo mangiare o per il fuperchio berc:doucte alquan 
to itar femio 82 pariare alchune cofe piaccuole 82 honeite co uoitri deme 
itici 82 non cofe molte fubtile per non occupare la fantafia:ario chel cab* 
do naturale ladunc alo itomacho per piu facilmente padire. Et cifcndo 
cofi repofato per lo fpatio dunhora Ce uole retomare a legere le regolc dc 
grammatica cauate fotto debita breuitate da Prifciano 82 dali altn apro> 
uati audtori.Et quando coi tempo queite tale regolc fuffeno bene ipara 
te:fe uole odire qualche bono poeta come e uirgilio 82 \ quella tale ledtio 
neexamiare grammaticale ache Ce uole haucre qualchc bono exemplo 
de bella littera 82 feriuere alquato.Etperche il tropo itudiare ua i faltidio 
me pare utiiiifimo che per fpatio de duehoreue metate ad exercitare la 
perfona i qualche laudeuole giochorcome larebbe ala balla pichola fio * 
retinaiale bracciaial curfo:alapomarc fimili giochi. Ne anche il giocho 
difcachino me difpiaceal quale fu prima trouato da Palamedes nel ca 
po troiano per no itare otiofo:82 qualucg altro giocho fe fia: nel quale Ia 
ragione auase la fortuna.Ondc il giocho de le tauole 82 di dati al fozo 82 
le carthe 82 fimile baratarie Ce debeno fugire.Dopo queite due hore com 
ceife al giocho Ce uol tornare a lo Itudiare de larte de rhetorica:82 oden * 
do lfprecepti fe uogliono imparare a mete 82 quelli exercitar co farue da 
re alchunetheme uuigare 82 quelle coponere p lettera fecudo lornato de 
eloqueti.Et fimilmete odire lepiltole de tullio co le theme uolgareile qua 
le bifogna ue moftre il uro preceptorcicome p imitatioe fare le dobiate. 
Et pche ciafchuna epiftola 82 orone tato e pui bella qto ha ima graue 82 
a,ppriate cogionte feco douete farue legere tullio de officiis & le quoni 
tuiculane 82 laltre ope morale de tullio.Ma la piu utile opa e piu couenie 
te al prencepe e quella iftitutioe feripta i libri odio da xenophonte focrati 
co 82 da me trafferita de greco i latino 82 ititulata al fummo potefece pa " 
pa Paulo iecodo chiamata pedia cyriun la qual fe cotene quale effer con 
uegala uita dii precepe comiciando dal nafcimto de quello 82 icquitado 
co digniffimi admagiitrameti ifino a lultlmo gigrno de la plente uita.Et 
quefta.e.quella opauaquale le lege che publio fcipione afficano nepote 
dii fmo atficano no fe la lcuaua may de mano.Oltra coitui dice Tullio 
io ho cofumata legedo tutta la pedia de cyroril che hoi de tata fapietia fU 
dto no harebbenotfe no aueifeno p la ledtioe d quella cofeqto frudlo gra 
diifimo.No debo io po tato itregerue al cctinuo itudiarcrche no prcda> 
te qualche altro refrigerio 82 maxime ni giorni feitiui. Ni quali me pare 
degno exercitio ladare ala caccia:po che qita euna imitatioe 82 reprefen** 
tfttioe de lexercitio militare,Ma il uro cacciare in la ura Jtenera etate uoj 'effere c5tra aialiri quali nocere no ue polfanbrcoe lonO lepori cauti 
oli 8i daini.D ouete fpelfe uoltedarc grata & piaceuole audietia a uoftri 
& qlli farueli beniuoli.Et qn alcuo ue facefle qualche pfentuto acceptat 
lo gratiofamte coe fe*grade fofle.Leggefe de latededo re Artaxerxe che 
caualcado fore de la fua citar&effendo ufaza che tutti ni quali puiale 
(cotrauaril pfentaiTeruno pouereto uilan che nfete altro hauea: co tutte 
duc le mani pndedo aqua duno fiumicello glielaporle alabocha: 8C lui 
piaceuolmete fubridedo glie mife ie labrarpoy tornato in la cita mado in 
dono a quel uilao una copa doro.Re philippo dido de fopra hauedo un 
giorno data grade audieza al populo finalmte faftidiato & ftracho fe le > 
uoc:& alhora una uechiarella pouereta dixe o Re philipoo odite la mia 
cara cui relpodedo Philipporio no Tono otioforqlla loggiofe cridado non 
uogliate eere rerfe uolete eere otiofo.il che lui bn cofyderado da capo le 
mile a federe:8C expedi collei:&gli altri cherao pfenti.Douete guardatue 
dufari al definare & alacena uarii cibi & cofi acnora uarii uinirpoche co- 
nie fcriue hippocrate i uno fuo libro ltitulato de flatibusril quale io tradu 
xi de grcco i lariotcialehuo cybo ha una fua ppria uctofitate.Et come dt 
uerfi ueti fimo i mare uarie ££ diucrfe tepeftaterlimelmete uarii & diuerfi 
cybi genera i li nri corpi uaiie & diucrfe 8C piculofe ifirmitate. Qiiel me - 
delemo iteruene nel bere uarii 8£ diuerfi uini.le cui uetofitate tanto fono 
piu piculoferqto pducano piu graue ££ mortale ifermitate.Dice ariftote- 
le come Plutarcho Icriue ciafchun uio eifer uetofo e i. aximamte el uino 
nermeglioril quale qto e piu pieo de colore tato a magior uetofitate. On 
de comanda che ali putti picholi no fe dia uiorK foggioge befognare co 
fi le nutrice abfternerle dal uino come li fantinirpo che nel ladare li dan 
no il nutrimeto.Et chel uino fia 1 ogni etate piculofo noi il uidemo p co- 
tinua expientiarpoche quellirche beuano il uino puro difordenatamete : 
alchui morono de morte fubitanearad altri li cade la gocciola & cofi pde 
qualche pte dela plbnara rnolti uene il morbo caduco.De la qual cola q 
fta e la cagioe.Quella uetofita grade dii uio la quale lennalza i fufo: qua 
do retorna i dretrorfgofia le uenerde le quale lempedifee il trapaflar e ql- 
la uia p Ia quale la pfona refpira fe ueue a ftropparerde q pcede come pa 
re ad hippocraterche colloro i quali fono de debole coplexioermoiano <¥ 
morte rcperina.Ma qlLia quali fono de piu forte c5plexioe cadco nel mor 
bo caducoro uero apopledici qn p la goccia pdono qualche parte dela p 
(bna.Chel morbo caduco ,pcede da la dida uetofitaterle manifefta: che 
quelli che fono caduti fe fcofiano 8i no retornano nel pmo lentimeto in - 
fino a tato chc no gitano una fpuma p la bocha.Quato fia la poteria dii 
uino in lacedemonri el demorfrauaaorchc fubito chel fantino era nato: il baghauanb nel ufb p c6n6fcere Ia I6ro habitudic.Et in quato Ii fantini 
ftiifeno iclinati o al morbo caduco o adaltra icurabel egrotatioe p natu-* 
ra:fubito fe debilitauano & refoluiuafe:& quefti tali no uoliuao fuffeno 
la&ati ma li gittauano uia come futile ala repubIica.Ma quelli i quali era 
no de ferma coplexioe & hltudie:nel bagno no folamte no fe debilitaua 
no:ma fe faceuano piu uigorofi & piu firmi:8£ quefti nutriuano co fingu 
lare diligentia come utile afe&ala pria.Douete uoi achora p tali exepli 
e ragioi guardarue dal bere inteperatamcte 8£ ufate il uio bene iacquato 
no folamete p la fanitate dii corpo ma achora p il gouerno de litellecto: 
acio che cotefto uro felicilTimo pricipato in logiflimo tepo ue polia go * 
deredallian ftare infiniti altri uitii che genera U uino ufato intempatame 
temarraro Colo quate ifirmitate raccota il fan&iffimo & eruditijTimo Am 
brofio nel fuo libro ititulato de ieiunio:che fbno il cotinuo tremor di me*- 
bri:il pdere il fentimero:la mutatioe di colore:ii pdere la uoce:il uariare il 
coloredifiamato caldo di liochi lhanelito 8C ale uolte la puza dela bocha 
el murmurare de lorechieil fremitu dei nafo:la periculofa phrenelia: la 
cerbillimo dolore dei male dela pietra:la incurabele podagra: la deformi 
tate de larticulhla mortale crudessa dii no padiredo fpeffo 8C intolerabe 
le uomito.Quefto e quello che per hiercmia dio parlaua:qn dixe.Beuete 
e imbriacatcue SC faciate il uomito & caderete:& no ue leuarete,No fape 
mo noi Alexandro dido de fopra qh fenebriaua etiamdio nel couito fa *• 
miliarehauereoccifi li piu beniuohamici:chehauefte.Poiche occilb 
hebbe clytoul quale hauea caro come la fua uita:ritornato in femebbe ta 
to difpiacere:che per pocho remafe:che no fe priuaffe co le fuepprie ma 
ni de la uita.Et Iudith qn taglio la tefta al coi inimico olopherneicerte qn 
kbbe iebriato.Ma retornando al diuino Ambrofio:p il uino etiamdio li 
homini quali deuengono cauagli anitranti per mutatione de la propria 
natura:concio fia cofa che infiamati dal natural uapore dei caldo corpo 
& contra natura infiamati dal caldo dii uino non fe poflono contenere: 
mafbno lifadamenti excitati ili le bcftiale concupifcentie:che niuno te *- 
po hanno determinato ad ufare il concubito.Dal uino anchora 
no uane imagme:dubiofe apparentie:paflcgiare inftabele.Speflo trapaf 
fano lombre come fe fulfeno foffha quefti tal pare che la terra fe moua * 
Et fubito Ce leua fulo: & pare che fencline al balfo: & come fe quella fe 
uolgefle in torno: fore dii fuo fentimento cadono in bucuni & prende - 
no la terra con le mani:ouero come fe li monti concurreffeno luno con 
Ira laltro li pare effere inclufi in quelli. Che befogna troppe parole: 
quando uedono Ii cani li parono leoni: 8C fugino . Alchuni rideno 
ineptiffimamente.Alchuni piangono con dolore inconfolabile,Altri ue dono pauori for dogni ragione.Sogtia ueggiando dormeudo litigamo» 
Lalor uita glie un logno:84 lo foguo glie la morte e qualunque altra cofa 
le po odire o fingere piu dura.Et per tanto douete notare pracftatiitimo 
fignore befognare ufarc il uino il quale fia piccholilTimo o bene inaqua 
to. Ilche chi non obferua lui medefimo e cagione dii luo male.Ne me 
nore diligentia fe de hauere in cibiichc liano ne molti ne uariidaqual co 
fa chi non fa:la Cua uita non po effere longa.Piatone dice effere cola dif- 
honerttffima mangiare dne fiate el giorno. Quanto e piu difhonefto 84 
damnolb non ceffar mai de fare tauole 84tauolete con uarie 84 diuerfe 
collatione de mille imbandigioni. De qui procede che la perfona no pa 
difei 84 quello liquore ilquale fe Ipreme della mala digeftione impiaga il 
pulmone:ilquale effendo impiagato produce il ptifico: al quale morbo 
liiuno remedio uale.Et quel medefimo liquore corrupto uenuto che fia 
al fecatomon fe conuerte in fangue ma in hydropifia 84 altri infiniti mor 
bi.Noi douemo nel mangiare 84 nel bere ufare quelli cibi 84 quelli uini: 
i quali habino a produre la lanitade 84 la bona habitudine. In la lobrie 
tate 84 nel uidu continuo come fe cotitengono molte altre cofe utile 84 
degne de Ioda cofi anchora la bellem dei corpo fpecialmente fe confer-* 
iiadaquale quanto nel precepe fia defyderataul demoffra Euripide 
ta dicedo iuerita Ia bellesa de Priamo e degna dimperio.Et Xenophon-* 
te focratico feriuedo in la pedia de cyro prenominata dice i lui effere fia 
to quattro cole lingulare 84 egregie una eximia belle*a:una mirabile ha 
manitadeigrandiffimo ftudio de lapere:84 fummo defiderio de honore. 
Qijello che non Ce fatia mai de mangiare e de bcre:e brutiffimo 84 Ipusu 
lcnte:e e fuperbome Ce cura de Ccicntia ne anche li e apto per effe 
te il ceruello da groffiffimi uapori affediato. Ne anchora fa differentia 
tra lhouore al difhonoreme tra la fama ad linfamia. Demetrio phale» 
reo philolopho excellente confortauaPtolomeo re deepvto adunalfi li' 
bri quanti poteffediquali fulleno feripti de tutte quclie materie: lequate 
apertengono al prencepeipero che legando quelli:intenderebe cofe infi 
mte.lequale li amici de principi non ardifeono dirle per no dire cola che 
Ii dilpiaccia. Et certo molto ue douete guardari dali affcntatorirche co> 
me dicea antilthenes philofopho e uia mclio abbaterle ni corui che in li 
adulatori: po che li corui cauano li ochi dii corpo ma li adulatori caua* 
no cole fuepiacentini84 con landarea fecunda liocchi de lintelle&o. 
Et Thalete milefio folea dire: che de li animali faluatichi il piu 
peffimo era il tyranno . Ma de li animali domeftichi ladulato * 
te era il peggiorc de tutti Et Pittaco effendo demandato da Mifilo che cola ueduta haucffe miraculofa in tutta la fua uitairdpofe il 
uechio tyranno. Quando il prencepe intende quale cofe piacciono a li 
fuoi fubditi & quale li lono in odio:conofce quale uia debba tenere per- 
edere acceptoul che legendo fempara.Confortouc dunqj alo lludiare 8£ 
a legere per ellcrc uno gloriofillimo prccepe 8>C amato da tutti.Molto ue 
(era utile la cognitione de le htftorie per refpedo di uarii caii: che occorfi 
fbno in uarii tempi & in diucrfe fegnorie:le quale cofe fano lhomo pru - 
dente 5C adueduto in le cofe che accadano.il perche uc conforto a farue 
legere o uero legere da per uoi li comentarii de Ccfare & Salluftio:& Ti- 
toliuio:&Quinto curtio:& liiltino:& Valerio maximo:& doi libri per mc 
tradudi de greco in latino:ni quali Plutarcho narra molti exempli chia - 
mati didcne.Ma quando ferete in etate piu ferma & in li anni piu robu- 
ftirue douerctte exercitare in larte militare coi gioftrare coi bagordare coi 
torneggiare:imparare lo fcrim re con la fpada con baftoni con la lancia 
el fapere ufarc larco ii baleftro & tutti li altn esercitii:che fufono ni fodi 
darme.Per el prefente non me dcltcndero piu oltra per non tediare la uo 
ftra excellentia.Ma quando odero quefto mio ricordo haucr fodo qual- 
che frudo:coli magiore diligentia ue feriuero cofe folutifere & gloriofe. 
Et quefto principio io Francifco philelfo caualieri & poeta laurcaro ho fo 
do come indudo dal uoftro magnifico caualieri mefere Rufino de mu- 
res il quale per noftra parte me ne pregho:& anchora follicitato dal nobi 
liftimo gentile homo milfere Iohanbaptifta caimo. Rccommandando - 
me lempre ala noftra illuftriiTima fegnoria. 
FINIS. 
IACOBO Antiquario Ducis mediolanenlium fecretario georgius ual- 
ia placentinus falutem dicitplurimam. 
Afeni medici praecellentis de medicina: principiis opufeu 
lum ad Nicolaum nepotem tuum tibi lacobe antiquari 
g latinum fecnquod eum a dialechta & philofophia: unde 
perq eruditus emerfit ad medicina: ftudia fe conuertilfe 
n uper accepi:tum quod ad rudes erudiendos huc librum 
infignis imprimis a udor compofuit:tum quod non me - 
diocres illic ad iplum nepotem tuum frudus deriuari polle exiihmamm 
quandoquidem totius fere medicina: filuam inde lpfi liceat animo co n* 
templari & CeCe ad eam capeflcndam conibrmaretplancque inftituere ► Quod lanemeum erga te 6Aridum quam laetus tibi deprobam facile po 
terit iudicare.-qui priftinam inter nos:& iugem noritbeniuolentiamait in 
perpetuo tete erga me tenueris officio:omitto lenitatem in loquendo:fe - 
dulitatem in obiequcndo:fidem 8C caritatem in obeundo:6Cquacunque 
amico profutura intelligas amplectendo: quod fane quam in te rarum 
tam amabile & oblcruabilc eft. Videas fiquidem quofdam fua opinio 
ne doftiflimos:qui ut ipfi uulgo eruditiores habeantur fublimes incedam 
tur:qui litterarum itudiofum quenquam uix refta facie fpedtare dignen- 
tur:quosdumloquunturcredas{ingultire:mox uerocum fe in quen ✓ 
quam commouerint ad d udo fupercilio:fronte rugatarcontrattilq? nariV 
bus meras aduerfum Ungulos triftes hypocrite: profundant infanias: ex 
garrulitate lingulaca; au&oritatem aucupantes:tumidis crepitantes (er. 
monibus:& quo fint imperitiores eo petulantiores intueare.Contra uc -- 
ro nos tuam morum fandifllmorum fufpicimus prudentiam:adn\irabi> 
lemque humanitatem:(ti 1 um amamus reconditas exquifitafque fenten 
tias quas fplendida ueltit oratio:mollis flexibililque uerborum 
heniiomt ea tuo prope5modum fingi uideatur arbitrio ita fluunt omnia: 
italiquefcunt:ita nufquam adhaereicunt.His tantis uirtutibus fit ut par 
fit omnes in omnibus liberalibus difciplinis te plurimum obieruare: his 
ego me alledum ad te obferuandum certe fcio:hinc quod potui amoris 
inter nos pignus exhibui.Verummodo iam nos forte uerbofiores quam 
neceife cfl fimus:ipfi Galeno cedamus de medicina; principiis locuturo: 
fi tamen prius recenfuerim quid ipfe apud amonium philoibphum poft 
ariftotelen inter primos habitum de medicina; diuifione annotarim in li 
bro fi quidem diuifionum omnis inquit ars fubiedum habet & finem: 
itaque medicina fubicda habet corpora atque medicamina:fincm uero 
ad fanitatem corpora perducere diuiditur pono medicina in fpeculandi 
tu & agedi ipcculadi qde uis diuidit in naturae H caufe&fignopc explica 
tioneragedi aut uis i fanatile & curatile.Rurfus naturae explicatio diuidit' 
i elemta teperamta:potetias:humorcs:& mcbropc particulas.Caufa; cxpU 
catio in propofita:& capitularia:# comprchcnfa:fignorum explicatio in 
recordatile:difcretile & futurorum praefagium quod prognofticon uocat 
riirfus fanatile eft in cohibendo K nutricando & expcllendo.Curatile in 
remedia adhibendomidum deligendo:# chirurgicam exercendo: haec 
funt quae Amoniusmunc quae reliqua infpiciamus ♦ G Alieni medici ad medicinam introduftorium. 
Edidnse artis intentio quidem eit finitas:fmis autem fi > 
liitads adcptiotat medicis illa cognitu neceifaria funt:ex 
m quibus aut abiens abduci finitas potelbaut pra:fins con 
feruarnatqui abfintem adducentia finitatem medicami 
na quidem & ad iumenta appellantur: prodentem uero 
eonfcruantia filubres uictus:harc demum & ipfam medicinam Icienti - 
am filubribus:&morbofis conltarc prilcoritm oltendit oratio: falubna 
quidem uocans quae pratentem confiruent finitatem:& qua: fublapfim 
atque afflictatam reuocent morbofi uero his contraria: medico liquide 
duplici cognitione opus elfcuna quidem ad delatum faciendum & allii 
mendum:altcra uero ad fugandamthinc etiam horum exquifiuerciac 'u 
ueltigauerc fiientianr.nec tamen omnes idem confindunt: led. alii qui ** 
dem iolam aiunt arti experientiam fufficere:aliis autem non parum ui" 
detur ratio perficerechinc igitur ab experientia illegitime excitati empiri- 
ci nominantur:itidem U a ratione rationales 8C perinde primae funt hae u 
ter medicos factiones:altera quidem ab experientia medicaminum pc 
tens inucntionemraltera iiero a demonitratione factionis nomen inuenc 
re:has empiricen 8£ logicen nominare confueti funt empiricen quidem 
obfiruantem & comminifcentem. Logicen fiue rationalem opinantem 
ratiocinanteimfactionibus quoque fimiles uiros protulerunt: empiri > 
cos quidem obieruatores:&commentores earum rerum quae euidentes 
elfentillistqui experientiam confictari funt rationalesporro:& opinato- 
res fiue dogmaticos;#commentores quicunqj fi rationi accomodarunt 
Inllitutam uero hoc pacto artem empirici terunt cum in multos delabi 
morbos homines uidiilcnt alios quidem temerecae Iponte aegrcficrc: ac 
findeere animaduerterunt uelut languims fluxu ex naribuscaut fudore: 
aut alui prcfiuuioiaut id genus aliorum :quofum lingulis ad adiumentu 
aut detrimentum quilpiam perductus elbnec tamen quod finfiie elt id 
in caufa fecerunt alios autem quorum morbi caufi appareat non tamen 
ex electione noltratfcd aliquo euentmae fortuna ficut euenerit aliquado 
lapfum aliquem:aut percullumrautquoquo modo fiutium finguinem 
profunderemecnun cupiditate uictum in morbo bibere frigidam aqua: 
aut umumrauthuiufmodi quidpiam aliud:quorum fiugulis ad commo 
dum:aut incommodum perducatur.Primam itaq; commodorum aut u 
commodorum ipeciem naturalem appellarimt:fecundam aut fortuitam 
uttaqj uero ipfopc prima circucidetu uocaiierut:qd‘ ex iprouifo rebus ad ueniat & circum eas cadat nomen impofuerut:aduenf icia igitur experi- 
entix fpCcics cll huiurmodi:fui autem cuiuflibet mitigatione cum ultro 
ad experiendum peruencrintaut i fomniis commoniti:aut quoquo mo 
aliter opinantes.Cajterum tertium quoqj experienti se genus eft imitato-- 
riutn cum iuuantibus aut hedentibus fiue utcunquaut natura aut For tu > 
na:aut fua fponte ac monitu ad eofdeni rurfus morbos ab experientia p 
ducantunidq? eiT: quod ipforum artem imprimis conftituitmcc tame bis 
aut terifed etiam fxpius imitaturi profecerunt. Deinde in eifdem mor 
bis idem faciendo inucnientes ut plurimum eandem 
culationem nominantes iam fidem fadam putauerunt: 8C artis partem 
dfe:poftquam ucro multehiiiufmodi coiuiflent fpeCulationes medici.- 
na diceretur ut fit medicina quidem prseceptorium huiuimodi aggrega 
tio:8C qui ea aggregat medicusitalis autem aggregatio fua cuiufqj pta> 
fpectio uocata eibquse teCotdatio qusedam eft eorum qux Ikpius & idc.- 
tidem perfpcdafintmominaucruntautem hoc ipfum quocg experien- 
tiam :eiufqjexpofitionemhiftoriam.Id enim ipfum per feie obferuanti 
perfpe&to:difcenti autem quod ab aliojfuerit obferuatum hiftoria e.Sed 
quoniam in morbos aliquos inciderunt eft quando lion peruifisraut q- 
buldam cognitis quidam utantunfed in locis in quibus medelarum co 
pia non erat.Tum ad experientiam fe conuertunt auxiliarium obferua- 
lionum fibi aliquod inuenientes inftiumentum ad fimilis rei tranfitum 
quo utentes fepenumero etiam a morbo ad morbum ut fimile idem ad 
iumentum tranfferunt 8C a loco ad locunr:& a prius cognito auxilio ad 
proxime acccdens:a morbo quidem ad morbum ut fi ab igni facro \ fer* 
pentia tranfitus fuetiria loco ad locum ut a brachio ad crus ab adiumen 
to ad adiumentu ut in alui profluuiis a pomo ad mefpilum. Omnis au 
tem talis tranfitus uia profe&o eft ad inuentionem. Inuentio uero an - 
te expcrienriam nufpiam eftricd cum quod fperatum fuerat ad experie* 
tiam perdudum eft ab ea teftimonio iam fides fada:hoc ni hilo tame mi 
nus utcuq? pluries ac idetidem ita habere fuerit obferuaturn experietiam 
fimilis tranfitum fecutam exercitationem uocanriquod eum qui hac ha 
biturus fit inuentionem ita arte exercitatum elfe oporteat. Cundaqi ex* 
perimeta:ante experientiam inueniffe:quibus ad fe confirmandam ars 
indigebatiSi qux circa euenientia fieri potucre:hsecnempe ab experime 
to ad artis finem eft uia. 
Vx rurfus latione duce perficitnitca corporis eui mederi inuefti 
q gat naturam iubct edifccre: necuon caularum omnium uires i 
quas quottidie incidens corpus aut faniusautmagifqua fuiilet uitlitudmarmm euadit pnetcrca aerum quoq; naturas:& aquarum & 1 o 
eorum :8C inftitutionum:& ciborum R potuum:&confuctudinum medi 
cum pcrcallereaiuntoportererquo aegritudinum omnium cas inueniat 
R medicaminum uires pollit coiedarc:& de cis rqcinarijut talis rei caift 
norit ad talem uim auxilium accomodcfquod ufui ec cognoucrif.prius 
enim multifariam exerceri ipollibilc ei aiunttqui ad medicandum fub- 
dubitetqueadmodum i paruo fiquidem exemplo id omne tibi licebit ui 
tucri.Ello pars corporis aliqua languida R dura:& refillcns: R tumidiu- 
(cula hic cam medicum inueftigare primum oportet cur plurimus pro- 
fluens humor per id quod a natura cll in cam partem eruperit exiccatqi 
ipmrac dillenditqui languorem adducebat:deinde fi amplius profluxe 
ritxohibet ne profluat:quod fi eam partem ab illo humore immune no 
reddideris quonam pa&o inhibebis quominus profluat:languidam er- 
go parte exinanies refrigerado quidem 8i aihigendo atqj obturado iflue 
re prohibebisxalefaciendo aut R emungendo quod aggregatum fuerit 
exinanies.lta igitur ab ipfa affedione eis cofercns efficitur oilenfio: non 
tamen hanc (olam aiunt fufficere:uerum R ab egrotantis potentia alte- 
ram ce oiK'fioncm:& ab aetate aliam necnon a fua languentis natura* 
Aliis hoc pado etiam ab anni tempore:a natura regionis:ab infiitutio 
nibusta conditionibusra confuetudinibus:& ab horum fingulis fua fieri 
polle oilenfio ex illimatur: uerbi caufa quo id exemplo manifellius dep- 
hendas:ello quifpiam acute febricitans:ad fe mouendum piger: corpo- 
re grauiter fcntienterello etiam nunc longe turgidior quam prius: plufqs 
ruboris habeatfint praeterea uenac multo turgidiores no dubium uulgo 
aiunt:quin huic calidi (anguinis copia redudefcquaenam igitur medela: 
autquaenam exinanitio multitudini nanqj hoc aduerfatur quod contra 
ria contrariis fint adhibenda medicamma:quo pado igit' exinaniemus? 
aut quoufq}.'1 id eim a lola ca cognofcere impotfibile elboportet fiquide 
R uim & aetatem:& tempus R regionem R extera qux pauloante dida 
funt aiaduertcre.Na fi ualidus fuerit uiribus:& xtate adolelcens:& anni 
tempus uernum fuerit:6C locus fuerit temperatusmoerrauerit quifpiam 
fi incifa uena languinem detraxent:quantum ca ipfa iubet:quod fi 
bus imbecillis ac ualitudiarius fuerit:aetatcue puer ac ualde pufillus: aut 
admodum fcnex:8Cin frigidis regioibus quales funt apud fcythiam: aut 
feruidis quales funt apud aethiopiam:& anni tempus aut ualde frigidu: 
aut ualde calidum: ne fit quilq qui ex uena fanguinem mittere audeat: 
ita lanc R cofuctudines R inllitutiones:8i naturas corporum iubet ani- 
maduertcre:ipfis iiaqj fuam conferentis ollcnfionem fieri putant a qbus 
autem conferentis oilenfio dogmaticis clhab ciufdem obferuatio eft em piridstpracduftam fiii in febricitante eafuum aggregationem :quam fy-it 
dromen.i.cocurfum noiare cofueueruntidogmatico quidem exinanitio 
nem edicitiempirico aut obferuationis recordationem: nam hoc pado 
habetibus pleruqj exinanitione profuifle aiaduertit: quaobrem nuc quo 
<p ea ufurus fperat pfuturatn. Ceterum aetate nepe adoleicentes idone 
am euacuationem minime molefte ferre uiditrex quibus id fiepe aduer- 
titiita aut uere magifq atftateiin locoqj temperato:necno fi langueri eua- 
cuandi fuerit confuetudomelut per ha:morrhoidas:aut naresrat dogma 
ticus abftulerit certe eria ob hocplus fanguinis a rei natura excitatus * 
empiricus at q<f ita fane obleruarit:& i uniuerfum i eifde lagoribus eade 
ee oportet medicaia ratus e ta dogmatichq epirici ita fibi aftumut haec ut 
circa eoyz ambigat iuerione in eifde eni appetibus i corpore cafibus dog- 
maticis caulae nafcit' idicario un curatione iueniut.Empiricis aut e come 
moratio fiepe:ac ideride obleruatopr.fane i qbus dogmatici cafum nullu 
apparete hnt q ondat cam in iis pcuctari no detradatridqj pricipale cain 
appellamus:ut fi rabidus canis:aut uipa aliudue huiufmodi quepia mo 
morderit hulcus certe ipm nihilo magis aliis uidebit' hulccribus altera- 
tu:aut ,pfedo a pricipio cu de rabicte cane emanauirifimile uidebit' mor 
(ibus ab alio fadis aiali.In uipis aut ad primos qde dies hulcus e aliis fi- 
mile:poftrcmo aut cu ia pafliones laborauerinriquaedam cis adueniunt 
pernicfola & fere tales cafusiquales qui ex uirulentis SCloethalibus obori 
ri dicuturaialibus:qua: non facilem admittunt curationem:8C quae con- 
fcftim a principio ad poftremum ufq; euadutperniciola: qua: nam igi£ 
huius reda eritcurario:an uidelicetexhauriendum e qui fubiuit aculeus 
cum corporis dilcerprione eius qui compudus eft:an ad cicatricem age- 
re oportef.ac ferti nandum ut haec concludantunled hoc aliquando con 
trarium efblecant enim faepenumero ipfa fi omnino exigua fuerit: cali- 
dilq* &acutis 8£ ad trahedum ac exiccandu uirus apiis utunt' medicami 
nibus:ppter cande cam eade medicamina etiam empirici fufeipiut non 
ab ipfius rei natura ad inuetione perdudi:led eorum qua: ab experimen 
to apparuerunt memores:queadmodum enim in aetatibus 8C tempori- 
bus:& regionibus:# in uno quoqj eorum qua: dida funt curatio ab ex- 
perientia ipfis cognofcitur:ita in eis caufis qua: principales nominantur 
fi quidem uias inuentionis ucras efie utrafque pariter fibi alciuerunt no 
cft quod longiore utantur oratione:(ed quoniam experientiam dogma 
tici increpant:alii quidem ut inftabilem:alii autem ut imperfedam: alii 
uero ut artis expertem. Contra uero empirici rationem utpote perfiia- 
Gbilemquidem:(ednon uenam impugnant: ob hoc duplex utrifque 
ratio cft:ac longius extenditur accufantque# particulatim defcnfa: ut qua: ab a:fcu!apio de experientia di<5ta funt:qui offendit ut arbitratur 
nihil fxpe idetidem perfpici polleratqj ita eam prorfus inflabilem ee uult 
& ne quidem ad exiguum aliquid inueniedum ce idoneam: necnon ab 
Erafilfrato qui ait fimplicia quadam & in fimplicibus ab experietia com 
pcririaieluti quod ftupori portulaca medeaturrncc tame ha:c compofita 
& incompofitis idem et fieri conceditmo impolTibilc quidem ipfam om 
nino inueniremcc tn in uniuerfum idoneam efle uult hxc & huiufmodi 
funt qua: proferuntur ab illistqui ab experietia aliquid cocedunt 
rirfed culpat ipfam quod uagetunquod termino nullo cohibcaturrquod. 
louga:& quod ut ipfi aiunt difciplinae expers fit:deinde alii qui hac ratkv 
nem exercet atqj profequuntur no inflabilem neqj no exiflentem ut rem 
aliquam artis expertem ce uolunt itaqj etiam aduerfiis has incelVentes ra 
tioncs refpondent SC flabilem & per fe idoneam:& artem offendere tem 
ptant experientia & iidem multifaria ratiocinatione aduerfarios iceflunt 
itaq? dogmaticis ad nnamquaq? eorum accufationis (pedem refponder 
iteceffarium arbitrati:pra:dicantes fe corporis naturam tenere gCtegritu > 
dinum omnium gencrationes:& medicaminum uires in omnia pariter 
infurgcntcs empirici calumnianturiquod pcrfuafione tenus i ure proce >• 
dant:caEterum firmitudinem nullam habeant cognitionis:eft etiam qua 
do cognitioni fua: cedant rem inufitatam indicare temptantes:# hoc ali 
quando dantes fnperfluum rurfus coarguiit:hec certe in uniuerfum am 
bigunt empirici pariter # dogmatici:fpcciatim autem multa i unoquoq; 
ipfbrum ucluti in his qua: ad inuentionem pertinent # eorum qua: non 
appareant qua:ftionibus # in eis qua: i anatomerqux in olfefione:qua:qj 
tn dialcdica fpeculatfone laudantur inlhumcnta fiquidem ha:c ipfis in 
certa uenantur:fed nequidem empirici anatomen inuenire concedunt 
necpfietiam mueniat id ad artem percipiendam cife neceflarium at ne 
quidem ©flenfione ullam oio efle quod alterum ex altero cognofci ipoffi 
bile fit quod eunda fua indigeant cognitione atep incerta: natura rei uni 
us quidem fignwm eflemeqj porro ulli arti opusefle dialcdica: proinde 
dialedices ad diffmittoes aliqd conferre:uerum demortrationem aiut no 
ee prmcipiu ullius icetta: natura rehiam uero ex iprobis demonftrationis 
modisjqbusdogmatici uti cofuenerufcaliqd de ratiocinatioei uniuerfu 
diefit:# eode qdem mdq nero enutiat iucnire cifdc ipoflibile ccmecgars 
ulla alia pp id cofifiitmccp uita ut aiut humana pccdit.Hacaut ratiocina 
tiotqua apparete cc aiunt ratione utilis qdcad imien 
tione ita'enim ipfi uocat qiEediqj genens quidem funt fenfibilium non 
tamen etiam dcmonfiraucrunt: utilis autem etiam ad redargutionem 
eorum qui auclent aliquid in id quod apparet dicere ; utilis quoque in apparentibus rebus ofteJere qu6d defpkitur & ad fbphifmatis 6ccur>-1 
rendum ad nullo manifeflo abitinens fed in his femper uerfat’’ ncc tn hic 
rocinatio inquiunt:fcd ab apparetibus quide incipiut:& ad i uniuerfum 
icerta ,pccdunt:8£ ob hoc multiformis e nam ab eifde apparetibus aliqua 
dp ad alindrquod i numero incertops fit accedit:hinc et diffonatiam fibi \ 
indicabile pradlruunt:qua in coprehefibilitatis fignu eiTe afferut:ita.n. ip 
fi ueram ac Habile cognitione copradienfibilitate uocat illi aut cotrariam 
incpprxhefibiiitatcm atqui iiicoprachefibilitatem diflonatis cam ee aiut 
ad improbadum:diffonatiam porro incoprathefibilitatis fignum eenpro 
batione uero circa incerta rpportione ee aiunt no circa apparetia hic unu 
quodq; apparens teflimonium affert uera dicentibus falfos uero coargu 
it.talia inter fe inuicem ambigentes empirici 8C dogmatici i morbis eifde 
curationem eandem facientess quicunqj in utraqs fe fadlione excrcuerut. 
De methodicis. 
T qui methodici nominantunita enim feuocant no quemad > 
u modum dogmatici artem dodrina tradandam efle afferunt: 
uerum mihi ueterum uidentur opiniones citra rationem inrti * 
tuere artilqj opera multa tranfformare hifaneneqj paffum locum ullo 
tnocoferre aiunt ad curationis oftenfionemaieqj caufammeq; atatem: 
neqj tempusmeqj ad agro tanti s potentia cofiderationem neqj natura 
aut habitus eius:excufant fane etiam fe 8C a regionibus:8£ a temporibus s 
H a cofuetudimbus a folis paffionibus coferentis oftenfionem fufficere 
afferentes nihil ab his fpeciatmr.fed comunitenSC in uniuerfum appones 
tesiuocantqj ea etiam communia quadam.Hac certe ipfa in omnibusp 
Cequutur qua particulatim tradantur:St experiuntur alii quidem per ui - 
£him agritudinesmonnulli autem omnium duo omnio communia olle 
dunt & tertium ex his mixtum nominaq? ipfis impofuerunt altridionem 
8C fiuoremiomneqi agritudinem afferunt aut aftridam:aut fluentem ee: 
aut ex utroqj mixtam:quod fi naturales coiporum deiediones fcaturiat 
llrigtnentum uocantifin uero adhuc magis ferantur fluores dicere foient 
quando autem 8£ featuriant:& ferantur in hoc minutionem confiflere fi 
cut in oculo inflamato:pariter:8t profluente:inflamatione uero:qua ftrig 
metum paffio eflquod fola non fit:fed cum fluore circa unum 8£ eudem 
locum totum fimul mixtam efficere paffionemteommodi uero oltenfio* 
nem in ftrigmento digeflionemtin fluoribus autem ut contineatur elle: 
genu(fi modo ita contigerit)inflamato:digcrendum effc aiunttprofluen-* 
tem autem alium aut oculum cohibendumtac continendum i mixtis ue 
co uehementiori infiftendiumnam magis uexanti & periculum efferenti 
hoceff magis ingruenti occurrendum effeaiunt pohufquam alteri.; gd igitur fe non dogmaticos uocauerunt oftenfione adiumeiita prabcntej 
quoniam fcrutant' aiunt icerta dogmaticimosauti euidentibus ut opus 
elt uerlamunfadtioneqj Tuam totam ita diffini ut euidetium c5 
munia funt cognitionem ac ne cudis aliis artibus cois uideatf diffinitiot 
illas fi quidem euidetium qualitatu cognitiones ce arbitratur:ob hoc ad 
iecerutquac medicina finem cofequunt' lpfopi pono qda non qux 
quutur fed medicina coueniutappoluere.Coplurei aut utrunq? co: 
gentes cognitioneee euidetium eoijr quse communia funt difciplina a 
IcrutqujE medicinae fini coueniatipfumq$ confequaf quidam aut quem 
admodum thefiallis intetionu SCneceflariope ad (anitate fic certe dogma 
tici indignanti' appeJlarimo enim fibi opus elfe incerto aiunt ficut illime 
qj empirici:8C fiquod maximu llliscftcircacuidenshabeatiquod ab 
lisortenfioncdilnguatur: nectameiipfocircaeuides cxercedi modo Ce 
cu empiricis aiunt couenireullos cim ut ab incognitis diftigui ab iccrtis 
fe uero tanq ab inufitatis:& empiricos quidem i euidetibus obferuation- 
nem ie uero oftenfionem haberetin his igitur fe ab utriiq; differre afferut 
fiC pradertim i quibus tepora & regiones & aetate & huiufmodi omnia ex 
cidutrqux inufitata manifelfo funt ut illi cenfenfcgloriae: aut caula a prio 
ribus medicis i primis rebus methodices fadionis maximu: 
a fingulare bonii elfe aiunt & ob hoc fe ipfbs ucnerantur:& admirationi 
haberi putant breueqj uitam aflerentem:artem uero logamtic repant:na 
ecotrario ,prfus id accipicndumtce eni lplam bieuemmitam uero longa 
quod cudis falfis ablatts ars profit:& fi ad communitates omnes nos re> 
(pexerimus non longa neqj difficilis fit medicina fed facilis & aperta: q 
mefibus fex aut quam celerrime percipi pofiit.lta enim! aegritudinibus 
clTe per uidum fi in anguftum uniuerfum ualde cotrahaf' itidem:& i eis 
quae per chirurgiam:&medicamctariam:qu;ido quidem i illis queqj ili 
uniuerfum communia quaedam iuenire perteptant :medicaminuqj moe 
tas numero paucas fubiicmnt. Proide mihi quidem in peruulgatis fex 
mefibus tuhil ncgocii habuifie uidetur fed multo citius totam artem edi 
fcerecredidifibcocifamqj difciplinamca iierecognolcedi temporis fa> 
tis fuppetiuiflerfi modo 116 mentiiitunmetietium uero negligetiam no-» 
bis liceat icrepare:atquo pofiitquifpiam maxime iudicare mre ne circa 
utile fe excaecarit:aut rc&enefuperfluum tantum effugiat iam dicere no 
recufabo:eniuero no parua uidetur cofideratio neq; ad rationem ufque 
modo procedere:quemadmodum 1 dogmaticis & empiricis funt ubi de 
adiumetorum iuetione cotedunt praefentem ufum admittentes: uerum. 
etiam artis opera uxhemeter offendutur itaqj ante methodicam factio 
nem neceffarium uel maxime admuare» . i Vm l rebus omnibus admmiftradis duplex fit mdictummnum 
« quidem quod a ratiocralterum uero quod a manifefto euiden - 
tibus manat:quod a ratioe fola profici fciturud fane maius eft: 
<juam ad itroducedum adhibedum elTe uideaturmo ergo nue eius e lo» 
cusralterum autem quod in euidetia pofitum e: omnibus commune exi 
ftit hominibus:quid ergo prohibet hoc nos utbquod # primum # aper» 
tum pariter eft ad itroducedum quodqj ab lpfis magnifadtum eft metho 
dicis quippe qui nihil aliud:quam euidensextollut:# ubiq? efferunt: at 
cotra icertumomne iufitatum ec aiunt:age ltaqj de his potius coniicia» 
mus:qux principales caufe nominatur Iudicii regula ad ipfum euides 
adhibetesipmulqj methodicus accedes dicat:quid nam frigora:# xftus: 
# ebrietates:# cruditates:# expletioes:# inedias:# labores:#ocia:# pul 
metorum qualitates:# cofuetudinum commutatioes o dogmatici pari» 
ter # empirici paffim tra<ftatis:utrum his uos mederi oportet:affe<ftiones 
in corporibus dilpicietes ubi pricipium nullum talium prorfus elt: ueru 
ipfa quidem abeunt:quod aut ab hisfadfrim i corpore manet # huic me 
dicari oportet:id eim ipfa pallio eft.Cofideradum igitunipm cuiufmo» 
di fit:nani fi.ftrigmctum (it:digeredu:fin aut fluidum cotinedum:aqua» 
cuqj ca utriiqj fadtum fuerit quid igitur adhuc cam iiiuatuiccp fluido di» 
geftioe idigentemeqj ftrigmeto ut cotineatur aut omnino nihil: ita fane 
res ipfa idicat fimiliter eft methodicis formo:# de icertis:# de eis quae ue 
tx.ac pricipaUflimx caufa: nominatur:# illa quoqj aiuntefte fuperflua 
pallioe ciirationem fiiam idicate etiam fi caula unde emanarituion' co» 
gnofcatur.Hoc aut modo ratioibus ad tempora:ad States: ad rcgioefqj 
trafcedunt:hic ueteres demiratur medicos nifi ita medeatur:re ipfa tam 
apertamam iflammatio iquiut cum paifio fuerit ftrigmetofa: # non fit 
aeftas digeretibus idiget adiumctis:fin autem hiems aliis quibufdam: uc 
rum i utroqj tempore eifdem neqj i puerorum setate digeretibus: fenum 
autem cotinctibus opus erit medicammibusme i aegypto quidem 
retibus:athenisautcotinetibus #ecotrario in iflammatione qux fluida 
pallio eltmunquam digeretibus fed cotinctibus perpetuo opus die aiut 
tam hieme q atq? autuno:fiue puer adole» 
(cens:fiue fenex:fiueid in thraciaacciderit:fiue in fcythia loinaue ut fit 
segrotusmuquid huiufmodi nihil ad quicquam aiunt proficcre:fcd icaf 
fiim hxcomnia fatagi:atqj exquiri:quid porro corporis partesmunquid 
& ipfasquoq; ad curationisoftenfionem fruftra dmofcutur: aut audeat 
quifpiam dicere quod i neruofa quidem parte inflammatio digereda fit 
i arteriola aut aut carnofa aut uenofa cotineda atqj cohibeda:aut oio fi 
ftrigmetum i aliqua corporis pte fucrit:audeat qfq dicere qd no fit dige» rendu aut no cotinendu quicqd eritfluidiim quod H nuc ptis natura no 
fubmutat curationis modfufed iemp mxta pallidis genus adi ume tope e 
inuetiodealfum e mani fello partis cofideratio:ac methodicus quide ta- 
lis quafi per nebula ac figuram exprxifusiacccdat nwc iccudo loco empi 
ricus ita quodammodo» 
De empiricis. 
Go euidetibus nihil lioui antiqusmec qccf dicere poffum fapie 
e tius eis q fepe pfpexi:quod fiqs id qcf euides e floccifacit: que- 
admodii quedam mihi uideoraudmilVe fophiitam q nos ipm 
euides magnitacictes cauillatioibus amouebattad que nos: tu pfedo ia 
uidoria uiceris cadmea:finautqucadmodii a principio te audiui iucer- 
tu inutile ce afferente:fed fcqnda cocedente mamfclla:forte uidebor ad 
euides abs te defpedii iducere:duo a rabido cane morfi hoies ad afuetos 
medicos ierut remedia petetes hope alfius exiguii fuit hulcus:ut tota pelle 
no uidereturdifcerpfiffc. Isaute curatione adhibebat hulcus fblum 8C 
nihil aliud curas.Itaqj itra paucos dies iana ea pars ee uifa e:alter aut po 
fteacj cane rabire nouititatum abfuitrut celeraret hulcus ad cicatrice pdu 
cere:ut ei cotrarium fecerit:# ip maius efficere ftudueritiualidis & acutis 
«Tus medicaminibus ad addidii ufqdps # ppetuo hoc tpc rabiei medi- 
caminarut aiebat ipfe eum bibere coegit atqj ita ambobus uniucrfum ab 
foluittfiqiude (anus is euafit:qui medicaia cbibitialter aut q fe nullo exi- 
lhmabat malo obligari cofefti aqua expauit # fubuulfus put. liuqd tibi 
uidetpricipalis ca i his fruftra picrutata ce:aut ob aliane cam ille ho mor 
tuus e:qua pp negligetia medici cam prfus nulla fciicitatismcqj curatio- 
ne a ie obferuata apledetisrmihipfedo ob nulla alia cam q ob hac uidet' 
Sed qm euidentii fcqntes huiulmodi eam nulla pterirc no prit.Ita et xta 
tc praeterire no polium #pide neq? euidetia puipcdcrc.fiqde hic i euide- 
tia cogimur i eifdcprfus pafiioibus no ulqueqqj eade curatione indicati 
bus.Vcp> c qn tfn diftantes fuerut idifferetibus aetatibus ut no qtirate folu 
aut mododiftinguantur:fed toto etiam genere: plcureticos 
igitur multos adolefcetes# ualidos uidi ego ikpenumcro # a nobis ex 
uena fangiimem emifcrut:ucpz cuiquam i extrema ienediite:aut puero 
admodum parno neqj uos aufi ellis ex uena mittere fanguinemmeq? ali 
us ullus unq:quid aut cum hippocrates iquit:fub cane &ante cane ope- 
roia funt medicamina:# cum rurfus mquit xflate fuperiores medican- 
dum efle uentres:hicme aut iferiores utrum nobis ueru dicereiaut meti- 
rfuidcatur.il] utroqj chn afferendam deledione dubitaturos puto: meri/ tirienim fi dixeritis euidens ipfum flocrifacietis:qu6d magnificare dice> 
batismidetur quidem ita habere uerummt ippocrates dicif.fin autem ip 
fum uerum dicere afferatis admittitis tempora:& regiones quas inutiles 
effe definiuiftis Verum puto uos a uera liunq longe peregrinatos fuiffe 
patriameqj i regionum differetia ullum feciffe experimetumtaut oio (cif 
fe ut quidem fub feptetrione no ferant accumulatas fanguinis miffioes 
quemadmodum neqdem ad acgyptum:totumqj meridiemtqua: aut iter 
bxc funt media mani fertum fepe a fanguinis miflione fumuntauxiliu: 
idcircone corporis qdem partes con(ideratis:q admirabilis haec ratio ue 
ifra mihi uiden (olet & uehementer abfurda no uera diceutibus modo i 
fed et a nobis aguntur prorfus contraria:o dii immortales hinc fi in 
flamatio fiet eadem idigebit curatione/fiue in lacerto:fiue in aure:fiue in 
ore:fiue in oculis fueritfquidnam igitur aliqn uos profpcxi in lacertis in > 
flamationes uulfella :ac fcalpro abftergerc & oleum irrorare.In oculis au 
tcin nunqquid autem oculos obftypantibus medicamini ‘medicamini 
bus i n fi lacertos eifdem inungitisfrjuid porro aures in 
flamatas nunquid oculorum medicamini adiumentisfquid oculos nun 
quid auriumfotqui longe aliud aurium inflamationis:aliud oculorum e 
medicamen:acetum fiquidem cum oleo rofaceo aurium cft inflamatio > 
nis prjelcntaueum remedium.Catterum neminem puto tam dementem 
qui oculis inflamatis ipfum audeat adhiberetquod fi audeat non exiguu 
detrimtum cu audacia ac temeritate audebit:prarterea gurgulioni infla > 
mato egregiu medicame eft fpina: segyptia: fru<rtus:alume at tritum preci 
puum e nunqd igit' hxc & oculis iflamatis:& auribus profuerint aut e co 
trario extremu attulerint detrimtumfoiacp hxc ego ita effero ut primum 
uobis cocedam ppofitunv.quod oporteat in lacertis aut manibus iflama 
tionem digerere-.nec tn etiam gurgulionis:aut aurifhquod fi 
inftamationemquacilacertis:&manibusnoquocuqj modo digeredam 
comemorem:fbrte cognoueritis fi fapiatis:quantu aberretis:qui aut nunc 
habet' fermo:euidetis e recordatio.In quacucg fi qdem parte no ulla pia 
ga lflamatis1 aliqbus fed fpote prefente affedione ichoatibus quae' pletho 
rice nominat'uiemo cefebit particula: digeftioe idigeretante totius corpo 
ris deie&ione ac euacuationem nam prefente iflamationem fi id feceris 
no modo no imminuestuerum et adauxeris:inde e quod tali fane tepore 
obftipatia &refrigeratiaci patri accomodamus:cum aut totum corpus 
deiecerimus:tum et iflamata particula digeftides tolcrabit:quod fi ha:c di 
ces:ut exorfus oem habui orone uobis no pfuadeoitepus uticp fuerit mi'- 
hi auerfo euidensmagnifacicntibus liberari &bona ueniaillosdimitere 
luec empirico memorate accedat dogmadeusata ferme dicat« 7 Dc dogmaticis. 
Orte rede feiiticti tibi illa fufficere potuerut ubi didum e neqj 
artatemnicqj tempusmeqj regioncm:& ne quidem principalem 
caufam ullam inutilem arbitrarhquod fi eui 
dentia comemorans nodum perfuafit empiricus fcd alia adhuc-opus fit 
oroneillud milii apponedum duco:quo tua: fadiois ppofitum firadu & 
ibellicum efie demoftrcmtnempe uoseuidetium commutatum cognitio 
nem dicetesaudimusriterrogabam aut ipfe ubi libet circa qd communi- 
tas ipTa in primiscofiftat:& quo nam padoipfam cognouerimus: at id 
nodum utputopotuit cognofcixaufam plane nominum tenus pariter 
coccditis in rebus aut ipfis eftis differetes q nam fi qdem ueftrum ftrigme 
tofum Kfluidum naturalibus egeftioibus dimetiuturMetctionibus fi q - 
dem ipfisftrigmcti paflionis nome idideriit imoderatis aut egeftionibus 
fluxus alii aut ex nobis no nulliummo eqdem no pauci in ipfis corporu 
affectionibus aiutefle paflionesracculantqj grauitereosqui ad deiedio 
liem ac cuacuarione re(piciant:mihi autem ubi utriqj errare uideatur for 
tallis iam expofi*ero:fit autem prior nobis aduerfus illos oratio qui pafli 
ones egeflioes per naturam ee iudicat demiror enim iplos fi neqj fudores 
unqrneqj urinasrncqj uomitusmeqj fcefiioncs plures q qux p naturam 
fint i morbisuiderut utiliter euacuantia 8C quod omnium maxime alie - 
num e fi ex naribus quidem fluxum aliquado morbum eiecille aiaduer- 
terut cui usud qtitas modo fed totum genus contra naturam exiftifcfiido 
mm autem & urinarum qiuecuq? per uetrem aut in uomitum proruunt 
genere quidem no contra naturamtneqj tame immoderata eft tota mul- 
titudo: ut eo quidem uidi quofdam in tantum fudorem exceflifle ut cui 
citras quoqj fudore pcrfuderintmecnon alios tantum ex uentre egeflifle 
ut fupra triginta cotylas expleuerint:led non uidetur horum quicq tollo 
re quo minus «gritudinem afferri euacuetunquanquam regulae ad om 
nia:quae a natura funt egeftionibus utenti Cunda huiufmodi fuerit im 
pediendatquamobrem probabiliores quadammodo elfe uidetunqui af- 
(edionesrin ipfis corporibus communitates fubiiciuntded hos quoqj de- 
miror quonam pado eas euidetes aufi fint diceremam fi ex aluo non flu 
ens eft fluxusmerum corporum affedio ex qua ipfum cft flues:hanc nui 
lo fenfu euidetem efle contigitiquo pado euidentes etiam fuerint com - 
munitatesfnam & in colo fluoris affedionem efle pofliibilc eft & in tenui 
bus inteftinisrSi circa ieiunum:& circa uetrem 6C mefareon:& multa alia 
interiora quorum nihil fenfu peipere poftibile c:no ipfum neqj ipfius paf 
(ionerquonam pado igitur euidetes dici poterintcommunitatesriiifi ali - 
qd quod p figna itelligi queat euidesce quifpiam uocare lioluerifcquod fi i hoc in quonam ueteres adhucmedicos excclluntrquo pa&o etiam co 
feiiim ac fex melibus artem le docere praedicatfno enim parua uticpdo 
/trina indigeant neceiVc e aliquid cognofcedum: quod fenfum eftugiat 
«erum qui hoc ex fentctia ucht exercere anatomen opus e finguloru qux 
ltitus natura tegat dodhina:&naturali no parua fpeculatione «perdifcere 
quo Angulorum opus 8C ufum confideret:!! quidem priufq haec inuenia> 
tur qua: in portionibus funt corporis pcntiflimi ullius lmpoffibiie eft paf 
(Ionem diiudicare atqj percipere:quid porro dicetur: quod hic profedo 
dialedica magnopere opus eft:quo aliquid quod ex aliquibus conflet ac 
perficiatur maiufcllodepraehedaturmec unqadmitteda fophifmata no. 
a fe nec ab alio contorta:eilenim uideri ubi nobis inuitis aliquando no>5 
bilcum fophilmatis cauillamur:6C tamcmuerbi caufaquid eil fluor: cla: * 
menter a le quaefierint:fi differendi facultatem tenuerint:nec fime id Iblu 
fiifficcre putandum efl:quod a quibufdam eorum didum ell: fluor affe 
dio quaedam contra naturam ell:nam nifi quid fit affedio teneamus ni - 
hil admodum plufcf prius cognouerimusmunquid digeflio quaedam e: 
aut mollicies:aut rarefactioaion enim dicentibus ipfis audiri quicq ma - 
nifeftum poteftded quod aduencrit nunc quidem hoc:rurfus autem ii * 
lud:fepe uero fimul oia tanq nihil inter fe differanfcquod fi quis ubi haec 
inter fe differant inter le eos docere temptauerit & uelut eorum fingula 
fua indigeant curatione:audire nullo modo patiuntur:fed ucteres incef 
funt & carpunt quod huiufmodi incaflum ac temere diffiniantata illabo 
riofe ac negligentcr circa ueritatis inquifitioncm habefcat ncqj quod con 
trado explicatum contrarium fit molli aut durum:raro quoqj defum au* 
dire patiuntur & ut praeter haec omnia ali ud quiddam cil naturales cohi 
beti egefliones & flucrc:&quemadmodum haec ab hippocrate omia dif 
finita funt:uerum de his ipus p quam petulanter iudicium feumt:8t infla 
mationcm ita fane uocant durum ac refiftcntem nccnon dolorem affcre 
tem & calidum tuberculum admodum peruicaciter 8C incofiderate llrig 
mentum palfionem ee dicunt exinde porro alias inflamationcs implici > 
tas nominat uelut in oculis ubi cum fluore fuerint necnon in gurgulioet 
& palato:SC cicatricibus:inde fupponunt fpiramentorum alia quide rara 
fada ee:alia fpacioliora 8Cpropter haec utraqj palliones perpeifos:qdam 
uero noji diffitetur circa unum & idem fpirametum una confiflere fluo 
rem 8£ ftrigmetum quod necp facile cognouerunt ita in omnem proruut 
temeritatem:ex his pauci admodum pati polfunt plus de his omnibus 
audire & defpicereruixqj ipfos poenitet ut ad id quod ucrius e fe conucr* 
tantdnter hoc igitur qutcunqj aliquatenus accurrate de primis ac genera 
libus paffionibus uolunt perditae fua fcrjpta ec fcrunriat quod nuc in troducedis utile futuram ducimus no ixiiuria aduerfus ipfos pauca dic?- 
* da funtrpute uero aliquid illos et a fe mutuari:id aut fiet fi a cauillatione 
alieni ratione 8C a ratione exquirant. 
Oc ante edicit ratiomt uocata etiam aduerfus illos ipos Iflamato 
h contra naturam tuber e dolorem afferes:# refiftes:& calidus nihi 
lo magis rarius aliquid exerces iuxta fua ratione:aut fua parte de 
fius:aut durius:fed plenum fluore fupfluo & ob hoc extefum nec tame (i 
quid omnino extedatur:id denfius:aut durius Ce effedum e:diicas nem - 
pe hoc in coriis # leribus:tricifqj:ac loris:fi prorfus extcdere teptaueris:ita 
et medela impletorum ac inflamatorum deiedio e ac exinanitio id.n.re 
pletioni contrarium quibus deiedisconfelbm confequitur ut particula: 
digeffioreseuadantrtenor porro impletas neceilario: ut et dcicdas dige > 
Ilio confequitur delitas aut aut raritas neutrum lieceifario:# ncquidein 
fluor:aut detetio neq* enim li rarum ex ipfo iam continuo fluere neceife 
erquid fi crallum # pufillum fuerit comprehefum # fi neqj defum cohi > 
beturmam multum ac tenue ct p defos effluitmeatus fatius igitur fuerit 
ipfos quoqjtquae a ueteribus tradita funt didicilfe:quot modis prius i par 
ticulis teduni rurfus eiiciturmam rarefado comprehedete ipfum # ipfo 
compreheib tenuatorac maiori effecto # uehemetius moto:# ab aliquo 
exteriope attrado aut ab aliquo interiore impulfo:# tanq refluete ad ali - 
quid eorum qua: lntullunt fi quis hse: oia tranfccndes unam deiedionis 
caufam ee putant ipirametorum rarefedione uidebitur euidentia1 plane 
ignorareaiernpe lanam:autfpogiam:aut aliquid huiufmodi manifeffei 
tuemur fi parum intra fe humidum habettfegutq; neqj dmiittutdcd plus 
refunduntrquidna igitur .''nonne i oculis:# naribus:& ore aliis quam ita 
raris id ipfum nouerunt ut accidat aliquadoprse multitudine deprehefie 
in ipfis humiditatis no coiporum hunuditate etfluere:enimuero fidelitas 
fkpenuincro uidemus tam raras ut infula in eis aqua pfluat:at fi mcl m > 
fundas ncquaqteffluiticralfiora fi quidem mellis edentia:: quam fideli* 
funt fpiramta:an no illud atquuerit cognofccrc ob tenuitate fiepenume - 
ro aliqd effluere utcunq? ipfum cdpraehcndes corpus a natura no fuerit 
pforatum.Caetepc an no fepenumero natura:quae animalis corpus admi 
niltrafcac regit ipuitu uathemetiore infurges eo redundas qcqd e exhau > 
fit deieettq* pinde ac illides:# expellcs:qd igit non erat difticile accurate 
exercitato artis opa cognouilfe multu.n.corpop: hoc pado fiut eiedioes 
rliquas quoqj fadope cis ptcreo.ltide aequales nuero hisprfus atra 
rias:n.n.illopc talis ro difciplia e:hoc at mihi aliqn uideticir. Inftip 
trafeo poife aliqn flutiar oculu:aut mfto fluonaut fca tcuitate mfta: aut ab hac parte natura expellente corporibu s ipfis nihil praeter naturam aU 
teradus habentibus. Oportet Cane tenue fluxum craflum efficere: m u 
tum uero deiicere ac euacuarematurae uero. motum fi oportune fele ob 
tulerit'exciperemeqj oculope corpora tractare:ficut nequidem fl uoris cau 
faextiteremam arbitrari inflammationem quidem aliquam ftrigmentu 
effe paflionem alteram uero implicitam nelcio cur non demetis ee uide. 
atur.Primum nacg funt obliti fluidum deiedtioe 
decernendum non fit:aut ftrigmentum cohibitionibus:fed ad ipfas cor.- 
porutn oportere affe&iones refpicere.Cutn igitur prfus fimiles euaferit 
nbi interfae & in nullo differre feraf.quae nue dicta iflammatio a priore q 
quod affluat:nuquid non ualde alienum eft mixtam 8£ implicitam hac 
quidem nominare:iflam uero ftrigmetofam efle arbitrari. Deinde ne 
hoc quidem:quod in promptu pofitum fuit ipfis in mentem ratiocinari 
uenitquod neq; i in pedemeqj in brachio: in cruremecp 
in coxatneqj in alia aliqua corporis parte iuidens uifa fuerit unquam in 
flammationis fpecies huiufmodi ut extorfus aliquid effundat. At fblis 
quae in ore:quae in oculistqua: in naribus funt id eueniat:utrum iuppiter 
omnibus implicitis communitatibus inftituit:ut earum nulla unquam 
in nullam aliam corporispartem fe immitat:fed oculos tantum & nares 
& os oppugnet. Inflammatio quidem cu&a poteft occupare: quae eius 
generationis cam excipere inoleuerunt.Scire quidem expedit alia natii> 
ra rara elfe:alia denfa:ab aliis quidem aliquid fluoris effundi:ab aliis au 
tem cohiberimam fi utrem impleas aut aliud id genus obftri&um liquit 
da re aliqua nihil diffluit:at ex fpogia aut ex rc aliqua rara cofeftim quic 
quid fuerit redudans effundifiqd igifdifficultatis afferebat ipfis 
fcere quato ois alia pellis fit aftri diortea quee ad oculos ctt & nares & os 
corporis partes & rei naturam apponeredongum complexu am 
bagefqj multas dimittedo:quod aut hoc ita habeat idicant nobis :quae in 
aliis funt particulis per attractu infUmationes :nam i illis qua: tenuiora 
fuisfunt partibus fluitant: quemadmodum in oculo & nafo: & ore: 
idqj tantifper quoad paffioms expers fuerit: & omnis aftridta pellis horul 
nihil refundet:ca huius no inflammationis eft fpecies. Caetepe quemad> 
modum porro fi meile aut liquida pice non admodum immcnfa copia: 
fpogiam aut lanam madefaciasmihil ppter liquidi cralfitudiiiem fluitat 
Item fi aqua aut id genus ita tenuibus:& cis parum afpergas ne ita qde 
tum fluitat ob liquidi exiguitatenr.aceadem putouatioeex oculis non 
ufquequaqj aliquid profunditur:aut propter liquoris craflitudinem:aut 
quod non redundet: utpote quae fecundum naturam habeant: 
inde contingit hoc inflammationis genus nihil ab alio differre prx^ terqnam profluentis eflentixcmflitudine bphthalmiamq* abfq* fluore 
perficere:quam (apientiifimi methodici ftrigmentum uocant:& ab lm 
piicitis mtxtifq? differre putant fuos fcrmones fufcipientes: quos furfum 
ac dehorCum tranflerunt ad corporata patlionum praeparationes effe ui 
deri uoluerunt non aut in humidis conftitifle:quona padto igit' quado t 
ipfis corporibus affedio nullam habens differetiam:lbla ucro ca qua: lm 
mida natura tenuia:aut craiFa funt conicquuntur aliquado quidem flui 
tare:aliquid aliquando autem cohiberi dicitur:& communitates arbitra- 
tur effe differentes Jta nempe etiam mixtum atq? implicitum a uobis in > 
telligentia percipi non potclbalia uero omnia:qus particulatim digerun 
tur non per ui&um modo uerum etiam per chirurgian: 8C pharmacian: 
quaecunqj aberrarint nimium forte didiceritis fi haec perfuadere non pof 
funt-iediam plura loqui definam: quando quidem ad introducendum 
in medicina rudes haec £atis4multa effe arbitror ♦ 
re^oo’ 
Impreffum Brixia: per Iacobum Britaii 
nicum die,xviiUunu.M.cccclxxxviii* 
Regiftmm orationum Francifciphilelfi 8£ aliorum operum, 
in hoc uolumine 
abcdefghiKlmnopqrftuxyx 
omnes funt quaterni