Opera Agricolationum: Columella: Var/ 
ronis: Catonifcp: nec non Palladii: cu 
excriptiombus «D,Philippi 
Beroaldi:& commen/ 
tanis qu& in aliis 
impreflioni/ 
bus non 
extat* Georgius Alexandrinus Petro Priolo, M ♦ fi lio Veneto ♦ S. 
Rifcas diciones de tribus rei rudica fcriptoribus annotatas:ut tibi Ia 
p tina elegantia dudiofo patricio morem gererem' pro tempore breuif/ 
fime enarrauuQuaq aut plura annotaliemiaut enarratius ea fterpre 
tatus eem: fi mihi uel plus ocii a letdione publica relidlum: uel maius ab impref 
foribus fpatium conceffum fuiflet.Na tu optimus tefiis es:hos libros potius traf 
curfim 6c in tumultu perle<dos:q diligentius emendatos fuif!e:adeo me morbo 
grauiter tentatum lmpi effores urgebant. Catera mi Petre fi aKpi&Ecr-rEpuocr ru 
dica pracepta euolueris; magna ex parte fine tradente cognofces. Illius tame &C 
te & reliquos :qui Catonis Varronis:&♦L. Columella libros legent: comonefa/ 
cio:ut de multis medicos confulant:alia ab herbariis difcant:nonnulla a ueteri/ 
nariis requirant* Sed ante omnes eum adeant uirumiquem diutius ruri uerfatu 
colendo agro:tuendo pecoritfrudlibus condendis;falgamifque faciendis egregie 
operam dedifle nouerint: quando res:difciplinaque rudica poti (limum ufu: &C 
experientia docente habeatur ♦ Vale * 
Philippi Beroaldi epidola * 
E agricolatione pracipere apud prifcos regium ac prfcipale munus fuit: 
d Siqde Hiero Attalus & Archelaus reges:Xenopho ac Pcenus mago Du 
ces de ea re no parum multa prodiderut*Sed apud Romanos clanfTimi 
rei rudica coditores funt Portius Cato.M* Varro:Columella:atque Palladius: 
quibus ueluti folidiflimis fulturis omnis rudicatio innixa fulcitur; Plinium eni 
ut Achillem femper excipi par efh Ho(ce uno uolumine connexos nuperrime im 
preffit Benedicdus bibliopola Bononiefis caBigatius limatiufque:q priores im/ 
prefTores fadlitauerint; Additis non paucis appediculis;quod ueluti llliaum em 
ptori fitjeuque faciat empturientem magis* Quicquid ided le&or candide que/ 
fo boni confulito. ENARRATIONES BREVISSIMAE PRISCARVM VOCVM 
MARCI CATONIS» 
Oletum :confitus olea locus ♦ 
Centones:ex pannis uel lanis diuerforum colorum in unum condenfatis uel co/ 
futis fiebant* 
Cuculiones idem putamus:quod cuculos. 
Reticula ouestqua atate uel morbo graues reiiciantur* 
Pollintorem: curatorem piftrini: a polline duflum nomen, . 
Corrudam tfilueftrem aiparagum uocant, 
Clathri ligna funt cauearumtuel quibus aliquid munitur:aut fapiturtinde cla/ 
trhata feneftras 
Clitellas dicutur eatquibo farcina colligata mulis portae ode muli clitellarii* 
Bulbi megarici:q>megariscfuitategraciauenirent:& genus eft cepa* 
Medipontus tinftrumentum funarium* 
Myrtum coniugulum:id eft coniugalem:a coniugiis* 
Orchites ttefticularesoliua* Paufia:a patiendo :oIiua * 
Oftum uocauerunt prifei: quod ex uno fado olei reficitur. Fa&um uero dice/ 
cebant,quod uno tempore conficerenttquem alii centum fexaginta modiorum: 
alii centum uiginti faciebant ♦ 
Lauream 6daurum& mutata diphthongo loream pro eodem accipit Cato* 
Alii folia diftinguunt appellatione laurea* 
Delphica laurus uidtores delphis ea coronarentur:& eft uiridior laurus : cy/ 
pria uero folio breui nigro per margines imbricato cnfpa ♦ 
Matellionem:a matella deriuan fentimus:& eft aquarium uas* 
Trufatiles mola: alio nomine manuaria; :q> manibus trudantur* 
Afinaria mola grauiores funt:& immobiles. 
Heluolum :color inter ruffum 8C album tunde heluola uu a:& heluolu uinum* 
Amineumtgenus regione aminea* 
Antepagmenta tualuarum ornamenta,qua antibus adpinguntur.i*affiguntur* 
Trulleum tuas quo manus perluuntur* Trulla tamen 6C trua tuas quo e cui i/ 
na in latrinam aquam fundant * 
Coculatuafaaneacoctionibus apta* 
Incerniculumtab incernendo: genus eft cribri* 
Pedicinus tidem quod pes diciturt& petiolus* 
Nafiternatuas aquale eft* 
Delitiares tegula a delicia tigno ditfta:has alii colliciares uocant * 
Abacus t menta ftrucftoria & coquinaria ♦ 
Solium & labrum uafa funttquibus in balneo utebantur* 
Falces firpiculas a firpadou.a ligando:na his utuntur in uinea liganda * 
1 ’ Sparte# a fparto:eft enim fpartum herba hiberica:Iatini quidam interpretatur 
genirtam. 
Infundibulum:quo in uafa liquores infundimus» 
Amerin# ab amerino oppido:ubi plurima erat falix amerinatqua nunc uulgus 
appellat agnum cartum ♦ 
Scutrifcum:uafis genus :& uidetur ex figura gr#ca deriuari a fcutra* 
Imbi:fic&mox» 
Subliniatnd pingat» 
Polubrum :uas aquatile* 
Lingula diminutiuum a lingua: uideturque fignificare hic lignum uel lapidem 
concauum:qua aqua uel uinum confluit» Sed de hac didfrone plura in plauti/ 
nis qu#rtionibus dicemus» 
Cloftra: a claudendo» 
Robufteus:a robore» 
Illigneas ab ilice:poflefliuum» 
Pauito: ferito & percutito» 
Tortiuum uinum ert nouifTime exprefTum» 
D rtabefcatmalde tabefcat:abfumatur:corrumpatur:colIiquefcat ♦ 
Aquifolios :ab arbore aquifolio» 
Indidem:idem mox:ab mde & idem: 
Equile ab equo; ut ouile & bouile» 
Coagmenta:coniund:iones art# 8c compares:a cogendo:id eft ftrmgendo» 
Rufrimateri#:& pompeii:funt oppida campani# ♦ 
Praliganeum uinum a pr#legendo* 
Lorea & lora fit maceratis aqua uinaceis» 
Ablaqueare:a lacu deriuatur:& eft quando terra refofta radices fuperiores teci/ 
dimus» 
Glubito:corticem detrahito:de quo plura in plautinis qu^ftiombus, 
Rapina:a rapo fimiliter & rapitium» 
Rudetum: terra qu# prius rudis fuerat & inculta:tum autem arata. 
Cariofus a carie» eft enim caries putrilago 6c uetuftas» 
Cementa:lapides quibus sedificia confurgunt» 
Silenti luna:coeunte luna: hoc eft interlunio» 
Tale# fciftiones funt lignorum & pr#fegmina» 
Sefquipes :pes unus cum dimidio alterius* 
Meta dicitur cogeries uel ftrues i acutu tendes:qu# gr#ce pyramis dicitur» 
Epiftates:pr#ceptor fiuepr#fedlus rei faciend#» 
Compitalia: dies ferti a compitis * Nam compita dicuntur in qu# mult# ui# co 
ueniunt» 
Sculponeas:calceos putamus ex lana confedtos * Halecem faeminini generis apud Catonem minuti & uilis pifds genus putamus 
efle: qq alibi ex inteAinis pifcium fecem legamus :qux ganea: olim materiam 
prabuit * 
Oleitas fiue oletas ut oliuitas*eA tempus legendarum oliuarum & frudus oles 
Leguli:olearum ledores* 
Fadcres dicuntur qui oleum faciunt:inde fadus ♦ 
Capulatores:qui capulis oleum deplent* funt enim capula? anfata uafa* 
Fracefcere dicuntur olius*qus collecte caldore &C uetuAate putrefiunt* 
Stringere:decerpere & colligere:inde Aridius oiius qus manu leguntunad dif 
ferentxam caducarum* 
Deplere: euacuare* 
Imbuere e A inficere :& primum intingere* 
Patibulum: fera e A lignea* 
Fraces:oliuarum funt carnes:& inde fsces* 
Cortina :uas quo oleum uel liquidum aliud inf luit* 
Vlpicum genus alii:quod alio nomine dicitur alium libycum* 
Depfiticum a depfendo *eA enim depfere fubigendo manibus aliquid molle 6C 
tenerum reddere:quo uerbo frequenter utitur Cato* 
Condepfere efl commifcere 6C mollire fubigendo:quod uerbum a grsco fit* 
Similago & fimila funt delicis farins tritices* 
Alica fit ex zea:sean grsci fpeltam dicunt* 
Spira dicitur bafis coiumns unius tori; Egenus operis piAorii:& funis nauticus 
in orbem conuolutus* 
Sphsricum a fphsra:id e A rotunditate* 
Amylum:fine mola fadum * 
Cremor;lac expreffum ex grano aqua macerato* 
Msna:pifcis eA* 
Serta campanica:herba‘eA quam meiilotum dicimus* 
Schoenus: arbor lentifci* 
Pauicula a pauiendo:id e A feriendo dida* 
Groffi funt primitius ficus * 
Infriare eA terendo aliquid digitis leuiter infpergere* 
Conuoluolus:a conuoluendo:& e A uermiculi genus qui fe inuoluit pampino: 
unde 5C inuoluolus didus* 
Acceptabuli menfura cum dicitunhemins fignificatur pars quarta; id eA dra/ 
chms quindecim * 
Concinnare: apte componere*nam cinnus commixtio e A* 
Infipiatud e A alterando fiat infipidum:qq alibi legatur: cum far incipiat: 
V eratrum: hellebor us * 
Laferpiciatum a laferpicio;e autem laferpicium filphium:afam nunc uocant. Epityrum:qq fine e legi cenfemus pityrum :ex confradis oliufs fi*t:ex quibus et 
nornen traxit» 
Lotium:urina eft» 
Ifchiaci dicuntur clttot-ou icrXiop:id e a coxendice:de qua didione plura alio 
loco » 
Tormina a torquendo:morbus :q> torqueat:unde torminofus 
Difpepfia gracedatine mala Sc difficilis concodio» 
Codicillus diminutiuum a codice:eft autem codex arboris robur» 
Culigna mas proprie urnarium» 
Polluceremerbum eft facnficale:& reddentium libamenta deis:de quo plura in 
enarratione plautinarum uocum» 
Fertum didum:q? ad (aera feratur :& eft facrificii genus» 
Subflillum a ftillando didum : eft autem agritudo: quando ftillatim urina 
emittittitur» 
Strues dicebantur extrudiones rerum & proprie in facrificiis» 
Catella: diminutiuum: a catena > 
Partiarius a partiendo didus:&is eft:cum quo aliquid commune habemus 8C 
pa timur» 
Pinfo & pifo in eodem fenfu:eft in pila tundere uel molis frangere» 
Dudarius: funis qui per orbiculos trochlea traiicitur» 
Trochlea fiue trochalia: inftrumeata cum orbiculis ad fubleuanda & deprimen 
da onera» 
Subfcudes appellantur tabella qbus tabula: inter fe configuntur:quia quo mni 
tuntur fucciditur» Pacuuius: Nec ulla fubfcus cohibet compagem . 
Solitaurilia:hoffiarum trium diuerfi genens immolationem fignificant: hoc eft 
tauri arietis uerris» 
Straguria:difficultas urina::quando guttatim miduriunt. 
Collucare eft:cum profana: filua rami deciduntur officientes lumini» 
Viduertas:calamitas dicitur: q? bonis uiduet* 
Auerunces:auertas depellas» 
Aceat:id eft acidum fiat» 
Muceat:mucorem contrahat» 
Cotyla:genus eft menfura» 
Pracidanea a praxidendo: quemadmodum fuccidanea a fuccidendo:& erat ho/ 
ftia pro frugibus» 
Canterius: equus cui adempti funt tefticuli» 
Recipere eft excipere ad ufum fuum & referuare»Inde recipitur dominoad e re/ 
feruatur domino» 
Sedarius porcus qui gregem pracedens ducit» 
Inciles fofla dicuntur ad deducendam aquam fadaaidem &C incilia» Eabusrp eis utitur Cato:& ed ablatiuus ab ea» 
Stramenta a Pernendo* 
Turunda ? panificii genus» 
Pocillum a poculo deriuari uidetur» 
Concoqui dicitur cibus calore domachi ♦ 
Efitare forma frequentatiua a fupino efum deriuatur 
Bilis atra: melancolia dicitur* 
Capis capidis genus uafis :inde p diminutionem capidula a capiendo* 
Apiana ab Apio bradica:quam graci felinada uocant* 
Loci locorum :uulua proprie du taxat i foemiatde qua plura alibi dicam. 
Intertrigo ab intertero:quando fimul membra interteruntur & confricantur ac/ 
cedente fudore* 
Luxa 8C luxata membra fuis locis mota &£ foluta* 
Coxendicem coxam exponit Nonius:de qua didione enarratius feribemus» 
Perna a pede dicitur :uel a graco -jn-eppa* 
Romanenfis fahqui roma uenditur* 
Reliqua interpretentur alii:Multa tamen inErumetoru:arboru; Sc ua/ 
forum noia ptermi fimus: qua: ledor mediocriter peritus:fi mo diliges fuerit: p 
fecognofcet 
ENARRATIONES NONNVLLARVM 
DICTIONVM MARCI VARRONIS» 
Confentisdeos;e quibus confentia facra dicuntur: qua exconfenfu multorum 
funtdatuta* 
Aedituus is dicitunqui facras ades curat.Prifci tamen dixere aditimum* 
Robigo deus:que putabant robigine auertere:e aute rubigo morbus legetui» 
Rudica uinalia quartodecimo kalendas feptembris celebrabat; quo die primum 
uinum in urbem deferebant* 
Sementina fena a femente:q? fationis caufa fufcepta* 
afc-TreAcoecrap :uitibus plenam* 
-TroAuTrupoy: multi frumeti* 
Pinacotheca: ubi tabula reponuntur* 
Oporotheca: ubi feruatur frudus autunales* 
Pomeriu :locus pod moenia» 
Fruduis ;genitiuus a frudu:ut ab anu anuif ♦ 
Compafcat :inde compafcuus ager dicitur: qui relidus ad pafcendum commu 
niter uianif ♦ icrToyaicr * textoria ♦ 
Figlinae a figulis didtse * 
Referre acceptum;eft fateri fe ab alio accepifte* 
Obftrigilandi caufa:detrahendi mordendi repugnandi ♦ 
Phyton hiftorias: plantaru hiftorias ♦ Sic phyficon amcoprid eft caufajj natura 
lium 4 Sic*n*Theophraftus libros mfcripfit* 
Glaber glabra glabrum depilem fignificat♦ 
Luridus; fupra modum pallidus* 
Sybaris:ciuitas calabryse* 
Tubuli :fiftulaz (unt maiores fictiles* 
Caedua filua a caedendo * 
Rofea;campus appellatur in agro reatino in eo arua rore humida femper fe/ 
rantur* 
Pedamentum: palus quo uinea fuftinetur ♦ 
Acratophoron uinu :puto legendu efle graece aKpa"roq>opop oipop* 
Compluuiata uitis dicta a cauis aediu copluuiis. 
Mufipulisud eft inflrumetis ad mures capiendos* 
Pandatheria: infula infula in puteolano finu* 
Interdius rprointerdiu* 
Frietur :teratur digitorinde copofitu adfrio* 
Iuglandes funt nuces: quafi Iouis glandes ♦ 
Obaerati dicuntur obligati ab sere ♦ 
Cohortes funt uillaru intra maceriem fpatia* 
Triclinium eft coclaue a tribus le&is fternendis ♦ 
Longurium: pertica eft longior* 
Repaftinari ager is dicitur :cuius natum fodiendo mutatur*De origine Sc figm/ 
ficato eiufdem plura Collumella* 
Olea conditanea: quae condi uel condiri poteft apte * 
Adferuntriuxta ferunt* 
Sefquimenfis dicitur menGs unus cum dimidia parte alterius:hoc eft odtaua 
pars anni* 
Veterina animalia dicuntur:quae uehere qd poliunt* 
Bipalium: inftrumetu eft ad fodiendum* 
Medica:herba efl;quse & melica:ause femel fata dece annis durat* 
Etymon :redta interpretatio* 
Peminofa :mali odoris a pedore didta* 
Melimela per fimplex*l*utrobiq$: fut poma muflea a /ulcAi id eft mel;& jjlhAop 
malum: q? mellis faporem habeant * 
Foriculifdiminutiuu uidetur a foris* 
Orbiculata poma a figura orbis in rotunditatem circumadti* Retrimentum a reterendo dedud uidetur» Plinius recrementu dicit» 
Viere eft uincire uel inflectere» 
SECVNDI, LIBRI, 
Trcpicn-epEojy: colubariu, 
guttouTHpioj/; apody terion:locus: ubi deponebat ueffes ante lgreffu balnei, 
Periftylusdocus columnis claufus, 
oppi-O-cjop ornithon :auiarium, 
-rroXuappacr polyarnas: multoru agnoru, 
TroAu&ou-racr polybutas: multoru boum 
polymelas: multam ouium, 
Hippion:argos quod 5c achaicu dicebatur:peloponefi urbs:& uidetur ab equis 
didum * 
Bofphorus:bouis tranfitus:ro tame exigit :ut bofporus dicamus, 
Thracius a thracia:hofhum ponti:p qcf in propotida influit pontus, 
Cimerius:ubi iungitur pontus maotica paludi, 
Parilia: fefta Palis paftoru dea: Vbi notandum; q? in hac didione mutatur 11 r. 
Anniculus: unius anni. 
Seminio:pro femine. 
Bima duoru :trima trium:quadrima quattuor annoru, 
Lufitania pars eft ulterioris htfpania:qua nuc portugaliam appellant: didam 
dicunt a lufu Bacchi, 
Olyflippoilufitaniae urbs:qua noflris temporibus ulifbona dicitur. 
Sacer moseflfut opinamurjfacrum promontonum:quod nuc appellat caput 
fandi Vincenti, 
Hypenemiu:a uento natum uel fadum. 
Palmula cariota: onro -rou Kapocrnd eff capite. Sunt enim palmula iniqua ca 
piti. 
Raui coloris appellantur:qui funt inter flauos & cafios, 
Melanthius apud Homeru i odyflea leruuf Vlyxis:que herus foeda morte reuer 
fus domum affecit. 
Gurgulio :parf gutturis per quam pulmo attrahit 6c reddit Ipiritum, 
Matrices dicuntur :qua ad progenerandum apta funt:& plaruqj in gallinis. 
Succidia a fuibus edendis dicta Succidiu exponit Nonius pro larido. 
Abortet: aborfum faciet, 
Tomacina:qua apud alios tomacula & tanaca:edulia ex carne porcina, 
Petafo e coxa cum crure porcino falita, 
Turduli:populi funt hifpania, 
Bafculi:populi item hifpania. Menaliopaimulier quacum Booto filio ad metapontum delata fuit: ubi facra 
ad em habuit. 
puerum* 
Cbounrripa:magnam famem, 
fcou/irip: magni oculi. 
magna mamam. 
Noxis praftaririd eft pro damno fatiffacere:&emptore indene facere. 
Fluta: murena dicebantur in freto ficuIo:qua grace plota. 
Defultor :unde & defultorii equi :&defultores q oli f in curfum agebant fingu/ 
los equos:ut nunc faciunt :qui eos ad brauium ut currant:alunt. 
Ephippium:ftragulum:quo equus infternitur. 
Vari dicuntur obtortis cruribus introrfum: ut putamus .Nam in exteriorem p/ 
tem obtorta crura habentes uaccia dicuntur. 
Salire proprie dicuntur animalia ratione carentia:quando foeminam mares ine/ 
unt.Ab eo fit falior:unde lata falitur ouis.Et falax falacis nomen hoc e in coitu 
fortis 3C creber. 
Vegrandes:male grades parua & minuta. 
Ricinus:uermis eft exitum non habens canes acrius infeftans atqj boues. 
Aeftiua ubi aftate:hyberna ubi hyemem agunt armenta 6c greges. 
Phrygia 8C lycaonia:regiones afia minoris. 
Floci : particula lana diuifa ab uelleribus, 
o :XicfrihpicLcr diphtheria:ueftis paftoncia ex pellibus ouium aut caprarum. 
Salentini: populi calabria. 
LIBRI» III. 
Cataclyfmus:diluuium inundatio. 
Salaria uia dicfta: quoniam ex illa fal in fabinos portari confueuerat. 
Ogyges: rex thebaru: fub quo diluuium factum eft. 
Initia latine: my fteria grace. 
Sine afflatu rid eft fme nota afpirationis. 
Telonum: lllinimentum: & quafi pauimentum parietis atqj incruftatfo. 
LtthoAratus:locus eft lapidibus ftratus: fi uerbum gracum proprie interpretari 
uolumus. Verum litboftrata ex paruulis cruftis conflabant:quibus foium paui 
mentum incruftabatur. 
Pauimentum a pauiendo rid eft a feriendo di&um» 
Emblema ex origine dictionis:qua gracat efhfignificat te(ferulas:qbus inftrata 
pauimenta uariantur & uerficoloria fiunt. 
Comitia adilicia i quibus adiles creabantur. 
Sedtores didti funt:q fpe lucri fui fecuti bona codenatoru audtionabantur: pcg 
his pecunias penfitabant fingulis :fed;io uero ipfa adio. Citrum:lignum preciofiflimum:quoleftosprifci exornabant :& neutriefl ge/ 
neris 
Hamonium:coloris genus tedentis in fubruffum. 
Apri miliarii dicebantur mille libraru: quos (olebant in comis apponere romai. 
Apparuit :prseflo fuit :obfecutus efl; unde & apparitores. 
Pofl pncipia:pncipia locus in caflris a principibus militibus didus. 
Scarus:pifcis eft:qui folus pifciu dicitur rumiar :herbifqj uefci. 
Rhynton:tarentmus nugator uiliflimus i agedis praecipue fabulis:ad que allu> 
dunt tam Varro q Columella:apud quos modo legitur Mython: modo Rhyn/ 
thon. 
Lupus:pifcis eflolim preciofustqui lanatus erat:5d fub hoflia fluuioru captus* 
Mazonomum :& pprie lance fignificat ad fereda obfonia i mefa* 
Cancelli digna funt iter fe modicis interuallis i tranfuerfum anexa :qbus (canas 
& tribunalia atqj feneflra muniebantur* 
Archetypon gracedatine exemplar. 
Defpondere animum :efl flatuere fine uita* 
Palmaria: infui a in man tyrreno. 
Coturnices;aues funt aduena terreflres potius q fublimes.Has nunc uulgus q/ 
leas appellat:quibus ueneni femen gratiffimus efl cibus:qua ob caufam eas da 
nauere menfa:fimulqj propter comitiale morbu. 
Tholus dignum cui inharet tedlu tepliigraci qda exponut domu efferotuda. 
Theatridion diminutiuu forma graca a theatro. 
Suggeflus:uel fuggeflu ut hic:a fuggero fit:& e locus editior. 
Peripetafmata funt uela:qua extenduntur ad occludedu 6c ornandu locu* 
Culcitra dicfta:q> in ea tometum uel fagu inculcetur* 
Epiflomion diatur foramen:per quod aqua effluit. 
Adiicialis coena erat adipalis & opipara ab adiiciendo * 
Penflerotrophion: id efl columbarium. 
Pullicium a pullis deriuatur;& efl fbetura pulloru ♦ 
Canabina poflefliuum a canabe herba. 
Ornitobolciondocus ad alendas gallinas & aues* 
Excudere dicuntur aues pofl legitimum incubatum pullos ex ouis* 
Alibilegitur excludere * 
Pedes apud hunc pediculos fignificant* 
Naflurtium: herba di&a q nafum torquere faciat. 
Gallina aphricana:quas grati meleagridas appellant*Nunc Pharaonis aues di 
cuntur. 
Amphibium dicitur duplicis uita. 
Chenobofiumdocus ad pafcendos anferes. Hara: flabulum dicitur tam de porcis q de auibus, 
NefTotrophiondocus ad alendas anates 
Feles animal eft :quod graci cuAoupop, 
Meles item animal eft: utrunque auibus inimicum: puto efle ea qua: uulgus 
fouinum & maturellum appellat , 
Querquedulae & phalerides:aquatica aues. 
Cicures :domeftici & contrarii feris, 
Theriotrophion:locus ubi ferae aluntur, 
Exgrumantes:de menfura & reda uia excedentes:uel grumos eruentes, 
Grumuf collectio terra minor tumulo , 
Mulfum:uinum cum meile mixtum, 
Tibe trado:pro tibi:& refpicit ad morem currentium cum facibus in fefto Cere 
primus ♦>cu ad locu ftatutu ueniffet: facem fequenti dabat, 
MecefTa:pro mihi qua: ceflit:& fecundum prifcos locutus eft: qui tibe 6>C fibe& 
me:pro tibi fibi & mihi dicebant, 
Cppiron: genus eft herba: paluftris 
Melittonas: ubi apes nutriuntur, 
Illicium ab illiciendo didum, 
Celiaci dicuntur:qui uentris fluxum patiuntur, 
Lapfana:braflica filueftris.Eft enim braflica alio nomine caulis :Sc utraque di/ 
dio latina eft, 
Sifer:herba efl, 
Afini :pifces q per diminutionem afelli dicuntur. 
Mulus item pifcis olim preciofus:& cu barbatus fit:putant qda eu efle:que uul 
gus barbonum dicit, 
Euerriculu :genus retis pifcatorii a uerrendo didu. 
Hac feftinanter annotata ftridim expofui.Multa praterfta funt qua fine iter/ 
prete itelligi poffunt:fiue ex ledione diligenti :fiue q> ea Varro interpretetur, 
Nonulla quoq? a peritiflimis medias reqrenda funt, 
ANNOTATIONES CQLVMELtAE , 
Herediolum tduoijz menfura iugeru:quod harede fequeretur, 
Laconicum:fornix concameratus ad thermas calefaaendas. 
Cruditas: redundantia ffomachnqua nafcitur ex agra concodione, 
Chiron & Melampus medici praftantes a noie herba quoqj dida funt ce 
taurea melapodion, 
Subfcribere :fauere proprie i caufis agendis:unde 8c fufcriptores fautores, 
Antolicus maternus Vlpxis auus oium furaciflimus. 
Pedamentum: uittf fuftentaculum, 
Natrix:genus natantis ferpentis. 
Nexus dicitur obligatio quadam qua per as Sc libram fiebat. Sigmnu o pus fratffis teflis addita calce conficiebatur* 
Cortinale a cortina:du menfam aut parietem fignificat defcendit* 
Apotheca :ubi reponitur uinum* 
Tnbularium a tribula fieri uidetur:e.n*tribula inffrumetu ad terenda frumeta. 
Optima nomina:optimos debitores: Vnde & pecunia in noibus. 
Beftiariis;qui beffias conficiebat.Si ueftiariis legiturtlocu fignificat 
ueffium* 
Mediaffinus:incola media urbis:uel balneatoru mimffer & curator adium* 
Veruadtum:quafi uere a<ffu :6c eff quando uere primum agri profcinduntur ad 
differentiam reffibilis di&u* 
Alicaffru ea forma ab alica deriuari putamus :q a filiqua, filiquaftru. 
Ptifana uidetur effe pultis genus ex farina hordeacea* 
Caphifferiu genus uafis ruflici putamus :fcaphifferium melius legedu* 
Hyana aial eff feru atqp agreffe:qua dicunt alternis anis mare;alternis anis fbe/ 
mmarmfermone quoqjhumanu affimularehn cuiusfpinaarticulus fiue nodus 
eff ad medicamia efficax* 
Hexaffichon: fex ordinu fiue uerfuum* 
Diffichon:duoru ordinu fiue uerfuum* 
Septimutialis fatio didta a facrificio feptimutialioru :quod fiebat in feptem locis 
urbis roma nominate feptimuntiu a fepte motibus i qs roma fita eff, 
Grumus dicitur ager uel cliuulus* 
Striga appellantur ordines intra fe cotinuate collocatam a ffrigedo didta * 
Sicilire eff ea fecare :qua fcemfeca pteterierunt ♦ 
Faenifeca dicuntur qui foenum fecant* 
Collucare ite dicebat:cujpfana filua rami decideretur officietes lumini, 
Catulo feceris:id e lacnficaueris canicula:ad quod fydus placandum frugibus 
inimicum canes imolabantu r: facere* n * facnficare. 
Sedum herba eff: quam anagoiy alio noie uocant. 
Pellibus oues ueffiri: quomodo oues pellite pellibus ueftirentur ad cuffodienda 
lana.Varro docet* 
Ferix denicales colebantur:cum hominis mortui caufa familia purgabatur. 
Artrare eff aratrare:& e quado fata inaratur ;poffq & nata fut & excrefcut ♦ 
Lotium urina eff. 
Tubulus fictilis: fi ffula maior * 
Fiber: aial e extremas f luuioiy oras acoles. Hunc graci caftora dicunt :latini ue/ 
ro fibru ponticu» Huius pilus pluma mollior habetur ♦ 
Lentifcus arbor eff ex qua colligitur maftix:& eff trifera* 
Tarentina nux dicitur a moliicie torticisieo q? uix attreddata frangatur* 
Apyrenum:malum granatum proprie dulce uocauerunt prifci medici * 
uerum fi gracam didtionem latinejex etymologia explanare uoluerimus :apyre apyrena diciturtcui nulla inefl granoru duricia :uel minor q aliis» 
Lac cyrenaicum filphium efl» 
Scylia:ceps efl genus» 
Petiolus a pede diminutiuum uidetur» 
Thafia: uites a thafo infula nominats» 
Mareotides: agyptiai.Na maraotis pars efl agypti* 
Lageosjherba leporaria» 
Precia qus cito maturefcit :quaGprscoqua * 
Rhetica a rhetis populis alpium. 
Pfitis:etiam uites funt» 
Gemella uites ab uuis femper geminis nomen habuerunt» 
Lanata uus a languineiqus eas ueflit ♦ 
Rubella nomentans dicuntur a rubente materia» 
Apianis apes dedere cognomen pracipue earu auidaz» 
Allobrogica & biturica a gente nomen habuerunt» 
Haduols infignes funt colore inter purpureas nigrafque medio fapius uariante: 
& ob id uarians appellata ♦ 
Albuelis juiris genus ficut item uifula» 
. , » .... 
Inerticula genus uitis:quoniam iners ht 8c uiribus mnoxia» 
Murgentinam alii pompeianam uocant» 
Oleagina ad fimilitudinem oliuse» 
Streptus :q?cu fole circuagatur» 
Dadtylides a digitali gracilitate didar» 
Tripedanea a menfura dicuntur» Alii legunt crepidaneas a crepida» 
Bumaffus a bouis mamma» 
Stephanitis a coronario naturs lufu foliis acinos intercurfantibus» 
Allopeas a cauda uulpium dida» 
Nomenculator is erat :qui nomine citabat;ciuiu<j & feruoru nomina notierat:i 
de nomenculatio» 
De lapide noxium tconfuetudinem exprimit romana»Na folebant danatos mor 
tis de Capitolino lapide deiicere» 
Arelatsmrbs narbonenfis gallis» 
Siphonestfifluls qbus aqs uel aliud liqdu interueniete fpiritu attrahimus atcj 
emittimus» 
Interordinium: fpatium q uod efl inter ordines» 
Dodrans rnouem partes affis» 
Viuiradices dicuntur furculi cum radicibus ad differentiam maleoli 6C talearu» 
Decuflarejin decuffes formare: at q? diuidere» 
Decuffis etiam dicitur a decem affibus» 
In fpecie efl delts:uel A lauds» Depangere :plantare: inde depadlus. 
Retorridum dicitur :quod intepefliue amiflis uiribus a foletorretur» 
Sufum pro furfum dicebant antiqui» 
Limes decumanus in femitis & Limitatione agroru is uocatur :qui agru ab exor 
tu xqnodtiali ad occafum xquino&ialem fecat» 
Prouinda dicebatur extra italia :& ideo legimus umeas prouinciales 8C italicas» 
Biturid :populi gallixrinde biturica uitis ♦ 
Copendium: utilitas: cotrarium: difpendiu» 
Statumina a flatu arboru dicuntur;prout crefcendo flatu acdpiut rami» 
Pedatio quando pedamentis uinea fulcitur» 
Homotinu dicitur huius anni ? alii legut annotinu» 
Ordo uinex fimplici iugo porreddus: canterius, 
Iugata uitis a iugo:quod ad fimilitudinem militaris iugi fiebat»Nam duaba Ac} 
fixis haflis: tertia fuperiigabatur» 
Infolare & infolari dicitur fole admittere» 
Dolabella dimtnutiuum a dolabra» 
Maleolus dicebatur furculus utrinqj capitulatus e duro» 
Oculi in arboru furculis proprie uocantur:unde germinatur* 
Teredo ;uermis efl lignu terens atcj exedens» 
Delibrare efl:librum tollere. 
Veternum: morbus ex nimio odo» 
Cxfimrid efl uno id:u» 
Dudim:cum mora» 
Dadlyli funt digiti» 
Coagmentare :e compares coniundtiones arte cogere & flringere» 
Ramentum a radendo dicitur :&id efl quod de rafo ligno uel re alia decidit» 
Scobem dicimus id :quod per terebram & ferram in perforandis reba teritur at/ 
que edudtur ♦ 
Bulbus apud idoneos non tantum pro cepe capitur :fed etiam pro omni radice 
rotunda» Vnde Legimus bulbos narcifli & bulbos cannarum» 
Characatas uinex:id efl pedatas a grxco» kwct faeminini generis du 
taxat pedamentum uitis fignificat ♦ 
Heluenaci generis :id efl uitis heluenacx:cuius duo funt genera:maior & mi/ 
nor;& efl in fertilitate princeps» 
Lentore; tenacitate & uifcofitate ex humore procedentem »Nam letus tenacem 
& uifcofum fignificat :unde & Lentefco uerbum + 
Draco appellatur palmes emeritus pluribufq? induratus annis» 
Ameram apud Columellam legimus:quas didio femen ulmi fignificat ♦ 
Plinius tamen famariam uocat* 
Simus dicitur:q e prxffis naribus* Inde refimi q furfum uerfus depreflas gerut» Coni muces cupreffi» 
Pituita eft catarrus» I 
Veterinarii:medici funt ueterinarum:hoc e afaliu qua aliqu id uehunt: hos nuc 
uulgus merefcalcos appellat. Hinc & uetermaria medicina» 
Garu iliquamen ex pifce fadtum» 
Valuuli ;foliculi funt leguminu» 
Suppuratio efl :cu ulcus ad faniem tendite 
Scarificatio e:quando tenui uulnere fanguis emittitur» 
Solea qua folo pedis fubiicitur» 
Cunicula bubula i herba e qua fe tuentur tefludines contra ferpentes 'pugnatu/ 
ra,Nunc dicitur cotula 6c bouis oculus :& flos eius e maior chamemilla. 
Malagma a uerbo graco fuxAaT-rw :quod efl mollio: 5i eo utimur induricie 
mollienda» 
Floces: feces funt uini» 
Cecilia: genus ferpentis» 
Cimolia creta ab infula cimolo:qua utuntur fullones in ueflibus abluendis» 
hac nunc uulgus terram faponariam uocat» 
Maguderis: laferpitii genus efl ♦ Alii dicunt caulem laferpitii efle» 
Armoracea:genus efl raphani» 
Vacerra:flipes efl:ad quem equos folent religare» 
Suffraginesmodi fub crura :qbus pedis uerfura conflat :tibfeqj pes ita annedi/ 
tur :ut uerti poffit.Id quod (pedtam us in bobus equis 8i cateris armentis» 
Numelfe:genus uinculi:quo quadrupedes alligantur» 
Forda dicitur bos grauida:unde &L facra fordicalia* 
Herba fentonica:genus e abfynthii amariflimi didta a fantoniba gallfe populis» 
Filicula:puto diminutiuum a filice» 
Cedrea:primus fudor qui defluit in canali dum pix fit:cui tanta efl uis:ut i agy 
pto corpora hominu defundtoru ea perfufa feruentur» 
Strigofum dicitur iumentum:cuius corpus fame aut alia uitii ca flringitur» 
nam flngofus quafi flringofus a flringendo» 
Inire efl concumbere:quando foemina marem recipit» Vnde legimus mulieres a 
uiris iniri» 
Equienti mufe:equum appententi:ut credimus» 
Suffraginofa mula:cuius fuffragines morbo uitiatse funt» 
Hyofcyamos:herba efl» 
Galadtopota; :lac potantes» 
Nomades :paflores dicuntur:quorum uita omnis in pafcendisgregibufhabetur 
a grseco efl pafco» 
Tedtu pecusdicitur ad differentia colonici:appellatu tedtu :q? opimetis tegeret ♦ 
Altinates:ex altino:quse urbs olim in littore uenetfe florentifiima fuit» Tarentina* oues a tarento :de quibus ouibus plura in plautinis quaftionibus. 
Poletia:urbs iuxta alpes diuidentes italia a gallia. 
Betica:pars hifpania a flumine didta. 
Molle pecus tedlu:hirfutum uero colonicum. 
Munerani dicebantur qui munera id eft ludos populo dabant. 
Matrices: qua: pariunt 8c fcetus generant. 
Coioflrum dicitur fpongiofa la&is denfitas pofl partum prima: e 8C morbus co/ 
loflra quo lactentes tetantur: fi biduo a partu maternum lac guftauerint, 
Grauedo:grauior pituita &C craflior:inde grauedinofi, 
Lacinia de ueftibus dicuntur :difcreta item animalia & in partes diuifa in lacini/ 
as fegregari dicuntur ♦ 
Claui: morbus pedes fere tentans ♦ 
Chordum fdenu dicitur fero natum. 
Mendefius pofleffiuum a duitate agypti. 
Nepita:herba eft:qua: graxe calamitis. 
Flaccidi a flaccis :quoru aures pendula 8c non arrecfta funt. 
ucn-tpoL grace latine fecudaftolliculi funt continentes faetu in matris utero cum 
menftruis. 
Eximii proprie funt porcuqui de grege excepti ad facrificandu liberius pafcutur. 
Muria:fal cum aqua medicatum 6c induratum: de qua plura Columella.. 
Termes termitis:ramus de arbore recifus. 
Paliurus arbor eft africa fuaue frud:u faciens :quo uina commendantur. 
Lotos item arbor eft peculiaris africa; cuius baccis uefcuntur homines. 
ichthyotrophia: loca in quibus aluntur pifces. 
XayoT-po<pia:leporaria. 
Ruft ica gallina funt agreftes roftro logiore:qua per dimiutione rufticula quo/ 
que appellantur. 
Cohortales gallina:qua i cohorte domi aluntur ♦ 
Meleagrides 8c numidica & guttea:aues funt qua: 8C afra dicuntur. 
Lanifta dicebantur qui domi gladiaturam docebant:gladiatores quos deinde ue 
derent munerariis. 
Pydles: pugillator iterpretatur. 
Pumiles & pumiliones i hominiba dicuntur mani grace:gallina quoqj pumiles 
dicuntur. 
Melica: gallina:q> i media id genus auiu corpore ampliflimo fiat: l littera pro d 
fubftituta. Media:regio orientiftex qua medi qui & perla dicuntur. 
Aflerculus diminutiuum ab aflere. 
Scadula fiunt ex robore abiete & picea fiffis uel aflulatim defecftis. 
Teporius :aduerbiu dedudtu a tpi aduerbio:qd fignificat opportue &C tepeftiue. 
Pulladone idem putamusjquod pullicium;hoc eft faetura pullorum. Thaumantias iris: filia Thaumantis* 
Aionias:herba e qua: papfoiy amoenitate pflat:& alligat qcqd obuia habet* 
Iubar :lumen eft 6C pro aurora ponitur* 
Hibero :hifpano * 
Balaufus:herba e non multu diflimilis a narcifo» 
Ligurtrum:herba udis* 
Balfamu herba fignificat & arbore balfami:ficut & cafia herba & arbor. 
Ferrugineis:purpureis♦ Na ferrugo ert purpura intenfior. 
Flameola: rubea: na flameum rubeu ert * 
Sirpiculu: ex firpis cofedtu 
Fifcina:ua(is genus» 
Portunus:deus maris:que graci Palamona appellant ♦ 
Gerulus a gerendo:& is ert q corpore aliqd gerit» 
Gemino artrond ert figno gemino^» 
Lernei cancri:id e qui ex lerna palude exiit:dum Herculis pedem momordit pu 
gnantis:& in fydus relatus e» 
Fortis fortuna dies appellatus a Seruio tullo rege is fanum fortis Fortunas fe; 
cund u tiberim extra urbem dicauit» 
Ocymu :herba efl qua bafylicon alii appellant»Sunt qui per Z fcribant ozimu a 
a uerbo grato u>^o» 
Cylindrus dapis teresjquo terra denfatur & sequatur» 
Pulex :uermiculus herbis infertus & pradpue braflicis* 
Limaces:cochlea a limo appellata. 
Campa:uermis genus hortenfes herbas ifeftas didta a uerbo graco 
quod ert fledtere» 
Eruca:uermis rodens herbas» 
Robigo deo:ut anerteret rubiginejcatulo ab uberib:) tradto faciebant* 
Tages is fuit:qui primus etrufcis arufpicii difciplina tradidit» 
Caput nudum cute:id ert caluariam afini,Na afina equaria in hortis poneba/ 
tut:ut fuaprafentia:qualpedtabat foecundaret» 
Tarco n tetruria dux 8C arufpex» 
Vitiba albis: uite bionia qua dicitur ampelos leuce. 
Amythaon Melapodis pater fuit:qui inter medicos praclarus habitus ert: fimili 
ter & Chiron, 
Nodlurnas uolucres: nodtuam bubonem ulula uefpertilionem» Solebant enim 
prifeiad hortos tuendos nodtuam pennis patentibus figere ♦ 
Pingui amurca: face olei qua contra culices & limaces uim habet maximam» 
Fruge falis:mica falis» 
Serum: aqua ladtis* Amaranthustflos e ab fmortalitate nomen trahes* Vnde imortalefq? amaranthi 
nuq enim marcefcit:fitq? ab a priuatiua pticula :& ficco* 
Ziziphu:arbor e non pride in italia nota*Ex fyria enim ad nos uenit:puto id ee 
quod zizipha creat, 
Hybernus oriens dicitur:unde fol per hyeme oritur* 
Stellio:genus eff fteliati lacerti* 
Crepitaculum a crepitu * 
Chalbanu fuccus eff ferula fyria:& graci yaAftapop dicunt per chmoflri uero 
in g ch conuertunt* 
Defrutum :uinu ad tertiam pte decodxude quo & paffo & fapa ide Columella 
plurima fcribit* 
phagedena: morbus ulcerofus ufque ad offa celeriter carne depa/ 
fcens cu aduffione:emittitqj fetente fanie:& puto hoc in loco efle malu quod in 
iumentis uerme appellant* 
Efculentum dicitur ab efca* 
oicrnrpoar oefftum;afilu latini uocant fiue tabanumonuq furorem fignificat* 
Suffitas jfuffumigatas a uerbo fuffio* 
Hipparchus Eudoxus 6c Meton ;philofophi qui de fydenbj & temporibus anni 
fcripferunt * 
Faftus ; libri in qbus cuiufqj anni gefta continebantur* 
Vergilia: ffella funt:qua pleiades alio nomine dicuntur * 
Inuerfa meta? fimilisjboc eff turbinicam habes figura:cuius ima pars anguffa e 
fupior uero lata* Aff meta inferiorem partem latam habet: fuperne uero tendit in 
acutum* 
Boni confulat:hoc eff bene ffatuatiin bonam partefut aiunt Jaccipiat* 
Aeras acradis:genus eff filueffris piri* 
Ebulus:herba efl faaens baccas in fimilitudine fambuci* 
Taxus:arbor eff ex qua fabricantur arcus Toxica quoqj inde fudare dicuntur* 
Madragora duo funt genera:cadidus q & mas:&niger qui foemia exiffimatur* 
Ferut mala nucu magnitudine. 
Cicuta :herba uenenofa* 
Paliurus:herba paiuffris* 
PolycletesPhragmon& Ageladas :ffatuariifueregeneroG, 
Ithyphallus proprie membru uinle ere&u dicitur:dicuntur & ithyphalli curato 
res Bacchi:q in oreheflra faltabant*Hoc nomine didlus eff Priapus rffucJjaAAccr 
grace* 
Pe(fum:oppidum i campanii rofis generofum* 
Naxius ardor Bachi corona fydus fignificat*Nam(ut ferunt poeta)in infula dia; 
qua poffea naxos didta fuit :relidta Ariadne a Thefeo nuptias cum Baccho fecit; donataqj corona inter fydcra relata fuit» 
Chelas :canchri brachia :qux facere uidentur libras fydus» 
Nepa:fcorpiu fignificat * Alii dicunt canctu» 
Crotu uenatorem fuiffe dicunt precibufqj mufaru in aftra relatum :& pro fagit/ 
tario ponitur» 
Altera genitrix cretae promethea» Alludit ad fabulam:quia Prometheus excreta 
terra hominem formauit» 
Ripheai: montes feptentrionales» 
Caurus :uentus qui & corus dicitur» 
Lyra:fignum calefle» 
Latrina efl locus priuatarum fordium* 
Cloaca uero per quam fordes publica: eluuntur» 
Marra bidentes & farcula:rufhca funt inftrumenta» 
Pedita participiu uidetur noue didum a pedo, Alii legunt percita» 
Calta: herba efl nafcens in fegetibus flore purpureo» 
Narciffus: herba eft: Secius duo genera» 
Ora leonis herbam fignificat leoninam in montibus nafcentem: cuius flores cum 
emittuntur fimiles funt ori leonino aperto: 
Giaucium:herba genus filueflris &C erratica miagrum uocatur. Alii paralaion di 
eunt, Nafcitur enim in afflatu maris :aut nitrofo loco unde nomen fumpfit nam 
glaucus caruleum fignificat:qui color efl maris» 
Panace:herba qua alio nomine dicitur centaurea:cuius plures funt fpesunterp/ 
taturqj remedium ad omnia. 
Bulbi megarici a megaris ciuitate gracia» Veniebant etiam ex africa bulbi maxi/ 
me laudati» Vtrumque genus Columella fcnbit:cum dicit:megaris Sc gatulis 
glebis» 
Charepolum: herba efl luxurians frondibus :&C ab hoc nomen accepit» 
Laducula quauis defeendat a laduca:tamen alia efl herba lac habens» 
Vlpicum:mordax & graue olens alium» 
Fabis habilis:herbas fignificat quibus fabas condiri folebant Sunt enim faba fa/ 
brorum conuiuia» 
Sifer: herba cuius radice oli nobilitauit Tiberius Casfar flagitas ea omniba anis 
agermania» 
Aflyrio feie radix:hac fyriaca radix ex hortis fyroru fit tranflata» 
Pelufiaci :id efl agyptii :zithi potus quem e fruge excogitauit agyptus: ab aliis 
ceruefia dicitur» 
Salgama appellabantur a prifeis quacuqj conditanea ad uidum noflrum in ua 
fis feruabantur» 
Inula:herba qua fuo afpedu atque natura trifliciam affert ♦ Nomenqj fuum adhuc feruat ♦ 
Olus pullum:alio nomine atrum olus» 
Ladis guftus qua: condiat herba. De lepidio uidetur irttelligere:cuius ufus ftoti 
eft fine lacte*emendat enim cutem in facie :& lepras tollit:& cicatricum uulnera 
6t nomen trahit a grseco» 
Cimata in braflica dicuntur:qua: uere proximo poft primam fedionem e cauli 
bus colliguntur :uel (ut alii dicuntjtenuiores cauliculi» 
Cuma:urbs campama\unde cumana braffica fefTilis folio St capite patula. 
Signia:urbs capania. Mauncim populi prope marfos. 
Capua: campania ciuitas. 
Fauces caudina: locus ubi romanus exercitus fraude famnitium interceptus 
fuit. 
Stabia:uetus campania oppidum» 
Vefuuium fiue uefbium mons ardens in eadem campania* 
Parthenope: neapolis ♦ 
Subetide nympha: febetos fons eft neapoli:cuius aqua uicatim decurres omnes 
fere ufus neapolitanis pftat. 
Popeii St herculaneu:oppida capania. 
Siler: fluuius iuxta pradida oppida. 
Sabeili:populi a fabinis orti:q fcolunt montes q funt iter fabinos 8t marfos * 
Genera caulium ex his locis complura fiebant.Nam pompeianum pcerius cau 
le ab radice tenui intra folia craffefcit. 
Sabellico ufque in admirationem crifpa funt folia» 
Turni lacus :locas ex conualle aricina ubi quondam fuit lacusTurni.inde fubi/ 
erunt lacutures caules» 
Tibur:ciuitas haud longe ab urbe olim fertilis pomis» 
Brutiupopuli funt ultimi habitatores italia: ficiliam uerfus ♦ 
Mater aritia porrhex aritia porrum erat capitatum: St genus calium non excel/ 
fius folio numerofius quoqj atque tenuius» 
Refoluit nexus.i.peperit St enixa e. 
Portitor helles:aries q i celu deportatus e. 
Capiris porri:id eft capitati porri. 
Sampfucus:herba quam nunc appellant maioranam:alioque nomine amara/ 
cus dicitur. 
Staphilinus:paftinacaefl erratica fiueaggrenis» 
Eacii flores: hiacynthus:quem e fanguineEacinatumdicunt. 
Corambla herba efl: qua: oculos retundit 8t hebetes facit.Ideoque dida coram/ 
bla.Nam Kopa pupulam fignificat: ajucxf Xu uero retufum St hebes. 
Laducaiy quoque plura funt genera:hoc efl cecilia::capadoces tarteffiacse: pa/ phfa fiue cypria ♦Hfl etiam fefTilis Ia&uca. 
Mea qua generant tarteffi littore gades*Tarteffiam laduca fua dicit: quoniam 
familia ex municipio gaditano progenita erat* 
Ferali menie lupercus*i*februarius menfisjin quo facra feralia mortuis fiebant: 
&ludiiupercales. 
Kaleda Veneris:kaleda apriles.na a uenere aprilis nome trahit ♦ 
Amphitrita:uxor fuit neptuni.Tethys uero Oceani fenis* 
Amores acrifioneosa .Danae filia Acrifii:qua conuerfus in imbrem aureum co/ 
preffit Iuppiter* 
Dindymus: mons phrygia Cibele facer:quadeafacerdotes fuos in furias age/ 
bat* 
Citheronrparnaffiiugumjubieratnyfaurbs dicata Baccho* 
Euie nos legendu ee dicimus :<|q mterpofita afpiratoe euchia legat/Na ab cuoi 
cuaj/quauox eft: baccantiu:nafcitur♦ 
Paandaus in Apolline pro uidoria uel pefte auertenda* 
Satureia thymus & tymbra: herba funtJ 
Iaccus:Baccus a fremitu* 
Corymbus:uua eft hedera* 
Haron i agypto uocat bulboiy genus fcylla proximu aplitudine* 
Melanthium grace:latine git dicitunalio nomine melanfpermon udeft nigrum 
femen* alii nigellam* 
Molochen agnan ibifcu appellat* Quida alii dicunt malachen:hoc e malua* 
Miris fiue fmiriza uel ut alii mira:herba eft fimillima acuta caule lolufqj Si flo 
re minor * 
Mucrone:g raphio quo in pugilaribus careis fcnbimus* 
Littera proxima prima;id eft,b.beta. 
Beta:herba nigra 8c candida:qua Sc bleta dicitur* 
Lotus:arbor eft dicata matri deum, e etiam herba in phrygia laudatiftima* 
Ofcitat leo:aperitur leonis flos* 
Sabeum:arabicum,Nam in arabia focliciodoramentapreciofa nafcutur:ut bal 
farnus :cafia ;tus* 
Pega fidum :mufarum a pegafo equo* 
Acheloides: nympha a f iuuio acheloo dicfta 
Dryades:dea arborum*Napea:collium* 
Amphryfus: fluuius theffalia* 
Lyceus & cyllene;montes arcadia* 
Halefus: fluuius & mons non longe ab atna 
Dioneis floribus:id eft Veneris* 
Pirois:gemma a colore igneo dida* Nidor :odor rerum affarum* 
Glifcere eft crefcere: unde perglifcit crefdt ualde p inftrudtione epularu* 
Paxillus :diminutiuum a palo* 
Loculamenta a loculis denuari uidentur:& fignificant capfulas* 
Defpondent:hoc loco mori ftatuunt. Plautus & Varro addunt animu* 
Porrum tarentinum alio nomine fedtiuum dicitur* 
Vrinare eft mergi jinde urinatores qui fub aqua natant* 
Colocaftaiherba e nili* 
Tamaricu quoqj frutex eft* 
Syrpus:iuncuseft* 
Mugiles jpifces funt tam praecipuae uelocitatis:ut tranfuerfa nauigia interim fu/ 
pernatent. 
Solea rombus & paller jpifces plani funt* 
Melanuriumjpifcis a nigra cauda nomen trahens* 
Murena tartefia a tartefo oppido hifpama fito quondam inter betis hoftia: quo 
nomine etiam fluuius ipfe appellabatur* 
Carpathium pelagus ab infula carpatho didlu iter rhodum & cretam* 
Mufielajpifcis in lacu brigantino rhetise generatus* 
Turdus merula uariijpifcium nomina* 
Fluta: murena in freto ficulo a gracis didite plota* 
Crepida tprserupti faxi margo dc extremitas uiaru : uel tripae paulo eminentiores 
crepidines dicuntur* 
Pelamides a luto nomen traxerunt:quse primu cordilaz:mox cu annu excefferes 
tynni uocantur* 
Chalcis jpifcis e de genere romboru* 
Brachia: dicuntur i pifcibus fecudum ceruicem folliu more hiantes partes:quibo 
anhelitum reddere ac per uices recipere exiflimantur* 
Pedunculus jpifcis per diminutionem a pedtine. 
Charchari :elachatse:camarus: gobio jpifces funt* 
Oryx orygis: fera eft qua contrario pilo hoc eft ad caput uerfo ueftitur * orieteqj 
caniculam contuetur & adorat jnafciturque praecipue in getulia 
Lauticia eft epularu magnificentia* 
Cerrus: arbor gladiferande poflfefliuum cerreus* 
Signinu opus(ut diximus)fiebat calce addita cofradtis teftis* 
Leucoia: alba uiola* 
Corycium antru in ciliciaiunde primu delatu eft crocu * 
Amellus:flos ert que eleganter Virgilius \ quarto georgicoru defcribit* 
Caules i herbis dicuntur: hoc e ipfum robur fiue flipes* 
Scapus ide efl fruticibo Qc iis herbis:qua p hyeme non demoriuntur* 
Gladiolus:folium narciffi i gladii forma figuratum* Dardania: artes:phrygii faciebant mulierem menflruatam nufcj rindam folu/ 
tis capillis:nudis pedibus contra erucas 6c castera hortum rircuire, 
IolcosjthefTalias duitas, 
Protocomos:primum comantes, Alii prototomos Ieguntjid eflprimse fedtiois* 
Tyrfos tartefracosad efl laducas tartefias, Paphios: cypri» , 
Sedo:fediuo» 
Lubrica lapathos:quam hidrolaphaton. 
Tamnus: herba efl minutis foliis & aculeata ♦ 
Scylla:genus efl bulbi, 
Rufcus:herba e afpa SC horrida * 
Andrachne:herba efl quae portulaca dicitur , 
Atriplex: herba efl filueflrisX& fatiua accufata a Pythagora♦ 
Ricinus:genus cucumeris rotundi a uerme,Nam oblongus cylindro no efl ab/ 
fimilis* 
Pix narida ab infula maris ionii dida, 
Attei hymettirid efl attici mellis:quod optimum nafcebatur in hymetto monte 
athenarum * 
Amula:uas ad aquam geftanda, 
Caniserigonesjideftcanicula fidus ♦ 
Hyperionis :id efl folis>Nam fol ab Hyperione progenitus fuit, 
Armenia casreola & damafcena:prunorum genera. 
Perfica peregrina fuerunt :utpote quas ab perfia ad nos tranfierint, 
Afiatica perfica frigoribus proueniebant:cotra gallica tempeftiua fiebant. 
In ficorum genere funt calcidicas chias purpurea: chelidone» manfcas; califlruti»; 
liui»: liby fl»: flauas: & reliqua ♦ 
Sacris tardipedirid efl uulcanalibus, 
Congilis: rapi genus ♦ 
Decoxit domino:debitam pecuniam cum non eflet foluendo abftulit. 
Ornithia ab auibus tradum nomen, Appellantqj tempus quod efl feptuagefi/ 
tno die poft brumam ab aduentu auium,Tunc enim adueniunt hirundines deo 
ne» coturnices & reliquas aues aduenas. 
Alcyonii dies ab alcyonibus auibus nomen traxere:quarum foeturas ante bruma 
feptem diebus & totidem pofl mare fternitur, 
Quinquatriardies mineru» facer, 
Orthociflos:reda hedera 8c rigens:que fola fine adminiculo flat. 
Mulcantur: mufeo integuntur. 
Prodromi :aq!ones appellatur :q odo ferme dieba exortu caniculas antecedunt, 
Procyon:fleila quas antecanis dicitur latine, 
Ethefi»;uenti flati:q quot annis in uigore »ftatis perflant triginta diebus. Caffiope:aftrum in quod relata fuit Calliope mater Andromedae* 
Elices dicuntur reuolutiones ♦ 
Tuberes:peregrina poma ex africa in italiam deportata ♦ 
Armeniaca: pracocia perfica quidam putant. Nam tuberes St armeniaca £xi/ 
me ab amygdala florent* 
Dolus mendefius:fcriptor agyptius fuit* 
Thalli dicuntur in porris St cepis St alio medii ftipites eft ui 
relcere* 
Mundus: muliebris ornatus: grace colmos ♦ 
Valitudinariumdocus in quo agroti flant ut curentur * 
Sedentaria opera qua ab artificibus fedendo fiunt* 
Promus a promendo diciturefl qui uidum familia promit * 
Cellarius qui curam habet cellarii,Cellarium autem efl;ubi reponebatur ad an 
nuum ufumneceffaria* 
Atrienfis is erat:cui credebatur cura atrii ♦ 
Nomophylaces dicuntur legum cuflodes St feruatores aTro-roupw/jLou a lege 
&q)uAa| cuftos* 
Defrutaria:uafa ad defrutum idonea* 
Digitelli diminutiuum a digito :& uidetur efle genus herba* 
Batis:herba aculeata fponte nafcens:& efl marina St hortenfis* 
Sedum,alii fadum:alii feffuuium uocant:herba eft in tegulis nafcens s 
Flacefcat: f laad um fiat. 
Pruna onychina:qua colorem habent onychosrid eft unguis* 
Sefquilibra: libra una cum dimidio alterius ♦ 
Ligula: genus menfura* 
Pix brutia: fecundus eft liquor craflior defluens a ligno igni rircundaro:qua ruc 
fus in cortinas aneas conieda fpiffatur St coagulatur* 
Rutabulum didum a proruendo* 
Penicillumdiminutiuumapeniculo: peniculus ueroa pene; id eft cauda de/ 
riuatur* 
Radula inftrumentum ferreum a radendo* 
Scopula diminutiuum a fcopa* 
Sefquiculeare mas quod continet culeum St dimidium alterius* 
Suffriare a fub St frio fit:hoc eft paululum conterere* 
Pelliculare a a pelliculis fit: St uidetur effe circumligatis uel pofitis pellibus 
turare* 
Putearius pofiefiiuu a puteo*' 
Arbuftiuum ab arbufto pofTefiiuum* 
In proximo decumano:hoc eft in limite decumano :q fit ab ortu folis ad occafu ut fupradiximus: alter uero limes ex trafuerfo currens appellatur cardo! 
Scipio baculum fignificat* 
Petiolis:paruis pedibus :diminutiuum efl* 
Sefliana mala a feflio nomen accceperunt* 
Epytirum fiue pytirum(ut diximusja confradta oliua:quae graece dicitur TTixu 
pio-momen accepit * 
Turiones dicuntur teneritates fumitatum arborum uel arbuftorum* 
SanfamGregoriusTifemus utriufqj lingua: interpres:quod Strabo graece didt 
TrupHpajfanfam intetpraetatur: fignificatqj graece os oliuae* 
Oieaftellum diminutiuum ab olea Uro. 
Decemmodiae & trimodiae:uala funt ruflicatquibus ruftiri in ferendo frumento 
dum ferunt utuntur*. Necnon pollintor in frumento per molas frangendo tri/ 
modia utitur* 
Gemellar uafis genus uidetur * 
Oliuitatem appellarunt prifcricum olea cogebatur* 
Glaucinum graece dicitur oleum mullum :hoc eft expreflum ante q oliuae calce/ 
tur atqj premantur. Nam yAeuKocr grazeeriatine murium. 
Exanietunexudando ficcetur* 
Glabratamuda &C fine pilis ; 
Offulae ;paruae offe:& hoc loco carnis frufla* 
Decuriarim: per decuffes* 
Nouacula:culter tonforius* 
Embamata ab graeco E/jdJaTn-Eip teri uidetur* SC fignificat imerfioes quado i/ 
tingimus uel pane uel obfoniu in uafculis repletis re liquida* 
Oxygarum:acetum cum garo fignificat o|oar eni graece acetu: yapop liquame 
ex pifce* 
Ligufticum:herba eri in liguriae montibus nafcens* 
Vulturnus:uentus eri qui & graece eurus:6c flat ab oriente brumali ♦' 
Tefleras appellat lapillorum frurira quadrata* 
Scutulas:fcutis intertextas:quod opus a gallis e inriitutum primo* 
Tomices grxeo nomine appellatur ex canabi impolito 3c fparto leuitet tortae re/ 
ftae:ex quibus funes fiunt* Puluilli quoqjtquos in collo habet animalia ne refla: 
[edantur: tomices uocantur* 
Rododaphnes:rofa laurina quam nereum uocant* 
Cautere fiue cauteriu: ferrum ad urendum ♦ 
Focaneus quid fit:a Columella difee* 
Opon cyrenaicum;fuccus fylphii* 
Coradnam picemmigram* 
A mites: perticae aucupatoriae* Bafterna: genus redi* 
Crocodilus lacerta eft nili imef* magnitudfs:qua debellat ichneumoni 
Euanteigenus uitis* 
Lomentum:panis ex faba* 
Gilbus :color eft* 
BriiTam uuam tunc dicimus:cu pedibus ad exprimedum uinum calcatur* 
Hydromellrimellit* aqu* * 
Meliftophylus:herba eft* 
Muftusmouus 
Glaciridi*:dulcis radias * 
Crocomaga:herba eft* 
Metreta :uas eft* 
Choemsjgenus uafis * 
Omphacomelli: immaturo melli* 
Intrita ab intero uerbo cuius praeteritum e intnui:& fupinu ltritu fit: 8C proprie 
dicitur abus de aleato mortario fadtus* 
Numerorum quorundam nomina:qu*itemmenfuris 6iponderibus accomo 
dantur jafcripta funt* 
As erat libra duodecim continens in fe uncias* 
Dupondius a duobus pondenbus:id e libris duabus* 
Treflis a tribus affibus;&: fic deinceps ufqj ad nonufles*i\ad noue affes* 
Decuffis ab*x*affibus didum:qu* didtio in omni denario numero menfur* 6C 
ponderis ualet ♦ 
Aeris minima pars fextula fit fexta pars unci** 
Semuncia :q> Iit dimidia pars unci** 
Sextans: q> fexta pars affis. ii* 
Quadrans :<j quarta pars affis* iii* 
Triensjtertiapars* uii* 
Quincunx a quinqj unciis:id eft partes quinqj* y 
Semis dimidium eft affis* vi 
Septunx a feptem di uncia condufum:id eft unci* feptem♦ yii* 
Bes olim des:dempto triente * i* odio :& declinatur beffis* ,viii 
Dodrans:dempto quadrante:nouem unci** yiiii 
Dextans: dempto fexante: unci* d ecem * x 
Deunx:dempta unaa:unci* undecim* xi* 
Silicum didtum eft *q? femunciam fecet* 
Seftertius;dupondius di femis*,»« Vte- y EPISTOLA 
Georgius Alexandrinuus Bernardo Iuftiniano equiti SC fenatori facundifli/ 
mo falutem# 
Ififtratus athenienfis patria fua p tyranide potitus :fiue ut aliqd fa 
p ceret:quo tyranicu fcelus minus inuidiofum foret: fiue homerica 
maiefiate motus:uatis pclanfiimi carmina difpfa atqj mebratim 
p uniuerfam gracia diffipata ad Ce ppofito pmio deferri curauit ♦ 
Sedcu illa lucri cupiditate indifiinctapmifcua 8c temere cumulata plurimi at 
tuli(Tent:gramaticos accerfiuit:q tuc eruditiffimi hebatur: id oneris iniugens: 
utillacarminu mole mdigefia accurate excuteret:penitus rimaretur:& prude 
ter reuolutam apte difiingueret>Qui tyrano obfequetes:uerfus quos tari uatis 
no putauerut:oio a familia homerica fummouerut:utpote fubditicios:& i Ho 
meri domu medaciinfcriptioelgreflos* Aliis afierifcu appofuerut:q>luas indi 
geret* Alios* q> lfra poeta dignitate uideretur:obeiifco cofoderut* Vnde factu e: 
ut diuini poeta opus:qd prius ordfe fortuito legebatur: Pififirati lpedio & acri 
gramaticoiy iudicio comode diuifiim puru candidu &C ex oi pte fpeciofum hea/ 
mus * Quod i duo diuifum uolumina de facti noie gr aci dixerut* 
Qua uellem:utnoflra atas alique Pififiratum fortita efiet:qui pramiis hos ad 
ueteru fenpta indaganda incitaret: ut libri in tenebris iacentes a fitu Sc foedo ti 
neaiyatqj blattarii morfu uindicari poffent * Illis madaret:ut fiudiofe q inlu/ 
ce prodirent:quiqj in manibus habentur:eos plegeret:atcpemedarent» Quod 
fi nobis cocederetur: quoru faculo ars hac lprimendoiy libroru excogitata atqj 
in fummu culme eue&a efi: forfan maxia illa latinaiy iacfiura plurima 
ex parte reparari pollet* Sed p dolor:res in cotrariu ceflit*Na do<fii pariter 6c 
mdodli ad comgedos libros paffim cocurrutiquafi f copitis 6C in plebe uulga/ 
ria illa decitetur.qua felicioribus teporibus remotiora:& recodita mediocriter 
qj dodtis incognita fiierut* Quare cum res difficillima fine cura difcriminis Sc 
fine iudicio fiat: uix aufim dicere:obfuerit ne magis:an profuerit latinis litteris 
nouu lfiud artificiu :nifi copia libroru ingenia acuet: folertiamq* excita 
bit:qui collaris libris deprehenfifqj erroribus:mera ueritate quadoq? aflequen/ 
tur. Igitur cu Nicolaus Ienfon Prifoi Catonis libru uin cenfura triumphoq; infi 
gms:& fui cofeffione aui optimi fine amulo agricola lpraflurus eetmecnon SC 
tres docftiffimi illius Varronis libros:qui potius par: q emulus gracoiy fcriptoiy 
i quocuqj difaplinaru genere fint:&; fi huiufmodi recognitione fepa recufafle: 
quod peritifTimi antiquarii & ociofi hominis foret: non potui fatis honefie bo/ 
nis &C fiudiofis uiris id petentibus negare:prafertim cum fe uereri dicerent:ne 
temerario Qc uelut facnlego quorunda conatu de maiefiate Catoniana Varro/ 
nianaqj doctrina plurimum nobis tolleretur. Id quod deprehendebant ex qui/ 
bufdam exemplaribus: in quibus pauca admodum: quauere Catonis atcj 
Pififlretus 
ath* 
Subditicii# 
Quare pa. 
\|/u>2lici 
Antiquariis# Varronis dici poffcnt:offendiffent♦ Qua res hoc item effecit:ut in prima utriuf 
qjfcriptoris partemonulla pute aliter legi pofle.Sed noftra hac corregio pri/ 
mum repentino St graui morbo intermifla: tum ne impreflorum operarii cum 
dominoru noxa feriarentur: pracipitata fuit;alioquin diligenter examinanda 
St pro uaria St recondita prifcarum rerum :ueterumqj uocum copia maturada. 
Nam quid Catone noflraru Litteraru parente(ut Plinius aitJ antiquius f Apud 
que multa in litteris remotiffima:& lpfis pontificii libris obfcurioramofhris ho/ 
minibus:tum ignorata:tum defita leguntur . Quare ftudiofum St accuratum 
lectore rogamus:ut fi uei legendis ueterum librismel ufu aliquo rei rufhca:pri 
fca 9* didhonu figmficata cognouerit:huc antiquu St adoradu patre luuet.Hoc 
ide de Varrone dico:qui tribus libellis oem agncolatiois rationem (ubtiliter St 
prudeter diuifam cumulate in dialogi more abfoluit. Abs quo no pauca matua 
nus uates in georgicu fuu carme traftulit:atc|3 ita longe Hefiodu reliquit :pcep 
ta ruflica in partis quattuor partitus:rone diuerfiffima ab ea:qua Seruius uir/ 
gihanus interpres: alias do&iffimus:in explananda Georgicicarminis quadri 
partita propofitione tradit. In qua re plura difTererem: nifi ex iis libris:qui nunc 
frequetiffimi habenturad luce clarius co flaret .Sed ut lector latior ad hac lege 
da accedat:quada annotauimus Pridtim enarrada:in quibus alioquin multi 
d ibitarent.Quxdam intacta nos adhuc Iateat:ut poffint alii: 
uel libns fidelioribus repertis :uel ingenii bonitate St egregia doctri/ 
na de eruditione St diligentia laudem quaerere :Na plurimu rei latina referret: 
hos auctores :qui primi ramano generi omnium rerum expetendarum pracep/ 
ta tradiderunt:qemendariflimos facere, Sed hanc emendationem noftra:qua 
lifcuqj ea fit:tibi dicamus Bernarde Iuffiniane praclare fenatonmilitiaqj infi/ 
gmbus decorate : quem in omni publico munere magnificum atq; prudentem 
fere omnis europa cognouit.Nam in cenfura domi mirabili quodam tempera/ 
mento feuerus humanufqj fuifii.In dicenda fentetia quis fenator te grauiorfco 
piofiorf& uehementior auditur rForis uero in gerendis magiftratibus: quanta 
tua fuit ciamentia atq; iufficiarSed in obeundis legationibus peculiarem illam 
domus tua: cum fapientia eloquentiam adeo praffitifluut uere Leonardum ii/ 
lum Iuffinianum patrem tuum oratorem clariffimum:ut corpore ita fpiritu St 
eloquentia reddideris :poffitqj in familiam Iuflinianam per continuam feriem 
oratorum id dici:quod in Curionum laudem de eloquentia hiftoria comemo/ 
rant Jgitur difertiffime Patricie:fi quando a publicis negociis ociofus fueris:ru 
Picos hos libros:quos legiffe:nec inutile nec indecorum erit: paulo accuratius 
perlegas Jn quibus(q> in utracg lingua polles plurimum)fiquid mendofum in/ 
uenerisrin Pudioforum utilitatem emendabis: ut poffint latina quoqj littera 
de eruditione ita debere:quemadmodum de prudenti St generofo confilio res 
tua publica tibi debet. Vale. 
Agricolatio 
Alias» MARCI CATONIS PRISCI DE RE RVSTICA LIBRI CAPITA* 
Quomo agrii emipararicjoporteat» cap.primu, 
Patnftamilias officia ♦ caput * ii» 
Quomodo agrum in adulefcentia conferere patrem/ 
familias oporteat» caput,iii. 
Bubilia uti bii adificata heant& uicinia boa cap,uii* 
Villici officia qualia oportet fiant» caput. y* 
Quibus locis conferi agrum oportet» caput»yi» 
Quo in loco arbufla Sc uirga ferantur caput» vii» 
Ficos pluriu quo loco ferer oporteat cap»yiii 
Vti falicla locis aquofis ferantur» caputdx» 
Quot uillicus conferuos;quot boues Sc afinos Sc mini 
Bros Sc utenfilia habere oporteat, caput, x» 
Alia inftitutio quot et quibus conferuis SC operibus in 
flitui uillicum oporteat, caput, xi». 
Quot Sc q f torculari pah uafa oporteat caput»xii» 
Quomodo torcularium Sc cellam oleariam parare 
oportet* caput, xiii* 
Villa adificada quomo fabro locabis* caput, xiiii* 
Maceria! quomodo adificentur, caput* xy» 
Calx quo pad:o* caput, xyi» 
Materies q tepore anni tepefliua fit» caput. xyii * 
Torcularium quomodo adifices, cap» xyiii» 
?uot uafa uiana Sc qbo ffipiribo SC qlit facias ca»xix 
rapeti colunella quo fit cocinnada mo caput,xx* 
Cuppa trapeti quo fabrefiat modo, caput*xxi» 
Quomodo faber trapetu accomodet»i caput,xxii. 
Qua ad uidemia opus futa tpe paretur cap,xxiii, 
Vinu gracu Sc helueolu quo fiat modo» cap,xxiiii* 
Vinum codlum quo fiat modo» cap,xxy» 
Quod uindemia facta uafa reponatur» caput, xxyi* 
Sementim uti facias» cap, xxyn * 
Oleas uites Sc ficos Sc cateras arbores cum feres:quo/ 
modo feras» cap, xxyiii ♦ 
Stercus ad arbores coledas utidiuidas, cap,xxyiiii» 
Quomo bubus des Sc ouibus fronde* caput,xxx* 
Ad olea cogedam qua opus fint» caput,xxxi* 
Vti matura arbores putentur» cap»xxxii» 
Vinea quomo curet; & uetus renouetur cap* xxxin * DE Semeta faciuda & quo loco. cap. xxxiiii. 
Qui: locis faba filigo &C hordeu feri deat cap.xxxv. 
Quod flercus praffantius ad fegete cap.xxxyi. 
Qus mala in fegete fint. caput, xxxyii, 
DE Fornace calcarea. cap, xxx viii, 
Quid confici per tepeflate debeat, cap. xxxviiii ♦ 
Quid ueris tempore fiat. cap,xl, 
Vitis i fitio 6C pyroy. 8C qli mo fiat cap, xli ♦ 
Ficoru & olearu infitio alio modo ♦ caput. xlii, 
Vites 8C olese quomodo infodiatur, caput.xlui. 
Oliuetum quo tempore putetur. caput, xliui. 
Quanta taleam oleagina decidas. caput,xly. 
Seminarium quo fiat modo. caput, zlvi, 
Arundmetu & uitiariu uti feratur. capur, xlyii. 
Semina cupreffi pyn nuas &C pini 3C cateraru arbo/ 
rum qualiter ferantur:ac fbueantur, caput, xlviii, 
Vti uinea uetus de loco trafferatur. caput. xlviiii. 
Pi ata quomodo ferantur. caput.I. 
Propagatio olese pomorumqj. caput.li. 
Qua’ diligentius propagari uoles. caput.lii. 
DEFaenificio. caput.liii. 
Bubus pabulum* caput.liiii, 
DE Lignis domini, caput.ly. 
Familia abaria quanta dentur, caput.Ivi. 
Vinum familia quantum detur. caput, lyii. 
Pulmentariu familia quatu detur, caput. lyiii. 
Veffimenta familia, caput .Iviiii, 
Bubus cibaria. caput,Ix. 
Quo modoiager colatur, caput. Ixi. 
Quot ploftra habere oporteat. caput. Ixii. 
Funem q longum efTe oporteat. caput.lxiii. 
DE Olea legenda. caput.lxmi. 
Oleum uiride quomodo fiat. caput.lxy. 
Cuflodis & capulatoris officio. caput.lxyi. 
Ite cuffodis i torcularia erut offiaa, caput,Ixyii, 
Vafa olearia QC uinaria extollere, caput .Ixyiii. 
Dolia quomodo imbuantur. caput,Ixyiiii. 
Bubus medicamentum, caput,Ixx. 
Bos fi xgrotare coeperit. caput.Ixxi. 
Boues ne pedes fubterant. caput.lxxii. Quomodo bubus medicamentum* capdxxiii. 
Panem depfiticum fic ferito, caput, Ixxiiii, 
Libum hoc modo facito* caput, lxxy, 
Placentam fic facito* caput* Ixxyi ♦ 
Spiram fic facito* caput,Ixxyii* 
Saiblitam fic facito* cap. lxxyiii * 
Globulos fic cap.lxxyiiii, 
Endtum fic facito*, caput,Ixxx* 
Herneum fic ferito* caput, Ixxxi ♦ 
Sparicam quomodo fides* caputdxxxii * 
Votum pro bubus. » cap.lxxxiii* 
Sauillumficfidto* cap.lxxxiiii. 
Pultem punicam fic facito, caput,Ixxxy * 
Granea triticeam fic faato. capdxxxyi* 
Amyliumficfedto* capdxxxyu. 
Salem candidum fic fidto* cap, ixxxyiii ♦ 
Gallinas Sc anferes fic ferrito.! cap.lxxxyiiii. 
Palumbum recentem fic farato, caput*xc* 
Aream fic fidto. caput*xd. 
Frumento ne curgulio noceat* caput.xcii., 
Olea fi fructum non fert. caput* xcii.1 
Fia uti groffos teneant. caput* xdii. 
Conuoluulus in uinea ne fiat* caput* xciiii . 
Oues ne fcabra fiant. caput.xcy ♦ 
Amurca: unguentum* caput * xcyi * 
Veflimenta ne tinea: tangant. caput* xcvn . 
Fici arida ut integra fint* caput*xcviii * 
Oleum fic in metretam indes* caput*xcyiiii* 
Virgas myrteas uti ferues:ite aliud genus* caput*c. 
Si boue aliaqj quadrupede ferpens momorderit* caput, ci,, 
Boues uti ualeant* caput*cii ♦ 
Vinum fimilia per hyemem* caput, ciii* 
Qui ager a mari loge aberit:ibi uinu gracu fic fidto cap*diii. 
Aqua manna concinnatio * caput*cy* 
Quomodo labra doliorum rircumlfnias:& ut odorata fint:& ne 
quid uitii in uinum accedat* caput,cvi. 
Vinum fi uoles experiri duraturum fit i nec ne* caput,cyii. 
Vinum afperum lene fieri* caput * cyiii. 
Odorem deteriorem uino demere, caput.cix. 
Sx uoles fdre in uinum aqua addita fitmec ne. caput,cx. Vinum eoum G facere uoles. caput.exi. 
Vt odoratum bene fit* caput ♦exii.. 
Vinum fi uoles concinnare ad aluti. caput. exiii. 
Vinum ad aluum mouendam. caput. cxiiii. 
Lentim quomodo feruari oporteat, caput.cxv. 
Oles albs quomodo condiantur. caput.cxvi. 
Olea alba fecudu uindemia q utaris, caput.cxyii. 
Epityrum album nigrum &uariu. caput.cxviii . 
Murtum fi uoles totu annum habere caput.cxyiiii „ 
Murtaceos fic facito.. caput *cxx* . 
Vinum concinnare ad lotium. caput.cxxi. 
Vinum ad ifchiacos concinnare* caput/, cxxii. 
Vt interdiu canes claufos habeas* caput.cxxiii.. 
Vinum myrteum fic facito. caput.cxxuii * 
Ad tormina :& fi aluus no confirtat:& fi tinea & lu/ 
brici molerti exirtent. caput ♦ cxxv. 
Ad difpepfiam 6C rtranguriam. caput. cxxvi. 
Habitationem delutare. caput.cxxyii. 
Area frumentaria quomodo fiat* cap.cxxviii. 
Ligna amurca afpargantur. cap. cxxviiii. 
Dapem pro bubus. caput. cxxx. 
Dapem quomodo faaas. caput. cxxxi. 
Propagatio pomoiy ceterajyqj arboiy. cap.cxxxii. 
Anteqmeffem incipias: ut porcum precidaneum 
facias. . cap.cxxxiii* 
Tunics & centones ferramenta 8C reliqua utenfilia 
ubi emantur. cap.cxxxiiii. 
Pollmtione quo paerto dari oporteat, cap.cxxxy. 
Vinea redeptori ptiario quomo dies, cap.cxxxvi. 
Boues quomo feriis .coiungere licet, cap.cxxxvii. 
Queadmodu lucu collucare debeas, cap. cxxxviii. 
Si foder uelis alto piaculo qd facer dbeas ca.cxxxix 
Si agrii lurtrauensrqd facer debeas tuc. cap.cxl. 
Villici officia. cap.cxli. 
V illies offiaa. caput, cxlii.; 
Lex oles legends. caput. cxiiii ♦ 
Lex oles faaunds. caput, cxliiii. 
Lex oles pendentis. caput.cxly. 
Lex uini pendentis. caput. exivi. 
Lex uino in doliis. caput.cxlyu. £exPabub: ... . caput.cxlym. 
Fructus ouium qua lege uemerit. caput.cxlym. 
Quo pacto cuprefleta feri oporteat.' caput.d. 
Qu*Memius 8c .M.Manlms de uino emptoribus admetiendo 
£c‘v r caput.di, 
DE Vino fecato. ca£ut ci.y 
* r* vaUUUUIU 
Vinum emptonbus quomodo admetiaris. caput,diu.'' 
Per hyemem de agro aquam pellere. caput.diiii, 
Medicamenta braffic*. caput.dv. 
Quot braffic* genera &qu* natura. caput.dtf. 
Aluumdeiicere hoc modo oportet. caDut dvii 
Ad intertriginem remedia. * ' 
Luxum ut excantes. caput.dviiu, 
Alparagus quo modo feratur. caput.clx. 
halfura pernarum & ofellsputeolani, caput.dxi. MARCI CATONIS PRISCI DE RE RVSTICA LIBER* 
ST INTERDVM PRAESTARE MERCATVRIS 
rem quatere:m ta piculofum ite faeneramfi ta ho 
neftum fit . Maiores. n,noftri Hoc fic habuere :& ita in le/ 
e gibuspofiiere:fure dupli codenari: feneratore qdrupli. 
Quato peiore aue exiffimarint feneratore q fure : hinc 
licet exi (limare. Et uim bonu quom laudabat;ita lauda/ 
bat:Bonu agricola bonuqjcolonu » AmplifTime laudari 
exiftimabatur:q ita laudabatur,Mercatore aut flrenuu fludioiumqj rei quare 
da exifhmo;uer u(ut fupra dixijpiculofum Sc calamitofum.At ex agricolis et ui 
n fortiflimi & milites ftrenuiffimi gignutunmaximeqj pius quaflus flabiliffi/ 
mufqj co (equitur: minimeqj fuidiofus. male cogitates fut: q i eo flu 
dio occupati funt.Nucfut ad re redeajqd pmifi mflitutum primum hoc erit» 
Quomodo agrum emi paranqj oporteat» Caput»i» 
Radiu cu coparare cogitabis: fic in animo habetomti ne cupide emas: 
p neueopera tua parcas uifere;& ne fatis habeas circumire. Quoties ibis: 
totiens magis placebit quod bonum erit» Vicmi quo pado niteat ;id ani 
maduertito.In bona regione bene nitere oportebit:et ua cum introeas & circu/ 
fpicias:uti inde exire poffisuti bonum calum habeat:ne caiamitofum fiet, folu 
bonum fua uirtute ualeat»Si poteris fub radice montis fiet:in meridie fpedet: 
loco falubri;operariorum copia fiet bonum;in quem aquarium oppidum uali/ 
dum prope fiet. Si autem mare aut amnis quo naues ambulant: aut uia bona 
celebris que fiet.In his agris qui non fape dominos mutant:qui in his agris prae 
dia uendiderint:quos pigeat uendidifle uti bene adificatum fiet.Caueto ne alie 
nam difciplinam temere cotemnas.De domino bono colono bonoqj adificator 
melius emetur .Ad uilla cu uenies:uideto uafa torcula Sc dolia multa ne fient. 
Vbi no erut:fcito prorone frudum effe.Inflrumenti magni ne fiet:b©no loco 
fiet»Videto qminimi infirumenti» Sumptuofus ager ne fiet. Scito idem agrum 
quod hominem ;quauis quafhofus fiet;fi fumptuofus ent;relinquere non mul 
tum .Praedium quod primum fiet: fi me rogabis; fic dicam de oibus agris. Opti/ 
mo loco emito iugera cetu agn. Vmea efl prima; fi uino multo e: fecundo loco 
hortus irriguus:tertio falidu:quarto oletum;quinto pratum: fexto campus fru 
mentarius:feptimo filua cadua: odauo arbuffummono glandaria filua» 
Patriffamiliasoffiaa» Caput.ii» 
Aterfamilias ubi ad uillam uenit:ubi larem familiarem falutauit:fun/ 
p dum eodem die fi potefl circueat; fi no eode die: at poflridie. Vbi cogno 
uit quomodo fundus cultus fiet; opera quaq? fada;infedaq; fient; po/ 
ftridie eius aiei uillicum uocet: Roget quid operis factum:quid reflet: fatifue te 
pori opera fiant confeda quas durare poffmt:aut qua reliqua fient conficeret 
Fcenerator q 
drupli. 
Mercator. 
StrenuifTimi 
Quaflus fla 
biliffimus» 
Bonu calum 
Naues ambu 
lant» 
Sumptuofus 
ager ne fiet» 
Oletum» 
Poftridieeiuf 
diei. quid factum uini frumenti aliarumqj rerum omnium» Vbi ea cognouit:ratione 
inire oportet operarum dierum. Si ei opus non apparet:dicit uillicus fedulo fe fe 
ciffe:feruos non ualuiffe:tepcftates malas fuifIe:feruos aufiigiffe:opus publi/ 
cum effeciffe,Vbi eas aliafqjcaufas multas dixerit:ad rone operarum operuqj 
uillicum reuoca.Cum tempeftates pluuiaue fuerint:qua: opera per imbrem fie 
ripotuerint;dolialauari:picari:uillampurgari:frumentum tranfferri: flercus 
foras efferri:fterquilimum fieri:femen purgarrifunes farciri:nouos fieri cento/ 
nes:cuculiones ue familiam oportuiffe farcire. Per ferias foffas ueteres tergere: 
uiampublica munirriuepresrecidi:hortos fodiri:pratu purgari:uirgas uinciri: 
fpinas r ucari cremanqj: mudicias fieri: feruis excogitata cibaria tata dari quata 
eum oportuiffe. Vbi cognita asquo animo fint: quas opera fint curanda:uti per/ 
ficiantur ratione curato Argentaria, frumenti pabuli ue caufa: qua paranda fint 
ratione uinaria oleariacp: quid uemerit:quid exadtum: quid reliquum deinde 
fiet imperato quid ueneat.Quae faris accipienda fint: faris accipiantur .Reliqua 
quee comparanda fint:fi quid defit in annum:uri comparentur,Quse fuperfint 
ueneant.Qua opus fint locato .docentur uideat. Qua; deinde opera fieri uelit et 
qus nolit :imperet:& ea feripta relinquat.Pecus confideret: tonfionem uti faci/ 
at. Vendat oleum:fi precium non habeat:uinum frumentum quod fuperfit ue 
dat, Boues uetulos armenta reiicula: oues renculas: lanam: pelles: plauffru ue/ 
tus:ferramenta uetera:feruum fens morbofum:& fi quid aliud fuperfit;uedat» 
Patremfamilias uendacem non emacem effe oportet»r 
Quomo agru in adulefcetia coferere patrefamilias oporteat» Caput.iii» 
Rima adulefcenria patrefamilias agrum coferere ffudiofe oportet» Aedi/ 
p ficare diu cogitare oportet:coferere cogitare no oportet:fed facere opor 
tet. Vbi atas acceffit ad annos trigintafex:tu adificare oportet. Si agru 
confitum habeas:ita adifices;ne uilla fundu quarat,Patrefamilias uilla ruffica 
bene adificata habere expedit cella oleariam uinariamqj uti iubeant caritatem 
expe<ffare:& id rei Sc uirturi 6c gloria erit, Torcularia bona habere oportet:ut 
opus bene effici poflit.Olea ubi leda fiet:oleu fiat corinuome cotrupatur.Cogi 
tato quot annis tempeffates magnas uenire:& oleam deficere folere. Si cito fu/ 
ffuleris:& uafa parata erunt:nihil damni erit ex tempeffate:& oleum uiridius 
6C melius fiet.Si in terra & tabulato olea nimium diu erit: putrefeet oleum:fe/ 
ridum fietme qua uis olei fiat.Oleum uiridius 6c bonum fieri poteff: fi tempori 
facies. In iugera oleri centum: uiginri uafa bina effe oportet ♦ Si oletum bonum 
beneqj frequens cultumqj erit: trapetos bonos impares effe oportet, Si orbes co 
triti fient; ut comutare poffis: funes loreos priuos: uedes fenos: fibulas duode/ 
nas medipontos priuos loreos trochleas gracamcas: binis funibus fparteis duca 
tuh orbiculis fuperioribus odonis:mfenoribus fenis ciuus duces, fi rotas uoles 
facere: tardius ducentur: fed minore labore» 
Bubilia uri bene a:dificata habeatur di lacinia bona» Caput,fifi» 
Ad rone opa 
rum uillicu 
reuoca» 
Cuculiones 
farcire,. 
Fodiri» 
Comparada 
comparatur» 
Reiicula, 
Vendace no 
emacem» 
Quado xdi/ 
ficandum» 
fsfeuilla fun 
du quarat» 
Oleu fiat con 
tinuo» 
Oleum uiri/ 
dius» 
Trapetos» 
Loresopri/ 
uos» Clatratas* 
Villa urbana 
Vbilia bona bonas pfepis falifcas clatratas .Clatros fter fe oportet pede 
b diflare, Si ita feceris :pabulu boues no eiiciet, Villa urbana p copia adi 
ficato i bono pdio. Si bene adificauens beneqj pofueris rus: ruri fi redte 
habitaueris:libetius6dfepiusuenies;fundus meliorent: minufq* peccabitur: 
frudti plus capies.Frons occipitio prior e* Vicinis bonus e flo. Familia ne fiueris 
peccare.Sitelibeteruicinitasuidebit:facilius tuauedes: opasfacilius locabis: 
operarios facilius conduces, Si azdificabis: operis iumentis materia iuuabunt.Si 
quid bona falute ufus uenerit: benigne defendent* 
Villici officia qualia oportet fiant* Caput. v* 
h Aec erut uillici officia * Difciplfa bona utatur. Ferix feruetur. Alieno ma 
nu abflfeat, Sua feruet diligeter .Litibus familia: fupfedeat* Si qs qd de 
bqrit:p noxa bono mo uid icet. Familia: male ne fit :puideat: ne algeatme efuri 
at.Opas bene exerceat.Facilius malo 6C alieno phibebit. Villicus fi nolet male 
faceremo faciet.Si paffus erit dominus ripune ne finat ee. Pro beneficio gratia 
referat:ut aliis redte facet libeat. Villicus ne fit ambulator: fobrius fiet femp. Ad 
coena ne quo eat.Familia exerceat.Cofideret q dns impauerit fiat.Ne plus cefe 
at fape fe q dominu. Amicos domini eos heat fibi amicos.Cui iuffus fiet aufcul 
tet diuina nifi copitaiibus in copito aut i foco ne faaat.Iniuflu domini cre/ 
at nemini.Qd dominus credidcrit:exigat, Satu feme:dbaria:far:uinu: oleu 
mutuu dederit nemini.Duas aut tres familias heat: unde uteda roget & qbus 
detipter eas nemini.Rone cu domino crebro paret,Opariu mercenariu pollito 
re diutius eude ne heat die, Ne qd emiffe uelit lfciete dominomeu qd dominu 
celauiffeuelit.Parafitu ne que heat.Augure ar u fpice:ariolu:chaldxu nequeco 
fuluiffe uelit.Segete ne defrugetma id iielix e.Opus ruflicu oe curet uti fciat fa 
cere:& id faciat fape du ne laffus fiat. Si fecerit:fcibit i mete familia qd fit:Sc il 
li afo aqore faciet. Si hoc faciet: minus libebit ambular & ualebit redtius &C dor 
mlbitf Primus cubitu furgat:poflremus cubitu eat :prius uilla uideat claufa uti 
fiat:& uti fuo qfqj loco cubet:& uti iumeta pabulu heant.Boues maxfa dilige/ 
tiacuratoshabeto.Bubulcisobfeqtopropte:quoIibetiusbouescuret.Aratrauo 
meref qj faatouti bonos habeas.Terra cariofa caueto ne ares:neue plauflru ne 
ue pecus fpe[Xas f ifia.Si ita no caueris:quo fpuleris:trienio fructu amittes.Pe/ 
cori Sc bubus diligeter fubflernatur: ungula curetur .Scabie pecori 6c iumtis ca 
ueto.id ex fame & fi lpluit fieri folet.Opa oia mature coficias face. Na res rufii 
ca fic e:Si una re fero fecens:ofa opa fero facies.Strameta fi deerut:fi6de iligne 
am legito:ea fubflernito ouibus bubufq?* Sterqliniu magnu flude ut heaf. Ster 
cusfedulo coferua.Cu exportabis purgato:&comunito. Per autunu euehito* 
Circu oleas accumulato ablaqueatoqj:6c flercus flercori addito confoue,Frode 
populeam ulmeam querneacj cadito :&per tempus eam condito non perarida 
Paulum ouibus.Item foenum cordum ficilimenta de prato demito;eaqj arida 
c°ndito.Poflimbremautunirapinampabulumqjferito* 
Frons occipi/ 
tio prior* 
Litibus fami/ 
lix fupfedeat 
Pro noxa uin 
dicet* 
In compito 
Oleu mutuu 
Pollintor 
, . r 
u iu tur/ 
Te a c ’ 
er a cano/ 
amcaueto. 
e . . r 
« - . 
t ~r C U 
- ° f 
Cordum 
Sicilimenti 
Rapina*1 * * \ Quibus locis confen agrum oportet. caput*yi* 
Gru qbus locis co feras: fic obferuari oportetubi ager craffus & lsetus eft 
a fine arboribus :eu agru frumetariu ee oportet.Ide ager fi nebulofus eft: 
rapa raphanos miliu panicu id maxime feri oportet»In agro craffo & ca 
lido olei coditiua radiu maiore aut faletma orchite pofea fergiana colmianam 
aut albicera;qua i his lods optima dicet ee;ea maxfe ferito* Hoc geus oles 
i uigintiqncp aut triginta pedes coferito. Ager oleto coferudoq i uetu fauoniu 
fpedtabit;& foli oftetus erit;alius bonus nullus ent * Qui ager frigidior 6C ma/ ' 
crior erit ;ibi olea liciniana feri oportet*Sin {loco craffo aut calido feueris hoftus 
nequa erit:& foecudoarbor pibit:& mufcusruber moleftuserit, Circu coronas 
& circu uias ulmos ferito;& ptim populos uti frode ouibus Qc bubus habeas:& 
materia fiqd opus erit parata fit.Sicubi i his locis rips aut locus iunctus ent ubi 
cacumina populosi ferito Qc arudinetu »Id hoc mo ferito: bipalio uortito: ibi ocu 
los radicis arudinis pedes ternos aliu ab alio fento.Ibiqj coruda ferito unde afpa 
ragi fiat .Na couenit arundinetu cu coruda; eo qa foditur Qc iceditur;& umbra 
ptim p tepus habet»Salice grsca circum arundinetum ferito:uti fiat; q uineam 
alliges * Vinea quo i agro coferi oportet; fic obferuato * Qu i uino locus optimus 
dicetur ee;& oftentus foli;ubi amineum mmufculum Qc geminum eugeneum 
6c helueolum minufculum erit conferito»Qui locus craffus erit aut nebulofior: 
ibi amineum maius aut murgentinum aut apicium iucanum ferito* Csteraz ui 
tes mifelis maxime in queuis agrum conueniunt. 
Quo in loco arbufta Qc uirgs ferantur. Caput» vii* 
Vndo fuburbano arbuflum maxie couenit here:& ligna &C uirgs fali/ 
f dium uti uenire poffint:Qc domino fiat;q utatur*In eode fundo fuu qc 
qd coferet: oportet copulari uinea amineum minufculum & malum et 
apicium.Ea i olla uinaceis coduntur: eade in fapa mufto in olla redte codunt: 
qus fufpedas duratura. Aminea maiora utilia aa fabrum ferrarium:pro paffis 
ea recte feruantur.Poma mala ftrudtea cotonea fcantiana quirinianaritem alia 
conditiua mala muftea 8C punica:eo lotium fuillum aut ftercus ad radicem eo/ 
rum addere oportet:uti flabilia mala fiant.Pira uolema aniciana QC fementina» 
Hsc conditiua i fapa bona erunt tarentina muftea Qc cucurbitina * Item alia ge 
nera qpluris ferito:aut inferito oleas orchites pofias; es optims conduntur uel 
uirides in muria uel in lentifco contufs. Orchites;ubi nigrs erunt Qc ficcs: fale 
confricato dies duos»Poftea fale excutito;in folem ponito biduu:uel fine fale in 
defrutum condito.Serua in fapa.Cum uis condere uel ficcare uiridia facias* 
Ficos plurimu generu quo loco ferere oporteat. Caput ♦ yiii. 
Icos manfcas in loco cretofo Qc aperto ferito:africanas Qc herculanas fa/ 
f guntinas hibernas telanas atras pediculo logo:eas in loco craflo aut fter 
corato ferito. Pratu fi irriguu habebis :faenu no deficiet ,fino QC erit fic/ 
cx fumittito.SubjUrbe hortulos gemis:coronamta oe geus;bulbos megaricos: 
Ager oleto co 
ferundo. 
Oftentus* 
Arudinctum; 
pii. bulbos uo 
cat» 
Coruda» 
Amineum mi 
nufculu» 
Nebulofior ♦ 
JMirellse uitef 
Arbuflum» 
Quiriniana» 
Muftea» 
Conditura* 
Lotid Suillu* 
Volema» 
Sementina * 
Orchites* 
Coronameta 
omne genus > Myrtumcon 
iugulum* 
myrtum comugulum 6C album & nigrum:laurum delphica 6c cypricam & fil/ 
uaticam muces galbas:auellanas prsenefhnas & graneas, Hxc faato uti feratur» 
V ti falibta locis aquofis ferantur, Caput » yiiii ♦ 
Vndu urbanu &qcu fundo folu habebit:ita paret: itaq? coferat uti q 
f (olertiflxmu habeat» Salidta locis aquofis uiretis umbrofis ppeqj amnes 
ibi feri oportet* Et id uideto;uti aut domui opup fiat :aut ut uenire pof/ 
fint. Prata irrigua fi aqua habebisad potiflimu facito: G aqua non habebis: fic 
ut habeas qplurimum facito*Hoc modo pradium quod uis expedit facere» 
Quot uilicus conferuos:quotboues&afinos6cminiftros8c utenfilia ha/ 
bere oporteat» Caput»x» 
Illicus uillicos operarios heat qnqj; bubulcos duos:fubulcu unu :afina/ 
u riu unu & opilionem unu :boues ternos: afinos onerarios clitellarios q 
flercus uedlet tres:afinu unu ad oues cetu :uafa ollariaqj iflrumeta ha/ 
beat* Ahenu unu qd capiat metretas triginta aut pluris:opculu aheni unu:un/ 
cos ferreos tres; urceos aqrios tres:infundibula duo:ahenu unu:qd capiat ur/ 
ceos tres:aheniopculuunu;aphorasollariasduas:qnquagenanauna : trulas 
tres:fituluaquanuunu:peluim una:mateiione: trulurifcurifcu unu:matella 
naffitema:truliauna:cadelabru unu:feffariu unu:piauflra maiora tria: ara/ 
tra cu uomeribus fexauga cu loris ornata tna;omameta bubus fex:irpice unu; 
crates duas:ftercorarias qttuor;firpeas feftercenarias tres:femuncias tresaflra/ 
ta afinis tria:flrametana ferrea o&o:farcula ocio:palas quattuor; rafira qnqj; 
furculas quadridentes duas: falces faenarias tres: flrametanas fex:arborarias (e 
cures tres:cuneostres:fifcella farinaria una: forcipes duas autabulu unu;focu 
los duos;dolia olearia dece:labra totide;dolia qs umacios condat decem:amur 
caria decemminaria decem;frumentaria uiginti:lupinarium unum : feflertias 
fex:labrum uinaticum unum:folium unum;labra aquaria qnqaopcula doliis 
feriis priua plura: molas afinarias unas:6c trufatiles unas:hifpaniefis unas:mo 
biliacum unum:orbes seneos duos: menfas duas: fcana magna tria: fcanum in 
cubiculo unum; fcabillia tria: fellas quattuor; follia duoriedtu in cubiculo unu; 
ledlos loris fubflentos quattuor: 6c ledlos comunis tres ; piam ligneam unam 
fullonicam:talum regale unum:pias duas:pium fabariu unu:farreariu unu: 
feminarium unum quo nucleos fecernat: modium unum: femodium unu :cul/ 
citras odtoanflragula odlo:puluinos fedeam: operimenta dece; mappas tris; 
centones'pueris fex * 
Aliaiflitutio quot & qbus coferuis & opibus iflitui uilicu oporteat» Cap* xi» 
Ulicum uillicos operarios & operarixc in iugera plura oportet habe/ 
u at: Bubulcum unum: afmanum unum: fubulcum unum: opilio/ 
nem unum: flabularios quattuor; boues duos: 8c afinos ploflrari/ 
os duos:aGnummolarium unum:uafatorculamflrudaquattuor;dolia quat 
tuor * Vbi uindemrie eflfe poffint culeum fexcentorum;dolia minora decem ubi 
Salicta* 
Prata irrigua 
Afini clitella/ 
rii*Ollaria» 
Ahenum* 
Metretas» 
Trulas. fitilu 
Scutrifcum * 
Matella» 
Sirpeas* 
Rutabulum* 
Foculos duos 
Dolia amur/ 
cacia* 
Labra» 
,Trufaties 
mola?» 
Scabilia pia 
Piu fabanu» 
Afini ploftra 
rii* Molarii* uinaceoscodat:frumetana uigmtuopcula dolioiy 6C tedoria parua plura:ur i 
nas fex;amphoras fparteas quattuor infundibula duo:cola uinaria tria:cola qs 1 
jflore demant tria:urceos muflarios dece:pioflra duo:aratra duo:iuga ploftra/ ( 
ria duoaugu afinanu unu:ahenu unu mobile quod capiat culeos triginta :oper 
culum aheni unu:uncos ferreos tres:ahenu aliud q<3 capiat culeos dece & opcu 
iu:urceos aquarios duos:amphoram nafiternam unam:peluim una:matelio/ , 
nem unu: trulum unu: fitulu aquarium unum: trulu fcutrifcu unum: candela/ 
brum unu:{canum unu;men(as duas:fcabilia quattuor: arca uefliaria una: 
armarium promptuaria unu :fcana loga fex:rota aquaria una: modium pfer/ 
ratu unu : femodni unu:foliu unum:labrum uinarium unujlabru lupinariu 
unum:fenas decem: ornamenta bubus & afinis inflrata tria: molas afmarias 
unas:trufarilis unas: falces ferrulas fex: falces filuaticas quattuor :& arborarias 
totide:fecures quattuor:& cuneos totide:uomeres ferreos fex:raflra quattuor: 
raftros quadridentes fex:crates ftercorarias quattuor fcyrpeas: falculas umati/ 
cas uiginri: &C rufticarias decem; forcipes duas: foculos duos:rutabulum:corbu 
ias amerinas quattuor:uiginri quala fatana:uel alueos quadraginta: palas li/ 
gneas quadraginta: lftres duos: culcitras quattuorrinflragula quattuor: pului/ 
nos fex; operimenta fex:mappas tres:centones pueris fex* 
Quot 3£ qus in torculari parari uafa oporteat* Caput.xii, 
N torcuiariu quee opus fint. Vafis quinis:pla teperata quinqj:fupuaca/ 
i nea tria: fucculas qnqj:fupuacanea una:funes foreos qnqj:fubdudari/ 
os qnqjimediponthos qnqj: trochleas dece:capiftra qnqj: aflercula qn/ 
qj:bimplafica fidet qnqj:ferias tres:fibulas qdraginta:uedes qdragi'ta:cofibu/ 
ias ligneas qs arbores coprimat:fi dehifcet & cuneos fex:trapetos qnqj;cuppas 
mmufculas dece:alueos decem:palas ligneas decem:rutra ferrea quinqj* 
Quomodo torculanu 8t cella olearia parare oportet* Caput.xui* 
N torcuiariu ufu qd opus fit ♦ Vrceu unu ameu qd capiat culeos qdra/ 
i ginta qnq?: uncos ferreos tres: orbe aucu unu: molas unas:cribru unu: 
incerniculu unu:fecurim una:fcanu unu:feria uinaria una: claue tor/ 
culario una:lectu ftratu ubi duo cuftodes libere cubet:& tertius feruus una cu 
fedtoribus uti cubet: fifeinas nouas: uetus epidromu: puluinu: coriu unu: lucer 
nas: craticulas duas ;carnariu unu: fcalas duas Jte i cella olearia hac opus funt* 
Dolia olearia :& opcula:& labra olearia *xiiii*cochas maioris duas:& minoris 
duas:trulas aneas tres:aphoras olearias duas:urceu aqriu unu : urna qnqua/ 
genaria una: feftariu oleariu unii dabellu unu: infundibula duo:fpogias duas: 
urceos fidiies urnales duos:trullas ligneas duas:claues cu cloftris in cellas du/ 
as: trutinam unam: centumpond lum incertum unum: 8C pondera certa * 
Villam aedificandam quomodo fabro locabis * Caput * xiiii * 
Illam aedificanda fi locabis nouam ab folo: faber hac faciat oportet *Pa/ 
u rietes oes(uri luffiturjcalce & cementis:pilas ex lapide angulari: tigna 
Amphoras 
fparteas* 
Cola* 
Scutrifcum * 
Trulum* 
Arca ueflia / 
ria* 
Proptuariu * 
Labrum* 
Inftrata* 
Serrule* 
Raftrcs* 
Inftragula* 
Mappas tres 
Torcuiariu * 
prela* 
Supuacanea 
Aflercula 
Cuppas*Tra 
petos* 
Incerniculu ♦ 
Seria* 
Factoribus* 
Epidromum 
Carnarium ♦ 
Scalas duas * 
Spongias* 
Trullas* 
Centupodiu 
apud plau* 
luffitur* 
i Fulcimenta. 
Falifcas.equi 
le. 
Clatros in fe 
ne Aras. 
Antepagame 
ta. 
omma qua opus funtdimina ahena duo: pofles: lugameta: afferes: fuldmeta: 
pfepeshibernas&afliuas:fali(cas:equlie;cellas familia::carnaria tria;orbe: 
haras dece:fbcum;ianua maxima & altera qua uolet dominus:fene Aras: cla/ 
tros in feneflris maioris 6c minoris bipedales decem:lumina fex:fcana tria: fel/ 
las quinque:telas togalesduasduminana fex paululu lata:pila ubi triticu pin 
fant unam: fulloniam una: antepagmenta: uafa torcula duo .Herus materiem 
6c quas opus funt domui praflabit:& ad opus dabit. Succidet:dolabit lineabit 
fecabitq? materiam unam duntaxat.Conductor uero ligna lapidem calce are/ 
nam aquam paleas & terram:unde lutum fiat *Si de calo uilla tacta fiet:de ea 
te uerba diuina uti fiant:procuret.Huic operi precium ab domino bono:qui be 
ne prabeat qua opus funt:& numos fide bona foluat.In tegulas fingulas duo. 
Idte&umfic numerabitur. Tegula integra qua erit: qua non ent: unde quar 
ta parsabierit:duaprouna.Deliciares quaerut:probmisputabuntur:inaliis 
quot erunt fmgulis quaterna numerabuntur. Villa lapide fundamenta calce fu 
pra terra pede:cateros parietes ex latere: iugamenta & antepagmeta qua opus 
erunt:indito.Catera lex uti uilla ex calce & cemento:precium tegulas fingulas 
duo id efl in loco falubri bono domino. Hac qua fupra polita funt precia: ex 
figno inani precium erit loco peAilentnubi a flate fien bono domino non poteft 
pars quarta precii accedat. 
Maceria quo modo adificentur. Caput. xv. 
Acerias ex calce cementis filice uti dominus omnia ad opus pbeat: alta 
m pedes quinqj:8C culme pede uno craffam longam pedibus quindecim: 
& uti fiiblimat locari oportet, parietes uilla fi locet in pedes.c.id efl pe/ 
des denos quoquouerfum habeat libellu tres pedes quinos & pertica una pedes 
centum. Et fi fefquipedale pariete dominus fundameto faciat :& ad opus pra/ 
beat:tres pedes logitudini opus efl calcis modium unum:arena modios duos. 
Calx quo pacto. Caput.xvi. 
Alcem partiario coquenda q dant:ita dant.Calcahus pficit 6C coquit: 
c & ex fornace calce eximit; & ligna conficit ad fornacem. Dominus lapi/ 
dem ligna ad fornacem quod opus fiet:prebet. 
Materies quo tempore anni tempeftiua fit. Caput.xyli. 
Ebus materies ite ridica: ubi folflicium fuerit ad bruma femper tempe 
r fliua efl. Qua materies femen habet:cum femen habet: tum 
tempefliua efl.Qua materies femen no habet:cum glubet tum tempe 
fliua eft:eo quia femen uiride 8c maturuhabet.Id femen de cupreffo 8c de pino 
quif uis anni temporibus legere poflis.Item qd uis anni matura efl Sc tempefli 
ua;ibidem funt nuces:hinc inde feme excidetanniculaerunt.Et ubi primu 
indpiut hiafcere:tum legi oportet; tum primum per femen incipiunt matura 
efle.Poftea ufqj adeo funt plus menfes octo. Hornotina nuces uirides funt: ul/ 
mis cum folia cadunt tum utraqj tempeftiua fiet. 
Deliaares te 
gula. 
Villa ex calce 
cemento. 
Macerias. 
Libellum. 
Calcarius. 
Ridica. 
Materies te/ 
pefliua. 
Glubet. 
H afcere. 
Hornotine 
Hornotina 
nuces. Torcularium quomodo ardifices. Caput, xyiii. 
Orculariu fi edificare uoles:quadrarus uafis uti co tradliora'fiet. Ad huc 
t modu uafa coponito:arbores craflas pedes duos:altas pedibus nouem 
cu cardinibus:foramina loga pedibus tribus SC exculpta digitis fex» Ab 
(olo forame primii pede uno:& iter arbores 6C parietes pedes duos tres duos ar 
bores pede unu arbores ad flipite pnmu deredtos pedibus fexdea:flipite>s craf/ 
fi pedes duos: alti cu cardinibus pedibus dece: fucula pter cardines pedes noue: 
praelii Longu pedes uigintiquinque:inibi lingula pedes duos:odio pauimetu; 
binis uafis cu canalibus duobus pedes trigintaquattuor :trapetibus locu deflra 
& fimflra: pauimetu pedibus uiginti:iter binos flipites uedlibus locu pedes ui 
gintiduo. Alteris uafis ex aduerfum ab flipite extremo ad pariete:q pone arbo/ 
re e:pedes uiginti.Suma torculano uafis quadrimis:latitudine pedes fexagita 
fexdogitudine pedes qnquagintaduo fit.Inter parietes SC arbores ubi flatu es: 
fundameta bona facito:alta pedibus qnque:inibi lapides filices :totu foru lon/ 
gu pedibus qnque:latu pedicis duobus ;odfo craffum pedicino uno ♦ Ibi fora/ 
me pedicinis duobus facito ubique arbores pedicino in lapide flatuito .Inter du 
as arbores :qd loci fupererit: robore expleto: eo plumbii ifundito:fuperiore par 
tem digitos fex alta faato: fiat &C capitulu robuflu indicio uti fiet flipites 
ubi flent.Fundameta pedibus quinis facito.Ibi filicem longum pedicinis duo/ 
bus:& latu pedicinis duobus :& craffum pede uno & planu flatuitoribi flipites 
flatuito.Ite alteru flipite flatuito:infup arbores flipitefque trabe plana impo/ 
nito:lata pedicinis duobus:craffam pede uno: longa pedibus triginta: uel du/ 
plices indito:fi folidas non habebis.Sub eas trabes inter canales 8C parietes ex/ 
tremos:ubi trapeti flent:trabeculam pedum uigintiquattuor imponito fefqui 
pedalem:aut binas pro fingulis defuper ponito.In his trabeculis trabes qua in 
fuper arbores flipites flant:collocato.In his tignis parietes extruitouungitoque 
materia:uti oneris fatis habeat. Haram ubi facies:pedes quinque fundamenta 
alta facito data pedibus fex: haram SC canalem rotundam facito latam pedibus 
quattuonet exterum pauimentum totum. Fundamenta pedu facito:pri 
mu feflucato:poflea cernetis minutis & calce arenato femipede unuquodque 
corium flruito: pauimenta ad huc modu facito: ubi libraueris de glarea 8>C calce 
arenato:primu corium facitorid pilis fubigitorid e alteru corium face.eo calce 
cribro fuccretam indito alte digitos duos.ibi de tefla arida pauimetum flruito. 
ubi flructu efl:pauito fricatoque oleo:uti pauimetu bonum fiet. Arbores flipi/ 
tefque robuflas aut pineas.Si trabes minores facere uoles:canales extra colum/ 
na expolito: fi ita feceris: trabes pedum uigintiduorum longa* erunt .Orbe olea/ 
rium latum pedibus quattuor: punicanis coagmetis faato craffum digitis fex: 
fijbfcudes iligneas adindito.eas ubi cofixeris:clauis corneis occludito,In eu 017 
be tres catenas indito. Eas catenas cu orbibus clauis ferreis corrigito.Orbe ex ul 
mo aut ex corylo facito. Si utruque habebis alternas indito. 
Torculariu ♦ 
_ . 
uljn' 
Pedicino* 
Capitulu ro/ 
buflum. 
Longum pe/ 
dicinis duo / 
bus * 
Trabecula* 
Hara* 
Feflucato. 
Pauimenta ♦ 
Corium, 
Calcem cri / 
bro fuccreta. 
Orbis oleari/ 
us. 
Subfcudes * Quot uafa urnaria & quibus ftipiribus:& qualiter facias. Caput, xix. 
N uafa uinaria flipites arborefqj binis pecbbus altiores facito fupra fo 
i ramina arborum pedem quxqj uri abfient: una: fibulse locum facito fe 
mipedem quoquouerfumtin fuccula fena foramina indito. Forame qd 
f>rimu facies:femipede ab cardine faato :cateraq} diuidito q rectiiTime. portu/ 
u £ media fuccula fadto.Inter arborem mediu qd eritad ad media collibrato: 
ubi portulu figere oportebit; uri in medio pralu recfte fitum fiet. Lingulam cu 
fedes:de medio pio collibrato:ut iter arbores bu coueniat:digitu pollice laxam 
ri fadto ue&es logiffimos pedu duodecnuel dece:fecudos pedu fexdeci:tertios 
pedu qndecnremiflarios pedu duodecfjalteros pedu dece; tertios pedu odo. 
Trapeti columnella quo fit concinnanda modo. Caput, xx. 
Olunellam ferream quse in meditulio flat;ea reda flare oportet in me 
c dio ad perpendicuiu cuneis falignis drcufigi oportet bene.eo plumbum 
effundere caueatmi labet colunella.Si aut mouebitur; eximito: & plu/ 
bu fudito:&: denuo eode mo faato:donec no fe moueat. Modulos i orbes olea 
(nnos ex orchite olea faato :& eos arcu plubato:caueto:ne laxi fiant. Si autem 
abet in cuppa ferrea eos fundito i tunicas folidas: & latas digitu pollice faato 
labeam bifariam :& habeat quas figat dauis duplidbus ne cadant. 
Cuppa trapeti quo fabrefiat modo. Caput. xxi. 
Vppam fadto pedes decem tam crafiam q modioli poflulabunt;medi 
C am inter orbis qua: conueniat tam crafiam q colunella ferrea erit. Eam 
mediam pertundito:uti colunella indere poliis,eo fiflulam ferream in 
dito:qua: in colunellam conueniat & in cuppam .Inter cuppam deflra fimflra/ 
q? ptundito late digitos primoris quattuor :alte digitos primoris tresjfiib cuppa 
tabulam ferream lata cuppa media eritjpertufam figito;qua in colunellam co 
ueniat dextra finifi raqj; foramina ubi feceris dammis circupledito replicato in 
inferiorem partem cuppa omnis quattuor laminas dextra finiffraqj: foramina 
utrinq? fecus laminas.Sublaminas poculis minuris fuppomto:eafcj5 inter fefe 
configito :ne foramina maiora fiant;quo cuppa minufcula uidentur.Cuppam 
qua fini in modiolos erit;utrinqj fecus imbriabus ferreis quattuor defuesnbiq; 
utriqj fecus facito: qui figas .imbrices medias clauulis figito. Supra imbrices ex 
trinfecuscuppampertundito:quaclauuseat:quiorbemclaudat. Infuper fora 
me librarium ferreum digitos fex latu indito ;ptufumqj intrmfecus qua dauus 
eat:Hac omnia eius rei caufa fiunt:uti ne cuppa in lapidem conteratur. Armil 
las quattuor fadto:quas circum orbem indas:ne cuppa 6c dauus conterantur. 
Vtrinfecus cuppam materia ulmea aut faginea factam.ferrum fac tum quod 
opus erit uti idem faber figat.Lx.opera: opus funt; c um plumbum in cuppam 
emittas.iiii.cuppa qui concinnatmodiolos qui indat & plumbet operas fa/ 
bri duntaxat o&o.Idem trapetum oportet acommodet fumptui. Suma.lxxii. 
prater adiutores. 
Succula. 
Vectes. 
Columnella 
i meditullio 
Cuppa. Mo 
dioli. 
Clauulis figi 
to. 
Vtrinfecus 
Lx.opa: opus 
funt. 
Plumbet Quomodo faber trapetum accommodet. Caput,xxu♦ 
Rapetu hoc mo accomodare oportet: librator uti flatuat, Pariter a la/ 
t bris digitu minimu orbem abeflfe oportet, Ab folo mortarii orbes cauere 
oportet: ne qd mortanu terat .Inter orbe & miliariu unu digitu lterefle 
oportet :fi plus intererit :atqj orbes mmiu aberut:funi circuligato molarium ar/ 
de:& crebro uti expleas qd nimiu intereff :Si orbes altiores er ut: atqj nimium 
mortariu deorfum teret orbiculos ligneos ptufos f miliariu i colunella fupponi/ 
to:eo altitudine teperato,Eode mo latitudine orbiculis ligneis aut armillis fer/ 
reis teperato rufque du rede teperabitur, Trapetus emptus e i fueflano numis 
qdrmgetis:& olei.p.l.copoftura numis fexaginta: uedura boum 6C opas fex 
numis feptuagmtaduobus.cuppa ornameta totide; olei torculu & uafa catera 
numis feptmgetis:caterus ornatus domi popeus emptus e numis triceris odo/ 
gintaquattuor:uedura ducetis odoginta numis empta e,Domi melius cocin/ 
natur & accomodatur:Eo fumptu opus e. Si orbes ueteres trapeto parabis me 
dios craffos pede uno digitos tres 6c altos pede uno:forame femipede quoquo/ 
uorfum eos aduexens ex trapeto teperato, Venuntur trapeti ad macerias numis 
centum octoginta:teperatur nummis triginta:tantidem pompeiis emuntur. 
Qua ad uindemiam opus fuutrin tepore parentur: Caput,xxiii, 
Ace ad uindemia qua opus funt:uti paretur:uafa lauetur:corbula far/ 
f ciatunpicetur dolia:et alia qua opus funt picetur :& cu pluet:aq fbua/ 
tur:3c qia paretur & farciatur.far molatur.mana ematur,olea caduca 
faliatur.Vuas mifellas ad uinum pliganeum qd oparii bibat ubi tepus ent:le/ 
gito: fuccu panter oium pariter i dolia diuidito. Si opus erit :defrutu ldito 
i muftu: anens lixiui codi pte qdragefima addito defruti uel falis fefqlibra i cu 
leu ldito, Marmor fi fdes i culeu :libra ldito f urna: & mifceto cum mufb, Si i 
dolium refina fdesri culeum mufli.p,iii,bene comunitoande i fifcella iditot&C 
faato uti i dolio mufti pedeat.ea crebro quaffato uti refina deliquefcat, Si fde/ 
ris defrutu aut marmor aut refina dies uiginti pmifceto crebro :tnbulatoqj quo 
tidie,Tortiuu mufta circuncidaneum fuo cuiq* dolio diuidito:additoqj pariter. 
Vinum gracum & helueolum quo fiat modo, Caput, xxiiii, 
Inum gracum hoc modo fieri oportet, Vuas apiaas percodas bene le/ 
u gito,Vbi delegeris in eius mufli culeum aqua manna ueteris quartas 
binas: uel falis puri modium & eum in fifcellam fufpendito:finitoque 
cum mu flo diffabefcat, Si helueolum uinum facere uoles dimidium helueoli 
dimidium apicii indito:defrutiqj ueteris partem tricefimam addito. Quicquid 
umi defrudabis:partem tricefimam defruti addito. 
Vinum codum quo fiat modo. Caput, xxv, 
Vom uinum codum erit:& cum legetur facito:uti feruetur familia pri 
q mum. Sicqj faato: fludeas bene percodum ficcumqj legere: ne uinum 
nomen perdat, Vinaceos quotidie recentes fuccemito: ledos aflibus 
Miliarium, 
Trapetus, 
Ceterus oma 
tus. 
Piceturdolia 
Quala farcia 
tur. 
Vinum preli 
ganeum. 
Tribulato 
Tortiuu cir/ 
cuncidaneu, 
Vuas apicias 
Diftabefcat * 
Helueolum 
uinum, 
Defirudabis ♦ 
Vinaceos fuc 
cernito. fubfternitomei cribru eius rei parato:eos conculcatos in dolia picata indito:uel 
in latum uinarium picatum ad bene iubeto oblini :quod des bubus p hiemem. 
Indidem fi uoles lauito paululum :& lorea erit familia quod bibat. 
Quod uindemia fada uafa reponantur. Caput. xxvi. 
Indemia fad:a uafa torcula corbulas lifcmas funis patibula fibulas lube/ 
u to fiio qcqd loco codi. Dolia cu uino bis i die face extergeantur. Priuas 
fcopulas in dolia facito habeas illius rei: qs labra dolioru circufnces. Vbi 
erit lectum poft dies triginta fi bene deacinata erunt dolia:oblinito. Si uoles de 
fece demere uinum:tum erit ei rei optimum tempus. 
Sementimutifacias. Caput.xxyii. 
Ementim facito ita: ocymum uitiam foenum gracum fabam eruum pa/ 
s bulum bubus dato. Alteram & tertiam pabuli fationem facito. Deinde 
alias fruges ferito: fcrobifqj inuedtito oleis ulmis uitibus ficis fimul cum 
femine ferito: fi erit locus ficcus: tum oleam pro fementi ferito: &c quae ante fatas 
erunt: teneras tum fupputato:& arbores ablaqueato. 
Oleas uites & ficos 8C caeteras arbores cum feres: quo feras. Cap. xxviii. 
Leas ulmos ficos poma uites pinos cuprefTos cu feres:bene cu radicibus 
o eximito cu terra fua qplurima: circuligatoqj.uti fere poffis i alueo: aut 
£ corbula ferri iubeto. Caueto aut ne cu uetus fiet aut fber effodias aut fe 
ras.Na id maxfe cauedu e i fcrobe q ipoes:fuma terra fubdito.Poflea opito ter 
ra radicibus fcrm:deinde calcato pedibus bene:inde feflucis uedfbufqj calcato: 
quaoptime poteris,Id erit ei rei primum,poft hac arbores crafliores digitos qn/ 
qj qua erunt:eas pracifas ferito:oblmitoqj fimo fumas 6c foliis alligato. 
Stercus ad arbores colendas uti diuidas. Cap.xxviiii ♦ 
Tereus diuidito fic.Parte dimidia i fegete ubi pabulu feras fuehito:6d fi 
s ibi olea erit: fimul ablaqueato: fiercufqj addito♦ Pofiea pabulu ferito: p/ 
te quarta circu deas ablaqueatas qmaxie opus ent:addito:terraqj fler 
cus opito. Altera quarta pte in pratu referuato:idq; cum maxime opus erit ubi 
feuonius flabit :euehito luna filenti. 
Quomodo bubus des 6C ouibus frondem, Caput, xxx. 
Vbus firdde populea ulmea quernea ficulneaqj ufqjdu hebis dato.Oui 
b bus frode uiride ufqjdfi hebis prarbeto.Vbi fementim fedturus eris:ibi 
oues delegato:6C fronde ufqj ad pabula matura dato.Pabulu aridu qd 
condideris in hieme:qmaxime conferuato:cogitatoque hiems qlonga fiet. 
Ad oleam cogendam que opus fint. Caput ♦ xxxi. 
D olea cogeda q opus erut paretur .Vimina matura falices p tepus lega 
a tur:uti fit unde corbufe fiat:6C ueteres farciatur. Fibula unde fiat: ari/ 
da ilignea ulmea nucea ficulnea face uti i flercus aut i aqua coniician/ 
rur.Inde ubi opus erit:fibulas facito:ue(f[;es iligneos aquifolios laureos aut ui/ 
meos fecito:uti fiet parati.plu de fappio atra potiffimu facito:aut ulmeam aut 
Lorea. 
Patibula. 
Pnuas fcopu 
las. 
Deacinata/ 
Circumdeaf 
ablaqueatas. 
Luna filenti. 
Vfqjdu hebis 
Fibula ili 
gnea. 
plu de fappio pinea uel nucea. Hac atqj alia materie oem cu effodies:luna*decrefcete eximi/ 
to poft meridie fine ueto auftro,Tu erit tepeftiua:cu (eme fuu erit,Ca/ 
uetoq? ne p rore trahas aut doles materie. Qua femen no hebit:cu glu/ 
bet tepeftiua erit, Veto auftro cauetome qua materie neue uinu tradtes mfi ne/ 
ceffano. Vti mature arbores putentur. Caput, xxxii. 
Ineas arborefqj mature face uti incipias putare. Vites ppages fulcos fur 
u fum uorfum quoad eius facere poteris uitis facito uti ducas, Arbores hoc 
mo putetur:rami diuancetur quos relinques r & uti recfte cadatur; & ne 
mmiu crebri relinquatur :uitesbene nodentur per omnes ramos diligenter :caue 
to ne uitem pracipites: & ne nimium perftringas: arbores uti bene marita fint: 
uites qj uti fatis muLta afferantur: & ficubi opus erit de arbore deliciantur; & in 
terram deprimantur i&C biennio poft pracidito ueteres, 
V7mea quo modo curetur; 5C uetus renouetur, Caput, xxxiii, 
Inea fic facito:uti curetur. Vite bene enodata deligato retite flexuofarie 
u fit: fufum uorfum femp adducito:quoad eius poterisaunarios cuftodef 
q?relmqto.Quamaltiffimauineafacitoalligatoqj recfte; dune mmiu 
coftringas.Hoc mo ea curato:capita uitiu p femetim ablaqueato:uinea pura/ 
ta circun fodito; arare fcipito ultro citroqj fulcos ppetuos ducito. Vites teneras <J 
primu ppagatotfed occato: ueteres qminimu caftrato: potius fi opus erit: defici 
to:biemoqj poft peidito. Vite nouella refecan tu ent tepus:ubi ualebit,Si uinea 
a uite caluata ent: fulcos interponito;ibiqj uiuiradice ferito:umbra ab fulcis re/ 
moueto: crebro q? fodito,In uinea uetere fento ocy mu, Si maera ent qd granum 
capiat ne ferito :& circu capita addito ftercus paleas uinaceas aut aliquid hoiy: 
quo rectius ualeat, Vbi uinea frodere coeperit; papinato, Vineas nouellas alliga 
to crebro:ne caules fata: perfringantur,Et qua: ia uitis in ptica ibit:eius papinof 
teneros alligato leniter;corrigitoq?: uti red:e fpecftent, Vbi uua uana fieri coepe/ 
nt:uites expellito:circu capita famto, Salidff 
fuo tempore caedito;glubito:arcfteqj alligato,Libru coferuato:& cu opus ent in 
uinea;ex eo in aquam conficito. Vimina unde corbula: fiant ;conferuato. 
De fementi fariunda 8c quo loco. Caput,xxxiiii, 
Edeo ad fementim.Vbi qfqj locus frigidifllmus aquofiffimufqj erit:ibi 
r primu ferito,In calidiffimis locis fementim poftremu fieri oportet.Ter/ 
ra caue cariofam tradtes. Ager rubneofus & terra pulla atterma rudeta 
Sc arenofa.Item quae aquofa non ent ubi lupinum bonum fiet.In creta 6C uligi/ 
ne & rubrica 8c ager qui aquofus erit: femen adoreum potiffimum ferito: quae 
loca Gcca & non herbofa erunt & aperta ab umbra ubi triticum ferito. 
Quis loris faba filigo & hordeum feri debeat. Caput»xxxy. 
Aba i loris ualidis no calamitofis ferito, Vitia & foenu gracu qminime 
f herbofis locis ferito. Siligine triticu i loco apto 8c ceifo: ubi fol qdiutiffi/ 
me fiet; feri oportet,Lentim in rudeto & rubricofo: q herbofus non fiet 
Auftro uinu 
netracftes. 
Ramidiuari/ 
centur. 
Nodentur* 
Arbores mari 
tse. 
Sufum uorfu 
Viuiradicem 
Papinato, 
Salid;um glu 
bito. 
Vimina un / 
de corbula:. 
Rudet a. 
Lentim in ru 
deto & rubri/ 
cofo» ferito* Hordeu qui locus nouus erit: aut qui reftibilis fieri poterit: ferito. Trime/ 
flre quo in loco fementim matura facere non poteris :& qui locus reffibilis craf/ 
fitudine fieri poterit:feri oportet*Rapinam & coles rapicii unde fiant & rapha/ 
num in loco fiercorato bene aut in loco craffo ferito. 
Quod flercus prariantius ad fegetem* Caput, xxxyi* 
VcT fegete flercorat* Stercus colubinu fpargere oportet i pratu uel i hor/ 
q tu uel f fegete *Caprinu:ouilu:bubulu. ite flercus oe fedulo ccfer 
uato. Amurcam fpargas uel irriges ad arbores arcum capita maiora am 
phoras:ad minora urnas cu aqua: dimidio addito:& prius ablaqueato no alte* 
Qu x mala in fegete fint * Caput * xxxyii ♦ 
I cariofam i terra lacies acer:qd uellitur falfum e:& malu * Hordeu &C 
f foenu grsecu dt eruu: hac oia fegete exuggunt: &C oia qua: uellu tur ex eis 
mala funt * Nucleos in fegete ne indideris: q fuffocat fruges, Lupmu fa/ 
ba uitia 6c catera flercus unde facias habst.Lupinu paleas fabalia & catera iri/ 
de* Aceris fronde ilignea quernea & fegetu flipulas:ebulu &c acuta & arcu fata 
herba alta fuccide:& ea fubflernito ouibus bubufq? * Fronde * putrida &c partem 
de nucleis fuccernito: & in lacu conficito:eo aqua addito pmifcetoqj rutro bene. 
Inde lutu circu oleas ablaqueatas addito:8c nucleos ite cobuflos addito» Vinea 
fi macra eritifarmeta fua cocidito minute :& ibide inarato aut infodito* Per hie 
me lucubratoe hac facito* Ridicas &C palos quos pridie in tecfto pofueras ficcos: 
dolato:faculas facito * Stercus egerito: nifi mtermeflris lunaqj dimidiata fit: 
tum ne tangas. Materie qua effodies aut praades ab terra diebus fempte qbus 
luna plena fuerit: optime eximetur * Omnino caueto: ne qua materia doles neu 
cadas neu tangas fi potes nifi ficcam neu gelidam neu rorulenta. Frumenta bis 
face farnas rucefqj;auenaq: diffringas*De uinea 6c arboribus putatis farmenta 
deterge:fifcma face:& uites &C ligna i caminum congere:ficulna Sc codicillos in 
aceruum componito. DE Fornace calcarea. Caput * xxxyfii* 
Ornacem calcaream pedes latam decem facito:altam pedes uiginti ufqj 
f ad pedes tres fummam latamredigito.Si uno prafurniocoques:lacuna 
intus magnam facito uti fatis fiet: ubi aner-em conapiat: ne loras fit edu 
cendus,Fornacem bene ffrui facito: foras totam fornacem infimam ccmplecfta/ 
tur.Si duobus praefurniis coquesdacuna nihil opus erit*Cum cinere eruto opuf 
erit:altero praefurnio eruito:in altero ignis erit: Ignem caueto ne itermittas:qn 
femper fietmeue nocftu neue ullo tempore intermittatur caueto .Lapidem bonu 
in fornacem qdiutiflimum qminime uarium in fornacem indito*Cum fornace 
facies:fauces praecipites deorfum facito*Vbi fatis foderis:tum fornaci locum fa/ 
cito:ut qaltiflima 6>C qminime uentofa fiet* Si parum altam fornacem habebis: 
ubi facies lateres: fummum flatuito aut ementi fummam cum luto extrinfecus 
oblinito*Cum ignem fubdideris:fi qua flamma exibit:luto oblinito ne nifi per 
orbe fummu* Vetus ad pfitmiu caueto ne accedat * Inibi auflru caueto pmaxie* 
Rapina» 
Rapicium* 
Stercus colu/ 
binum» 
Ridica:» 1 
Faculas faci/ 
to» 
Matena do / 
les* 
Praefurnium* 
Lacuna»! 
Auflru caue 
to pmaxime* Hoc figni erit: ubi calx cotfa erit: fumos lapides cotfos ee oportebit. Item ffimi 
lapides codi cadent; & flamma minus fumofa exibit .Itaqj fi ligna & uirga no 
poteris uendere:neque lapidem habebis unde calce coquas ;de lignis carbones 
coquito: uirgas & farmetaqua tibi uflioni fupererunt;in fegetem comburito. 
Vbi eas combufferisribi papauer ferito.. 
Quid confici per tempeflatem debeat. Caput.xxxyiiii. 
Bi tepeAates mala: erut;cu opus fieri no poterit:flercus de Aerquilinio 
u egerito.Bubile ouile corte &C uilla bene purgato: dolia plubo uincito uei 
materie quernea uiti ficca alligato. Si bene farferis aut bene alligaueris: 
& i rimas medicametu fdideris:beneqj picauet is quoduis doliu. uinariu facere 
poteris.Medicametu i doliu hoc mo facito:cara pte.i.refina pte.i.& fulphurif 
partem.xxxiii. Hac omnia in calicem nouum mdito.Eo addito gypfumcon/ 
trito uti craflitudo fiat quafi emplaAru : & eo dolia farcito. Vbi farferis qui co/ 
lore eunde facias: cretas cruda partes duas caids tertia comifcetorinde laterculof 
facito:coquito i fornace:coterito:ldqj iduato ♦ Per ibre i uilla quatito:qd pof/ 
Ct fieri.Ne cefletur mudidas facito ♦ Cogitato fi nihil fiet:nihilominus fumptu 
futurum. Quid ueris tempore fiat. Caput, xl. 
Er uer hac fieri oportet ♦ Sulcos 8>C fcrobes fieri feminariis: uitianis locum 
p uerti: uites ppagari.In locis craffis 8c humedis ulmos ficos poma oleas 
feri oportet. Ficos oleas mala pira uites inferi oportet luna fileti pof! me/ 
ridie line uetoau Aro. Oleas ficos pira mala hoc mo inferitojquc ramu infituruf 
eris praaditojinclinato aliquatulu ut aqua defluat. Cu pracides caueto: ne Ii/ 
bm coueilas. Sumito tibi furculu duru:eu pacuito:falice gracam difdndfto:ac 
gilla uei creta coaddito arena paululum Sc fimum huhulu: Hac una bene eoae 
fato qmaxfe uti lutu fiat i dein capito tibi fciflam falice;eaqj Airpe pradfam dr/ 
culigato:ne liber fragatur. Vbi id feceris:furculu praacutum inter libru 8c Par/ 
f?e arcito primoris digitos duos:pof!ea capito tibi furculu qcf genus inferere uo/ 
es:eu primore praacuito obliquu primoris digitos duos: furculu aridu quem 
acueris:eximito:eoqj arcito furculum quem inferere uoles:librum ad libru uor/ 
fum facito arcito ufqjadeo quo praacueris. Ide furculum tertium quartu 
facito.Quot geneta uoles:tot indito:falice gracam amplius drculigatoriuto de 
fato Airpem oblinito digitos grafium tres.Infuper lingua bubula obtegito fi plu 
at :ne aqua in librum permaneat; eam linguam infuper librum alligato ne ca/ 
dat:poAea flramentis drcundato:a!ligatoqj neu gelu noceat. 
Viris infitio & pirorum 6c malorum quali modo fiat. Caput, xli. 
Iris infitio una ef! per uer :altera eft cum uua floret: ea optima e A. Piro/ 
u rum 6c malorum infitio per uer & per fol Aitium dies quinquaginta 6C p 
uindemiam. Olea: & ficorum infitio cA per uer. Vitem fic inferito. Pra/ 
cidito quam inferes :eamqj mediam diffinditoper medulla:eo furculos praacu/ 
tos fardto. Quos inferes medullam cum medulla componito. Altera infitio eA. 
VAio. 
De Aerquili/ 
nio egerito. 
Sarferis. 
fsjeceflecmu 
diaas fadtoi. 
Librum'ad li 
brum ardto. 
Infitio. 
Medulla cu 
medulla. Si uitis uitem contingat: uitem utrinqj teneram praeacuito oblique :& inter fefe 
medulla cum medulla libro colligato*Tertia infido efLTerebra uite quam infe 
res:pertunditoqj:eo duos furculos uitigineos quod genus efle uoles:infertos ob 
liquos arato ad medullam: facito ut medullae medulla coiungas arcito: ea quae 
terebraueris alterum ex altera parte*Eos furculos facito fint longi pedes binos; 
eos in terram dimittito: replicatoq? ad uitis caput medias uitis uindis in terram 
defigito: terraqj opito* Hac omnia luto pradido oblinito alligatoqj integitoqj 
ad eum modum tanq oleas* 
Ficorum & olearum]infitio alio modo* Caput*xlii* 
Icos 36 oleas altero modo inferito* Quod genus aut ficum aut oleam ee 
f uoles:inde librum fcalpro eximito: & alterum librum cum gemma de 
eo fico:quod genus efle uoles: fico i eum locum unde extra/ 
xeris in alterum genus: facitoqj uti conuemat * Librum logum facito digitos tres 
& ad eundem modum oblinito: integitoqj uti catera* 
Vites 8c olea quomodo infodiantur* Caput*xliii* 
Vicos fi locus aquofus entialueatos efle oportet datos fumos pedes treft 
s altos pedes quattuorrifimu latu pede unu 66 palmu*eos lapide circun/ 
flemito.Si lapis no ent xptias faiigneis uiridibus cotrouerfis collatis co/ 
ftemito*Si ptica no erit: farmetis colligatis* Poflea fcrobes fimiii mo fadto:al/ 
tos pedes tres fcilicet latos pedes quattuor: & facito uti de fcrobe aqua i fuicu de 
fluat: 6c ita oleas inferito* Vitibus fulcos & ppagatioes ne minus pedibus binis 
quoquouerfus faato.Si uoles uinea cito crelcat;& olea qua feueris: femel i me/ 
fe farritoxfulcos & circum capita oleagina quot menfibus donec trima erunt:fo 
dere oportet*Eodem modo cateras arbores procurato* 
Oliuetum quo tempore putetur * Caput * xlnii* 
Liuetum diebus quindecim ante aquinodium uernum inapito puta/ 
o re*Ex eo die dies quadragintaquinque rede putabis * Id hoc modo puta 
to: locus qui rede ferax erit; qua arida erunt :& fiquid uentus inter/ 
fregerit:ea omnia eximito*qui locus ferax non erit:eo plus conadito: aratroqj 
bene enodato:ftirpefqj leues facito* 
Quantum talam oleaginam deadas* Caput *xly, 
Aleas oleaginas:quas i fcrobe faturus eris:tripedaneas decidito:diligen 
t terqj tradato: ne liber laboret: 8C cu dolabis aut fecabis quas i feminario 
faturus eris:pedales facito xeafqj fic inferito Xocus bipalio fubadus fiet: 
terra tenera fi fiet*benecj glutufciet*Cd talea demittes:pede tm opprimi 
to P defcendit maleolo aut mateola adigito:cauetoqj ne libru fcindas cum 
adiges,Palo prius locu feceris:quo talea demittas*Si ita feueris:utilis fiet talea: 
mebu% uiuet* Talea ubi trima fimt:tu denicj tibi cura funt:ubi liber fefe uer/ 
tet-^1 fcrobibus aut in fulds feres:temas taleas pomtoxeafque diuaricato:uel 
oculos ferito fupra terram ne plus quattuor digitos tranfuorfos emineant* 
Surculos uitt 
gineos* 
tibru fcalpro 
eximito* 
Eo fico * 
Quot menG/ 
buii* 
Glutufciet 
Mateola adi/ 
• 
Talese trimae 
Diuaricato i * Seminarium quo fiat modo* Caput,xlyi* 
Emmariu ad huc modu faato. Loeu qoptimu SC aptiffimu 6C ftercora/ 
s tiflimu poteris & qfimilimu genus terra: ubi femina pofiturus eris: hoc 
uti ne nimis loge femina ex feminario feratur * Eu loeu bipalio uortito* 
delapidatoqj &C circufepito bene:& i ordine ferito:i fefqpede quoquouorfum ta 
lea demittito:opprimitoqj pede:& fi deprimere potens; maleo aut maticla 
adigito :digitu fupra terra facito femina emineatifimo bubulo fuma talea obii/ 
nito; Ggnuqj apud talea apponito icrebroq* farnto* Si uoles cito femina crefcat: 
ad eundem modum alia femina ferito. 
Arundinetum & uitiarium uti feratur* Caput♦ xlyii* 
Rundmem fic ferito,Ternos pedes oculos difponito, Vitiariu eode mo 
a facito fentoqj, Vbi uitis bima erit irefecato * Vbi trima erit:eximito, Si 
pecus pafcetur,Vbiuitemferere uoles ter: prius refecato q ad arborem 
ponas,Vbi quinque nodos ueteres habebit:tum ad arborem ponito;quot anis 
porrinam ibi ferito:quot annis habebis quid eximas. 
Semina cupreffi pin nuas 6c pim & cateraru arborum qualiter ferantur: 
acfoueantur. Caput,xiyiii* 
Omariu feminariu ad eude modu atqj oleaginu facito: Suu quodqj ge/ 
p nus taleaiy fento, Senie cuprefli ubi feres:bipalio uortito;uere prio feri/ 
to:porcas pedes qnos latas faato;eo flercus minutu addito & coferito: 
glebifque comunito.Porca plana faato paululu cocaua,Tu femen ferito cnbro 
tanq lmu:& eo terra cnbro fcemito alta digitu trafiierfumtea terra tabula aut 
pedibus copianato:furcas arcu afiigito.eopticasitedito,eo farmeta aut crates 
ficarias fponito:qux frigus defendant &c fole.uti fubtus ho ambulare poffit faci 
to: crebro runcatoque fimul ac herbas fi coeperint nafa eximito, Nam fi herba 
duram uellestcupreflos fimul euelles. Ad eudem modum femen pirorum malo 
rum feritojtegitoque. Nuces pineas ad eundem modum rufi tanq alium fento* 
Vti uinea uetus de loco tranfieratur* Cap, xlynii, 
Inea ueterem fi i alium loeu trafferre uoles:dutaxat brachiu crafium Ii/ 
u cebit,Pnmu deputato binas gemas:nec amplius relinqto: ex radicibus 
bene effodito:ufque radices perfequito;& caueto ne radices faudes.ita 
uti fuermt:ponito in ferobe aut in fulco:operitcque & bene occultato.Eodeque 
modo uineam ftatuito alligato laxatoque uti fuerat:crebrcque fodito. 
Prata quomodo ferantur, Caput.I* 
Rrata prfo uere ftercorato luna filetiiquse irrigua no erunt, Vbi fauoni/ 
p us flare coeperit: tu prata defendes: depurgatoque. herbas malas ois ra/ 
dicitus effodito, Vbi uinea deputauensiaceruu uirgaiyque faci/ 
to.Ficos interputato:& i uinea ficos fuccidito alterne eas uites fcad at. Seminari 
um faato :& uetera refarcito,Hoc faato anteq uinea defodere fcipias, Vbi daps 
,pfanata comeflaqj ent:uemo arare icipito:& loca pnmu arato qua: ficciffima 
Seminarium 
Delapidato* 
Porrina* 
Pomarium fe 
minarium* i 
J 
Porca* 
Crates ficarie 
Subtus am/ 
bulare*. 
Luna Cienti* 
Daps 
ta* 
Verno arare Aquofiffima 
enmti8c qua? crafiiffima & aquofiffima erunt; ea poffremu arato.-du ne pnus 
obdurefcant. Propagatio olea? Caput ♦ li. 
Ropagatio pomoiy aliaru q? arboiy ab arbore abs terra pulli q nafce tur: 
p eos f terra d eprimito: extollitoqj primore parte uti radice capiat.Inde bi 
ennio poff effodito: fer/toqj, Ficu olea malu punicu cotoniu aliaq? mala 
omnia laurum myrtum nuces prxnefhnas platanum. Hac omnia a capite pro/ 
pagari eximiq? fericp eodem modo oportet. 
Qua diligentius propagari uoles, Caput dii. 
Va? diligentius propagari uoles:in aulas aut in qualos pertufosppagari 
9 oportet :& cum his in fcrobem deferri oportet,In arboribus ubi radices 
capiant:calicem pertundito; per fundum aut qualum ramum que radi 
cem capere uoles traiicito.Eu qualu aut calicem terra impleto;calcatoqj bene; i 
arborem relinquito, Vbi tta fuerittramum fub qualo praadito. Qualum incidi 
to ex una Patte ProPe uero calix ent conquaffato cum eo qualo aut ca 
lice in {crobe poiito,Eode mo uite facito;ea annopofl reddito;fentoque cu qua 
Io,Hoc mo quodque genus uitis propagabis, 
DEfoemfido, Caput, Im, 
Oenum ubi tempus erit ;fecato:cauetoque ne fero feces ♦ Priufq femen 
f maturum fiet fecato; <3C quod optimum fcenum erit;feorfum condito. 
Per uer cum arabitur; ante q ocymum nafcatur: des quod edant. 
Bubus pabulum, Caput,liiii, 
Vbus pabulum hoc modo parari darique oportet, Vbi femetim paraue 
b ris:gladem parari legique conuenit;& in aquam coniid:Inde femodios 
fingulis bubus in dies dare oportet(& fi no laborabut;pafcat fatius erit) 
aut modium uinadorum quos i dolium condideris,Interdiu pafcitomodu ice/ 
ni poido.xxv.uni boui dato. Si foenum no ent;fronde ilignea &C ederatis dato. 
Paleas triticeas & ordeaceas acus fabaginu uiaam uel de lupino; ite de ceteris 
frugibus oia condito. Cum ff ramenta condes ;qua? herbofliffima erunt; in te/ 
do condito Sc fale fuperfpargito,Demde ea pro foeno dato, Vbi uerno dare cae/ 
peris: modium glandis aut umacioru dato; aut modium lupini macerati 6c ice/ 
ni.p.xv,Vbi ocymum tempeftiuum ent;dato pnmum. Manibus carpito:id re 
nafcetur.Quod falcula fecueris; no renafcetur.Vfque ocymum dato donec are/ 
fcat.Item tempate poff: uidam dato;poffea panicum dato; fecundum panicum 
frondem ulmeam dato, Si populneam habueris admifcetomt ulmea? fatis fiet, 
Vbi ulmea non habebis:quernea & ficulnea dato. Nihil eri qd magis expediat; 
5 koues bene curare. Boues nifi p hyeme;cu no atabutipafci no oportet. Na ui 
ride cu. edut: femp id expedat: 8c fifcellas hre oportet: ne herba fedetur cu ara 
bunt. DE Lignis domini. Caput,iv. 
Igna domino in tabulato condito;codicillos oleagineos radices in acer/ 
I uo fub dio metas facito. 
Pulli , 
In aulas pro/ 
pagari. 
* ® 
p >r oua| - m 
mu traiicito 
Interdiu pa/ 
fato, 
Acus fabagi/ 
tium, 
Ocymumd 
Frondem po/ 
pulneam, 
Boues bene 
curare. 
Fifcellas, 
Sub dio me/ 
tas. Familia: cibaria quanta dentur. Caput,Ivi, 
Amilia cibaria qui opus facient per hyemem tritici modios,ilii♦ s.uillico 
f uillica epiftata::opilioni modios,iii.Compeditis per hyemem panis po/ ] 
do.mi, Vbi uineam fodere coeperint;panis,p.y .ufqjadeo dum ficus efle ] 
coeperint;deinde ad panes,iiii,redito. 
Vinum familiaquantum detur. Caput, ,lyii, 
Inum famila ubi uindemia fafta erit;loram bibat menfes,iii,mefe,iiii> 
u heminas, i. mmenfe congios. iii,mefe.y,yi,y ii,yiii, in dies feflanos.i.in 
mefe congios,v,Nono,x,xi,m dies heminas,iii,i,amphoram,Hoc am/ 
piius faturnalibus 8c copitalibus in fingulos congios pro homine ♦ Summa uini 
in fingulos homines intra annum cum compeditis ut quicquid operis facient:p 
portione addito,Eos non eft nimium in annos fingulos uini,mi.x. ebibere, 
Pulmentarium familia: Caput, dvni, 
Vlmentarium familia olete caduca: qplurimu condito.Poffea oleas te/ 
p peftiuas unde minimu olei fieri poterit; eas condito & partito: uti qdm/ 
tiflime durent, Vbi olete comefe erunt ihalece et acetu dato.Oleu i me/ 
fes dato unicuique,s,i,Salis unicuique in anno modium fatis efL 
Veflimenta familia:. Caput,lviiii, 
Effimetafamiliatunica.p,m,s,faga alternisannis quotiefcuque tuni/ 
u ca aut faga dabis; prius ueterem accipito: unde cetones fiat: Scuiponias 
bonas alterms annis dare oportet. 
Bubus cibaria, Caput,lx, 
Vbus cibaria annua fingula i iuga fingula lupini modios,c,xx, aut gla/ 
b dis modios,cc, xLfoeni pondo,Ixxi.ocymi fabae modios,xx,uicite modios 
xxx,Prteterea generati uideto;uti fatis uicite feras.Pabulu cu feres :mul 
tasfationesfacito. Quo modo ager colatur. Caput,Ixi 
Vid eff agrum bene colere f Rene arare,Quid fecudum.'"'Arare ♦Tertior' 
q Stercorare, Qui oletum fapiflima &C altiflimas radices exarabit: fi ma/ 
ie arabit;radices furfum abibunt;eraffiores flenti in radices uires olete 
abibunt, Agrum frumentarium cum aras; bene & tempefliue ares;fulco uano 
ne ares. Catera cultura eff multum ferere:& diligenter eximere femina; di per 
tempus radices qplunmas cum terra ferre. Vbi radices bene operueris: calcato 
bene;ne aqua noceat. Si quis quarat;quod tempus oleae ferenda fiet:agro ficco 
per fementimragro lato per uer. 
Quot ploftra habere oporteat, Caput,lxii. 
q Vot iuga boum mulorum afinoip habebis:totidem ploftra efie oportet. 
Funem q longum effe oporteat. Caput.lxiii 
Vne torculu ee oportet extentum.p,ly.Funem loreu in ploftrum.p.lx, 
f lora retinacula longa,p.xxyi.Sub iuga in ploflrum.p.xu,x,funiculum 
p.xvrin aratrum fub iuga loj:,p,xyi,furuculum.p,vm. 
Epiflatse uii/ 
lieae,; 
Lora familias 
Pulmentaria 
Saga, 
Centones, 
Sculponeas, 
Bene arare. 
Funiculus, DE Olea legenda» Caput» Ixiiii» 
Lea ubi matura erit ;qprimnm cogi oportet: qmimmum m terra dcin 
o tabulato efle oportet Jn terra & in tabulato putrefcit» Leguli udunt uti 
olea caduca qplurima fit:quo plus legatur» Fadores ut m tabulato diu 
fit:ut fracida fit:quo facilius efficiant* Nolite credere oleu in tabulato crefcere 
[)offe» Quamcitiffime conficies:tam maxime expediet: 6c totidem modiis coi/ 
e£tx plus olei efficient: & melius»Olea qux diu fuerit in terra aut in tabulato: 
inde minus fiet olei Sc deterius»Oleum fi poteris: bis in die depleto»Nam oleu 
qdiutiflime in amurca & in fracibus erit; tam deterrimum erit» 
Oleum uiride quomodo fiat» Caput»lxy» 
Leum uiride fic facito:oleam qprimum extra tollito»Si eri inquinata: 
o lauito: a foliis & riercore purgato ♦ Poriridie aut pori diem tertium q le/ 
dta erit: facito oleum ♦ Vbi nigra erit: fbringito ♦ Quam acerbifiima 
olea erit: 8C oleum facies:tam oleu optimum erit»Domino de matura olea ole/ 
um fieri maxime expediet»Sigelicida erunticum oleam coges:triduu atqj qua/ 
triduum pori oleum facito»Eam oleam fi uoIes;faie fpargito»Quacalidiffi/ 
mum torcularium 6c cellam habeto» 
Curiodis & capulatoris officia» Caput»lxyi» 
Vftodis& capulatoris officia»Seruet diligenter cellam &C tabularium» 
c Caueat qminimum in torcularium 6c in cellam introeatur»Quamun/ 
diflimo punffimoqj fiat uafe ahaneomeqj nucleis ad oleum ne utatur: 
nam fi utetur: oleum male fapiet» Cortinam plumbeam in lacum ponito: quo 
oleum fluat» Vbi factores uedribus premerint;continuo capulator concha ole/ 
um qdiligenti(limepoterit:tolIat:necceffet» Amurcam caueat ne tollat»Oleu 
in labrum primum md ito* Inde in alterum dolium indito» De his labris fraces 
amurcamque femper fubtrahito» Cum oleum furiuleris de cortina: amurcam 
dehaurito» 
Item curiodis in torcularia etunt officia» Caput, Ixyii» 
Tem curiodis officia:qua: in torcularia erunt» Vafa pura habeant curet 
i q: uti olea bene perficiantunbeneqj ficcentur» Ligna in torculano ne ca/ 
dant» Oleum frequenter capiant»Fa&onbus det in facffus olei feriarios; 
6c in lucernam quod opus fiet»Fraces quotidie euciat»Amurcam comutet ufqj 
adeo:donec in locumrqui in cella eft:poriremum peruenerit»Fucinas fpongia 
effingat» Quotidie locum oleo commutet:donec in dolium peruenerit in torcu/ 
iario &C in ceila»Caueat diligenter:ne quid olei furripiatur» 
Vafa olearia & uinaria extollere» Caput»ixyiii» 
Bi uindemia & oletas facria ent:prala extollito:funes torculos melipon 
u tos fubducflarios aut in carnario aut in prafo fufpendito»Orbes fibulas 
uedtes fcutulas fifanas corbulas quala fcalas patibula omnia :quis ufus 
erit ;in fuo quodqj loco reponito* 
Leguli» 
Fadtores» 
Oleu deple/ 
to. 
Gelicidia» 
Capulatoris» 
Cortina plti/* 
bea» 
Fa<riores ue/ 
cffibus preme 
rint» 
Fraces» 
Xnfa&us» 
Oletas/ Dolia quomodo imbuantur* Caputdxviiu* 
Olia olearia noua fic ibuito * Amurca ipleto dies.vii* Facito ut amurca 
d quotidie fuppleas.Poflea amurca eximito & arefedto* Vbi arebit :cumi 
nu pridie i aqua f fundito. Ea poflridie diluito ♦ Poflea doliu calefacito* 
Minus q fi picare uelis tepeat:fatis e*Leuibus lignis fadto calefcat, Vbi teperate 
tepedit:tu cuminu idito:poflea linito.Si redte laueris i doliu qnquagenarium 
cummi, p, ini ♦fatis ent, Bubus medicamentum* Cap*lxx* 
I morbum metues:fanis dato falis micas*iii*laurea folia*iii*porri fibras* 
s iii,ulpidfpicas.iii.alii fpicas,iii.thuns grana.iii,herbee fabina plantas 
iu. ruta? folia, ui.uitis alba caules .iii* fabulos albos*iii*carboes uiuos.ui* 
uini*s*iii. Hac 01‘a fublimiter legi teri danque oportet.Ieiunus fiet q dabit* Ter 
triduu de ea potioe unicuique boui dato.Ita diuidito:cu ter unicuique dederis: 
oem abfumas*Bofque ipfus 8c q dabit;fadto ut uterque fublimiter flent * Vafe 
ligneo dato* Bos fi agrotare coeperit* Caput * Ixxi* 
Os fi agrotauerit:dato cotinuo ouu unu gallinaceu crudu,Integru faci 
b to: ut deuoret.Poflridie caput unu ulpid coterito cu hemina uini fadto 
bibat:fublimiter terat:& uafe ligneo det.Bofque ipfus 6c q dabit fubli/ 
miter flet.Ieiunus ieiuno boui dato* 
Boues ne pedes fubterant* Caput * Ixxii* 
Oues ne pedes fubterat: priufq i uia quoqua agas: pice liqda cornua ifi 
b ma unguito* Quomodo bubus medicametu* Capdxxiii* 
Bi uua uana? coeperint fieri:bubus medicametu dato quot annis uti ua 
u leat*Pelle anguina ubi uidens:tollito;&coditome quaras cu opus fiet* 
Ea pelle &C far & fale & ferpillu:hac oia una coterito :cu uino dato bu/ 
bus oibus ut bibat*Per aflate bonus aqua bona 6C liqda bibat femp curato: ut 
ualeat refert* Pane depfiticu fic facito* Capdxxiiii* 
Anem teftitium fic fadto*Manus mortariumque bene lauato* Farinam 
p in mortarium indito aqua paulatim addito: fubigitoque pulchre * Vbi 
bene fubegeris defingito :coquitoque fub te fla. 
Libum hoc modo fadto* Caput.Ixxy 
Ibu hoc mo fadto*Cafei podo.ii.i mortario bene diflereat* Vbi bene di 
l flriuerit:farina filiginealibra:aut fiuolestenerius ee:felibra fimilagi/ 
nis folu eode idito;pmifcetoque cu cafeo bene:ouu ,i*addito:& una be/ 
ne pmifceto Jnde pane faato*Folia fubditoa foco calido fub tefla coqto leuiter 
Placentam fic facit, Caput.lxxyi* 
Laceta ficfadto*Farinafilignealibr*ii,unde folu fadas i tradu: farina 
p libr*iiii*& alica prima*l*ii*alica i aqua ifudito* Vbi bene mollis erit :in 
mortariu puru idito:ficcatoque bene,Deinde manibus depfito* Vbi be 
ne fubadum erit:farina libr *iiii*paulatim additoad utruque trada fadto ♦ In 
qualo ubi arefeant copofito*ubi arebut:componito puritencum facies i fingula 
Dolia ibuito* 
Bos ipfus fub 
limiter flet* 
Pellis angui/ 
na* 
Pais teftitfus 
Libum* 
Diflerat., 
Foco calido* 
Depfita Fococalefaa* 
to*' 
Solum*' 
. If »_ •> 
trada*Vbi depferistparuo oleo undo tagito & cfrcuntegito:ungitoqj* Vbi tra/ 
da erut:focu ubi coquas calefacito bene &C textu*Poffea farina libr*ii*cofpargi 
to codepfitoq? Jnde facito folu tenue cafei ouilis*p*xiui,ne addu &c bene recens 
i aqua ter inditoribi macerato:aqua ter mutato Jnde eximito; ficcatoque bene 
paulatim:ficcu bene i mortariu £ponito*Vbi oem cafeu ficcaueris; i mortarium 
puru manibus codepGtotcominuitoque qmaxime* Deinde cnbru farinariu pu 
ru fumitocafeuque p cribru facito trafeat i mortariu .Poflea indito mellis boni 
p.ini.sad una bene comifceto cu cafeo*Poftea i tabula pura q pateat pede*i*ibi 
balteu ponito:fbliaque laurea unda fupponito:placeta fingito*Trada fingula 
i totu folu primu ponito;deinde de mortario trada linito;trada addito fingula 
‘ timJtem linito ufqjadeo donec oem cafeu cum meile abufus eris* In fummum 
trada fingula indito : poflea folum contrahito :ornatoqj focum:deinde premito 
temperatoqj*Tunc placentam imponito:texto caldo operito*Videto ut bene 8C 
ocioie pcoquas:aperito dum mlpicias bis aut ter.Vbi coda erit;eximito 8C mei/ 
le ungito* Hac erit placenta femodialis* 
Spiram fic facito* Caput*lxxyii* 
Pira ficfacito*Quantu uolesproneiita utiplacetaGt:eade oia faato: 
f nifi q alio mo fingito i folo trada:cu meile oblinito bene Jnde tanq re/ 
flim trades facito: ita lponito in fole de fimplicibus completo bene arte* 
Catera omnia quafi placentam facias:facito coquitoque* 
Scriblitam fic facito*1 Caput dxxyiiiV 
Criblitam fic facito Jn balteo trades cafeo: ad eundem modum facito: 
f uti placentam fine meile:coquitoque* 
' Globulos fic facito* Caput*IxxviiuY 
Lobos fic facito*Cafeum cu alica ad eude modu mifceto * Inde quantos 
g uole£ facere faato:i aneu caldu ungue fdito*Singulos aut binos ccqto: 
uerfatoqj crebro duabus rudibus:coelos eximito,Egs mdle ungito pa/ 
pauere infriato:ita ponito* Encitum fic iaato* Caputdxxx* 
Ncitu fic ad eude modu faato:ut globulos:nifi calice ptufum cauu ha/ 
e beatJta unguen caldu fundito*Hoc peftu qfi fpira faato * Idq$ duabus 
rudibus uerfato pflatoqj Jte ungito coloratoqj:caldu ne mmiund cum 
meile aut cu mulfo apponito* Emeu fic faato*4 Cap*lxxxi* 
Rneum placentum tanq placentam*Eadem omnia indito:qua in pia/ 
e centam eo permifceto:in alueo indito:in hirneam fidilem eam demitti 
to*In aulam aneam aqua calida plenam ita coquito ad ignem*Vbi co/ 
dum erit:himeam conftringitorita ponito* 
Sparicam quomodo facies* Caput.Ixxxii* 
Paricam fic faato;ita uri fpirammifi fic efEngito:detradis cafeo meile 
$ fpharas pugnum altas facito*Eas in folo componitojdenfas eodem mo/ 
do componito atque fpiram;itemque coquito* 
Trada* 
Smgulatim* 
Cafeu abufuf 
Texto caldo* 
Globuli* 
Infriato* 
LVnguecaldu 
Hirnea fidi/ 
lis* 
Spherica* Votum pro bubus * Caput. Ixxxiii. 
Otu p bubus ut ualeat fic fadto. Marti Siluano i filua fterdius i capita 
u fingulaboum uotu facito, Adorislibras,ui»& lardi, p.mus.uini feftari/ 
os.m.s.Id in urnas liceto coniicere;et uinu ide i unu uas liceto conucer* 
Eam rem diuina uel feruus uel liber licebit facere. Vbi res diuina fadta erit: fla/ 
tim ibidem confumito. Mulier ad eam rem diuinam ne ad fitmeue uideat quo/ 
modo fiat.Hoc uotum in annos fingulos uoles: fi licebit uouere* 
Sauilum fic facito. Caput.Ixxxiiii* 
Auillu hoc mo facito. Farm a: felibra: cafei. p. ii. s. una comifeto quafi l i/ 
s bu mellis. p,ii,& ouu.Catinum fidtile oleo ungito. Vbi bene oia comi/ 
fcuerisri catinu fdito.Catmu texto opito.Videto ut bene pcoquasimo/ 
leuubialtiffimu e.Vbicoritu erit:catmu eximito:melle ungitotpapauer lfria/ 
to:fub teffo fubde paulifpenpoftea eximito;ita pone cum catino & lingulas. 
Pultem punicam fic facito. Caput.lxxxv* 
Vitem punicam fic coquito.Libram alica: in aquam inditojfacito ut be 
p ne madeant.Id fundito in alueum purum:eo cafei recentis.p.iii,mellis 
p.s.ouum unum:omnia bene permilceto.Ita infipito in aulam noua. 
Graneam triticeam fic fadto ♦ Caput.Ixxxvi. 
Ranea triticea fic facito.Selibra tritici puri i mortariu puiy ldatdauetqj 
g bene:cortice deceter eluat.Pofiea i aula idat & aqua puram;coquatqj, 
Vbi codtum ent;lad:e addat paulatim ufqj adeo:doneccremor craflus 
facftus erit. Amyllum fic facito. Caput.lxxxyii* 
Myllu fic fadto. Siligine purgato bene;poffea i alueu idat;eo aqua ad/ 
a dat bis i die. Die decimo aqua exiccato: exurgeto bene: i alueo puro mi/ 
fceto bene:fadto taq fsex fiat,Id i linteu nouu idito:exprimito cremore 
i patina noua aut i mortariu :id oe ita facito: & refricato denuo.Ea patina i fo/ 
le ponito:ut arefeat. Vbi arebit i ollam noua indito:mde facito cu ladte coquat. 
Salem candidum fic fadto. Caput.Ixxxyiii* 
Alem candidum fic fadto. Amphoram defradto collo puram impleto 
s aqua: purauin fole ponito: ibi fifcellam cum fale populari fufpendito &C 
quaflato:fupletocp identidem.Id aliquotiens in die faato ufqj adeo:do 
nec fal defierit tabefeere biduum.Id figni erit:menam aridam uel ouum demit/ 
tito: fi natabit:ea muries erit:uel carnem uel cafeos uel falfamenta quo condas. 
Porro muriam in labella uel in patina in fole ponito. Vfqiadeo in iole habeto: 
donec concreuerit.Inde flos falis fiet. Vbi nubilabitur nodu fub tedlo eo poni/ 
to,Quotidie cum fol erit in fole ponito. 
Gallinas Sc anferes fic fardto* Caput, Ixxxviiii. 
Allinas 8c anferes fic farcito.Gallinas teneras quee primu parient coclu/ 
g dat polline uel farina ordeacea cofparfa turudas faciat. Eas in aqua m/ 
rigat;et i os mittat :paulat£ quotidie addat ;et gula cofideret qd fatis fit. 
Mulier ad re 
diurna ne ad 
fit. 
Cu catino !in 
gulas. 
Infipitoinau 
lam. 
Cremor* 
Cremorem i 
patinam* 
Suppleto ide 
tidem. 
Muries* 
Nubilabitur* Bis in die factat :& meridie bibere datomec plus aquasata fiet horam.i. eodem 
modo anferem alito :nifi prius dato bibere bis in die dc bifefcam. 
Palumbum recentem fic farcito» Caput »xc. 
Alumbum recentem fic farcito. Vti prenfus ent:ei fabam codam tofta 
p pnmu dato»Ex ore i eius os lflato ite aqua»Hoc dies» viri facito» Poftea 
faba frefem pura dc far puru facito ;& faba: tertia pars ut inferuefcat. Cu 
far infipiat:puriter facito Sc coquito bene.Id ubi excufTens deponito:bene oleo 
manu ungito jdepofitocg primum pufillum:poftea magis depfes:oleo tangito: 
depfitoqj. Dum potens facere turundas ex aqua:des efcam temperatam» 
Aream fic facito. Caput.xci, 
Rea fic facito »Locu ubi facias cofodito: poftea amurca cofpargito bene; 
a firutoqj cobibat»Poftea cominuito bene glebas. Deinde coaquato; 8C 
pauiculis uerberato.Poftea denuo amurca cofpargito:finitoqj arefcat. 
Si ita feceris: neq? formica nocebit :neq; herba nafcentur» 
, Frumento ne gurgulio noceat» Caput, xcii. 
Rumeto ne gurgulio noceat nec mures tagatdutu de amurca faato:pa 
f lea& addito: (inito marcefcat bene dc fubigito»Eo granariu totu obii 
nito;craflo luto poftea confpargito: amurca bene oe qd lutaueris * Vbi 
ai uerit:eo frumetu refrigeratu codito:gurgulio non nocebit. 
Olea fi frudum non fert. Caput»xcii» 
Lea fi frudu no fert:ablaqueato. Poftea ftrameta circuponito»Poftea 
o amurca cu aq comifceto aquas ptes.Deinde ad olea circufudito ad ar/ 
bore maxima amphora una comixti fatis e.Ad minores arbores p rone 
fdito.Et ide hoc fi facies ad arbores feraces:ha quoqj meliores fiet. Ad eas tame 
ftrameta ne addideris♦ Fici uti groflos teneant» Caput» xciii. 
Ici uti groflos teneant: facito omnia qua modo olea:& hoc amplius :cu 
f uer apparet terram adaggerato terra»Si ita feceris dc grofifi non cadent; 
dc fici fcabra non fientidc multo feraciores erunt» 
Conuoluulus in uinea ne fiat» Caput»xcmi» 
Onuoluulus i uinea ne fiat:amurca codito;pura benefacitori uas aneu 
c fdito cogios duos:poftea igne leui coqto:rudicula agitato crebro ufque 
adeo:du fiat ta craftum q mel.Poftea fumito bituminis tertiariu dc fui 
furis quartariu. Coterito i mortario p fe utriiqj.Poftea lfnato qminutiftime in 
amurca calda:& fimul rudicula mifceto;& denuoeoquito fub dio.Na fi f tedo 
coquas cu bitumen dc fulfur additu e:excadefcet» Vbi erit ta craflum q uifcum: 
finito fngefcat. Hoc uite fub caput dc fub brachia ungito.Couoluolus no nafce/ 
tur. Oues ne fcabra fiant» Caput.xcv* 
Ves ne fcabra fiant :amurca codito:pura bene fadto:aqua i lupino de/ 
o feruerit:& fece de uino bono inter fe omnia pariter commifceto.Poftea 
cu detunderis:unguito totas:finito biduu aut triduu cofudet» Deinde i 
Palumbu far 
cito* 
Depfito» 
Turunda» 
Amurca con/ 
(pergito» 
Lutaueris» 
Fici uti grof/ 
fos teneant ♦ 
Hocampliuf 
Tertiarium. 
Quartarium 
Infriato1» 
Couoluolus» man lauito:fi aqua marina no habebis faaes aqua falistea lauito* Si hac fic fe/ 
ceris: non fcabras fient: <5c lana: plus Sc meliorem habebunt ricini non erunt 
molefti* Eodem modo in omnes quadrupedes utito:fi fcabras erunt* 
Amurca unguentum* Caput Jxxxxvi* 
Murca deaxfta axem unguito &L Lora & caldamenta 8C coria omnia; dc 
a meliora facies* 
Veftimeta ne tinea tagat* Cap*xcvii* 
Eftimenta ne tinea tangant:amurca decoquito ad dimidiu : & ungito 
w fundu arca 8C extrinfecus pedes & angulos * Vbi ea adaruerit: ueflimeta 
codito.Si ita feceris:tinea no nocebut.Et ite oem fupelledtile fi unges: 
no putrefcet, & cu ea terferis fpledidior fiet*Ite oia anea unguito fed prius exter 
gito.Poftea cu unxeris ea uti uoles extergito:fpledidior erit:& erugo no erit mo 
lefta * Fici anda ut integra fint* Caput* xcyiii* 
f Ici arida fi uoles ut integra fint: i uas fictile codito ♦ Id amurca decodta 
unguito * Oleum fic in metretam indes * Caput * xcviiii * 
Leum fic in metretam nouam inditurus ens* Amurca ita uti e cruda pri 
o us colluito:agitatoqj diu ut bene cobibat.Xd fi feceris:metreta oleu non 
bibet: & oleum melius fuerit ;& metreta ipfa firmior erit. 
Virgas myrteas uti ferues * item aliud genus * Caput * c * 
Irgas myrteas fi uoles cum baccis feruare:item aliud genus quod uis:& 
h fi ramulos ficulneos uoles cum foliis: inter fe alligato: fafciculos facito: 
eos in amurcam demittito:fupraflet amurca facito:Sed ea quas demiflu 
rus eris:fumito paulo acerbiora* Vas quo codideris oblinito plane* 
Si bouem aliam qj quadrupedem ferpens momorderit* Caput.ci* 
Elanthn acceptabulum: & quod media uocant fmyrneum: conterito in 
m umi ueteris hemina * Id p nares indito: Qc ad ipfum morfum flercus fuil 
lum appomto*Et idem hoc(fi ufus euenerit)homini facito* 
Boues uti ualeant* Caput*cii* 
Oues uti ualeant cirrati bene fint :& qui fafiidient ribum:uti magis 
b cupide appetant: pabulum quod dabis amurca fpargito: primo pauiu/ 
lum:dum confuefcant:poftea magis :& dato rarenter bibere commixta 
cum aqua aquabiliter quarto qumtoqj die:Hoc fi feceris: ita boues & corpore 
curatiores erunt :6c morbus aberit* 
Vinum familias per hyemem, Caput*ciii* 
Inum familias per hyemem quo utantur*Mufti quartarios*x*f dolium 
u indito:aceti acris*q*ii*eodeminfundito fapasquadrantalia duo: aqua: 
dulds * q * i* Hac rude mifceto ter in die dies * v, cotmuos * Eo addito aqua 
marinaueteris feftarios,lxiiii*&operculum indolium indito;& oblito dies.x* 
Hoc uinum durabit tibi ufqj ad folffitium * Siquid fuperfuerit poft folftiuum: 
acetum acerrimum & pulcherrimum ent* 
Lauito. 
Ricini* 
Supellafhle * 
unguito a/ 
murca* 
Extergito, 
Oleum i me/ 
tretam* 
Colluito* 
Combibat* 
Rarenter* 
Curatiores 
boues* 
Quadratalia 
Rude* 
Acetu acerri/ 
mum. Qui ager a mari longe aberit:ibi uinum grascum fic facito. Caput.cini. 
Vfti.q.xx.in ahenu aut plubeu ifundito;igne fubdito.Vbi ebullibit ui 
m num tignem fubducito.Vbi lam uinu refrixerit :in doliu quadragenari/ 
um infunditoifeorfum aut in uas aquas dulcis. q, i.lfundito:falis mod. 
♦i.finito muriam fieri. Vbi muria fadta erit eode in dolio infundito ♦ Schoenum 
& calamum in pila contundito:quod fiet fextanum unum.eodem in doliu con 
fundito:ut odoratum fiet.Poff dies.xxx.dolium oblinito < Ad uer in amphoras 
diffundito:biennium in fole finito pofitum effe.Deinde in ted:u conferto. Hoc 
uinum non erit deterius q eoum. 
Aquas mannas concinnatio. Caput. cy. 
Quse mannas quartariu.i.ex alto fumito:quo aqua dulcis no accedat; 
a fefquilibra falis fringito: eodem indito & rude mifceto ufqj adeo: donec 
ouum gallina: codtum natabit: definito mifcere. Eodem uini ueteris uel 
aminii uel mifelli albi congios duos infundito;mifceto probe.Poftea in uas pica 
tum confundito & oblimto.Si quidem plus uoles aqua: marina: concinnare ip 
portione omnia ea facito. 
Quomodo labra doliorum circulinas: & ut odorata fint: & ne quid uitii in 
uinum accedat. Caput.cvi. 
Apas congios.yi. qoptima:infundito i ahenu aut in plubeu :& iris andx 
s cotufie hemina 8c ferta capanica♦ p.y.bene odorata una cu iri cotudas: 
qminutiffime per cribrum cernas :& una cum fapa coquas farmentis & 
leui flamma:commoueto.Videto ne aduras.Vfqj coquito:dum dimidium ex/ 
quoquas. Vbi refrixeriticofundito in uas picatum bene odoratum:& oblinito. 
Vtitor in labra doliorum. 
Vinum fi uoles experiri duraturum fitmec ne. Caput.cyii. 
Oleta grande dimidiu acceptabuli i caliculu nouu indito:& uini fefla/ 
p riu de eo uino eo qd uoles experiri eode ifundito: &C lponito i carbones: 
facito bis aut ter fferueat.Tu id pcolato:polenta abiicito. Vinu ponito 
fub dio.Poftridie mane guflato.Si id uinu fapiat:quod in dolio e:fcito duratu/ 
rum.Si fub a eidum erit non durabit. 
Vinum afperum lene fieri. Caput, cyiii. 
Inum afperum quod eritdene &C fuaue fi uoles facere :fic facito.De eruo 
u farina facitolibr.iiii.& uini cyathos.liii.confpargito fapa. Poftea facito 
laterculos. Sinito cobibat nodte & die. Poflea comifceto cu eo uino i do 
lio:& oblinito dies.Ix.Id uinu erit lene & fuaue et bono colore 8c bene odoratu. 
Odorem deteriorem uino demere. Caput* cyiiii. 
Eftam de tegula craflam puram calfacito in igni bene ♦ Vbi calebit eam 
t picato: reflicula alligato: te fiam demittito in dolium infimum leniter: fi 
nitobiduooblitumdolium.Sidemptuseritodordeterior id optime.fi 
non:fepius facito:dum odorem malum dempferis. 
Ebullibit. 
Fringito ♦ 
qminutiffi/ 
me p cribru 
cemas. 
Vtitor in la/ 
bradolioiy. 
fubaddum. 
Vinum afpe/ 
tum lene. Si uoles fcire m uinum aqua addita fit nec ne* Caput*cx* 
Afculum facito de materia hederacea * Vinum id quod putabis aquam 
u habere eodem mittito,Si habebit aquam:uinu effluet:aqua manebit* 
Nam non continet uinum uas hederaceum* 
Vinum eoum fi facere uoles* Caput*cxi* 
Quam ex alto marinam futuito:mati tranquillo cu uentus no erit dies 
a Ixx * ante uindemia: quo aqua dulcis no pueniat * Vbi hauferis de mari: 
in doliu fundito,nolito implere*quadratalibus qnqj minus fit q plenu: 
opculu lponito: relinqto q ui lterfpiret * Vbi dies * xxx * praeterierint: traffundito i 
alteru doliu puriter :&leuiter relinqto i imo:qd defederit:pofl dies*xx*i alteru 
ite dolium tranffundito Jta relinquito ufqj in uindemia* Vndc uinu eoum face 
re uoles :uuas relinquito in uinea: finito bene coquatur*Et ubi pluerit & ficcaue 
rit:tuc deligito*Et ponito in fole biduu aut triduu fub dio:fi pluuiae non erunt* 
Si pluuia erit:in te&o in cratibus cop5ito*&; fiqua acina corrupta erunt depur/ 
gato*Tu fumito aquam marinam quadrantalia*s.s*& in doliu quinquagena/ 
numinfundito:aqua: marina*quadratalia*x*Tum adnade uuis mifeilis decar 
pito de fcapo*In idem dolium ufqjdum impleueris manu comprimito adna:ut 
combibant aquam marinam. Vbi compleueris dolium: operculo operito:relin/ 
quito quainterfpiret* Vbi triduum pratenent:eximito de dolio;& in torculario 
calcato;& id uinum condito in dolia lauta SC pura Sc ficca* 
Vt odoratum bene fit* Caput*cxii. 
Vmito teffam picatam*Eo prunam lenem indito: fuffito:ferta & fchce/ 
s no Sc palma:quam habent unguetarii ponito in dolia: Sc opito ne odor 
exeat :anteq uinum indas * Hoc facito pridie q uinum infundere uoles* 
De lacu uinum qprimum in dolium indito:{inito dies* xv* apertam anteq obii/ 
nas relinquito:qua interfpiret uinum*Poftea oblinito* Poff dies*xl*diffundito i 
amphoras tQC addito in fingulas amphoras fapa: feffarium*i* Amphoras nolito 
implere nimium anfarum infimarum fini* Amphoras in fole ponito: ubi herba 
non fiet :amphoras operitome aqua accedat:& ne plus quatriduum in fole fiue 
ris.Pofl quatriduum in culeum componito Sc in fapa* 
Vinum fi uoles condnnare ad aluum * Caput* exiii* 
Inum fi uoles concinnare ut aluum bonam faciat:fecundum uindemia 
u ubi uites ablaqueantur: qtum putabis ei rei fatis effe uini: tot uites abla 
queato 8c fignato*Earum radices circum fecato:& purgato* Veratri ra/ 
dices in pila contudito:eas radices dato circum uitem:& flercus uetus Sc uetere 
cinerem Sc duas partes terra: circudato:radices uitis terram lfuper inficito* Hoc 
uinum feorfum legito* Si uoles feruare in uetuffatem:ad aluum mouedam fer/ 
uatomec commifceas cum extero uino*De eo uino cyathum fumito:& mifceto 
aqua * Sc bibito ante coenam ♦ Sine periculo aluum mouebit ♦ 
Vinum ad aluum mouendam* Caput*cxifii* 
Non continet 
uinu uas he/ 
redaceum* 
Inter fpiret* 
Vinu eoum* 
Quadratalia 
Acina decar/ 
bito de fcapo 
De lacu in do 
lium mdito * 
Diffundito i 
amphoras * 
Vinum cocin 
nare adaluu* N uinum muftum ueratri atri manipulum coniicito in* amphora ♦ Vbi 
i fatis efferbuerit;de uino manipulum eiicito.Id uinum feruato ad aluu 
mouendam. Ad idem* 
Inum ad aluum mouendam concinnare. Vites cum ablaqueabu rur: fi/ 
u gnato rubrica; ne admifceas cum uino extero. Tris fafciculos ueratri atri 
arcupomto circu radices:& terra mfup inucito.Per uindemia de his ui/ 
tibus qd delegeris feorfum feruato:cyathum in exteram potionem indito;aluu 
mouebit:& poftndie perpurgabit fine periculo, 
Lentim quomodo feruari oporteat. Caput, cxv, 
Afferpitiu aceto diluito:pmifceto lentim aceto laflerpiciato:& i fole po/ 
l mto.Poftealetim oleo pfricato: finito arefeat. Ita itegra feruabiturredte, 
Oiex albx quomodo condiantur* Caput,cxyi. 
Lex albx quemadmodum condiantur: Anteq nigrx fiant contundatur, 
o & in aqua deiiciantuncrebro aquam mutet,Demde ubi fatis maceratx 
erunt:exprimat:6c i acetu coniiciat;& oleu addat & falis felibra.In mo 
du olearu feniculu &C ietifcu feorfum codat in acetu.Si una admifeere uoles ci/ 
to utitor.in orculam calcato manibus ficcis.Cum uti uoles fumito. 
Oleam albam fecundum uindemiam qua utaris. Caput, cxyii, 
Leam albam fecundum uindemiam qua uti uoles fio condito.Muffi ta/ 
o tudem addito quatu aceti. Cxtera item condito ita: uti fupra fcriptu eft* 
Epirirum album nigrum & uarium. Caput, cxyni, 
Pityrum album nigrum uariumqj fic facito,ex oleis albis nigris uariifcp 
e nucleos eiicito.Sic condito.Concidito ipfas, Addito oleum acetum coti/ 
andrum cyminum feniculum rutam mentam,m orculam condito;ole 
um fupra fiet:ita utitor, 
Muftum fi uoles totum annum habere. Caput.cxviiii. 
N amphoram muftu indito:& cortice oppicato:demittito i pifcinam; 
i poft,xxx.diem eximito:totum annum muftum erit. 
Muftaceos fic faato, Caput.cxx, 
Arinx filiginex modium unum mufto confpergito „ Anifum cy minum 
f' adipis.p.u.cafeilibramde uirga laurideradito:eode addito, Et ubi 
defrixeris:laun folia fubtus addito:dum concoques. 
Vinum concinnare ad lotium. Caput. CXXi. 
Inum concinnare: fi lotium difficilius trafibit. Capidam uel luniperum 
u contundito in pila;libram indito in duobus congiis uini uetens. In uafe 
xneo uel plumbeo deferuefacito. Vbi refrixerit :m lagenam ldito.Id ma 
ne ieiunus fumito cyatu pderit. V inu ad ifchiacos cocfnar. Cap. CXXu, 
Inu ad ifchiacos fic facito.De iunipero materia femipede craflam coci/ 
u dito minutim. Ea feruefacito cum cogio uini ueteris. Vbi refrixerit a la/ 
gaena cofudito;& poftea id utitor. Vini cyathum mane ieiunis 
Fafciculos ue 
ratriatri. 
Acetu lafter/ 
pitiatum. 
In orcula cal 
cato. 
Epityrum. 
Corticeoppi/ 
cato. 
Muftacei. Vt interdiu canes claufbs habeas, Cap.cxxiii. 
c Anes interdiu claufos e (Te oportet: ut nodai uigilantiores 6C acriores fint 
Vinum myrteum fic facito., Cap.cxxiiii. 
m Yrtam nigra arefacito i umbra. Vbi iam erit paffa: feruato ad uindemia* 
In urna mufti contondito myrta femodium:id oblinito. Vbi defiuerit fer 
uere mu Hum: myrtam eximito Jd eft ad aluum crudam & ad lateris dolorem 
& ad caliacum:& fi aluus non confiftet:& ad tineas & lumbricos. \ 
Ad tormina: & fi aluus non confiflat:&fi tineas & lumbrici molefli exi 
flent. Cap.cxxv. 
t Riginta mala punica acerba fumito:contundito:indito in urceum 6c uini 
nigri aufleri tres.Vas oblinito: poft. xxx > dies appento& utior Jeiu 
nus heminam bibito. 
Ad difpepfiam & flranguriam. Cap.cxxvi* 
m Alum punicum ubi florebit:colligito.Tres heminas in amphoram in 
fundito.Vini quartare.i.ueteris addito.Et fbeniculi radicem pura con 
tufam heminam unam. Oblinito amphora, dc pofl dies, xxx ♦ aperito furitor. 
Vbi uoles cibum concoquere & lotium facere:hinc bibito quatu uoles fine peri/ 
culo .Idem uinum tiniasperpurgat Sc lumbricos: fi fic concines.Inccenatu iube 
efle poflridie. Thuris drachmam conterito :& mei codlum dragmam unam: 8C 
uim feflarium & origanum:dato ieiuno dc puero pro astate in triobolum & uini 
heminam.Supra pilam infrendat dc faliat decies:& deambulet. 
Habitationem delutare. Cap.cxxvii* 
t Erram c| maxime cretofem uel rubricofem eo amurcam infundito:paleas 
indito.Sinitoquatriduumfracefcat.Vbi bene fracuerit:rutro concidito. 
Vbi concideris delutato .Ita neqj afpergo nocebitmeque mures caua feaet: neqj 
herba nafcetunneqj lutamenta fcindent fe. 
Area frumentaria quomodo fiat. Cap.cxxyiii. 
a Rea ubi frumentum teratur: fic facies. Confodiatur minute terra ♦ 
Amurca bene cofpargatur:& combibat qplunmum.cominuito terra; 
6c cylindro aut pauicula coaquato. Vbi coaquata ait; neqjformica molefla 
erunt: dc cum pluet lutum non erit. 
Ligna amurca afpergantur. Cap.cxxvini, 
c Odicillos oleaginos dc catera ligna amurca crucia perfpargito:& in fole 
ponito: perbibant bene.Ita neqj fumofa erunt :& bene ardebunt* 
Dapem pro bubus. Cap.cxxx. 
p Iro florete dapem pro bubus facito.Poftea uerno arare iripito.Ea loca 
primu arato:quarudeta arenofeqj erut.Pofleautiqjqua grauiffima 
atqj aquofiflima erunt: ita poflremo arato. 
Dapem quomodo ferias. Cap.cxxxi. 
d Ape hoc modo fieri oportet Jouidapali culigna uini quata uis poluceto* 
Myrta* 
Ad tormina* 
Lotiu facere* 
Fracuerit* 
Delutato*' 
Caua* 
Lutamenta * 
Cylindro aut 
pauicula. 
Codicillos a/ 
murca pfpar/ 
gito; 
Rudeta* 
Dapem fieri* 
culigna, 
loui dapali 
polluceto* Polucere, 
Eo die feri* bubus & bubulcis SC g dape fariet.Cu polucere oportebit fic facies. 
Iupiter dapalis:g> tibi fieri oportet :i domo familiaqj mea culigna uini dapi eius 
rei ergo. Madi;* uino iferiori effo.Madte hac iliace dape polluceda e flo. Manus 
iteriuito. Poffea uinu fumito. Iupiter dapalis,madt* ifface dape poluceda effo, 
Madte uino iferiori effo. Veff * fi uoles dato,daps Ioui affaria pecuia uma uini 
Ioui cafle.Prophanato finecotagione, Poffea dape fadta: ferito miliu panicum 
lentim allium. 
Propagatio pomorum caterarumqj arborum, Cap.cxxxii, 
Rbonbus ab terra pulli q nati erunt: eos i terra deprimito,Extollito uti 
a radice capere poffrnt, Inde ubi tepus erit: effodito: feritoqj re&e, Ficum 
olea malu punicu mala ffrutea cotonia aliaqg mala oia lauru cypria dei 
phica prunu myrtu coiugulu Sc myrtu albu Sc nigru nuces auellanas praneffi/ 
nas platanu: hac oia genera a capitibus propagari Sc eximi ad huc modu opor/ 
tebit.Qu* diligetius feri uoles:in calicibus fen ©portet,In arboribus radices uti 
capiant;calicem pertufum fumito tibi:aut quaffilu;per eum ramulu trafferito: 
eum quaffilum terra impleto calcatoqj ;in arborem relinquito, Vbi bieniu erit: 
ramum tenerum infra pr*cidito;cum quaffilo ferito ♦ Eo modo quod uis genus 
arborum facere poteris:uti radices bene habeant,Item uitem in quaffiium pro/ 
pagato:terraqj bene operito:anno pofl pr*cidito:cum qualo ferito, 
Anteq meffem incipias; ut porcu prazcidaneu facias, Cap, cxxxiii, 
Riufq meffem facias porca pr*ridanea hoc mo fieri oportet, Cereri por 
p ca pracidanea: porca foemina priufq hafce fruges codatur far tritica or/ 
deu faba femen rapicium: thure uino Ioui Iano Iunoniprafato.Prius q 
porca foemina fmolabis:Iano ffrue comoueto fic,Iane pater te hac ffrue como/ 
uenda bonas preces te precor uti fies uoles propitius mihi librifqj meis domo fa 
miliaeq? me* mactus hoc ferto, Fertu Ioui moueto: et madfato fic Iupiter te hoc 
ferto obmouedo bonas preces precor uti fies uoles mihriliberifque meis 
domo famili*q? me* uicinis hoc ferto, Poffea uinu iano dato fic, Iane pater uti 
te ffrue comoueda bonas pces bene pcatus fum:eiufde rei ergo madte uino infe 
riori eflo, Poffea ioui fic:iupiter madte effo;uino inferiori effo, Poffea porcam 
pr*cidanea imolato, Vbi exta piedta erutata uoueto:ffrue comoueto madta/ 
toqj ite uti prius feceris,item iano uinum dato:& ioui uinum dato.item uti pri/ 
us datu ob ffrue obmouedu SC fertu libadu: poffea cereri exta Si uinu dato , 
Turne* & centones ferramta 6C reliq utenfilia ubi ematur, Cap.cxxxiiii, 
Om* tunicas togas faga:centones fculponeas calibus & minturms:cu/ 
t culiones ferramenta falces palas ligoes fecures ornamenta murices catel 
las uenafro:palla fueff*:& in lucanis ploffra: trabes alb* rom* dolia: 
labra tegul* ex uenafro. Aratra in terram ualidam romanica bona erunt:in ter/ 
ram pullam campanica :iuga romanica optima erut. Vomeris fdutilis optimus 
erit,Trapetipompeiis,Nol*ad rufimateriam :dauescloffrarom* ac ham*. 
Madte dape 
pollucenda 
effo, 
Iftace,1 
In arboribus 
radices utica 
piant. 
Per quaffilu 
ramulu traffe 
rito. 
Rapidum, 
Strue, 
Madtus, 
Fertum, 
Vino iferiori 
exta porredta 
Cereri uinu 
dato. 
Centones, 
Sculponeas, 
Cuculiones 
Catellas, 
Iuga romani 
ca,1 
Vomeris, 
Trapeti, ? Vrin# olearia? urcei aquarii uinaria: urna: &C alia uafa xnea capux .Nola: fifana: 
capanica: cama: utiles funt*Funis fubdudtarius fpartu oe capua: :£fcinas roma/ 
meas fuefTa:; caflina: optima: erut.Roma: fune torculu fiquis faciet cafmi.L.nu/ 
misiuenafri mmturnis.cl.eo indere oportet coria bona. vui.noflratia recenti acj 
deperfla fient qminimu falis habeat:ea depfere &£ ungere unguine prius opor/ 
tet: tu ficcare.Fune exordiri oportet logu pedes.lxxii.toros.ui.heat lora i toros 
fingulos.ix.latas digitos duos.Cu tortus erit longus.p.xlviii.i comiffura abibit 
p.m.reliquu erit pedes.xlyi.ubi extern erit accedet.p.y.longus erit.p.li. Fune 
torculu extentu longuefle oportet.p,y .maximis uafis:minoribus.p li.Funem 
Loreu in ploffru iuM.p.xl.femifuniu.p.xlv.lora retinacula in ploflru.p.xxxvi. 
ad aratrum.p.xxvi.lora produdtoria.p.xxxyn.s.fubiugia in luflru lora.p. xix. 
luniculum.p.ii.x.in aratrum fubiugia in iuflrum lora.p.xii.funiculum.p.xx. 
trapetos latos maximos,p.iiii.s♦ orbes altos.p.m.&.s.orbes modios ex lapidici/ 
nis cu eximet craffum.p.i.& palmu intermiliarm & labru .p.ii.digitos. 11.labra 
crafla digitum fecudariu.Trapetu latu.p.iiii.& palmu:intermilianu & labru 
pes.i.digit.i.labracrafTa digi.y.orbes latos. 1111.&: digit.v.craflos.p. 1.& digit 
ui.forame i orbe l orbes femipede quoquouerfum facito :tertiu trapetii latu.p. 
iiiiuter miliariii Sc labru .p.i.digit.y.orbis alius. p. lii. digit. 111, crafl os. p. 1. digit. 
n.Trapetu ubi aduedtum erit: ubi flatues ibi &C connodato concinnatoqj. 
Pollintionem quo padto dari oporteat. Cap.cxxxv. 
N agro cafinate &c uenafri in loco bono parte odfaua corbis diuidatifa/ 
i tis bona feptima tertio loco fexta : fi granum modio dmidat partem.y. 
uenafro ager optimus.ix*partem corbis diuidat.Si communiter pffunt 
q; ex parte pollintori pars efbeam partem in piflrinum pollintor ordeu.y.mo/ 
dio fabam quinta modio diuidat. 
Vineam redeptori partiario quomodo des. Cap.cxxxvi. 
Ineam curandam partiario bene curet fundum:arbuflum:agrum fru/ 
u mentarium:Partiario foenum et pabulum quod bubus fatis fiet qui illic 
fient extera omnia pro indiuifc. 
Boues quomodo feriis coniungere licet. Cap.cxxxyii. 
Oues feriis coniungere licet. Hoc licet facere.Trahant ligna fabalia fru/ 
b mentu qd no daturus eris.MuIis eqs afmis feria: nulla::mfi 1 familia fut 
Quemadmodum lucum collucare debeas. Cap. cxxxviii. 
Vcum collucare romano more fic oportet.Porco piaculo facito. Sic uer/ 
l ba concipito. Si deus fi dea: cuius illud facru efl uti tibi ius eft porco pia/ 
culo facere:illiufce facri coercendi ergo. Harumq- rerum ergo fiueego 
fiue quis iuffu meo fecerit: uri id fecerit :redf e fadlum fiet. Eius rei ergo te hoc 
porco piaculo immolando bonas preces precor: uti fies uolens propitius mihi 
domo mea: liberifqj meis.Harumfcereru ergo madlehoc porco pia/ 
culo immolando. 
Aenea capua 
.~ 
, . umus* 
u IUSia* 
Connodatod 
p0[|lnt0r 
Vinea redem 
ptoru 
.. 
r S €<^S a,1 
? niii / 
Collucare. 
p 
& * Si fodere uelis altero piaculo quid facere debeas * Cap. cxxxix* 
I fodere uelis altero piaculo eode modo facito:hoc amplius dicito: ope/ 
s ris faciundi caufa cum opus quotidie per partes facito: fed fi mtermifenf: 
aut feri# publica aut familiares intercefferint: altero piaculo facito * 
Si agrum luflraueris:quid facere debeas tunc* Caput,cxl* 
Gru luflrare fic oportet imperas folitaunlia circuagi cu diuis uoleribus: 
a quodqj bene euemat mado tibi inani uti illa folitaunlia fundu agru ter/ 
raqj mea quota ex pte fiue circuagi fiue drfereda cefeas:uti cures lullra 
re.Ianu Ioueq? uiuo prafamino fic didto:Mars pater te precor fies 
uolesppitius mihi domo familiaqj mea:quouis rei ergo agru terra fudtiq meu 
(alitaurilia circuagi iuffi* Vri tame orbos uifos mifosqj uiduertate uaflitudineqj 
calamitates inteperiafqj phibeffis defendas aueruncefqj* Vtiqj tu fruges frume/ 
ta uineta uirgultacp gradire beneq euenire finis. Pallores pafcuaqj falua feruaf/ 
fis:diuifqj bona falute ualitudineqj mihi domus familiaq? noflra ♦ Harufce re/ 
ru ergo fundi terra agriqj mei luflradiluflricp faciendi, Ergo ficuti dixi made 
hifce folitaunlibus ladetibus immoiadis e flo. Mars pater eiufdem rei ergo ma/ 
de hifce foliladentibus taurilibus eflo. Item e flo. Item cultro fadto flrue & fer/ 
rum uti adfiet.Inde obmoueto. Vbi porcum immolabis: agnum uitulumqj fic 
oportet * Eiufcj rei ergo mades hifce folitaunlibus immolandis eflo nominare 
uetat matrem neque agnum uitulumqj* Si minus in omnis litabis fic uerba co/ 
dpito* Mars pater fiquid tibi iiiifce folitaunlibus ladet.bus: neque fatiffadum 
e:his folitaunlibus piaculo.Si uno duobufue dubitauerit:& fic uerba cocipito. 
Mars pater tibi illuc porco neque fatiffatum efl:te hoc porco piaculo. 
Villici officia. Caput. c xli * 
Illid officia: qua funt quae dominus pradpit: ea ofa qua in fundo fieri 
u oportet:qu#qj emi pararique oportet:quomodo qua cibaria dari fami/ 
lia oportet:eadem uti cures faciafque moneo,Domino qua dicet audi/ 
ens fis.Hocamplius:quomodouillica uti oportet:&quomodo imperari opor/ 
tet;uri in aduentu domini:qua opus funt parentur:curenturque diligenter* 
Villicaoffida* Caput.cxln. 
Illica qua funt officia curato fadat.Si ea tibi dederit dominus in uxore: 
u ea eflo contentus.Ea te metuat facito:ne nimiu luxuriofa fiet * Vicinas 
aliafque mulieres qminimu utatur. Neue ad domu neue ad fefe recipi/ 
at*Ad coenanequoeat,Neueabulatrixfiet.rediuinanefaciat:neuemadet q 
jppter ea faciet iniuflu domini aut domina* Scito dominup tota familia re diui/ 
na facere.Muda fiet*Villaconuerfam mundaque habeat.Focu puru circuuer/ 
fum quotidie prius q cubitum eat:habeat * Calendis nonis feflus dies cum erit: 
coronam in focum indiat.Per eos itaque dies Lari familiari pro copia fupplicet* 
Cibum tibi & familia curet: uti codum habeat .Gallinas multas & oua uti ha/ 
beat.Pira arida forba ficos uuas paflas ferua i fapa.Pira &C uuas i doliis & mala 
Agru luflrar* 
Prafamino * 
Inuifos 
Salitaurilia 
circuagi* 
Viduertate . 
Auerunces. 
Grandire* 
Made folita/ 
uniibus lade 
tibus*, 
Verba conci/ 
pito* 
Vicinas qmi 
nimu utatur 
Ambulatrix* 
Villa couerfa 
Corona in fo/ 
cum* etiam flrutia, Vuas in uinaceis & urceis in terra obrutas.Et nuces recentes pre/ 
neffmas in urceo in terra obrutas habeat, Mala fcantiana in doliis &C alia quae 
condi folent 6c fiiuatica.Hac omnia quot annis uti condita habeat. Farinam bo 
nam &C fubtile iar fciat facere. 
Lex olea legenda. Caput.cxliii, 
Leam legendam hoc modo locare oportet.Oleam cogito rede oem arbiv 
o tratu domini:aut quem cuftodem fecerit:aut cui olea uenierit. Oleam 
ne fingito:ne ue uerberato iniuffu domini aut cuflodis, Si aduerfus ea 
quis fecerit:quod lpfe hodie delegerit: pro eo nemo foluetmeqj debebitur. Olea 
qui legerint:omnes iuranto ad dominum aut cuffodem fefe olea no furripuiffe 
neqj queq fub dolo malo ea oleitate ex fundo.L.Manlii, Qui eorum ita no iu/ 
rauerint: quod is legerit: pro eo nemo argentum dabitmeque debebitur,Ole/ 
am cogi rede:fatis dato arbitratu L.Maniii Scala ita uti data eruntata reddi/ 
to:nifi qua uetuftate frada erunt.Si non erunt:reddet:& q arbitratu deduce/ 
tur. Si quid redemptoris opera domino datum erit :refoluito, Id boni uiri arbi/ 
tratu deducetur .Legulos quot opus erit prabeto 8£ fadores. Si non prabuent: 
quanti conductum erit aut locatum erit: deducetur: tanto minus debebitur, De 
fundo ligna & oleam non deportato. Qui oleam legerit qui deportauent: in fin 
gulas deportationes.H.ii.deducenturmeque id debebitur.Omnem oleam pa/ 
rum metietur.Modio oleario affiduos homines qnquaginta prabeto;duas par/ 
tes ffridorum prabeto.Ne quis concedat:quo olea legunda Qc faciunda carius 
locetur , Extra q fi quem focium imprafentiarum dixerit: fi quis aduerfum 
ea fecerit: fi dominus aut cuflos uolent iurent omnes focii, Si no ita lurauent: 
pro ea olea legiida Sc faciuda nemo dabit:neqj debebitur ei q non ita iurauerit, 
AccefTioes i.M.d.cc.accedatolea falfa.M.v.oleipuri.p.ix.In tota oleitate.v, 
aceti.q.ii.quod oleo falfo n5 acceperut:dum oleam leget i modios fingulos.H. 
dabuntur. Lex olea faciunda. Caput.cxliiii. 
Lea faciunda hac lege oportet locare. Facito redte arbitratu domini aut 
o cu(Iodis. Qui id negocii curabit:fi ex uirgis uafis opus erit:facito, Ho/ 
mines eos dato:qui placebunt aut cuffodi: aut qui eam oleam emerit. 
Trapeti facito.Si operarii conducti erut:aut facienda locata erit:pro eo refolui/ 
to: aut deducetur. Oleu ne tangito utendi ca: neqj furandi ca:nifi qd cuftos de/ 
derit aut dominus,Si fumpfent:in fingulas fumptoes.s.s.xl.deducetmeqj de/ 
bebitur, Factores q oleu fecerint: oes iurato aut ad dominum aut ad cuftodem: ] 
fefe de fundo.L.maniiimeqj alium queq fuo dolo malo oleu neqj oleam furti/ 
puiffe. Qui no ita iurauerit:qua: eius pars enbdeducetur: neqj debibitur, 
Sociu ne que habetomifi que dominus iu (Terit aut cuflos, Si qd redeptoris opa 
domino damni datum erit miri boni arbitratu deducetur, Si uinde oleum fiet: 
fecito accedat oleum & fal fux ufionhquod fetis fiet SC uafe uiminea. i 
Siluatica, 
Oleam legen 
da locare. 
oleitate. 
Redemptoris 
opera. 
Leguli, 
Stridores,, 
Fadtores, 
ViGoni, Lex ole# pendentis* Caput. cxly< 
Lea pedente hac iege uenire oportet.Olea pendens i fiindp uenafro ue/ 
o nebit.Qui olea emerit:amplius q qti ement :ofs pecunia centefima ac/ 
ced et. Praconiu prafens. s. s. L. et oleu romanici. p. cccl. uiridis. p. ii. oleas 
caduca.M.L. dridtiue.M.x.Modio oleario menfum dato unguinis.p.x.pode/ 
nbus modnfqj domini datoris prima: cotylas duces.Dies argeto ex Kalen. men/ 
fium.x.olealegenda faciuda quaq? locata ed:& fi emptor iocarit idibus folui/ 
to. Redde hac dari fieriqj fatifqj dari domino aut cuius erit promittito. Sanfque 
dato arbitratu domini. Domino cum folutum erit:aut ita fatifdatum erit: qua i 
fundo illata erunt:pigneri funto.Ne quid de fundo eoru deportato. Siquid de/ 
portauerit:domini efio. Vafa torcula funes fcalas trapetos fiqd 5c aliud datum 
erit: falua redde reddito:nifi qua uetudate fracfta erunt. Si non reddet: aquum 
f°luito.Si emptor legulis <5i factoribus:qui illic opus fecerit no foluei it:cui da/ 
rl 0porteblc: fi dominus uolet foluat. Emptor domino debito: & id fatifdato pqj 
ea re ita uti.s.s.eri:item pignori funto. 
Lex uini pendentis, Caput. exivi * 
Ege hac uinu pedes u enire oportet. Vinaceos illutos & face relinquito* 
Locus mnis ad Kaledas odtobris primas dabitur*Si no ante ea exporta/ 
uens:dominus uino qd uolet faciet.Catera lex qua olea pendena* 
Lex umoin doliis. Caput, cxlvii. 
Inum in dolus hoc modo uenire oportet. Vini i culeos fingulos quadra/ 
u gena <3C fingula urna dabuntur:qd neque aceat; neque muceat. Id da/ 
bitur in triduo proximo.Boni uin arbitratu deguflato.Si no ita fecerit: 
pro d egu flato erit. Quot dies per dominii mora fuerit:quo minus umu degu/ 
fIet:totldem dies emptori procedent ♦ Vinum accipito ante Kalen. ian. primas* 
Si non ante acceperit;dominus uinum admetietur. Quod admenfum erit:pro 
eo dominus refoluito. Si emptor podulauerit domino mfiurandu :dabit uerum 
fecide.Locus uinis ad Kalen oedobr.primas dabitur.Si ante non deportauent: 
dominus uino quod uolet faciet.Catera lex qua olea pendenti. 
Lex pabulo * Caput. cxlyiii ♦ 
Va lege pabulu hybernu uenire oporteat * Qua uendas finis dicito.Pa/ 
q buiu fini accipito. Ex Kalendis feptebris prato ficco decedat * Vbi pirus 
florere coepit: prato irriguo. Vbi fup lferque uicinus pmittet: tu decedi/ 
to.Vel die certa utrique facito.Catero pabulo Kalen.martiis cedito.Bubus do/ 
mitis binis cateno urn cu emptor pafcet:domino pafcere recipitur. Oleris afpa/ 
ragis lignis aqua itinere actu domini ufioni recipitur. Si qd emptor aut pado/ 
res aut pecus emptoris domino dani dederit:boni uiri arbitratu refoluat. Si qd 
dominus aut familia aut pecus emptori dani dederit:uiri boni arbitratu refolue 
tur.Donicu pecunia fatiffecerit aut delegerit: pecus & familia qua illic erit p i/ 
gneri funto* Si quid de his rebus controuerfia erit: roma iudicium fiat * 
O’ eam pede 
tem uerure* 
Satifdatum ♦ 
Leguli SC fac/ 
torcs* 
Vinu Ded es 
Vinaceos liLu 
s 
Culei uini 8C 
Aceat muce/ 
Pro de uda/ 
° 
Infer * 
Domini ufio/ 
ni recipitur ♦ 
Donicum * Fructus ouium qua lege uenierit Caput,cxlvim» 
Rudium ouium hac lege uenire oportet Jn flngulas cafei. podo.i.s.diy» 
f midium aridum; ladle feriis quod mulferit dimidium & praterea ladlis 
urnam»Hifce legibus agnus diem & nodlem qui uixerit:in frud:um/& 
Kalen.iun .emptor frudtu decedat:Si intercalatum erit»tamen Kalen.maiis a/ 
gnos .xxx»ne amplius promittat» Oues qua: non pepererint bina: pro fingulis in 
frudlu cedent,Die lanam & agnos uedat.Menfes.x.coadlore releget porcos fe/ 
dlarios In oues denas fingulos pafcat. Conductor,ii.menfes pallorem prabeat. 
Donec domino fatiflecerit aut foluerit: pignori eflo» ! 
Quo padlo cuprefleta feri oporteat» Caput»cL 
Emius Parthenius nolaus ad hunc modum monflrauit.Seme cuprefli 
m taretina per uer legi oportet: materiem ubi ordeum flauefdt»Id ubi le/ 
geris in fole ponito: feme purgato; id aridum condito; uti aridum expo/ 
fitum fiet,Per uer fento in loco:ubi terra tenerrima erit:quam pullam uocant: 
ubi aqua propter fiet»eum locum flercorato primum bene flercore caprino aut 
ouilo,Tu uortito bipalio terra:cu flercore bene comifceto. Depurgato ab herba 
graminibufque.Bene terra cominuitoiareas facito pedes latas qternos.fub ca/ 
uas facito uti caua aqua cotinere poflft.In terras fulcos facito :q herbas de are/ 
tis purgare poflis.Vbi area: fadla: eruti feme ferito crebru:itautlinu ferifolet. 
Eo cribro terra fcernito »Dimidiatu digitu terra alta fuccernito»Id bene tabula 
aut mambus aut pedibus coplanato»Si quado no pluet»uti terra fitiat:aquam 
irngato leuiter i areas. Si no hebis unde irriges:gerito lditoqj leuiter» Quotief/ 
cuque opus erit: facies uti aqua ad das» Si herba: nata: erunt: facito uti ab herbis 
purges qtenerrimis:& quoties opus erit :p a:flate ita ut dicflu e fieri oportet: 6C 
ubi femen fatu fiet:flramentis operiri:ubi gramen nafci coeperit tum demi. 
Qua Memius (5C»M»Manlius de uino emptoribus admetiendo mon/ 
flrauerint» Caput.di» 
Vod autem Memius 8d»M. Manlius monflrauerunt:in diebus» xxx, q/ 
q bus uinum legeris : aliquotiens facito fcopas uirgeas ulmeas aridas in 
afferculo alligato. Eabus latera doliis intrinfecus ufque bene perfricato: 
ne fex in lateribus adharefcat, DE Vino fecato» ■ Caput. dii» 
Inum fecatum fic fedto.Fifcinas olearias campanicas duas illius rei ha/ 
u beto.Eas fecis impleto:fub pralumque fubdito:exprimitoque. 
Vinum emptoribus quomodo ademetiaris» Cap.diii» 
Inum emptoribus fine moleflia quomodo admetiaris.Labrum culea/ 
u re illi rei facito»Id habeat ad fummum anfas.iiii.uti tranfferi poffit» 
Ad imum pertundito, Ea fiflulam fubdito uti obturarier rite poffit» 
8C ad fummum : qua fini culeum capiet: pertundito ♦ Id in fuggeflu inter do/ 
lia pofitum habeto: uti hoc in culeum de ea uinum falire ponit ♦ Id imple/ 
to:poflea obturato» 
fedlarius por 
cus» 
Pignori eflo» 
Cuprefleta» 
Terra pulla 
tenerrima 
Aquappter 
fiet. 
Dimidiatum 
digitum ter / 
ra fuccernito» 
Scopasinaf/ 
ferculo, 
Eabus» 
Vinum feca/ 
tum» gs*» 
Foflas iciles, 
Audtunitate. 
Per hyemem de agro aquam pellere. Caput.cliiii. 
Er hyemem aquam de agro depellere oportet,In monte foflas fciles pu/ 
♦ p ras habere oportet»Prima aucflunitate cum pluuius e: tum maxime ab 
aqua periculum efl.Cum pluere incipiet: familiam cum ferreis farculis 
exire oportet Jnalia aperire;aquam deducere in uias:& fegetem curare eportet 
uti fluat Jn uilla cum pluet: circu ire oportet jficubi perpluat :& fignare carboe: 
cum defierit pluere:uri tegula mutetur . Per fegetem in frumentis aut in fegete 
aut in foflis ficubi aqua confiftattaut aliquid aquas obftatrid emittere patefieri 
remoueriqj oportet. 
Medicamenta braflica» Caput .cly. 
E braflica quod concoquit, Braflica efl qua omnibus oleribus antiflat. 
d Ea eflo uel cocfta uel cruda»Cruda fi edasu acetu muguito;mirifice co/ 
coqt:aluu bona facit. Lotiuqj ad oes res falubre efl . Si uoles in couiuio 
multu bibere :canareqj libetenante caena eflo cruda quantu uoles ex aceto ♦ Et 
ite ubi coenaueris :comeflo aliqua. Vbi folia reddet te quafi nihil ederis: biberif 
q?:bibefqj quatu uoles. Aluum fi uoles deiicere fupenoreifumito braflica:qua 
leuiflima erit.p.ifii.Inde facito manipulos aquales tres: colligatoqj♦ Poflea olla 
flatuito cum aqua. Vbi occipiet feruere:paulifper demittito unum manipulu. 
Feruere defiflet.Poflea occipiet feruere ipaulifper demittito ufque admodu du 
v, numeres,Tum eximito .Item facito alterum manipulum. Item tertiu poflea 
conficito contundito: item eximito »In linteum exuggito fuccum:quafi hemina 
in pocillu fi&ile.Eo fdito falis micam quafi eruum:& cymini tnti quatu oleat. 
Poflea ponito pocillu i fereno nodtu.Qui poturus entdauet calida.Bibat aqua 
mulfam.Cubet icaenatus.Poflea mane bibat fuccu. Deambuletque horas, mi. 
Agat negotii fi quid habet, Vbi libido ueniet naufea;& apprehendet: decubat: 
purgetque fefe.Tantum bilis pituitaque eiiciet:uti ipfe miretur: unde tantum 
fiet.poflea ubi decoritum uerfus ibit:heminam aut pauloplus bibat.Si ampli/ 
usibit:fumito farina minuta:conchas duas.Infriet in aqua paulu bibat cofli/ 
tuet» quibus tormina molefla erut:braflica in aqua macerare oportet» Vbi 
macerata erit:conficito i aqua ca!ida:coquito ufqjdu ea comadebit bene:aqua 
defundito.Poflea falem addito & cumini paululum:& pollinem polenta eode 
addito,Et oleum poflea feruefacito.Infundito i catinum uti frigefcat.Eo interi/ 
to. Quod uolet cibi poflea edat. Sed fi poterit fbla brafficam efle edat» Et fi fine 
febre erit: dato uini atri duri»Aqua tum bibat qminimum. Si febris erit: 
aquam»Id facito continuo quotidie mane ♦ Nolito multu dare:ne pertedefcat» 
Vtipoflit porro libenter efle:ad eundem modum mro& mulieri & puero da/ 
to.Nunc de his quibus agre lotium it:quibufque fubflillum efl»Sumito braf/ 
ficam: conficito in aquam feruentem: coquitopaulifper uti fubcruda fiet.Po/ 
flea aquam diffundito no omnem. Eo addito deum &fale& cymini paululu. 
Incilia* 
Eflo cocflam 
uel crudam. 
Facito mani/ 
pulos* 
Exuggito fuc 
cum: 
Pocillum» 
Libido nau/ 
fea» 
Infriet. 
Pertedefcat ♦ 
Lotium»* 
Subflillum. 
Subctuda. InfemefacftopaulifpenpofteaiufculumfrigidumforbereScipfam brafficaee: ] 
uti qpnmum excoquatur:quotidie id facito» 
Quot brafficae genera & quae natura» Cap.clyi. 
Rincipio te cognofcere oportet:quot genera brafficx fint: &C cuiufmodi 
p naturam habeant»Omnia ad falutem temperat :commeatque fefe fem/ 
per cu calore arido fimul humido & duid & amaro & acri»Sed quae uo/ 
catur feptem bona incomixta natura omnia hax habet braf/ i 
fica.Nunc uti cognofcas natura eR leuis:quae nominatur TtaauEa e , 
grandis latis foliis;caule magno:ualidam habet naturam :& uim magnam ha/ . 
bet»Altera eR aifpa :apia uocatur. Haec eR afpera 6c natura bona ad curatione* 
Validiorque eft:q quas fuprafcripta»Item eR tertia: qua lenis uocatur:minutis 
caulibus tenera & acerrima»Omnium eR i Rarum tenui fucco uehementiffima» 
Et primum fdto de omnibus braflids nulla eR llliufmodi medicamento» Ad om 
nes tumores: ad omnia uulnera eam contritam imponito»Hac omnia ulcera 
purgabit :fanaq$ fadet fine dolore»Eadem tumida concoquit» Eadem erumpit» 
Eadem uulnera putrida cacrofque purgabit fanofque fadet:quod medicamen/ 
tum aliud facere non poteR .Verum prius q id imponas: aqua calida multa la/ 
uato.PoRea bis in die contritam imponito.Ea omnem putorem adimet»Can/ 
cer ater:is oIet:& faniem fpurca mittit» Albus purulentus eR ♦ Sed fiRulofus:& 
fubtus fuppurat fub came,In ea uulnera huiufcemodi tere brafiicam: fanu fa/ 
det»Optima eR ad huiufmodi uulnus. Et luxatum fi quod eR:bis die calida fo/ 
ueto.Braflicam tritam opponito:cito fanum fadet.Bis die id opponito * Dolo/ 
res aufert :& fiquid contufum eR erumpet »Brafficam tritam opponito: fanum 
fadet.Et fiquid in mammis ulceris natum:& cardnoma.BrafTicam tritam op/ 
ponito fanum faciet»Et fi ulcus acrimoniam eius ferre non potent:farinam hor/ 
deaceam mifcetouta opponito.Huiufmodi ulcera omnia hac fana fadet:quod 
aliud medicamentum facere non poteR:nec purgare» Et puero 6C puella fi ul/ 
cus erit huiufcemodi:farinam hordeaceam addito»Et fi uoles eam confedtam 
lautamficcamfaieacetofpariamefle: falubriusnihil erit. Quo libentius edas 
aceto mulfo fpargito mentam ficcam 6c rutam coriandrum fecRam fale fparfam 
paulo libentius edes. Id bene fadet: & mali nihil finet in corpore confiRere:6i 
aluum bnnam faciet. Siquid antea mali intus erit:omnia fana fadet» De capite 
6C de oculis omnia deducet: & fanum fadet. Hanc mane effe oportet leiunum. 
Et fi bilis atra eR: & fi lienes turgent :& fi cor dolet: & fi iecora aut pulmones 
aut praecordia uno uerbo omnia fana facit»Et intro qua dolitabunt: eodem fil/ 
fiu inradito:bonu e.Na uense oes ubi fufflata funt ex dbo:no poflut pfpirareu 
toto corporr :ude aliqs morbus nafdt»Vbi ex multo dbo aluus noit: p portioe 
braflica fi uteris: id ut te moneo:mhil ufu ueniet &C morbus. morbu 
articulariu nulla res tm purgat qtu braflica cruda:fi edes condfa:& ruta 6c co/ 
riandru cocifa fic dc laferpitiu in faifa ex braflica dc aceto oximelie &C Ede fparfa» 
Iufculum* 
ApiaaGmili/ 
tudine apii a 
pii» df crtTCip 
ter ♦ 
KpajjUiH ♦ 
Cancros puc 
gabit» 
Putor. 
Cancer fiflu/ 
lofus. 
Subtus fup ✓ 
purat» 
Carcinoma V 
Pulmones* 
Dolitabunt ♦ 
Venae futfla/ 
taeexdbo. Hac fi uteris :oes articularios poteris expellere. Nullus fumptus e: 6C fi Sump/ 
ptus effet:tame ualitudinip ca experirer:Ea mane oportet ieiunum ee, Omnis 
q infbmmofus e:hac eade curatioe fanu facies, aflam braffica &C unda ca 
lida falis paululu dato homini ieiuno.Quaplurima ederit ta citiffimu fanus fi/ 
et ex eo morbo,Tormina qbus molefla erut:fic facito. Braffica macerato bene: 
poflea f aulam deficito :deferuefacito bene, Vbi coda erit bene:aqua defudito. 
Eo addito oleu bene:& falis paulu & cuminu & polline poleta.Poflea bene fer 
uefacito, Vbi feruerit: i catinu fdito, Dato edat fi potent fine pane* fi no :dato pa 
ne paiy ibide madefaciat,Et fi febrim non habebit dato uinu atru bibat. Cito fa/ 
nus fiet.Et hoc fi quado ufus uenerit: q debilis fiet:hac res fanum facere poteria 
brafficam edit: ita uti fupraferiptu e. Et hoc amplius:lotium coferuato eius 
9 braffica efitauent:Id calfacito.Eo homine dimittito, Cito fanu fadet hac cu/ 
ta,Expertum hoc eft,Item pueros pufillos:fi iaues eo lotio:nuqua debiles fiet, 
& quibus oculi parum funt clarneo lotio inunguito:plus uidebut.Si caput aut 
cerulces dolent 1 eo 0tl° feuito: definet dolere,Et fi mulier eo lotio locos fo 
ue^lC: nunq11 uir°fr fient • Et fouere fi oportet, Vbi in feutea ferueceris foeta: fub 
feliam fupponito pertufam, Ea mulier affidat, Circum ueffimenta eam dato, 
Brafiica erratica maximam uim habet * Eam arefacere conterereq? oportet bene 
minutim.Si quem ucles purgare: pridie ne coenet:et mane ieiuno dato brafiica 
tritam aqua cyathos quattuor.Nulla res tam bene purgabit:neqj elieboiy neqj 
fcamoneum;8t fine periculo. Et fcito falubrem efle corpori, Quos diffidas fanof 
facere facies:Qui hac purgatione purgatus erit:fic eum curato. Sorbitione liq/ 
da hoc per dies, vii.dato. Vbi efie uolet:carnem afifam dato. Si efie non uolet: 
dato brafficam codam & panem & bibat uinum leue dilutumdauet raro. Vta/ 
tur undione, Qui fic purgatus erit:diutina ualitudine uteturmeq? ullus ueni/ 
et morbus nifi fua culpa.Et fi quis ulcus tetrum uel recens habebit:hanc braffi> 
cam erraticam aqua mfpargito:opponito:fanum facies. Et fi fiflulaerit:& tu/ 
rimJam non reapiet: diluito: indito in ueficam: & calamum alligato, Ita pre/ 
mit0,In fifiuiam introeat. Ea res fanum faciet cito. Et ad omnia uetera ulcera 
noua contrita cum meile oppoito fanum faciet. Et fi polypus in nafo intro/ 
ierit: brafficam erraticam aridam tritam i malum conficito: & ad nafum admo/ 
ueto Jta fubducito fufum animam qplurimum poteris.In triduo polypus exci/ 
£t ceciderit: tum aliquot dies idem facito :ut radices polypi perfanas fa/ 
cias. Auribus fi parum audies:terito cum mno brafficam:fuccum exprimito:in 
aurem intro tepidum infiillato.Cito intelliges te plus audire. Deinde impetigi/ 
ni porca: brafficam oppoito: fanam faciet: & ulcus non faciet. 
Aluum deficere hoc modo oportet. Cap.dvfi. 
Luum fi uis bene deficere: fume tibi ollam .Addito eo aquae feftarios, vi. 
a Bc eo addito ungula de perna, Si ungula no hebis: pone de pna fruffii 
p.s.qminime pingue, Vbi iam incipit codum efle eo addito braffica: 
Infoniofus, 
Tormma, 
Elitauerft 
Lotium * 
Lotio infi 
Ceruices do 
lent CS 0/ 
Caldo 
j ■ ■■ r 
U 
,nu im, 
Fifiula turun 
aam non rea 
piens. 
Polypus i na 
10 * 
subducito lu 
Ium anima ♦ coliculos * ii ♦ beet coliculos*ii*cum radice (uatfelicuIsE paulum: herbas mercuria 
lis non multum: mitulorum* i* ii. pifcem capitonem dc fcorpione, i* cochleas * y i* 
dc lentis pugillum*Ha?c omnia coquito ufqj ad feflarios tres iuris * Oleu ne ad/ 
dideris* itidem fume tibi fellanu unum tepidum* Adde uini coi cyathum unu* 
Bibe interquiete* Deinde iterum eodem modo:deinde tertium*Purgabit te be 
ne*Et fi uoles infuper uinum cou mixtum bibere:licebit binas*Ex his tot rebus 
quot fcriptum efl:unum quod eorum uis aluum deiicere potefl * Verum ea re 
tot res funt:ut bene deucias:& fuaue efl* 
Ad intertriginem remedia* Cap*clyiu* 
Ntertrigini remedium*Cum in uia ibis:abfynthii pontici furculum fub 
i annulo habeto* 
Luxum ur excantes* Caput.clviiii ♦ 
Vxum fi quod efbhac cantione fanum fiet, Arundine prende tibi uiri/ 
l dem*p*iii*aut* vdongam , Mediam di£Tinde:& duo homines teneat ad 
coxedices* Incipe catare in alio*S*f*motas danata daries dardaries afla 
ranes:dic una pariter ufqj dum coeant* Ferro infup iad:ato:ubi coierint:<5d alte/ 
ram altera tetigerint:id manu prende dc dextraffiniflra procide* Ad luxum aut 
fradtura alligatdc (anu fiet:& tame quotidie cantato i alio*S*f*uel luxato * Vel 
hoc modo haut haut haut illa pifla filia; d armabo damauflra: dc luxato * Vel 
hoc modo * Haut haut haut lflagis turfis ardannabon damauflra* 
Afparagus quo modo feratur. Caput.clx* 
Ocum oportet bene fubigere:qui habeat humorem aut loco craflo*Vbi 
l erit fubad;us: areas facito:ut poffis dextra finiflraqj farrire rucareme cal 
cetur* Cum deformabis :interuallum facito inter areas femipedem latu 
i omnes partes*Deinde ferito* Ad linea grana bina palo aut terna demittito * Eo 
dem palo cauum terra operito*Deinde fupra areas flercus fpargito:bene ferito* 
Secudum sequinodtium uernum:ubi natum erit:herbas crebro purgatojcaue/ 
toqj ne afparagus una cum herba uellatur* Quo anno feueris fubflramentis per 
hyemem operito:ne praeuratur*Deinde primo uere aperito farritoqj runcatoqj, 
pofl annum tertium <J feueris incendito uere primo ♦ Deinde ne ante farrieris:q 
afparagus natus eri t: ne in farriendo radices laedas * Tertio aut quarto anno afpa 
ragum uellito a radice*Nam fi defringes flirpes fient :& intermorientur* Sed uf 
qj licebit uellas:donicum in femen uideris ire* Seme maturum fit ad aucftunu* 
Ita cum fumpfens femenancendito.Etcum coepent afparagus nafci:farrito:et 
flercorato.Pofl annos*yiii*aut*yiiii*cum iam uetus efbdigerito: dc in quo loco 
politurus eris:terram bene fubigito:& flercorato * Deinde fofTulas faato: qua 
radices afparagi demittas . Interuallum fit ne minus pedes fingulos inter radi/ 
ces afparagi euellito: dc fic circumfoditojut facile euellere poffis * Caueto ne fran 
gatur* Stercus ouilum qplurimum fac ingeras* Id efl optimum adeam rem* 
Aliud floreus herbas creat* 
Capito pifeis 
Intertrigo, 
Luxum 
Donicum* 
Foflulas faci/ 
to+ Salfura pernarum & ofella: puteolana?» Caput, dxi» 
Emas fic falire oportetrin dolio aut fena» Cum pernas emeris: ungulas 
p earum pracidito. Salis romanienfis moliri in fmgulos femodios Jn fim/ 
do dolii aut feris felem flemito» Deinde pernam ponito»Curis deorfum 
fped:et» Sale obruito totum, Denicp pernam alteram ifuper ponito» Eodem mo 
do obruito»Caueto ne caro carnem tangat»Ita omnes obruito »Vbi iam oes com 
pofueris:felem infuper obrueme caro appareat:aquale facito» Vbi iam dies»y»i 
fele fuerint:eximito omnes cu fuo fele» Qua tum fumma fuerintrimas facito» 
Eodemqj modo obruito:& componito»Poft dies omnino duodecim pernas exi/ 
mito:& felem omnem detergito:& fufpendito in uento biduum»Die tertio ex/ 
tergito fpongia bene.Perugito oleo»Suspendito in fumo biduum»Tertio die de/ 
mito»Perungito oleo 8c aceto & commixto; & fufpedito in carnario» Nec tinea: 
nec uermes tangent» 
Pernas falire» 
Sal romame/ 
fis» 
Sufpendito i 
carnario» 
MARCI PRISCI CATONIS QVI HOMINVM SVMMVSlNOM 
NI VSV FVIT DE RE RVSTICA LIBER VNVS * QVEM ABSO/ 
LVTVM NEC IMPERFECTVM PLINIO AVCTORE COLLEGI/ 
MVS/ ,M,T,VARRONIS REI RVSTICAE CAPITAXIBRIX 
Graci di iatim qui de re ruftica fcripferunt * cap * i* 
Qua: difiungenda funt ab agricultura* cap*ii* 
Vri ars ex agricultura fit conclufio * cap*iii* 
Qu a agricultura fint principia di fines * cap * iiii* 
Quot partes habeat difciplina cultura* u cap* v* 
DE Solo fundi qua dc quot fint uidenda* cap*vi* 
Quis fit ager optfus:di qs eo pximus;di qs deinceps* cap*yiiV 
Quod fpecies uitis plurima fint* cap*yiii* 
Qd tribus modis terra dicatur boa:aut no boa:aut cois cap* viiii* 
Quot modis metiantur rura* cap*X* 
Quo fit uilla ftatuenda modo: di qua in uilla* cap, Xf *< 
Quo fit loco potiflimum uilla ftatuenda * cap *Xii* 
Quod m uilla primitus faciuda fint bubilia dc ouika :dc cella Si uaf 
fa uinaria dc olearia dc alia* cap*Xiii* 
DE Septis qua tutandi fundi ca fieri debeat di qliter ♦ cap * Xiiii* 
Ad quid inuenta fapes* cap.Xv* 
DE eis qua extra fundu comoda fiat:aut icomoda* cap*Xyi*,J 
Quibus rebus agri colantur* cap*Xvii* 
DE Numero familia ruRicahs: di quot operis quifqj ager coli pof/ 
fit:& de modocuiufq?* cap*Xyiii * 
Quot iuga boum fingulis iugeribus fatis fint:quod inftrumentum 
agrefle femiuocale nuncupatur * cap. Xyiiii * 
DE Eligendis bubus :di de modo probandi idi edomandi nouellos 
iuuencos* cap*XX* 
DE Cambus:fine quibus utiqj uilla paru tuta fit* cap*XXi* 
Qualiter uniuerfis appatus fudi lflituatur * cap * XXii * 
Qua dc quo quicqj loco maxime oporteat fereTe* cap * XXiii* 
Olea in quo agro ferunda fit;qua pte quo ordine* cap*XXiiii* 
Vinea quo agro ferunda fit* cap*XXy* 
Quo i loco ridica i uinea figi debeat:& ad qua pte* cap,XXvi * 
Quot diuidatur menfibus et temporibus annus;& in quibus quid 
feri oporteat:ac colligi de agro feminata* cap*XXyii * 
Quod dies habeat quelibet quarta pars anni:& in quibus fignis ca 
li intrent* cap* xxyiii* 
Quid inter fauonium dc equino&ium uernum fieri opor* 
teat* cap*xxix*> 
Qua inter equino&ium uernum di uergiliarum exortum fieri de/ 
beant* cap.xxx* Quid inter uergiliarum exortum ad folftitium fieri oporteat. Cap.xxxi. 
Quid inter fol&ium & caniculam faciundum fit. Cap.xxxiu 
Quinto fteruallo iter canicula dc xqnotiu auduni q fieri oportet cap, xxxiii. 
Sexto interuallo ab sequinotio autunali: quid fien oporteat 
ufqj ad brumam, cap♦ xxxiiii. 
Septimointeruallointeruergiliarumoccafum 6c brumam; 
qux fieri oportet. cap.xxxy♦ 
Octauo interuallo inter bruma & fauoniumtqux fieri opor/ 
te t. cap. xxxyi. 
DE Lunaribus diebus. cap.xxxviU 
DE Stercore QC fferquilinio. cap. xxxyiii. 
Quattuor effe genera feminum :& qua: quo tempore & loco 
debeant feri. cap.xxxviiii. 
Qua: fint genera feminum;& quemadmodum propagan de 
beant :& quibus & quo loco debeat feri. cap.xl. 
DE temporibus tranfterendorum furculorum: Sc qua fint 
poft fationem obferuanda. cap.xli. 
DE Melica. cap.xiii. 
DE Cytifo. cap.lxni. 
Quot modii ferut faba tritici hordei farris. cap.xliiii* 
Sata quoto quaq? die prodeant de terra. cap.xly. 
Ex qbus foliis cognofci poffut anni tepora, cap. xlyi. 
Quemadmodum fata funt tuenda. cap. xlvii. 
Qua in fpica funt uocabula & caufa eoru. cap. xlyiii. 
DE Frudibus maturis capiendis ;& faenifitio 8c ficilmoe pra 
torum. cap.xly ilii. 
DE MefTe 6c caufa huius uocabuli: quare meffis appellata; 
quareue appe llata fint. cap. I. 
Aream qualem effe oporteat. cap.Ii. 
In feme queadmo. fpicas fecemi oporteat:& d tritura ca.Iu. 
De Stipula. cap. 
DE Vindemia facienda. cap.liiif. 
DE Olea legenda. cap. ly. 
DE Foeno condendo. cap.lyi. 
DE tritico condendo. cap.lyii. 
DE Faba dc leguminibus & uuis codedis* cap.lyiii. 
DE pomis condendis. cap.lyiiii. 
DE Olea condenda. caput.lx. 
DE Amurca condenda. cap.lxi. 
DE Promentis frugibus tuendi caufa. cap.lxii. Quemadmodum frumentum fit promendum, caput. Ixiii» 
DH Amurca tuenda ac promenda, cap.lxiiii» 
DE Vino promendo» cap.lxy. 
DE Olea promenda. cap.lxvx, 
DE Nuce & palmula, . cap.lxyii» 
DE Vuis & malis & forbis penfilibus pmendis» capdxvm, * 
DE Farre pmedo aut ad cibariu aut ad latione aut ad uededu. capdxix, 
»M.T» VARRONIS REI RVSTTCAE CAPITA UBRIJI, . 
DE Origine ac dignitate rei pecuarias, cap.primu, 
DE pecudibus arietibus 6C agnis, cap.ii, 
DE Capris hiras &£ hsdis, cap.iii» 
DE Sue» cap.nii, 
DE Bubus &uacds» cap.y» 
DEAfinis. cap.yi» 
DE Equis & equabus, cap. yii,, 
De Mulis 8t hinulis, cap.vmV 
DE Canibus» cap.yimV 
DE palloribus. cap.x, 
DE Ladde cafeo lana» cap»xi» 
,M.T»VARRONIS REI RVTSICAE CAPITA LIBRUII, 
DE Villaticis partionibus, cap. primu ♦ 
Traddatus» cap ii» 
Qua; in uilla circuue ea ali uel pafti poflint» cap.iii» 
DE auibus in genere, cap»iiii, 
DE Turdis. cap.y» < 
DE Pauonibus, cap.vi. 
DE Columbis» cap.yii, 
DE Turturibus» cap.yiii» 
DE Gallinis, cap,viiii, 
DE Anferibus, cap.x» 
DE Anatibus» cap,xi, 
DE Leporibus» cap»xu: 
DE Apris, cap.xiii» 
DE Cocleis. cap.xiiii. De Apibus, cap.xvi, 
DE Gliribus, cap.xy» DE Pilanis, cap.xyii» MARCI TERENTII VARRONIS RERVM R VSTICAR VM AD 
FVNDANIAM VXOREM LIBER.I. PROLOGVS. 
Graci 8c laaru qui de re ruftica fcripferunt ♦ Caput primum* 
OTIvS ESSEM CONSECVTVS FVNDA/ 
nia &comodius: fi tibi hac fcnberem: qua nunc ut 
potero exponam: cogitans effe properand u: quod (ut 
dicitur)fi eri homo bula: eo magis fenex* Annus enim 
p odtogefimus admonet me: ut farcinas colligam: ante/ 
q profiafcar e uita:Quare quoniam cmifli fundum: 
quem bene colendo frudtuofum eum facere uelis: me 
que adhibeam curam roges:experiar. Et non folu ut 
ipfe quoad uiuam quid neri oporteat ut te monea;fed 
etiam poff mortem. Ne qj patiar Sybillam non folum cecinifle qua cum uiueret 
prodefTent hominibus: fed etiamjq cum penflet ipfa: 5C id etia ignoti (limis quo/ 
que hominibus: ad cuius libros tot'annis poff publica foiemus redire:cu defide/ 
ramus quid faciendu fit nobis ex aliquo porteto:me nedum uiuo quidem necef 
fanis meis quod profit facere: fed mortuo equidem. Quo circa fcribam tibi tres 
libros indices:ad quos reuertare:fi qua m re quares:quemadmodii quidq; te i 
colendo oporteat facere.Et quoniam(ut aiuntjdei facientes adiuuat ;prius inuo 
cabo eos.Nec ut Homerus 5c Ennius:mufas: fed duodecim deos confentis:neqj 
tamen eos urbanos:quorum imagines ad forum aurata flant: fex mares 6c foe 
mina totidem:fed illos duodeam deos:qui maxime agricolarum duces funt*. 
Primum:qui omnis fructus agricultura coelo & terra continent: louem &C Tei/ 
lurem .Itaqjq? hi parentes magni dicuntur Iuppiter pater: Tellus uero mater. 
Secudo Sole & Lunam :quoru tempora obferuantur:cum qdam ferantur &C co 
dantur in tepore. Tertio Cererem &C Liberu: q> horum frucdus maxime neceffa/ 
rii ad uiddum fint*Ab his enim abus & potio uemt e fundo.Quarto Robigu Sc 
floram quibus propitiis :neq? robigo frumenta atqj arbores corrupitmeqj no te/ 
pefliue florent.Itaqj Robigo feria robigalia:Flora ludi floralia mflituti. Ite ad/ 
ueneror Mineruam 8c Venerem: quarum unius procuratio oleri:alterius hor/ 
torum :quo nomine ruffica urnalia mfhtuta. Nec non precor Lpmpham ac Bo 
num euentuiquonia fine aqua ofs arida ac mifera agricultura: fine fucceffu ac 
bono euentu:fruflratio efl non cultura. His igitur deis ad uenerationem aduo/ 
catis :ego refera fermones eos quos de agricultura habuimus nuper: ex quibus 
quid te facere oporteat:animaduertere potensun quis qua non inerunt 8c qua 
res:indicabo a quibus fcnptonbus reperias & graas 8t noftris.Qui igitur hac 
fcripferunt difperfim alius de alia re:funt plus quinquaginta. Hi funt: quos tu 
habere in cofilio poteris:cu quid cofulere uoles :Hieron ficulus :5i Attalus phi/ 
Homo bula 
efl* 
Dei facientes 
adiuuant 
Dei cofentes 
Robigaliaflo 
ralia. 
Ruflica uina 
lia* 
Sine aqua 
mifera agri / 
cultura. 
Difperfim. 
Qui de agri/ 
cultura fcrip/ 
ferint* lometor tde philofophis Democritus phyficus tXenopho fccraticus: Arifioteles 
Sc Theophraftus peripatetici:Archias pythagoreus:ite Amphilocus athenien/ 
(is: Anaxipolis tharfius: Apollonius pergameneus: Apollodorus lemnius: Ariflo 
phanes malotes: Antigonius cynicus:Agatocies chius: Anflandius athenienfis: 
Bacchius melefius:Bion foleus:Chareileus & Chareas athenienfis, Diodorus: 
prieneus:DionColophonius :Diophanes:nicenfis:Epigenesrhcdius:Euago ta 
(ius:Euphranii duo:unus atheniefis: alter amphipolites: Aegefias maroites:me 
nandri duo:unus pnenaus alterheracieotes:Nicefius maronites:Pythion rho/ 
dius: De reliquis:quorum qua fuerit pria non accepi: funt Androcion: Aefchari 
on: Ariftomenes, Athenagoras: Crates: Dades: Di5y Gus; Eriphyton: Euphorio 
Creobolus:Lyfimachus :Mnafeas: Meneftarcus: Pleuthephanes :Perfis :T heo/ 
philus:Hi;quos dixi:omnes foluta orarione fcripferunt eafdem res;& quida et 
uerfibus: ut Hefiodus afcreus :& Menecrates ephefius. Hos nobilitatos Mago 
carthaginenfis praterit poenica lingua: q? res difperfas comprehedit libris duode 
triginta: quos Caffius Dionyfius uticenfis uertit libros uiginti graca ligua:quos 
Sextilio pratori mifit. In qua uolumma de grads libris eorum quos dixi: adie/ 
cit non pauca:Si de Magonis dempfit inflat* librorum odo:Hofce lpfos utiliter 
ad fex libros redegit Diophanesmbithyma.& mifit Deiotaro regi. Quod breui- 
us de ea re conor tribus libris exponere: Vno de agricultura :alterode re pecua/ 
ria: Tertio de uiilatids pafliombus, Hoc libro circucifis rebus: qua non arbitror 
pertiner ad agriculturam Jtaq? prius oflendam qua fecerni oporteat ab ea ♦ Tu 
de his rebus dicam feques naturales diuifiones, F a emnt ex radicibuf trinis: & q 
lpfe in meis fundis colendo ammaduerti: di qua legi: di qua a peritis audiui. 
Qua difiungenda funt ab agricultura. Caput, ii, 
Ementinis ferus in ade Teliuns uenera rogatus ab aditimo; ut dicere 
f dididmus a patribus noflns: ut corrigimur a recentibus urbais ab adi 
tuo:Offendi ibi ,C, Fundaniu focerum meum &.C,Agriu equite ro/ 
manum {bcraticum:&,P* Agrafium publicanu fpectantes in pariete pidam ita/ 
liamtQuid uos hic inquamu fena femetma oaofos huc add uxere:ut patres 6i 
auos folebant noflrosrNos uero inquit agrius: ut arbitror:eade de ca: qua te:ro 
gario aditimiJtaqi fi ita e ut an nuis: morare oportet nobifctudu ifte reuerratur, 
Na accerfitus ab adile : cuius procuratio huius tepli einudu rediit:& nos ut ex/ 
pedaremus fe:reliquit q rogaret. Vultis igitur interea uetus prouerbiu :quod e: 
Romanus fededo uindt: ufurpemus du ille uemt riSane inquit agrius;& fimul 
cogitans porta itineri dia logiflima efle: ad fubfellia fequetibus nobis procedit, 
Cu co fediffemus: agrius uos qui multas perambulafhs terras;qua cultiore it a.? 
lia uidiftifinquitfEgo uero agrius: nulla arbitror ee: qua ta tota fit culta, Primu 
cu orbis terra diuifus fit in duafpartefab Erathoflene:maxime fecudu naturam 
ad meridie uerfus Si ad feptetriones,et fine dubio quonia falubrior pars feptem/ 
trionis e:q meridiana ;& qua falubrior;illa fruduofior dicedaabicj italiam ma 
Hefiodus a/ 
fcreus, 
Mago cartha 
ginenfis. 
Editimus 
In pariete pi/ 
da Italia, 
Romanus fe 
ciendo uincit 
In laudes ita 
lie 
Orbis terrae 
diuifus in du 
as partes. 
Aer falubrior 
feptetrionalif gis eam fiiiffe opportunam ad coledum q afiam. Primum q> eft europa: fecudo 
cp ha:c temperatior pars eft :q iterior,Nam intus pene (empiterna h pernes. Nec 
mirum: q? funt regiones intercirculum feptetrionalem 8c inter cardinem cadi: 
ubi fol etiam fex mefibus cotinuis non uidetur, Itaqj i oceano in ea parte ne na/ 
uigari quidem pofle dicunt propter mare cogelatum. Fundanius ,Eo ibi tu qcq 
nafci putes pofle: aut coli natum'Verum eft enim illud Pacuuii:Soi fi perpetuo 
fit Aut nox: flammineo uapore aut frigore terra frudtus omnis interire. Ego hic 
ubi nox 6c dies modice redit & abit:tame seftiuo die fi non diffiderem in eo infi/ 
ticiofum muneri die uiuere n5 poflim: illic i femeftri die aut nocfte quemadmo/ 
dum quicq feri:aut alefcere:aut meti poffit'C6tra Quid initalia utenfilenon 
modo non nafcitur: fed etiam non egregium fit .'Quod far coferam capano: qcF 
triticum appulo:quod uinum falerno:quod oleum uenafro,Non arboribus co/ 
fita italia eft; ut tota pomarium uideatur'An phrygia magis uitibus cooperta: 
quam Homerus appellat a qhsec'aut argos: quam idem poeta 
TroXmrupoyrin qua terra iugerum unum aenos &C quinos culeos fert uini: qd 
quadam in italia regiones. An no.M.Cato fcnbit in libro originum fic: Ager gal 
licus romaus uocatur:qui uiritim Cafare mbente datus eft ultra agrum picenu. 
In eo agro aliquotfariam in fingula iugera dena culea uini fiunt. Non ne item i 
agro fauetino:a quo tibi tricenaria’ appellantur uites:q iugerum triceas ampho 
ras reddat'Simul afpicit me:certe iquit ;Libo Martius pfedlus fabrum tuos i fu 
do fuo fauetia; hac multitudinem dicebat fuas reddere uites.Duo in primis fpe/ 
cftafle uidetur italici homfes coledo pofle frueftus pro impefa ac labore reddere: 
& utrum faluber locus effet:an no,quorum fi alterutrum decollat:& mhilomi/ 
nus quis uult colere :mete eft: captus :atq; ad agnatos & getiles eft deducedus. 
Nemo enim fanus mete debet uelle impefam ac fumptum facere i cultura:fi ui/ 
det no pofle refici,Nec fi potefl reficere frudtus fi uidet eos fore:ut peftiletia dif/ 
pereat; Sed opinor qui hac comodius oftedere pofiint: adfunt, Nam *C, Licini 
um Stolone:& Cn,Tremelium Scrofam uideo uenire: Vnum cuius maiores d 
modo agri legem tulere,Na Stolonis illa lex: q uetat plus qngeta iugera habere 
ciuem romanum:& qui propter diligetiam cultura Stolonu cofirmauit cogno/ 
men:q nullus i eius fudo reperiri poterat ftolo:q> effodiebat circu arboris radi/ 
ces:quanafceretur e folo quos ftoloesappellabat,Eiufdem getis,C,Licinius tri 
bunus plebis cum effet pofl reges exados anis tricetis fexagintaquinqj: primus 
populum ad leges accipiundas in fepte iugera forefia e commis eduxit, Alterum 
collegam triumuiru:qui fuit ad agros diuidudos campanos : uideo huc uenire 
Cn.Tremelliu Scrofam uirii omnibus uirtutibus politu :qui de agricultura ro/ 
manus peritiflimus exiflimatur. An no iure inqua'Fudi enim eius propter cui/ 
turam iucudiore fpedaculo fut multis :q regie polita adifiaa aliorum :cii huius 
fpedatu ueniant uillasmon ut apud Lucullu ueneant pmocotheccas: fed oporo 
theccas, Huiufce inquam pomani fumma facra uia :ubi poma ueneunt: cotra 
Vbi fol fex 
mefibusn5 
uidetur, 
Mare cogela 
tum. 
Farcapanu ♦ 
Tnticu appu 
lum 
Vinum faler 
nu, 
Oleu ueafra 
nu. 
Tota italia 
pomariu uid 
tur. 
Ager gailicus 
romanus uo 
catur, 
Aliquotfaria 
Culea uini* 
Fauetia 
Decollat, 
Mete e capto 
Lex floloms. 
Tremellius 
ferofa omni/ 
busuirtutiba 
politus 
Pinacothecas 
Oporothecaf aurea imago illi ♦Interea ad uos & Stolonem caena comefa inquit uemmus. Na 
non.L.uidemus Fundanium:qui nos auocauit.Rono animo effe !quit Agrius. 
Nam no modo cum illud fublatum efbquod ludis arcenfibus nouiffimi curri/ 
culi finem facit quadrigis :fed ne illud quidem ouum uidimus:quod ! cereali po 
pa folet effe pnmum:Itaqj dumhicnobifcu una fedeatis:aduenietqj editimus: 
docete nos agriculturam:qua fumma habeat:utilitatem ne:an uoluptatem:an 
utruqj. Ad te enim rudes agricultura: nuc:olim ad Stolone iuifle dicut Scrofa !/ 
quit:prius difcernendum utru qua feratur in agro ea fola fint in cultura:an etia 
qua inductitur in rura ut oues & armeta. Video enim qui de agricultura & pae/ 
mce & grace 8c latine latius uagatcs:q oportuerit. Ego uero inquit Stolon: eos 
no in omni re imitandos arbitror: & eo melius feciffe quofdam: q minore pome 
rio finierutiexclufis partibus qua no pertinet ad hac rem.Quare tota paftio: q 
coniungitur a plerifqjcu agricultura:magis ad pallorem:q ad agricolam perti/ 
nere uidetur. Quo circa principes qui utriq? rei praponuntur : uocabulis quoqj 
funt diuerfi: q unus uocatur uillicus:alter magifter pecoris.Villicus agricolen/ 
coftitutus at q? appellatus a uilla: q ab eo in eam couehutur frudtus: & e/ 
uehuntur cu ueneunt. A quo ruHici etiam nuc quoqj uiam ueha appellat, pro/ 
pter uedturas 6C uellam no uillam:quo uehunt:& unde uehunt.Item dicuntur 
qui uecfturisuiuunt uellaturam facere.Certe fquit Fudanius: aliud paffio Sc ali 
ud agricultura:fed affinis ♦& ut dextra tibia non alia q finiftra:ita ut tamen fit 
quodammodo coniund:a:q eft altera eiufdem carmims modorum incentiua: 
altera fuccentiua.Et quidem licet adiicias inquam:pallorum uitam effe incenti 
uam: agricolarum fuccenriuam auctore doddiflimo homie Dicearcho:qui gra/ 
cix uita qualis fuerit ab initio:nobis ita ofledit:ut fupenonbus temporibus fiiiO 
fe doceat:cu homies palloriciam uitam ageret :neqj fciret etiam arare terra: aut 
ferere arbores:aut putare. Ab his inferiore gradu atatis fufceptam agricultura. 
Quocirca ei fuccinit palloralis: q efl inferior:ut tibia finiftra a deflra foramini/ 
bus. Agrius .Tu inquit: tibicen :no folu adimis domino pecus: fed etia feruis pe 
culiu:quibus domini dant ut pafcat ;atqj etia leges colonicas tollis:! quibus feri 
bimus:Colonus in agro furculario ne capras compa(cat:quas etiam allrologia 
recepit no longe ab tauro,Cui Fundanius. Vide inquit ne Agn lftuc fit ab hoc: 
cu !legibus etiam fcnbatur:pecus quodda.Quadam enim pecudes cultura fut 
inimica ac ueneno:ut ifta quas dixi:capra .Ha enim omma nouella fata carpe 
do corrupunt :non minimu uites atqj oleas :Itaqj propterea mflitutum diuerfa 
de ca :ut ex caprino genere ad alii dei aram hoftia adduceretur :ad alii no facrifi/ 
caretur:cum ab eodem odio alter uidere nollet:alter etiam uidere pereunte uel/ 
let.Sicqj fadhim ut Libero pri repertori uitis hird undarentur: proinde ut capi/ 
te darent paenas.Contra ut Mineruacaprini generis nihil imolarent:propter o/ 
leam:q eam quam laferit: fieri dicut fterilem:eius enim faliua effe frudluis ue/ 
nenu * Vel hoc nomine etiam athenis in arce non iunghpraterq femel ad necef/ 
In facra uia 
pomaueneut 
Ouu in cerea 
li popa pri/ 
mum, 
Villicus und 
Veha .uella. 
Velatura fa/ 
cerequid.Ali 
ud pallio ali/ 
ud agricultu 
ra» 
Incetiua Ti/ 
bia. 
Pafioriaa ui 
Leges coloni/ 
Capra cultu 
ra inimica. 
Libero patri 
hirci fmolant 
Saliua capra 
uenenu tfu/ 
cftuis. (artum facrificium: ne arbor olea:qua? primum diatur ibi nata: a capra tagi pof 
fit ♦ Nec ulla: inqua pecudes agricultura: fut propria r nifi qua: agrum opera*: quo 
cultior fit adiuuare; ut ea: qua: lundta arare poflint ♦ Agrafius ♦ Si lfluc ita eri in/ 
quit:quomodo pecus remoueri poteri abagroicum riercus quod plurimu pro/ 
deri:greges pecorum miniriretrAgrius» Sic iquit;uenaliu greges dicemus agri/ 
cultura efle: fi propter iria rem habendu riatuerimus.Sed hinc error :q pecus in 
agro efle poteri;& frutrius non in eo agro ferre»quod no fequendu»Nam fic etia 
res ab agro eru t aflumeda: ut fi habeas plures in fudo textores: at/ 
riue n^ltutos irionas :fic & alios arti'ices. Scrofa» Difiungamus igitur inquit: 
paflionem a cultura: 6C fiqs quid uult aliud»An ego inquam fequar Safemaru 
Patrls & filii libros:ac magis pute pertinere figilinas queadmodu exerceri opor/ 
teat: 5 argentll*oc^mas; aut a metalla: qua fine dubio in aliquo agro fiunt»Sed 
ut nefP lapldicina neqj arenaria ad agriculturam pertinent; fic figilma»Neque 
lc^eo non ln 4uo agro idonea poflint efle no exerceda: atqj ex iis capiudi frucriuf 
ut etiam fi eligitur fecudum uiam & opportunus uiatoribus locus adificanda ta 
berna diuerforia:qua tamen quamuis fint frutriuofa nihilo magis funt agricul 
tura partes»Non enim fiquid propter agrum: aut etia in agro profetrius dormo 
agrlcult:urx acceptum referre debet: fed id modo quod nec fatione terra fit natu; 
ad fruend um fu fcipit»Stolon . Tu inqt inuides tanto fcriptori: &C obririgilandi 
caui'a figfimas reorehedis:cum praclara quadam(ne laudesjpratermittas :qua 
ad agricultura uehementer pertineant. Cum fubnfiflet Scrofa: q> no ignorabat 
libros: 6c defpiciebat: & Agrafius fe fcire modo putaret; ac Stolonem rogafiet ut 
diceret :coepit:Scribit amices queadmodu interna oporteat his uerbis» Lucume 
anguinia condito in aquam: eamqj infundito quo uoles: nulli accedet» Vel fel 
bubulum cum aceto mixtum: ungito le<ftum * Fundanius afpicit ad Scrofam: dc 
tamen uerum dicit hic inquit: ut hoc fcripferit in agricultura» Ille»Tam hercle q 
boc: Siquem glabru facere uelis :quod iubet ranam luridam conncere in aqua : 
ufquequa ad tertiam 'parte decoxeris :eoqj ungere corpus» Ego quod magis in/ 
quam pertineat ad Fundanii ualitudinem: Sc in eo libro eri:latius dica: nam SC 
“uiufce pedes folentdolere:in fronte contrahere rugas» Dic Sodes:inqt Fudani 
us»Nam malo de meis pedibus audire;q queadmodu pedes betaceos feri opor/ 
teat»Stolon fubridens dicam inqt eifdem qbus ille uerbis fcripfit:uel tanru qua: 
iam audiui. Cu homini pedes dolere coepiuent: q tui meminiflent ei mederi pof 
£ ggQ tul memini mederi meis pedibus ,Terra periem teneto» Salus hic mane/ 
tQ m mels pecjrbus„ Hoc ter nouies cantare iubet: terram tangere: difpuere: ieiu/ 
num cantare»Multa inquam ite alia miracula apud Safernas inuenies: qua: o/ 
mnia funt diuerfa ab agricultura;& ideo repudiuda.Quafi uero inqua: no apd 
cateros quoqj fcnptores:talia reperiatur» An n5 in magni illius Catonis libro :q 
de agricultura eri editus:fcripta fut permulta fimilia:ut hac» Quemadmodum 
placentam facere oporteat: quo patrio libum :qua ratioe pernas falire.Illud no 
nifiuaamus 
riionem 
a cultura» 
Irionas i tex 
toria 
Figlina 
Taberna di/ 
uerforia» 
A r r ref r 
* 
Ohri ‘ 1 “di 
r ° 
Q- * • . 
necantur 
Fel bubulum 
u aceto 
Si ue 
facere uelis 
Glabru 
R lurida 
A - j » * 
o ors pe 
aura dicis inquit Agrius:quod fcnbit:Si uelifin conuiuio multum bibere coenare libe 
ter:efle oportet braffica crudam ex aceto aliqua folia, 
Vti ars ex agricultura fit conclufio* Cap *iii* 
Gitur inquit Agrafius qua difiugeda eflet a cuiufmodi fint 
i quoniam diferetu. Stolon:cum afpexiflet Scrofam inquit: Si atate &C 
honore Si fcietia qua prarias:dicere debes.Ille non grauatus. De iis re 
bustqua in faentia fmt:quod in colendo nos docet:ars (it. An qd aliud ;& a qui 
bus carceribus decurrat ad metas''Primum inquitmo modo efl ars; fed etia ne/ 
ceflaria Si magna. Eaq? eri fcientia: qua docet: qua fint in quoqj agro feruda Si 
faciunda; quaque terra maximos perpetuo reddat frudus* 
Qua agricultura fint principia & fines* Cap.iiii* 
Ius principia funt eadem:qua mundi effe Ennius fcribit:aqua:terra: 
e anima;84 foLHac enim cognofcuda priustqiacias femina.Quod ini/ 
tium fruduu oritur* Hinc profedi agricola ad duas metas dirigere de 
bent;ad utilitatem;&moluptatem* Vtilitas quarit fiudu :uoluptas deledatio/ 
nem.Priores partes agit quod unie eA;q quod deledat: necnon ea qua faciunt 
cultura honefliorem agrum. Pieraqj no iolum fruduofiore eudem faciut: ut cu 
in ordinem funt confita arbufla atq? oliueta; fed etiam uedibiiiorem:atqj adiici/ 
unt ad fundi precium:Nemo enim eade unlitate no formofius quod eri ; emere 
mauult pluris ;q fieri fruduofius turpe* V nliriimus au te is ager;q falubrior eri 
q alii: q> ibi frudus certus.Cotra q? in periileti calamitas quauis 1 feraci agro co 
ionum ad frudus peruemre non patitur. Etenim ubi ratio cum Horco habetur; 
ibi no modo frudus eri incertus; fed etiam colentium uita * Qu are fi falubntas 
no eri:cultura no aliud efhq alea domini uita ac rei familiaris. Nec hac uero de 
minuitur (aa.Ifla enim falubntas qua dicitur e calo ac terra moneri in norira 
poteriate:fed in natura :ut tame multum fit in nobis :q> grauiora qua funt: ea 
diligentia leuiora facere pofliimus.Etenim fi propter terram aut aquam odore 
ue:que aliquo loco erudat periilentior eri fundus:aut propter cali regionem a/ 
ger calidior fit;aut uetus non bonus flet.Hac mtia emedan folent domim fcien/ 
ria ac fumptu.Quod permagni intereri:uti benepofita fint uilla; quata fint; 
quo fpedent porticibus orins ac feneflris. An non ille Hippocrates medicus jin 
magna periilentia no unum agrum:fed multa oppida (cientia feruauitrSed qd 
ego illum uoco ad teriimoniumrNo hic Varro no Aer cum corcyra eflet exera 
tus : Si cladis Si omnes domus repleta eflet agrotis ac funeribus umiflo fene/ 
flns nouis aquilone: Siobrirudispefliletibus :ianuaqpermutata :cateraqjei 
generis diligentia fuos comites ac familiam incolumes reduxit.'*' 
Quot partes habeat difciplina cultura* Cap.y* 
f Ed quoma agncultura: qd eflet id mitiu Si finifdixi: relinqt quot ptes 
ea difciplina habeat:ut fit uidedu .Eqde mumerabiles mihi uidentur; 
inquit Agrius:cum lego libros Theophrafli complures ;qurinfcnbuntur; Phy/ 
A quibocarce 
ribus decur / 
ratad metas 
Agriculturae 
Teia* 
Ad duas me/ 
tas* 
Vedibiliore* 
Rato cu orco 
Hippocrates 
oppida ferua 
uit* 
Obflrudis 
pefliletibus 
feneflris ton hi florias : & alteri phyficon: ation.Stolon ifli inquit libri no tam idonei iis: 
qui agrum colere uolunt :q fcholas philofophorum .Neque condico quin habe/ 
ant 8c utilia & comunia quadam* Quapropter tu potius agricultura partes no 
bis expone. Scrofa agricultura: inquit quattuor fut partes fumma. E quibus pri 
ma cognitio fundi: folum: partefqj eius quales fint. Secundum qua: in eo fundo 
opus funt:ac debeant e ffe cultura: ca. Tertium qua: in eo pradio colendi ca fint 
faciunda.Quarta quo quidqj tempore in eo fundo fieri conueniat.De his quat/ 
tuor generibus fingula: minimum in binas diuiduntur fpecies.Quod habet pri/ 
ma ea qua ad folum pertinent terra:alterum qua: ad uillas &c flabula.Secun 
da pars :qua mouentunatqj in fundo debeat efle cultura: caufa.EA item bipar/ 
tita de hominibus per quos colendum:& de reliquo mflrumento. Tertia pars q 
de rebus diuiditunqua ad quaqj rem fmt praparada:& ubi quaque faciunda. 
Quarta pars de temporibus: qua ad folis circuitum annuum fint referenda: 6C 
qua ad luna menflruum curfum ,De primis quattuor partibus prius dicam;de 
inde fubolius de ocflo fecundis. 
DE folo fundi :qua & quot fint uidenda. Cap .yL 
Gitur primum de folo fundi uidendum.Hac quattuor. Qua fit for/ 
i ma. Quo in genere terra,Quantus,Quaqj profecutuslForma cum 
duo genera fint:una quam natura dat:altera quam farioes imponut. 
Prior q? alius ager bene natus:alius male.Poflerionq alius fundus bene confi/ 
tus efl:alius male,Dicam prius de naturali.Igitur cum tria genera fmt a fpecie 
fimplicia agrorumtcampeflre :collinum:&; montanum,Et ex his tribus quartu 
ut in eo fundo hac duo aut tria fint:haud multis locis licet uideri.E quita trita 
fafligi s fimpliabus:fme dubio ifimis aliqua cultura aptior q fummis:q hac ca 
lidiora q fumma: fic collinis: q? ea tepidiora q infima aut fumma. Hac apparet 
magis ita efle in latioribus regionibus: fimplicia cum fut .Itaqj ubi lati campi ibi 
magis aflus, Et eo in apulia loca calidiora & grauiora ,Et ubi montana ut i ue/ 
fumo:q» leuiora: & ideo falubriora. Qui colunt deorfum: magis aflate laborat: 
qui furfiim magis hyeme & uerno tempore. I n capeflribus maturius eadem illa 
feruntur:q in fuperioribus:& celerius hic q illic coguntur,Nec non lurfum q de 
orfum tardius feruntur:ac metuntur,Quadam in montanis prolixiora nafcun/ 
tur:ac firmiora propter frigus :ut abietes ac fappinnHic q tepidiora populi ac 
falices ;furfu fertiliora ut arbutus ac quercus:deorfum ut nuces graca ac marif/ 
ca fici ,In collibus humilibus focietas maior cu capeflri fruftu q cu motanori al 
tis cotra.Propter hac tria fafligia forma:difcnmma qda fationu: q fegetes me/ 
lioresexiflimatureecapeflres mineacollma:filuamotana:Pieruqj hiberna ee 
ibi meliora q capeflria:q tuc prata ibi herbofa: putatio arboru tolerabilior. Co/ 
tra afliua motana his locis comodiora: q ibi tu 8c pabulu multu: q<3 i campis 
aret :ac cultura arborum aptior:q tum hic frigidior aer.Campefter locus is efl 
melior :qui totus aquabiliter in una partem uerget:q is qui e ad libella aquus: 
Minimum 
Luameflru/ 
us curfus. 
In apulia lo/ 
ca calidiora. 
Segetes cape 
Ures Vinea 
collina. q> his cu aqua no habeat delapfu:fieri folet uliginofus.Eo magis fi quis e inav 
quabilis eo deterior:q> fit propter lacunas aquofus» Hac atqj huiufmodi tria fa/ 
ifigia agri ad colendum difpariliter habent momentum♦ 
Quis fit ager optimus:& quis eo proximus: & quis deinceps» Cap. vii» 
Tolon»Quod ad hanc naturalem pertinet:de eo non incomode Cato 
f uidetur dicere:cu fcnbit optimu agru e (Te: qui fub radice montis fitus 
fit:& fpedlet ad meridiana cali parte .Subiiat Scrofa. De forma cultu - 
rahocdico:quxfpeciefiantuenuffiora feq:utmaiorequoq? fructu fmt:ut q ha 
bet arbufta: fi fata fut in qncunce ppter ordines atqj lterualla modica»Itaq? ma 
iores nofln ex aruo aque magno male confito:& minus multu :& minus bonu 
faciebat uinu♦ Quod quaque fuo quoque loco fut pofita:ea minus loci occupat 
& minus officit aliud alii ab fole ac luna & uento.Hoc licet coiedura uidere ex 
aliquot rebus:ut nuces integras quas uno modio comprendere pofiis: q? putami 
na iuo quaque habet loco natura c5pofita:cu eafde fi fregeris uix fefqmcdio con 
cipere poffis. Praterea qua arbores f ordine fata funtieas aquabiliter ex ofbus 
partibus fol & luna coquunt»Quo fit ut uua & olea plures nafcatunut celeriuf 
coquantur» Quas res duaf fequutur altera illa duo: ut plus reddat mu Hi 8c olei 
dC precii pluris. Sequitur fecudu illud:quali terra fblu fit fudriuel a qua pte uel 
maxime bonus aut no bonus appelletur.Refert,n. qua res in eo feri nafcique 6c 
cuiufmodi poflint. No eade ofa in eodem agro redte poflunt. Nam ut alius eft 
ad uitem appofitus:alius ad frumentum :fic de cateris alius ad aliam rem .Ita/ 
que creta ad cortynia dicitur platanus effe:qua folia hyeme no amittat.Iteque 
i cypro :utTheophraftus ait una. Ite fy bariig nuc fybari thurii dicutur: quercus 
fimili efle natura :qua e f oppidi cofpectu, Ite cotra & apud nos fieri ad elephan 
tine:ut neque ficus neque uites amittant folia. Propter eandem caufam multa 
funt bifera:ut uites apud mare mirna.Malus bifera:ut f agro cofentfo.Ide ofte 
dittqf loci f feris plura ferutuhis qua fut culta meliora. Eade de ca fut qua non 
poffunt uiuere mfi i loco aquofb: aut etia in aqua»Et id difcriminati; & alia fla/ 
cubus;ut arudines f aretino. Alia in fluminibus:ut f epiro arbores ulmi. Alia in 
mari:ut fcribit Theofraftus palmas &C fqllas.In gafta trafalpina intus ad rhenu 
cu exercitu ducere: aliquot regiones acceffnubi nec uitis nec olea nec pomanafce 
rentur» Vbi agros ftercoraret cadida fofiicia creta. Vbi fale nec fofliciumec mari 
timu haberent:fed ex quibufda lignis cobuftis carbonibus falfis pro eo uteretur, 
Stolon.Cato quide inquit,gradatim aliu praponens alio: agrum meliorem di/ 
cit efle in nouem difcrimimbus:& q? fit primus ubi uinea: poflint efle bono ui/ 
no 8c multo: Secundus ubi hortus irriguus : Tertius ubi falicta. Quartus ubi 
oliueta»Quintus ubi pratum ♦ Sextus ubi campus frumentarius» Septimus 
ubi cazduafilua.Odtauus ubi arbuftum.Nonus ubi glandaria filua» Scrofa» 
Scio inquit fcnbere illum: fed de hoc non confentiunt omnes: q? alii dat primatu 
boni pratis:utego;aquo antiqui prata parata appeliarut. Na Cafar Vopifcus 
Vliginofus 
DiTpar'liter 
Optius ager 
Arbufta in 
quincucem 
Sefqmodio 
Non eadem 
ofa {eodem 
agro» 
Malus bifera 
Difcriminati 
Gradatim 
ISlou em agri 
difaimina 
Primatum 
Pratum para 
tum Italia fumen 
adilidus cau fam cu ageret apudCefores: capos ro fea atr italia dixit ee fumen: 
in quo relida ptica poflridie no appareret propter herba. Cotra uineam fut qui 
propter fumptum putent frudu deuorare* 
Quod fpedes uitis plurima fint* Cap*viii* 
Efertinquam:quod genusuineafit: q?funtmulta fpecies eius* Alia 
r enim humiles ac fine ndicis:ut i hi(pania:Alia fublimes:ut!quaappel 
lantur iugata:ut pieraqj in italia. Quarti nomina duo pedamenta &C 
iuga*Quibus flat reda uinea dicuntur pedameta:qua tranfuerfa iungtitur iu 
ga:ab eo quocp uinea iugata Jugoru genera fere quattuor: ptica :arudo: refles: 
&C uites. Pertica e in falerno:Arudo:ut in arpino:Refles; ut in brudu(ino:uites: 
ut in mediolanenfi agro Jugatois fpecies dua:una direda:ut in agro canufino: 
altera copluuiata in logitudine & latitudine iugata:ut i italia pleraqi*Ha: ubi 
domo nafcuntur uinea:no metuunt fumptum: Vbi multa & propinqua uilla: 
non ualde * Primum genus quod dixi: maxime quarit falida*Secudum arudie 
ta* Tertium uinetaiaut eius generis rem aliquam* Qu artu arbufta;ubi traducef 
poflint fieri uitium:ut mediolanenfes faciunt in arboribus quas uocat populos: 
cannufini in ardulatione in fids*Pedamentu item fere quattuor generum* Vnu 
robuflum:quod optimum folet afferri in uineam e querco ac iunipero: & uocat 
ridica* Alterum palus e pertica meliore dura: qui diuturnior: quem cfiinfimu 
terra uoluit: puter euertitur: Sc fit folum fummu * Tertium quod horum inopia 
fubfidio mifit arti dmetum. Inde enim aliquot colligatas libris demuttit in tubu 
los fidiles cu ftido pertufo:quof cufpicies appellant:qua humor adueticius trafi 
re poffit* Quartum pedamentum e natiuu: cuius genens ubi ex arbonbus in ar 
bores tradudis uitibus uinea fit :quos traduces quidam rumpos appellant* Vi/ 
nea altitudinis modus degitudo hominif Jnterualla pedametorum:qua boues 
iundi arare poffint*Ea minus fumptuofa uinea:qua fine iugo miniflrat aerato 
phoron uinum * Huius genera duo* Vnum in quo terra cubilia prabet uuis: ut i 
alia multis locis: qua fape uulpibus & hominibus fit comunis* Nec non fi parit 
humus mures:mmor fit uindemia :nifi totas umeas oppleris mufcipulis : quod 
in lfula pandatharia faciunt * Alterum genus uineti: ubi ea modo remouetur a 
terra uitis:quaoflenderit fe afferre uua*Sub eam :ubi nafeitur uua:fubuciutur 
circiter bipedales e furculis furcilla :ne uindemia fada deniq? difeat pedere i pal 
mam:aut funiculo aut uindu:quod antiqui uocabant ceflum *Ibi dominus fi/ 
mulae uidit occipiciu uindemiatons: furcillas reducit hibernatu in teda :ut fine 
fumptu eoru opera altero anno uti poffit*Hac cofuetudine in italia utuntur rea 
tini* Hac ideo uarietas maxfeiq? terra cuiufmodi fit:refert. Vbi enim natura hu 
mida: ibi altius uitis tollenda: q> in partu & alimonio uinum non ut i calice qua 
ritaquam:fedfolem*Itaqjideo(utarbitror)primume uinea in arbores afeen/ 
dit uitis* 
Quod tribus modis terra dicatur boa:aut no boa:aut cois* Cap.ix. 
Pedameta 
Iugationis 
(pedes* 
Traduces ui 
tium 
Ridicapalus 
Traduces ru 
Pi 
Ceftufuiduf 
Vinu quarit 
folem Eerra inquam :cumfmodi fit rcfert:& ad quam fcm bona aut non bo/ 
t na fit: Et a tribus modis dicitur:cornum: proprio: & mixto ♦ Comum 
Ut cum dicimus orbem terra:& terram italiam:aut qua alia in ea: cu 
& lapis &C arena & catera eius generis fut in nominado coprenfa* Altero mo dici 
tur terra proprio nomine:qua nullo alio uocabulo neque cognomine adiedo ap 
pellatur :Tertio modo dicitur terra:qua eft mixta:in quo feri quid poteft & na/ 
fci:ut argillofa aut lapidofa:Sic 8c alia cum in hac fpecies non minus fint multa 
q in illa cdmuni propter admixriones«In illa enim: cum fint diflfimili ui ac pote 
flate partes permulta:in qs lapis:marmor:rudus:arena:fabulu:argilla: rubri/ 
ca;puluis:creta:ignis:carbuculus:id eft qua fole perferuet ita:ut radices fatoru 
coburat* Ab his qua proprio nomine dicitur terra :cum eft admixta ex his gene/ 
ribus aliqua re:ut cum dicitur cretofa & fic ab aliis generum difcrimibus mixta - 
Horum uarietateuta genera hac ut praterea fubriliora fint,Alia minimu in fin/ 
gula facies terrena:q> alia terra e ualde lapidofa: alia mediocriter:alia prope pu/ 
ra.Sic de aliis genenbufreliquis admixta terra: tres gradus afcendunt* Eofdem 
praterea ha ipfa terna fpecies:ternas in fe habet alias:q? partim fut humidiores: 
partim aridiores:partim mediocres .Neqj no hac difenmia pertinet ad frudus* 
Vehemeter itaq? periti in loco humidiore far adoreum potius ferut q triticu. Co 
tra i aridiore ordeu potius q far:in mediocri utruqj,Praterea etiam difcrimfa o/ 
mnium horum generu fubtiliora alia: ut in fabulofa terra: q? ibi refert: fabulo al 
bus fit an rubicundus :q? fubalbus ad feredos furculos alienus,Cotra rubicudior 
appofitus.Sic magna tria difcrimina terra:q? refert utru fit macra:an pfguis:an 
mediocris*Quod ad cultura pinguis foecudior ad multa:macra cotra.Itaqj nux 
ut in pupiniameqj arbores prolixa :neqj uites feraces :neq* ftramenta uidere in 
crafta potens: ne q; ficum: manfcam: & arbores plera fq; ac prata retorrida 
& raucofa, Cotra in agro pingui ut in etruriailicet uider fruduofas fegetes ac re 
ftibilis & arbores prolixas 8C omnia fine mufco.In mediocri aute terra:ut i tibur 
ti:q> propius accedit:ut non fit macra:q ut fit ieiuaieo ad omnes res comodior; 
q fi inclinauerit ad aliud: quod deterius efhStolon.Non male inqt:qua fit id o/ 
nea terra ad coledum, An no Diophanes bithymus fcnbit figna fumi pofle: aut 
ex ipfa: aut quse nafcuntur ex eis rEx ipfa fi fit terra alba: fi nigra: fi leuis:quse cii 
fodiatur facile feritur matura qua non fit dneraria: neue uehementer denfa» Ex 
iis aute q enata fut fera:fi funt plixaiatq? ea qua: ex his nafci debet earu reru fe/ 
rada.Sed qd feqt tertiu illud de mois dice,Quot mois metiatur rura* Cap*x. 
Lle Modos quibus metiretur rura: alius alios co ftituit, Na in hifpania 
i ulteriore metiutur iugis: \ capania uerfibus: apud nos i agro romao ac 
latio lugeris Jugu uocat :qd iudi boues uno die exara r poffint, Verfu 
dicutcetu pedes quoquouerfuquadratu.Iugerujqd qdratosduosadtus heat. 
Adus quadratus: qui & latus eft pedes centum uiginti & logus totidem*Ts mo 
dius ac mina latine appellatur ♦ lugeri pars minima didtur fcrupulum. Id eft 
Rudus/ 
Nomia terra 
Adoreum 
Sabulo rubi/ 
cudus 
Prata retorri 
da* 
IugumVer/ 
fus* decem pedes & logitudine & latitudine quadratum» Ab hoc principio menfores 
,♦ nonnuq dicut in fubficiuum effe unaam agri aut fex tante, Siquid aliud :cu ad 
iugerum peruenerunt :quothabet iugeru fcrupula ducenta ocftogftaorfto. Qua 
tum autem ad antiquos noftros ante bellum punicu pendebat bina iugera: qd* 
a Romulo primum diuifa dicebantur uiritim:qua q? harede fequerentur:here/ 
diu appellarut:Hac poftea a cetu ce turia. Centuria eft quadrata in omnes quat 
tuor partesmt habeat latera longa.M.M.C.pedes .Ha: porro quattuor cetuna 
coniuda:: ut lint in utranqj parte bina»Et fic appellatur m agris diuifis uiritim 
publice faltus. 
Quo Ct uilla ftatuenda modo: & qua in illa. Cap.xi. 
N modo fundi non animaduerfo lapfi funt multi:quod alii uilla mi/ 
i nus magnam fecerut:q modus poftulauit Alii maiore;cum utruque 
fit contra rem familiarem dc frudu. Maiora enim teda SC adificamus 
fduris SC tuentur fuptu maiore.Minora enim fi fint q poftulat fudusifrudus fo 
et difpenre.L. Dubiu enim n5 efbquin cella uinaria maior fit faauda i eo agro 
ubi uineta fut ampliora:ut horrea fi frumetarius ager eft .In uilla adificada hoc 
potiffimu:ut intra fepta uilla habeas aqua: fi non: qproxime. Primu q ibi fit na 
» ta: fecudum: q? influat perennis, Si omnino aqua no eft uiua: cifterna faaun/ 
d a fub tedis: dc lacus fub dio: 3c altero loco ut homfes: SC altero ut pecus uti pof 
fit. Quo fit loco potiffimu uilla ftatueda. Cap.xii. 
Andam opera: ut potiflimum fub radicibus motis Glueftris uilla poas 
d ubi paftioes fint lata: ita ut contra uetos qui faluberrimi i agro flabut» 
Qua pofita fit ad exortus aquinodiales:aptiftima :q? aftate habeat 
umbram:hyeme fblem.Sin cogare fecundu flumen adlficare:curandum ne ad 
uerfum euru ponas.Hyeme enim fiet uehemeter frigida:Sc sedate no falubns. 
Aduertedum etiam fiqua erut loca paluftria:& ppter eafdem cas:& q? arefcut; 
crefcutqj animalia quada minuta: qua no pofTant oculi confequi:& per aera in 
tus in corpus per os ac nares perueniut :atqj effiaut difficiles morbos. Fundam/ 
us.Quid potero fquit facere:fi iftiufmodi mihi fudus hareditate obuenerit:quo 
minus peftilentia noceatfTftuc uel ego poffu refpondere fquit Agrius. Vendas 
quot affibo poffis:aut fi nequeas:relinquas. At Scrofa.Vitadu inqt:ne in ea p/ 
tem fpedet uilla:e qbus uentus grauior ex his partibus afflare foleat.Neue f co 
ualli caua:& ut potius in fublimi loco adifices.qui q> perflat :fiquod e quod ad/ 
uerfanu inferat; faalius difcutitur.Fraterea q? ab fole toto die uluflratur: falu/ 
brior eft;q> 8c beftiola fiqua prope nafcutur aut inferutur:aut efflantur:aut ari 
tudine cito pereunt. Nibi repentini fluuii ac torrentes periculofi illis: qui f humi/ 
liba ac cauis locis adificia habent & repentina pradonu manus :q? improuifos fa 
cilius opprimere poflint. Ab utroqj fuperiora loca tutiora. 
Quod in uilla primitus faauda fint bubilia & ouilia:& cella & ua(a uinaria 
& olearia dc alia. Cap.xiu» 
Subfiduum 
Centuria 
Lacuffubdio 
Vedasquot’ 
aflibuspoffif N uilla faciuda fut Aabularita ut bubilia fint ibi: hyeme qua; poflint 1 
i efle caldiora: Frudtus ut e uinu & oleum loco plano in cellis.Ite ut ua/ 
fa uinaria & olearia potius faciuda i locis andis.Frud.us:ut eft faba: 
letes :ordeum:& far:&C focnum in tabulatis.Familia ubi uerfetur prouidendu: 
ii fefli opere uel frigore aut calore;& ubi commodiflime poflint fele quieti reci/ 
pere. Villici proxime ianuam cellam efle oportet .Eumqj fcire qui introeat: aut 
exeat nodu:quid ue ferat: prafertim fr ofliarius efl nemo. In primis culina ui/ 
denda ut fit admota: q> ibi hyeme antelucanis temporibus aliquot res conficiun 
tur :cibus patur & capitur.Faciudum etiam plauflris ac catero inflrumeto oi i 
cohortetut fatis magna fint tedatquibus coelum pluuium inimicum» Hac eni 
ii ltra daufum i confepto 6c fub dio;furem modo no metuunt :fed aduerfus tem 
peflatem nocetem no refiflut.Cohortes in fundo magno dua aptiores.Vna ut i 
terdius compluuiu habeat lacum :ubi aqua faliat:qui itra flilobatas:cum uenit 
fit femipilcina.Boues enim ex aratro aflate redudi hic bibut:hic perfunduntur. 
Nec minus hoc loco reficiuntur anferes: fues porci.In cohorte exteriore loeu efle 
oportet:ubi maceretur lupinumatem alia quademiflain aquam ad ufum ap/ 
tiora fut.Cohors exterior crebro operta flrametis ac palea conculcata pediba pe/ 
cudum fit miniflra fundo. Ex ea quod euehatur fecundum uillam duo habere 
oportet flerquilinia:aut unum bifariam diuifum. Alteram enim i partem ferri 
oportet e uilla nouum fimum:altera ueterem tolli i agrum.Quod enim q reces 
quod cu faciut meliuf.Nec no flerquiiniu melius illud;cuius latera &C fummu 
uirgis 6c fronde uindicatur ab fole.No enim fuccu quem quarit terra:folem an 
te exurgere oportet.Itaqj periti qui poflint ut eo aqua influat:eo nomine faciat» 
Sic enim maxime retineatur fuccus .In eoque quidam fellas familiares ponunt» 
Aedificium etiam fieri oportet; fub quod tedum totam fudi fubiicere poflis mef 
fem:quod uocant quidam nubilarium.Id fecudum aream faciundum; ubi tri/ 
turus fif frumentum:magnitudine pro modo fundi ex una parte apertum;&id 
ab area:quo & intrituram proruere facile poflis:fi nubilare coeperit aer:& inde 
rurfus celeriter reficere. Feneflras habere oportet ex ea parte :unde commodifll/ 
me perflari poflit* Fundanius, Fruduofior inquit efl certe fundus propter adifi 
cia: fi potius ad antiquorum diligentiam: q ad horum luxuriam dirigas adifica 
tionem.Illi enim faciebat ad frudum commuem:hi faciut ad libidinesindomi/ 
tas .Itaqj illorum uilla ruflica erant maioris q urbana:qua nunc funt plerae/ 
que. Contra illic laudabatur u illa: fi habebat culinam ruflicam bonam: prafe/ 
pes laxas: cellam uinariam dc oleariam ad modum agri aptam: 6i pauimento 
procliui in lacum :quod fape ubi conditum nouum uinum orca: ut in hifpania 
femore mufli rupta:nec non& dolia:utinitalia; ne uinum prolueret» Item 
catera ut eflent in uilla huiufcemodi: qua cultum quarerent prouidebant» 
Nunc contra uillam urbanam qmaximam ac politiflimam habeant dant ope/ 
ram; ac cum Metelli & Luculli uiilis- peflimo publico adificatis certant» 
Bubilia» 
Culina» 
cohortes duae 
Interdius; 
Sterqlinia» 
Sellae lamia 
res» 
Commodifll 
me peri lari 
Orcae» 
Villa pollitif/ 
Cima» Quocirca hi laborant: ut fpedet fua stftiua triclinaria ad frigus orientis:hiber/ 
na ad fble occidete potiufq onete .antiqui non curabant in qua parte cella urna 
ria aut olearia feneftras haberet:du frudus in eo uinarius quarat ad dolia aera 
frigidiore :ite olearia caldiore.Item uidere oportet fi eft collis;nifi quid impedi/ 
at: ubi potiflimu ponatur uilla. 
£)e feptis qua: tutandi tundi caufa fieri debeant Si qualiter. Cap.xmi. 
Vnc de feptis.qua tutadi fundi ca: a ut patris fiat dica .earum 
genera quattuor. Vnum naturale:alterum agrefte:tertium militare; 
quartum fabrile. Horum unuquodqjfpecies habet plures .Pnmuna 
turale fapimentu :quod obferi folet uirgultis aut fpinis :quod habet radices ui/ 
ua fapis :ac uiatoris pratereuntis lafciui non metuet face ardete. Secuda fapes 
eft ex agrefti ligno: fed non uiuit. Fit aut palis llatutis crebris ac uirgultis jimpli 
citis :aut latis perforatis.Si per ea foramina traiedis loguriis ferreis binis aut ter 
nis *aut ex arboribus truncis demiflis m terra deinceps conflituris.Tertiu milita 
re fapimentum eftfofla:& terreus ager .Sed Si foffa ita idonea :ut oem aqua 
qua ueniet a coelo recipere poffcaut faftigium habeat ut exeat e fundo aggeris 
bcs :quiintrinfecusfitlapfusinfoffam:fed ita arduus:ut eum trafcendcre non 
fit facie .Hocgenus fapis fieri fecundum uiaspublicas folet :& fecundum anes 
ad uiam falariam;& in agro cruftummio uidere licet locis aliquod coiundos ag 
geres cu foftisme flumen agris noceat :aggeres faciunt fine fofla.eos quida uo/ 
eant muros :ut in agro reatino . Quartu fabrile fapimentu :& nouiflimu e ma 
ceria.Huius fpeaes fere quattuor .Quod fit ex lapide :ut in agro tufculano: q<f 
e lateribus codilibus:ut in agro gailico .Quod e lateribus auais:ut i agro fabi/ 
no .Quod ex terra Si lapillis compofitifinforme:ut in hifpama:& agro tarenti/ 
no. Ad quid inuenta sapef» Caput.xy. 
Ratevea fine feptis fines pdii fationifnotifarborum tutiores fiunt ne fa 
p milia: rixetur cu uicimf :ac limitef ex litibufiudice quarat. Serut alii 
circii fapes oinof: ut habet uxor in fabimf Alii cupreffos: ut ego habui 
in uefuuio. Alii ulmof: ut multi habent in cruftuminio;quod ubi pullulat maxi 
me:uel ferit . &ubie ca‘puf:nulla potior arbor feruda:quo maxime fruduofa: 
quod Si fuftineat fapem:accolit aliquod corbu!afuuaru:& frondem iucudifli/ 
ma miniftratouibufacbubuftacuirgas pbet fapibuf&; foco :acfumo. Scrofa. 
Igitur primum hec qua dixi quattuor uidenda agricola.De fundi forma :Terr* 
natura: de modo agri:et finibuf tuendis» 
De eis qua extra fundum comoda fiant: aut fcomoda, Cap. xyi. 
Elinquitur altera parftqua extra fiidum.Cuiufappendices Si uehe/ 
c meter pertinent ad cultura propter affinitatem.eius fpef totidem. Si 
uicina regio eft infefta. Si quo neque frudus noftros exportare 
expediat: neque inde quae opus funt apportare* Tertium fi uue 
lut fluuii qua portentur : aut non : aut idonei non funt. Quartum fi / 
Frudus uina 
riufqu antae 
ra frigidiore» 
Sepimentu 
naturale» 
Longurie (ut 
p rtuelonga’ 
Militare Se/ 
pimetum. 
Aggerefcum 
fotor. 
Maceria» 
Appendices* quid ita e in confinibus fundi:ut noftrfs agris profit:aut noceat.E quifquattuor 
quod efl pnmu: refert infefta regio fit nec ne.Multos enim agros egregios colere 
non expedit: propter Latrocinia uicinorum: ut in fardmia quofdam qui funt p/ 
pe callem &C in hifpania prope Lufitania.Qua uicinitates in uectos habent ido/ 
neos.Qua:ubinafcuntur ibiuendant:&illicinuectosopportunos :quainfun 
do opus fut :propterea fructuofa. Multi em habet in prediis: quibus frumetum 
aut uinu aliudue quid defit iportadu :Cotra :no pauci quibus aliquid fit expor 
tadu.Itaq; fub urbe colere hortos late expedit:ficut uiolaria aut rofaria Jte mul 
ta qua: urbs recipit: cu eade in logmquo pradio: ubi no fit quo deferri poffit ue/ 
nalemon expediet colere ♦Tertium e ite :fi ea oppida aut uiamaiaut etia diui/ 
tum copiofi agri ac uilla:unde no care emere poffis:qua opus funt in fundum» 
quibus quas fuperfint uenire poffint: ut quibus pedameta &i pertica: aut arudo 
fruduofior fit fudus:q fi loge fmt importada.Nonunq etia qua fi colendo i tuo 
ea parare poffis. Itaqj in hoc genus coloni potius anmuerfarios habent uicinos: 
quibus imperet medicos fullones: fabros :q in uilla fuos habeat.q? nonnuq uni/ 
us artificis mors tollit fundi frudiu. Qua parte latifundii diuites domeflica co/ 
pix madare folet. Si enim ab fundo longius abfunt oppida aut uici: fabros pro/ 
curent quos habeat in uilla: fic cateros neceffarios artifices: ne de fundo familia 
ab opere difcedat;ac profeffrs diebus ambulet feriata potius q opere faciundo a/ 
gru frudluofiorem reddat .Itaqj ideo Saferna liber praapit: nequis de fudo ex/ 
eat prater uillicu 6C patronu 8c unu que uillicus legat.Siquis contra exierit:ne i 
pune abeat.Si abient:ut muillicu aiaduertatur.Quod potius ita pracipiendu 
fuinnequis lniuffu uillia exierit.neqj uillicus iniuffu domini longius :q ut eode 
die redierit.Neqj id crebrius:q opus eflet fudo* Quarto eundem fundu frudtu/ 
ofiorem faciunt uedlura: f uia funt: qua plauftra agi facile poffint: aut flumi/ 
na propinqua:quanauigari poffit.quibus utnfqj rebus euehi atqj mehi ad mul 
ta pradia farnus .Refert etiam ad fundi frudtus:quemadmodum uicinus i con 
fimo confitum agrum habeat. Si enim ad limitem quercetum habet:non poffis 
recte fecundum eam filuam ferere oleam:quod ufq? eo eff contrarium natura: 
ut arbores non folum minus ferant: fed etiam fugiant:ut introrfum in fundum 
fe declinet:ut uitis adfita ad olus facere folet: ut quercus fi luglandes magna: 6C 
crebras finitima: faecundiorem faciunt fferilem ♦ 
Quibus rebus agri colantur. Cap. xvii» 
E fudi quattuor partibus:qua cum folo harent:& alteris quattuor quas 
d extra fundum ad culturam pemnent dixi.Nunc dicam agn quibus re/ 
bus colantur.Quas res alii diuidunt in duas partes: in homines & ad/ 
minicula hominu : fine quibus rebus colere non pofTunt. Alii i tres ptes lftrume 
ti genus: uocale: femiuocale: 5c mutu .Vocale i quo fu t ferui.Semiuocale i quo 
fut boues .Mutu in quo fut plauflra.Oes u agri colutur hoimbus feruis aut libe 
ris aut utnfqj.Libenslautcu lpfi colunt:ut pLencj pauperculi cu fua progenie: 
Sub urbe co/ 
Iere hortos. 
Ambulat feri 
ata familia 
Veduras* 
Quercetum* 
Vocale lflrm 
Semiuocale, 
Mutum* aut mercenariis & codudiciis operis.Res maioris:ut uindemlas & fce/ 
mficia admmiflrant ii;quos obiratos noftri uocitarunt:ut etia nuc funt in afia 
atq? agypto & in illyrico copIures.De qbus uniuerfis hic dico, Grauia loca uti/ 
lius elle mercenariis:q feruis coli;& in falubribus quoqj locis opa ruffica maio/ 
ra:ut funt £ codedis frudibus mndemia aut meffis * De his cuiufmodi ee opor/ 
teat: Caflius fcribit hac,operarios parados effe;q labore ferre poffint; ne mino/ 
res annoiy 6i ad agricultura dociles. Ea comeduram fieri pofle ex 
imperatis :& more e nouiciis requifitio ad priore dominu qd 
; faditaret. Mancipia efTe oportere neqj formidolofa: neqj animofa. Qui prafint 
ee oportere: qui litteris fint aliqua humanitate fbuti frugi atate maiore; q opa/ 
rios quos dixi,Facilius enim his:quis minores natu dido funt audietes, Prate/ 
rea potiffimu eos praefTe oportet :q periti fint reiy No folu eni debere 
fperare fed etia facerejut faciete ut afaduertat eu cu ca ibi praeffe: 
q fcientia praftet.Neqj illi concedendu ita imperare: ut uerbenbus coerceat po/ 
tiufq uerbis, Et(fi mo id efficere poffis)neqj eiulde natiois pluris parados ee ,Ex 
eo enim potiffimu folere offenfioes domefficas fieri, Prafados alacriores faciu/ 
dos pmiis ad faciunda dandaqj opa ut habeant peculiu & coiudas conferuas: 
e qbus habeat filios:eo em fiut firmiores:ac coiudiores fundo, Itaqj pp has co/ 
gnationes epirotica familia funt llluUnores ac cariores ♦ Admuciedauolupta/ 
te his tprafedura honore aliquo habedi funt: & de operariis q praffabut aliq, 
Comunicadu quoqj cu his qua faaunda fint opera,Quod ita cum fit:minus fe 
putant defpicriatqj aliquo numero haberi a domino, Studiofiores ad opus fieri 
liberalius tradando;aut cibariis aut ueflitu largiore:aut remiflione openstco/ 
ceffioneue:ut peculiare aliquid £ fundo pafcere liceat huiufcemodi rerum, Aliis 
ut quibus quid grauius fit imperatu :aut animaduerfum: qui confolando eoru 
refhtuat uoluntatem.ac beniuolentiam in dominum. 
De Numero familia rufficalis;8c quot operis quifqj ager coli poflit: 6C 
de modo cuiufqj, Cap, xviu, 
Amiham Cato dirigit ad duas metas:ad certum modum agri; & genus 
f lationis: fcnbens de oliuetis & uineis: ut duas formulas, Vnam £ q pra/ 
cipit quomodo oliuetum agri iugerum ducetorum quadraginta ilfiue/ 
re oporteat.Dicit enim in eo modo hac mancipia tredecim habenda, Villicum 
uillicam:operarios quinqj: bubulcos tres:afinarium unum; fubulcum unum: 
opilionem unum .Alteram formulam fcnbit de uinearum iugenbus centum: ut 
dicat habere oportere hac quindecim mancipia. Villicum uillica operarios de/ 
cem:bubulcum unum:afinarium unum:fubulcum unum. Saferna fcribit faris 
effe ad rngera odo hominem unum,Ea debere eum fodere diebus quadragin/ 
taquinqj:tametfi quaternis operis fingula iugera poflit. Sed relinquere fe ope/ 
ras tredecim ualitudini:tempeffati:inertia:indiligentia,L.Horum neuter fatis 
dilucide modulos rehqt nobis, Quod Cato fi uoluit:ut debuit; ut proportione 
Obarati, 
Operarii. 
Mancipia no 
formidolofa. 
Habeant con 
{eruas. 
liberalius tra 
dandi. 
A (marius 
unus. ad maiore fundum & minorem adderemus:& demeremus .Ptaterea extra fa/ 
milia debuit dicere uillicu 8t uillica .Necp, n♦ fi minus,ccxl.iugera oliueti colas: 
no poliis minus uno uiilico habere:nec fi bis tanto ampliorem fundum: aut eo 
plus colas.Ideo duo uillici aut tres habendi fuere operarii modo &C bubulci pro 
portione addendt.Ad minoresmaiorefue modos fudorum:hiquoq? fi limilis a/ 
ger eII.Sin autem ita dilfimilis:ut arari non polfit.Quod fi confiragofus atq* ar 
duis cliuis minus multi opus funt boues &C bubulci:Initio illud quod modu ne/ 
q; unum neqj modicum propofint ducentorum quadraginta lugerum. Modica 
enim centuria ea ducentoru iugerum:e quo ni fexta pars fit ea quadragita:quse 
de ducentis quadraginta diminuitur:non uideo quemadmodu ex eius pracep/ 
to demam fextam partexdc de tredecim mancipiis nihilomagis:fi uillicu et uilli/ 
cam remouero:queadmodum centu uiginti lexta parte demam, Quod autem 
ait in cetum iugenbus uinearum opus eiTe quindecim mancipia: fiquis habebit 
ceturiam:qua dimidium uineti 6i dimidium oliueti: fequeretur ut duof uillicof 
& duas uiliicas habere deberet:quod e deridiculum.Qiiare alia ratione modus 
mancipioru generatim eft aduertendus:& magis in hoc Saferna approbandus: 
qui ait fingula iugera quaternis operis uno operario ad confidendum fatis efle* 
Sed fi hoc in Saferna fundo in gailia fuit:no conrinuo idem in agro iiguflico no 
metano.Itaqj de familia magnitudine 8c reliquo inflrumento comodiffime fci/ 
es: qua tam pares: fi tria ammaduerteris diligenter. In uicinitate pradia cuiuf/ 
modi fint: 8c quanta: quotqj hominibus colantur.Et quot additis operis: aut ds 
ptis melius aut detenus habeas cultum biuium .Nobis enim ad cultura ddit na 
tura experientia :& imitationem. Antiquiffimi agricola tetando pleraqj collitu 
erunt:liberi eorum magnam parte imitado .Nos utruq; facere debemus imi 
tari alios: Sc aliter ut facia mus experientia tentare quada fequentes no aleam 
fed rarionem aliquam: Vt fi altius repaffinauerimus aut minus q alii:quod mo 
mentum ea res habeat: ut fecerunt u in fartiedo iteru & tertio:ut qui mfitiones 
ficulneas ex uerno tempore in afliuu cotulerunt. 
Quotiugaboum fingulisiugeribus fatis fint:quod inflrumetu agreflefemi/ 
uocale nuncupatur* Caput. xix* 
E reliqua parte inftrumenti :quod femiuocale appellatur: Saferna ad 
d iugera ducenta arui bou iuga duo fatis efle fcribit.Cato in oliuetis du 
centu quadragita lugeru boues trinos:ita fit ut Saferna dicat ueru ad 
cetu iugerariugum opus effe:fi Cato ad oclcgena.Sed neutru modum horum 
ad omnem agrum coueire puto:& utruqj ad alique. Alia enim terra facilior aut 
difficilior efl alia.Terram profcindere ncn mfi boues magnis uiribufpoffiint &C 
fepe fradta bura relinquunt uomeres \ aruo .Quod fequedum nobis m fingulis 
fudis dum fumuf nouicu triplici regula; fupenoris domini lffituto: & uicinoru: 
& expenetiaquada:quod additafinos:qui ftercus uecftettris:afinum moiatiu 
i ufea lugerum cetum riugum boum;alinoru iugum: afinum mciendariu. In 
Experietia 5C 
imitatio* 
Supforis do/ 
mini lflitutu 
fcquedu. hoc genere femiuocalium adiiciedu de pecore.Ea fola qua! agn coledi caufa erut 
ut folet effe pecuaria pauca habenda ♦quo facilius mancipia qua folent fe tueri; 
& aflidua effe non poffunt.in eo numero no modo qui prata habet:ut potius o/ 
ues :qfues habeant curent :fed etiam qui no folum pratorum caufa habet pro/ 
pter Hercus♦ De eligedis bubus; & de modo probandi: & edomandi no 
uellos iuuencos. Cap. xx. 
Gitur de omnibus quadrupedibus prima probatio e:qui idoei fint bo/ 
i ues: q arandi ca emuntur♦ Quos rudis neqj minons trimos: necp ma/ 
ioris quadrimos paradum* Vt uinbus magni fint & pares:ne in opere 
firmior imbecilliorem cofiaat:amplis comibus & nigris potius q aliter:ut fint la 
ta fronte maribus fimis :lato pedore icraffiscoxediobus. Hos ueteranos ex ca/ 
peflribus locis emedummo in dura ac motanamcc non fi inadit uitandu. No/ 
uellos cum quis emerit iuuecos:fi eorum colla i furcas deflitutas incluferit: dC d 
deritcibum:diebus pauciferuntmafueti:&;addomadu proni: Tuitaad fub/ 
igendum ut minutatim affuefaciat: 8c ut tironem cu ueterano adiugut ♦ Imita/ 
do. n. facilius domantur: Et pnmu eos aquo in loco & fine aratro aut eo leui fi/ 
mul gradi facias :& principio p arenam aut molliorem terram leniter procedat* 
Quos ad ueduras item inflituedum :ut mania primu ducant plauflra:& fi pof 
fis p uicum aut oppidum:ubi creber crepitus fit ac uanetas reru cofuetudinece 
leberrima ad utilitate adducito.Neq? pertinaciter feceris dextru i eo manedum* 
Quod fi alternis fit finifter :fit laboranti in alterutra parte requies* Vbi terra le/ 
uis :ut in capanianbi non bubus grauibus :fed uaccis 6c afinis q> arant :eo facili/ 
us ad aratrum lene adduci poffunt ad molas: & ad ea: fiqua funt in fundo coue 
hunt :In qua re alii afellis:alii uaccis ac mulis utuntur:exinde ut pabuli facul/ 
taseff .Nam facilius afellus:§ uacca alitunfed fruduofior hac* In eo agricola 
hoc fpedant:quo faffigio fit fundus.In confragofo enim hac ac difficili ualenti/ 
ora parandum: & potius ea qua per ie frudtum reddere poffint;cu idem operis 
faciant. 
De Canibus:fine quibus utiq? uilla paru tuta fit: Cap* xxi 
Anes potius cum dignitate & acres paucos habendum q multos:quos 
c cofuefacias potius nodu uigilare: 6c mterdiu claufos dormire: & cate/ 
na uindosiut foluti acriores fiant.Dein domitis quadrupedibus & pe 
core inftrudo & canibus hoc faciundum. Si prata fint in fundo neqj pecus domi 
nus habet:danda opera ut pabulo uendito alienum pecus in fuo fundo pafcat Qc 
ftabulet* 
Qualiter uniuerfus inftrumetoru apparatus fundi lffituatur* Cap.xxii* 
E reliquo i ftrumeto muto: i quo fut corbula Qc dolia & alia: fic praei/ 
d piedu * Qua nafei i fundo ac fieri a domefficis poterunt: eoru ne quid 
ematur:ut fere funt;qua ex uiminibus QC materia ruffica fiunt: ut cor 
bes; fifeina: tribula; malei; Qc raftelii * Sic qua fiunt de cannabi: linoauneo:pal/ 
Boues fint ui 
ribus pares 
Craffiscoxe/ 
diabus* 
Minutatim 
affuefaciaut* 
Afinis arant 
incapania* 
Valeriorapa 
radum 
Stabulet* ma: farpo: ut fimes: refles: tegetes. Qux e fundo fumi non poteru t: ea (T empta 
erunt potius ad utilitatem q ob fpeciem: fumptu frudum non extenuabut. Eo 
magis fi inde empta erunt: potiffimum ubi ca Sc boa &C precio uiliflimo emi po> 
terunt ♦Cuius inflrumeti uaria difcrimina ac multitudo agri magnitudine fini/ 
tur:q? plura opus funt :fi fines diflant late.Itaqj Stolon iquit.Propofita magni/ 
tudine fundi de eo genere.Cato fcribittoliueti iugera ducenta quadraginta q co 
ieret;eum mflruer ita oportet:ut faceret uafa olearia iuga quiqj:qux membra/ 
tim enumerat: ut ex xre ahena urceos Sc nafiternam: item alia . Sic e ligno Sc fer 
ro:ut plauflra maiora tria aratra cum uomenba fex:crates flercorarias quattu/ 
or;ite alia. Sic de ferramentis qua: fint:& quot opus ad multitudinem ut furcas 
ferreas odio:SC farcula totidem dimidio minus palas:item alia.Item altera for/ 
mulam inflrumeti fundi uinarii fecit :in qua fcnbit: fi fit centum iugerum: ha/ 
bere oportere uafa torcularia inftruda tnna: dolia cum operculis culeoru odin/ 
gentoru: adnaria uiginti: frumetaria uigmti.Item eiufdem alia: qua: mius mui 
ta quidem alii:fed tantum numerum culeorum fcripfiffe putorne cogeret quot 
annis uendere uinum .Vetera enim q noua 6C alio eadem tempore: q alio pluris 
Item fic de ferramentorum uanetate fcnbit permulta SC genere & multitudfeq 
fint:ut falces:palasiraflros. Sic alia:quorum nonulla genera fpedes habet plu 
res:ut falces.Nadicuturabeode fcriptoreuineaticxopus effe fexffcirpiculx qn/ 
que:filuatica’ quinqj: arboraria tres :& ruflicarix decem. Hic hac. At Scrofa .In 
flrumetum &C fupelledilem ruftica omne oportet habere feripta in urbe & rure 
dominum. Villicum cotra ea ruri omnia certo fuo quaqj loco ad uillam effe po/ 
fita. Qua non poffunt efle fub claui: qmaxime facere ut fint in confpedu opor 
tet. Eo magis ea qua in rariore funt ufu; ut quibus in uindemia utuntur: ut cor/ 
bula & fic alia. Qua enim res quotidie uidentur:minus metuut fure. 
Qua Sc quo quidqj loco maxime oporteat ferere. Cap .xxiii. 
Vidpit Agrafius. Ft quonia habemus illa duo prfa ex diuifione qua/ 
f driparrita: de fundo: Sc de inflrumeto quo coli iolet:d tertia parte ex/ 
pedo. Scrofa. Quonia frudu fqt arbitror ee fudi eu:q ex eo fatus na 
fdtur utilis ad aliqua re:duo confiderada reflat.Qua Sc quo quidq; loco maxie 
expediat ferere .Alia enim loca appofita funt ad foenu :alia ad frumetum: alia 
ad uinum;alia ad oleum.Sic ad pabulum qux pertinent: in quo efl ocimum: 
farrago:uitia:medica:cytifum:lupinum.Neqjinpingui terra omnia feruntur 
rede:neq* in macramihil redius enim in tenuiore terra q ea qua: non multo in/ 
digentfucco :ut cytifum Sc legumina prater cicer. Hoc enim quoqj legumen : 
ut extera qux euelluntur e terra non fubfecantur ut fruges: qux q? ita leguntur: 
legumina dida. In pingui redius qux ibi funt maioris: ut olus triticum: filigo: 
linum: Quxdam etia ferundx non ta propter prxfente frudum: q in annu pro 
fpiciente:q?ubi fubfeda atqj relida terram faciunt meliorem :Itaq? lupinum cu 
dominus filiculam coepit :& nunq fabalia:fi ad filiquas non ita peruenit :ut fa/ 
Pretio uilifii 
moemu 
• 
Falces uinea 
hca feirpicu/ 
, 
. 
n bam legere expediat Si ager macrior efb pro ftercore farare folent. Nec mrns ea 
difcrimmunda in conferundo qua: funt frudtuofa propter uoluptatem: ut quse 
pomana ac floralia appellantur Jtem illa qua ad hominum uicflum ac fenfum 
deledationeq; pertinent :necjj ab agri utilitate funt diiun&a .Idoneus locus eli/ 
gendus:ubi facias falicdum & arundinem :fic alia qua humidum locum qua/ 
runt .Contra:ubi fegetes frumentarias;ibi fabam potiffimum feras * Item olera 
qua arida loca fequuntur fic: ut umbrofis locis alta feras: ut coruda non noceat; 
q? ita petit afparagus:Et aprica (it terra :ubi (eras uiolam &C hortos facias; q> ea 
(ole nutricantur .Sic Sc alia alio loco ferunda ut habeas uimma:unde utendo ali 
quid fadas;ut fcirpeas uallos crates . Alio loco ut feras 6c colas filuam caedua :a/ 
lio ubi aucupare * Sic ubi canabim :linum: luncum: fpartum: unde ned:as buba 
paleas: lineas redis:funes.Quaedam loca eadem alia ad ferundum idonea .Na 
&in recentibus pomariis defitis feminibus in ordineqjarbufculis politis primis 
annis anteq radices longius procedere poffmt: alii conferunt hortos : alu quid a/ 
liud,Neqj cum conualuerint arbores idem faciunt: ne uiolent radices. Stolon. 
Quod ad haec pertinet Cato non male quod de lationibus fcribit: Ager craffus et 
laetus fi fit fine arboribus: eum agrum frumentarium fieri oportere .Idem ager fi 
nebujofus fit :rapa. raphanum :miliu;panicu fert. 
Olea in quo agro ferunda fit:qua pte;quo ordfe.Cap.xxiiii. 
N agro craffo & calido olea conditaneam radium maiorem dalent.na 
i orchitem: pofeam: fargianam: colminiam: albicerem: quam ear u i his 
locis optimam dicent ede:eam maxime ferere: Agrum oliueto conferu 
do nifi qui in uentum fauonium fpe<det:& (oli odentus fit:alium bonum nullu 
ede:Qui ager frigidior 8c macrior fitubi oleam lianianam feri oportere. Si i io/ 
co erado aut caldo pofueris:hodum nequam fieri & foecundo arborem penreiet 
mufeum rubrum moledum ede.Hodum uocantiquod ex uno faifto olei refiac 
Fadtum dicunt:quod uno tempore confiaut. Quem alii centum quadraginta 
aiunt ede modiorum:aliiita minus magnum:ut ad centum uigmti defeendat. 
Exinde ut uafa olearia quot 8C quanta habeat;quibus conficiunt illud quod Ca 
to ait Circum fundum ulmos 8c populosumde frondes ouibus & bubus fint 6C 
materies fen oportere. Sed hoc neqj in omnibus fundis ed opusmeq; m quibus 
ed opus:propter frondem maxime fine detrimento ponuntur a feptentrionali p/ 
te non officiunt foli.Ille adiicitab eodem fcnptore: Si locus humeefus fit: ibi 
cacumina populorum ferunda & arundinetum .Id prius bipaliouortitoabi ocu 
los arudinis pedes temofalium ab alio feri: aptam ede utnqj eadem fere cultu/ 
ram .Salicem grxeam arcum arundinetum feri oportere;uti fit qui uitis alliga/ 
npodit. 
Vinea quo agro ferunda fit. Cap *xxy♦ 
u Inea quo in agro ferunda fit:fic obferuandum. Qui locus optimus ui/ 
no fit:&odentus foli: amineum ; minufculum: dc geminum euge/ 
Segetes fru/ 
mentarice ibi 
faba. 
Aprica terra 
hortorum 
In agro cali/ 
do olea» 
Hodu quid» 
Fadtu» neum: & helueolum minutulum feri oportere»Qui locus craffior fit aut nebu/ 
lofus: ibi amineum maius: aut murgentinum apicium lucanum feri» Ceteras 
uites & de his mifellas maxime in omne genus agri ccuenire. 
Quo in loco ridicas in uinea figi debeant:& ad qua pte»Cap»xxvi» 
N omni uinea diligenter obferua: ut ridica uitis a feptentrione uorfus 
i tegatur. Et fi cupreilos uiuas pro ridicis : quas inferunt alternos ordies 
imponunt :neqj ea crefcere altius q ridicas patiantur. Ne q; propter eas 
ad ferunt uites: q inter fe hac inimica» Agnus Fundanio uereor lquit :ne ante a/ 
dirimus ueniat huc:q hinc ad quartum adtum accedamus :uindemiam em ex/ 
ped:o»Bono animo es inquit Scrofa jfifcmas expediet ac urna» 
Quot diuidatur menfibus 6c teponbus anus:& in qbus qd feri oporteat: ac 
colligi de agro femfata» Cap.xxyii. 
T quoniam tempora duorum generum funt:unum annale:quod fbl 
e circuitu fuo finit: alterum menitruu:quod luna circurmenf comprehe 
dit: prius dicam de fole. Eius curfus analis pnmu fere circiter temis me 
fibus ad frudtus e(l diuifus in quattuor partis totus:& idem fubtilius fefquimen 
fibus in odio*In quattuor tempora diuiditur in uer:aff atem:audldnum:& hye 
mem* Vere ftationes quadam fiunt: Terram rudem profcmdere oportet ♦ Qua 
funt ex ea enata :priufq ex iis quid feminis cadat :ut fint exradicata Et fimul ca 
uis ab fole percalefadtis aptiores facere ad accipiundum imbrem: & ad opus faci 
liores relaxatas. Neqj ea minus bis arandum ter melius* Aeflate fien mefTes o/ 
portere*Audtunno ficcis tempeflatibus uindemias & filuas excoli. Commodif/ 
fime tunc praecidi arbores fecudum terram oportere:radices ut prionbus imbri/ 
bus effodiantur.ne quid ex his nafa poflit.Hyeme putari arbores duntaxat his 
temponbus cum gelu cortices & imbribus careant & glacie» 
Q uot dies habeat qualibet quarta pars anni 6c in quibuf fignis cadi intrent, 
Cap.xxviu» 
Ies primus ueris efl in aquario:affatis in tauro:audtunni in leone:hye 
di mis in (corpione.cum umufcuiufqj horum quattuorum' fignorum dies 
tertius dC uicefimus quattuor teporum fit primus :efficitur: ut uer dies 
habeat nonagintaunum: affas nonagintaquinque:audlunnus nonagintaunu: 
hyems odlogintanouem* Qua diuifio ad dies reddadta ciuilis noflros :qui nuc 
funt primi uerni tempons extat ad feptem idus februarii: afhuiad feptem idus 
maii:audtunnalis ad feptem idus fextilis:hibemi ad quartum idus nouebris ♦ 
Subtilius delcnptis temponbus obferuanda quadam funt :eaque f partes ocflo 
diuiduntur.Primum ab fauonio ad aquinodtium uernum dies quadraginta» 
Hinc ad uergiliarum exortum dies quadragintaquattuor. Ab hoc ad folffitium 
dies quadragintanouem »Inde ad canicula fignum dies uigintifeptem * Deinde 
ad aquinodtium audtunnale dies fexagintafeptem.Exinde ad uergiliarum occa 
fum dies.xxxii* Ab hoc ad bruma dies .Lyu.Inde ad fauomum dies quadragin/ 
Eugenetf 
Helueolu 
Tepus anale 
Meflruu, 
fefquimefiba 
Prmcipiu ue 
ris. ta quinqj, 
Quid inter fauoniu & aquinodiu uemu fieri oporteat. Cap ,xx vmi ♦ 
N primo interuallo inter fauonium & azquinodium uemu hac fieri o/ 
i portet: Semiaria omne genus: ut ferantur: putari in primis: arcu ni/ 
tes ablaqueari:radicefq? fumma terra praradi: prata purgari: faiicSta fi 
eri:Tegetes (artire. Seges dicitur :quod aratum fed necdum fatum eft * Noualis 
ubi fatum fuit anteq fecunda aratione renouetur.Rurfus terram cum primu a/ 
rant:profcindere appellant:Cum iterum effrigere dicunt:q> prima aratione gle/ 
ba: grandes folent excitari. cum iteratur offringere uocant. Tertio cum arant ia/ 
edo femine:boues lirare dicuntur.Id efl cum tabellis ad uomerem fimul & (atu 
frumenta operiunt in porcis :6>C fulcant in fo(Ias:quo pluuialis aqua dilabatur: 
nonnulli poflea qui fegetes non tam latas habet: ut in apulia.Et id genus pradii 
per fetores occare (olet: fiqux in porcis grandiores relidite (unt glebte.Quse ara/ 
trum uomere lacunam finam fecit: (ulcus uocatur. quod eft inter duos fulcofe/ 
lata terra diatur porca:q? ea feges frumentum porngat.Sic quoqj cum exta de/ 
is dabant:porrigere dicebat. 
Qua: inter aquinodium uemu & uergiliaru exortu fieri debeant* 
Cap. xxx. 
Ecundo interuallonnter uernum 2pquinodium:& uergiliamm exor/ 
f tum & folditium hac fieri debet. Segetes runcari: herba ex fegetiba ex 
purgarnboues terram profandere:felice cadi:pratum aqua defendi* 
qua fuperiori tepore fieri oportuerat: & non funt abfoluta: anteq gemmas agat 
ac florefcere incipiant:fiat. Quod fi qua folia mittere (olet:ante frondem fiorer 
incoepennt: flarim ad ferendum idonea non funt,Oleam feri interputanque o/ 
portet. 
Quid inter uergiliamm exortum ad folfliriu fieri oporteat, Cap.xxxi. 
Ertio interuallo inter uergiliamm exortu Sc folfhtium hac fieri debet» 
t Vm eas nouellas fod ere: aut arare: 6C poflea occare: & dein de commue 
re:ne fit gleba dura.Quod ita occidunt :occare dicunt. Vites pampia 
ri:fed a (ciente,Nam id q putare maius: in arbuflo :fed in uinea fieri.Pam 
pinare efl fermento coles:qui nati funt:de his qui plurimum ualettad fecudum 
nonunq etiam tertium relinquere:reliquos decerpere:ne relidas colibus farme/ 
tum nequeat miniflrare fucum .Ideo in uitiario primitus aim exit uitis:tota re 
fecari folet:ut firmiore fermento e terra exeat: at qj in panendis colibus uires ha/ 
beat maiores.Emucidum enim fermentum propter infirmitatem (ierilemeq ex 
fe potefl eiicere uitem:quam uocant minorem flagellum: maiorem etiam unde 
uux nafeuntur:palmam priore littera mutata in.d .dalma a ueti flatu dida.Si/ 
militer flabellum prior flagellum pofferior.Et uins eo q> inuitetur ad uuafpan/ 
undas dida primo uidetur:& a pariendo panlema dici ex immutatis litteris: ut 
in multis :dia’ carpta palma.Ex altera parte caprea dida: parit capreolum, is 
Semiaria oe 
genus. 
Seges 
Noualis 
Profcindef 
Offnngef 
Lirar 
Offringer 
Lacuna flria 
Porca* 
Porriget. 
Occar 
Papinarqd* 
Emucidu far 
metum. 
Flagellum 
Flabellum* 
Vius palma. eft coliculus uiceus intortus ut arinnus.Is enim uites quibus teneat :& quas eri 
piat:& ad locu capiundu fe erigit:Ex quo a capiendo capriolus didus. Oe pa/ 
bulum primum ocimum:farraginem:uiriam:nouiffime (aenum fecari. Ocimu 
didu a graco uerbo ochis:quod ualet cito: Similiter quoq; ocimum a. cito. Hoc 
amplius didumorimum:q> citat aluum bubus :& ideo iis datur ut purgentur 
id eft pabuli fegetes uirides fecla: an teq generent filiquas. Contra ex iegete ubi 
fata ad mixta hordeum &C uicia Sc legumina pabuli caufa funt.Inde q> far ferro 
cafum farrago didum:aut q? primum i farraria fegete feri captum .Eo equi & 
iumenta catera uerno tempore purgantur :& (aginantur. Viria dida a uincien 
do.quod item capreolof habet:ut uitis:quibus furfum uorfum ferpit:6c ad fca/ 
pum lupini aliumue calamum ad quem hareatud (olet uinrire. Si prata irrigua 
habebis: fimulac foenum fuftuleris irrigare.Item poma qua infita erunt:ficritari 
bus aquam addi.A quo q? indigent potu:poma dida ee poflut. 
Quid inter folftitium & camculam faciundum (it: Cap.xxxii. 
Varto interuallo inter folftitium 8c caniculam plerique meffem faciut 
quod frumentum dicunt quindecim diebus efle in uaginis : quindeci 
florere :quindeci exarefceretCnm fit maturum collige .Inde arationes 
ad folum:q? eo fruduofiores funt:quo caldiore terra aratur;Cum profcindens: 
offringi oportet, i.iterare: ut frangatur gleba.Prima .n.aratoe grades gleba ex 
terra fcinduntur .Serundu lentem uicia:cicercula:eruilia:cateraq? q alu legumi 
na :alii ut gallicani quidam legaria appellant :utraqj dida a legendo :q> ea no fe 
cantur:(ed ueilendo leguntur. Vmeas ucteres iterum occare: & nouellas etiam 
tertio fi fint:etia tu gleba. 
Quiuto interuallo inter canicula & aquinodiu audunhqua fieri oportet* 
Cap.xxxiii. 
Vinto interuallo inter caniculam & aquinodium auduni oportet ftra 
d menta defecari:& aceruos coftrui:aratro offringi: frondem cadi:prata 
irrigua iterum fecari. 
Sexto interuallo ab aquinodio auduali:quid fieri oporteat ufqj ad bruma. 
Cap.xxxiiii. 
Exto interuallo ab aquinodio audunali incipere oportere fcribunt fe 
f rere:ufq? ad diem.xci.Poft bruma:nifi qua neceftana caufa coegerit 
non ferere:q? tantum interfit:ut ante brumam fata:feptimo die. qua 
a bruma feta.xl.die uix exeant.Neqi ante aquinodiu incip i oportere putant. 
Quod (i minus idonea tempeftates fint confecuta:putrefcere femina (oleat. Fa/ 
bam optime feri in uergiliarumoccafu. Vuas autem legere :& uindemiam fa/ 
cere iter aquinodium audunale 6c uergiliarum occafum.Drinde uites putare 
incipere:& propagare Sc ferere poma.Hac aliquot regiombus;ubi matunus fri 
gora fiunt :afpiora melius uerno tempor. 
Septimo interuallo inter occafum & bruma qua fieri oportet* 
Capreolus q 
Camum un 
de. 
Farrago und 
Vicia unde 
Poma unde 
Legaria 
Vuas leger Cap.xxxv* 
Eptimo interuallo mter uergiliarum occafum & brumam: hac fieri o/ 
f portere* Serere lilium; & crocum quod iam egit radicem ♦ Rofa euam 
conciditur radicitus in uirgulas palmares :& obruitur. Hac eadem po 
ftea tranffertur fabta uiuiradice.Violaria in fundo facere no efl utile: 
ideo q> necefle eft terra obruenda puluinos fiernquos irrigationes:<Sc pluuia: dC 
tempeftates abluunt:& agrum faciut minorem*Ab fauonio ufqj ad ardturi ex/ 
ortum retffce ferpillum e (eminario trafferri :quod didrum ab eo q? ferpit. Fofias 
nouas fodere.Veteres tergere* Vineas arbuftumq; putare: dum in .xv * diebus 
ante & poft brumam ut pleraque:ne facias,Nec non tum aliquid re<fte feritur; 
ut ulmi* 
Odfauo interuallo inter brumam &C fauonium:qua fieri oporteat, 
Cap *xxxyi* 
Ctauo interuallo inter brumam 6c fauonium hoc fieri oportet:de (ege 
o tibus:fiquaeft aqua:deduci*Sm ficcitatesfunt :& terra teneritudine 
habet: farrire. Vineas arbuflaque putare.Cum in agris opus fieri non 
potefhqua fub teblo poflunt tunc conficienda antelucano tepore hybemo: quse 
dixi fcripta & pofita haber in uilla oportet: maxime ut uillicus norit, 
DE lunaribus diebus* Cap. xxxyii* 
Ies lunares quoq; obfeuandi:qui quodammodo bipartiti* Quod a no 
d ua luna crefcit ad plenam: & mde rurfus ad nouam luna decrer:it quo 
adueniat ad ltermeftruum :e quo die dicitur luna effe extrema & prfa 
a quo athenis eam diem appellant epHp Kai ptap Alii quadam fa 
cienda in agris potius crefcete luna:qfenefcente. Quadam contra qua metas 
ut frumeta & caduas filuas.Ego ifta etiam inquit Agrafius :non folum in oui/ 
bus tondendis: fed in meo capillo a patre acceptum feruo: ut decrefcete luna ton 
dens caluus fiam. Agrius .Queadmodum inquit luna quadripartita'8c quid ea 
diuifio ad agros pollet/TremelliusiNunq rure audifti inquit c-dtauo lanam lu/ 
nam 8c crefcentem 8c contra fcnefcentem:& qua crefcete luna fieri oporteret: Sc 
tamen quadam melius fieri od:auo poft lanam luna: q ante. Et fiqua fenefcen/ 
te fien conueniret melius:quanto minus haberet ignis id aftrum ♦ Dixi de qua/ 
dripartita forma cultura agri. Stolo:Eft altera quidem inquit temporum diui/ 
fio coniuncta quodammodo cum (ole & luna: Quin fex partita :q? omnis fere fru 
dtus quinto denique gradu peruenit ad perfedum:ac uidet m uilla doliu ac mo 
dium .Vnde fexto prodit ad ufum.Pnmum praparandum:fecundo ferendum: 
tertio nutricandum:quarto legendum:quinto condendum:fexto promendum* 
At alia in praparando:faciendi (crobes: ac repaftmandum: aut fulcandum» 
Vt fi pomariu aut arbuftu facere uelis* At alia aranduautfodiedu:utfi (egetes 
lftituas. At qda bipalio uerteda terra:plus aut mius.alia.n .radices aguftius dif 
fudut:ut cuprefli* Alia latius ut platai ufqj eo:ut Theophraftus fcribit: atheis i 
Viuiradix ro 
fa, 
Serpiilu und 
Vineasarbu 
ftaq? putare 
Dies lunares 
Intermea/ 
ftruum* 
Decrfcente 
luna caiuuf 
tondens * 
Primum ppa 
radum* 
Radices pia/ 
tam lata* lyca?o cu erianu plataus nouella eet: radices triu & trigita egifTe,Queda 
fi bubus 6c ara tropfcid eris :& iteradu antecj feme iades.Ite praparatio fi qua 
fit i pratis :id e ut defedatur a pallio e. quod iere obferuat a piro florete: fi umgua 
funt: ut tempefliue irrigentur» 
Deftercore& fterquilinio. Cap. xxxyiii. 
Va loca in agro ftercorada uidedum: & qui & quo potiflimu genere , 
q faaas. Na difcrimina eius aliquot Stercus optimu Icnbit Caflius ee 
uolucru :prater paluftnu ac nantiu ♦ De hifce proflat colubinu : q? fit 1 
calidiffimu ac fermetare poflit terram * Id ut femen afpergi i agro oportere: non 
ut de pecore aceruatu poni»Ego arbitror proflare ex auianis turdoru ac merula/ 
rum: q> non folum ad agrum utile: fed etiam ad cibum:ita bubus & fuibus : ut 
fiat pingues ♦ Itaqa qui auiania cod ucunt: fi caueto dominus: flercus ut in fundo , 
maneat:minoris conducunt:q hi quibus id accedit.Cafiius fecundum colubi/ 
nu fcribit e (Te hominis .Tertio caprilum & ouilii 6c afimnum. Minime bonum 
cquinu : fed i fegetes.In prata em uel optimum :uel cateraru ueterinarum qua 
hordeo pafcuntur:quod multa feat herbam.Sterquilinia fecundum uiila face/ 
re oportet: ut qpaudflimis operis egeratur.In eo fi i medio robuflea aliqua ma/ 
teria fit depada: negant ferpente nafei» 
Quattuor efle genera feminum: & qua quo tempore & loco debeat feri. 
Cap. xxxi. 
Arionis aute gradus fecudus hac habet natura: ad qd tpus cuiufqj fe/ 
f minis apta fit ad ferendu ♦ Na refert i agro ad qua parte coeli quifqj lo 
cus fpedet:fic ad quod qua tepus res facillime crefcant:Nonne uide 
mus alia florere uerno tepore: alia affiuo: neq* eade audunainqua hybernor’ 
Itaqj alia feruntur: at qj inferuntur &C metuntur ante:aut poftq alia;& comple/ 
raqjuere q auduno lferuntur. Circiter folflitium inferi ficos:nec non brumalis 
diebi cerafos.Quare cu femia fere quattuor fint generu;qua trafieratur e terra 
in terra:per fe a natura:alia ex mduflria: ut faciut muiradices;qua ex arboribo 
dempta dimittunturin humum : qua inferuntur ex arboribus i arbores. De 
fingulis rebus uidendu :quoquo tepore locoqj faaas. 
Qua fint genera feminum:8c quemadmodum propagari debeant:& qui/ 
bus dC quo loco debeant feri» Cap. xL. 
Rimu feme quod e principium oriendiad duplex. Vnum quod latet 
p noflru fefum. Alteru quod apertu latet: fi funt femina in aere: ut ait 
phy ficus Anaxagoras:& fi aqua: qua lfluit i agru lferre foletiut fen/ 
bit Theophraflus. Illud qd appet ad agricolas:id uidedu diligeter. Quada.n, 
ad oriendum funt ufqjadeo parua:ut fint obfcura: ut cuprefli. No enim galbu/ 
li qui nafcuntur:id eft tanquam pila parua corrida id femen:fed his intus pri/ 
migenia femina dedit natura .Reliqua inuenit experientia coloni. Vnde prima: 
qua fine colono; priufqua fata:nata funt; Secunda:qua ex his colleda: neque 
Stercus opti 
mum quod 
Auiaria con/ 
ducunt 
Veterine 
Genera femi 
num» 
Galbuli pilse 
cuprefli 
Primigenia 
femina priufq fata mata,Prima femina uidere oportet me uetuflate fint exuda: aut ne 
fint aamixta:aut ne propter fimilitudine fint adulterina, Seme uctuflu tantum 
r ualet i quibufda rebus:ut natura comutet.Na ex femine braffica uetere fato na 
fci aiut rapa: 5C cotra ex raporu braffica. Secunda femina uidere oportet : unde 
tollas,Tempus enim idoneu quod fcnbir Theophraflus:uere &C aud:uno:& ca 
nicula exortu. Neqj ex omnibus locis ac generibus ide i ficco & macro loco & ar 
gilofo. Vere tepus idoneu quo minus habet humoris.In terra bona ac pingui: 
aud:uno:q> uere multus humor.Quam fatione quidam metiuntur fere diebus 
triginta. Tertium genus feminis quod ex arbore per furculos defertur in terram: 
fi in humum dimittitur, In quibufdam tame efl uidendum: ut eo tepore fit de/ 
platatum:quo oportet,Id fit enim :anteq germinare aut florere quid incipit: Qc 
qua de arbore tranferasmt ea deplantes : potius q defringas. Quod plantas fo/ 
lum flabilius:quo latius:ut radices facilius mittat,Ea celeriter anteq fuccus ex/ 
arefcat:in terra demittut. Demum in oleagineis feminibus arbores uidendum: 
ut fit de tenero ramo ex utraque parte aquabiliter pracifum: quas alii fdauolas: 
alii taleas appellant:ac faciunt circiter pedales. Quarum genus feminis qd tran 
fit ex arbore i alia. Videdu q ex arbore i qua trafterat :6c quo tpe: &C queadmo 
du obligetNom.piru recipit quercus:neque *n,fi malus piru . Hac fequuntur 
multi:qui arufpices audiunt multum:a quibus proditum in fingulis arboribus 
quot genera infita fint:uno id:u:tot fulmina fieri.Illud quod fulmen concepit, 
fi in pirum filuaticam infeueris:pirum quis bonam:non fore tam iucundam: q 
fi in eam:qua filueflris non fit. In quancunqj arborem inferas: fi eiufdem gene/ 
ris efl:duntaxat ut fit utraqj malus:ita inferere oportet:referentem ad fructum 
meliore genere:ut fit furculus q efl: quo ueniat arbor. Efl altera fpecies ex arbo/ 
re in arborem inferendi nuper animaduerfa in arboribus propinquis ex arbore: 
quauultbabere furculuma eam quam inferere uult: ramulum traducat & in 
eius ramo pracifo dc defiflb implicat eum locum: qui contigerit ex utraqj parte 
quod intro efl falce extenuatum: ita ex ima parte quod ccelum uifurum e A: cor 
ticem cum codice exaquatum habeat eius ramuli quem inferet cacumen. ut de/ 
ted:um fit:ad coelum curat,Poliero ano cu comprhendit: unde propagatum e: 
ab altera arbore pracidit. 
De temporibus tranfferendorum furculorum:& qua fint pofl fationem ob/ 
feruanda. Cap. xLi, 
Vo tempore quaqj tranfferas:hac in primis uidenda, Quod qua 
prius uerno tempore inferebantur .Nunc etiam folflitialnut ficus 
q? denfa materia non efl:& ideo fequitur calidiorem,A quo fit ut i 
locis frigidis ficeta fieri non poflint. Aqua recenti infito inimica. 
Tenellum enim cito facit putre.Itaque quae fit canicula figno commodiffime 
exi (limantur ea inferi. Qua autem natura minus funt mollia mas aliquod fu/ 
pra alligant; unde flilec lenta aqua: ne prius arefcat furculus q coalefcac. 
Exfemfe braf 
fica rapa. 
Deplantes 
Tale* 
Infitio. 
golflitiale 
tempus ‘ 
Ficeta. cuius furculi cortice integrum feruandu :& cu Gtexacuendu :ut no denudes me 
dullam:neextrinfecusimbres noceant:autnimius calor:argillaobliniedu : acli 
bro obiigandu. Itaque uite triduo anteq inferut:defecant:ut qui i ea nimius eft 
humor diffluat :anteq inferatur. Aut in qua ea paulo ffra q infitu e: 
incidunt: in qua humor adueticius effluere poffit.Contra i fico Sc malo pumca: 
Sc fiqua etiam horum natura aridior.Cotinuo in aliis tranflatiombus uidedu : 
ut quod trafferatunin cacumen habeat gemma:ut in ficis. De his primis quat/ 
tuor generibus feminum:quedam q> tardiora furculis potius utendum:ut i fice/ 
tis faciat.Fici enim femen naturale itus i ea fico:quam edimus:qua: fimt minu/ 
ta grana:e quibus paruis:q> enafci coliculi uix queunt.Omnia enim minuta;Sc 
arida ad crefcendum tarda;ea qua’ laxiora Sc faecundiora: ut foemina: q mas: ex 
proportione in uirgultis item.Itaqj ficus:malus punica:6c uitis:proter loemine/ 
am mollias ad crefcendum prona. Cotra palma Sc cupreffus Sc olea in crefcen/ 
do tarda Jn hoc enim humidiora:q aridiora.Quare ex terra potius in femina/ 
rio furculos de ficeto q grana ex fico expedit obruere:prater fi aliter nequeas: ut 
G quando quis tranfmare femina mittere:aut inde petere uult:tum enim per re 
(ficulam ficos quas edimus maturas perierunt :& eas cum inaruerint compli/ 
cant;ac quo uolunt mittunt:ubi obruta in feminario pariant.Genera ficorum: 
chix:ac calddia:& Iydiaafricaa.Ite catera trafmarina i italia perlata.Simili de 
caufa olea femen cum fit nucleus:quod ex eo tardius enafcebatur colis q ex co 
Gs.io potius i feminariis taleas quas diximus ferimus. 
De melica. Cap.xLii. 
N primis obferues:uel i terra nimiu aridam aut uariamtfed tempera 
i ta feme d emittas. In luger u unu fi eft natura teperata terra: feribunt 
opus effe melica fefquimodiu.Id feritur ita ut feme la&atur :quead/ 
modu fcilicet cu pabulu Sc frumentum feritur. 
De Cytifo. Cap< xLiii. 
Ytifum feritur in terra bene fubada taq feme brafficaunde differtur 
c Sc i fefquipede ponitur:aut etia de cytifo duriores uirgula deplatant: 
Sc ita pagitur inferendo. 
Quot modu ferutur faba: trit a;ordei: farris. Cap. xLiiii. 
Eruntur faba modu quattuor in iugero:tritici quinqj:hordei fex:far/ 
f ris decem♦ Sed nonullis locis paulo amplius aut minus. Si enim lo/ 
cus craflus plus:fi macer minus.Quare obferuabis:quantum i ea re/ 
gione confiietudo eff ferendi.ut tatum facias:quatum ualet regio ac genus ter/ 
ra: ut ex eodem femine aliubi cum decem redeat: aliubi cum quidecim: ut i etru 
ria loas aliquot m Italia ;in fybiritano dicunt etiam cum centefimo redire foli/ 
tum: In fyria agarada: Sc in africa:ad bizantium item ex modio nafei cetum. 
Illud quoque multum intereff in rudi terra:an in ea feras:qua quot annis ob/ 
fita fit: qua uocatur reftibilis; an in ueruado: qua iterdum requieuit. Cui 
Libro obliga 
dum 
Fici feme na 
turale 
Genera ficoiy 
Quot modii 
ferutur 
Aliubi cu ce/ 
tefimo redit. 
Refiibilis . Agrius Jn olintia quot annis reflibilia efle dicunt. Sed id aut tertio quoque an/ 
no uberiores ferant fruddus * Liamus. Agru alternis annis relinqui oportet: aut 
paulo leuionbus fatiombus:id eft qua minus fugunt terra.Dicetur inquit Agri/ 
us:de tertio gradu ;de nutnitiombus atque alimoniis eorum.Ille. Qua nata fut 
inquit:m fundo alefcunt:adulta concipiunt :pragnantia uel cu funt matura pa/ 
riunt poma aut fpica: fi talia a quo profedtu redit femen . Itaqj (i florem acerbu 
ue pirum aliudue quid decerpfensan eode loco eode ano nihil renafcitunq pra 
gnatioms diem idem bis habere non potefl.Vt em mulieres habet ad partu dies 
certos:fic arbores ac fruges. 
Sata quoto quaqj die prodeat de terra. Cap. xLy. 
Rimum plarunque e terra exit ordeum diebus fepte: nec multopoft 
p triticum. Legumina fere quatnduo aut quinque diebus: praterquam 
faba.Ea enim ferius aliquanto prodit: feges offendit. Ite miliu &C fe/ 
fima:& catera fimiliter aquis fere diebus: praterquam fiquid regio aut tepefias 
uitii attulitjquo minus ita fiat. Qua in feminano nata fi loca erunt frigidiora: 
qua molli natura funt:per brumalia tempora tegere oportet frode aut flramen 
tis . Si erunt imbres fecuti:uidendum necubi aqua confiflat: Venenum enim ge 
lu radicibus tenellis fub terra 5c fupra uirgultamec eodem tepore aque crefcut. 
Na radices audtuno aut hyeme magis fub terra q fupra alefcunt.Quo certe ter/ 
ra tepore tedla propagatur: fupra terra aere frigidiore tmgutur. Idqj ita efle do/ 
cent filiueflna: ad qua fator no acceflit. Na pnus radices q ex iis qua folent na/ 
fci crefcuntmeqj radices logius procedunt: nifi quo tepore uenit Ibi. His duplex 
caufa radie j q 6C materia alia q alia logius pronat natura ;&q> alia terra abam 
uiam facilius dat. 
Ex quibus foliis cognofci poflunt anni tepora. Cap. xLyi. 
Ropter eiufmodi res admiranda difcrimina funt. Na aliquot ex qui/ 
p bufHa foliis propter eorum uerfura :quod fit anni tepus ut dici pollit 
ut olea Sc populus alba & falix.Horu enim folia cu conuerterunt fe : 
folflitiu dicitur fuifle. Nec minus admirandu quod fit in floribus: quos uocant 
heliotropia;ab eo q foLis ortum mane fpedtant:6d eius iter ita fequuntur ad oc/ 
cafum:ut ad eum femper fpedtent. 
Quemadmodum fata funt tuenda. Cap. xLyii. 
N feminano qux furculis confita &C eorum moliora erunt natura ca/ 
i cumina j ut olea ac ficus. Ea fumma integeda binis tabellis dextra ac 
finiflra alligata.Herbaque eligenda::ea: dum tenera funt uellenda: 
pnus arida: fadlx.Etemm rixantur:ac celerius rumpuntur q fequuntur. Con/ 
traherba in pratis ad fpem foenifiaa nata:non modo non eucllenda m nutrica/ 
ru:fed etiam non calcanda. Quol&: pecus a prato ablegandum: 6c omne 
iumentum etiam hominem ; folum enim homines exitium herba 6c femita 
fundamentum. 
Nutritiones ♦ 
Vt mulieres 
habentad 
partus dies 
certos :ficar/ 
bores 
Venenu ge 
u radicibus 
tenellis 
Verfurafciio 
rum 
Heliotropia 
Ho exitiu 
herba Qua? in fpicafuntuocabula&caufazeoru, Cap, xLviii, 
N Tegetibus autem frumentum quo culmus extulit fpica: ea qua? mul t 
i tiloca non efhin ordeo & tritico tria habet continentia .Granum: glu c 
mam: aridam :& etiam primitus fpica cum oritur uaginam * Granu ( 
didtum eff intimum (olidum,Glumam qui eff folliculus eius, Arida:qua: ut a/ ( 
cus tenuis longa eminet e gluma, Proinde ut grani apex fit gluma & arida, Ari/ t 
fla & granum omnibus fere notum: gluma paucisjtaque id apud Ennium fo/ I 
lum feriptum fcio efle in euhemen uerfibus. Videtur uocabulum etymon habe/ g 
re a glubendojquod eo folliculo deglubatur granum Jtaque eode uocabulo ap/ i 
pellant fici eius quem edimus folliculum, Antia dida: q> arefeit prima granum i 
gerendo,ld enim ut gerat fpica feritur frumentum:non ut glumam aut aridam 
gerat: ut uitis feritur non ut pampinum ferat: fed. uuam, Spicam autem qua 'ru 
fiici ut acceperunt antiquitus uocant (pica a fpe uidetur nominata * Eam enim * 
quod (perant fore ferunt, Spica mutica dicitur qua: no habet anfla. ea eni quafi « 
cornua funt (picaru qua primitus cu onuntur neque plane appparet.qua fubla/ 1 
tet herba:ea uocatur uagma:ut in qua latet conditus glodius,Illud aute fuma 1 
fpica lam matura:quod ed minus q granum uocatur int :quodin firma fpica 
ad culmum dramenn fummum, item minus q aranum ed appellatur ur/ 
runcum. De frudibus matuns capiendis:& foemficio & ficilitione 
pratorum, Cap, xLvfiii. 
Vm tacuiffet nec interrogaretur de nutricatu .credens nihil defiderari: 
c dicam inquit de ir ucdibus maturis capiendis, Primum de pratis fu/ 
mis:herba cum creicere defnt: & adiibus arefcit:fubfecan falcibo de/ 
bet:8C quoad perarefeat furalis uerfari,Cum peraruit de his manipulos fien ac 
uehiad uillam.Tum de pratis dipulam radcllis eradi: atque addere foenificise 
cumulum. Quo fadto ftcilienda prata ad eft falcibus confecdanda qua: fcnificia: 
praeterierunt: ac quafi herba tuberofum reliquerunt capii. A qua fectione arbi/ 
tror di&um ficilire pratu, 
D- Melie Sc caufa huius uocabuli.quare meffis appellata: qua/ 
re ue appellatae (int, Cap, L, 
Effis proprio noie dicitur in his:quae metutunmaxfe in frumento, & 
m ab eo elfe uocabulo declinata, Frumenti tria genera funt meffioms, 
Vnu: ut in ubria ubi falce fecundu terra fucadunt dramentu:& mani/ 
pulii ut quenque fubfecuennt; ponunt in terra, Vbi multos eos fecerunt uterum 
eos perce(ent:ac de fingulis fecant. Inter fpicas Sc dramentu: fpicas conficiunt in 
orbem atque in aream mittunt.Stramenta relinquunt m fegete: unde tollatur 
in aceruum. Altero modo metunt: ut in piceno:ubi ligneum habent mcuruum 
bacillum u quo bt extremo (errula ferrea. Hac cum comprehendit fafcem fpica/ 
rum defecat: Sc flramenta flantia in fegete relinquit: ut poffea fnbfecetur, Ter/ 
tio modo metitur:ut fub urbe roma & locis plenfque;ut dramentum mediu 
multdcca fpi 
ca, 
Granu 
Gluma 
Anfta, 
Etymon a 
glubendo 
Arifla a> are 
fcit • 
Spica a fpe 
Spica mu 
tica 
Vagina 
Frit* 
Vrruncti 
Furcilis uet 
fari pratu. 
Sicilienda 
Sicilire 
Meffis 
Stramenta 
in fegete a medio mef 
fem» 
fubfecent:quod manu Gnidra fummu prehenduntia quo medio meflem didta 
puto*Infra manum dramentum quod terraharet:podea fubfecatur ♦ Contra, 
quod cum fpica dramentum haret:corbibus in aream defertur. Vbi difcedit in 
aperto loco palam a quo nominata poted ede palea» Alii dramentum a dando: 
ut dramen dictum putant» Alii a dtatu quod id fubdernatur pecori» Cum e ma/ 
tura feges metendum :cu i ea iugeru fere una opera propemodum in facili agro 
fatis efte dicatur»meffas (picas corbibus in area deferre debent» 
Area qualem ede oporteat» Ca» Li» 
Ream ede oportet f agro fublimiori loco:qua perflare podit uentus » 
a Hac ede modica pro magnitudine fegetis; potidimum rotundam 6C 
media paulo extumidam: ut fi pluerit no confidat aqua & qbreuifli/ 
mo itinere extra aream effluere podit*Omne porro breuidimu in rotudo e me/ 
dio ad extremum folida terra pauita: maxime fi ed argillofame adu perrimofa 
in rimis eius grana oblitefcant & recipiant aquam :& odia aperiant munbus 6c 
formicis.Itaq; amurca folent perfundere.Ea enim herbarum ed inimica :& for/ 
micarum & talparum uenenum*Quidam aream ut habeant folidam♦ muniut 
lapide: aut etiam faciunt pauimentum. Nonnulli etiam areas tegunt: ut in ba/ 
gienisjquodibifapeid temporis oriuntur nymbi» Vbi ea retedla :& loca calida 
prope aream faciunda umbracula:quo fecedant homines in asdu tempore me/ 
ndiano, 
In femen queadmodu fpicas fecerni oporteat:& de tritura.Cap. Lii. 
Vx feges gradidima atqj optfa fuerit :feorfu i area fecerni oportet fpi/ 
q cas:ut feme optimu habeat E (picis i area excuri grana?quod fit apd 
alios iumetis iuctis & tribulo.Id fit e tabula lapidibo aut ferro exafpe/ 
rata:quo lpofito auriga aut podere gradi trahitur iumetis iu (dis: aut difcutit ex 
fpica grana:aut ex affibus dentatis cu orbiculis quod uocat plodenu panicum. 
In eo quis fedet:ut agitet qua: trahat iumenta:ut in hifpania citeriore & aliis lo/ 
cis faciut.Apud alios exteritur grege iumentoru in a<do :& ibi agitate perticis: 
quod ungulis e fpica exteruntur grana.His tritis oportet e terra fubiacdari uallif 
aut uetilabris:cu uentus fpirat lenis*Ita fit:ut quod leuidimu ed in eo atq? ap/ 
pellatur acus euanatur foras extra area:ac fiumentu:quod ed ponderofum pu/ 
rum ueniat* 
De Stipula Cap. Liii, 
D corbem medi fedta fpicilegiu uenire oportet: aut domi legere dipu 
a lam: aut fi funt fpica: rara: & opera: caras :compa fci. Summa eni fpe 
ctada: ne in ea re fuptus frudu fuperet. 
De uindemia facienda» Cap. Liiii» 
N uinetis una cum erit matura: uindemiam ita fieri oportet: ut ui / 
i deas a quo genere uuaru & a quo locouineti incipias legere.Nam &C 
prascox & mifella quam uocant nigra multo ante coquitur: quo prior 
Palea» unde. 
Stramentu , 
Arearotuda 
Pemmofa 
Amurca tal/ 
parii uenenu 
Vmbracula. 
Tribula 
Ploflenupe/ 
nicum 
Subia (flari 
uentilabris 
Acus euami 
nat uel eua/ 
natur 
Spicileg’U 
Ne fuptus 
frudtu fupe/ 
ret♦ Miflella 
nigra. legeda*Et quae pars arbufli ac uinea: magis aprica prius debet defcendere de ui/ 
te*In uindemiatn diligentius uua n5 folum legitur ad bibendum :fed eligitur ad 
edendum.Itaq? ledtius defertur in forum uiatium: unde in dolium fanne ueniat 
eledta in fecretam corbulam:inde i ollulas addatur: di i dolia plena uinaciorum 
cotr udatur, Alia qua in pifcinam in amphoram picatam defcendat* Alia qua in 
haram in carnarium afcedat* Qu£ calcate uua erut: eorum cum folliculis 
fubuciendi fub praelum; ut fiquid reliqui habeant mulli:exprimatur in eundem 
lacum, Cum defiit fub pralo fluere: quidam circuddut extrema: di rurfus pre/ 
munt:& rurfus cum expreflum circumcifitum appellant:ac feorfum quod efl: 
feruant:quod recipit forum expreffi acinorum folliculi in dolia conficiuntur. Eo 
que aqua additur:ea uocatur Iora:quod lota acina:ac pro uino operariis datur 
hyeme * De olea legenda * Cap. Lv. 
E oliueto oleam quam manu tangere poflis :e terra ac fcalis legere o/ 
d portet potius q quatere: q? ea qua: uapulauit: iarefcit: nec dat tant um 
olei: quae manu flridta melior:ea qua* digins nudis laudabilior :q illa 
qux cum digitalibus.Duncies enim eorum quia no folum flringit baccam: fed 
etia ramos glubit:ac relinquit ad geliddium retedlos ♦ Qua manu tangi n5 po 
terunt:ita quati debent ut arundine potius q ftica feriantur,Grauior enim pia/ 
ga medicum quarit.Qui quatiet:ne aduerfam cadat:frpe enim ita pcufla o/ 
lea fecum profert de ramulo plantam: quo fadto frudtum amittunt po fleri ani: 
ut hac non minima caufa q? oliueta dicantur alternis annis non ferre frudtus aut 
non aque magnos*Olea ut uua per idem biuium cadit in uillam;alia ad dbum 
datur:alia ut eliquefcat:ac non folum corpus intus ungat: fed etiam extrinfecus 
Iraqj dominum di balneas di gymnadum inde fequitur*Hac de qua fit oleu co/ 
gen folet aceruatim:dies fingulos in tabulata uti ibi mediocriter fracefcat:ac pri 
mitus quifqj aceruus dimittitur per ferias ac uafa olearia*&trapetas quaresimo 
la olearia duro di afpero lapide*olea ledta fi nimiu diu fuerit in aceruis caldore 
fracefdt: di oleum fetidum fit*Itaque fi nequeas mature coficererin aceruis ia/ 
dlandouetilare oportet*Ex olea frudtus duplex*Oleum quod.omnibus notum: 
di amurca:cuius ualitatem:quod ignoratur a plerifq; licet uidere:ei torculis ole 
ariis fluere i agros:ac non folum denigrare terra:fed etia multitudine facere fle/ 
rile:cu is humor modicus tu ad multas res tum ad agricultura ptineat ueheme/ 
ter:q? drcum arbori radices infundi folet:maxime di oleam di ubicunq in agro 
herba nocet* 
De fbeno condendo* Cap. Lyi* 
Grius Ia dud i i uilla fedens expedio cu claui te Stolo:du frudtus in 
a uilla reieras.Ille em. Ecquid adfum*Vemo fquit ad lime,Fores ape/ 
ri primu, Foenifiafe cddutur melius fub tedlo q i aceruis:quod ita fit 
tucudius pabulum ex eo itelligitur:quod pecus utroque polito liberius efl ♦ 
De tritico condendo. Cap*Lyii. 
Forum uina/ 
rium 
Scapicufol/ 
liculis 
Lacus fub 
prelo 
Lota acina Io 
ra* 
Manu (Iri 
dta melior 
Digitalia 
Glubit* 
Grauior pia 
ga medicum 
querit 
Biuiu 
Caldore fra 
cefcit 
Ventilare Granaria 
sublimia. 
Parietes te/ 
dlorio lorica/ 
di. 
T triticu condi oportet in granaria fublimia:qus pfletur uento ab ex/ 
a ortu &feptetrionu regione. Ad qua nulla aura humida e propinqflo/ 
cis afpiret.Parietes &C folu opere tecflorio marmorato Ioncandi: fi mi/ 
t nus ex argilla mixto aggere e frumeto& amurca quod murem & uermemnon 
patitur ePe:& grana facit (olidiora &C firmiora. Quidam ipfum triticu confper/ 
gunt:cu addat arciter in, M, modios quadratem amurca,Ite alius aliud afnat; 
aut id afpergit:quod ut calcidica aut caneam cretam ac abfynthium, Ite huius 
generis alta quidam granaria habent fub terris fpeluncas:quas uocant (yros: ut 
in cappadocia aut thracia, Alii ut in hifpania citeriore puteos: ut in agro cartha/ 
ginenfi & oPienfi, Horum folu paleis fu fremunt, & curatme humor aut aer ta/ 
gere poffitmifi cu promitur ad ufum:Quo enim (pintus non peruenitabi non 
oritur curgulio, Sic conditum triticu manet ad a nuos.L. milium uero plus anos 
centum,Supra terram granana in agro quidam fublimia laciunt: ut in hirpania 
citeriore 6c apulia,Quidam qua non folum a lateribus per ienefrras: fed etiam 
fubtus a folo uentus regirare pofTit, 
De Faba de leguminibus 6c uuis condendis, Cap, Lviii,' 
Aba & legumina in uafis oleanis oblita anere per diu icolumia ferua/ 
f tur♦ Cato ait: uuam amineam minufculam 8c maiorem &C apiciam in 
ollis commodlfrime condi.Eadem in fapa & muPo recfle quas fuipe/ 
das opportuniffimas efre duracinas & amineas fcancianas,5 
De pomis condendis, Cap, Lyiiii 
Onditiua mala Prucftea cotoia (catiana fcadiana: orbiculata atqj qux 
c atea mu (lea uocabat: nuc melimela appellat. Hac omnia in loco an/ 
do & frigido (upra pofita palea (eruari recfle putat. Et ideo oporothe/ 
cas q faciut ad aquilone ut fenePras habeat:atqj ut perfletur curat, Neqj tame 
fine ioriculisme cu humorem amifferint: pertinaci ueto uieta fiat,Ideoqj m his 
cameras marmorato & parietes pauimetaqj.L,laudabiliter faaut:quo frigidius 
fit,In quo etiam quida triclinium Pernere folet caenadi ca. Etenim i quibus lu/ 
xuria coccPerinut i pinacothece faciunt:quod fpecflaculu datur ab arte cur no 
quod natura datum imitatur in uenuPate difpofita pomoru r'prefertim quid e 
cum id non fit faciendu:quod quidam fecerunt: ut roma coempta pomariis in/ 
tulerit in oporothece fPruedam couiuii caufa,In oporothece mala manere pu/ 
tat fatis commode, Alii i tubulos:ut opere marmorato, Alii fubPrata palea mei 
etiam flocds,Mala punica demiflis fuis furculis in dolio arens, Mala cotoma 
Prutea in penfilibus lunetis. Contra i fapa condita manere pira anitiana femen/ 
tina. Sorba quidam difecfta & in fole macerata:ut pira 8C (orba per (e ubicunqj 
fmt pofita in arido facile durare, Seruare rapa cofecfta in finape: nuces iugiades 
in arena iam decerpta ac matura & etiam immatura cum hareant i fua uirga: 
6c demiferis in olla fine fundo, Eamque fi conieceris in tertam :& obtens arca ra 
mum,Si extnnfecus fpiritus afiet;ea non modo ftegra eximi:fed etiam maiora 
Syri qui 
Triticu maet 
ad ano! quin 
quaginta 
Regirare 
Vuaapida i 
ollis 
Coditiua mc 
limela 
Oporothece 
Foriculis ,Vi 
eta. 
Cotonea i pe 
Glibus * q in arbore unq pependerint» 
De olea condenda» Cap» »Lx» 
Leas efui optle condi fcribit Cato orchites Sc paufeas nigras:fi fale fint 
o confricata dies quinqj: Sc cum fale excudo biduum £ in fole polita fu/ 
erint:manere idoneas folereteafde fine fale i defrutu condire* 
De amurca condenda» Cap» Lxi» 
Ecde amurcam penti agricola; tam l ollis condunt :q oleum aut uinu: 
t Eius coditio cu expreda effluxerit:quod ftatim de ea decoqtur dux 
partes:ac refrigeratum conditur in uafis* 
Depromendis frugibus tuendi caufa» Cap» Lxii 
Vnt item alix conditiones;ut ea in qua adiiciunt mudum quod ne 
f mo condit frucdus; mfi ut promat, De eo quoque uel fexto gradu ani 
maduertenda pauca,Pcimum autpropterea;q> funt tuenda: aut q> 
utenda:aut q> uendenda»Ea q> funt diffimilia inter fe:aliud alio tempore uten/ 
dum & tuendum» 
Quemadmodum frumentum fit promendum♦ Cap» Lxiii 
Vendi caura promendum id frumentum :q?curguliones exede inci/ 
C piunt * Id enim cum promptu ed in fole ponere oportet * atqj catinos 
quod eo conuenmt: ut ipfi fe necent curguliones. Sub terra qui habet 
frumentu in iis quos uocant fyros;quod aim penculo introitur recenti apertio/ 
neuta ut in quibufdam fit interclufa anima:aliquanto pod promere:q aperue/ 
ris oportet»Far quod in fpias codideris p meffem SC ad ufus abatus expedite ue 
lis;promendum hyeme;ut in pidrino pifetur ac torreatur. 
De amurca tuenda ac promenda * Cap. Lxiiii» 
Murca cum e x olea ed expreda:qui ed humor aquatilis:ac retrimen 
a tum conditum in uas fidtile: id quidam fic fdent tueri diebus quin/ 
decim: eo q> ed leuidimum ac fummum deilatum: ut trariciant i alia 
uafa. 8c hoc idem interualiis d uodecies ♦ vi * menfibus proxi mis. Item faciat cum 
id nouidime potidimum traudant cum fenefdt luna; tunc decoquunt in ahenis 
leui igni duas partes quoad regerunt» 
De uino promendo» Cap» Lxv» 
Vdum ad ufum denique promitur;quod mudum in dolium condi/ 
m tur» Vt habeamus uinum non promendum dum feruet. Neque etia 
cum procedit;ita ut fit uinum fa<dum» Si uetus bibere uelis ; qd non 
fit anteq acefcit anniculum promito ♦ Si ed uero ex eo uu*genere:quadam ma 
ture coacefcunt ante uindemiam confumi aut uenire oportet. Genera uini funt: 
in quo falerna:qux quanto plures annos condita habuerunt;tanto cum prom/ 
pta funtfrudtuofiora. 
De olea promenda. Cap. Lxyi* 
Conditio 
amurca: 
Promptum * 
Interclufa 
anima 
Retrimenti 
Vinum 2ni/ 
culupmito 
Falerna uetu 
didima» Leas albas quas codideris nouas Gc celeriter £>mas:nifi codideris: pro/ 
o pter amaritudinem refpuit palatum Jte nigras mfi prius eas (ale ma/ 
ceraris:ut libenter in os recipiantur* 
De nuce & palmula, Cap* Lxyii 
Vcem ia glandem & palmulam & ficum fabinam quato ritius pro/ 
n mas :iucundiore utareiq uetuftate ficus fit pallidior : palmula cario/ 
fior:&nux aridior* 
De uuis & malis & forbis pefilibus promendis* Cap* Lxviii, 
Enfilia ut uua mala& forbaapfa oflendunt:quando ad ufum promi 
p oporteat: q> colore mutato & contradu acinorum: fi non dempferis 
ad edendum : ad abiiciendum defcenfura fe minitantur * Sorbum 
maturum mite conditum citius promi oportet* Acerbum enim fufpenfum 
lentius efl* Quod prius domi maturitatem aflequiuult: quod i arbore nequit 
q mitefcat * 
De ferre promendo aut ad cibarium aut ad fationem aut ad uendendum* 
Cap* Lxyiui* 
EfTum fer promendum hyeme in piftrino ad torrendum:quod ad ri 
m barium expeditum effe uelis.Quod ad fationem tum promendum 
cum fegetes matura iunt ad accipiendum Jtem qua pertinent ad fa/ 
tionem fuoquoq? tempore promenda*Qua uendenda uidedum:qua quoquo 
tempore oporteat promi* Alia enim que manere non poffunt:anteq fe commu/ 
tent:ut celeriter promas ac uendas* Alia qua feruan po(Tunt:ut tum uendas:cu 
caritas efLSape enim diutius feruata non modo ufuram adiiciut:fed etiam fru 
dium duplicant fi tempore promas*Cum hac diceret:ueit libertus adutumi ad 
nos flens :5C rogat ut ignofcamus:q> (umus deteri :& ei ut i funus poflridie pro/ 
deamus*Omnes confurgimus ac fimul exclamamus:quid in funus .xqd funus t 
quid efl fedumrllle flens narrat:ne(cio quo percuffum cultello concidifie: que 
qui effet animaduertere in turba non potuiffe:fed tantummodo exaudifle uoce 
perperam fecifle*Ip(e cum patronum domum fuftuliffet: Sc pueros dimififfet: 
ut medicum requirerent ac mature adducerent*Quod potius illud adminiflraf 
fet q ad nos ueniffettaquum efle fibi ignofa*Nec fi eum feruare non potuiflet: 
quin non multo pofl animam efllaret: tamen putaret fe feriffe redde*Id non mo 
lefle ferentes defcendimus de ade: & de cafu humano magis querentes q miran 
tes id roma fidium: defcendimus omnes * 
Palmula ca/ 
nofior, 
Penfilia 
Tum uedas 
cu caritas efl 
Animamlef/ 
flare. MARCI TERENTII VARRONIS RERVM RVSTICArVM LI/ 
BERJLAD NIGRVM TIRANNIVM*RREFATIO* 
IRI MAGNI NOSTRI MAIORES NON SI 
ne caufa proponebant ruriicos romanos urbanis, 
Vtruri enim qui in uilla uiuunt lgn auiores :q qui 
in agro uerfantur in aliquo opere faaundo: fic qui i 
u oppido (ederent:c| qui rura coleret defidiofiores pu 
tabant.Itaque annu ita diuiferunt: ut nonis modo 
diebus urbanas res ufurparent: reliquis ♦ vii ♦ ut rura 
colerent. Quod dum feruauerunt inftitutum ut ru 
que funt con(ecuti:ut 6c cultura agros faecundiffi/ 
mos haberent: & ipfi ualitudme firmiores edent:ac ne grocoru urbana defide/ 
rarent gymnafia:quae nunc faris uix fingula funt:nec putat fe habere uilla:fi no 
multis uocabulis retineant grocis:quin uocentparticulari loca procoecona :pale 
iIram: apody terion: pery riilon: orny thona: peririereon: oporothecen. Igitur q<3 
nunc intra muru fere patreffamilio correpferut relidis falce & aratro: 6c manus 
mouere maluerunt m theatro ac circo:c| m fegetibus ac uinetis. Ac frumentu lo/ 
camus qui nobis aduehat ex infula cea &C chia.Itaque in qua terra cultura agri 
docuerunt pariores progenie fua:qui codiderunt urbem ubi cotra progenies eo/ 
rum propter auancia contra leges ex fegetibus fecit prata Jgnorantes non idem 
erie agricultura dc paffione. Alius eni opilio;& alius arator.Nec fi poflut i agro 
pafci armentarius non aliud ac bubulcus. Armentu enim id quod m agro natu 
non creat:fed tollit dentibus.Contra;bos domitus caufa fit:ut comodius nafca/ 
tur frumentum in fegete:& pabulu in nouali. Alia inquam ratio ac fcientia colo 
nnalia parioris.Coloni ea qua i agricultura fadu ut nafcerentur e terra. Cotra 
palloris:ea qua nata ex pecore. Quaiy iter fe cofocietas magna:propterea q pa 
bulum in fundo compafcere q uedere plerunqj magis expedit domino fundi: 6c 
riercoratio ad frudus terreflres apririima:& maxie ad id pecus appofitu ♦ Qui 
habet pradiu habere utruncp debet idifciplma &C agricultura & pecoris pafcendi 
di etia uillatica paftionis. Ex ea em quoqj frudus tolli poffunt no mediocres ex 
ornithonibus ac leporariis 8C pifcinis. E quis quonia de agricultura libru Funda/ 
nia uxori propter eius fundu feci: tibi Niger Turanni norier:qui uehemeter de/ 
ledaris pecore;propterea q te emptonete i capos macros ad mercatu adducunt 
crebro pedes:quo facilius iupribus multa pofcentibus mimrires:quod eo faali/ 
us faaa:q<3 6c lpfe pecuarias habui gradesa apulia ouianas:& reario equarias. 
Qua de re pecuaria breuiter ac fumati percurra: &C fermonibus noriris collaris 
cu his qui pecuarias habuerunt in epiro magnas:tum cum piratico bello itet de/ 
ium 6c ficilia graecia dafibus praefFem:inopiam hinc ♦ 
De origine ac dignitate rei pecuariae. Cap. i. 
Nonis dieba 
res urbanas 
Apodyterion 
Armetarius. 
Alia lemma 
coloi: alia pa 
rioris 
Compafcere 
Empturiente 
ad mercatu 
Pecuariae, 
Quiariae Vm menates difcedifTetiCoflinius mihi ignofce non dimittemus in/ 
c quit te:ante q illa tria explicaris: qua coeperas nuper dicere:cum fui/ 
mus iterpellari. Qua tria inquit MuriusrAn ea qua tria here dixilli 
mihi de padoria re.-Tnfla inquit ille qua coeperas hicdiderere:qua € {Tet origo: 
qua- dignitas:qua ars:cum petam felTum uifere uemfemus:ne medici aduetus 
nos irreptiffet.Ego uero inq dica dutaxat:quod efl hidoricon:de duabus rebus 
primu :qua accepi de origine ac dignitate. De tertia parte ubi ed de arte Scrofa 
fufcipiet: ut {emigraris padorxbus dica grace.Na is magider e Lucilii Hipri ge 
neri tui:cuius nobiles pecuaria in brutus habetur. Sed hoc ita a nobis accipietis 
iquit Scrofa: ut uos qui effis epirotia thietate remfe reminice. Hac qua (citis p / 
feratis i mediu.Nemo eru oia potefl fcire.Cu accepiffem coditione ut mea par/ 
tes effetit prima:no quo non ego pecuarias i italia habea:fed no omnes qui ha/ 
bent cithara fut ritharedi.Igitur mqua & hoies & pecus cum femper fume fit ne 
cede natura :fiue em aliquod fuit pnnripiu generandi arumaliu ut putauit Tha 
les milefius & Zeno cythxeus: fiue contra: principium horum extitit nullum: ut 
credidit Pythagoras famius &C Ari fictiles flagintes: neceffe ed humana uita ad 
fummam memoriam gradatim defcendifTe ad hanc atatem:ut fcnbit Dicear / 
chus:& fummum gradum fuirie naturale. Cu uiuerent homines ex iis reba qua 
inuiolata ultro ferret terra:ex hac uita in fecunda defcendide padoritiam e feris 
atqj agredibus:ut arboribus ac uirgultis ac decarpendo glandem arbudu mo/ 
ra poma colligerent ad ufum:fic ex animalibus cu propter eande utilitate qua 
podimt filuedria deprenderenttac cocluderent & mafuefceret* In quis primum 
non fine caufa putant oues affumptas & propter utilitate dt propter placidita / 
tem:max!me.n. quieta & aptiffima ad uita hominu.Ad cibu enilac & cafeum 
adhibitum :ad corpus ueditum& pelles attulerut. Tertio deniq? gradu a uita 
padorall ad agricultura defcenderunt. In qua ex duobus gradibus fuperioribus 
retinuerunt multa etia qua defcenderat:Ibf proceflerut loge dum annus perue/ 
niret.Etia nuc in locis multis genera pecudum feram funt aliquot ab ouibus:ut 
in phrygia:ubi greges uidentur complures:ut f famothrace caprarum quas lari 
ne rotas appellat.Sunt enim in italia circu fifcellu 6C tetricam motes multa. De 
fuibus nemini ignotu :mfi qui apros non putat fues uocari. Boues perferi etiam 
nunc funt multi in dardama & media Sc thracia* Afim in phrygia & lychaonia. 
Equi feri in hifpania exteriore regionibus aliquot .Origo quam dixi: & dignitas 
quam dicam:deantiquisilludridimusquifqj padorerat:utodeditgraca &la 
* tina lingua :& ueteres poeta qui alios uocant polyarnas: alios polymelas: alios 
polybutas:qui ipfaspecudes propter caritatem aureas habuide pelles prodide/ 
runt:ut argis Atreus qua fibi Thiedem fubduxifle queritur ;& i colchide Oeta: 
ad cuius arietis pellem profecdi regio genere dicuntur argonauta :ut in lybia ad 
hefperidasiunde aurea mala:id e fecudu antiqua cofuetudine capras £>C oues: 
quas Hercules ex africa i gracia exportauit. Ea. n* fua uoce grari appellarut ma 
Nemo oia fri 
re poted 
No oes <jha 
bet atharam 
fut citharedu 
Placiditas in 
ouibus 
Rota capra 
Polyarnas po 
lybutas. 
Aureamala, Ia, Nec multo fecus nofln ab cade uoce fed alia littera:uox eam non me fed be 
Ionare uidetur.Oues uocem efferentes:a quo poff balare dicunt:extrita littera: 
ut in multis,Quod fi apud antiquos non magna dignitatis pecus eftet: in calo 
defcnbendo affrologi no appellaffent eorum uocabulis figna:qua no modo no 
dubitarunt ponere ;led etiam ab his principibus.xu, ligna multi numerat ab an/ 
ete & tauro:cum ea praponeret Apollini & Herculi ♦ hi enim dii ea fequutur: 
fed appellantur gemini.Nec fatis putarut de duoderi fignis fextam parte obtine 
re pecudum noia: mfi adieciflent: ut quartam teneret capncornus , Praterea a 
pecuariis addiderut capram hados canes, An no item i mari terraque ab his re/ 
giombus notafa pecore i mari quod nominauerunt a capris ageum pelagus: ad 
fyriam motem taurum: i fabinis canterium montem♦ Bofphorum unum thraci/ 
um:alterum ameriumrNon ne in terris multa:ut oppidum \ gracia hippionar 
gosrDenique italia auitulis:ut fcnbit Pifo,Romanorum uero populum a pa/ 
floribus effe ortum quis no dicite quis Fauffulum nefcit pallorem fuifle nutriti/ 
umfqui Romulum &C Remum educauit: no ipfos fuifle pallores obtinebit, 
Quod parilibus potiffimum codidere urbem''Non idem q> mulda etiam nuc 
ex uetere inllituto bobus 8C ouibus dicitur,Et q? as antiquiflimum quod e fla/ 
tum:pecore ell notatum,Et q? urbs cum condita ell tauro & uacca: qui effent 
muris porta definitu, Et q> populus romanus cum lullratetur: lolitaunlibus cir 
cumaguntur uerres aries taurus,Et q? nomina multa habemus ab utroqj peco/ 
re:a maiore & a minore, Porcius ouinius caprilius:lic a maiore equitius taurus 
cognomina aflignificari: quod dicuntur ut Annii capra Stati li tauri Pomponii 
Vituli. Sic a pecudibus alu multi,Reliquum efl de fcientia pallorali:de qua ell 
dicendum:quod Scrofa nollencui hac atas defert rerum rullicarum omnium 
palmam: quo melius potell dia:cum eonuertiflent in eum ora omnes, Scrofa 
igitur inquit,EU fcientia pecoris parandi ac pafcendi:ut frudus qmaximi pof / 
Imt capiantur ex ea:a quibus ipla pecuaria nominata ell. Nam omnis pecuaria 
pecus fundamentum:ea partes habet difcretas nouem ter ternas: ut fit una de 
minoribus pecudibus,Cuius genera tria:ouis:capra:fus, Altera de maiori peco 
re:in quo funt item ad tres Ipecies natura difcreta:boues:almi:equi, Tertia ps 
ell in pecuario:qua non paratur:ut ex iis capiatur frudus: fed propter eam:aut 
ex ea fint:licut muli.canes:pallores,Horum unaquaque in fe generalis ptefom 
nium nouenas:quarum in pecore parando neceffaria quattuor. Altera in pafce 
do totidem, praterea communis;una, Ita fiunt omnium partes minimum odo/ 
ginta & una :& quidem neceflanamec parua,Primum ut bonum pares pecus 
unum fcire oportet: qua atate quamque pecudem parare habereque expediat 
Itaque in bubulo pecore minoris emitis anniculam:& qua ell fupra,x, quod a 
bima aut trima frudum lerre inapit:neque longius poli deamum anum pro/ 
cedit ,Nam prima atas omnis pecoris & extrema Herilis, E quattuor altera ps 
e cognitio forma uniufcuiufque pecudis qualis fit, Magni em lterefl; cuiufmo/ 
Balare 
. 
_ S 
e^eLl 
*taia a mtu/ 
lls' 
™ ta 
Aes P^core 
notatu 
Annii capra 
Pecuaria 
Minimum 
extrema 
i. - di quaque fit ad frudu Jtaque potius emunt boue comibus nigratibus q albis: 
capra ampla q parua:fues procero corpore capitibus ut fint paruis. Tertia pars 
efl:quo feminio quaredu. Hoc em nofe afini archadici in gracia nobilitati: i ita 
lia reatini:ufq$ eo ut mea memoria afmus uenierit feflertns milibus. Ix * & unas 
quadrigas roma confhterint quadringentis milibus.Quarta pars efl de iure im 
perando:queadmodu quaque pecudem emi oporteat ciuili iure .Quod eni al/ 
terius fuit ad ut fiat meu necefle efl aliquid intercedere. Neque in omnibns (a/ 
tis efl flipulatio aut numoru iolutiorad dominii mutatione. In emptione alias 
flipuiadu eife flati:alias e fano pecore:alias neutro. Alteras partes quattuor fut 
cum iam emeris:obferuanda.De paflione:de foetura:de nutricatu:de fanitate. 
Pafeendi primus locus qui eil:eius ratio triplex.In qua regione quanque potif/ 
fimum pafcas:& quando.E quis:ut capras in montofis potius locis q fruticibus 
q in herbidis campis. Equas contra: neque ead e loca afliua & hyberna idonea i 
omm{3US acj pafcendum.Itaque greges ouium longe abiguntur ex apulia in fam 
mrl arfliuatum: atque ad pubiicanu profitentur:ne fi infcriptu pecus pauerit le/ 
ge cenforia comittant mulieto:»: 6c a capefln dilate exiguntur in gurgures altos 
montes. Qui potiflimu quaque pecudum pafcatur habenda ratio eft.Nec folu 
q? foeno fit fatura equa :aut bos :cum fues hoc uitent quarunt glande. Sed q> 
hordeum &C faba interdii iit quibufda obnciendu:& dandu bubuslupinii:& ia 
dariis medica & cytifu. Praterea q> ante admiffura diebus triginta arietibus &C 
tauris:datur plus cibi:ut uires habeant:faminis bubus demitur: q> macefcetes 
melius concipere dicuntur.Secunda pars efl de fatura. Vnde appello fatura a 
conceptu ad partu :hi em primi pragnationis & extremi fines.Quare pnmu ui/ 
dendu de admiflione quo quaeque tepore ut ineant facere oportet. Na ut fuillo 
pecori a fauonio ad equinodiu uernu putant aptum: fic ouilo ab arduri occaiu 
ufque ad aquila* occafu.Praterea habenda ratio quando:antequa incipiat ad / 
nil^ura fjen * mares ac faminis fecretos habeant: quod fere in omnibus binis me 
fibus ante faciunt &C armentarii &C opiliones. Altera pars eil in fatura qua funt 
obferuanda: q> alia alio tepore parere folet.Equa eni uentre fert.xii.men es:uac 
ca dece:ouis & capra quinque:fus quattuor.In fatura res incredibilis efl in hif/ 
pania: fed eil uera: q» in luiitania ad oceanu in ea regione:ubi efl oppidu olifip/ 
po monte tagro: quada e uento certo tepore concipiut equa: ut hic gallina quo/ 
ue iblent.quaru oua hippenemia appellant. Sed ex his equis qui nati pulli no 
plus trienniu uiuunt. Qua nata funt matura & chorda ut pure moliter flent:ui 
dendu 6c ne obterantur.Dicuntur agni chordi qui pofl tempus nafcuntur & re/ 
manferunt i uoluis intimis:uocat chononta quo chordi appellati. Tertia res efl 
nutricatu qua obferuari oporteat u quo quot diebus matris fugat mama : & id 
quo tepore 8C ubi:5c fi paru habet ladis mater, ut fubiiciat fubalternis mama : 
qui appellantur fubrumi: id efl fub mama antiquo eni uocabulo mama rumis 
ut opinor.Fere ad quattuor menfes a mama non difiugutur agnnhadi tres:por 
Quofeminio 
Afini archa/ 
dici» 
A, , _ . 
bigutur ex 
apu ia1 am 
uu x luatu 
Macefcetes 
melius coci/ 
piunt 
Foetum 
Ea ua uetre 
fere xii me/ 
fesmacca x 
E ueto coci/ 
re 
Hippenemia 
Chordi a/ 
• 
O uot dieba 
Rumis ma/ Vrtv- 11 
ci duo:e quis quoniam puri funt ad facrificium ut imolentur olim appellati fa/ 
eres quos appellat Plautus cum ait,Quanti funt porci facres: fic boues altiles: 
ad facrificia puplica faginati dicuntur optimi. Quarta pars eft de fanitate res 
multiplex Sc neceflaria:q> morbofu pecus SC uitiolum:& quonia non ualet fepe 
magna aSiciutur calamitate.Cuius fcientia: genera duo:ut in hominem unum 
ad que ahibendi medici. Altera qua: lpfe etia pallor diliges mederi polfit ♦ Eius 
partes lunt tres,Nam animaduertendu quae cuiufquae morbi (It caufa:quaeque 
figna caularum earu fint:& quae quenque morbum curatio fequi debeat, Fere 
morborum caulae erunt :q> laborant propter zeflus: aut propter frigora: necnon 
etiam propter nimm labore;aut cotrarium nullam exerdtationem: aut li cum 
exercueris :llatim line mteruallo cibum aut potionem dederis. Signa aute funt 
ut eoru qui fine labore febrem habent adapertum humido fpiritu crebro Sc cor/ 
pore calido. Curatio autem cum hic ell haec perfunditur aqua: Sc perungitur 
oleo & uino tepefadto:& idem cibo fufhnetur:& iniicitur aliquid :ne frigus ce/ 
dat,Sitienti aqua tepida datur, Si hoc genus rebus non proficitur: demittitur 
fanguis maxime a capite. Item ad alios morbos aliae caufa SC alia figna in om/ 
ni pecore: qua Icripta oportet habere magiUrum pecoris, Relinquitur nonum 
quod dixi de numero utriufque partis comune. Nam Sc qui parat pecus.necef/ 
fe ell confhtuat numerum. Quot greges Sc quato fit paliurus:ne aut faltus de/ 
fint:aut fuperfint: Sc ideo frudlus difpereat, Praterea fcire oportet i grege quot 
faeminas habeat:quae parere poffint:quot arietes:quot utriufque generis fobo/ 
les:quot reiicule fint alienanda,In alimoniis fi fint plures nati:ut quidam fadut 
fequedum ut quofda fubducas. Qua res facere folent:ut reliqui melius crefcat. 
Vide inquit Atticus:ne te fallat:& nouena illa partes non exeant extra pecoris 
minons Sc maioris nomen,Quo padto enim erunt in mulis Sc palloribus no/ 
uena partes rubi nec admiffura nec fatura obferuaturrln canibus uideo polfe 
dici,Sed do etiam in hominibus pofle nouenarium retinere numerum:quod in 
hyberms habent in uillis mulieres :& quidam etiam in alliuis : Sc id pertinere 
putant:quo facilius ad greges pallores retineant:8c puerperiis familiam faciant 
maiorem Sc rem pecuariam frudtuofiore, Si inqua numerus non e 11: ut fit ad 
amuffim ut non efbcum dicimus mille naues iifle ad troiam :centumuirale effe 
iudicium roma.Quare demes:fi uisduas res de mulis;admilTura Sc paritura, 
Varius parituram inquit prouide: ut non aliquotiens dicatur tomx peperilTe 
mulam,Cui ego ut fuccinerem fubiicio Magonem 8C Dionyfium Icnbere mula 
SC equam cum conceperint:duodecimo menfe parere,Quare non fi hic in italia 
cum peperit mula fit portentum adfentiri omnes terras. Neque enim hirundines 
SC ciconia? qua: in omnibus terris pariunt. Non fcitis palmulas 
cariotas fynam parerennuedlas in italiam non poffe. Sed Scrofa.Si exigere ma 
uis fine mulorum foetura Sc nutricatu numerum odloginta Sc unu ell qui exple/ 
as duplice illa lacuna:qua: extra ordiaris frudtuu fpecies dux accedut magna:. 
Sacres pord 
Boues altiles 
Ca morbojs 
Fructus dif/ 
pereant 
Reiicuta* 
Nuerus ad 
amufli no e 
Mula: partus 
Cariotas Quarum una eff tonfura:q> oues & capras detondunt:aut uellunt. Altera qua; 
latius patet de lade & cafeo:quam fcriptores graci feparatim appellauerunt:ac 
fcripferunt de ea re permulta. 
De pecudibus arietibus & agnis* Cap* ii* 
Ed quoniam eos noffrum penium abfoluimusjac limitata eft pe/ 
cuana queffio: nuc rurfus uos reddite; nobis epirota de unaquaqj 
re:utuideamus:quid paff ores apergamidamaledone poti fmt ♦ 
Atticus,Qui tunc Titus Pomponius:nunc Quintus Cecilius cum 
nomine eodem, Ego opinor inquit incipiam primus:quoniam in me uideo con/ 
lccl^e OCU^os & dicam de primigenia pecuaria feris cum pecudibus. Primum di 
cis oues comprehenfas ab hominibus ac manfiiefadas:has primum oportet bo/ 
nas emere;qua ita ab atate ii neque uetula lutmeque mera agna;quod altera 
iam nondum:altera lam non poliunt dare frudium,Sed ea melior atas quam 
fequitur fpes:q ea quam mors,De forma:Ouem effe oportet corpore amplo: 
qua lana multa fit 6C molli:uillis altis & denfis toto corpore maxime circum cet 
uicem & collum: uentrem quoque ut habeat pilofum * Itaque qua id non habe/ 
rent;maiores noftri apicas appellabant* Effe oportet cruribus humilibus : cau/ 
dis obferuare ut fint in italia prolixis in fpria breuibus*In primis uidedum ut bo 
m feminis pecus habeas*Id fere ex duabus rebus poteft animaduertnex forma; 
ex progenie*Ex forma fi arietes fint fronte lana ueffiti benerin tortis cornibus p/ 
nis ad roftrum:rauis oculis lana opertis:auribus amplis; pedore & fcapulis 6C 
clunibus latis:cauda lata &C longa* Animaduertendum quoque lingua ne ni/ 
gra; aut uaria fit; q> fere qui eam habent; nigros aut uarios procreant agnos * Ex 
progenie autem animaduertitunfi agnos procreant formofosJn emptioibus iu/ 
re utimur eo:quod lex prafcripfit.In ea enim alii plura alii pauciora excipiunt ♦ 
Quidam enim precio fado in fingulas oues;ut agni chordi duo p una oue an/ 
numerentur :& fi qui uetuffate dentes abfuntritem bina pro Gngulis ut 
De reliquo antiqua fere formula utuntur:cum emptor dixit:tanti funt mii em/ 
Pt2e'& die refpondet funt:& exprompfit nummos*Emptor ffipulatur prifca for 
mula fic.Illafque oues qua de re agitunfanas rede effe:uti pecus ouiIum:quod 
rede fanum eff:extra lufeam Turdam minam:id eff uentre glabro:neque de pe 
core morbofo etiam habereque rede licere*Hac fi rede fien fpondesr' Nec cura 
fadum eff: tame grex dominum non mutauit: nifii fi eff adnumeratum * Nec 
no emptor poteff ex empto uendito illum damnare:fi non tradat:quauis no fol 
uerit nummos: ut ille emptorem fimiliiudicio:fin5 reddit precium.De alteris 
quattuor rebus deinceps dicam: depaffione : factura: nutricatu: & fanitate* 
Primum prouidendum ut totum annum rede pafcantur intus 8C foris* Stabula 
idoneo loco ut fint:ne uetofa :qua fpedet magis ad onetem:q ad mrridianum 
temp vbi ftent: fblum oportet effe eruderatum & prodiuu: ut euerri facile 
Noffrum ne 
furn abfoiiii/ 
m,^s 
Limitata 
T P Atticus 
Primigenia 
Kyr 
° 
Apica 
Lingua ne ni 
gra - 
Chordi1 
Stipulat pri/ 
fca formula 
Minari.uen 
tre glabro 
- . • i 
o u eru era poffit ac fieri puram.Non enim folum ea uligo lanam corrumpit ouium: fed 
etiam ungulas ac fcabras fieri cogit*Cum aliquot dies rteterunt:fubiicere opor/ 
tet uirgulta alia:quo mollius requiefcant:puriorefque fint:libentius em ita pa/ ' 
fcuntur.Faciendumqjfeptafecretaab aliis :quo enitentes feciudere portis: ite 
quo corpore segro .Hac magis ad uillaticos greges animaduertenda.Cotra illa 
in faitibus qua pafcuntur:& a tectis abfunt:longe portant fecum crates aut re/ 
tia:quibus cohortes in folitudine faciant:cateraqj utenfilfa. Longe enim 8t late i 
diuerfis locis pafci folent:ut multa milia abfint fape hyberna partiones ab aerti/ 
uis: Ego uero frio inq: nam mihi greges in apulia hybemaba t: qui i reatinis mo ✓ 
tibiis azrtiuabant.Cum inter hac bina loca: ut iugum continet firpiculos: fic coi/ 
les publica dirtantes partionesteaqj ibi ubi pafcuntur in eadem regione: tamen 
temporibus difhnguunt: ut artate q cum prima luce exeunt partu :propterea q 
tunc herba rofcida meridiana qua ert aridior: iucunditate praftat: Sole exorto 
puro propellunt:ut redintegrantes rurfus ad partum alacriores faciant. Circiter 
meridianos artus:dum deferuefcat:fub umbriferas rupes &C arbores patulas fu/ 
biiciunt: quoad refrigerato aere uefperrino:rurfus pafcant ad folis occafum ♦ Ita 
pafcere pecus oportet:ut aduerfo fole agat:caput enim outs molle maxime ert* 
Ab occafu paruo interuallo interpofito ad bibendum appellunt:& rurfus pafciit 
quoad cotenebrauitriterum.n .tum iucunditas in herba redintegrauit .Hac ab 
uergiliarum exortu ad aquinocrtium audtunnale maxime obferuant. Quibus i 
loas meffes facrta funtrinterert utile duplici caufa :q & caduca i pica faturantur: 
dc obtritis rtramentis <3C rtercoratione faciunt in annum fegetes meliores. Reli/ 
qua partiones hyberno ac uerno tempore hoc mutat: q pruina iam exhalatap/ 
pellunt in pabulum: dc pafcunt diem totum: ac meridiano tempore (emel agere 
potum fatis habent.Quod ad partiones attinet:hac fere funt.quod ad faturam 
qua dicam. Arietes quibus fis ufurus ad foetura:bimertri tempore ante fecerne/ 
dum.& largius pabulo explendum cum redierint ad rtabula e partu. Si hordeu 
ert datum :iiunt firmiores ad labore furtinendum.Tepus optimum ad admitte 
du:ab ar&uri occafu ad aquila occafum:q qua portea cocipiunt:fiunt uegran/ 
des atqj imbecilla.Ouispragnans ert:diebus.cl.Itaqj fit partus exitu audun/ 
nalricum aer e modice temperatus: & primitus oritur herba imbribus primori/ 
bus euocata:Quadiu admiflura fit eade aqua uti oportet: q comutatio & lana 
facit uaria: corrupit & uteru. Cu omnes coceperut :rurfus arietes fecernedi. Ita 
fadtis praegnatibus :q funt molertriablut.Neqj pati oportet miores q bimas fali 
ri: q neqj natu ex his id5eu e:necno lpfie fiut et deteriores: & n5 meliores: q tri/ 
ma aimirta:deterreta faliedo &c fifcellas eiucoaliaue qre:q alliget ad natu/ 
ra. Comodius feruatut: fi fecretas pafcut.In nutricatu cu parer coepintuniiciut i 
rtabula:eaqj habet ad ea re feclufa.Ibiqj recetia nata ad igne ppe ponut:quoad 
coualueritbiduu auttriduu retinet:du agnofcatmremagni:& pabulo fe fatu, 
rat. Deinde matres cu grege paftum prodeut;retinent agnos:qui cu redudse ac 
Vligo. 
Vtefilia* 
Inreatinis x/ 
rtiuabant* 
Deferuefcit ♦ 
Arbores patu 
ls» 
Appellut ad 
bibendum» 
Contenebra/ 
uit* 
Vegrandes* 
Bimas faliri * 
Fifcelix ad 
natura uefpemm aluntur ladte:& rurfus difcemuntur:ne nodu a matribus coculcen/ 
tur»Hoc idem faciunt mane:ante<| matres in pabulu exeant:ut agni faturi fiant 
iadte» Circiter dies decem cu pratetierunt:palos affigunt :& ad eos alligant libro 
aut qua alia re leui diflantesme toto die curfantes inter fe teneri delibent aliquid 
membrorum* Si ad matris mamam non accedet: admouere oportet:& labra a/ 
gni ungi butyro aut adipe fuilla»& olfacere labra ladte. Diebus poft paucis obii/ 
cere ls ulciam m°llltam * aut Herbam teneram: anteq exeant paftum: dc cum re 
uerterunt:Et fic nutricantur:quoad fadti funt quadnmellres Jnterea matres eo 
rum his temporibus non mulgeant:quidam qui melius omnino perpetuo: q? dc 
Iatl2B p[us ferQt: agnos plures*Cum depulfi funt a matribus agni: adhibenda 
diligentia efhne defideno fenefcant »Itaqj deliniendu in nutricatu pabuli bomta 
te dc a frigore dc allu.Ne quid laborent curandu*Cum obliuione lam ladtis non 
defiderat matrem: tum deniq? compelledum in gregem ouium»Caflrare opor/ 
tet agnum no minore quinqj mefiummeqj ante q calorefaut frigora fe exegerit» 
Quos arietes fubmittere uolunt: potiffimum eligut ex matriba ;qua gemfos pa 
rere lolent»Pleraqj fimiliter faciendum i ouibus pellitis:qua propter boitate la/ 
na no funt-Tarentina dc antiatica pellibus integunturme lana inquinetur:quo 
minus uel infici red/te poffit uellus:uel lauari ac parari» Horu prafepia ac ffabu/ 
la ut fint pura:maiorem adhibeant diligentia q hircis Jtaq? faciut lapide lirata: 
ut urina necubi in Pabulo confiflat*His quacuq; iubentur:uefcunmr:ut folia fi 
culnea dc palea uinacia :furfures obiiciuntur modiceme paru aut nimiu faturen 
tur» Vtruqj enim ad corpus aledum inimicum: At maxime amicum cytifum 8C 
tnedica»Nam dc pingues facit faallime:& generat lac»De fanitate funt multa: 
fed eafut dixijf libro magiPer pecoris (cripta habet: dc qua opus ad mededu fe/ 
cum portat»Relinquitur de numero:que faciunt alii maiore:alii minore: nulli 
enim huius moduli naturales*Illud fere oes i epiro facimus:ne mius habeamus 
i centenas oues hirtas fmgulos hoies :i pellitas capra binos» 
De capris hircis :& hadis» Cap*iii» 
Vi Collinius quonia balaffi inquit:o FauPuIenofter:accipe a me cu 
c homerico Melathio chordo de capellis:dc queadmodu oportet breui/ 
ter difce. Qui caprinum gregem conffituere uult: in eligedo animad/ 
uertat oportet»Primum atate ut eam paret:qua lam ferre frudtum poffit :dc de 
his eam potius qua diutiusmouella enim q uetus utilior» Forma uidedum: ut 
fint firma magna:corpus lene ut habeat: pilo crebro: nifi fi glabra fut. Duo eni 
gua roftra duas ut mamillas pefiles habeat:q> ha foecudiores fut:ube 
re grandiore:ut dc lac pingue habeant dc multum proportione»Hircus melior is 
&C potiffimum pilo albo ac ceruice dc collo breue :curculione longiore ♦ Melior 
fit grex: fi non e 11 ex collegis coparatus: fed ex confuetis una ♦ De feminio dico 
eadem:qua Atticus in ouibus.Hoc aliter ouium femen tardius effe quo ha fiint 
placidiores»Contra caprile mobilius effiejde quarum uelocitate in originum li/ 
Nutricatur 
p. i r- ' 
ePu 1 
Oues pellita 
Balafti 
Mamilla pe/ 
files» 
Curgulioe lo 
giore» bro Cato fcripfit h®c:In foradti fifcello capra: fer® funtjqu® feliunt e fexo pedes 
plus fexagenos .Oues enim quas pafamus;ortae funt ab ouibus feris: fic quas a/ ( 
limus a capris fens orta::a quis propter Italiam caprafia infula efl nominata.De c 
capris q? meliore femine e®qj bis pariat:ex his ponffimum mares (olent fummit 
ti admilTuris. Quidam eriam dant operam; ut ex mlula media capras habeant: 
q? ibi maximi ac pulcherrimi fieri exiflimantur hadi. De emptioe aliter dico:at/ ] 
qj fiet: q? capras fanas fanus nemo promittit: nunq enim fine febri funt Jtaqj fli , 
pulantur paucis exceptis uerbis.Ac Manilius fcnptum reliquit fic: Ilias capras 
hodie re<fte effe Qc bibere pof!e;habereq$ licet hac fpondes nerDe quibus admi/ 
randum illud: quod etiam Archelaus fcnbit :no ut reliqua animalia naribus : 
fed auribus fp ntum ducere foiere ,Pa flores curiofiores aliqui hoc dicunt,De al 
teris quattuor quod efl idem paflu hoc dico,Stabulatur pecus melius ad hyber 
nos exortus fi fpe<ftat:q> e alfiofum :id ut pienque lapide aut tefla fuflerni opor 
tet caprile:quo minus fit uligmofum ac lutulentum:Foris cum efl pernodandu 
item in eadem partem cali qua fpedant fepta fubflernimus uirgultisme oblina 
tur.Nec multo aliter tuendum hoc pecus in paflu :atqj ouilum jquod tamen ha 
bet fua quadam propria: q? potius filueflnbus deledantur (altibus:q pratis ♦ 
Studiofe enim de agreflibus frudibus pa(cuntur:atqj in locif cultis uirgulta car 
punt utaqj a carpendo capra nominata. Ob hoc in lege locationis fudi excipi fo 
let :ne colonus capra natum in fundo pafcat .Harum enim dentes inimici fatio/ 
nis:quas etiam aflrologi ita receperunt in calum;ut extra limbu duodeam fi/ 
gnorum excluferint. Sunt duo hadi & capra non longe a tauro, Quod ad fatu 
ram pertinet :defi flente audunno exigunt a grege in campos hircos in caprilia. 
Item ut in arietibus didum :qua concepit pofl quattuor menfes:reddit tempor 
uerno .In nutricatu hadi trimeflres cum fint fadi :tum fubmittuntur:& in gre 
ge incipiunt effe.Quid dicam de earum fanitate:quia nunq fut fana: nifi tame 
illud unum quadam feripta habere magiflros pecoris:quibus remediis utan/ 
tur ad morbos quofdam earum ac uulnera.Tunc corpus quod ufu uenit his: q 
fape inter fe cornibus pugnanttatqj in fpinofis locis pafcuntur. Relinquitur de 
numero: qui in gregibus minor e fi caprino q i ouilo:q? capra lafciua & qua dif 
pergunt fe*Contra oues qua fe congregant & codefent in locum unu.Itaqj in a/ 
gro gallico greges plures potius faciut q magnos: q i magnis cito exiflit peflilen 
tia :qua ad pernicie eum pducit.Satis magnu gregem effe putat circiter qumq 
geas:quibus affetin putat id :quod ufuueitGaberio equiti romao:Is enim cum 
i fuburbao mille iugeru haberet :& a caprario quodam qui adduxit capellas ad 
urbe, x, (ibi i dies fingulos dearios dar audiflet: coegit mille caprae fpai fe captu 
rum de pdio i dief fingulofdeariu mille, Tatum enf fefellit: ut breui oefamiferit 
morbo, Contra in falentinis &C in cafinati ad centenas pafcunt. De maribus 6C 
foeminis idem fere difaimen :ut alii ad denas capras fingulos parent hircos ut 
ego: alii:& ad.xy.ut Menas:nonnulli etiam ut Munus ad.xx. 
Oueforca ab 
ouiba ferif. 
Nuqcaprsefi 
ne febri. 
Aunba fpirat 
Alfiofu. 
Capra: dicfte 
acarpedo,^ 
In magnis 
gregibo pefti 
lena. 
Caprariuf. Defue* Cap.iiii* 
Ed qui fe portu poff italico prodit:ac de fuillo pecore expetit: tametfi 
( Scrofam potiffimum de ea re dicere oportere cognome eius figmficat. 
CuiTremellius .Ignorare inqt uidere;cur appeller Scrofa .Itaqj ut et 
id propter te fciant:cognofce meam gentem iuillum cognomen non habere: nec 
me effe ab eo auo ortum* Auus meus primum appellatus e Scrofa:qui qua:flor 
cum e flet Licinio Nerua: praetori in macedonia prouincia relisus :qui praeffet 
exerdtui:dum prator rediret :hofles fe arbitrati occaf onem habere uidonanm 
preffionem facere coeperunt in caffra. Auus:cum hortaretur milites ut caperent 
arma:ac exirent cotra; dixit celeriter fe illos:ut Scrofa porcos difiedurum . Idqj 
fecit.Nam eo pralio hofles ita fudit ac fugauit: ut eo nerua pte prator imperator 
fit appellatus :auus cognomen inuenerit: ut diceret Scrofa. Itaqj proauos ac fu/ 
periores de Tremelliis nemo appellatus Scrofa.Nec minus feptimus Ium dem/ 
ceps pratorius in gente noffra.Nec tamen diffugio:qui dicam qua (ciam de fuil 
lo pecore: Agri enim cultura ab initio fui fludiofus . Nec de pecore fuillo mihi 
Bc uobis magnis pecuariis :ea res necnon efl communis.Quis enim fimdu colit 
noflrum:quin fues habeat rEt qui non audient patres noflros dicere :ignauu BC 
fumptuofum effe qui fuccidiam in carnario fufpenderit potius e laniario q e do/ 
meflico fundo. Ergo qui fuum gregem uult habere idoneum:eligere oportet pri 
mum bona atate.Secundo bona forma:ea eft cum amplitudine membroru: p/ 
terq pedibus capite:unicoloris potius quaru.Cum hac eadem ut habeant uer/ 
res uidendum:tum utiqj fint ceruicibus amplis boni feminis.Sues animaduer/ 
tantur a facie Bc progenie Bc regione coeli. A facie:fi formofi fint uerres Bc Scrofa* 
A progenie:fi multos porcos panunt, A regione:fi potius ex his locis ubi nafcun/ 
tur:ampli q exiles.Parari Bc emi folent fic.Illafce fuef fanas effe habereq? rede li 
ceremoxifqj praffarimeqj de pecore morbofo effe:fpondes ne.'Quidam adiici/ 
unt perfundas effe febri Bc a furia.In paff u locus huic pecori aptus uliginofus: 
quod deledatur non folum aqua:fed etiam luto* Ita qj ob eam rem aiunt lupos: 
cum fint nadi fues: trahere ufque ad aqu i: q dentes feruorem carnis ferre ne/ 
queant* Hoc aute pecu s alitur maxime glande: deinde faba BC hordeo BC catero 
frumento:Qu£ res non modo pinguitudine faciunt:fed et carnis iucundu fapo 
re.Paffum exigunt mane m xffate Bc anteq sffus incipiat.Subigunt in umbro 
fum locum: maxime ubi aqua fit. Poff meridie rurfus leito feruor pafcut. Hvber 
no tepor no prius exigunt paffum: q pruina euanuittac colliquefada e glacies. 
Ad faeturam uerres duobus menfibus ante fecernendi.Optimum ad admiffu/ 
ram tempus a fauonio ad aquinodium uernum: ita enim contingit ut adfa/ 
te pariat* Quattuor enim menfibus eff pragnans. Et tuncparit :cum pabu/ 
lo abundat terra.Neque minores admittenda q annicula. Melius uigf/ 
ti menfes expedare :ut bima pariant. Cum coeperint:id facere dicuntur uf/ 
que ad feptimum annum.Rede admiffuras cum faciunt:prodigunt i lutuofos 
Scrofaunde* 
Qui fuccidia 
in carnario 
fufpedent e 
laniario* 
Deledat lu/ 
to* 
pruina eua/ 
nuit. 
Quattuor 
mefibus pra/ 
gnans* limites ac luflra:ut uolutentur i luto» Qua enim illorum requies rut lauatio ho ' 
minis: Cum omnes concepennt: rurfus fegregat uerres»Verres ocfto menfium i/ i 
cipit falire :permanetqj:& ut id refte facer poffit ad primum :defde id retro quo 
ad id peruemt ad lanium* H c enim conciliator fuina camis datur populo» Sus 
grace dicitur ucr olim •f)'irrHa' ab illo uerbo didtus q> diatur “fhjtip;q? eff i molare 
A fuillo »n»pecore & genere immolandi initium primum fumptum uideturjcu/ 
ius ueffigia q> initiis cereris porci immolantur ;& q> initiis pacis fcedus cumfe/ 
ritur ; porcus occiditur: 8C q> nuptiarum initio antiqui reges:ac fublimes uiri in 
etruria in coniun&ione nuptiali noua nupta & nouus maritus primum porcum 
immolant» Prifci quoque latini etiam gr ad in italia idem fadtitaffe uidentur*na 
Sc noftra mulieres maxime nutrices naturam qua faemina funt in uirgmibus ap 
pellant; porcum* Et graci effe dignum infigne nuptiarum: 
fuillum pecus donatum a natura dicunt ad epulandum rltaqj iis animam data 
pro fale;qui feruaret carnem *E quis fuccidias galli optimas 6c maximas facere 
confueuerunt,optimarum fignumrq? etiam nunc quot annis e gallia apportan/ 
tur romam perna tomacina & taniacia &C petafiones*De magnitudine galliaru 
fuccidiarum Cato fcribit his uerbis.In italia in fcrobes terna atq? quaterna milia 
aulia fucadia*Vere fus ufqj adeo pinguitudine crefcere folet:ut (e ipfa BanffuBi 
nere non poffit rneqj progredi ufq.Itaqj fiquis eas quo traiicere uelit:in ploffru 
imponit .In hifpania ulteriore in lufitama ulteriore fus cum effet occifus: Attiliuf 
hifpamenfis minime mendax & multarum rerum pentus in dodtrfa dicebat*L» 
Volumnio fenaton miffam effe offulam cum duabus coffs quam penderet*iii» 
& *xx. pondo. Eiufqj fuis a cute ad os :pedem &.iu.fuiffe; Cui ego» Non mi/ 
nus res admiranda cum mihi efiet di<fta;in arcadia fcio me efle fpedtatum fuem 
qua pra pinguitudine carnis non modo furgere no poffetffed in eius corpore fo 
rex exefo nidum feciffet;& pepenffet mures»Hoc etiam in uineta fadtum acce/ 
pi. Sus ad fbeturam qua fit fcrcunda animaduertunt fere ex primo partu :q> non 
multum in reliquis mutat*In nutncatu:qua porculatione appellabat;binis me 
fibus porcos (inunt cu matribus»Sed eos cum iam pafci po fiunt ffecernut» Porci 
qui nati hyeme: fiunt exiles propter frigora :& q> matres afpernantur propter exi 
guitatem lactis :q dentibus fauciatur.Propterea matre fcrofam fua quaque ha 
ra fuos alat oportet porcos:qua alienos afpematur; & ideo fi coturbati funt i {oe/ 
tura: fit deterius: diuifus eorum anus bifaria : q? bis parit in ano. quaternis men/ 
fibus fert uetrem: binis nutricat»Hara facere oportet circiter triu pedum altam et 
latam amplius paulo: ea altitud ine ab terra; ned um uelit exilire pragnans abor 
tet» Altitudinis modus fit rut fubulcus facile circunfpicere poffit :ne quis porcel/ 
lus amatreoppprimatur :& utfaale purgare poffit cubile »In haris offium 
effe oportet xdc limen infenus altum palmipedale: ne porci ex hara: cum ma/ 
ter prodiit : tranfiiire poflint ♦ Quotienfcunque haras fubulcus purgat: 
totiens arenam inficere oportet:aut quid item quod exficcato humore in fin> 
Volutetur in 
luto 
A fue initiu 
immoladi. 
Anima p fale 
Succidia per 
nas* 
Tomacinas 
Offula* 
Porculatio* 
Binis mefiba 
Hara gulas haras mucere debet, & eum pepererit: largiore cibatu fu (lentare quo facili/ 
:/ us lac fuppeditare poffit Jn quibus hordei circiter binas libras madefacias aqua 
dare folent :quodq? conduplicant:ut fit mane 5c uefperijfi alia qua: obiiciant no 
habuerint, Cum porci depulfi funt a mamma a quibufdam delici appellant :ne/ 
qj iam ladlantes dicuntur, qui a partu decimo die habentur puri:& ab eo appel/ 
lantur ab antiquis facrestq» tum ad facrifida idonei primum dicuntur,Itaq; apd 
Plautum m menachmis eum infanum :qui putat ut pietur in oppido epidamno 
interrogat :qti hic porci funt facres: Si fundus miniflrat dari folent uinacia ac fca 
pi ex uuis, Amiflfo nomine ladtanris:dicuntur nefrendes:ab eoq? nodum faba 
frendere poffint:id efl frangere,Porcus enim gracum nomen efl antiquum fed 
obfcuratum nunc eum uocant yiopop:In eorum potu fcrofa bis die ut bibat 
curant ladis caufa ,Parere nunc oportet porcos quot mammas habeat :Si mfus 
pariat jfrudtuariam idoneam non effe. Si plures pariat:effe portentum ,In quo 
: illud antiquiffimum fuiffe fcnbitur :q>fuslauini Aenea triginta porcos peperit 
albos ,Itaqj q? portendentfacdum trigefimum annum:ut laumenres condiderit 
oppidum alba.Huius fixis ac porcorum etiam & nunc uefligia apparent in am/ 
ne:q> fimulacra eorum ab Aenea etiam nunc in publico pofita: & corpus matris 
a facerdotibus: q> in falfura fuerit demonflratur,Nutricare octonos porcos par/ 
uulos primo poflunt:incremento fa<£to a pitis dimidia pars remoueri folet: q> nec 
mater fola potefl fufterre lacmeqj congenerati alefcendo roborari,A partu dece 
diebus proximis non producunt ex haris matrem praterq potum. Pratentis de/ 
cem diebus finunt exire paflum in propinquum uilia locum:ut crebro reditu a/ 
Iere poffint porcos,Cum creuerint :cupiunt fequimatrem paflum domicp fecer 
nunt a matribus ac feorfum pafcunt:ut defidenum ferre poffint parentisNutri/ 
ces:quod decem diebus affequuntur :fubulcus debet confuefacere omnia ut fa/ 
dant ad buccinam:Primo cum iam incluferunt :cum bucdnatum efl aperiunt: 
ut exire poffint in eum locum:ubi hordeum fufum in longitudine fit, Sic em mi 
nus difperit :quis i aceruos pofitum &C plures facilius accedutrio ad,xii,conueni 
re dicuntur:ut filueflri loco difperfi ne difpereant, Caflrantur uerres commodif/ 
fime anniculi :utiq* ne minores q femeflres :quo fadto nomen mutat :atqj e uer 
ribus dicuntur maiales,De faitate fuum unum modo exempli caufa dicam.Por 
cis ladlentibus fi fcrofa lac no potefl fuppeditare: triticum fridlu dare oportet: 
crudu enim (oluit aluu: uel hordeu obiid ex aqua quoad fiat trimeflres,De nu 
mero:in,c,fues decem uerres fatis effe putant. Quidam etia hinc demunt,Gre/ 
ges maiores inaequales habet,Sed ego modicu puto cetenarium. Aliquot maio/ 
res faciutata ut ter quinquagenos habeat.Porcorum grege alii duplicat:alii eria 
maiorem faciunt.Mmdrgrex q maiormms fiiptuofus :q comites fubulcus pau 
dores quarit Jtaqj gregis numeru paftor ad fuamutilitate coflituit :no ut quot 
uerres habeat:id em a natura fumedu* 
De Bubus & uacds* Cap.y* 
Lac fuppedi- 
tare* 
Puri facres* 
Sus.xxx.por 
cos peperit 
Salfura* 
Buccinatu* 
Maiales* 
La&eribus 
lac fuppedita 
re* Aec hic» At QuintusLucfenus fenator homo quis humanus & iocofuf 
h introiens familiaris omnium noftrorum: Sic epirota inquit y cuprre: 
& Varronem noflrum inquit Scrofam enim mane 
falutaui ;cum alius eum falutafTettalius conuitiatus eflet;qui tam fero ueniffet 
ad coftitu tum, Videbo iam uos inquit balathrones: & huc afferam meum conu 
6C flagra» Tu ueroMuri uem mihi aduocatustdum afles foluo palibuflfi poflea 
a me repetant:ut teflimonium perhibere poffis»Atticus Murio:Narrafli inquit 
eadem:qui fermones fint habiti :& quid reliqui fit:ut ad partes paratus ueni/ 
at ,Nos interea fecundum adlutn de maioribus ad texamus. In quo quidem in/ 
quit Vadtius: Mea partes: quoniam boues ibi» Quare dicam de bubulco peco/ 
re:quam acceperim fcientiam :ut fiquid quis ignorat:a me difcat*fiquis fcitmuc 
ubi labar obfeiuet» Vide quid agas mq Vadti, Nam bos in pecuaria maxima de 
bet efle audlontate:prafertim in italia qua a bubus nomen habere fit exiflima/ 
ta,Gracia enim antiquafut fcnbit Timausjtauros uocabat italos:a quoru mul 
titudme & pulchritudine a fetu uitulorum italiam dixerunt :Alii:q> e ficilia her 
cules profecutus fit eo nobilem taurum:ut diceretur italus,Hic fbcius hominum 
in ruflico opere & Caceris minifler» Ab hoc antiqui manus ita abflinere uolue/ 
runt :ut capite Unxerint: fiquis ocadiffet»Qua in re teflis attice:teflis pelopone 
fos,Nam ab hoc pecore athenis Byzefer nobilitatus agris homogiros noui inquit 
diuma maieflatem boum ab his dia pieraqj magna:ut buficon ftomrippa ftou 
XijuLoy (booonriy. Vnam quoque Bummam»Praterea Ccio hunc efTe in que po/ 
tiflimum Iuppiter fe conuertit:cum fe proflrauit per mare e fcrnice amans Eu/ 
ropam. Hunc efTe qui filios Neptuni e Menalippa feruarit: ne in flabulo infan/ 
tesgrexbou obtereret, Deniqj ex hoc putrefadlo nafci dulaffimas apes mellis 
matres:a quo eas graci bugones appellant:6C hinc Plautium locutum efTe latie* 
Cum Hirtium pratorem renunciatum romam in fenatum fcriptum habere»fed 
bono animo es: non minus fatiffaciam tibi: q qui bugoniam fcripfit, Primum in 
bubulo genere atatis gradus dicuntur quattuor»Prima uitulorum; fecunda iu/ 
uencorum:tertia boum nouellorum: quarta uetulorum»Difcernuntur in prima 
uitulus &C uitulann fecunda muencus &i iuuenca:in tertia &t quarta taurus 6C 
uacca, Qua flenlis efl uacca; taura appellatur »Quapragnans: horda. Ab eoi 
faflis diefhordicalia nominantur :q tunc horda boues immolantur»Qui grege 
armentorum emere uult obferuare debet prmum :ut fint ha pecudes atate po/ 
tius ad fr udius ferendos integra :q ia expta, Vt fint bene copofite:ut itegris me 
bris pilofis:oblonga:ampla migrantibus cornibus:latis frotibus:oculis magnis 
6>C nigris auribus: compreffis malis: fubfimi: ne gibberi: fpina leuiter remifla: ap 
tis naribus :labnsfubnigris:ceruicibus craflis ac longis a collo: corpore amplo 
demiffo bene coflato:latis humeris : bonis clumbus: codam perfufam ufque 
ad calces ;ut habeant inferiorem partem frequentibus pilis fubfcripfis: cru / 
ribus potius minoribus : redtis genibus eminulis diflantibus inter fe: pe / 
Bal athrones 
Italia a buba 
0bus ma/ 
a 
° 
Bugones» 
Bubulum ge 
nus*j 
Taura horda 
Subfimine 
gibberu Difpoliantur 
Diuaricet. 
' dibus non latis: neqj ingredientibus: qui difplodentur: nec cuius ungula diua/ 
ricent:& cuius ungues fint lenes & pares:corium attractu non afperum ac duru 
colore potiffimum nigro: deinde rubro:tertio heluo: quarto albo* Molliflimus 
enim hic:ut duriffimus primus.De mediis duoba prior q poflerior melior:utri/ 
qj pluris q nigri & albi. Neqj non praeterea ut mares feminis boni fint:quoru 6C 
forma efl fped;anda:& qui ex his orti funt:refpondeant ad parentum fpeciem: 
& praeterea quibus regionibus nati funt: refert* Boni enim generis in itaixa: pleri/ 
qj gallici ad opus.Contra nugatorii ligufli. Tranfmarmi epirotici nonfolura me. 
liores totius gracia fed etiam italia:tametfi quidam de italicis:quos propter a/ 
plitudinem pra flare dicunt:ad uidtimas faciunt:atqj ad deorum feruant fup/ 
plicia:Qui fine dubio ad res diuinas propter amplitudinis dignitatem 8i coloris 
proponendi, quod eo magis fit:q albi in italia non frequentes q qui in thratia: 
ubi alio colore pauci.Eos cum emimus domitos: fic ftipulamur Jllofce boues fa 
nos effe: noxifq? praflanrCum emimus indomitos fic.Illofce iuuencos fanos re 
dte.deq; fano pecore efle noxifqj proflari fpondes uerbofius hoc:qma 
nilii adfiones fequuntur, Lanii qui ad cultrum bouem emunt:qui ad altaria: ho 
(lio fanitatem non (olent flipulari* Pafcuntur armenta commodiffime m nemo 
ribus :ubi uirgulta & frons multa.Hyeme cum hybernant:fecundum mare.o/ 
flu abiguntur in montes frondofbs:Propter feturam hoc feruare foleo ante ad/ 
miffuram:menfem unum ne cibo &C potione fe impleant, q exiflimatur facilius 
macram concipere .Contra: tauros duobus ntenfibus ante admiffuram: herba 
& palea ac feno facio pleniores.& a feminis fecerno. Habeo tauros totide quot 
Atticus,ad matrices feptuaginta duos:unum anniculum:alterum bimu. Hoc 
fecundum aflri exortum facio: quod groci uocant lyram: fidem noflri* Tum de 
mq? tauros in gregem redigo .Mas an femina fit concepta: fignificat defcefu ta/ 
urus cum iniit:fiquidem fi mas efhin dexteriorem partem abit.fi femina in fini 
fleriorem partem:Cur.hocfiat:uos uideritis fqmt:mihiqui Ariflotelem legitis* 
Non minores oportet inire bimas:ut trima pariant:eo melius fi quadrima:.Ple/ 
raque pariunt i decimo ano:quadam etiam plures.Maxime idoneum tempuf 
ad concipiendum a delphini exortu ufqj ad dies.xl.aut paulo plus. Qua enf ita 
conceperunt: temperatiflimo anni tempore pariunt, Vacca enim menfibus dece 
funt pragnates.De quibus admirandum fcriptum inueni:exempris tefliculis:fi 
flarim admiferis: flarim conciper.Eas pafci oportet in locis uiridibus & aquofis, 
Cauere oportet me aut anguflius flent: aut fenantur: aut concurrat.Itaqj q? eas 
a flate tabani concitare folent:& befliola quadam minuta fub cauda. Alii ne co 
citentur:folent includere feptis.His fubflerni oportet frondem aliuduequid icu 
bilia:quo mollius conquiefcant. Aeflate appellandum ad aquam bis:hyeme fe/ 
mei.Cum parere coeperint:fecundum flabula pabulum feruari oportet ftegru: 
quod egredientes deguflare pofTint ifafhdiofa enim fiunt,Et prouidedum quo 
recipiunt fe frigidus locus ne fit. Algor enim eas & famis macrefcere.cogit.In ali/ 
Deoru fup/ 
plicia. 
Noxis pflari 
Matrices. 
Lyra fides. 
Tabani. 
Appellendu 
ad aquam. 
Secudu fla/ 
aulapabulu. moniis armenticium pecus Gc contuendum dadentescum matribus ne cubet: 
atteruntur enim:& eas mane adigi oportet.Et cum redierit e paftu:cum creue/ 
rint uitululeuadx matres pabulo uindi obnciendo in prasfepiis.Item his ut fere i 
omnibus flabulis lapides fufternedriaut quid itemme ungulse putrefcat. Ab x/ 
quinodio audunnali enim una pafcuntur cum matribus. Caflrarenon oportet 
ante bimum :q> difficulter fi aliter feceris fe recipiunt.Qui autem poffea caftran 
tunduri 8c futiles fiunt.Item ut in reliquis gregibus pecuariis delemus quot an/ 
nis habendus: & relicuis reiiciunds: q? locum occupant earum:qus ferr poflut 
fructus. Si qus amifit uitulum: ei oportet fupponere eos: quibus non fatis prav 
bent matres. Semedribus uitulis obuaunt furfures triticeos & farinam hordea/ 
ceam & teneram herbam :& ut bibant mane & uefperi curant. De fanitate funt 
coplura, qus (cripta de Magonis libris:armentarium meum crebro ut aliquid d 
eo legat:curo. Numerus de tauris Sc uaccis fic habendus;ut in fexaginta unus 
(it aniculus:alterbimus.Quidamhabentautmaioremaut minorem numeru 
gregum.Nam apud eum duo tauri in feptuaginta matribus funt.Numeru gre 
gum alius al um facit.Quidam centenarium modicum putat effe:ut ego. Atti/ 
cus.cxx.habet:ut Lucienus.Hax ille. 
De Afinis. Cap .vi. 
T Murius :qui dum loquitur Vaccius curriLucieo rediifTet:Ego inqt 
a de afinis potiflimum dicam :q> fum reatinus:ubi optimi & maximi fi 
unt. e quo femimo ego hic procreaui pullos:& ipfis arcadibus uendidi 
aliquotiens.Igitur afinorum gregem qui facere uult bonum:pnmum uidendu: 
ut mares foeminafq; bona state fumat:utique ut qdiutiffime frudum ferre pof 
fint:firmos:omnibuf partibus honeflos:corpore amplo:feminio bono ex his lo/ 
cis:unde optimi exeunt:quod faciunt peloponefi:cum potiflimum eos ex arca/ 
dia emebant: m italia ex agro reatino .Non enim fi murens optims fluts funt f 
ficilia & helops m rhodo:continuo hi pifccs omni mari fimiles nafcuntur. Horu 
genera duo. Vnum ferum :quos uocant onagros.In phrygia 6c Ipcaonia fut gre 
ges multi. Alterum manfuetum:ut funt m italia omnes. Ad feminationes ona/ 
grus idoneus:<j e fero fit manfuetus facile:&e manfueto ferus nunq. Quod fi/ 
miles parentum gignantur:eligendi Sc mas & fbemina cum dignitate ut fit. In 
mercando item ut csters pecudes emptionibus & traditionibus dominum mu 
tant:& de fanitate ac noxa folet cauen.Commode pafcunrur farre & furfuribus 
hordeaceis: Admittuntur ante folflitiumtut eodem tepore alternis annis pariat. 
Duodecimo em menfe conceptu femen reddunt.Prsgnates opere leuant. Ven/ 
ter enf labore nationem reddit deteriore. Marem no difiugut ab opere: q? remif/ 
Cone laboris fit deterior.In paflu eade fere obferuat:qus f equis. Secudu partu 
pullos ano n5 remouet a matre.Proximo ano nodibus patiutur efle cu his:& le 
uiter capiflris aliaue qua re habet ui dos .Tertio ano domare fcipiut ad eas res: 
ad quas eos quifqj uult habere in ufu. Relinquitur de numero :quoru greges no 
Reiiculse reii 
ciudce. 
Armentarius 
Seminio» 
Murena: flu/ 
tx f ficilia. 
Onagri. 
Semfatoes. y Deducutur 
ad molas. 
fane fiunt :nifi ei qui onera portent .Ideo q> pleriqj deducantur ad molas aut ad 
agricultura:ubi quid uehendum efhaut etiam ad arandum:ubi leuior eff terra 
ut in campania.Greges fiunt fere mercatorum:uteorumquiebrudufio aut a/ 
pulia afellis doffuariis comportant ad mare oleum aut uinumatecj frumentum 
aut quid aliud* 
De Equis & equabus* Cap*yi* 
Vcienus:Ego quocp adueniens aperiam carceres fqt:& equos emitter 
l incipiam: nec folum mares quos admiflarios habeo. ut Atticus fingu/ 
losin feminas denas:e quis foeminasqua medius Equiculus uir for/ 
tiffimus etiam patre militari iuxta ac mares habere folebat* Horum equoru 6c 
equarum greges qui habere uoluerunt:ut habent aliqui in peloponnefo 8C i apu 
lia:primum fpeftare oportet atatem quam praecipiunt.'Videamus ne fint mino 
res trims:maiores decem annorum: Aetas cognofcitur & equoru:& fere ommu 
qui ungulas indiuifas habet &C etia cornutam: <q equus triginta menfefprimum 
detes medios dicitur amittere duos fuperiores totide [feriores .Incipientes quar/ 
tum agere anu itidem eiiciunt:& totidem eliciunt proximos eorum quos amife 
runt:& incipiunt nafei quos uocant columellares quinto ano incipiente.Item eo 
dem modo amittere binos quos caninos habet :tum renafeentes eif fexto ano i/ 
pleri: Septimo omnes habere folent renatos &C completos. His maiores qui funt 
negant intelligi pofTe:praterq cum dentes funt fadti brochi:& fuperciiia cana:et 
fub ea lacuna; ex obferuatu dicunt eum equum habere anos * x vi. Forma effe o/ 
portet magnitudine media: nec uaftos nec minutos decet effe .Equas cluniba ac 
uentnbus latis .Equos ad admiffuram quos uelis habere degere oportet amplo 
corpore formofos nulla parte corporis inter fe non cogruenti; Qualis futurus fit 
equus: opilio come&ari poteff: fi caput habet n6 magnu:nec mebris cofufif: fi e 
oculis nigris maribus non angufhs: auribus applicatis: no anguffa iuba crebra 
fufea fubcrifpa fub tenuibus fetis {plicata in dexteriorem partem ceruicis :pedtuf 
latum & plenum:humeris latis:uentre modicodumbis deorfum uerfum pflis: 
fcapulis latis:fpina maxime duplici, fi minus no ex tanri:coda ampla fubcrifpa; 
cruribus redis introuerfis:potius figurata:genibufrotundif nec ma/ 
gnif ungulifdurif:toto corpore ut habeat uenaf:qua animaduerri poffint:q> hu 
lufcemodi fint;& cumeil ager:ad medendum appofitufcorpore multo.De fhr 
pe magi fi tere fb qua fint:q? genera fut multa. Ita q? ad hoc ncbilefa regicibj di/ 
cutur.In gracia theffalici eq:a terra apulriab rofea rofeam .Eq boi futuri figna 
funt:fi cu gregaliba i pabulo coteditri curredo aliaue qua re quo potior fit: fi cu 
flume traiiciedu efl:gregi [ primif pgreditunacno refpedat alios.Emptio eq/ 
na fimiliffere:ac bou &i afinorthq? eifde rebufdominiu i emptione mutat: ut m. 
Manilii adioibD fut perfcripta.Eqnu pecufpafcedu i pratifpotiffimu herba.In 
jftabulifac prafepiba arido fbeno.Cu pepererunt:ordeo adiedo bifdie dada aq. 
Horu factura initiu admiffioniffacere oportet ab aqno&io uerno ad folditium 
Afelli doffua 
rii. 
Equo^gre/ 
ges. 
Columellare! 
Canini. 
Detef brochi 
Lacua. 
Argutuqjca/ 
put. 
Iuba fubcrif/ 
pa. 
Coda fubcrif 
pa. 
Gregales. ut partuf idoneuftepore fiat .Duodecimo em menfe die decio aiunt nafd. Qua! 
pofl tepuf nafcuntur: fere uitiofa atqj inutilia exiflut.Admittere oportet; cu te/ 
pus ani uenerit;bis die mane & uefpere;Peroriga enim appellatur quifquis ad / 
mittit:eo enim adiutante equ# alligat# celerius admittunturtneqj equi fruflra 
cupiditate impulfi femen euciut. Quoad fatis (it admitti ipf# fignificant: q? fe de 
fendunt.Si fallidium fallendi efhfcyll# medium conterutcum aqua ad mellis 
craffitudinem.Tum ea re naturam equ# cum mefes ferunt:tangunt* Cotra ab 
loas equ# nares maris tangunt ;tametfi incredibile quod ufuuenit memori# ma 
dandum.Cum equus matrem ut laliret adduci non poflettcum capite obuolu/ 
to auriga adduxilfet;& coegiffet matrem mire : cum defcendeti dempfiflet ab 
oculis ;ille impetum fecit in eum:ac mordicus interfecit.Cum cocepermt equ#: 
uidendum ne aut laborent plufculu: aut ne frigidis fint locis: q> algor maxime p/ 
gnantibusobefl.Itacpin flabulis & humore prohibere oportet humum :claufa 
habere oflia ac feneflras; &C inter fingulas a pr#fepibufintenicere longorios: qui 
eas difcernant: ne inter fe pugnare poffint*Pr#gnante neqj implere cibo: neque 
efurire oportet. Alternis qui admittunt;diuturmores equos & meliores pullos fi/ 
eri dicunt:Itaqj ut reflibiles fegetes eflent exudtiores:fic quot annis qu# pr#gna 
tes fiant.In decem diebus fecudum partum cu matribo in pabulum prodigedu. 
Ne ungulas comutet flercus cauebit. Quinquemefiribus pullis fadtis cum reda 
dii funt in flabulutobnciendu farinam ordeaceam mollita cu furfuribus :& fiqd 
aliud terra natum libenter edunt. Anniculis iam fadtis dandum ordeum & fur/ 
fures ufque: quoad erunt ladlantes.Neqj pnus biemoconfedto a ladle remoue/ 
dum.Eofqj cum flent cum matribus: interdum tradiadum: ne cu fint difiundti 
exterreantur .Eadem qj ca ibi frenos fufpendedumjut oculi confuefcant &C uider 
eoru faciem: dt e motu audire crepitus:Cum iam ad manus accedere confuerit 
interdum fponere his puerum bis aut ter pronuanterdu in uentrem:poflea iam 
fedenteihoc facere cu iit trimus; tu enim maxime crefcere; 6c lacertofu fieri. Sut 
qui dicant pofl anu dC fex mefes equulum domari polle. Sed melius pofl trimu 
a quo tempore farrago dari folet. H#c enim purgatio maxime neceffaria equio 
pecori :q> diebus decem facere oportet:nec pati ullu cibum aiiu guflare. Ab un/ 
decimo die ufqj ad decimuquartum dandu hordeu :quotidie adiiciendo minu/ 
tatim.Quod quarto die feceris.In eo dece diebus proximis manedu. Ab eo tepo 
re mediocriter exercendu:& cu fudauerit oleo pugendum.Si frigus erit :i equi/ 
Ii faciendus ignis.Equis q> alii lunt idonei ad rem militarem:alu ad uedlura: a/ 
liiadadmifTura :aliiadcurfura:aliiadpr#da:nonite funt fpedandi atqj habe 
di.Itaqj peritus belli aliofeligit;atq? alit ac docet. Aliter quadngarius ac defultor 
Neq? iae qui uedtorios facere uult:ad ephippium aut ad pr#da:q ut ad re mili/ 
tare: q? ibi habere ad caflra uolunt acies. Sic cotra in uiis habere malunt piari/ 
dos:propter quod difcrimen maxie inflitutum ut caflrentur equi.Deptis eni te 
fliculis fiunt quietiores;& ideo q? femine carent.Ii canteni appellantur:ut i fui/ 
Peroriga. 
Faftidium fa 
[lenc|u 
e 
j^n rlos{n 
re 
n l i 
K 
exu 10reSt 
Frenos fufpe 
dendum. 
Farrago. 
Minutatim * 
Deluitor» 
Veftortietj 
Cantem* Capi, 
bus maiales: in gallis gallinaceis capi.De medicinis uel plurima funt in equis & 
figna morborum & genera curationu: qua1 paflore (cripta habere oportet. Itaqj 
ab hoc in gracia potiffimum medici pecorii appellati. 
De Mulis & hinulis. Cap. vix ♦ 
Vm hac loquerentur :uenit a Menate libertus :qui dicit liba abfoluta 
c effe:& rem diuinam parata: fi uellet: uemrent illuc: & lpfi pro fe facri/ 
ficarent:Ego uero inq :uos ire non patiar:anteq mihi reddideritis ter/ 
tium adtum:de mulis:de canibus:de paflonbus.Breuis oro de ifhs inquit Mu 
rius ♦ Nam multi & item bigeneris atq* mfititii non fuopte genere ab radicibus. 
Ex equa enim Sc afino fit mulus.Contra ex equo & afina hmuluf, Vterqj eoru 
ad ufum utilis:partus frudtus uenter. Pullum afimnum a partu recentem (ubu/ 
ciunt equa::cuius ladte ampliores fiunt:q> id lac q afininum ac omnia alia dicut 
efl e melius, Pratcrea educant eum paleis faeno ordeo. Matri fuppofiridae quoqj 
inflruunt: quo equa ad minihenum ladtis cibum pullo prabere poffit. Hic ita 
edudtus a bimo potefl admitti. Neq? enf afpernatur propter cdfuetudine equi/ 
nam :Huc minore fi admiferis & ipfe ritius fenefcit:& qua ex eo concipiuntur 
fiunt deteriora.Qui non habet eum afinum:quem fuppofuerunt equa:8c afinu 
admiffanum habere uolunt.de afims queqj ampiifTimum Sc formofiffimu que 
poliunt eligunt, qqj feminionatusfitbono:arcadicoutantiquidicebat:ut nos 
experti fumus reatino:ubi tricenis ac quadnngentis milibus admifiarii aliquot 
uenierunt. Quos emimus item ut equos: ftipulamurqj in emendo:ac facimus i 
accipiendo idem quod dictum efl in equis. Hos pafcimus praripue fceno atque 
ordeo :& id ante admiffuram largius farimus: ut cibis fuffundamus uires ad toe 
turam eo tepore:quo equof adducentes.Idemque ut ineat equas perorigas cura 
mus .Cum pepent equa:mulum aut mula nutricantes educamus. Hi fi in palu 
Eribus locis 6c uliginofis nati habent ungulas molles. Iidem fi exadti funt a linio 
tempore in motes:quod fit in agro reatino:duriffimis ungulis fiut.In grege mu 
loru parando;fped;anda atas & forma. Alterum ut uedluns labore fufferrepof/ 
fit:alterum ut oculis afpedtum delegare queat. His em binis comundtis cfa ue/ 
hicula in uiis ducuntur.Hac me reatino audi ore probares mihi inqtmifi tu ipfe 
domi equarum greges haberes:ac mulorum greges uendidifles, Hinulus q ap/ 
pellatur :ex equo 6c afina:minor q mulus corpore:pieruq; rubicundior:aunbuf 
ut equinis lubam & cauda fimilem afini .Item in uetre efl ut equus duodecim 
mefes .Hofce item ut equulos &C educunt & alunt :&atatem eorum ex dentiba 
congnofcunt: 
De Canibus. Cap. vii. 
Elinquitur fquit Atticus :de quadrupedibus quod ad canes attiet:ma 
r xime ad nos:qui pecus pafcimus lanare. Canis enim ita cuflos e peco 
ris. Ouis:q> eo comitetur: indiget ad fe defendendum. In quo genere 
funt maxie oues:deinde capra, Has enim lupus captare (olet :cui opponimus 
Bigeneris. 
Mulufhinu/ 
luf. 
Mater fuppo 
fitiua. 
Seminio ar/ 
cadico. 
Cibif fuffun/ 
damufuiref. 
Hinuluf. 
Equulof. canes defenfores Jn fuillo pecore tamen funt:qua uendicent fiies:uerres:maia/ 
ies:fcrofa.prope enim hac apris qui in filius fape detibus canes occiderut.Quid 
dicam de pecore maiore reum fciam muloru grege cu pafceretuneoque ueniffet 
lupus:ultro mulos circufluxiffe Sc ungulifeadedo eum tauros foler 
diuerfos affiftere clunibus cotinuatos Sc cormbuf facile propulfare lupofr'Quare 
de caibus quoniam genera duo, Vnu uenaticum:& pertfet ad feras ac filueftres* 
Alterum quod cuflodia caufa paratur :& pertinet; ad paftorem.Dica de eo ad 
formam artis difpofitam in noue partes , Primu idonea atate paradi: q catuli SC 
uetuli neque fibi neque ouibus funt prafidio :&feris befliifnonunq prada, Fa/ 
de debet effe formofi:magnitudine ampla:oculis nigrantibus aut rauis:& nari/ 
bus congruentibus: labrif fubnigris aut rubicudismeqj refimis fuperioribus ;ne/ 
qj pendulis fubtus meto fuppreffo :&ex eo enatis dentibus duobuf dextra Sc fini 
flra paulo eminus fuperioribus dire&is potius qbrochis:acutos quos habeant 
labro tedtos: capitibus Sc auriculis magnis ac flaccis: craflis ceruicibus ac collo j i 
ternodiis articulorum longis:cruribus redis :ac potius uariis q uaciis : pedibus 
magnis altis qui ingredienti ei difplodantur: digitis difdetis: unguibuf duris ac 
curuis: talo nec ut corneo nec nimium duro: fed ut fermentato ac molli: a {emi/ 
nibus fummis corpore fuppreffo. Spina neqj eminulamequecurua:cauda craf/ 
fa:latratu graunhyatu magno:colore potiffimum albo :q in tenebris fpecie leo/ 
nma. foeminas uolunt efTe mammofas aqualibus papillis.Item uiden/ 
dum ut boni feminis fint:Itaq? a regionibus appellantur lacoes epirotid falama/ 
tini. Videndum ne a uenatonbus aut laniis canes emas. Alteri q ad pecus feque 
dum inertes:Alteri (i uiderint leporem aut ceruum:eum potius q oues fequent. 
Quare aut a paftonbus empta melior:qua oues fequi confueuit:aut fine ulla co 
fuetudine qua fuerit .Canis enim facilius quid affuefcit.Eaque firmior confue/ 
tudo qua fit ad paflores .q qua ad pecudes.Publius Aufidius Pontianus Ami/ 
terninus :cum greges ouium emittet in umbria ultima:quibus gregibus fine pa 
{foribus canes acceffiffent:paflores ut deduxerunt in metapontinos faltus Sc he/ 
raclea emporium: inde cum domum redifTent:qui ad locum deduxerant:e de 
fiderio hominum diebus paucis poflea canes fua fponte :cum dierum multoru 
uia intereffet:fibi ex agris cibaria prabuerut:atque in umbriam ad paflores re/ 
dierunt.Neque eorum quifq fecerat:quod i agricultura Saferna pracepit: Qui 
uellet fe a cane fe&ari:uti ranam obiidat cod:am. Magni intereff ex femine effe 
canef eodem: q cognati maxime inter fe funt prafidio .Sed q quarum de empti 
one fit alteriuf :cum a priore domino fecundo traditum efl.De fanitate Sc noxa 
ftipulationef fiunt eade qua in pecore :nifi q hoc utiliter exceptu efl. Alii preciu 
faciut in fingula capita canu, Alii ut catuli fequant matre. Alii ut bini catuli uni/ 
us canifnumeru obtineat:ut folent bini agm ouis.Pleriqj ut accedat canes q co/ 
fueuerut effe una,Cibatus canis pprior hois q ouis.Pafcitur em e culina Sc offi/ 
bus no herbis aut frode:Diligeter ut habeat abaria prouidedu.Fames enim hof 
r . 
‘? .u 1 ue 
u.. - 
'k'/CU 1 raui * 
*UCIbro j11 
interrJ° 11 , 
artlcu-?rumr 
„otlulruani* 
uacu * 
hacoefcaef 
Qui.uelit fe 
a cae factari* 
Qbatuf cais ad quaredum cibum ducet G no dabitur: & a pecore abducet* Si no prabebitur 
nifi ut qda putat & illuc peruenerint:prouerbiu attollut anriquu: uei etiam ut 
aperiat de Admone atque in dominu afferat detes. Nec no ita panem ordeaceu 
dadu: ut no potiuf eu i lade def ftritu: q ei cofueti cibc uti a pecore no cito defi 
fcut* Morticina ouis no patiutur uefci carne: ne dudi fapore mmf fe ab ff feat. 
Dat etiam hif ex offibuf & ea ipfa offa cotufa:detes enim facit firmioref& of ma 
gifpatulum. Propterea q uehementiuf mala: deducuntur; acriore fq5 fiuntppter 
medullarum faporem* Cibum capereconfuefcut interdiu;ubi pafcutur*uefperi: 
ubi ffabulantur*Faetura principium admittendi faciunt uerifprincipio:tum eni 
dicunturcatulire.l.offedere fe uellemaritari* Qua:cum admiffa:pariuntcirci/ 
ter folflitio rpragnantes enim folent effe ternos mefesJn factura dandum poti/ 
us ordeaqeos q triticeos panes:magis enim eo aluntur:& ladis prabent maiore 
facultatem *In nutricatu fecundum partum fi plures funt :ffatim eligere opor/ 
tet quos habere uelis:reliquos abucere *Quapauciffimos reliques :tam optimi i 
aledo fiunt propter lactis copia:Subffernitur eis acus aut quid aliud :q meliore 
cubiculo facilius educuntur*Catuli uiginti diebus uidere incipiunt. Duob:> men 
fibus primis a partu non difiunguntur a matre :fed minutatim defuefiunt.Edu 
eunt eos plurefin unum locum 8c iritant ad pugnandum quo fiant acriores:ne/ 
cp defatigari patiuntur quo fiant fegniores*Confuefaciunt quoqj ut alligari pri/ 
mum poffint leuibus numellis :quas fi abrodere conatur:ne id cofuefcat facere 
uerbenbufeos deterrere folent *Plunbus diebus cubilia ffernenda fronde aut pa 
bulo duabus de caufis:ut ne oblinantur :aut perfrigeicant.Quidam eos caffrat 
q eo minus putant relinquere gregem*Quidam no faciut:q eos credut minus 
acres fieri* Quida nuciba gracis in aqua tritis perungut aures & inter digitos :q 
mufea & ricini publice foleant (fi hoc unguine no fis ufusjea exulcerare* Ne uul 
nerentur a beffiis: fponutur his collaria: qua uocantur meliu:id eff cfgulu circu 
collu ex corio firmo cu clauiba capitatis: qua itra capita f fuitur pellis moliif; ne 
noceat collo duricia ferri, Quod fi lupus aliufue quis his uulneratus eff;reliquos 
quoqj canes facit:qui id non habent:ut fintin tuto*Numerus canu pro pecoris 
multitudine folet parari Fere modicu effe putat; ut finguli feauantur fingulos 
opiliones de quo numero alius aliu modu coffituit*Quod fi funt regioes ubi be 
ftia fint multa:debent plures effe*quod accidit iis:qui per calles filueffres login 
quos folet comitari i affiua ac hyberna* Villatico uero gregi i fudu fatis effe du/ 
os ;& id mare & faeminaJta eni fut affiduiores:qcu altero idem fit acrior ;& fi 
alter indefineter ager e:ne fine cane grex fit*Cu circufpiceret neqd ptenffet: hoc 
filetiu inqua uocabulu ad partefi De Paffonbus*Cap*yiii* 
r Eliquu *n* i hoc adtu quot dC quod genus fint habedi paffores* Cofli/ 
nius ad maiores pecudes atate fupiores ad minores et pueros:ut utro 
qj horu firmiores q i colliba uerfent :q eos q quotidie i uilla quotidie i fudo rede 
ant» Itacj i faltiba licet; uider iuuetute & ea fer armata:cri f fudxs no mo pueri 
Morticina o/ 
uis* 
Catulire* 
Dadu ordea/ 
ceofpane 
Minutatim 
deiuefiunt* 
Numella* 
Ricini* 
Melium coi/ 
laria* 
Affiduioref 
indefinenter* fed etiam puellae pafcant: Qui pafcuntteos cogere oportet in paflione diemtou 
pafcere commumter.Contra pemodtare ad fuum quenque gregem» Efle omnes 
fub uno magidro pecoris eum efle maiorem natu potius q alios :& peritiorem q 
reliquos» Quod is qui atate dc fcientia praffat: animo aquiore reliqui parent» 
Ita tamen oportet atate praflare:ut ne propter fenedtute minus fuffinere poflit 
labores»Neque enim fenes neque pueri collium difficultatem aut montium ar/ 
duitatem atque afperitatem facile ferunt:quod patieduiu illis qui greges fequu 
r ■ r i * r i i S &i 
tur: pralertim armentiaos ac caprinos: qbus rupes ac filua ad pabulandum cor 
di»Forma hominum fmt firma ac uelocesjmobilef expeditif mebrif 
qui non fotum pecus fequi poflint: fed etiam a beffiis ac pradonibus defen/ 
dere:qui onera extollere in iumeta poflint i qui excurrere qui iaculari»No ofs ap 
ta natiotq? neq? bafculus neque turdulus idoneflgalli apofiti fed maxie ad lume 
ta»In emptionibus dominiu legitimu fex fere res perficiunt :fi harcditatem mfla 
adiit:fi ut debuit mancipio ab eo accepit a quo lure ciuili potuit:aut fi i lure cui 
cefiit potuit credere:& id ubi oportuit ibi aut ufucepit:aut fi e prada fub corona 
emit» Tum ne cum in bonis fedtione ne cuius publice uenit, In aut emptioe 
folet accedere peculium:aut fi excipiet flipulatiointercedere fanu eum efle fur/ 
tis noxiifque folutum» Aut fi mancipio non detur dupla promitti:aut fi ita pacti 
fimplam.Cibus eorum debet efle mterdiu feparatim uniufcuiufqj gregis» Vefp/ 
tinus in ccena qui fit fub uno magiflro communis .Magiflrum prouidere opor/ 
tet:ut omnia lflrumenta fequantur :qua pecori & paffonbo opus fint: maxime 
ad uidtum hominum 8c ad medicina pecudu» Ad quam rem habent iumeta dof 
fiiaria domini: alii equas: alu pro his quid aliud: quod onus doflo ferre poflit» 
Quod ad facturam humanam pertinet paflorum:qui i fundo perpetuo manet: 
facile eff: q? habeant conferuam i uilla: nec hac uenus pafforaiis logius qd qua/ 
nt.Qui aut funt in faltibus 6>C filueflnbus locis pafcunt:& non uilla fed cafis re 
pentinos imbres uitant:his mulieres adiungere:qua fequantur greges:ac aba/ 
tia pafloribus expediant:eofqj afliduiores faciant:utile arbitrati multi» Sed eas 
mulieres firmas efle oportet:non turpes qua in opere multis regicmbus non ce/ 
dant uiris: ut in lllirico paflim uidere licet» Qua uel pafcere pecus uel ad io / 
cum afferre ligna ac cibum conquarere uel ad cafas inffrumentum feruare pof/ 
fint »De nutricatu hoc dico:eafdem fere 3c nutrices &C matres» Simul afpicit ad 
me:& ut te audio dicere inquit:cum in lyburniam uenifles:te uidifle matreffa 
has eorum afferre ligna:6i fimul pueros quos alerent:alias fmgulos:alias binof: 
qua oflend un t foetas noflras: qua in conopeis iacent: dies aliquot efle leni muci" 
das & contemnendas♦ Cui ego. Certe inq»Nam iri tHyrico hoc amplius:pragna 
te fape cum uext pariendi tepus: non longe ab opere difcedere: ibique enixa pue 
rum referre:quem non peperiffe: fed inuenifle putes»Necnon etiam hoc: quas 
uirgines ibi appellant: nonnunq annorum uiginti: quibus mos eorum non dene 
gauit ante nuptias;ut fuccumberent quibus uellent: dc incomitatis ut uagari 
af/ 
j 
vjregesarme 
6 
Sedlio 
Iumenta dof 
fuaria 
Onus doflo 
i cono / 
Dels iac£c 
Enixa redit 
adopus liceret :& filios haberet e qbus uellet, Qua* ad ualitudine ptinent hofum ac pe 
coris:6c fine medico curari pofTinnmagirtru (cripta oportet habere ,Is,n* fine lit 
teris idoneus no e:q> rones dominicas pecuarias coficere necquicq re<rte potert*. 
De numero paftoru alii angurtius:alu laxius co rtituere folet, Ego in octogenas 
, hirtas oues fingulos partores coftitui: Atticus i centenas,Greges ouium:fed ma 
gnos quos miliarios faciunt quidam: facilius de fumma hominu detrahere pof 
funnq de minoriba:ut fut Attia.Tremeliius, Septfgenam em' mei ut opinor:tu 
odtingenarios habuirti♦ Nec tame no ut nos arietu dedmam parte♦ Ad equarii 
grege qmquagenariu bini homines rutiqj uterque horu ut fecu habeat equas do 
mitas fingulas in his regionibus :in quibus rtabulari folet* Equas abigere; ut in 
apulia & in lucanis accidit fape* 
Delacrte:cafeo:lana* Cap: vini. 
Vonia promiffa abfoluimus:eamus fqt* Sed inq qd adieceritisf De 
q extraordiario pecudu fructu pnrdiCtu e:de ladte i eo & tofura lanx* 
Ert em lac oium reru quas cibali caufa cupimus liquetiu maxime ali/ 
bile:& id ouilu lde caprinu > Quod at maxime perpurget e equinu :tu afininu s 
deinde bubulu:tu caprmu.Sed funt difcrfmina qua:da;& a partionibus: <3£ 
a pecudu natura:& mulcrtu. A partionibus: q? fit ab hordeo & rtipuia & oio ari/ 
do 8C firmo cibo pecude pafla: Ad ppurgandu ea qua: uiridi pafcuo magis fluffe 
ex herba qua: ipfa fupta ppurgare corpora nortra folet* A pecudu natura : q? lac 
melius e a ualetibus 8c ab aliis:qus nodum ueteres funt:q fi. e cotra. A mulgen 
do atque ortu optimum ert id: quod neqj enim longe abert a mulfo: neqj a par/ 
tu cotinuo e fumptum*Ex hoc ladle cafei qui fiunt maximi abi funt bubuli: dc 
qui difficillime tranfeant fumpti. Secudo ouili minimi abi:& qui facillime deii/ 
ciatur caprini*Et etiam ert difaimen; utrum cafei molles ac recentes fint:an ari/ 
di & ueteres*Cum molles fint alibiles magis in corpore non refides:ueteres& ari 
di contra*Cafeum facere inapiunt a uergiliis uernis exortis ad xrtiuas uergiliaf* 
Mulgent uere ad cafeum faciundum mane:aliis temporibus meridianis horis : 
tametfi propter loca 8c pabulum difpanle no ufqjquaq; idem fitXadtis duos co 
gios addunt coagulum magnitudine olea: ut coeat:quod melius leporinu 6C adi 
num q agninum . Alii pro coagulo add unt de £a ramo lac: SC acetum afpergilt* 
Ite alus aliquot reba:qd graa appellat alii opon alii draconon.No negari fq io 
apud diuae Rumise facellu a partonba fata ficu * Ibfn* folet facrificare ladle p ufo 
& p lacrtetiba*Mamx*n*rumis fme ruminare:ut ante dicebat:a rumi:& lde fub 
rumi dicutur agni ladtetes a ladle.Qjuf afpergi folet fales:melior e fortilis q ma/ 
rinus*De tonfura ouiu pri&SU afaduerto anteq 'napi a faceremu fcabie &C ulcera 
habeat:ut fi opus e ante curentur:qtcdeantur,Tofura’ tepus inter aquinocriu 
uernu & folrtitiu cum fudare iceperint oues:a quo fudore reces lana tonfa fucci/ 
da eff appellata,Tonfas recentes eodem die perungunt uino & oleo: no nemo 
adiundta cara alba 6c adipe fuillo*Et fi ea tedta folet ee qua pelle habuit itecla: 
Greges mili- 
arii 
Lac alibile 
A muldtu 
Molles cafei 
alibiles 
Pabulu dif/ 
parile* 
Coagulum 
Rumia 
Subrumila 
crtentes 
Succida a fu 
dore eam intrinfecus eade re perungunt: 8c tegunt rurfus. Si qua f tofura plaga acce/ 
pit;eu loeu adlinut pice liquida* Oues hirtas tondet circiter ordeacea meflem: i 
alus loas fcemficia* Quida has i anno bis tondet: ut in hifpania citeriore: ac fe/ 
meftres faaut tonfurasrduplice impendut operam :q fic plus putat fieri lana : 
quo nomine quida bis fecat prata *Diligetiores tegeticulis fubieclis oues tonde/ j 
re folentme q floa intereant*Dies ad ea re fumutur fereni:& iis id faaunt fere a 
quarta ad deama horam. Cu fole callidiore tonfa &C fudore eius lana fit mollior 
6c ponderofior & colore meliore,Quam deptam 5C conglobata alii uellera : alii 
uelumia appellant* Ex quoru uocabuloanimaduerti licet :pnus lanam uulfura 
q tonfuram muenta*Qui etiam nunc uellunt:ante triduo ieiunas habent:q la/ 
guida minus agre radices lana retinent*Omnino tonfores in Italia primu uenif 
fe ex fialia dicunt * P*R * conf* an. cccc * luii * ut fcnptu in pu blico ardea i litteris ex/ 
tat: eo (que adduxifle Publium Ticimu Mena. Oli tofores no fuifle affignificat 
antiquoru flatua:q? pleraque habent capillu & barbam magna. Sufcipit Coffi 
nius* Vt frudtu ouis e lana ad ueflimentu: iic capra pilos adminiftrat ad ufu na 
uticu& ad bellica tormenta & fabrilia uafa. Neque non quafda nationes haru 
pellibus funt ueflita :ut in gatulia 8C fardmia*Cuius ufum apud antiquos quo/ 
que gracos fui (Te apparet: q in tragoediis fenes ab hac pelle uocatur diphtheria: 
6c in comoedus qui in rufiico opere morantur: ut apud Ceciliu in hypobolymao 
habet adolefcens:apud Terentiu ineautontimorumenon fenes tondent*Quod 
magnis uiilis funt in magna parte phrygia:unde ciliaa & catera eius generis fo/ 
lent fieri. Sed q pnmu ea ton ura i ciliaa fit inflituta:nomen id cilicas adieaffe 
dicunt. Illi hoc.Neqj ab hoc q mutaret Coflinius:& fimul Vituli libertus in ur 
bem ueniens ex hortisdiuertitur ad nos:6t ait:Ego ad te miffus inquit:ibam do 
mum rogatum: ne dem feftum faceres breuiorem:& mature uenires* Itaqj di/ 
fceffimus Ego & Scrofa in hortos ad Vitulum nigrum Turan.au*Mox illi par/ 
tim domum: partim ad lena tem* 
Floci 
Vulfura 
T o fore f qua/ 
do 
Sardi pelliba 
caprarum ue 
fiiti. 
Cilicia 
MARCI TERENTII VARRONIS RERVM RVSTICARVM LIBER 
TERTIVS ETVLTIMVS: PRAEFATIO* 
De uillaticis pafhombus, Cap. u 
VM DVAE VITAE TRADITAE SINTHO 
minum:ruffica 6C urbana* Qu. Pmni dubiu no e; 
quin ha no folu loco diflindta fint; fed etiam tem/ 
c pore diuerfam originem habeant: Antiquior e eni 
multoruftica:q fuit tempusjcu rura colerent ho/ 
mines:neq; urbe haberet* Eteni uetuftxfiimu oppi 
dum cum fit traditum gracu boetia thcba: quod 
rex Ogyges adi£cauit:in agro romanoromajquam Romulus rex*Namin hoc 
Antiquior 
rufticauita denique nuc e ut dia poflit:No tum Ennius fcripfit feptingenti /iit paulo plus 
aut minus annauguflo augurio poflqua indita codita roma efl.Thebs quae an 
te cataclyfmon Ogygi condita dicuntur:es tame cirater duo milia anorum 
centum funt. Quod tepus fi referas ad illud principium quo agricolae funt caep/ 
triatqj icafis & tuguriis habitabat:nec murus 3t porta quid edet fdebant: im/ 
: mani numero annorum urbanis agricole prs flant, Nec mirum: q> diuina na/ 
tura dedit agros:ars humana sdificauit urbes. Cum artes omnes dicatur i grs/ 
l cia iter mille anorum reperta:agri nuqua no fuerunt in terns:qui colli poflint* 
Neque folum antiquior cultura agrrifed etiam melior .Itaque no fine caufa ma 
iores noflri ex urbe in agros redigebat fuos dues: q? & in pace a rufiids romanis 
alebatur:& in bello ab his tuebatur & alebatur. Nec fine caufa terram eade ap/ 
pellabat matrem & cererem:&C qui ea colerent:piam 6c utile uitam agere crede/ 
bant:atque eos folos reliquias efle ex flirpe faturni regis.Cui cofetaneum efbq? 
initia uocatur:potifiimum ea qus Ceren fiunt facra. Nec minus quoque oppi/ 
di nome thebs idicat antiquiflimum efle agrum:quod ab argm grsce no a co/ 
ditore nome efl ei impofitu.Nam lingua pnfca &C m grscia soles boetii fine af/ 
flatu uocatsolis tebas :& i fabinis quo egrscia uenerut pelafgi:&nuc ita dicut. 
Cuius uefligium i agro fabino uia falana no 15ge a reate miliarius cliuus appel 
latur.Thebs cum agricultura primo propter paupertate maxime ldifcreta ha / 
berent:qj a paftonibus qui erant orti in eodem agro & ferebat & pafcebat:qus 
poflea creuerut pecuia diuiferut :ac fadlu ut diceretur alii agricols alii pallores* 
Qus lpfa ps duplex e tametfi a nullo fatis difcreta: q? altera e uillatica paflio: 
altera agreftis.Hsc nota & nobilis:qus & pecuaria noiatur:& multu hoies lo/ 
cupletes ob ea rem aut codudtos aut emptos habet faltus. Altera uillatica:q>hu 
miis uidet a qbufdam adiedta ad agricultura cu eflet paflio neqj explicata tota 
feparatim q> fcia ab ullo.Itaqj cu putare ee reiy qus coflituta funt fru 
dius caufa tria genera:unu de agricultura: alteru de re pecuaria:tertium de uil/ 
laticis paflionibus:tres libros conflitui.E quis duos fcnpfnprimum ad Funda/ 
niam uxore de agricultura: fecundum de pecuaria ad Turanfum nigrum. Qui 
reliquus efl tertius de uillatids frudlibus in hoc ad te mitto :q> uifumfum debe/ 
re pro noflra uidnitate 5C amore fcribere potiflimum ad. te.Cum enim uilla ha/ 
beres opere tedlorio & inteflino ac pauimentis nobilibus iithoflrotis fpedladam 
parum putafles efle: ni tuis quoqj litteris exornati parietes eflent .Ego quoque 
quo ornatior ea efle poflet fru diu qfadtu :quoad facere poflem ad temifi hsc: 
recordatus de ea re fermones quos de uilla perfedta habuiflemus.De quibus ex 
ponendis initium capiam hinc. Tradlatus Cap. ii. 
Omitiisediliciiscumfolecaldoegoatque Axius fenator tribulis fuf 
c fragium tuliflemus: &C candidato cui Audebamus uellemus efle 
prsflo:cum domum rediret Axius: inibidum dirimerentur inquit 
fuffragia: uis potius uilis publics utamur umbra f q pnuati candidati ta/ 
Thebae ante 
cataclyfinon 
Immani nu 
mero 
Artes iter mil 
le annorum 
repertae 
Initia 
Miliarius di 
uus 
Pecuaria 
Villa litho 
flrotis fpe 
(flanda 
Sole caldo*. bella dimidiata adificemus nobis .yOpfnor inqua non foluquod didtur: Malum 
cofilium confultori effe peflimu ;fed etia bonu cofiliu qui cofulit &C qui coniuli/ 
tur bonu habendu,Itaq? imus:uenimus in uilla,Ibi apium Claudiu augurem ' 
fedente menimus in fubfelliis: ut confuli: fi quid ufus popofaffet;eflet prafto, , 
Sedebat ad finiflram eius Cornelius Merula confulari familia ortus; dc Fircelius 
Pauo reatinus:ad dextera Minutius pica <3d,M.Petronius Pafler. Ad quem cu 
accefliflemus:Axius Apio fubndens recipis nos inquit; in tuum ornithona ubi 
fedes inter aues rllle. Ego inqt te: prafertim cuius aues hofpitales etiam nuc ru 
dtor :quas mihi appofuifli paucis ante diebus i uilla reatina ad lacu uellini eun/ 
ti de cotrouerfiis mteramnatm 8C reatinoru ♦ Sed non hac i quit uilla: qq edifica 
runt maiores nofln frugalior & melior eft:q illa tua perpolita i reatino -Nuc ubi 
hic uides atrum aut mimu aut armeniurhu quide emblema aut li/ 
hic omnia contra aurum,Et cum hac fit comunis umuerfi po 
puluilla folius tua. Hac quo fuccedant e campo aues & reliqui omnes ulla quo 
equa & afini * Praterea cum ad rem puplicam adminiflrandam hac fit utilis: 
ubi cohortes ad deledtum confuli addudta confidant:ubi arma oflendant: ubi 
cenfores cenfu admittant populum tua inquit, s. Axius, Hac in campo martio 
extremo utilis: & non deliciis fumptuofior q omnis omnium uniuerfa reatina: 
tum enim oblita tabulis pidlis: nec minus fignis, At in ea ueAigium ubi fit Lyfip 
pi aut Antephyli; 8c crebra fatoris &C paflons;& cu in illa non fit fine fundo ma/ 
gno:& eo polito cultura tuaufla neqj agrum habeat ullum :neqj boue nec equa 
Deniqj quid tua fimile uilla illius qua tuus auus & proauus habebat, Hac em 
ut illa foenifiaa uidet arida i tabula:nec uindemiam in cella:neque in granario 
meffim*Nam quod extra urbem eft adifiaum: nihilo magis efl uilla: q eorum 
adifcia qui habitant extra portam flumentanam aut in amilianis, Apius fub ri/ 
dens. Quoniam ego ignoro inqmt:quid fit uilla:uelim doceas me: ne labar in 
lprud etiam: q uolo emere a. M, Seio inoflienfi uillam.Quod fi ea aditicia uil/ 
Ise non funt:quxafinum tuum quem mihi quadraginta milliba emptum oflen 
debas :apud te non habent: metuo ne pro uilla ema oftix i littore Seianas ades* 
Quod adificium hinc me Luaus Merula impulit:ut cuperem habere: cum di/ 
ceret fe nullam accepifle uillam:qua magis deledtatus eflet:cumapud eu dies 
aliquot fuiflet.Nec tamen ibi fe uidifle tabulam pidtam:neqj fignum aneum : 
aut marmoreum ullum.Nihilo magis torcula uafa uindemiatoru:aut ferias o/ 
learias ac trapetas. A xius refpicit Merulam: <3i quid m quit eft 
uilla ifta:fi nec urbana habet ornamenta neque ruftica mebra.Cui ille,Non mi 
nus uilla tua ent ad angulu uelmi:qua nec pidtor neqj tedtor uidit unq: q i ro/ 
fea qua eft polita ope tedlono elegatenqua dominus habes coem cu afmo, Cu 
fignificaflet nutu:nihilominus efle uilla;ea qua eflet fimplex ruftica,q ea f quo 
eflet utrunqj 6c ea 8c urbana :& rogaflet quis ex his rebus colligeret .Quid iquit 
propter paftiones tuus fundus in rolea probandus fit:& q ibi pafcitur pecus ac 
Malu cofiliu 
confultori 
peflimu 
Sedes iter 
auef 
Auefhofpita 
les rudior 
Emyliana 
Vindemiato; 
ria uafa 
Tedtor tecto 
num 
Villa ruftica 
urbana flabulatur rede uilla appellatur. Hac quoq* fimili de caufa debet uocari uilla :i 
qua propter paflioes capiatur frudtus magni. Quid em refert utru propter ouef 
frutrtus aut propter aues ne dulcior fru&us apud te ex bubulo pecore 
unde apes nafcantunq ex apibus qua: ad uilla rSin alueariis opus faciut: & nu 
pluris tua uilla illic natos uerres lanio uedis:q hic apros miliarios emi f? Qui mi 
nus ego fquit Axius irtas habere pofTum f reatina uilia.Nifi fi apud Seium ficu/ 
lum fit mei corficu f reatino:& hic apru glans cu pafat em ptiaa facit pinguem: 
illic gratuita exile. Apius:PofTe apud te Fieri inquit feianas partioes n5 negauit 
Merula.Ego no effe ipfe uidriduo genera cu fintpartionu. Vnuagrerte in quo 
pecuaria: funt .Altem uillaticu :in quo funt gallina ac columba& apes:& cate/ 
ra qua in uilla folent pafci.De quibus & poenus Mago & Cartius Dionyfius:& 
alii quod feparatf ac difperfim i libris reliquerut:quos Seius legirte uidetur, Et 
ideo ex his partionibus ex una uilla maiores frudtus capere* q alii faciunt ex toto 
fundo,Certe inquit merula.Na ibi uidi greges magnos anferu gallinaru coluba 
rum gruu :pauonu rnecno giiriu pifciu aproru.Catera uenationes:ex quibo re/ 
bus fcriba librarius libertus eius q apparuit Varroni :& me abfente patrono hof 
pitio accipiebatri anos fingulos plus.L,milia e uilla capere dicebat Axio admira 
ti,Certe norti inq matertera mea fundum f fabinis:qui e ad,xxiiinlapide uia fa 
lana a roma,Quidni inquit fiibi artate diem mendie diuidere foleam:cu eo re/ 
ate ex urbe:aut cu inde uenio hyeme nodtu ponere cartra. Atq; in hac uilla qua 
eft ornithon:ex eo uno quinqj milia fcio uenirte turdoru denariis ternis: ut.lx, 
milia ea pars reddiderit eo ano uilla bis tantu q tuus fundus,cc, iugerum reate 
reddit.Quid, Ix. inquit Axius.4x.lx,deride:^Lx.inqua.Sedad hunc boluper/ 
uenias:opus erit tibi ut epulum aut triumphus alicuius.ut tunc fuit Scipionis 
Metelli aut collegiorum coena :qua tunc innumerabiles excandefaciunt anno/ 
nam macelli.Reliquis annis omnibus & hanc expecrtabis fummam. Spero non 
tibi decoquet non ornithon, Neq; hoc accedit his moribus nifi raro ut decipiariC 
Quotus quifqj ert annus:quo non uideas epulu aut triumphu aut collegia non 
epulari: qua nuc f numerabiles intendut annonam♦ Sed propter luxuriam inqt: 
quodam 6 epulu quotidianu e intra ianuas roma»Nonne ite.L, Albutius homo 
(ut fcitis)apprime dodtus:cuius Luciliano caradlere funt libelli:dicebat in alba/ 
no fundu fuu partionibus femper uinci a uilla.''agrum enim minus decem milia 
reddere:uilla plus uicena. Idem fecundum mare quo loco uellet fi parartet uilla 
fe fupra centu milia uilla recepturu. Age nu * M. Cato nuper cum Luculli acce/ 
pit tutelam:e pifcinis eius,xl.milibus fertertiis uedidit pifcesrAxius Merula mi 
inquit:recipe me qualo dilcipulum uilla rica partionis .Ille: Qui fimulac pro/ 
mirteris minerual incipiam inquitadert cernam. Ego uero no recufo: uel hodie 
exifta partione crebro. Apius ♦ Credo fimulac primum ex ifto uillatico peco/ 
re mortui erunt anferes aut pauones. Cui ille, Quid enm fterert utrum mortici 
nas editis uolucres:an nifi mortuos eflis nuqrSed oro te fquitudu 
Aprosmilia/ 
nos emis. 
Sepatfacdif 
perfim 
V.M. Tur/ 
doru ueifle 
deanis ternis 
Bolum 
Excadefaciut 
anena ma/ 
cellri 
Epulum quo 
tidianu 
Mferual.rice 
nam 
Morticinas 
editis uolu / 
eres ce me in uiam difciplinse uillatiaepaftiois:ac uim formamque eius expone,Me 
rula:Non graua te. 
Qua: i uillacircuue ea ali uel pafci polTint: Cap, ini* 
Rimu inquit dominii fciente effe oportet earum reru qua i uilla cir/ 
p cuue ea ali ac pafci poflint:ita ut domino £int frudlui ac deiedlationi* 
Eius difdplma genera funt tria: ornithones: leporaria: pifcina, Nu c or 
nitohonas dica oium alitu qua: intra parietes uilla folent pafci,Leporaria te acci 
pere uolo:no ea qua tritaui noftri dicebat:ubi foliti lepores fintifed omnia fep/ 
ta affixa uilla qua funt & habet iclufa aialia qua pafcutur. Similiter pifcinas di 
co eas qua in aqua dulci aut falfa iclufos habet pifces ad uillam. Harum fingula 
genera minimu in binas fpecies diuidi poffunt.In prima parte ut funt :qua ter/ 
ra modo funt cotenta:ut funt pauones:turtures:turdi* Altera fpecie funt: qua 
no funt cotenta terra folii :fed etia aqua requiriit:ut fut anferes querquedula a/ 
nates,Sic alteru genus illud uenaticii duas habet diuerfas fpecies,Vnam i qua 
eft aper caprea lepus; Altera item extra uilla qua fiit:ut apes coclea grues. Ter/ 
tu generi s aquatilis item fpeaes dua:partim q> habet pifces in aqua dulci: parti 
q> in marina, De his fex partibus ad lfla tria genera arti ficum parada aucupes 
uenatores pifcatores:ut ab his emeda:qua tuoru feruoru diligetia tuearis i foe/ 
tura ad partus ;& nata nutricare: faginefque in macellu ut perueniat. Neque no 
etiam quxda alTumenda f uilla fme retibus aucupis uenatoris pifcatoris: ut gli/ 
res cocleas 3C gallinas,Earii reru cultura inffituta pnma ea qua: in uilla habent ♦ 
n5 enim folu augures romani ad aufpicia primu pararut pullos: fed etia patref/ 
familias rure,Seciidaquxmacerist ad uilla ue atois caufa eluduntur:& prop/ 
ter aluearia:aues eni fubtus fubgrundas ab initio uillatico ufe te dio. Tertia pifd 
nx dulces fieri coepta::& e fluminibus captos recipere ad fe pifces. Omnibus tri/ 
bus his generibus funt bini gradus,fuperiores:quos frugalitas antiqua: inierio/ 
res quos luxuria pofterior adiecit,Primus eni ille gradus antiquus maiorum no 
flrorii eratu quo e/ent auiaria duo dutaxat in plano:cohors in qua pafcebatur 
gallina:: 6c eaty frudius eratoua 6c pulli. Alter fublimis i quo erat colubx in tur/ 
nbus aut fuma uilla, Cotra nuc auiaria fut nomine mutato q? uocatur ornitho/ 
nes:quas palatu fuaue domini parauit:ut tedla maiora habeat :qtu habebat to/ 
tas uiilas:in quibus ftabulatur turdi ac pauones,Sic in fecuda parte ac leporario 
pater tuus Axi prxterq lepufculu e uenatioe uidit nunq.Neqj enim erat magnu 
id (eptu:quod nuc ut habeat multos apros ac capras:complura lugera maceriis 
codudut,No tum inquit mihi:cum emifli fundum tufculanum a.M. Pifone in 
leporario apri fuerunt mula.In tertia parte quis habet pifanam mfi dulce t&C n 
ea duntaxat fcaros ac mugiles contra nuc rhynton non dicit fua ni/ 
hil lntereffe: utrum his pilcibo flagnum habeat plenum an ranis.^N6 Philippuf 
cum adMinidium hofpitem cafini diuertiffet& ei e fuo flumine lupum pileem 
formofum appofuilTet;atqj ille guftaflet &£ expuiflet:dixit.Perea nipifcem pu/ 
Ornithonef, 
Leporaria 
Pifcinae 
Minimum 
Auiaria 
Stabulatur 
turdi 
Rhynton taui effe. Sic noflra atas inquam luxuriam propagauit: leporaria ac pifonas p/ 
tulit ad mare: 64 in eas pelagios greges pifcium reuocauit.No propter hos appel 
lati Sergius Orata 64 Lucinius Murena f Quis enim propter nobilitate ignorat 
pifcinas Philippi Hortenfii 64 Lucullorum t Quare unde uelis incipere Axi 
dic, Ille» 
De auibus i genere. Cap iiii. 
Go uero iquitfut aiut)poft pnncipia i caftrisad eft ab his temporibus 
e q fuperionbus q ex pauombus fructus capiutur maiores q e gallinis. 
Atqj adeo no dimmulabo q nolo de ornithone primum: q luctifece/ 
runt hoc nome turdi.Lx, enim milia fircilina excadere me fecerunt cupiditate* 
Merula Iquit.Duo funt ornithonis genera, Vnum deledtariois caufa:ut Varro 
hic fecit nofter fub cafino:quod amatores habet multos ac fuenit.Alteru fructus 
caufa;quo genere macellarii 64 i urbe quidam habent loca claufa 64 rure rnaxie 
codudta i fabinis: q ibi propter agn naturam frequentes apparent turdi. Ex his 
tertii generis uoluit effe Lucullus auiariu: quod fecit in tufculano: ut 
in eode tedo ornithonis fclufum tricliniu haberet;ubi delicate cocnitaret:64 aliof 
uideret i mazonomo pofitos codos:alios uolitare circa feneflras captos. Quod 
inutile menerut.Na no tantu i eo oculos delebat ltra feneflras aues uidere uoli 
tatesjquatu offendit q alienus odor nares opplet * 
De turdis. Cap* v* 
Ed quod te male arbitror Axi dicam:primo de ornithonetqd fiudus 
f caufa faciut. Vnde no ubi fumutur pinguis turdi. Igit te ff udo ut peri 
Ailiu tedu tegulis:aut rete fit magnau qua milia aliquot turdoru ac 
merularu fcludere poffint, Quida cu eo aduciat prater ea alias quoqj qua pin/ 
gues ueneut care: ut miliaria ac coturnices .In hoc tedu aqua oportet ueire per 
fiflula:64 ea potius per canales aguflas ferpere:qua facile poffint extergi, Si eni 
ibi late diffufa aqua;641quiatur facilius:<54 bibitur iutilius:64 ex eis caduca qua 
abundat per fiffula exire:ne luto aues laboret.Ofliu habere humile 64 anguflu 
64 potiflimu eius generis rquod cochliam appellat:ut folet efle in cauea: in qua 
tauri pugnare folent. Feneflras raras p quas no uideatur extnnfecus arbores aut 
aues :q earum afpedus ad defideriu macrefcere facit uolucres inclufas . Tatum 
luminis habere oportet:ut aues uidere poffint ubi affidant:ubi cibus ubi aqua 
fit.Tedorio te da effe leui circu offia ac feneflras: ne qua foraremus aiiaue qua 
beflia poffit. Circu huius adificii parietes ftrinfecus multos effe palos : ubi aues 
affidere poffint. Praterea e perticis inclinatis ex humo ad pariete:64 i eis trafuer 
fis gradatim modicis iteruallis perticis annexis ad fpecie cacelloru fcenicorum ac 
theatri. Deorfu in terra ee aqua qua bibere poffint.Cibatui offas pofitas:ea ma 
xime glomeratur ex ficis 64 farre mixto.Diebus uigiti ante q tollere uelis turdos 
largius dat:cibuqj plus ponit:64 farre fubtiliore incipit alere.In hoc tedo cauus 
qua tabulata habeat aliquod ad portica fupplementu* Contra hoc auiariu qua 
Pofl prfcipia 
Macellarii 
In mazono/ 
mo codti tur 
di*. 
Cochlia 
Macrefcere 
Caceli fcenici 
Offa: ex fids mortu# ibi Gnt aues:ut domino numeru reddat: folet ibide feruari cu opuf funt 
ex hoc auiario ut fumatur idone#:excludatur m minufculu auiariu:quodcoiun 
<tam e cu maiore oftio lumine illuftriore:quod fecluforiu appellat. Ibi cu eum 
numeru habet exclufu que fumere uult:omnef occidit. Hoc ideo in fedufo clam 
ne reliqui fi uideat defpondeant aium:atqj alieno tepore ueditori moriatur.No 
eni ut aduen a: uolucres pullos faciut i agro ciconi#:in ted:o hirundines: fic aut 
6c hic aut illic turdi,qui cum funt nofe mares:reuera femin# quoqj funt: neqj 
id no fecutum ut efTe in merulis :qu# nomine feminino mares quoqj fint *Pr#/ 
terea quoq? uolucres cum partim aduen# fint:ut hirundines Sc grues:parti uer 
nacul#;ut gallin# ac columba. De ilio genere funt turdi aduentitio ac quot an/ 
nis tranfmare ad Italiam aduolant circiter #quinodtinm au&unale:& eode re/ 
uolant ad aqumodtium uemum.Et alio tempore turtures ac coturnices imma/ 
ni numero,Hoc ita fieri apparet in infulis propinqs poti# palmari# pandatha/ 
ri#,Ibi enim i prima uolatura cum ueniut: moratur dies paucos requiefcendi ca 
Idemq; faciut cum ex italia trans mare remeat. Apius Axio: Si quinqj milia hic 
coieceris inquit :& erit epulum ac triumphus:fexagfta milia qu#uis flarim i fe 
nus des licebit multum. Dic illud alterum genus ornithonis qui animi caufa co 
flitutus a te fub cafino fertunin quo diceris longe uicifTe no modo archetypon i/ 
uentoris noflriornithotrophion:M.Lenii Strabonis:quibrundufii hofpes no/ 
fier primus i penflylo habuit ex hedera coclufasaues quas pafceret obiedx> re/ 
re:fed etiam i tufculano magno #dificio Luculli. Qui ego cum habeam fub op/ 
pido cafino flume :quod per mllam fluat liquidu: 6c aliu marginibus lapideis la 
tum pedes. lvii.& e uilla i uillam pontibus trafeaturdogum pedes, cccc.l.dire/ 
dum ab infula ad mufcum:qu# eft a uinio fluuio ubi confluit altera amnis ad 
fummum flumen ubi eft mufcu*Circum huius ripas ambulatio eft fub diuo:pe 
des lata de nos. Ab hac ambulatione in agrum uerfus ornithonis locus ex duaba 
partibus dextra & e finiftra maceriis altis coclufus.Inter quas locus qui eft omi/ 
thonis:patet inlatitudinem.p.xlyiii de ormatus ad tabui# litterari# fpecie cu 
capitulo forma qu# eft quadrata,patet in latitudinem pedes.xlviii.ilogitudine 
pedes.lxxii.qua ad capitulum rotundum e.p.xxyii.Ad h#c ita ut i margine qfi 
infimo tabui# defcripta fit ambulatio:ab ornithone plumula in qua media funt 
caue# qua ltroitus in aream eft .In limine in lateribus dextra & finiftra porticus 
funt primoribus columnis lapideis pro mediis arbufculis humilibus ordinat# cu 
a fumma macerie ad epiftyium tecfta porticus fit rete canabina.H# funt auiba 
omne genus opplet#:quibus cibus adminiftratur per rete:& aqua riuulo tenui 
affluit:fecundum ftilobatis interiorem partem dextra ac finiftra ad fumma are/ 
am quadratam e medio.Diuerf# du# non late:fed oblong# funt pifcin# ad por 
ticulas uerfustlnter eas pifcinas tantummodo acceftlis femita in tholum:qui eft 
ultra rotundus columnatus:ut eft in #de Catuli, Si pro parietibus feceris colum 
nas,Extra eas columnas eft filua manu fata;grandibus arbonbo tecta: ut ffima 
Minufculum 
Auiarium 
Seclufoirum 
Defpondeat 
animum 
Aduen# uo/ 
lucres 
Vemacul# 
Turdi ex ge / 
nere aduen/ 
titio 
Volatura 
Archetypon 
Ornithotro / 
phion: 
Potticulaf i 
Toluf colu/ 
natuf perluceat:tota fepta maceriis altis:intra tholi colunas exteriores lapideas & toti/ 
dem interiores ex abiete tenues* Locus eft.p.quinqj latus Jnter columnas exte/ 
riores pro panete reticuli e neruis funt:ut profpici in filua poffit &C qua ibi funt: 
neqj auis ea tranfire Jntra iteriores columnas pro pariete rete auiarium efl obie/ 
dum, Inter has exteriores gradatim fubflrudtum ut theatridion auium mutuli 
crebri i omnibus columnis impofiti fedilia auium Jntra rete funt auiu omne ge/ 
nus:maxime catrices:ut lufimola merula::quibus aqua rmmflratur per canali/ 
culum :abus obnatur fub rete,Subtus collinaru flilobaten efl lapis a falere pe/ 
dem & dodrante altaupfu falere ad duos pedes altu a fiagno:latu ad quinqj:ut 
in culcitris <3c colunellas couiua pedibus circuire poflint. Infimo intra falere e fla 
gnu cu margine pedali:& lfula in medio parua circu falere :& naualia fut exca/ 
uata anatum flabula Jn infula e colunellaan qua intus affis:qui pro mefa fufli 
net rota radiata:ita ut ad extremum ubi orbile folet ee acutu: tabula una caua/ 
ta fit ut timpanum in latitudine duo pedes &i femipede i altitudinem palmu. 
Hac ab uno puero qui mmiflrat ita u rtitunut omnia una ponantur: 6c ad bi/ 
bendum & ad edendum:& admoueantur ad oes conuiuas.Ex fuggeflo falens 
ubi folent eGe peripetafmata:prodeut aues in flagnu ac na t:e quo riuus proue 
nit i duas quas dixi pifcinas:ac pifaculi ultro ac citro commeat;cu aqua cali/ 
da & frigida ex orbe ligneo menfaqj qua dixi:in primis radiis effe epiflomus uer 
fis ad unuquenque factu fic ut fluat in couiua Jntnnfecus fub tholo flella lud 
fer interdiu nodtu hefperus ita circueunt ad infimu hemifperiu ac mouent :utf/ 
dicet quot fint hora: In eode hemifpeno medio arcu cardine e orbis uetorum 
odio ut athenis in horologio: quod fedt Cypre fles. Ibique eminens radius a car/ 
dine ad orbem ita mouetur: ut eu tagat uetum qui flat: ut intus fcire poflis ♦ Cu 
hac loqueremur:clamor fit in campo.Nos a thiete comitioru una cu id fien no 
miraremur propter fludia tame fcire uellemus qd eflet:uenit ad 
nos Pantuleius Parra, Narrat ad tabula:cu diriperet: quedam deprefum tefle/ 
rulas conficientem f loculu :eu ad cofule tradlu a fautoribus fur 
git: q? eius candidan cuflos dicebatur deprehenfus. 
De pauonibus. Cap. vi* 
Xius de pauone inqt libere licet dicas. Quonia difceffit Firce Ilius: q 
a fecus fiqd diceres de his getilitatis ca: fortaflis ante coduceret ferram* 
Qui Merula de pauombus noflra memoria iquit:greges habere coe/ 
pit:& uentre magno. Ex his.M, Aufidius Lurcho fupra fexagena milia num/ 
mum in anno dicitur capere, Hi aliquanto pauciores efle debent mares q foemi 
nx fi ad frudhim fpedtes:fi ad deledtationem contra:formofior enim mas. Pa/ 
fcendi greges agrefles trafmarini effe dicutur i infulis fami i luco Iunoms.Item i 
planafia i infula Pifonis. Hi ad coflituendos greges paratur bona setate Sc bona 
forma. Huic eni natura forma e uolucribus dedit palma. Ad admiffura ha mi/ 
nores bima no donea nec lam maiores natu. Pafcutur omne genus obiedto fru 
Theatridio n 
Mutuli 
Subtufflila/ 
baten 
Falere 
Peripetafma 
ta 
Epiflomiif 
Hemifperiu 
Teflerulaf 
conficientem 
in loculum 
Gentilitatif 
caufa 
Forma pal/ 
mapauoni mento maxime ordeoJtaqj fenis his dat i mefes fingulos hordei modios Gngu/ 
losrita ut factura det uberius anteq falire lapiant. Hos a procuratore ternos pui 
los exigit :eofque cu creuerit quinquagenis denariis uendit: ut nulla ouis huc af 
fequatur frudlu, Praeterea oua emit ac fupponit gallinis:ex quibus ex his pullos 
excuffos refert,In tedtu id in quo pauones habet:quod tedlii pro multitudfe pa 
uonu fieri debet :Sc habere cubilia difereta tedtorio leuata:quo neqj ferpens neqj 
beflia ulla accedere poffit,Praterea loeu habere ante fe quo paflu diebus exeat 
apricis, V truque loeu purum effe uolunt ha uolucres Jtaque paflore eoru cum 
bacillo dreuire oportet:ac ftercus tollere:ac coferuare quod aa agricultura ido/ 
neum e &C ad fubflrame pulloru,Primus hos♦ Qu♦ Hortenfius augurali adiici/ 
ali caena pofuiffe didtur :quod potius fadtii ta luxuriofi q feueri boni uiri lauda 
bat ,Quemmulti fecuti ato precia eoru extulerut ita:ut oua eoru denariis qnis 
ueneant:ipfi facile qufquagenis:grex cetenarius fadle quadragena milia fexter/ 
tia ut reddat:ut quide Albutius aiebat:fi i fmgulos ternos exigent pullos perfid 
fexagena poffe. 
De columbis Cap: yii 
Nterea ueit apparitor Apii a cofule:6c augures ait dtari, Ille foras ex/ 
i it e uilla. At i uilla ftro fuolant coluba: de quibus Merula Axi, Si un 
qua penflerotrophio coflituiffes: tuas effe putares quauis fera: eent. 
Duo eni genera earu f perifleotrophio effe folent, Vnu agrefle ut alii dicut faxa/ 
tile:quod habetur i turribus ac columiniba uilla::a quo appellata: coluba:: qua: 
propter timore naturale fuma loca i tedfis captat,Quo fit:ut agrefles maxime 
fequatur turres a quas ex agro euolat fuapte fponte ac remeat, Alteru genus co/ 
lubaru e clemetius:quod cibo domeftico contentu ltra limina lanua: folet pafd. 
Hoc genus maxime e colore albo,Illud alterum agrefle fine albo uario ♦ Ex his 
duabus ftirpibus fit mifcelium tertiu genus frudtus ca :atque icedut loeu unum 
quod alu uocat periflerona:alii penflerotrophio: i quo uno frpe uel qnque mi 
ha funt idufx.Perifleron fit ut tefludo magna camara tedtus:uno oflio agufto 
feneflris pumicatis:aut latioribo reticulatis utrique: ut locus ois fit illuftris:necp 
ferpes aliudueqd aial maleficii ltroire queat, Intrifecus quafi lauiffimo marmo 
rato toti parietes ac camara: obliniutur;& extrifecus dreu feneflras:ne mus aut 
lacerta qua adrepere ad colubaria poffit. Nihil em timidius columba ♦ Singulis 
paribus columbaria fiunt rotunda i ordfe crebra* Ordfes qplurimi poffunt a ter 
raufquead camara,Columbariafingulaefleoportet:ut os habeat: quo ltroire 
8C exire poffint,Intus ternaru palmarum ex oibus partibo fub ordies Cingulos ta 
bulae fidlse:ut fint bipalmes:quo utantur ueflibulo ac prodeat. Aqua eue opor/ 
tet quo i'fluat,unde & bibere Sc ubi lauari poflint,Permunda: funt em hx uolu 
eres,Itaque paflore colubarium qutoquot menfibD crebro oportet euerrere ♦ Eft 
em q<J eum inqnat loeu appofitum ad agricultura:ita ut hoc optimum effe ferip 
fermt aliqffiue fi columba qd oflederit ut medeatur; fiqua perierit ut efferatur. 
Adiicialis eoe 
na 
Ouadenariif 
Coluba: uiu 
Mifcellum 
Periflero pe/ 
flerotrophio 
Marmorato 
obliniuntur* 
Columbaria 
Camera 
Quot mefi/ 
bus * Si qui pulli fint idonei ad uendendum promat. Item qua: facta: funt: in certum 
locum ut difclufum ab aliis red:e habeat quo tranfferantur:&quo foras ex pe 
rifterone euocare poflint matres* Quod quidem faciunt duabus de caufis. Vna 
fi faftidiunt aut inclufe confenefcut: q> libero aere cum exierint in agi os redinte/ 
gretur. Altera de caufa propter publicum.Ipfe enim propter pullos quos habet 
utiqj redeunt;nifi a coruo occifaeaut ab acciptre intercepta.Quos columbarii i/ 
terficere folentjduabus uirgis uifcatis defixis i terram inter fe curuatis: cum in/ 
ter eas pofuerint obligatum animal:quod item petere foleat acapitres:qui qui/ 
dem ita decipiuntuncum fe oppleuerint uifco.Columbas redire folere ad locum 
licet animaduertere:q> multi in theatro e finu miflas faciunt:ad locum redeunt: 
qua mfi reuerteretunnon emitterentur:Cibus apponitut circum parietes in ca/ 
nalibus:quas extrmfecus per fiflulas fupplent.Deledlantur milio tntico ordeo 
pifo fafeolis eruo. Item fere hac in turribus ac fummis uiliis:qui habent agrefles 
columbas: quoad poffunt imitandum.In penfleronas atate bona parandu :ne/ 
qj pullos neq? uetulas:totidem mares quot faeminas. Nihil columbis faccodius. 
Itaque diebus quad ragenis conapit:parit & incubat 6c educat :& hoc fere totu 
annum faciut.Tantummodo interuallum faciut a bruma ad aquino&ium uer 
num♦ Pulli nafcuntur bini:qui fimulaccreuerunt:& habent robur: cum matri/ 
bus pariut.Qui folet faginare pullos columbinos:quo pluris uedatur: fecludut 
eos:cu ia pluma funt tedti.Deinde maducato cadido farciunt pane:hyeme hoc 
bis:aflate ter mane meridie uefperi. Hyeme demunt abum mediu. Qui ia pin/ 
nas habere fcipiut :in nido relinquut lllifis cruribus:&: matribus uberius:ut cibo 
uti poflint :obiiciut, Eo enim totu die fe & pullos pafcut.Qui ita educatur: cele 
rius pinguiores q alii fiunt.&candidiores parentes eorum.Roma fi funt formo/ 
fubono colore integri boni feminis:paria fingula uulgo ueneunt ducenis numis: 
necnon eximia fingulis milibus nummum: quas nuper cum mercator tanti eme 
re uellet a.L. Axio equite romano:minoris quadringentis denariis daturum ne/ 
gauit.Axius:Sipofleminquit:emerepenflerona fa<flum :quemadmodum in 
adibus cum habere uellem emi fidilia columbariariam iiflem emptu emiflem 
ad uillam.Quafi uero inquit Pica:non in urbe quoqj fint multi an tibe. Colum 
baria qui in tegulis habent:non uidentur habere perifleronas:cum aliquot fu/ 
pra centum milium feftertium habeat inflrumetu:e quis alicuius totum emas 
cen(eo;& anteq adifices rure:magnum condifcas hic f urbe quotidie aflem 
femiffem codere i lucos. Tum Merula fic. 
Detuttunbus. Cap. yiii. 
Erge deinceps. Ille :Turturibus inquit :locum co flituedum pinde ma 
p gnum:ac multitudine alere uelis.Cunq; ite ut de columbis ditfu e : 
ut habeat ofliu ac feneflras &C aqua pura ac parietes ac camaras mu/ 
nitas tedorio.Sed pro columbariis i pariete mutulos aut palos i ordine: fupra 
quos tegeticula: canabina fint impolita. Infimum ordinem oportet abefle ab 
Colubarii f/ 
terficiutacci 
pitrem 
Coluba rede 
unt 
Nihil colum 
bis fecudius» 
Paria ueneut 
fingulis mili 
bus numum 
Colubaria i 
tegulis 
Tegeticula 
canabinx terra non minus tfes pedes inter reliquos dodrantes a fummo ad cameram ad fe 
mipedem seque latum :ac mutulufa pariete extare poteft an quibus dies nocrtef 
que pafcuntur. Cibatui quod fic oblidunt triticum ficcum in centenos uicenos 
turtures fere femodium;quotidie euerrentes eorum rtabula:a ftercore ne offen/ 
dantur :quod item feruatur ad agrum colendum» Ad faginandum potiflimum 
tempus arca mertem * Et enim matres eorum tunc optima: lunt: cu m plurimi 
pulli gignatur:qui ad farturam meliores;Itaeorum frudtus id temporis maxi 
me co firtit ♦ 
De Gallinis» Cap.viii» 
Xius ♦Egoq? requiro fartura a fura membra de palumbis» De gallis: 
a Dic fodes Merula :Tum de reliquis fi quid idoneum fuerit ratiocina/ 
ri licebitJgitur funt gallina: qua: uocantur generum trium: uillaticx: 
rufticx:& africana.Gallina uillatica funt;quas deinceps rure habent in uillis: 
De his qui ornithouofcion inftituere uolunt:iidem adhibita fcientia ac cura ca/ 
piant magnof frudtus: ut maxime fadlitauerunt deliad :hac quinqj maxime a/ 
nimaduertant oportet» De emptione:cuiufmodi aut qmultas parent» Defbe/ 
tura: quemadmodum adnutriant 6c pariant »De ouis:quemadmodum incubet 
& excudant* De pullis :quemadmodum 8C a quibus educentur» Hifee apendix 
adtidtur:fdiicetquemadmodum faginentur;pars»v*Ex quibus tribus generiba 
proprio nomine uocantur foemina qua funt uillatica gallina:mares galli: capi 
femimares qui fint cartrati, Gallos caftrant: ut fint capi:candenti ferro inurent 
tes ad infima crura ufqj dum rumpantur. At quod extat ulcus: llliniunt figli/ 
na creta * Qui fpedlat ut ornithouofdon perferum habeat: fint licet tna gene/ 
ra paranda:maxime uillaticas gallinas» E quis in parando eligat oportet foecu/ 
dastpleruque rubicunda plumamigris pinnis: imparibus digitis:magnis capiti/ 
bus :crirta erefta ampla ,Hx enim ad partiones funt aptiores ♦ Gallos fallaces: 
qui animaduertunt fi funt lacertofi:rubenti crifta:rortro breui pleno acuto ocu/ 
lis rauis aut nigris:palea rubra fubalbicanti:collo uario aut aureolo: feminibus 
pilofis:cruribus breuibus:unguibus longis:caudis magnis:frequentibus pinnis: 
Item qui eletifunt: ac uoaferant fxpe in certamine pertinaces :& qui animalia 
qux nocent gallinis non modo non pertimefcant; fed etiam pro gallinis propu/ 
gnent.Nec tame fequendum in feminio legendo tanagricos ac melicos ac chalci/ 
dicos:qui fine dubio funt pulchri:& ad prxliandum. inter fe maxime idonei:fed 
ad partus funt rtenliores»Si ducentos alere uelis:locus feptus attribuedus i quo 
dux cauex coniucftx magnx conrtituendx:qux fpecrtent ad exorientem uerfus: 
utrxque in logitudinem circiter»x» pedes latitudine dimidio mfores q in altitu/ 
die paulo humiliores * Vtraq? fenertra lata tripedali & eo pede altiores e uimibus 
facrtx raris:ita ut lumen prxbeat multum: neqj per eas quicqua ire intro poflit: 
quod nocere (olet gallfs»Inter duas ortiu fit:qua gallfarius curator earum ire pof 
fit.In caueis crebrx perricx traie&x fint; ut omnes furtinere poflint gallinas» 
A fumo ad ca 
meram 
Farra* 
Ornithobo 
fcion* 
Appedix 
Capi femi 
maref 
Cartrat ferto 
Partoef» 
Palea fubalbi 
cati* 
Gallfariuf* Contra fingulas perticas m pariete exeulptaGnt cubiliaearum :aut fit ut dixi: 
ueflibulum feptum: in quo diurno tempore efle poflint atqj in puluere uoluta/ 
ri.Prxterea fit cella grandisnn qua curator habitet:ita ut in parietiba circum o/ 
mnia plena fint cubilia gallinarum aut exculpta aut affida firmiter. Motus eni 
, cum incubat nocet .In cubilibus:cu parturiet: acus fubftemedum. Cum peper/ 
erint: tollere fubflramen &C recens aliud pulices St extera nafa folet: 
qux gallinam conquiefcere non patiuntur :ob quam rem oua aut ixqualiter ma 
turefeunt aut confenefcunt. Qux uelis lncubet; negant plus uigintiquinqj opor/ 
tere oua incubare:quauis propter fecunditatem pepererit plura.Optimum efle 
partum equinodio uerno. Ab audunnali itaqj qux antea aut poft nata funt & 
etiam prima eo tempore:non fupponenda: Et ea qux fubiicias:potius uetuiis q 
pullaflris:& qua: roflra aut ungues no habeant acutos.Qua: debent potius i co 
cipiendo occupatx e(Te q in cubando* Aptiflima: ad partum funt annicula aut 
bima:*Si oua gallinis pauonina (ubiicies :cum iam decem dies fouere coepit gal/ 
linacia tum deniqj fubiicere:ut una excudant .Gallinaceis enim pullis bis .deni 
dies opus funt: pauoninis ternoueni.Eas includere oportet: ut diem &C node in/ 
cubent: praterq a mane &uefpere dum abusae potus his detur .Curator opor 
tet arcuneat diebus mterpofitis aliquot:ac uertere oua ut aquabiliter concalefi/ 
ant .Oua plena fint atqj utilia nec ne:animaduerti aiunt pofle:fi demifens in a/ 
quam :quod inane:natat.plenum defedit.Qui (ut hocintelligantjconcutiuter 
rare:q> nanes uitales uenas co fundunt.In iifdem aiunt: cu ad lumen fufluleris 
quod perlucet id effe obinane. Qui hxc uolut diutius feruare:perfricant fele mi 
nuto aut muria tres aut quattuor horas. Eaqj abluta condiunt in furfures aut a/ 
cus:In fupponendo oua obferuant:ut fint numero imparia .Oua qux incuban/ 
tur fi habeant in fe femen pulli:curator quadriduo poflq incubare coepit: intelli 
gere potefl:fi contra lumen tenuit :& purum uniufmodi efle animaduertit: pu/ 
tant eliciendum :& aliud fubiiciendum.Excuflos pullos fubducendum ex fingu 
gulis nidis:6t fubiiciedum ei qux habeat paucos. Ab eaqj fi reliqua fint oua pau 
ciora tollenda :& fubiicienda aliis qua: nondum excuderunt St minus habent tri 
ginta pullos . Hoc enim gregem maiorem non faciedum. Obiiciendum pullis 
diebus quindecim primis mane fubiedo puluere (ne roflris noceat terra dura) 
polentam mixtam cum naflurcii femine:& aqua aliquanto antefeda intritame 
deniqj tuncin eorum corpore turgefcat aqua prohibendum.Quado de clunibus 
coeperint habere pinas e capite 6C collo eorum crebro eligendi pedes :fepe enim 
propter eos cofenefcut .Circu caueas eorum icededum cornu ceruinumme qua 
ferpens accedat .quarum befliarum ex odore folet iterire.Prodigere deide folet 
i fterqlinium: ut uolutare poflint: q? ita alibiliora fmt.Neqj pullos: fed omne or 
nitouoflio cum a:flate :tum utiqj cum tempeftas fit mollis:atqj i apricum inteti 
to (upra rete : quod prohibeat eas extra fepta uolare : & in eas inuolare ex/ 
trinfecuf accipitrem aut quid aliud : euitare item caldorem & frigus: quod 
Acus fubfter/ 
nedu* 
Potius uetu/ 
lifq pullaflris 
fupponeda 
Quod fane 
ouum eft na/ 
tat., 
Eligedi pedef 
Ornitouofiio 
Caldor*. utrimque hifaduerfum ♦ Cum fam pinnaf habebunt: confuefaciendum: ut 
unam aut duas fedentur gallinas > Cetera: ut potius ad pariendum fint expe/ 
dita:: c| in nutricatu occupata:.Incubare oportet incipe fecudum lunam nouam: 
g> fere qua: ante pleraqj non fuccedunt.Diebus fere uiginti excudunt * De quiba 
uillaticis( quoniam uel nimium didumjbreuitate reliqua compefabo. Gallina: 
rufhcaz funt in urbe rara::nec ferx.Manfueta fine cauea uidentur roma: fimiles 
facie non his uillaticis gallinis noftris fed africanis afpedu ac facie incontamina/ 
ta :In ornatibus publicis folet poni cum pfitaris ac merulis albis:item aliis id ge/ 
nus rebus inufitatis :Neqj fera: in uiilis oua ac pullos faciunt: fed in filuis. Ab hif 
gallinis dicitur infula gallinaria:qua: eft in mari thufco fecundum italiam con/ 
tra montes liguflicof:uintimiliumalbumingauium:aliis ab his uillaticis inue/ 
dis a nautis ibi feris fadis procreatis .Gallina: afncana funt grandes uarise gilbe 
rue: quas meleagndes appellant graa.Ha nouiffima: in triclinium genauiumi 
troierunt e colina propter faflidium hominum» Veneunt propter penuriam ma 
gno.De tribus generibus gallina faginantur maxime uillatica.Eas includut i lo 
cum tepidum 8c anguftum & tenebricofum :q> motus earum & lux pmguitudi 
ni inimica. Ad hanc rem eledis maximis gailinis:nec continuo his quas melicas 
appellant falfo:q antiqui ut thetin dicebat: fic medicam melicam uocabat* Ha 
primo dicebantur quia ex medica propter magnitudinem erant allata:quaqj ex 
his generata poffea propter fimilitudmem .Amplas omnes ex his euulfis ex alis 
pinis 3C cauda farciunt turundis ordeaceis:partim admixtis ex faria loliacea aut 
femine lini ex aqua dulci. Bis die cibum dant:obferuantes ex quibufdam fignis 
ut prior fit concodus q fecudum det.Dato cibo cum perpurgant caputme quos 
habeat pedes:rurfufeasconcludunt.Hoc faaunt ufqj ad dies uigintiquinq?.Tu 
deniqj pingues fiunt: Quida ex triticeo pane intrito in aquam mixto uino bono 
odorato farciuntuta ut diebus uiginti pingues reddant ac teneras :Si i farciedo 
nimio cibo faflidiunt:remittedum in datoe pro portione: ficut decem primis p/ 
cefTit :in pofterioribus ut diminuant :eadem ratioe ut uicefimus dies Qc primus 
fit par*Eodem mo palubes faciunt ;ac reddut pingues* 
De Anferibns. Cap * ix ♦ 
Ranfi inqt Axius nuc i illud genus:quod no eft uilta ulla ac terra c5/ 
t tetum: fed requirit pifcinas: quod uos philogneci uocatis amphibium * 
In qbus ubi anferes alutur: nomine chenobofcion appellatis * Horu gre 
ges Sapio Metellus 6c. M,Seius habet magnos aliquot .Merula Seius inquit: 
ita greges coparauit anferum:ut hos quinque gradus obferuaret:quos in gallis 
dixi.Hi funt de generejde foetura:de ouis:de pullis:de fagina.Primum iubebat 
feruum in legedo obferuare: ut effet ampli 3C albi: q> pleruque pullos fimiles fui 
faaunt. Eft enf genus uarium:quod ferum uocatunnec cum his libeter co 
gregat:necn5 aque fit fcofuetus.Anferiba admittedu his tps e idoeu a bruma: 
ad pariedu & icubadu ufque ad folflitium*Saluit fere i aq: mergutur i Hume 
Diebuf, xx, 
excudunt* 
. 
alIinana* 
Africa melea 
gridef* 
Geauium * u 
gulofum» 
Lux piguitu/ 
dini inimica* 
Melica, 
Farciunt. 
turundif* 
p, 
uocat~p am / 
, . 
Q^enok0fcl5 
Saliunt in a/ 
qua Faciundum 
haras 
aut pifcinam * Singulaenon plus quater in ano pariunt. Singulis ubi pariunt :fa/ 
ciundu harafquadrataf circum binofpedes & remipedem *Eifpalea fubflernen 
dum*Notandu earu oua aliquo figno:q> aliena no excudut. Ad icubadu fuppo 
nut pleriqj.ix, aut. xi, Qui hoc miufquinqj.q hoc plufuigmqnqj.Incubat tepe 
flatibus dies triginta: tepidioribus uiginriqnqj: Cum excudit: quinq; diebus pri 
mis patiuntur efle cum matre.Deinde quotidie ferenu cum efljproducut in pra 
ta in pifcinas uel paludes. Eifqj faciunt haras fupra terram aut fubtus:in quse no 
includant plus uicenos pullos.Eafqj cellas prouident ne habeat in folo humore* 
6c habeant molle fubflramen e palea aliaue qua re meue qua eo accedere poffit 
mu Aela: aliauequa: beflisenoceant.Anferes pafcuntin humidis locis :& pabu/ 
lum ferunt:quod aliquem fructum ferat: feruntqj his herbam qua uocatur heris 
q? ea aqua taba etiam cum e arida fit uiridis.Folia eius decerpentes datrne fi eo 
iniecennt:ubi nafcitur aut obterendo perdat:aut ipfi cruditate pereat: Voraces 
enim funt natura. Quo teperandum his qui propter cupiditatem fape in pafcen 
do fi radicem prenderint:quam educere uelft e terra:abrumpunt collum . Peri/ 
becillum emm id:ut caput molle:Si hac herba no efl:dandum hordeu :aut fru 
metum aliud. Cum e tempus farraginis dandum: ut in fuprafcriptis dixi. Cum 
incubat:hordeum his intritum in aqua apponedum.Pullis primum biduo po/ 
lenta aut hordeum apponitur :triba proximis naflurtium uiride confebum mi/ 
nutarim ex aqua in uas aliquod .Cu autem funt fclufi in haras aut fpeluncas ut 
dixiun cibum obiiciut hifpoletam ordeaceam aut farraginem herbamue tenera 
aliquam concifam* Ad faginadum eligut pullos circiter fexquimefes qui fut nati 
eos fcludut in faginarionbiq? poletam & pollinem aqua madefabam dat cibu: 
ita ut p dies faturent. Secudum cibu large ut bibant faciut poteflatem.Sic cura 
ti circiter duobus menfibus fiunt pingues quotienfcuqj fumpferunt.Locus folet 
purgari q> ipfas amant locum purum:neque ipfie ubi fuerunt ullum relinquunt 
purum. 
De Anatibus * Cap.x* 
Vi autem uolut gregem anatum habere :& coflituere neffotrophion. 
q Primu locum quis efl facultas :eligere oportet paluflrem: q> eo maxfe 
delebantur. Si id no:poriffimu ibi:ubi fit naturalif aut lacus aut fla/ 
gnu aut manufaba pifcina :quo gradatim defcedere poflint. Septum altu efle 
oportet:ubi uerfentur ad pedes quindecim:ut uidiflis ad uillam.Sit quod uno 
oflio claudatur circum totu parietem intrifecus crepido lata:in qua fecundu pa/ 
rietem funt teba cubilia:ante eas ueftibulum earum exaequatum teborio oper 
teftaceo.In eo ppetua canalis i quam 6c cibus poitur in his 8C immittitur aqua: 
fic.n.cibu capiut.Oes parietes teborio leuigantur :ne feles aliaue quse beflia in> 
troire ad nocendu poffit. Atque feptu totu gradibo maculis i tegitur: ne eo molar 
aqla poffit meue ex ea euolare anas.Pabulu his dat triricu ordeu ufacei uuae no 
nuq et ex aq gamari; & quada huiufmoi aquatilia q i eode fepto erut.Pifcinae i 
Incubat* 
Voraces funt 
Pulli fefqme 
fes* 
Sagnarium* 
Neflotrophi/ 
on* 
Crepido* 
Teborio leui 
gantur. Feles 
Macula:* eas aqua large influere oportet :ut femp recens fit. Sunt item no diffimilia alia 
genera:ut querquedula phalerides:ficperdices qua ut Archelaus fmbit: uoce 
maris audita concipiunt .Qua ut fuperiores neqj £pter fecunditate neqj pro/ 
pter fuauitate faginantur:& fic pafcendo fiunt pingues.Quod ad uillaticarum 
paftionu primu atriu ptinere fu ratus dixi. 
De leporibus ♦ Cap, xi. 
Nterea redit Apius:& percurati nos ab iIlo;& ille a nobis tquid eflfet 
x durium ac facrium: Apius fequitur inqt:acrius fecundi generis afficriiti 
us ad uillam qui folet efle:ac nomine antiquo a parte quadam lepora 
rium appellatum.Na neqj (olum lepores eo includuntur:Silua:ut olim in luge 
ro agelli aut duobus: fed etia cerui aut caprea i lugeriba multis. Quintus Fului/ 
us Lupinus dicitur habere in tarqniefi fepta iugera, xl .in quo funt inclufa no fo/ 
lum ea qua: dixi: fed etiam oues fera:: etiam hoc maius hic in riatonienfi :& qui/ 
dam in aliis locis .In gallia uero tranfalpina Cn. Pompeius tantum feptum ue/ 
natois :ut circiter.xi.milia pariliumlocu fclufum habeat.Pratereaineodecon/ 
fepto fera hfe folet:de animaliba coclearia atq? aluearia atqj etiam dolia ,ubi ha/ 
beant coclufos glires.Sed 01'um curiodia incremetu Sc parito aperta:prater 
q de apiba.Q uis enim ignorat fepta e maceriis ita ee oporter in leporario: ut te/ 
criono tecria fint:& fint alta. Alterum ne feles aut meles aliaue qua beriia intro/ 
ire poflint:alteru ne lupus trafilire.Ibiqjee latebras :ubi lepores fterdiu delite/ 
fcant 1 uirgultis atqj herbis :& arbores ramis patulis qua aquila impediat cona/ 
tus.Quis enim nefeit :paucos fi lepores mares aut foeminas ftromiferitjbreui te 
pore fore ut repleaturftanta foccuditas huius quadrupedis. Quattuor enim mo 
intromiflis i leporarium :breui folet repleri. Vt enim fape cu habent catulos re/ 
centes:a!ios in uentre habere reperiuntur.Itaq? de his Archelaus fcribit: Annoru 
quot fint :quis uelit (cire rinfpicere oportere foramina natura:q> fine dubio aliuf 
habet alio plura.Hos quoqj nuper inriitutu ut (aginarentur pleraqj :cum excep 
tos e leporario codant in caueis:&C loco claufo faciat pingues. Eorum ergo tria ge 
nera fere funt. Vnum italicum:hoc noftrum primis pedibus humilibus pofleno 
ribus altis :fuperiore parte pulla:uentre albo:aunbus longis. qui lepus dicitur 
cum pragnans fit: tamen concipere.In gallia trafalpina & macedoma fiunt per/ 
magni.In hifpania 8c in italia mediocres. Alterius eft generis quod in gallia na/ 
fcitur adadapis qui hac fere mutant: q? toti candidi funt. Hi raro perferuntur ro 
mam.Tertii generis eft : q in hifpania nafeitur: fimilis noriro lepori ex quadam 
parte: fed humile:quem cuniculum appellant.Lelius putabat ab eo durium le/ 
porem a celeritudine:q?leuipes effer Ego arbitror a graco uocabulo antiquo q? 
eo aoles boetii lepore appellabat * Cuniculi di<rii ab eo: q? fub terra cuniculos ipfi 
facere folent:ubi latent in agris. Horu tria genera fi poffis in leporario habere o/ 
portet: duo utique te habere puto :&q?in hifpania anis tu fuirii multis: ut inde 
te cuniculos perfecutos credam, De Apris, Cap. xii, 
Querquedu 
lx. 
Perdices uo/ 
ce audita co/ 
cipiunt. 
Leporarium* 
p - 
a 
FeU* 
Feles Meles* 
Facuditas le 
pons, 
Foramina na 
tura, 
Cuniculus* 
Vnde* 
Lepus Cicuref» 
Pros quidem habere pofTe in leporario nec magno negocio:ibi St capti 
a uos St cicures qui ibi nati funt: pingues folere fieri (cis inqua Agn Axi. 
Nam quem fundum in tufculano emit hic Varro a.M. Pupio Pifone 
uidifli ad buccinam inflatam certo tempore apros St capros conuenire ad pabu/ 
lum:cum e fuperiore loco e palaflra effunderetur apris glans capris uicia aut qd 
aliud♦ Ego uero inquit ille apud .Q.Hortenfium cum in agro laurenti efiem ibi 
! magis tragicos fieri uidi. Nam filua erat ut dicebat fupra qufquagfta ma 
ceria fepta:quod non leporarium: fed thentrophium appellabant. Ibi erat locus 
excelfus ; ubi triclinio pofitoccenabamus:apud quod Orphea uocan luflit.qui 
cum eo uemflet: flola St athara cantare effet iuftus:buccinam inflauitiubi tan 
tum circun fluxerit mox ceruorum aprorum St cate rarum quadrupedum multi 
tudo:ut non minus formofum mihi fit uifum fpecflaculum :q in circo maximo 
adilium fme afncanis beffiis cum fiunt ueationes. 
De Cochleis♦ Cap.xiii. 
Xius tuas partes inquit:fubleuauit Apius o Merula nofter. Quod ad 
a uenatione pertinet: breuiter fecundus tranfadtus efl a&us.Nec de co/ 
chleis ac gliribus quaro quod reliquum eff: neqj enim magnum emo/ 
lumentum efle potefl.Non lfluc tam fimplex efl inquit Apius:q tu putas o Axi 
nofter.Nam St idoneus fubdio fumendus efl locus cochleariis: quem totum cir 
cum aqua claudas:ne quas ibi pofueris ad partum:non liberos earum fed ipfas 
quaras .Aquam inquam fundenda ne fugitiuarius fit paradus locus: Is mollior 
quem non coquit fol 8t tangit ros.Qui fi naturalis non efl :ut fere no funt i apri 
co locomeqj habeas in opaco ubi facias:ut funt fub rupibus ac motibus: quoru 
abluant radices lacus ac fluuii:manufacere oportet rofidum:qui fit fi adduxeris 
fiftulam: St in eam papillas impofuerif tenues qua erudit aquam: ita ut in ali/ 
quem lapidem incidat ac late diffipetur Paruus his cibus opus efl: St is fine ad/ 
miniftratore :Et hunc dum ferpit: non folum in area reperit: fed etiam fi riuus 
non prohibet parietes flantes muenit.Deniq? lpfa exgruminantes ad propalam 
uitam diu producunt:cum ad eam rem pauca laurea folia interlidant: St afper/ 
gunt furfures non multos .Itaqj cocus has urnas an mortuas coquat:pleruqj ne 
fcit.Genera cochlearum funt multa uel plura:ut minuta1 albula qua afferuntur 
a reatino :St maxima qua de illynco apportantur :St mediocres qua ex africa af 
feruntur.Non q? in his regionibufquibufdam locis ac magnitudinibus fint dif/ 
pariles .nam St ualde ampla funt.Quaq ex africa:qua uocantur folitana ita ut 
earum calices quadrantes oftoginta capere poffint: St fic in alliis regionibus eif/ 
dem inter fe collata St minores ac maiores .Ha in faetura panunt innumerabi/ 
lia.Earum fetne minutum ac tefla molli diuturnitate obdurefcit. Magnis infu/ 
lis in areis fadlif magnum bolum deferunt .Haf quoque faginare folentita: ut 
ollam eam foraminibufincruflent fapa St farre:ubipafcantur .qua fcramlaha 
beat ut intrare aer poflit .Viuax.n.hac natura» 
Theriotrophi 
on» 
Orpheufbuc 
cina mflauit 
Africana» 
Cochlearium 
Fugiduariif ♦ 
Papilla eru/ 
d:ent aquam 
Exgrumina/ 
tefuel exgru 
matef. 
Solitaa 
Magnum bo 
ludeferut» De gliribus* Cap, xiiii* 
Lirarium diffirmli ratione habetur:q non aqua fed maceria locus fe/ 
g pitur*Tota leui lapide aut te&orio intrinfecus incruftat :ne ex ea ere 
perepoflit,In eoarbulculas effeoportet: quse ferutglande,quxcum 
frudum no ferunt rintra maceriem tacere oportet glandem <3C caftaneam: unde 
faturi fiant * Facere his cauos oportet laxiores: ubi pullos parere pofiint * Aquam 
oportet efle tenuem:q ea no utuntur multum: & aridum locum quzrunt ♦ Hi 
fagmantur in dolus qua: etiam in uillis habent multi:qua figuli faciunt * Multa 
aliter atque alia :q in lateribus eorum femitas faciunt:& cauu ubi cibum confli 
tuat. In hoc dolium addunt glande aut nuces iuglandes aut caftanea, Quibj in 
tenebris:cum cumulatim pofitum eft in doliis:fiunt pinguiores* 
De apibus* Cap* xv* 
Grius igitur relinquitur inquit: de paftione uillatica tertius a&usde 
a piicinis* Quid tertius inquit Axius f An quia tu fblitus es in adole/ 
Icentia tua domi mulfum non bibere propter parfimoniam : nos mei 
nobis uerum dicit inquit ♦ Nam cum pauper cum duobus 
fratribus & duabus foronbus eflem relidi us: quarum alteram fine dote dedi Lu 
cullo aquo hereditate me celTa primum & primus mulfu domi mee bibere eoe/ 
piripfe cu interea nihilominus pene quotidie in conuiuio oibus dare mulfu.pre 
terea meu erat no tumeas nouifle uolucresjqba natura plurimu {genii atqj artis 
tribuit :itaqj eas melius me nofce q te,ut fcias de [credibili auiu natura audi 
Merula que cetera fecit hylifeus: que feq meliturgi foleant * i, q exercent mella/ 
na demonftrabit. Primum apes nafcutur parti ex apibo: parti ex bubulo corpo/ 
te putrefedo*Itaqj Archelaus in epigrammate ait:eas effe* 
G>00<J T*EKpCL, Idem* 
nnrwp jx-Ep 
He apes non funt folitaria natura ut aquile: fed ut homines*Quod fi in hoc fa 
ciunt etia gracculi:at non i dem: quod hic focietas operis & edificioru : quod il/ 
lic non e,Hic ratio atqj ars ab his facere opus difcunt:ab his edificare:ab his ci/ 
baria cibus domus opus:neq; idem quod cibo cera: neque 
quod ea mei:nec quod domus non in fauo fex angulis cellam totidem quot ha/ 
bet pedes:quod geometre hexagon fieri f orbi rotudo oftendut, Vt plurimu loci 
includatur:foris pafcunturantus opus faciunt:quod dulcillimu qde eft;& deis 
& hoibo eft acceptum :q fauus uemt in altaria :& mei ad principia conuiuii 6>C i 
fecunda menfam adminiftratur.Hec ut hominu ciuitates: q? hic eft & rex & im 
periu Qc focietas:q (equuntur oia pura,Itaqj nulla affidit in loco inquinato 
aut eo qui male oleatmeqj etiam in eo qui bona olet unguentaritaqj his undtus 
qui acceflerit :pungunt. Non ut mufeae Liguriunt: q nemo has uidet ut illas l car 
ne aut fanguine &C adipe, Ideo modo eo confidunt: inquo eft fapor dulcis mini/ 
me malefica: q nullius opus uellicans facit deterius* Neque ignaua ut non ei 
Glirarium 
Incruftatur; 
Cauos ♦ 
Cumulatim * 
Hereditate 
me cefla. 
Hylifcus 
Jvfeiiturgi* 
Hexagonon* 
homimbo ac 
ceptum* 
Vnguentatu 
pungunt* 
Vellicans* qui conetur diflurbare refifiat.Neqj tamen nefcia fuse imbecillitatif:qux cum ca 
mularum effe dicantur uolucres:q> & fiquadodifplicata: funt cymbalis &C plau 
fibus:numero reducunt in locum unu.Et ut his diis elicona atq; olympon attri/ 
buerunt homines:fic his floridos & incultos natura attribuit montes ♦ Rege fuu 
fequuntur quocunqj it: & feflfum fubleuant:& fi nequit uolare fuccollat: q? eu 
feruare uolunt, Neq? ipfbe funt inficientes. Nec no oderunt inertes. Itaqj impete 
tes a fe eiiciunt fucos: q? hi neqj adiuuant & confumunt mei. Quos uocificantes 
plures perfequuntur. Etiam paucse extra oflium aluei obturant oia qua uenit in 
ter fauos fpintus:quam rhithacem appellat graeci ♦ Omnes ut in exercitu uiuut; 
atqj alternis dormiunt :& opus faciunt pariter :& ut colonias mittunt ♦ Hiq? du/ 
ces conficiunt quadam ad uoce ut imitatione tuba.Tu id faciunt: cu inter fe fi/ 
gna pacis ac belli habeant. Sed o Merula Axius nofler ne dum hoc audit: phyfi/ 
ca addifcat:q> de fru<flu nihil dixhno curfu lapada tibe trado. Merula de frudu 
inqt hoc dico:q? fortaffe an tibi fatis fit Axinn quo audorem habeo no folum q 
aluearia fua locata habet quot annis quinis milibus pondo mellis:fed etia hunc 
Varrone noflrum quem audiui dicetermduo milites fe habuiffe in hifpania fra 
tres ueianios ex agro lalifco locupletes:quibus cum a patre relida eet parua uil/ 
la & agellus non fane maior lugero uno:hos circum uillam totam alueanum ie 
ciffe 5C hortum habuiffe:ac reliquum thymo & cythifo oppleuifle & apiaflro: 
quod alii meliphilon:alii melifophilon: quidam mellinom appellat«Hos nunq 
minus ut peraqj ducerent dena milia feflertia ex meile recipere ee folitos: tu eos 
& uelle expedare:ut fuo potius tpe mercatorem admitterent q celerius alieno. 
Dic igitur inquit:ubi SC cuiufmodi facere me oporteat aluearium ut magnos ca/ 
piam frudusrllle. Melittonas ita facere oportet :quos alii melitrophia appellat: 
eandem rem quidam mellaria.Primum fecundum uillam potiffimum ubi non 
refonent imagines.Hic enim fonus harum fuga: exiflimatur efle .Praeterea pce/ 
rum ee oportet aere teperatomeqj aeflate feruido neqj hyeme no aprico: ut fpe/ 
det potifiimum ad hibernos ortus:quae ppe fe loca habeat ea ubi pabulu fit fre 
quens & aqua pura.Si pabulu naturale no eft :ea oportet dominum ferere quae 
maxime fequuntur apes:ea funt rofa ferpillum apiaflrum papauer faba lens pi/ 
fum ocymum medica: maxime cythifum: quod ualentibus utiliffimu efl. Eteni 
ab aquinodio uerno florere incipit:& permanet ad alterum aquinodium autu 
ni.Sed ut hoc aptiflimum ad fanitatem apium :tc ad mellificium thymum. Pro 
pter hoc ficulum mei fert palmam :q> ibi thymum bonum 8C frequens efl. Itaqj 
quidam thymum contundunt in pila:6c diluunt in aqua tepida:eo confpergunt 
omnia feminaria confita apium caufa.Quod ad locum pertinet: hoc genus po/ 
tiflimum eligendum iuxta uillam:non quo non in uilla porticu quidam quo tu 
tius eflent aluearia collocarint. Aluos ubi fint: alii faciunt ex uimimbus rotun/ 
das:alii e ligno ac corticibus;alii ex arbore caua:alii fidiles: alii etiam ex ferulis 
quadratas longas pedes circiter tres latas pedem* Sed ita uti parum fint qua: co/ 
Sucoliant. 
No cur fu Id/ 
pada tibe tra 
do* 
Veianios 
Apiaflrum 
Melifophylo 
Melittonas 
Melitrophia 
Mellaria. 
Mellificium 
thymum 
Alui* pleant:ne eas coanguflent»Ne in uaflo loco & inani defpodeant animum. Hac 
omnia uocant a mellis alimonio aluosjquas ideo medias uidentur facere angu/ 
fliffimas:ut figuram imitentur earum * Fictiles fumo bubulo obliniunt intus 8C 
extra :ne afperitate abfterreantur:eafqj aluos ita collocant in mutilis parietis: ut 
ne agitentur neue inter fe contingant:cum in ordinem fint pofita. Sic interuallo 
polito:alterum dC tertium ordinem infra faciut:& aiunt:potius hinc demi opor 
tere q addi. Quartum media aluo in qua introeant apes: faciunt foramina par; 
ua dextra ac finiftra»Ad extrema qua melliarii fauum eximere poffint: opercula 
imponunt aluis. Optima? fiunt cortice.Deterrima ficftiles:cp ex frigore hyeme &C 
a:flate calore uehementifTime hic commouentur ♦ Verno tempore & afliuo fere 
ter in menfe mellarius infpicere debet fumigans leuiter:& a fpurcitiis purgare al 
uum:&uermiculoseiicere.Pra?terea ut aiaduertatme reguli plures exiflant: in 
utiles enim fiunt propter feditiones ♦ Vt quidam dicunt ttia genera cum fint du/ 
cum in apibusmiger ruber uariusrut Menecrates fcnbit:duo niger 6C uarius : q 
ita melior ut expediat melliario cum duo funt eadem aluo interficere nigru: que 
fcit cum altero rege efle feditiofum: & corrumpere aluum: q> fuget aut cum mul 
titudine fugetur.De reliquis apibus optima ert parua uaria rotunda. Fur qui uo 
catur ab alus fucus ert alter:eft lato uentre. Vefpa qua: fimilitudinem habet apis 
neqj focia efl operis: dC nocere folet morfu quam apes a fe fecernut ♦ Hac differut 
inter fe qua fere dC cicures funt.Nunc feras dico qua in filueflnbus locts pafeitat 
cicures qua cultis, Silueflres minores funt magnitudie &C pilofa:fed opifices ma 
gis. In emendo emptorem uidere oportet ualeant:an fint agra Sanitatis figna: 
fi funt frequentes in examine :& fi nitida & fi opus quod faciunt efl sequabile ac 
leue.Minus ualentium figna:fi funt pilofa & horrida aut puluerulenta:nifi opi 
ficii eas urget tempus ♦ Tum enim propter laborem afperantur: &£ macefcunt, Si 
tranfferenda funt alui in alium locum:id facere diligenter oportet:& tempora q 
bus id potiflimum facias ammaduertendum: & loca quo tranfferas idonea pro/ 
tiidendum. Tempora: ut uerno potiufq hyberno; q hyeme difficulter cofuefcut 
q> tranflata manere.Itaqj fugiunt plerunqj fi e bono loco tranfluleris eo:ubi ido 
nea bona pabulatio non eftjfugitiua fiunt. Nec fi ex aluo in aluum in eodem lo/ 
co traucias negligenter faciendum.Sed fi tranfitura funt apes: apiaflro perfrica/ 
dum; q illicium hoc illis: & faui melliti intus ponendi a faucibus non longe: ne 
cum animaduerterit :aut inopiam efca habuiffe dicatur:aut cum funt apes mor 
bida? propter prioris uernos partus: qui ex floribus nucis grxcx&C cornu fiunt; 
coeliacas fieri:atque urina pota refici.De his propolim uocat: e quo faciunt ad fb 
ramen introitus protedum i aluum maxime artate.Quam rem etiam nomine 
eodem medici utuntur in emplaftrif,Propter quam rem etiam carius in facra uia 
qua mei uenit rhithacem uocant quibus fauos extremos fimul conglutinant: q 
eft aliud mei e propoli:itaqj in hoc uim effe illiciendi.Quo arca examen ubi uo/ 
lunt confidere:eum ramum aliaue quam rem obliniunt:hoc admixto apiaflro. 
Defpondeac 
animum. 
fyjellarii 
fCUrciais 
DUilare aiu{: 
*■ ® 
p 
J1, ucus 
~,e Pa * 
1^ures 
a Cltan 
Macefcunt 
.. . 
* iclum * 
Celiaca♦ 
Pwpolis 
el uenlt 
uia* Fauuseft:quem fingunt multicauatumecara:cumfingulacauafenalateraha 
beant;quot fingulis pedes dedit natura * Neque quse afferuntur ad quattuor res 
faciendas propolim rhithacem fauum meL Ex iifdem omnibus rebus capere di/ 
ctit fimplex:q> malo punico & afparago cibum carpant :folum ex olea arbore cav 
ram;e fico mei fed no bonum* Duplex minifferium praberi ut e faba apiaffro cu 
curbita braflica caram & cibum, Nec no aliter duplex quod fit e malo & piro fil/ 
ueftri:caram & meL Item aliter duplex q? papauere cara & meLTriplex minifle 
rium cum fieri ut ex nuce graca & ex lapfana cibum mei caram .Item ex aliis flo 
nbus ita capere;ut alia ad fingulas res fumant:alia ad plures ♦ Nec no etia aliud 
difcrimen fequantur in carptura aut eas fequatur ut in melle:quod ex alia re faci 
unt liquidum mehut ex fifera flore:& alia contra fpiffum;ut e rore marino.Sic 
ex alia re ut e fico mei lfuauejcytifo bonum;& thymo optimum. Cibi pars q? po 
tio & ea his aqua liquida unde bibant effe oportet, Eamque propinquam qua p 
terfluatraut in aliquem locum influat:itane altitudine afcendat duos aut tres 
digitos: in qua aqua iaceat terta? aut lapilli ita ut extent paulum : ubi affidere & 
Libere poffint.In qua diligenter habenda cura:ut aqua fit pura: q> ad mellificiu 
bonum uehementer prodeff ♦ Quod non omnis tempeflas ad partum prodire 15 
gius patitur;praparandus his cibus ne tum meile folo cogantur uiuere;aut relin 
quere exinanitas aluos.Igitur ficorum pinguium circiter decem podo decoquut 
in aqua* congiis fex quas cobas in offas prope apponunt, Alii aquam mulfam in 
uafculis prope ut fit curant,In quam addunt lanam purpuream: per quam fu/ 
gunt uerno tempore:ne potu nimium impleantur:aut ne incidant in aquam fin 
gula uafa ponunt ad aluos.Hxc fupplentur. Alii ficum & uuam paflam cum pi 
fierut:affundunt fapatatqj ex eo fabas offas apponunt ibnquo horas hyeme in 
pabulum procedere tamen poffint.Cum examen excitatum eff: q? fieri folet: cu 
adnata profpera fmt multa: ac progeniem emittere uolunt in coloniam:ut olim 
crebro fabini fabitauerut propter multitudine liberorum, Huius qua duo fo/ 
fent praire figna funt. Vnum q> fuperioribus diebus maxime uefpertinis multa 
ante foramen ut uua alia ex aliis pendent conglobata, Alterum q> cum iam euo 
latura funt;aut etiam inceperunt confonant uehementer: perinde ut milites faci 
unt:cum caflra mouent:qua primo cum exierunt in confpe&u uolitat reliquas 
qua nondum congregata funt refpedlantes;dum conueniant, Cum a mellario 
id feciile funt animaduerfauaciundo in eas puluerem:&: circum tfniendo are p 
territas quo uoluerit perducet,Non longe inde obliniunt rhithace atqj apiaflro 
caterifqj rebus quibus delebantur .Vbi confederunt: afferunt aluu prope eafde 
illiciis illita intus: 5c ppe appofita fumo leui circundato cogunt eas intrare. Vtqj 
in nouam coloniam cum introierunt permanent adeo libenter; ut etiam fi proxi/ 
mam pofueris illam aluum unde exierunt: tamen nouo domicilio potius funt co 
tenta.Quod ad paffiones pertinere fum ratus quoniam dixi:nunc iam quoius 
adhibetur ea cura de frubu dicam. Eximendorum fauorum fignum fumunt ex 
Fauus* 
Carptura* 
Mellificiu * 
Progeniem 
emittere i co/ 
Ioniam * 
Vua congio/ 
bata. 
Aluus illiciis 
illita intus ipfis:uti aluos habeant :& uti congerminauerint:conieduram capiut fi intus fo> 
ciunt bombum :& cum introeunt:ac foras trepidant & fiopculaaiuicumremo 
ta fxnt:fauorum foramina obduda uidentur mellis membranis» Cum fint reple 
ti melle;in eximendo quidam dicunt oportere:ita ut.ix.partes tollere: decimam 
relinquere»Quod fi omnes eximas: fore ut difcedant» Alu hoc plus relinquunt q 
dixi: ut in aratis qui faciunt reftibiles fegetes plus tollunt frumenti ex interuallis: 
fic in aluis: fi non quot annis eximas: aut non quoqj multu: & magis his afiidu/ 
as habeas apes & magis fruduofas.Eximendorum fauorum primum putant ee 
tempus uergiliarum exortum»Secundum affate exada:anteq totus exoritur ar 
drurus * Tertium poft uergiliarum occafum:& ita fi fecunda fitaluusjutne plus 
tertia pars eximatur mellis: reliquum & hiemationi relinquatur fiue aluis. Non 
fit fertilis:nifi q? eximatur, Exemptio cum eft maior neqj numerofam neqj pala 
facere oportet:ne deficiniant animum faui qui eximuntur.Si qua pars nihil ha/ 
bet:aut habet inquinatum:e cultello praefecatur.Prouidendum ne infirmiores a 
ualentioribus opprimantur.Eo enim minuitur frudus. Itaqj imbecilliores fecre 
tas fubiiciunt fub alterum regem.Qua crebrius inter fe pugnabut: afparagi eas 
oportet aqua mulfa.Quo fado non modo non defiftunt pugna : fed etiam con/ 
ferdunt fe lingentes:eo magis fi mulfo funt afperfa:q> propter odore auidius ap/ 
plicant fe:atqj obftupefcunt potantes. Si ex aluo minus frequentes euadunt: ac 
fubfidit aliqua pars:fuffumigandum 8c prope apponendum bene olentium her/ 
barum maxime a pia Urum 8c thymum. Prouidendum uehementer ne propter 
aeftum aut propter frigus difpereant»Siquando fubito imbri in paftu funt opref/ 
fa?:aut frigore fubito anteq ipfe prouiderintdd fere quod accidit raro ut decipia/ 
tur:& imbris guttis uberibus offenfe iacent proflrata &C afflida: colligendu eas 
in uas aliquod: 6c reponendum in tedo ioco ac tepido prono ad meridiem qma 
xime tempeftate bona cinere fado e ficulneis lignis infriadum paulo plus caldo 
q tepidiore.Deinde concutiendum leuiter ipfo uafe:ut manu non tangas:& po/ 
nenda in fole.Qua enim fic conciliata concaluerunt:fe reftituunt acreuiuifcut 
ut folet fimiiiter fieri in mufcis aqua necatis.Hoc fadundum fecudum aluos: ut 
reconciliatae ad fuum quazqj opus 6c domicilium redeant» 
De Pifcinis» Cap» xyl» 
Nterea redit ad nos pauo:Et fi uultis inquit anchoras tollere: latis ta 
i bulis fortitio fit tribuum: ac coepti funt a precone renutiari quem quae 
qj tribus fecerunt adiiem ♦ Apius confeftim furgit:ut ibidem candida 
to fuo gratularetur:ac defcenderet in hortulos.Merula:Tertium adum depafht 
onibus uillaticis portea inquit:tibi reddam Axi»Confurgentibus illis Axius mihi 
refpedantibus nobis q> candidatum noftrum uenturum (ciebamus. Non labo/ 
res inquit hoc loco difcejffifTe Merulam.Reliqua enim fere mihi fut nota» Quod 
Eximendoru 
fauoiytepus* 
Suffumigan 
dum» 
Infriandum* enim pifcinarum genera funt duo:dulcium & falfarum * Alterum apud plebem 
& fine frudu:ubilympha aquam pifcinis uillaticis noflris miniflrant* Illa aute 
maritima: pifcina nobilium quibus neptunnus:ut aquam & pifcibus miniflrat; 
magis ad oculos pertinent q ad ueficam:& potius marfupium exinaniunt:q re/ 
plent.Primum enim adificantur magno:fecundoimplenturmagno:tertioalun 
tur magno,Hirius circum pifcinas fuas ex adifcns duodena milia feflertia capie 
hat.Eam omnem mercedem afcis quas dabat pifcibus:ccnfumebat.Non miru* 
Vno tempore enim memini hunc Cafari fex milia murenarum mutua dediflfe i 
pondus:& propter pifcium multitudinem quadragies feflertio uillam ueniffe* 
Qua noflra pifcina ac mediterranea plebeia redc dicitur dulcis: & illa amara- 
Quis enim noflrum non una contentus eft hac pifcinar' Quis contra maritimas 
non ex pifcinis lingulis plures coniundas habet pluris f Nam ut Paufias & cate/ 
rl PIc^ores elufde generis loculatas magnas habent areolas: ubi difcolores fint cer 
tas fic hi loculatas habent pifcinas: ubi difpares difclufos habent pifces : quos per 
mc^e ut acn flnt;ac fandiores q illi in lydia quos facrificant*lbi Varro ad tubici/ 
nam gracum*Gregatim uenifie dicebas ad extremum littus atqj aram: q eos ca 
pere auderet nemotcum eodem tempore infulas ludinorum ibi corrufas uidiffes 
Sic hos pifcis nemo coquus in ius uocare audet*Hortenfius Quintus familiaris 
nofler:cum pifcinas haberet magna pecunia adificaras ac loculosata fape cu eo 
ad uillam fui:ut illum fciam femper in ccenam pifces puteolos mittere emptum 
folitum*Neqj fatis erat eum non pafci pifcinis:nifi eos ipfe pafceret ultro* Ac ma/ 
iorem fibi curam haberet:prius efurirent afini:q ego habeo:ne mei in rofia efu/ 
riant afmi*Ecquid utraque & cibo & potione no paulo fumptuofius q ego 
miniflret uidum, Ego cum honore uno feruulo hordeo non multo aqua dome/ 
flica meos multinummos alo afmos* Hortenfius primum qui miflrarent pifcato 
res habebat complures:& pifciculos minutos aggerebat frequenter: qui a maiori 
bus ab fu merentur. Praeterea falfamentorum in eas pifcinas emptum coiicebat 
cum mare turbaretur* Ac per tempeftatem macellum pifcinam ut mare obfomu 
pra:beret:neqj euerriculo i littus educere poflent:uiuam fabmam plebeia coena 
p£fces+ Celerius uoluntate Hortenfii ex equili educeres redarios (ut tibi haberes) 
mulos :q e pifcina barbatum mulu. At inquit ille* No minor cura eius de agro/ 
tls pifabus:q de minus ualentibus feruis*Itaqj minus laborabat: ne feruus ager 
q aquam frigidam biberent fui pifces*Etenim hac mcuria laborare aiebat.M*Lu 
cullum*Et pifcinas eius defpiciebat:q afhuaria idonea non haberet: ac refidem 
aquam in locis pefhlentibus habitarent pifces eius* Contra ad neapoIim,L*Lucu 
lus:pofteaq perfodiflet montem: ac maritimum flumen immififlet in pifcinas; 
qua reciproca fuere:ipe neptuno no cederet de pifcatu :efle caufam :ut antiques 
pifces fuos uideatur propter aflus duxifle in loca frigidiora:ut apuli folerent pe/ 
cuariifacere;qproptercaloresinmontes fabinos pecus ducunt * Inbaianoaut 
Maritima pi 
fcina nobiliu 
Marfupiu exi 
naniunt 
Aluntur ma/ 
2ncK 
VI* M*mure 
naji mutua ♦ 
Loculata are 
t 
Loculata pi/ 
( • x. * 
Multinumos 
alo afmos* 
Euerriculu 
Equile reda/ 
riosmu os* 
Barbatus mu 
lus, arde* tanta ardebat cuta :ut architecrto permiferit:ut fuam pecuniam confume/ 
ret:dumodo perduceret fpecus e pifcinis in mare:obiedaculo quo sertus bis quo 
tidie ab ortu lunse ad nonam proximam introire ac redire rurfus in mare pollet: 
ac refrigerare pifcinas.Non hac* At flrepitus a dextra :& cum lata candidatus no 
fler defignatus sedilis in uillam, Cui nos occummus:& gratulati in capitolium 
profequimurrille inde eundo fuam domummos noftram* Opinionis noflrsefer 
monem de partione uillatica fummatim hunc quem expofui habeto* 
Obiedtaculu 
MARCI TERENTII VARRONIS QVI REM RVSTICAM EX 
POLIVIT LIBRI TRES > HOS DILIGENTER ATQuE VENV/ 
STE IMPRESSIT BENEDICTVS HECTORIS BONONIENSIS* LVCIIIVNII MODERATI COLVMELLAE REI RVSTICAE 
CAPITVLA LIBRI PRIMI. 
Praecepta qua: fequantur qui rufticari uelint* Ca.i* 
Qualiter difpofitus fundus maxime probetur* Ca au 
Qua pracipue refpiciendo agro anteq ematurmotanda funt* Ca.iii* 
De falubritate regionum * Ca.iiii* 
De aqua* Ca.v* 
De pofitione uilla* Q y{, 
De officiis patriffamilia * Ca. vii. 
De pecore 8c pecorum magiflris Ca. yiii.' 
Qualis corporatura mancipia cuiqj operi contribunda funt* Capdx* 
CAPITVLA fecundi libri. 
Terram nec fenefcere nec fatigari;fi flercoretur* Cad* 
Quot funt genera terreni. Ca.iu 
Qua cura adhibenda fit bubus ab opera difiun&is* Ca.iii* 
Quo anni tempore campi arandi fint; &C quomodo * Ca. ilii. 
Exilis terra quomodo ftercoretur * Ca * y* 
De generibus feminum * Ca. yi* 
De generibus leguminum* Ca.yii* 
Quod fit feminandi tempus* Ca.ytii. 
Quot feminum modios lugerum poftulet:& medicina feminu* Ca.ix 
Quod folum cuiqj legumini conueniat. Ca.x* 
De genere pabulorum: & de medica uicia farragine auena fceno 
graco eruo 8c cicera. Ca ♦ xi* 
Quemadmodum & quot operis unuquodque frumentum & le 
gumen colatur* Ca♦ xi’* 
Pro modo cuiufque agri quot opera defignentur; Ca. xiii* 
Qua legumina aruis noceant:quaque prof nt; Ca♦ xiiii* 
De generibus Percoris* Ca, xy* 
Quibus temporibus agri ftercorandi funt* Ca, xyu 
Quemadmodum ex aruo prata fiant* Ca. xvii* 
Quemadmodum fadta prata colantur*: Ca. xviii* 
Quemadmodnm fuccifum Icenum tradari Sc condi debeat* Ca ♦ xix* 
De area conffituenda * Ca* xx* 
De melfe fadenda:& de tritura. Ca xxu 
Qua per ferias liceat agricola & qua non liceat facere* Ca.xxii* CAPITVLA tertii libri* 
De mtiario faciendo* Q,u 
Qualia femina & quando legas* Ca«tu 
Quemadmodum femina eligas: Si de habitu terrx. Ca.lii* 
De generibus uinearum* Ca. iiii. 
Quemadmodum uites coli debeant* Ca. v* 
De relecanda uinea uetere 8C propaganda; Ca, vi* 
De propagatione ♦ Ca ♦ vii* 
De infitionibus frudhiofis qux uites foecundas faciuntr Ca.yui 
Vt uua complura genera acinorum habeat* Ca*ix. 
Vindemiam quomodo putes* Ca. x. 
De pampinatione. Ca.xi* 
Defoflfura* Ca.xii* 
Ne rubigo uineam uexet* Ca.xiii* 
Ne formica uitem alcedat ♦ Ca * xiiii 
Ne forices aut uolucres uitem ladant* Ca, x y ♦ 
Dearbuftis* Ca.xvi* 
De oliuetis. Ca ♦ x vii* 
De pomario couflituendo*' Ca, xyiii< 
De fcrobibus faciendis * Ca. xix ♦ 
Quomodo femina legas* Ca.xx. 
Quando ficus ferenda fit.' Ca. xxi* 
De nuce ferenda* Ca.xxii. 
De malo punica ferenda * Ca.xxiii 
Depito. Ca.xxiiii. 
De malis ferendis* Ca.xxy* 
De infitione arborum * Ca. xxvi* 
Qu 6 oium furculi olbo arboribo inferi poffint* Caxxyii* 
Decytifo* Ca.xxviii. 
De felice & genifla & arundine* Ca.xxix* 
De uiola rofa* Ca.xxx* 
CAPITVLA quarti libri* 
/z rO «. 'iJp*. £ r. 
Quod genus uitis conueniat cuiqj folo & flatui cali* Ca. i* 
Qua: uites fuburbanis regionibus ad efcam coferendaz fut* Ca.ii* 
Nthil magis rufticis conuenire:cj uitem colere* Ca.iii* 
Qua: obferuare debet q ui uineas inflituit* Ca. mi. 
Quali folott quomodo uitiarium faciundum fit* 0<v* Qualis & ex quibus partibus uitis maleolus legendus fit* Ca.vi. 
Quomodo fecunditatem uitis explores Ca. yii. 
Quse fpedtanda fit qualitas in eo folo*quod uineis 
deftinaueris. Ca, yiii* 
Quomodo amineas feraces facias* Ca * tix. 
Ex qua uitis parte femina eligenda funt Ca.x. 
Qua: fpedtanda: qualitates in eo folo: quod uinea! deftinaueris * Ca* xi. 
Qua: lulius gracinus tradiderit de terra uineali* Ca.xiw 
Quomodo terra paft netur. Ca, xiii/ 
Quot modis uitis ponatur aut in prouinciis aut in italia* Ca. xiiii* 
Meliorem effe pofitionem paftnato folo q nonali.' Ca. xvi 
Qua menfura paQinandi foliabunde fit uincis. Ca.x vi. 
Quemadmodum & quo tempore uitis ferenda fit. Ca.xvin 
Qua obferuare debet qui uitem ponit. Ca. xyiii/ 
Quam longus debet effe maleolus. Ca.xix* 
Quot genera uitium ponenda fint. Ca. xx. 
Vtrum difhndtis genenbus uitium horti conferendi fint. Ca.xxi. 
CAPITVLA quinti libri. 
Contra opinionem Attici & Celfi non effe fatis altas fcrobes 
bipedaneos uineaticis feminibus. Ca.i. 
Non oportere uiuiradicis duos palos ueftre: fed fingula femina 
lingulis adminiculis efle contribuenda. Ca .u. 
Nouam confitionem uinea nifi magna & aflldua cultura 
adiuuetur:celeriter interire. Ca.iii. 
Proflerni uitem in fcrobem & recuruatam ufqj ab imo folo 
redtam calamo applicari oportere. Ca. iiiw 
A cofitione oibus menfiba fodiendum: 8c curandu ne herba na/ 
fcantur: & uiuiradices ad unam materiam redigendos. Ca. v. 
Pampina tionem maleolis adhibendam. Ca. vi. 
Tempeftua ee papinatione:q digito palmites deficiuntur. Ca. yii. 
Non oportere per aftatem pampinos abnodare. Ca. yiii. 
Per autumnum ablaqueandam e(Te uineam. Ca.ix* 
Quemadmodum ablaqueata uinea putetur* Ca. x. 
Quod fit optimum tempus putandi. Ca. xi. 
Quomodo maleolus refecandus fit. Ca. xiu 
Quemadmodum pedanda fit uinea & de canterio* Ca. xiii. 
Quomodo uitis alliganda fit. Ca. xiiii. 
Maleolisiugu iponendu;& qaltecanteriusalleuandus fit. Ca.xy. Quemadmodum nouella uinea frequentanda efl:& pro/ 
pagines facienda fint♦ Ca*xyL 
Quo tempore uiuiradix tranfFerenda fit♦ Ca. xyii. 
Quomodo ex arundinibus iugum faciendum* Ca.xviii. 
Quomodo in hortulos uineaz diuidendx fint* Ca.xix» 
£)e politione iugi :& quatenus a terra leuandum* Ca.xx* 
Nouella uinea quomodo putanda fit* Ga.xxi * 
Quemadmodum ueterana? uinea reftituantur* Ca. xxii 
Quemadmodum eadem putentur* Ca.xxiii* 
Qua bonus uinitor in conftituta iam uinea uitare ♦ Ca.xxuii» 
aut fequi debeat* Ca * xxv * 
Figura falcis/ Ca. xxvi♦ 
De cura adminiculanda iugandaque uinea* Ca. xxvi* 
Qua bonus uinitor in conllituta iam uinea uitare aut 
fequi debeat* Ca*xxyii* 
Quomodo pampinari & quot fofluris u nea excoli debeat* Ca. xyiii* 
De inferendis uitibus:& infitione tuenda» Ca.xxix * 
De ratione pedaminum: uiminum:& de falid;o. Ca. xxx* 
Degemfla. Ca.xXxi» 
De arundinetis. Ca ♦ xxxit* 
De caftaneis &C caftanetis* Ca.xxxiiw 
CAPITVLA fexti libri* 
Quemadmodum datas formas agrorum metiri debeas/ Ca.i* 
Quotena femina iugerum in ternos pedes;ac deinde ufque 
in denos pedes difpofita recipiat* Ca .ii* 
De cultura prouincialium uinearum* Ca.iii* 
De ulmariis faciendis. Ca.iiii. 
De arbufto gallico* Ca.y* 
De generibus olearum ♦' Ca♦ yi* 
De feminariis oliuarum faciendis* Ca» vii* 
De arboribo pomiferis ♦ Ca. viii* 
De tribus infitionum generibus* Ca * ix* 
Decythifo* Ca.x* 
CAPITVLA feptimilibri* 
De bubus parandis:atque emendis earumque forma* Ca.i* 
De bubus domandis Ca.ii* De bou m cura :& cibariis, Ca.iiu 
De uitns boum 6c medicinis, Ca.iiii, 
Vbi gregibus peitilentia ingruit:quse remedia adhibenda (unt ♦ Ca, v. 
Quod remedium adhibetur boui auditate laboranti, Ca, vi. 
Quo remedio fedatur dolor uentris 6c mteftinorum pecoris, Ca♦ vi* 
De uitiofis incrementis lingua:, Ca^ii, 
Detufllboum, Ca.viii, 
Suppurationis remedia ♦ Ca,ix* 
Qaudicanti boui quod remedium adhibeatur* Ca»x, 
Ad fcabiem remedia :& ad morfum rabiofi canis uel lupi» 
necnon &C ad coriaginem ♦ Ca. xi * 
Ad exulcerationem pulmonis:& palati tumorem, Ca,xii, 
Ad tumorem ceruicis, Ca,xiii. 
Ad conuulfos armos: & cornua prafrad:a, Ca,xiiii, 
Ad icftus ferpentis; 6C noxiorum animalium, Ca*xy, 
Remedia ad hauftam hirundinem, Ca,xvi, 
De machina facienda qua claufa iumenta curentur, Ca.xyii* 
De tauri forma, Ca,xyiii 
De forma uacca:, Ca, xix ♦ 
Quotannis delectus faciendus, Ca, xx * 
De confeptis & ftabulis faciendis, Ca♦ xxi, 
Qux atas idonea ad admiffuram, Ca, xxri. 
Remedia ad lumbricos uitulorum* Ca. xxiii ♦ 
De caflrandis uitulis ♦ Ca, xxiiii* 
De equis, Ca,xxv, 
De atate admi{Tarii:& quis pullus generetur, Ca,xxvi, 
De indole & forma equi, Ca, xxyii ♦ 
De cura Sc mediana equorum Ca,xxyiii. 
Ad tuffim. Ca, xxix ♦ 
Ad intertriginem & fcabiem, Ca♦ xxx. 
Ad mufcas & oculorum dolores, Ca,xxxi 
Ad faftidia ciborum Sc labem peftiferam remediar Ca, xxxii* 
De equarum rabie, Ca, xxxiii. 
De mulis, Ca,xxiiii. 
Ad temperandam feuiaam admiffarii in libidinem furentis* Ca,xxxy, 
De medicinis eorum Ca, ultimu. 
CAPIT VLA odtaui libri, 
Deafcllo, Ca; i. De ouibus emendis tuendifqj* Ca,ii\ 
De arietibus eligendis* Ca.iiiV 
De ouibus tetflis * (]a 
Medians pecoris ouili* Ca, v* 
De caprino pecore* Ca § vl^ 
De medicina caprarum* £a 
Cafei faciendi ratioi c* viii 
/* i • _, , Vrfdtyiu* 
De fuibus & eorum medianis* Ca dx* 
De mediana fuum* Ca*x* 
De caflratione fuum* Ca xi* 
De canibus* Ca. xii* 
De morbis & medicinis canum * Ca* xiii ♦ 
* v v * ♦ 4*. * * • 
CAPITVLAnom libri. 
4 
De uillaticis paflionibus* Cari/ 
£)e galinarum generibus:gallis cohortalibus parandis 6c 
nutriendis* Carii* 
De gallinariis conftituendis* Ca. iii* 
De cibariis gallinarum 4 Ca• iiii* 
De feruandis & fupponendis ouis* Ca* y; 
Deouis* Ca*vi* 
De gallinis farciendis *' Ca.yiiri 
De palumbis & columbis farcieudis 8C columbariis conflitued/s* Ca*viii* 
De alendis turturibus* Ca. ix* 
De turdis educandis* Ca. x* 
De pauombus educandis* Ca. xi* 
De numidicarum & rufiicarum gallinarum educatione Ca.xii* 
De auibus quas graci a jm_<£iC>iop:& latmi duplicis uitas 
appellant* Ca.xiii* 
De anfenbus educandis:& anferario conftituendo* Ca.xiiii* 
De anatibus querquedulis & fimiiibus* Ca.xy 4 
De pifanis & pifabus alendis* Ca *xvi 
De politione pifcins* Ca.xvii* 
CAPITVLA decimi libri. 
De uiuariis faciendis Sc includendis pecudibus feris* Cari* 
De apibus. Ca .ii* 
Quot genera (mt apum quod exiis optimum* Cariii* Quales partiones & qui litus paftionu apium Ca.ilii 4 
L)e fediba apum eligendis J Ca. v. 
De uafis alueorum probandis» , Ca.yi. 
Quemadmodum aluei collocandi fint. Ca.yii» 
Decoparandis apibo:& queadmodu filueftria examina capiatur Ca.viiw 
Queadmodu uernaculaexamiaobferuatur:& ialuosco datur. Ca.ix 
Qua fit forma regis apium. Ca.x» 
Quomodo apiu paucitas emendetur. Ca.xu 
De condendo examine:& eius fuga inhibendae Ca.xii t 
Remedia apium laborantium morbo. Ca.xiii. 
Quid quoqj tpe faciat apes. & qd eaiy curator facere debet Ca.xiiiw 
De meile conficiendo: & quando caftrari debent alui# Ca.xv. 
De exta, facienda* Ca. xy ♦ 
LIBER VNDECIMVS CARMINA CONTINET* 
CAPIT VLA duodccimilibri ♦ 
0?« ftra udla agi debeat ab officio uill icationis prapofito* Ca.u 
Quid quoqj mefe faciendu fit:tpib3 acomodado opera* Ca.ii* 
Profa de cultu hortorum: 5c herbis hortenfiba. Ca.iii. 
CAPIT VLA tertiidecimi libri. 
Cura rei domeflica & pracepta qua uillica exequi debeat. Ca.ie 
Queadmodu tradtare debeat penora fiue cellaria. Ca u* 
Dirtnbutio mrtrumenti & fuppelledfiis. Ca.ui. 
Qua ua faparare debeat 3c falgamis codiendis. Ca.mi * 
Queadmodum ex uino uapido acetum liat» Ca, v. 
Quomodo muria dura fiat. Ca, vi. 
Qua p quattuor anni tpa herba:& quo codiatur; Ca.yii* 
Oxygala quomodo fiat. Ca.yni. 
Conditura laduca* Ca.ix» 
Capa 8c cateroru qj copofitio. Ca. x * 
Aqua dulcis compofitio :qua in condituris utuntur. Ca. xi. 
De aqua mulfa facienda. Ca.xui 
De cafeo feruando:& de quibufdam herbis condiendis. Ca.xiii; 
De malis & piris in fole ficcandis. Ca. xiui * 
De uuis partis faciendis:& forbis feruandis. Ca. xv. 
De fias aridis, Ca, xyi* De aceto ficulneo faciendo* Ca, xyii. 
Qua: praeparanda fint uindemise* C,a* xyiii4 
De pluriba generiba coditura^: qb:> uinum confirmatur* Ca. xix * 
De fapa coquenda* Ca* xx* 
De defruto:quod quidam neapolitanum uocant* Ca.xxi* 
De defruto:quod addiicitur in uinum ad uetu flatem Ca*xxii* 
Picis liquida: alterum medicamen:quo muflum condias* Ca*xxiii* 
De pice qua utuntur allobroges ad condituram uini picati* Ca* xxiiii* 
De pice nemeturica ad condituras * Cap. xx v* 
De aqua falfa uel muria ad uina condienda* Ca*xxvi * 
Remedia acefcentis uini* Ca* xxyii* 
De uino d ulci faciend o * Ca. xxyrii. 
Quemadmodum muflum femper dulce tanq recens permaneat*Ca*xxix* 
Optima uini curatio: &C remedia languentis uini» Ca ♦ xxx ♦ 
St quod animal in muflum ceciderit:& interierit:remedia* Ca * xxxi. 
Vinum ex marrubio. Ca *xxxii * 
Vinum fcyiliten * Ca * xxxiii * 
De aceto fcyllitico* Ca*xxxiiii* 
Vinu abfinthite hyfbpite abrotonite & quo fiat Ca*xxxv* 
De muflotortiuo* Ca*xxxyi* 
Vinum fimile graco facere* Ca*xxx vii* 
Vinum myrtiten quomodo facias* tCa*xxxviii* 
Paflum quemadmodum fiat* Ca.xxxix * 
Lora optima quomodo fiat* Ca* xl* 
Muflum lixiuum quomodo fiat* Ca*lxi ♦ 
De cafeo condendo ♦ Ca, xlii ♦ 
Vuse olares quemadmodum componantur:& feruentur* Ca*xliii* 
Mala granata quemadmod um feruentur* Ca♦ xliiii* 
Mala orbiculata fefliana melimela &C alia genera quo feruentur* Ca*xly * 
De oliuarum albarum conditura* Ca* xlyi* 
Nigra: oliux conditura ♦ Ca ♦ xl vii ♦ 
Sirapa quomodo fiat * Ca * xl viii * 
Oleum quemadmodum fiat* Cadxix* 
De oleo gleucino* Ca*l* 
Oleum ad unguenta quemadmodum facias* Cadi* 
De falfura fu1 lia: carnis. Cadii* 
Rapa & napos quemadmodum condias. Ca* liii* 
Sinapim quemadmodum facias* Cadiiii ♦ 
Oleris atri & fiferis radicem quemadmodum condias» Cady ♦ 
Moretumoxyporum:uel utalii:oxygaru queadmoducoponas* Ca*lvi* LVTIIIVNII MODERATI COLVMELLAE REI RVSTICAE 
UBER PRIM VS, PRAEFATIO» 
AEPENVMERO CIVITATIS NOSTRAE Prin 
dpes audio culpantes modo agrorum in foecuditatem 
modo cadi permulta iam tempora noxiam frugibus in 
temperiem :quofdam etiam pradidas querimonias 
i uelut ratione certa mitigates: q> exiriimet ubertate ni/ 
mia prioris aui defatigatum di effoetum folum nequi 
re prillina benignitate prazbere mortalibus alimenta. 
Quas ego caufas Publi Siluine procul a ueritate abef 
fe certum habeo :q? neq$ fas eri exiriimare rerum natu 
ram:quam primus ille mundi genitor perpetua foecunditate donauit :quafi quo 
dam morbo fterilitate affedammeq? prudentis credere,tellurem :qua diurnam 
di aternam iuuentam fortita communis omnium parens dida (it;quia di cuda 
peperit femper di deinceps paritura fit: uelut hominem confenuiffe * Nec pori 
hac reor uioletia cali nobis iria :fed noflro potius accidere uitio: qui rem ruriica 
peffimo cuiq$ feruorum uelut carnifia noxa: dedimus:quam maiorum 
optimus quifqj di optime tradauerit. Atqui ego fatis mirari no poffum quid ita 
dicendi cupidi (eligant oratorem cuius imitentur eloquentiam :menfurarum di 
numerorum modum rimantes placita difdplina confedentur magirirum: uo/ 
cis di catus modulatorem nec minus corporis geriiculatorem fcrupulofiflime re' 
qrat faltationis ac mufica rationis fludiofi. Iamqj qui adificare uelint fabros di 
architedos aduocent.qui nauigia mari concredere gubernandi peritos :qui bel/ 
la moliri armorum di militia’ gnaros :di ne fingula perfequar ei ftudio:quod qs 
agere ueiiticonfultiffimum redorem adhibeat .Deniqj animi fibi quifq? forma/ 
torem praeceptoreqj uirtutis e coetu fapientium arceffat. Sola res ruriica ;qua fi/ 
ne dubitatione proxima di quafi confanguinea fapientia efl:tam difcentibus e/ 
geat q magidns. Adhuc enim fcholas rhetorum :& ut dixi geometrarum mufi/ 
corumque:uel quod magis mirandum efhcontemptiflimorum uitiorum offici 
nas gulofius condiendi cibos di luxuriofius fercula ff ruendi: capitumque di ca/ 
pillorum concinatores non folum effe audiui:fed di ipfe uidi.Agricolationis ne/ 
que dodores qui (e profiterentur:neque difcipulos cognoui .Cum etiam fi pra/ 
didarum artium profeffonbus duitas egeret :tame ficut apud pnfcos florer pof 
fet refp.Sine ludicris artibusatque et fine caufidicis olim fatis foelices fuerunt:fu 
turaque funt urbes. At fineagricultoriboneccofiriere mortales:nec ali poffe ma/ 
niferiu e .Quo magis pdigii fimile e ri quod accidit: ut res corporibus noftris ui/ 
taque utilitati maxime conueniens minime ufque in hoc tempus confumatione 
haberetridque fperneretur genus amplificandi retmendique patrimonii quod oi 
cnmine caret ♦ Na catera diueria di quafi repugnantia diffident a iuriitia. Nili 
Effoetum (b 
lum. 
Tellus cornu 
nis parens» 
Confultiffi/ 
mum redo 
re adhibeat 
Capillorum 
conciliatores 
Sine caufidi 
cis felices ur/ 
bes. Negocitiois ' 
alea» 
aequius exifhmamus coepiffe prada ex militia:qua nobis nihil fine (anguine 6c 
claudibus alienis affert* An bellum perofis maris & negociatioms alea fit optabi 
lior:ut rupto naturae foedere terreflre animal homo uentorum & maris obicdus 
irae fe fludibus audeat credere: fem per q; ritu uolucrum longinqui littohs pere/ 
grinus ignotum pererret orbemfAn feneratio probabilior fit etiam his inuifa q/ 
bus fuccurrere uidetur''Sed ne caninum quidem (ficu t dixere ueteresjfludiu p/ 
ffantius locupletiffimum queq? ad latrandi :& contra innocentes ac pro nocenti 
bus negledum a maioribus:a nobis etiam coceffum intra mcenia &C in lpfo foro 
latrocinium rAn honeftius dixerim mercenarii falutatoris medadffimum aucu/ 
plum circuuolitantis limina potentiorum fomniuqj regis fui rumoribus augura 
tis .''necp enim roganti quid agatur intus refpondere ferui dignantur* An putem 
fortunatius a cathenato repulfum ianitore fa?pe node fera foribus ingratis adia> 
cereimiferrimoqj famulatu per dedecus fafcium decus & impenu profufo tame 
patrimonio mercarirNa nec gratuita feruituti: fed donif repeditur honor * Qua 
® & ipfa & eorum fimilia bomf fugienda funt: fu pere (1 ut dixi unum genus libe/ 
rale & ingenuum rei familiaris augedaiquod ex agncolatoe contingit* Cuius p/ 
cepta fi uel temere ab indodis dutamen agrorum poffeffonbus antiquo mor ad 
mmiflrarentur: minus iadura paterentur res ruflica.Nam induftria 
cum ignoratia detrimetis multa penfaret*Nec quorum comodum ageretur: to/ 
ta uita uellet imprudetes negocii fui confpici:eoq? difcendi cupidiores agricolati 
onem pnofceret* Nunc &C ipfi pradia noftra colere dedignamur :& nullius mo/ 
menti ducimuf peritiffimum quemqj uillicum facere: uel fi nefcium certe uigorif 
expti: quo celerius quod ignoret addifcat:Sed fiue fudum locuples mercatus e: 
e turba pedifequorum ledicanorumq? defediffimum anif & uiribus in agrum 
relegat(cum lflud opus non fblum fcientia fed 6c uiridem atate cum robore cor/ 
poris ad labores fufferendos defideret) fiue mediarum facultatu domius ex mer/ 
cenariis aliquem iam recufantem quotidianum illud tributu :qui uedigalis efle 
non poffet:ignaru rei cui prafuturus e:magiftru fieri iubet* Qua cu aiaduerta 
fape mecum retradas ac recogitans q turpi confenfu deferta exoleuerit difciplia 
runs:uereor ne flagitiofa & quodamodo pudenda ingenuis aut inhonefta fit* 
Verum cum plurimu monumentis (criptorum ad monear apud atiquos nofiros 
fuiffe gloria curam ruflicatois :exqua Quitius Cicinatus obfeffi cofulis & exer 
citufliberator ab aratro uocatus ad didatura uenerit* Ac rurfus fafcibus depofi/ 
tis :quos feffinantius uidor reddiderat q fumpferat im pator: ad eofdem luuen/ 
cos Sc quattuor iugeiy auitu harediolu redierit*Iteq; *C*Fabntius & Curius De 
tatus» alter Pyrrho finita italia pulfo :doitis alter fabinis accepta qua uiriti diui 
debantur captiui agri fepte iugera:no minus mduftne coluent*q fortiter armis 
quafierat*Et ne fingulos itepeftiue nuc pfequar:cu tot alios romani generis itu/ 
ear memorabiles duces hoc fep duplici ftudio floruiffe:uel defendedi uel colendi 
patrios quafitofue fines utelligo luxuria & delitus noftris priftmu more uiriiecg 
Caninii flu/ 
dium. 
Soniu regis» 
Perdedecus 
fafciu decus 
mercari 
Pedifequoiy 
ledicarioru 
Cura ruflica 
tioniC uitam difplicuiffe*Omnes em(ficut*M*Varro ia teporibus auoru coqueftus e) 
patres famila falce & aratro relicftis itra muni correpfimus:& in drds potius ac 
theatris q i Tegetibus &C uinetis manus mouemus, Attoniti q; miramur geftus ef 
faeminatoru:q> a natura fexum uiris denegatum muliebri motu mentiantur:de 
dpiantqj oculos fpecftantium * Mox deinde ut apti ueniamus ad ganeas: quoti/ 
dianam cruditate laconicis excoquimus & exufto fudore fitim quarimuf:nod;ef 
que libidinibus 6C ebrietatibus :dies ludo uel fomno confumimus * Ac nos met/ 
ipfos ducimus fortunatos :q? nec oriente folem uidimus:nec occidente Jtaqj lfta 
uitam focordem perfequitur ualetudo:Nam fic iuuenum corpora fluxa & refo/ 
luta funt:ut nihil mors mutatura uideatur* At mehercules uera illa Romuli pro 
les affiduis uenatibus nec minus agreftibus operibus exeratata firmiffimis pras 
ualuit corporibus. Ac militiam belli :cumrespoftulauit:faale fuftinuit durata 
pacis laboribus ♦Seperqp rufticam plebe prapofuit urbana:* Vt enim qui i uillis i 
tra confepta morarentur :q q foris terram molirentur ignauiores habitos :fic eos 
qui fub umbra duitatis intra moenia defides cundlarent: q qui rura colerent fe/ 
gmores uifos.Nudinarum etia couentus manifeftum e propterea ufurpatos: ut 
nonis tantumodo dieba urbanae res agerentur: reliquis admimfirarent ruftica:* 
Illis enim temporibus ut ante lam diximus proceres duitatis in agris morabant 
& cum confilium publicum defiderabatuna uillis arceffebantur in fenatutmEx 
quo qui eos euocabat :uiatores nominati funt Jfque mos dum feruatus eft per/ 
feuerantifTimo colendoru agrorum ftudio ueteres illi fabini quirites atauique ro 
mani :qq inter ferrum dc ignes hoftiaf incurfiombus uaflatas fruges largius ta/ 
men condidere q nos: quiba diuturna permittente pace prolatare licuit re rufii/ 
cam Jtaque in hoc latio & faturniaterra:ubidiicultusagroru progeniem fua 
docuerant: ibi nunc ad haftam locamus: ut nobis ex tranfmarinis prouinciis ad 
uehatur frumentu: ne fame laboremus:8c uindemias condimus ex infulis cycla/ 
dibus ac regionibus baticis gallidfque *Nec mirum cum fit publice concepta 6C 
confirmata iam uulgaris exiftimatio rem rufticam fordidum opus:& id efle ne/ 
godum quod nullius egeat magifterio pra:ceptoue*At ego cum aut magnitudi/ 
nem totius rei quafi quandam uaftitatem corporis :aut partium eiuf uelut fixi/ 
gulorum fubtilitatem difpicio uereor ne fupremus ante me dief occupet 
q uniuerfam difciplinam ruris poflim cognofeere *Nam qui fe in hac frientia p/ 
fetum uolet profiteri: fit oportet rerum natura: fagaciflimus: declinationu mu 
di non ignarus: ut exploratum habeat quid cuique plaga: conueniat:quid repu 
gnet*Syderum ortus & occafus memoria repetat:ne imbnba uentifque iminen 
tibuf opera inchoet* :laboreque fruftretunCadi di anni prafentis mores intuea 
tur*Neque enim femper eunde uelut ex prsefcripto habitu geruntmec omnibus 
annis eodiem uultu uenit aftas aut hiemf:nec pluuium feper e uer:aut humi/ 
dus aut unus* Quae pranofcere fine lumfe animi& fine exquifitiflimifdifciplinif 
no queqj poffe crediderim Jam ipfa terra: uarietaf&ttiiufque folihabitufquid 
Miramur ge 
ftuf effoemia 
toru ♦ 
GaneaC La/ 
comcif: 
Nundina^ 
conuetuft 
A uillif accer 
febanti fena 
tum 
Perfeueratiffi 
mo ftudio* 
Ad haftam lo 
camufe 
Necpluuiu 
femgeuer. nobifneget:gd promittat paucoiy e difcernere .Contcplatio uero in ea 
difciplina partium quando cuiqj contingit:ut dc fegetum arationuqj perdperet 
ufum:& uarias difumillimafqj terrarum fpecies pernofceret:quarum nonnulla: 
coloremonulla qualitate feliunt- Atq; in aliis regicmbus nigra terra:quam pul/ 
lam uocant ut in campania;eft laudabilis an aliis pinguis lubrica melius refpon 
det. Quibufdam ficut i africa numidia putres harena faecunditate uel roburiif/ 
fimum folum uincunt Jn afia myfiaqj denfe dc glutinofa terra maxime exube/ 
rat ♦ Atqj in his ipfis haberet cognitum quid recufaret collis : quid camperiris po 
fitio :quid cultus:quid filuefter ager: quid humidus dcgrammofus :quid ficcuf 
dc fpurcus.Rationem quocjj difpiceret dc in arboribus uinetifqj:quorum infinita 
funt genera:conferendis ac tuendis;& in peconbo parandis coferuandifqj :quom 
dc hanc adfciuimus quafi agricultura: partem:cum (eparata fit ab agricolatione 
parioralis (cientia. Nec ea tamen fimplex:quippe aliud exigit equinum:atqj a/ 
liud bubulum armentum:aliud pecus ouilum.Et i eo lpfo diffimilem rationem 
poftulat tarentinum atque hirtum:aliud caprinum. Et id lpfum aliter curatur 
mutilum dc raripilum:aliter cornutu dc fatofum:quale eri in cilicia .Porculato/ 
ris uero dc fubulci diuerfa profelTio: diuerfe pariiones.Nec eundem glabra: fues 
denfaque cali flatu: nec eandem educatioem cultumue quarut.Et ut a pecori/ 
bus recedam: quorum in parte auium cortalium dc apium cura pofita eri : quis 
tanti riudii fuit :utfuper iria qua: enumerauimus:tot nofcet fpecies lnfitionu C' 
tot putationum pomorum oleruque cultus exerceret f tot genenbus ficorum 
fic ut rofariis impenderet curam :cum a plerifque etiam maiora negliganturrq/ 
q dc iria iam non minima uedigalia multiferie coeperunt.Nam prata dc falida 
geneflaque dc arundines quauis tenue nihilominus aliquam defiderat fduriri/ 
am; Pori hanc tam taque multiplicium rerum pradicationem non me 
praterit fi quem defideramus agricolamiqueque delcnbemus exegero a partici 
pibus agreriium operum tardentur riudia difcenrium:aui ta uaria taque uaria 
fcietia delperatione coterriti nolent experiri quod fe aflequi poffe diffident. Ve/ 
rutamen quod in oratore iam.M.Tullius rediffime dixit:par eri eos qui generi 
humano res utiliflimas quarere & perpenfes exploratafqj memoria tradere con 
cupierint : eunda tentare. Nec fi uel illa prariantis ingenii uis uel artiu 
defecerit inrirumentum:conferiim debemus ad ocium & inertiam deuolui: fed 
quod fapienter fperauerimus :perfeueranter confedari: fumum enim culme af/ 
fedantes fetis honerie uel in fecundo feriigio confpiciemur. An latia mufa non 
folos adytis fuis Adiu dc Virgiliu receperunt:fed dc proximis dc procul a fe/ 
cudis facras conceflere fedes:Nd brutum aut Oliu Polioneue cu IVleffela dc cal 
uo deterruer ab eloquetia (ludio fulrnia illa Ciceronis ♦ Na neque ille lpfe cicero 
territus cefierat tonatiba Demoftheni Platoniquemec pares eloquetia: deus ille 
Meoniufuaftiflimis flumimba facudia (ua pofteritatis ftudia reftixerat . An ne 
minoris quidem fama opifices per tot iam facula uidemus laborem fuum derii/ 
Nigra terra 
pulla. 
Graminofus 
fpurcus ager* 
Mutilum & 
raripilum 
Porculator* 
Par e eunda 
tetare* 
Fulmina Ci/ 
ceronif. 
Paref eloque 
tix Deuf ille 
meomuf* tuiffe:qui Prothogenen A pellem qj cum Parrafio mirati funtfNec pulchritudi/ 
ne Iouis olympu Mineruaqj phidiaca fequentis atatis attonitos piguit experiri 
Bryafim :Ly fippum:Praxiteien:Polycletum quid efficere:aut quoufqj progredi 
pollent*Sed in omni genere faetia: 6c (urnis admiratio ueneratioqj & lfenoribuf 
menta laus contingit * Accedit huc q> ille; quem nos perfedtu effe uolumus agri/ 
colam jfiquidem artis cofumata: Iit :&c in uniuerfa rerum natura fagacitate De/ 
mocriti uel Pythagora fuerit confecutus:& in motiba aflroiy uentoruqj Metonis 
prouidentiam uel Eudoxi: 6c in pecoris cultu dodlrina Chironis ac Melampodis 
6C in agroru foliqj monitione Triptolemi aut Ariflei prudentiam; multum tame 
profecerit: fi ufu tremellios: fafernafqj: 6c flolones noflros aquauerit* Potefl em 
nec fubtiliflima nec rurfus quod aiunt pigui Minerua res agreflis adminiflrari* 
Nam illud procul uero eft :quod plenque crediderunt :faaliimam efle nec ulliuf 
acuminis ru Aicationem * De cuius umuerfitate nihil attinet nuc plura diflerere: 
quom quidem cucffca: partes eius deflinaris aliquot uoluminibus explicada fut: 
quas ordine fuo tuc demu perfequar: cu prafatus fuero qua: reor ad uniuerfa 
difciplina maxfe pertinere* 
Praecepta qua: fequatur q ruflicari uelint* Cap * i * 
Vi fludium agricolationi dedent: anttquiflima fciat hac fibi aduocan/ 
q da: prudentiam rei; facultatem impendendi: uoluntatem agendi ♦ Na 
is demum cultiflimu rus habebit(ut ait Tremelliusjq &C coler faet;et 
poterit :& uolet * Neque enim (are: aut uelle cuiq fatis fuerit fine fuptibus:quos 
exigunt opera*Nec rurfus faaendi aut impendendi uolutas profuerit fine arte: 
quia caput efl in omni negoao noffe quid agendu fit maximeque in agncultura 
in qua uolutas facultafque citra faentiam fape magnam dominis afferut ladtu/ 
ramtcu imprudenter fadta opera fruflrantur impenfas. Itaque diligens paterfa 
milias:cui cordi efl ex agri cultu certam fequi rationem rei familians augenda: 
maxime curabit :ut Sc atatis fua prudentiflimos agricolas de quaque re 'confu/ 
lat :&C comentarios antiquoru fedulo fcrutetur* Atque aflimetquid eorum qlqj 
fenferit :quid praceperit*An uniuerfa qua maiores prodiderut: huius temporis 
cultura refpondeat :an aliqua diflbnent*Multos enim iam memorabiles audio 
res compen perfuafum habere longo aui fitu qualitatem cali flatumque muta/ 
ri :eorumque confultiflimum aflrologia profeffore Hipparchum prodidiffe:te 
pus fore quo cardines mundi loco mouerentur *Idque etiam non fpernendus au 
dlor rei ruflica Saferna uidetur adcredidiffe ♦ Nam eo libro que de agricultura 
(criptum reliqt:mutatum cali fitum fic qua regiones antea ppter hie 
mis afliduam uiolentiam nullam flirpem uitis aut olea depofitam cuftodire po 
tuerint :nunc mitigato & in tepefcente pnflino frigore largiflimis oliuitatibD libe 
rique uindemiis exuberent*Sed hac fiue falfa feu uera ratio e:litteris aflrologia 
concedatur* Catera non diffimulanda erunt cultori pracepta ruflicatioif: 
qua cu plurima tradiderint paeni ex africa fcriptores:multa tamen ab his falfo|>/ 
Inferioriba 
merita laus* 
Nec fubtiliffi 
manecpigui 
minerua* 
Facultas fpe/ 
dendi* 
Facultas atra 
faetia affert 
ladturam* 
Caeli flatum 
mutari» 
Oliuitatiba* dita arguunt noflri coloni:ficut Trcmellius qui quarens idipfum tame excufat: 
q> italia & africa folum calumque diuerfa natura nequeat eofdem prouentus 
habere* Quacuqj funt autem:qua propter difciplina ruris norirorum temporii 
cum pnfcis difcrepat:non deterrer debent a ledione difcentem.Nam multo plu 
ra repenuntur apud ueteres :qua nobis probanda fnt:q qua repudianda* Ma 
8na Porro & gracorum turba eri de ruriicis rebus proripiens :cuius princeps ce/ 
Aerrimus uates non minimum profeflioni noffro contulit Hefiodus Boetius * 
Magis deinde iuuere fontibus orti fapietia Democritus abdentes :focraticus Xe 
nophon :tarentinus Archy tas: peripatetici magirier ac difdpulus Aririoteles cu 
Theophrario* Siculi quoqj non mediocri cura negorium iriud profecuti fut Hie 
ron & Epicharmus difdpulus:Philometor & Athalus* Athena uero fcriptorum 
frequentiam peperutroque probatiflimi audtores Chereas: Aririadros: Amphi/ 
lochus: Euphiroius: Chrerius Euphrontis:non ut multi putant Amphipolites: 
qui & lpfe laudabilis habetur agncola fed indigena foli attici .Infula quoqj cura 
iriam celebrauerunt: ut teriis rhodius Epigenes:chius Agathocles: Euagon 6C 
Anaxipolis thafii ♦ Vnius quoque de feptem Biantis illius populares Menan/ 
der:& Diodorus in primis fibi uendicauerunt agricolationis prudentiam ♦ Nec 
his ceffere milefii Bachius: & Manafleas: Antigonus : Cymaus:pgameneus A/ 
pollonius«Dion colophoius:Hegefias maromtes* Na qde Diophaes bithynius 
udcenfem totu Dionyfiu poeni Magois iterprete pmulta diffufu uolumina: fex 
epitomis circuforipfit ♦ Et alii tame obfcuriores:quoRz prias no accepimus: aliqcF 
fbpcdiu nro riudiocotulerut.Hi fut Androtio:Aefchirio:AriftomenesjAthea/ 
goras:Crates:Dadis:Diony(Ius:Emphito:Euphonon.Nec minori fide p uirili 
pte tributu nobifitulerut Lyfimachus:& Eubolus:Meneftratus:Pleuripnanes: 
Perfis :Theophilus,Et ut agrigolatione romana tade ciuitate donemusf na ad/ 
huc iriis aucrioribo grarce geris fuitjia nuc M* Catone ceforiu lllu memoremus :q 
ea latie loq prius iriituit*Pori hunc duos Safernas prem &C filiu: q ea diligerius 
erud luerut: ac deide Scrofa Tremelli u: q e tia eloquete redd idit; &. M. T erentiu 
5 expoliuit: mox Virgiliu q carmie quoque potete fedt* Nec pofiremo qfi pda/ 
g0gi eiuf meminifle dedignemur Iulli Hygini* Veru tame ut chartagmefe Mago 
nem ruriicationis parete maxie ueneremur . Na huius odio & uigia memorabi/ 
[la uolumia ex fenatufconfulto in latmu fermone conuerfa funt* No minore 
tam' jau^meruerut nroiy tpoiy uiriCornelius Celfus:& Iulius Atticus* Quip 
pe Cornelius totu corpus difripliaz qnque libris coplexuf e * Hic de una fpecie cui 
tura: prineris ad uites fingulare edidit*Cuius uelut difdpulus duo uolumia 
fimiiiil pceptoiy de uineis Iulius Grorinus copofita facetius dC eruditius pori eri/ 
tari tradeda curauit*Hos igit Pupii Siluine priufq cu agricolati6ecotrahas:ad/ 
uocato i cofilium♦ Nec tame fic mete difpofitus uelut fumma totius rei fenteriis 
eorum confecuturus:quippe eiufmodi fcriptoiy monumeta magis iriruunt:q fa 
aunt artificem* Vfus 6c experientia dominantur in arribuf* Neque eft ulla 
Plura nbada 
a renudi ad a 
Scriptores rei 
ruftica 
Epitomis cir/ 
cunfcripfi t*. 
Pro utnlipar 
te 
. - 
yir 
agogui 
. 
ago ru 
tioms parens 
, 
Vlui oC - 
tia dominata 
«urtiDus * difdplina: i qua no peccado difcatur*Na ubi qd perpera adminiflratu cefTit im/ 
profpereiuitat qd fefellerat:illuminatq? redta uia docetis magifteriu* Quare no 
flra praxepta no co fumare fcientia: fed adiuuare promittut*Nec flati quifq co/ 
pos agricolationis erit his perlecftis rombusmifi & obire eas uoluerit:&per facul 
tates potuerit. Ideocp hac uelut adminicula fludiofis promittimusmo profutu/ 
ra p fe fola:fed cu aliis* Ac ne lfla qde prafidia ut diximus:no afliduus labor & 
experietia uilliamo facultates ac uolutas impedendi tatu pollet:quatu uel una 
prafentia domini. Qua nifi freques operib:> fteruenerit:ut f exercitu cu abeft f/ 
perator:cudta ceflant officia *Maximeqj reor hoc fignificante poenu Magonem 
fcriptoru primordiu taliba aufpicatu fententiis.Qui agrum parabit domu 
uendat me malit urbanu q ruflicum lare colere*Cui magis cordi fuerit urbanu 
domiciliu:ruflico pradio no erit opus*Quod ego praceptum:fi poflet his tepo 
ribus obferuarimo immutarem*Nunc quom plerofqj noflru ciuilis ambitio (a/ 
pe euocat ac fapius detfet euocatos:feqtur ut fuburbanu pradiu comodiflimu 
efTe pute:quo ut occupato quotidianus excurfus faale pofl negoaa fori contin/ 
gat*Nam qui longinqua ne dicam tranfmarina rura mercantur: uelut heredi/ 
bus patrimonio fuo:& quod grauius efl uiui cedunt feruis fuis : quoniam qui/ 
dem & illi tam longa dominorum diflantia corrumpuntur :& corrupti pofl fla/ 
gitiaquacommiferunt: fub expedlatione fuccefTorum rapinis magis q cultu/ 
ris fludent. 
Qualiter difpofitus fund us maxfe probetur* Cap ♦ ii 
Enfeo igitur f propinquo agru mercari:quo & frequeter dominus ue/ 
c niat:& frequetius fe uenturum q fit uenturus denuciet* Sub hoc enf 
metu cum familia uillicus erit f officio* Quicqd uero dabitur occafio 
nis ruri moretur:qua no fit mora fegnis nec ubratiiis.Na diligete patrefamilia: 
decet agri fui particulas oes & 01 tpe ani frequetius circuire;quo prudetius natu 
ra foli fiue f frodiba & herbis :fiue ia maturis frugibo cotepletur*Nec ignoret qc/ 
qd i eo redte fieri poterit*Na Illud uetus e &C Catonis: Agru peffime multari: ai 
ius dominus qd f eo faciendum fit no docet fed audit uillicum.Quapropter uei 
a maionbD traditu poflideti uel empturo fundum pracipua cura fit fcire qd ma 
xfe regiois genus probetur:ut uel careat futili:uel mercetur laudabile * Quod fi 
uoto fortua fubfcnbit:agru habebimus falubri calo:uberi gleba:parte capeflri: 
pte alia colliba uel ad 'oriente uel ad meridie molliter deuexis:terreifqj alus atqj 
aliis filueftribus 6C afperis.Nec procul a mari aut nauigabili flumine:quo depor 
tari frudtus & per qd merces inuehi poflmt*Capus f prata & arua falidtaque 6C 
arudfeta digeftus:adificio fubiaceat* Colles alifuacui arboribo ut folis fegetiba 
feruiat: qua tame modice ficcis ac pfguibD capis melius q pracipiribo loas pro/ 
ueniunt Jdeoque etiam celfiores agri frumetarii planities habere : 6c q mollifli 
me deuexi ac fimillimi debent effe campeftri pofitione* Alii deinde colles oliue 
tis uinetifque;& earum futuris pedamentis uefliantunMaceriam lapidemque 
Improfpere 
Prafentia 
dui pollet 
Suburbanu 
pradium co 
modiffimum 
Frequentius 
fe uenturum 
Mora umbra 
tilis 
Si fortuna uo 
to fubfcribit*! 
• a 
q molliffime 
deuexi fi neceflitas aedificadi coegerit: nec miris pecudibs pafcua prabere poffint. Tum 
nuos decurretes i prata 6c hortos & falida: uillxqj aquas falietes emittat. Nec 
abfint greges armentoru cateroruqj quadrupedu culta & dumeta pafcetiu.Sed 
hac pofitio:qua defideramus difficilis & rara paucis coringit.Proxfa e huic qua 
pluria ex his habettolerabilis qua no pauciffima. 
Qua praapue refpiaendo agro:anteq ematur notanda funt 
Cap. iii. 
Orcius quide Cato cefebat i emedo agro praapue duo ee cofiderada 
p falubritate cali:& ubertate loci* fi deeffet:ac nihilomms 
quis uellet fcolere mete effe captu :atqj eu ad agnatos & getiles dedu 
cendu,Nemine eni fanu debere facere fumptus i cultura flenlis foli.Nec rurfus 
peffileti quis feraciffimo pmguique agro dominu ad frudus pcruemre, Na ubi 
fit cu orco ratio ponedaabi no modo perceptione fruduuffed & uita ee 
dubia:uel potius morte quaffu certiore.Poff hac duo pricipalia fubiugebat illa 
no minus ftuenda:uia & aqua & uicinum.Multu coferre agris iter comodum: 
primu:quod e maximu ipfa prafentia domini:qui liberius comeaturus fit:fi ue 
xatione uia no reformidet:deinde ad uehenda 6C exportanda utenfilia:qua res 
frugibus coditis auget precium: & minuit impenfas rerum inuedaru: quia mi/ 
noris apportentur eo q? facili mfu perueniatur.Necno nihil effe etia paruo uehi 
fi codudis iumeris iter facias:quod magis expedit q tueri propria.Seruos quo/ 
que qui fecuturi patrefamila fint :no agre iter pediba fgredi.De bomtate aqua 
ita omnibus clarum eft:ut pluribus non fit differendum* Quis em dubitet eam 
maxfe probata haberi: fine qua nemo noffru uel profpera uel aduerfa ualitudi/ 
nis uitam prorogetrDe uicini comodo non eff quidem certum:quem nonnunq 
mors aliaque nobifcum diuerfa caufa mutant. Et ideo quida refpuunt Catonis 
fentenria:qui tame multu uidentur errare.Na quemadmodu fapientis eff for/ 
tuitos cafus magno animo fuffinere:ita dementis eff ipfum fibi mala facere for/ 
tunam*Quod facit:qui neq uidnu fuis nummis parat:cu a primis cunabulis(fi 
modo liberis parentibus eff oriundus) audifle potuerit Houcr anroAa/ 
no folum de boue diciturffed de ommbo par/ 
ribus rei noftra familiaris .Adeo quidem ut multi pratulerint carere penatibus: 
& propter miuriam uicinorum fedes fuas profugerint. Nifi aliter exiffimamus 
diuerfum orbe getes uniuerfas petiifle relido patrio folo:acheos dico &i hiberos 
albanos quoque:nec minus ficulos:& ut primordia noffra cotingam: pelafgos: 
aborigines: arcadas: q quia malos uicinos ferre non potuerant. Ac ne tantum de 
pupliciscalamitaribus loquar:priuatos quoque memoria tradidit:& in regioiba 
gracia:& i hac ipfa hefperia deteffabiles fuifle uicinos.Nifi Autolicus ille cuiq 
potuit tolerabilis ee conterminus: aut auentini motis icola palatinis ullu gau/ 
diu finitimis fuis Cacus attulit. Malo em prateritoRj q prafenriu meminiffe: ne 
uicinum meum nomine:q nec arbore prolixiore ffare nra regiois: nec iuiolatu 
Greges arme 
torum 
Mentecaptuf 
Cum orco ra 
tio ponenda. 
Iter commo/ 
dum 
Boitas aqu^ 
Fortuitos ca/ 
fus magno 
animo fuffi/ 
nere. 
Malos uici/ 
nos ferre non 
poterant 
Autolicus 
Cacus feminariu:nec pedamenta adnexu uineamec etia pecudes negligentius pafei fi/ 
mt Jure igiturfquantu mea fert opinio) ,M»Porcius talepefte uitare cefuit. Et i 
primis futuru agricola pramonuit:ne fua fpote ad eam perueniret»Nos ad cate 
ra pracepta illud adiicimus :quod fapiens unus de feptem imperpetuu poflerita 
ti pronunaauit: Adhibendu modu :mefuraque rebusridqj ut no folu aliud adtu 
ris: fed 6c agru paraturis dfetu ftelligatur :ne maiore q ratio patit eme/ 
re uelit, Na huc pertinet praclara nofln poeta fententia ♦ 
Laudato ingentia rura. Exiguum colito» 
Quod uir eruditifTimusfut mea fert opinio)traditum uetus praceptu nueris (i/ 
gnauit.Quippe acutifTima gente poenos dixifle conuenitjlmbecillioreagru q 
agricola efledebere;quonia cu fitcollu&andu cu eo:fi fundus praualeat allidi 
dominum» Nec dubiu quin minus reddat laxus ager non red:e cui tus :q angu 
fius eximie» Ideoqj poft reges exacftos liciniana illa feptena iugera : qua plebis 
tribunus uiriti diuiferat maiores quaflus antiquis rettulere:q nunc nobis pra/ 
bent ampliffima ueterata» Tanta quid e Curius Dentatus que pauloante rettu/ 
lirrius: profpero dudtu parta uidona: ob eximia uirtute d efere te populo premii 
noie quinquaginta Coli iugera Cupra confulare triumphalemqj fortuna putauit 
efle»Repudiatoqj publico munere populari ac plebeia menfura contentus fuit» 
Mox etia cu agroru uafhtate uidtona noflra & internitiones hoftiu feciffent: 
criminofu tamen fenaton fuit; fupra quinquaginta iugera poffedifle» Suaqj lege 
»C»Licinius damnatus efhq> agri modu;que in magiffratu rogatione tribuicia 
promulgauerat;fmodica poflidendi libidine tranfeendifTet» Nec magis quia fu 
perbu uidebatur tantu loci detinere :q quia flagitiofius quos hoflis profugiendo 
defolaffet agros :nouo more ciue romanu fupra uires patrimonii poffidendo de/ 
ferere,Modus ergo qui in omnibus rebus :& in parandis agris habebitur»Tantu 
enim optinendu eft :quanto cfl opus:ut emifle uideamur;quo potiremur: non 
quo oneraremur ipfi: atej alus fruend u eriperemus: more prapotentiu qui poffi 
dent fines gentiu :quos ne dreuire quoq? ualent: fed proculcandos pecudibus 6C 
uaftandos feris derelmquunt:aut occupatos nexu ciuiu:&ergaftuhs tenet» Mo 
dus aute erit unicuiqj uolurasfacultafque»Nequeem fatis efbut ia prius dixi: 
poffidere uelle: fi colere no poflis» 
De falubritate regionu ♦ Cap» ilii» 
Eqtur deinceps cafomanu praceptu:quo fertur ufus etia Cato Mar 
f cus: Agru efle reuifendu eu fepius:que uelis mercari» Nam prima i/ 
fpectione neque uitia neque uirtutes abditas offendit: qua mox re/ 
tradtatiba facilius apparet» Infpe&ois quoqj uelut formula nobis maioriba tra/ 
dita e Agri pinguis & lati:de cuius qualitate dicemus fuolocotcu de generibus 
terra difTeremus»In umuerfu tame quafi telhficadu fapius pradicadu ha/ 
beo:quod iam primopunico bello dux mdy ti ffimus» M» Atilius regulus dixiffe 
memoratunFundum ficuti ne foecundiflimi quidem foli cum infalubris: ita 
Adhibendus' 
mojus 
j^atca(cu/ 
- 
Col!ud:adii 
3^r° 
Liciniana fep 
tena lugera 
& 
Curius 
Sua lege Dei 
musdanatus 
Agru reuiTen 
dum 
Prima mfpe/ 
dione 
Dux inclyrif/ 
fimus Regu/ 
iusfit nec effaeta: fi uel faluberrimus fit paranda,Quod Atilius ataris fua agricolis ma 
iore cu aucftoritate ueniebatpitus ufu>Na pupiniapeftiletis fimul & exilis agri 
cultore fuiffe eu loquti tur hiftoria»Quapropter cu (it fapietis no ubicp emere: 
nec aut ubertaris illecebns aut cocinnitate decipi: fic ind uftrii patriffa/ 
milia e quicquid emerit aut acceperit facere frucftuofu aut utile:quonia 6C gra/ 
uioris cxli multa remedia priores tradiderut: quibo mitigetur peftifera lues: 6c i 
exili terra cultoris prudentia ac diligeria macie foli uincere pote fh Hac aut cofe/ 
quemur fi ueriffimo uati uelut oraculo crediderimus dicentn 
Ventos &C proprium cali pradifcere morem 
Cura fit:ac patrios cultus habitufqj locorum» 
Et quid qua<j ferat regio iQC quid quaqj recufet» 
Nec contenti tamen aucftoritate uel prioiy uel prafentiu colonoiy noftra promife 
rimus exemplamouaque tetauerimus expenmeta ♦ Quod & fi per partis nonu/ 
qua danofum eftrin fumma tame fit copendiofum:quia nullus ager fine profe/ 
cftu colitur:fimul tentando pofteflor efficit:ut in id formetur:quod maxfe pra/ 
flari poffiriEa res eria feraaffimos agros utiliores reddit Jtaq; nuiq experimen 
toru uarietas obmitteda eftXongeque etia in pingui folo magis audedu: quom 
nec labore nec fumptu frufriatur efte<ftus*Sed quoniam refert qualis fundus Qc 
quomodo colatur:tam uilla qualiter adificetur & qutiliter difponatur ♦ Multos 
em meoria prodidit deeraffe:ficut praflantiffimos uirosXXuculu:&»Qu» Sey 
uolam:quorum alter maiores:alter minus amplas q poftulautt modus agri:uil 
las extruxit:cum utrunque fit cotra rem familiarem ♦Diffiificra em confepta no 
folu pluris adificamus:fed eria lpenfis maioribus tuemur» At minora cu funt q[ 
poflulat fudus rdilabitur frucftus. Na «5i Humida res Sc ficca quas terra progene 
rat:facile uirianturifi autem non funt aut propter anguftias mcomoda funt te/ 
(fla:quibus inferantur pro portione etiam facultatum jqoptfe paterfamilias de/ 
bet habitare:ut & libentius rus ueniat SC degat in eo Jocudius utique uiro fi eria 
matrona comitatut:cuius ut fexus:ita animus eft delicatior:amemtate aliq de/ 
Lecflada erit:quo patierius moretur cu uiro.Elegater igitur adificet agricola :nec 
fit tame adificator:atque area adem tatu cotemplatus:quod ait Cato: qtu ne 
uilla fudum quaratmeue frudus uilla :cuius uniuerfu fitum qualem oporteat 
effe mune explicabimus»Quod inchoatur adificium ficut falubri regione:ita fa 
luberrima parte regionis debet coflitui ♦ Nam circuiufus aer atque corruptus plu 
rimas affert corporibus noftris caufas offenfarum* Sut quadam loca qua folfti/ 
dis minus concalefiunt: fed frigoribus hyemis ftollcrabiliter horret: ficut thebas 
ferunt boetias»Sunt qua tepent hyeme:fed aflate fauiffime cadet: ut affirmat 
euboicam chaladem,Petatur igitur aer calore Sc frigore temperatus:qui fere me 
dios optfet colles:q> neque depreffus hyeme pruinis torpet:aut torret affate ua 
poribus :nequefelatus*i fuma monriu perexiguis uentoru motibus aut pluuiis 
omni tempore anni fauit. Hac igitur eft medii collis optima pofirioiloco ta/ 
Pupma pe 
ftilens 
Virg. 
In fumma co 
pendioiiim 
Ne fundus 
uillam qne/, 
tat» 
Pro portione 
facultatu ha/ 
bitare 
Intolerabili / 
i 
ter horrent me ipfo paululu itumefcetemec cu a uerrice torres imbribD coceptus effluxerit: 
fundamenta conuellat. 
De aqua Cap* y, 
It autem uel ftra uilla uel extnnfecus fcludus fons perenis lignario: 
f pabuluqj uicinum. Si deerit fluens unda:putealis quaratur in uici/ 
no:qua no fit hauflus profuduno amari fapons:aut falfi. Hac quo/ 
qj fi deficiet &C fpes artior aqua manatis coegerit :uafla ciflerna hominibapifci/ 
naque pecori flruatunqua tame pluuialis aqua falubritati corporis efl accomo 
danffima. Sed ea fic habetur eximia: fi fidiiibus tubis incoteda ciflerna dedu 
citur ♦ Huic proxima fluens aqua e motibus oriuda per faxa praeceps deuoluitur 
ut efl in guarceno capama< Tertia putealis collina uel que no ifima ualle reperi/ 
tur. Deterrima paluflris qua pigro lapfu repit. Pefliles qua i palude femper co/ 
fiflit.Hic ide tame humor quis nocetis natura:teporibus tame hyemis edomi/ 
tus imbnbus mitefat:ex quo caleflis aqua maxime falubris inteiligitur: q etia 
uenenati liquoris eluit pernicie: fed hac potui probatiffima dixi.Cateru ad afli 
uos temperandos calores &C amenitate locoru plurimu coferut falietes riui:quos 
(fi coditio loci patieturjqualefcuqj dumodo dulces utique perducendos in uilia 
cenfeo.Sin fummotus longius ac collibus erit amnis:6c loci faiubritas editiorqj 
fitus ripa permittet fuperponere uillam prafluenti:cauendum tamen erit:ut a 
tergo potius q pra fe flumen habeat:& ut adificii frons auerfa fit ab infeflis eius 
regionis uentis:& amidffimis aduerfa:cum plenque amnes aflate uaporatis : 
hyeme frigidis nebulis caligant:qua nifi ui maiore mfpirantium uentoru fubmo 
uentur:pecudibus:homimbufque coferunt peflem.Optime aute falubribus ut 
dixi locis ad oriente uel ad meridiem :grauibus ad feptetrionem uilla conuerti/ 
tur.Eademque femper mare rede confpicit cum pulfatur:ac fludu refpergitur: 
nunq ex ripa: fed paulum fummota a littore.Nam proflat a mari longo potius 
mteruallo q breui refugifle:quia media funt fpacia grauioris halitus : nec palu/ 
dem quidem uicinam effe oportet adificiis: nec iundam militarem uiam : q ii/ 
la caloribus noxiu uirus erudat: 8C lfeflis aculeis armata gignit animalia: quas 
in nos denfiffimis examinibus muolant.Tum etiam natriciu ferpetiuque peflis 
hiberna deflituta uligine cocno 8c fermetata colluuie uenena emittit: ex quibus 
fape cotrahutur caci morbi:quoru caufas ne medici quide perfpicere queunt. 
Sed & anni toto tepore fitus atque humor inflrumentu ruflicum fupelledilem 
que:& {coditos:c5ditofq; frudus corrumpit.Hac aute pratereuntiu uia torum 
populatioibus 8£ affiduis diuertetiu hofpitiis ifeflat re familiare : propter qua 
cenfeo eiufmodi uitare incomoda:uillaque nec i uia nec alio procul editiore fitu 
condere:fic ut frons eius ad oriente aquinodiale direda fit, Na eiufmodi pofi/ 
tio medium teperatuque libramentu uentoru hyemalium & afliuorum tenet: 
quantoque fuerit aedificiis folum pronius orienti:tanto 6c aflate liberius capere 
pflatus dc hyemis procellis mitius infeflari & maturino regelari ortu poterit: ut 
Lignatio 
Aqua no pro 
fudi hauflus 
Paluflris pe 
flilens 
Ccleflis aq 
maxfe falu 
bris 
Salietes riui 
Praflat ama 
ri ffugiffe 
Militans uia 
Natricu 
Affiduis di 
uerteutiuhof 
pinis. 
Matutino re 
gelari ortu cocreti rores liquefiat:quum fere pefliles habetur quod e remotu ac finiflru fo/ 
li 5c apricis flatiboi quibus fi caret nulla alia uis potefl nodturnas pruinas 6c qd/ 
cunq; rubiginis aut fpurcitie refedit ficcare atqj detergere,Hac aut cu hoibD afle 
rant pernicie:tu & armetis & uiretibus eoruqj frugibs.Sed qfquis adificia uo/ 
let i decliuiba areis extuere: femper ab [feriore parte aufpicetunqa cu ex depref/ 
fiore loco fuerit orfa fundametamo folu fuperficiem fuam faale fuflinebut: fed 
& pro fultura & fubflratioe fungetur aduerfus ea:qua mox fi forte uillam prola 
tarelibuerit ad fuperiorem partem applicabuntur,Quippe ab imo praftrud:a 
ualeter re fident cotra ea:qu£ fuperpofita incubent. At fi fumma pars cliui fuda/ 
ta: propriam molem fufceperit:qcqd ab [feriore mox appofueris fiffu erit rimo/ 
fumqj.Na cu ueteri aflruit mmofoqj reces adifiau:quafi furgeti reludlans one/ 
ri cedit;& qd prius extrudiu [minebit cedeti paulari degrauatu podere fuo pra/ 
ceps attrahetur. Igitur id flrudture uitiu cu primu flatu fundamenta laciuntur: 
euitandu efl * 
De pofiticne uilla, Cap, vi» 
Odus aut membroru<j numerus aptetur uniuerfocofepto : & diui/ 
m daturi tres partes:urbanam:ruflica;&fruduana, Vrbanarurfus 
[ hibernacula & afliua fic digeratur: ut fpedlet hpemalis tempons cu/ 
bxula brumale orientemrcoenationes aquinodliale occidete.Rurius adiiua cu/ 
bilia fpedlent meridie aqnodtiale: fed coenationes eiufde temporis profpedlet hi 
bernu oriente: balnearia occideti afliuo aduertatur;ut fint pofl mendie:& ufqj 
i uefperu inluflria. Ambulationes meridiano aqnodtiali fubiedla fmt:ut & hye 
me plurimu folis & aflate minimu reapiant. At m rullica parte magna & alta 
culina ponetur:ut 6c contignatio careat fcendii periculo:& i ea comode familia/ 
res omnes tempore anni morari queant. Optime folutis feruis cella meridie aq / 
nodtialem fpedlates fient :uindlis qfaluberimu fubterraneu ergaflulu; plurimis 
fitque id anguflis illuflratu feneflris:atq? a terra fic editis ne manu contingi pof 
fint. Pecudibus flabula qua neqj frigore neque calore infeflentur;domitis arme 
tis duplicia:bubula fint hiberna atque afliuaCateris aut pecoribus:qua ftra uil 
lam effe conuenit:ex parte tedla loca ex parte fub dio parietibus altis circufepta: 
ut illic per hyemermhic per aflate fine uiolentia ferajy coqefcant. Sed oia flabu 
la fic ordinentur: ne quis humor influere poffit:& ut quifque ibi conceptus fue/ 
rit qcelerime dilabatur:ut nec fudamenta parietu corrupanturmec ungule pecu 
dum.Lata bubulia ee oportebit pedes.x.uel minime nouemrqua mefura & ad 
procubendum pecori &C iugario ad circueundu laxa minifleria prabeat. Non al/ 
tius edita effe prafepia conueniet :q ut bos aut iumentum fine incommodo flas 
uefci poflit. Villico iuxta ianuam fiat habitatio:ut intrantiil exeuntiuque coipe 
ftu habeat. Procuratori fupra ianua ob eafde caufas:& is tame uillicu obferuet 
ex uicino. Sitque utrique proximu horreu :quo conferat ruflicu mflrumentum 
dcitra id ipfum claufus locus quo ferrameta condatur,Bubuleis paflonbufque 
Pro fultura 
Vrbana uilla 
Cenationes 
Culina 
Subteraneu 
ergaflulum 
Stabula 
Bubilia 
Iugarius 
Procurator cella: ponantur iuxta fua pecora: ut ad eoy cura fit opportunus excurfus* Oes ta 
men qproxime alter ab altero debet habitare;ne uillici diuerfas partis arcueun/ 
tis fedulitas diftedatur*& ut iter fe diligetia & negligetia cuiufcp tefles fit* Pars 
aut fruduaria diuiditur i cella olearia torcularia cella uinaria defruduana freni 
lia paleanaqj 6c apothecas <3C horrea;ut ex his qua: funt i plano cuftodia recipiat 
huidaiy tanq uini aut olei uenaiiu ♦ Sicca aut cogerantur tabulatis ut frume 
ta frenu frodes palea cateraqj pabula*Sed granaria ut dixi fraLis adeatur 6c mo 
dicis feneftrelis ffpirentur* Na ea cali pofitio maxie frigida & minie hu 
mida e:qua utraqj pennitate conditis frumetis afferunt*Eade ratio e i plano fi/ 
ta uinana cella: qua fumota effe debet procul a balneis: furno: flerquilinus: reli 
quifqj fmuditiis tetru odore fpiratibainec minus a ciftemis aquifue faLentibjtq 
bus extrahitur humor:qui uinu corrupit*Neqj me prateritfede frumetis opti/ 
ma qbufda uideri horreu camera contedu :cuius folu terrenti pnufq coftema/ 
tur pfofliim dc amurca recenti non faifa madefadu:uelut figninu opus pilis coti 
denfatur.Tu deide cu exaruit fimili modo pauimenta teftatia:qua pro aqua re 
ceperint amurcam mixta calci ;& harene fuperfternutur:&C magna ui pauiculis 
iculcatur atque expoliutur:oefqueparietu 6C foli iudura teflaceis puluinis fibu 
latur, Na fere cu his parabo adiiicia rimas egerut: caua prabent & latebras fub/ 
terraneis afalibo*Sed &c lacubo diftfguutur granaria:ut feparati quaqj legumia 
ponatur*Parietes obliniutur amurca fubado luto:cui pro paleis admixta fut ari 
da oleaffri:uel fi ea no funt olea folia* Deinde cu pradidti tedoriu inaruit:rur/ 
fus amurca refpergitur:qua liccata frumetu {fertur* Ea res obnoxii gurgulionu 
Sc fimiliu afalium commodiffime uidetur conditas fruges defendere;qua nifi di 
ligeter repofita fint;celenter ab his confumuntur*Sed id genus horrei:qd fcripfi 
mus:nifi ficca pofitoe uilla quis granu robuftiffimu corrupit fitutq fi nullus ad 
fit:poflit etiam defoffa frumenta feruare:ficut trafmarinis quibufda prouinciis: 
ubi i modu quos appellant fyros:exhauffa humus editos a fe frudus re 
cipit*Sed nos in noftns regionibo:qua redudant uligine:magis illa politionem 
penfilis horrei :& hanc curam pauimentorum dc parietum probamus:quom(ut 
rettuli) (ic emunita fola dc latera horreorum prohibent gurgulione :quod genus 
exitii cum incidit:multi opinantur arceri pofIe:fi exefa fruges in horreo uentile/ 
tur;& quafi refrigerentur*Id autem faififfimum eft.Neq; enim hoc fado expel/ 
luntur animalia;fed fmifcentur totis aceruis:qui fi maneant imoti fumis tatum 
parabus infoffentur:quom infra menfiira palmi no nafcitur gurgulio. Logeque 
praftat id folum quod iam uiriatum q totum periculo fubiacere. Nam cum exi 
get lacile eft eo fublato quod uitiatum eratutegro {feriore uti*Hac dc fi extrinfe 
3us non tamen intempeftiue uideor hoc loco rettuliffe* Torcularia pracipue cel/ 
laqj olearia calida effe debent:quia comodius omnis liquor uapore foluitur: ac 
frigoribus magnis conficitur.Oleum quod minus prouenit:fi congelatur tracef/ 
fettut calore naturali eft opus;qui contigit politione cali dc declinatione: ita no 
Fruduaria 
Granaria fc/ 
neOrelis 
perennitas 
Viaria cella 
Iundure fi 
bulantur 
Syri qui 
Pefile horreu 
Frugges uen 
tilentur 
Infra palma 
nonelt gur 
gulio* eft opus igniba aut flamis cum fumo SC fuligine fapor olei corrumpitur , Propter 
quod debet torcular a meridiana parte inluftrari:neceffe ne habeamus ignes iu/ 
cernamq? adhibere:cu premetur olea. Cortinale ubi defrutum fiat:nec anguffu: 
nec obfcuru fit:ut fine icomodo miniftenq fapa decoquet :uerfan poffit.Fuma/ 
rium quoqjiquo materia fi no fit ia pnde exfa feflinatio ficcetur: i parte ruftica: 
uillx fieri poteff lundu rufhcis balneis. Nam ea quoque refert eUe: in quibus 
familia :fed tantu fenis lauetur. Neque corporis robori couenit freques ufus ea/ 
rum.Apotheca re&e fuperponeturhisiocis:undeplerunqj fumus exoritur: cu 
uina celerius uetuftefcunt:qux fumo quoda genere praxoquem maturitate tra/ 
hunt. Propter quod aliud tabulatum effe debebit:quo admoueanturme rurfus 
nimia fuffumatione medicata fint: quod ad uillaz fitum partiuque eius difpofi/ 
tione fatis did;u e fL Circa uilia deinceps hac effe oportebit:furnum & piflrinu: 
quantu futurus numerus poflulauent.Pifcinas minime duas:alteram 
qux anfenbus pecoribufqj feruiat. Altera f qua lupmu uimina & uirgas atqj alia 
qua funt ufibo noftris apta maceremus.Sterqiinia quoque duo fint. Vnu quod 
noua purgameta recip;at:& i annu coferuet. Alterii ex quo uetera uehantur. 
Sed utrunque more deuexii leni cimo & extrudn pauimetu :qua folo 
ne humore tranfmittat. Plurimu enf refert no adficcato fucco fimu uires conti/ 
nere: & aff duo macerari liquore:ut fi qua ftenedta fint ftrametis aut paleis fpi/ 
uel graminum femina intereatmec in agrum exportata fegetes herbidaf red 
dant.Ideoque periti ruflici qcquid ouiliba ffabulifque conuerfum progeflerut: 
fuppofitis uirgis tegutmec arefeere (olis i curfu patiutur.Area fi competit ita co/ 
fhtuenda eft :ut uel a domino uel certe a procuratore defpici peffit,Eaque opti/ 
ma eft in filice conftru&a: q> & celeriter frumenta deteruntur: non cedente folo 
pulfibo tribularuque:& eade euentilata mudiora funt iapiilifque caret 
& glebulis:quas per tritura fere terrena remittit area.Huic aute nubilanu appli 
cari debet :maximeque i italia propter mconftantia cxlriquo colata femitnta fru 
menta protegantur: fi fubitaneus imber icefferit.Na f tranfmarmis quibufdam 
regionibombi xftas pluuia caret: fuperuacuu e.Pomaria quoque & hortos opor 
tet fepto circudari & effe in propinquo:atque ea parte quo pofft ofs ffercorata 
colluuies cohortis balnearioruque:& oleis exprefla amurca: fames refluere. Na 
quoque eiufmodi letatur alimetis & olus & arbor* 
De officiis patriffamiiix. Cap. vii. 
Is omnibus ita uel acceptis uel compofitis prxeipua cura domini re/ 
h quiritur:cum in exteris rebus:tum maxime in Atq? hi uel 
coloni uel ferui funt;& aut foluti aut uindi. Comiter agat cum colo 
nis fadlemque fo prxbeat. Auarius opus exigat q penfiones. quom 6C minus id 
offendit :& tamen in uniuerfum magis prodefl. Na ubi fedulo colitur ager pie/ 
rumque compendium, Nunq nifi fi exii maior uis aut prardonis inceffit: detri/ 
mentum affert: eoque remiffionem colonus petere non audet. Sed nec dommus 
Cortinale 
Fumariu 
Balnea 
Apothecx 
Vetuftefcunt 
Suffumatio. 
Picinas mini 
me duas 
Swerqlmia 
Area filice co 
ftru&a 
Glebulx 
Nubilarium 
Subitaneus 
imber 
Comiter a/ 
gat cucoiois in unaquaque re:cu colonu obligauerit: tenax e(Te luris fui debet: ffcut f diebus 
pecuniarum: ut lignis Sc ca:teris paruis accefiioibo exigendis cura maiore 
moleflia q impenfa ru fticis affert. Nec (ane e mdicadu nobis qcqd licet* Nam 
fumum ius antiqui fumam putabat cruce * Necrurfus i totu remittedtuquom 
uel optima nomina no appellado: fieri mala foenerator Alphius dixiffe fcuenifli 
me fertur. Sed ipfe noflra memoria uetere cofulare uiriiqj opuletiflimu .P, Vo 
lufiu afleueratem audiui foeliciflimu fundu e(Te:qui colonos ldigenas haberet: 
& taqua i paterna pofleffide natos ia ide a cunabulis loga familiaritate retinet. 
Ita certe mea fert opinio re mala effe frequetem locatione fundi:peiore tame ur' 
banu colonu: qui per familia mauult agrum q per fe colere, Saferna dicebat ab 
eiufmodi homine fere pro mercede litem reddi,Propter quod opera danda efie: 
ut Sc rufticos Sc eofde afliduos colonos retineamus :cu aut nobis metipfis non li 
cuerit:aut per domeflicof colere no expedient:quod tame no euenit mfi i his re/ 
gionibus:quo grauitatecolnfoliqj Aerilitate uaftatur,Coteru cu mediocris ad/ 
eft Sc falubritas Sc terra; bonitas :nunq no ex agro plus fua cuiq? cura reddit: q 
coloni :nunq n5 etia uillicnnifi fi maxima uel negligentia ferui uel rapacitas in/ 
teruenit,Quo utraque peccata plerunque uitio domini uel comitti uel fouen ni 
hil dubiu efl :cu liceat aut cauere ne talis proficiatur negocio: aut iam propofi/ 
tus ut fubmoueatur curare Jn loginquis tamen fundis :in quos no efl faalis ex/ 
curfus patriffamiiio:cu omne genus agri tolerabilius fit fub liberis colonis :q fub 
niiliris (eruis habere:tu procipue frumentarium quem minimejficut uineas aut 
arbuflu colonus euertere poteft:& maxime uexant ferui qui boues elocant: eof/ 
deqj Sc cotera pecora male pafcuntmec indufirie terram uertut: logeque plus {/ 
putant feminis iadi q q feuerint. Sed nec quod terrae mandauennt fic adiuuat: 
ut rede proueniat,Idque cu in aream contulerunt:per tritura quotidie minuut 
uel fraude uel negligentia,Nam Sc ipfi diripiunt ;SC ab aliis fur ibo no cuflodiut* 
Sed nec coditum cu fide rationibus lferut. Ita ut Sc ador Sc famila peccet& ager 
fopius ffametur» Quare talis generis prodi u fi(ut dixijdomim profentia caritu/ 
rum eft: cenfeo locand um, 
De pecore Sc pecorum magi (Iris, Cap, yiii, 
Roxima efl cura de feruis:cui queque officio proponere conuenfat: 
p quofque Sc qualibo openbus deflfare* Igitur promoneo ne uillicu ex 
; eo genere feruorum:qui corpore placueruntnnflituamusme ex eo q/ 
dem ordine:qui urbanas ac delicatas artis exercuerit. Socors Sc fomniculofum 
genus id mancipiorum ociis campo circo theatris aleo popino lupananbo confu 
etummunq non eafdem ineptias fomniat:quascumin agricultura tranflulit: 
non tantum in ipfo feruo: quantum in uniuerfa re detrimenti dominus capit ♦ 
Eligendus efl ruflicis operiba ab infante duratus SC infpedus experimentis ♦ Si 
tamen is no erit:de iis proficiat :q feruitute laboriofa tolerauerunt Iaque q tra/ 
(cedent otate primas iuuetomec dum fenedutis attigent:illa ne Sc audontate 
Summum 
ius fu mma 
crux 
Coloni indi/ 
gena: 
Ador 
Ager ifama/ 
tur 
Soniculofu 
genus maci/ 
piorum detrahat ad fperiu :quom maiores dedignetur parere adoIefcentulo.Hac nec la 
bonofiflimouiccumDat open.Media igitur fit itatis & firmi roboris:peritus re/ 
rum certe maxia: curae:quo celerius adifcat.Na no e noflri negocii 
imperare & docere, Neqj em' rede opus exiger ualet:q qd :aut qua/ 
liter fatiendu fit: ab fubiedo difcit. Pote ii etia [litteratus tenaciffima: memonx 
re fatis comodeadmfflrare.Eiufrnodi uillicu Cornelius Ceifus aitjfapius num 
mos domino q libru afferre:quia nefcius littera^:uel minus poflit rationes con/ 
fingere:uel per aliu propter cofcientia fraudis timere» Sed qualicuqjuiilico con/ 
tubemalismulieraflignataeft:qua: cotineat eu :& fquibufda reba tame adiu/ 
uet.Eide adori praapiendu e:ne conuidu cu d ome fi ico: m ultoqj minus cum 
extero habeat,Nonuq tame eii quem affidue fedulu Si forte f openba admini/ 
ftradis cognouerit: honoris caufa menfas fuse die feflo dignetur adhibere ♦Sacri/ 
ficia mfi ex praecepto domini ne fecerit» Arufpices fagafqj quse utraqj genera ua/ 
na fuperftitione rudis animos ad lpenfas ac deinceps ad nagitia copeliut :ne ad/ 
miferit»Neqj urbemeqj ullas nudinas noueritmifi emedse uendedauepertine/ 
tis ad fe rei caufa» Villicus em (quod ait Cato)ambulator efle no debetmec egre 
di termfosmifi ut addifcat aliqua cultura tSi fi ita i uicfo efl :ut cito remeare pof 
fit»Semitas nouofqj limites i agro fieri no patiatur»No ho pite mfi amicu fami/ 
liareque domini neceflanu receperit» Ab his arcedis ita exhortadus e:ad mflru/ 
meri ferrametoruque cura ut duplicia q numerus feruoru exigit refeda Si repo 
(ita cuflodiatme qd a uitino petendu fit:quia plus in operis feruoru: q i precio 
eiufmodi cofumitur» Culta ueflitaque familia: magis utiliter q delicate ha/ 
beat:munitaque diligeter a ueto frigore pluuiaquejquse cuda prohibetur pelli 
bus manicatis icetombus cofedis uel fagis cucullis. Si id fiat nullus dies tam in/ 
tolerabilis e:quo no fub diuo moliri aliquid poflit»Nec tantu operis agreflis fit 
artifex :fed Si animi quatu feruile patitur ingeniu uirtutiba inftrudus:ut neque 
remiffe neque crudeliter fperet» Semperque aliquos ex melionba foueat: parcat 
tamen etia minus bonis:ita ut potius timeat eius feueritate: q crudelitate dete 
flet,Id cotmgere poterit: fi maluerit cuflodire fubiedos ne peccet: q neglfgetia 
fua comittere ut puniat delinquetis. Nulla e aute maior uel nequifiimi hois cu 
flodia:qoperis exadio; ut lufla reddantunut uillicus femp fe reprsefentet» Fit 
em ut magiflri finguloru offitioru fedulo munia fua exequatur.Sed cateri poft 
fatigatione opis qeti ac fomno potius q deliciis opam dabut, Iam illa uetera: fed 
optimi moris;qua:nucexoluerut:utinapoflmtoptinere:ne conferuo miniflro 
quoqua nifi i re domini utatur:ne cibu mfi f cofpedu familia capiat: neue aliu 
q qui cateris praebetur. Sic enim curabit:ut Si panis diligenter cofiat:& reliqua 
falubriter apparetur» Ne extra fines nifi a fe miflum progredi finat. Sed nec ipfe 
mittat nifi magna neceflitate cogete» Neue negocietur fibi: pecuniamque domi/ 
ni aut animalibus aut rebus aliis promercalibus occupet. Haec enim negotiatio 
curam uillici auocatmec unqua patietur eu cum rationibus domini paria facere: 
Media: aetatis 
uillicus 
Illitteratus 
uillicus 
Contubema 
lis mulier 
Sagas 
Veflitafami 
lia utiliter 
Cetones cu 
culi 
Timeant fe/ 
ueritatem 
Exoluerunt 
Panis dilige 
ter confiat 
Reformer 
calibus Sed ubi numeratio exiget :re p numis oftedit.In uniuerfu tame hoc maxfe op/ 
tinedu ab eo efbne qd fe putet fare quod nefaatrquaratqj femp addifcere quod 
ignorat»Na cu multu prodefl nte qd facere:tu plus obefl perpera fecifle. Vnu 
em ac folu dominatur i ruflicatoejqcqd exigit ratio cultura femel facere: qppe 
cu emedatur uel fprudetia uel negligetia lam res ipfa decoxit» Nec intatu poft/ 
modu exuberat: ut & re amiffa reflituat & quasflu teporu pratentoru refarcia t« 
In exteris feruis hac fere pracepta feruada funt:qua me cufiodifle no panit et: 
ut rufhcos qui modo no fcomode fe gefliffent:fapius q urbanos familiarius al/ 
loquerer:& a comitate domini leuan ppetuu labore lteiligere»Nonnuqua 
etia iocarer :&C plus ipfis iocari permittere Ja illud fape fado:ut quafi cu pitiori/ 
bus de aliqufo operiba nouis delibere:& p hoc cognofca cuiufqj lgenium quale 
quaqj e prudes.Tum etia libetius eos id opus aggredi uideo:de quo fecu dehbe 
ratii &C cofiliu fufeeptu putat.Na illa folenia funt oibus circufeptis :ut er/ 
gaffuli maapia recognofcat. Vt exploret:an diligeter ufcfli fint:an ipfa fedes cu 
(lododia fatis tuta munitaqj fint.Num uillicus aut alligauent quepia domino 
nefciete: aut reuinxerit, Na utruqj maxfe feruare debet: ut &C que paterfamiiia 
tali poena multauent:uillicus nifl eiufde permiffu copediba no eximat: & quem 
ipfe fua fpote uinxerit:antequa fciat dominus:no refbIuat:tatoque curiofior f/ 
quifitio patriffamilia debet efTe pro tali genere feruorum :ne aut in ueftiariis aut 
i cateris prabitis iniuriofe tracfletur :qu a to 5c plunba fubiecfliut uillicis operum 
magiffris:utergaftulariis magis obnoxii perpetiendis iniuriis: & rurfus feuitia 
atq? auaricia lafi magis timendi funt*Itaque diliges dominus:cu & ab ipfis: tu 
6c ab folutis:quibus maior efl fides:quarit an ex fua coflitutioe lufta perapiat* 
Atque ipfe:panis potionifque probitatem guftu fuo exploret: uefte manicas pe/ 
dumque tegmina recognofcat. Sape etia quaredi poteffate facit de his:qui, aut 
crudelirer eos:aut fraudulenter ffeftent.Nos quide aliquando iufte dolentes ta 
uindicamus:q afaduertimus in eos:qui (editionibus familia conatant:qui calu 
tuantur magiftros fuos.Et rurfus premio profequimur eos:qui fttenue atque i/ 
duffrie fe gerunt.Foeminis quoque fecundioribus: in fobole certus nume 
rus honorari debet :ociu nonnunqua & libertatem dedimus: cu plures educaf/ 
fent.Nam cui tres erant filii uacatio;cui plures libertas quoque contfgebat.Ha-c 
& iufhtia & cura patriffamilia multum confert augendo patrimonio. Sed & ii/ 
la meminerit:cu e ciuitate remeauerit:deos penates adorare, Deinde fi tempefii 
uum erit confefh'm:fi minus poftero die Enes oculis pluftrar» Omnis partis agri 
reuifere atque affrmare: nunquid abfentia fua de difciplina & cuftodia remife/ 
rit.Num aliqua uitis: num arbor :num fruges abfmt.Tum etiam pecus 6c fami 
liam recenfeat.Fundique mffrumentum Sc fupeiled:ilem:qua cundta fipplu/ 
ris annos facere mflituerit:bene morata difciplinam:cu fenetflus aduenerit:opti 
nebit .Nec erit ulla eius atas annis ita confed:a:ut fpernatur a feruis * 
Qualis corporaturae mancipia cuique opi contribuenda funt* Cap» ix* 
Res decoxit 
Ergafluli ma 
cipia recogno 
fcant 
Iniuriofe tra 
cflantur 
Ergaftularii 
Cui tres filii 
uacatio 
Familiam re 
cenfeat Icendum etia efl; quita operibo queqj habitum corporis aut animi co 
d trtbuedu putemus* Magiftros peconba oportet prapcere fedulos ac 
frugaiiffimos.Ea res utraqj plufq corporis flatus roburcp confert hu 
ic negocio:cu id miniflenu cuflodia diligentis St artis officiu e,Bubulco quauis 
neceffaria;non tame fatis efl indoles metis:nifi cu uaflitas uocis & habitus me 
tuendum pecudibus effecit* Sed temperet uires clamentia :qucm tembilior de/ 
bet effe q fauionut & obfequatur eius imperiis:& diutius perennent boues non 
confecffi uexatione fimul operum uerberumqj.Scd qua fint magiflrorum mu/ 
nia quaque fuo loco repetam Nunc amonuiffe fatis eft:nihil in his: 
in illis plurimum referre uires & proceritatem»Nam longiflimum queque ara/ 
toremfficut dixi) faciemus; 6t propter id quod pauloante rettuli :& qinre ruffi/ 
ca nullo minus opere fatigatur prolixior:quia in arado fliua pene re&us inmti 
tur* media fimus qualifcuque flatus poflit ee:dumodo perpetiedo labori fit ido/ 
neus» Vinea no fic altos:quomodo latos St lacertofos uiros exigunt» Na is habi/ 
tus fofluris St putationibus caterifque culturis magis aptus»Minus in hoc 
officio q i cateris agricolatio frugalitatem requirit: quia St in turba & fub moni/ 
tore uinitor opus facere debet» Ac plerunque uelocior animus e improborum : q 
defiderat huius operis conditio:non folum eni forte:fed St acummis flrenui mi/ 
niflru poflulat Jdeoque ufeta plurimu per alligatos excolutur*Nihil tame eiuf 
dem agilitatis homo frugi non meliufq neq faciet» Hoc interpofuhne qs exifli/ 
met i ea me opinione uerfarnqua malim per noxios q per fnocetis rura colere * 
Sed St illud cenfeo ne confundatur opera familia: fic ut oes ofa exequatur. Na 
id minime coducit agricola:feu quia nemo fuu propriu ee aliquod credit opus; 
feu quia cu enixus efl no fuo: fed comuni officio proficit: liberque labori multu 
fe fubtrahit»Nec tame uiritim malefactu depreheditur :quod fit a multis:prop/ 
ter quod feparadi funt aratores a uinitoribaiuin itores ab aratoribus :eifque me/ 
diaffini; Claffes etiam no maiores qdenuhominufaduda;quas decurias ap/ 
pellauerunt antiqui: St maxime probauerunt:q is numeri modus i opere como 
diffime cuflodireturmec praeuntis monitoris diligentiam multitudo cofunde/ 
ret ♦ Itaque fi latior efl agerrin regiones deducenda fut ha claffes :diuidudu que 
ita opus;utneque finguh biniue fint:quom difperfi no faale cuflodiutur» Nec 
tamen fupra dece:ne rurfus ubi nimia turba fit:id opus ad fe pertiere finguii no 
exifliment»Hac ordinatio non folu cocitat amulationeffed St deprehendit igna 
uos»Nam cum certamine opus excitetur:tum incefiantis animaduerfio luffa 
St fine querela uidetur adhiberi» Sed ni mirudu qua maxime prouidenda funt 
agricola futura pracipimus:de falubritate:de uia:de uiano:de aqua:fitu uilla: 
fundi modo:colonoru St feruorum generibus:officiorum operumque diflribu/ 
tione: tempefliue per hac ad ipfum lam terra: cultu peruenimus: de quo pluri/ 
bus libro in fequente mox differemus» 
Ternbilior 
debet effe q 
(euior 
Perennent 
Mediaflinus 
Lacertofi 
Viritim ma 
lefadtum 
Clafles de 
curia; LVailVNII MODERATI COLVMELLAE REI RVSTICAE LI/ 
BER SECVNDVS. 
Terram nec fenefcere nec fatigari:fi flercoretur* Capri, 
V AERIS EX ME PVBLI SIL VINE quod ego (I/ 
ne cundlatione non recufo docere :cur pnore libro ue/ 
terem opinionem fere omnium:qui de cultu agroru 
q locuti funt: a pricipio confeftim repulerf: falfaq? (ente 
tiam repudiauerim ccnfentium longo xui (itu; longi/ 
que iam temporis exercitatione fatigatam & effertam 
humum confenuiffe,Nec te ignoro cum & aliorum d 
luffrium fcriptorum:tum pracipueT remellii audlori/ 
tatem reuereritq cum plurima rufficarum rerum prse 
cepta fimul eleganter & fcite memorfa prodiderit :uidelicet iliedus nimio fauor 
prifeorum de fimili materia differentium: falfo credidit parentem ofum terram: j 
ficut muliebrem fexum atate anili iam confedta progeneradis effe fatibus inha < 
bilem,Quod ipfe quoqj confiterer:G in totum nulla: fruges prouemrent, Nam ] 
6c homims tum demum declaratur ftenle feniummon cum definit mulier trige , 
minos aut trigeminas parere: fed cum omnino nullum conceptu edere ualet Jta 
3ue tranfadis luuentas temporiba: etiam fi loga uita fupereft:partus tamen anis 
enegatus non reilituitur, At e contrario feu fponte:feu quolibet cafu dereLidta 
humus :cum eft repetita cultu magno fanore ceffatorum colono refpondet.No 
ergo eft exiguam frugu caufa terrx uetuftasffi modo cum femel inuafit fenedtuf 
regreffu no habet:nec reuirefeere aut repubefeere pot:fed ne laffitudo qde foli 
minuit agricola: frudum.Necp enim prudetis e adduci tanq in homimba nimia: 
corporis exercitationi:aut oneris alicuius pondere:fic cultibus & agitatiomba a/ 
grorum fatigationem fuccedere ♦Quid ergo eft inqs:quod affeuerat Tremelli/ 
us intadla &C (ilueftria loca :cum primu coeperit cultu exuberare:mox deide no 
ita refpondere labori fine dubio qd eueniat : fed cur ita accidat: 
non peruidet,Neqj enim iccirco rudis &mo ex filueftn habitu in aruu tranfdu/ 
dia fecudior haberi terra debet: q? fit reqetior & iunior: fed q? anorum 
frodiba 5C herbis :quas fuapte natura progenerabat :uelut faginata largionbo pa 
bulis facilius ededis educaaifqj frugiba fufficit, At cuperruptx raftris &C aratris 
radices ferro qj fuccifa nemora frodfe) fuis defierut alere matre :quaqj te 
pocibus autuni frutetis 6C arboriba delapfa folia fupiaciebatur:mox couerfa uo/ 
menbo &C i feriori folo quod pleruque e exilius pmixta affupta funt: (equitur ut 
deftituta priftinis alimetis macrefcat humus,No igitur fatigatioe queadmodu 
plurimi crediderutmec fenio:fed nra fcilicet lertia minus benigne nobis arua re/ 
fpodetXicet,n,maiorefrudlupeipe;fifrequeti& tepeftiua 8c modica ftercora/ 
Progeneran / 
dis fetibus in/ 
habilis. 
Sterile feniu* 
n * 
* 
faodibus 6/ 
gmata terra» tioe terra refoueat :de ernus cultu diduros nos priori uolumfe polliciti ia nuc dif 
feramus. Quot funt genera terreni, Cap.ii» 
Alidiffimi rufhcarum rerum genera terreni tria effe dixerunt campe/ 
c flre:collinum: montanum. Campum non asquiffima (itum plaitie nec 
perlibrata:fed exigue prona.Collem clementer & molliter afiurgente. 
Montem non fublimem & afperum: fed nemorofum & herbidum maxfe proba 
uerunt .His autem generibi fingulis fen* (pedes contribuutur.SoIi pinguis uel 
macri :foluti uel fpifli ihumidi uel ficci.Quas qualitates inter fe mixta? uiciba 6>C 
alternat* plurimas efficiut agrorum uanetates.Eas enumerare non eft artifids 
agricolas .Neq? enim artis officium e per fpecies:qu* funt innumerabiles: eua/ 
gari :& ingredi per genera quas poliunt & cogitatione metis & abitu fa/ 
ale copulari. Recurrendum e igitur ad qualitatem mter fe diffidentium: quafi 
quafdam coniundiones:quas grasci cpapTioTirroop: nos difeordan 
tium comparationes tolerabiliter dixerimus, Atqj etiam fignificandum e ex cm/ 
nibus:quas terra progereret:plura campo magis q colle:plura pingui folo q ma 
cro fetari, De ficcaneis & riguis non competimus utra numero uincant:cu uti/ 
que pene infinita funt :quas ficds:quaq humidis loas gaudent; fed ex his nihil 
no melius refoluta humo:q denfa prouenit. Quod nofter quoqj Virgilius cum 
& alias fecundi arui laudes rettuliffet adiecit. 
Et cui putre folum:naqj hoc imitantur arando. 
Neqj enim aliud eft colere: q refoluere & fermetare terra tideoqj maximos quas/ 
ffus ager prasbet.Ide pinguis ac putris :quia cum plurimum reddat: minimum 
pofcit:& quod poftulat exiguo labore atq? impefa conficitur.Prasffatiflimu igi/ 
tur tale folum iure dicatur.Proximum deide huic pinguiter denfumjquod impe 
fam coloni laboremqj magno fetu remuneratur .Tertia eft ratio loci rigui: quia 
fine impefa frudum reddere poteft. Hac prima Cato effe dicebat:qui maxime 
reditum pratorum cateris antepoebat.Sed nos de agitatone terra nunc loqmur 
no de fitu:Nullum deterius habetur genus:q quod e ficcum pariter & denfum 
& macrum: qa cum difficulter tradetur: tum ne tradatum quidem gratiam re 
fertmec relidis pratis uel pafcuis abude fufficit.Itaqj hic ager fiue exercetur:feu 
ceflat:colono e poenitedus ac tanq peftiles refugiedus, Nam ille mortem facit: 
hic tetemmam comitem mortiffame .Si tamen grasas camenis habemus fidem 
ciamitatiba otK-rtar-rop -fex.peetp.Sed nunc potius uberioris foli memine/ 
rimus:cuius demonftranda e duplex tradatio culti 8c filueflris .De filueftri re/ 
gioe in aruorum formam dirigenda prius dicemus :quom eft antiquius facere 
agrum q colere.Incultum igitur loeu confideremus, ficcus an humidus: nemo/ 
rofus arboriba an lapidibus confragofusaunco ne fit an gramine ueffitus:ac fili/ 
cibus aliifue frutetis impeditus. Si humidus erit: abundantia uliginis ante fic/ 
cetur foffis.Earum duo genera cognouimus: cacarum:&patentiu, Spiflis atqj 
cretofis regionibus apertas relinquuntur .At ubi folutior humus eft ;aliqu* fiunt 
Genera terre 
ni. 
Collis cleme/ 
teraffurges ♦ 
Siccanea 
Rigua* 
Putre folu» 
Impe fam ma 
gno fetu re/ 
muneratur 
Ager penite/ 
dus comes 
mortis fames patentes:aliqua etiam occrcatur ita:iit m eas ora hiatium fofTarum competat: 
ied latius aptas fumma parte dediuefqj ;& ad folum coartatas lmbricito fupinif 
fimiles facere conuemet» Nam quarum reda funt latera:celeriter aquis uitiant: 
& fuperioris foli lapfibus replentur. Operta rurfus occacan debebunt fulcis in al 
titudinem tripedaneam depreffis:qui cum parte dimidia lapides mfutos uel nu 
dam glaream receperint;aquentur fuperieda terra:qua fuerat effoffa. Vel (i 
nec lapis erit nec glarea: farmentis connexus uelut funis informabitur in ea craf/ 
fitudmem:quam folum foffa poffit angufle quafi accommodatam coartataque 
capere»Tum per imum contendetur:ut fuper calcatis cupreffims uel pineis: aut 
(fi ex non er ut) aliis fiondibo terra contegatur :in principio atq? exitu foda more 
ponticulorum binis faxis tantummodo pilarum uice coft ituris & fmgulis fuper/ 
po(itis:ut eiufmodi condrudio ripam fudfeatme praeludatur humoris lllapfus 
atqj exitus»Nemorofi frutetofique tradus duplex cura ed:uel exdirpadis radici 
tus arbonbus & remouedis:uel(firara funt Jtantum fuccidendis incedendifque 
6i inarandis* At faxofum facile ed expedire ledione lapidum:quorum fi magna 
ed abundantia:uelut quibufdam fubdrudiombus partes agri funt occupanda: 
ut reliqua emundentur:uel in altitudinem fulco depredo lapides obruednQcf 
tamen ita faciendum erit: fi fuadebit operarum uilitas. luna & graminis perni/ 
cies repadinationem:filias frequens exdirpatio:qua uel aratro fieri poted:cum 
intra biennium fapius conuulfa moriuntur :celerius etiam fi eodem tepore der 
cores:& lupino uel faba conferas:ut cum aliquo reditu medearis agri uitio» Na/ 
que condat filicem fationiba Sc dercoratione facilius interimi Verum &i fi fubin 
de nafcentem falce decidas :quod uel puenle opus e:intra pradidu tepus uiua 
citas eius abfumitur* Sed iam expediendi ruris agricolationem fequitur cultoru 
noualium cura:de qua mox quid cenfeam profitebor .Siqua ante difeenda fut 
aruorum dudiofis pracepero* Plurimos antiquorum qui de rudias rebo fcriple/ 
runt: memoria repeto quafi confefTa nec dubia Cigna pinguis ac frumentoru fer 
rilis agri prodidide;dulcedinem foli propriam:herbarum:& arborum prouentu 
nigrum uel cinereum colore :de cateris ambigo»De colore fatis admirari no pof 
fum cum alios:tu Cornelium Celfum n5 folum agricolationis:fed umuerfa na/ 
tura prudentem fic 8c fententia &C uifu deeratfe: ut oculis eius tot paludes: 
tot etiam campi falinarum non occurrerent;quibus fere contnbuuntur pradidi 
colores»Nullum enim temere uidemus locum:qui modo pigrumcotineat huo/ 
re:non eunde uel nigri uel cinerei coloris:nifi forte in eo fallor lpfe quod non pu/ 
te :aut in folo limofa paludis & uliginis amara: aut in mantimifareis falfarum 
gigni pofTe tada frumenta »Sed ed manifedior hic antiquor error :q ut plunbo 
argumetis conuincedus fit*Non ergo color tanq certus auctor tedis e bonitatis 
aruoptf. Et ideo frumetanus ager:id ed pinguis magis alus qualitatiba adima/ 
dus ed» Nam ut forrifTima pecudes diuerlos & pene innumerabiles: fic etiam 
robudiflima terra plurimos di uarios colores fortita funt. Itaque confideran/ 
Foda ceca et 
patetes 
Hiates foda 
pratetofus 
tracTus 
Filicis exdir/ 
patio* 
. - 
/ e us 
muer 30 na/ 
Urx FrUw*es* dumeritmtfolum quod ex colore deflinamuf: pingue fit » Per fe tamen id 
parum efh fi dulcedine caret ♦ Quod utrunque fatis expedita nobis ratione 
contingit difcere, Nam perexigua confpergitur aqua gleba : manuque fub/ 
igitur. At fi glutinofa efh quis leniffimo tad:u preffainharefcit:& picis in more 
ad digitos lentefcit habendo:ut ait Virgiiius.Eademque lllifa humo non diffipa 
tur.Qua res admonent nos inefie tali materia naturalem fucum Sc pinguitudi 
nem,Sed fi uelis fcrobibus egeflam humum recondere Sc recalcare :cum aliquo 
quafi fermento abundauerit:certum erit effe eam pinguem:cum defuerit exile: 
cum aquauerit mediocrem. qq ifta qua nuc rettulimon tam uera pofTint uide/ 
ri fi fit pullula terra:qua melius prouentu frugum approbatur:Saporem quo/ 
que ficdignofcemus,Ex ea pteagri:qua maxiedlfplicebit:effofTagleba:& m fi 
dtili uafe madefacta dulci aqua promifceantur:ac more faeculenti uini diligen/ 
ter colata guftu explorentur ♦Nam qualem traditum ab eis rettulerit humor fa/ 
porem :talem efle dicemus eius foli.Sed citra hoc experimentu multa funt:qua 
Sc dulcem terram &sfrumentis habilem fignificent: ut iuncus & calamus grame 
Sc trifolium ebulum rubi pruni filueftres & alia complura :qua etiam ldagato/ 
ribus aquarum :non tamen nifi dulcibus terra uenis educantur,Nec contentos 
effe nos oportet prima fpccie:fummi foli: fed diligenter exploranda eft inferioris 
materia qualitas:terrena nec ne fit.Frumentis autem fat erit:fi aque bona fub/ 
erit bipedana humus. Arboribus altitudo quattuor pedum abunde efl.Hac cii 
ita explorauerimus:agrum fationibus faciudis expediemus.Is autem non mini 
mum exuberat :fi curiofe Sc fcite fubigitur.Quare antiqui(limum e formam hu 
ius operis confcribere :quam uelut fedtam legeqj in profcindendis agris fecflant 
agricola .Igitur in opere boues arte iucffos habere conuenit:quo fpeaofius ingre 
diantur: fublimes Sc elatis capitibouit minus colla eorum labefactentur: luguqj 
melius aptum m fidat. Hoc enim genus iundtura maxime probatu efh 
Nam illud quod in quibufdam prouinciis ufurpatur:ut cornibo illigetur iugum 
fere repudiatum e ab omnibaiqui pracepta rufticis confcripferut :neque imme/ 
rito.plus enim queut pecudes collo Sc pectore conarhcj cornibo. Atque hoc m 6 
tota mole corporis :totoque pondere nitutur. At illo retradlis Sc refupinis capiti/ 
bus excruciantur:agreque terra fummam partem leui admodum uomere fau/ 
ciant .Et ideo minoribus aratris moliutunqui non ualet alte perfofTam nouali/ 
um terram refcindere.Quod cum fit oiba uircntiba plurimum confertur. Nam 
penitus aruis fulcatis maiore incremento fegetum arboruque foetus grandefcut. 
Et in hoc igit a Celfo diffentio:q refomidas lpefam: qua falicet largior e i a~plio 
ribus armetis cefet Sc exiguis uomeribo & dentalibo terra fu bige r: quo minoris 
forma bubd admimflrari id poffit: ignoras plus ee reditus \ ubertate frugii: q i/ 
pedii fi maiora mercemur armeta:pferti in italia:ubi arbuflis atque oleis cofitus 
ager altius refolui ac fubigi defiderat:ut Sc fuma radicefuitiu olearuq? ucmeriba 
refcfdatur :q fi maneat frugibo obfint:& ifenores peitus fubad:o folo facilius ca/ 
Ad digitos le 
tefcithabedo 
Scrobiba ege 
fta recalear. 
Sapor fdiciu 
faciet* 
Ebuiu 
Sedla fecfla/ 
tur agiiccla 
Cornibo illi / 
gari iugu* 
Altius ager 
fubigatur. piat humoris alimetuLPot tame illa Celfi ratio numidix & agyptocoueiretubi 
pleruqj arboribus uiduum folii frumentis feminatur ♦ Atq? eiufmodi terram pin 
guibus harenis putrem uelut anerem (olutam:quis leniffimo dente moueri fa/ 
tis efi♦ Bubulcum autem per profciflum ingredi oportet: alterni fq; uerfibus obii 
quum tenere aratrum :Sc alternis redto plenoqj fulcare:fed ita necubi crudu fo/ 
lum dc immotum relinquat:quod agncola: (canum uocant «Boues cum ad arbo 
rem uenerint;fortiter retinere ac retardare:ne in radicem maiore nifu uomis i pa 
<5tus colla commoueat* Neue aut cornu bos ad fhpitem uehemetius offendat: 
aut extremo mgo truncum delibet :ramumcp deplantet :uoce potius : q uerberi 
bus terreat * Vltima qua: fint opus recufantibus remedia plaga::nuq flimulola/ 
ceffat .Iuuecuqj recte tradtum calcitrofumqj eum reddit ♦ Nonuq tamen admo 
neat flagello. Sed nec in media parte uerfurse cofiflat * Detqj requiem in fumma 
ut fpe ceffandi totum fpatium bos agilius enitatur*Sulcum autem ducere logio 
rem: q pedum centum uiginti contrarium pecori eft :quom plus aequo fatiga/ 
tur:ubi hunc modum exceflit: Cum uetum eht ad uerfuram: in priorem parte 
iugum propellat :& boues inhibeat:ut colla eoijz refrigefcat: qua celeriter cofla/ 
grat :mfi affidue flrtngantur:& ex eo tumor ac deinde ulcera muadunt:Nec mi 
nus dolabra q uomere bubulcus utatur:& prafractas flirpes: fumafque radices 
quibo ager arbuflo cofitus lplicatunofs refodiat: ac pfequatur* 
Qua cura adhibeda fit bubus ab opere difiudtis, Cap.ili* j r i noni v.is 
Oues cu ab opere difiunxerit: luftn&os confricet :mambufque copn/ 
b mat dorfum dc pellem reuellat: nec patiatur corpori adharere: quia 8C 
genus morbi maxime e armentif noxium♦ Colla fubigat:meruque fau 
ciboffi afluauennt)infundat» Satis autem eft lingulis uini fextanofprabere.Sed 
ante ad prafepia boues religati non expedit :q fudare atque anhelare defiennt: 
cum deinde tempefhue potuerint uelcimon multum nec uniuerfum cibum: fed 
partibus&paulatampraberecouemt.Quemcum affumpferintad aquam du 
ci oportet: fybiloquealled:ari:quolibentius bibat;tum demum redudtoslargio 
ri pabulo fatiaru Hactenus de officio bubulci dixiffe habude e:feqtur ut tepora 
quoque fubigedi arui pcipiamus* 
Quo ani tepore capi aradi lint: & quomodo* Cap *iiii* 
Ingues capi q diutius continent aquam :pfcindendi funt anni tempor 
p iam incalefcente:cum omnis herbas ediderint :neque adhuc earum fe 
mina maturuerint: fed tam frequentibus denfifque fulcis arandi funt: 
ut uix dinofcatur i utra partem uomer adtus lit :quom fc oes radices herba bz p/ 
rupta: necatur*Sed copluriba iteratoiba fic refoluatur ueruadtu i puluere :ut uel 
nulla uel exigua defideret occatione:cum feminabimus*Nam ueterefromam di 
xerut male fuba&u agru:q fatis frugiba occandus fit*Cu porro an recfle aretur: 
frequeter explorar debet agricola*Nec tatu uifu qs fallitur nonuq fupfufa terra 
latedba fcamsiue^et ta&u* qmiusdeapituncii folidirigorisadmoiaptica traf 
terni‘s uer(j 
pus Gy1QUlj 
rat a 
Scamni] acj 
* 
«« . r. 
n. 
reme ia Fia/ 
P?r, 
.* _ \ m 
r 1 u a ucr 
1 m * 
Difiunxerit, 
Pelle reuellat 
Sybilo alie / 
ftaru 
Refoluatur 
ueruadtu in 
puluerem 
Subad:us Sine offenfa 
ticne* 
uerfis fulcis ihferitur:Ea G aqualiter ac Gne offenfatoe penetrauit: manifeftu e to 
tu folum deinceps efie motum* Sin aute fubeunti durior aliq pars obflitit t au/ 
dum ueruadum eflTe demonftrat *Hoc cum fapius bubulci fieri uident:non co/ 
mittunt fcamna facere * Igitur uliginofi campi profandi debent poft idus menfi* 
aprilis* Quo tempore cum arati fuerint diebus interpofitis circa folftitium:quod 
eft nouum uel odauum Kaledas iulias ateratofeffe oportebit: ac deide arca fep 
tembris Kalendas tertiatos: cum in id tempus ab aftiuo folftitio conuenit inter 
peritos reiruftica non efle arandum :nifi fi magnis(ut fit nonucjpfubitaneis im/ 
bribus:quafi hibernis pluuiis terra permaduerit. Quod cum accidit nihil prchi/ 
bet quo minus menfe iulio ueruada fubigantur. Sed quandocunqj arabitur: ob 
feruabimus :ne lutofus ager tradetur :neue exiguis nimbis feminabimus quam 
terram ruftici uariam canofamqj appellant* Ea eft cum poft longas ficcitates le/ 
uis pluuia fuperiorem partem glebarum madefecit: inferiorem non attigit* Na 
qua: limofa uerfantur arua:toto ano definunt pofle tradari* Nec funt habilia 
[ementi aut occationi aut lationi* At rurfu6 qua: uaria fubada funt:continuo tri 
ennio fterilitate affiauntur* Medium igitur temperamentum maxime fequant i 
arandis agris:ut neqj fucco careant :neq? abundent uligine;Quippe nimius hu 
mor ut dixi limofos lutofofq? reddit. At qua: ficatatibus aruerunt: expediri probe 
non poffunt.Nam uel refpuitur duritia loli aratri: uel fi qua parte penetra 
uit :non minute diffundit humum :fed uaftoscefpitesconuel!it:quibus obiace 
tibus impeditum aruum minus rede poteft iterarriquia pondenbus glebarum: 
ficut aliquibus obftantibus fundamentis uomis a fulco repellitur* Quo euenit: 
ut in iteratione quoqj fcamna fiant:& boues iniquitate operifmaxime multent* 
Accedi huc:q omnis humus quis lariflima: tamen inferiorem partem ieiuniore 
habet; eam q? attrahunt exatata maiores gleba:. Quo euenit:ut [fecundior ma 
teria mixta pinguiori fegetem minus uberem reddat:tum etiam ratio ruftica ag 
grauatur exiguo profedu operis.Iufta enim fieri nequeunt:cum induruit ager* 
Itaqj ficcitatibus cenfeo :quod iam prolciffum eft:iterare pluuiamqj operiri: q 
madefada terra faalem nobis culturam prabeat *Sed iugerum talis agri quat/ 
tuor operis expeditur* Nam commode profcinditur d uaba * Vna iteratur* Tertia 
tur dodrante*In liram ftatim redigitur quadrante opera.Liras autem ruftia uo 
eant ealdem porcas :cum fic aratum eft:ut inter duos latius diftantis fulcos me/ 
dius cumulus ficcam fedemfrumentifprabeat .Colles pinguis foli perada fano/ 
ne trimeftrium menfe martio: fi uero tepor cali ficcitafq? regionis fuadebit;febru 
ario ftatim profandendi funt .Deinde de aprile medio ufque in folftitium itera 
di tertiandique*Septembn circa aquinodlium ac totidem operis:quot uligino/ 
fi campi excolitur iugerum talis agri* Sed in arado maxime eft obferuand um fe 
per ut tranfuerfus monf fulcetur *Nam hac ratione difficultatis accliuitas infrin 
gitur:laborque pecudum & hominum commodiffime fic minuitur. Paulum ta 
men quotienfque iterabitur :modo i elatiora ;modo in depreftiora diui obliquu 
Liofi lutofiqj 
uligie* 
Boues mul / 
datur. 
Lla* 
Porca qua* 1 
* i 
Trafuerfus 
mosfulcetur agi fulcum oportebit :ut in utranque partem refcindamus :nec in eodem uefli/ 
gio terram moliamur,Exilis ager planus:qui aquis abundat:primum aretunul 
rima partem menfis augufti. Subinde (eptembri fit iteratus paratufqj femeti civ/ 
ea aquinodtium .Expeditior aut labor eiufmodi foli efheoq; pauciores impendu 
tur operte:nam tres uni iugero fufficiunt. Item graciles cliui non funt afflate ara 
di: (ea arca feptembres Kalendas :quom fi ante hoc tempus profcinditur :effceta 
& fine fucco humus xftiuo fole peruritur mullafqj uinum reliquias habet, Itaqj 
optime inter Kalendas & idus feptembris aratunac fubmde iteratur: ut primis 
pluuiis aquinocftialiba conferi poffit . Neque in lira fed fub fulco talis ager femi/ 
nandus eft, Exilif terra quomodo flercoretur. Caput, .y. 
Rius tamen q exilem terram iteremus: ftercorare conueniet .Nam eo 
p quafi pabulo glifcit Jn campo rarius :m colle fpiffius acerui flercons in 
ftar quinque modiorum difponuntur: atque in plano pedes interualli 
quoquo uerfus odio:in cliuo duobus minus relinq fat erit. Sed id nobis decrefce 
te luna fieri placet:nam ea res herbis liberat Tegetis, Iugerum autem defiderat 
quod fpilTius ftercoratur uehes quattuor & uiginti :quod rarius duodeuigmti, 
Dified:om deinde protinus fimum inarari & obrui conuemt :ne folis halitu uires 
amittat.Et ut permixta humus pnedidjo alimento pmguefcar. Itaque cum in a/ 
gro dilponentur acerui ftercorismon debet maior modus eorum diffiparnq que 
bubula eodem die poflint obruere. 
Degeneribus feminum . Caput.vi. 
Vm fementi terram docuimus praeparare:nuc feminum genera perfe/ 
c quemur. Prima & utilifTima funt hoiba frumeta triticum & feme ad/ 
oreum .Tritici genera complura cognouimus .Verum ex his maxime 
ferendum efhquod robus dicitur:quom & pondere & nitore prseflet. Secunda 
conditio efl habenda filiginis:cuius fpecies in pane praapua pondere defiatur. 
Tertium erit trimePre:cuius ufus agricolis gratiffimus. Nam ubi propter aqs a/ 
liamue caufam matura fatio e omifla:pradidium ab hoc petitur.Id genus e filigi 
nis .Reliqua: tritici fpecies :nifi fiquos multiplex uarietas frugum & inanis dele/ 
d:at gloria:fuperuacus funt. Adorei autem plerumque uidimus in ufu genera 
quattuor.Far :quod appellatur ciufinum candidioris & nitidi,Far:quod uocat 
uermiculum rutilu atq; alteiy cadidum:fed utruque maioris poderis q clufinu. 
Semen tnmeflre quod dicitur halicaftruridque podere &i boitate e praapuu. 
Sed harc genera tritici & adoreippterea cuftodieda funt agncolis:cu raro qfqua 
ager ita fitus e: ut uno femine coteti ee poffimusuterueruete pte aliq uel ueligfo 
(a uel arida.Triticu aut ficco loco melius coalefcit. Adoreum minus lfeftatur hu 
more. De generibus legummu.Ca,yii. 
I Eguminu genera cu fint coplura: maxfe grata & i ufu hominu uiden 
tur: faba: leticula: pifu: phafelus: acer: canabis: miliu: panicu: fefama: 
lupinu :linu et & hordeu :qa ex eo ptifana e.Item pabulorum optima fiit medi/ 
Stercore gli/ 
fcit» 
Fimu inarari 
& obrui» 
Triticu. 
Siligo. 
Trimeflre 
Far» 
Halicaftrum 
Legumina ca & foenumgracum nec minus uitia. Proxima deinde cicera 6C eruum & farra/ 
go :qua eft ex ordeo:Sed de his prius differemus:qua noflra ca feminatur: me 
mores antiquiflimi praceptriquo monemur:ut loas frigidis nouiflime : tepidis 
celerius:calidis ociffime metamus.Nunc autem profde :ac fi temperata regioni 
pracepta dabimus♦ Quod fit feminandi tepus. Cap. viii* 
p Lacet noflro poeta adoreum atqj etia triticu non ante feminare: q occi 
derint uergilia:quod ipfum numeris fic edifferit. 
At fi triticeam in meffem: robuflaq? farra 
Exercebis humum :folifqj filabis ariftis» 
Ante tibi eoa atlantides abfcondantur. Abfcoduntur autem altero St tricefimo 
die poft autunale aquinodtium: quod fere conflatur nono Kaledas ocflobris: p 
pter quod inteiligi debet tritia fatio dierum fex St quadraginta ab occafu uergili 
arum :qui fit ante diem .vmi.Kal.nouembf. ad bruma tempora .Sic enim fer 
uant prudentes agricola:ut quindeam diebus pnufquam confiaatur bruma :to 
tidemqj poft eam cofedta neqj arent:neqj uitem aut arborem putent.Nos quo/ 
que annuimus in agro tepato St minime humido femente fic fieri debere. Cate/ 
rum locis uliginofis atqj exiliba aut frigidis aut etia opacis pleruqj atra Kaledas 
odtobris feminare conuenire: Dum ficca tellure licet:dum nubila pedent:ut pri> 
us conualefcat radices frumentoru :q hibernis imbribus aut geliadiis pruinifue 
infeilentur.Sed quis tempefhue fementis cofedla erit:cauebitur tamen ut pate 
tis liras crebrofqi fulcofaquarios:quos nonulli elices uocant:faaamus :& omne 
humorem in colliquias:atque inde extra fegetes diriuemus .Nec ignoro quofda 
ueteres audlores pracepiffe :ne feminaretur agrimifi cum terra pluuiis pmaduif 
fet.Quod ego fi tempefliue copetat:magis conducere agricola non dubito. Sed 
(l( quod euenitnonuqpferi funtimbres:quis fitienti foloredte feme ccrmttitur» 
Idque etiam in quibufdam prouinais:ubi flatus cali talis e:ufurpatur,Na qd* 
(icco folo mgeHum St inoccatum efhperinde ac fi repofitum in horreo no corru/ 
pitur. Atque ubi uenit imber: multorum dierum femetis uno die furgit.Tremel 
lius quidem affeuerat:prmfq fpluuent ab auibus aut formicis fata edi.Aeftiuis 
aret.Idque etia fapius nos expti adhuc ee copimus. Ma 
gis apte tame in eiufmodi agris adoreum q triticum feritur:quom folliculum: 
quo contietunfirmu St durabile aduerfus logions tpis humore habet» 
Quot feminu modios poflulet:St medicina feminum. Cap.ix. 
agri pfguis pleruque modios tritici qttuor: mediocris quique po 
i ffulat. Adorei modios noue fi e latu folu: fi mediocre:dece defiderat» 
Na quis de mefura mfus audforiba couenit:hac tame uidericdmodif 
fimu docuit nofter ufus:que fiqs feq recufat: utatur pceptis ubere capum 
i fingula iugera tritici: St adorei odto modiis obferere papiunt, Atqj hac por 
tione mediocriba agris femfa pbeda cefent.Nobis ne i fla qde qua pdiximus me 
furam femp placet feruari: q> ea uariat aut loa :aut temporis;aut cali conditio. 
Calidis loas 
occiffimeme 
tamus* 
Occafus uer/ 
gilia^j 
Bruma intra 
dabilis* 
Dum ficca tel 
lure licet. 
Gelicidia» 
Elices fulci a/ 
quarii. 
Colloqa* 
lugerum mo 
dios tritia qt 
tuor* Loci :cum uel in campis uel collibus frumentum feritur: atq; bic uel pinguibus 
uel mediocribus uel macris* Teporis:cu autuno aut etiam ingruente hieme fru/ 
menta iacimus .Nam prima fementis rarius Terere permittit mouiffima fpifllus 
poflulat * Caducum aut pluuium aut (Iccum e.Nam illud idem quod prima Te 
mentis:hoc quod ultima defiderat .Omne aute frumentu maxime campo pate 
te:& ad folem prono aprico qj & foluto latatur.Collis enim quauis granum ro/ 
buflius aliquanto:minus tamen tntia reddit.Denfa cretofaq; &C uliginofa hu/ 
mus filiginem & far adoreum non incomode alit.Ordeum mfi folutum dC ficcu 
locu non patit. Atqj illa uicibo annoru requietum agitatumqj alternis & qlatif/ 
fimum uolutaruum.Hoc nulla mediocritatem poftulat.Na utpfguiffima uel 
macerrima humo iacitunilla pofl cotinuos imbhs:fi neceflitas exigat:quis ad/ 
huc limofo & madente folo fparferisriniuria fuftinet. Hoc fi lutofo corniferis e/ 
moritur. Siliginis aut uel tritici:fi mediocriter cretofus uliginofufue ager e :etia 
paulo plus:q ut prius iam dixnquinq; modiis ad fationem opus eft.At fi ficcus 
& refolutus locufademqj uel pinguis uel exilis e:quattuor;quom e cotrario ma 
cer tantudem feminis pofcit.Nam mfi rare conferitunuanam &C minutam fpica 
facit. At ubi ex uno femine pluribus culmis frudtificauit:etiam ex rara Tegete de 
fam facit.Inter extera quoque non ignorare debemus qtam partem feminis am 
piius occupari agrum confitum arbufto;q uacuum 6c apertu .Atque adhuc de/ 
fatione autunali ioquimur:hac enim potiffima dicimus.Sed e altera :cum egit 
neceffitaf;Temeflre uocat agricola.Ea locis pragelidis ac niuofis:ubi xilas e hu/ 
nuda: 5«: fine uaporibo redte comittitur.Cxtens admodu rara refpondet:quam 
tamen ipfam celeriter &C utique ante aquinodtium uernu coueniet peragere. Si 
ueroiocoru 6c cali conditio patietur:quanto maturius feuerimus: commodius 
proueniet. Neque enim e ullum(ficut multi crediderut;natura trimeflre femen: 
quippe ide ladtum autuno melius refpondet.Sed funt nihilominus quada aliis 
poriora :qua fuflinent ueris tepores:ut filigo 6c hordeum galaricu & halica ftru 
granuque faba: marfica: .Nam extera robufla frumenta femp ante hieme feri de 
bent in regiomba teperatis. Solet aute falfa nonunq & amaram uligine uomere 
terra; quas quauis matura iam fata manate noxio humor corrumpit; &C locis gla 
bretibus fine ulla flirpe feminum areas reddit.Ea glabreta fignis adhibitis nota/ 
ri couenit:ut fuo tepore uitiis eiufmodi medeamur .Nam ubi uel uligo uel aliq 
peftis Tegetem enecat abi columbinum ftercus :uel fi id non eft folia cupreffi co/ 
uenit fpargi 6C inarari .Sed atiquiflimum e omne ide humorem fadto fulco de/ 
ducere:aliter uana erunt pradi&a remedia. Nonulli pelle hyxnx fatoriam tri/ 
modiam uefliunt:atque ita ex ea cum paulum lmorata funt femina iaciunt :no 
dubitantes prouentura qua: fic fata fint. Quadam etia fubterranea: peftes adul/ 
tas fegetes radicibus fubfedtis enecant. Id ne fiat remedio e aqua: mixtus fuccus 
herba::qua ruftici fedum appellant:nam hoc medicamine una nodlefemiama 
cerata iaciuntur * Quidam cucumeris anguinei humore exprefTum & eiufde tri/ 
Semcntisno 
uiflima. 
Frumentum 
capo aprico 
letatur* 
Frudtificauit 
Satio autuna 
lis potiffima* 
Robufla fru/ 
menta* 
Glabreta* 
Satoria tri/ 
modia* Semina medi 
care ferentes* 
tam radicem diluunt aqua: (imiliqj ratione madefe&a femina terra mandant* 
Alii hac eadem aqua uel amurca infufa;cum coepit mfeftari feges:perfunaut fui 
cos:& ita noxia animalia fummouentur Jllud deinceps praecipiendum habeo; 
ut demeffis fegetiba iam in area futuro femini confulamus.Nam quod ait Cei/ 
fus: ubi mediocris efl frudus : optimam quanqj fpicam legere oportet; feparatim 
que ex ea femen reponere *Cum rurfus amplior mefiis prouenerit:quicquid ex/ 
teretur ;Scaphifferio expurgandum ent:femp quod propter magnitudinem ac 
pondus in imo fubfederit:ad femen referuandum, Nam id plurimum prodeft ; 
quia quis celerius locis humidis:tamen etiam ficcis frumenta degenerant: mfi 
cura talis adhibeatur.Neqj em dubiu eld:ex robu flo femine polle fieri no robu/ 
um+QdIoc^uero protinus exile natu fitmunq robur accipere mamfeffu eJdeo 
ffue rgl^us & alia: tu & hoc de femibo pclare fic differuit* 
Vidi ego leda diu & multo fpedata labore 
Degenerare tamerni mes humana quotannis 
Maxima manu legeret Sic omnia fatis 
In peius ruere: & retro fublaffa referri * 
Granum aut rutilum ficcu & diffiflum fi eunde colore interiorem habet: intege 
eflfe non dubitamus* Quod extrinfecus albidum:intus etia confpiatur candidu 
leue ac uanu intelligi debet*Nec nos tanq optabilis agricolis fallat filigo* Na hoc 
tritici uitium efl :& quamuiscandore praffet:pondere tamen uinatur. Veru in 
humido flatu cali red/te prouenit Sc ideo locis manantibo magis apta efl.Nec ta 
men longe nobis aut magna difficultate requirenda efl Nam omne triticum fo 
lo uliginofo poff tertiam fatione conuertitur in filiginem .Proximus e his frume/ 
u^us ordei:quod ruflici hexafficu :quida &C cantherinum appellant:quom et 
alia animalia qua ruri funt:melius q triticum pafcit :& homine falubnus q ma 
lum triticum pafcit*Nec aliud in egenis rebus magis inopiam defendit* Seritur 
foluta ficcaque terra & uel praualida uel exili:quia conflat arua fegetibus eius 
macefcere:propter quod pinguiffimo agro:cuius nimiis uinbus noceri non pof/ 
fit :aut macro nihil aliud comittitur* Altero fulco feminari debet poff aquinodi 
um media fere femeti fi lato folo:fi gracili maturius *Iugeru quinq; modios occu 
pabit.Idque ubi paulu maturuerit :feff matius q ullu aliud frumentu demeten/ 
du erit*Nam 8c fragili culmo 8c nulla ueffitu palea granu eius celeriter decidit: 
caufls facilius teritur q catera *Sed quom eius meffem fuffuleris :opti 
mu eft noualia pati anno ceffare:fi minus ffercore faturare & oe uirus quod ad/ 
huc ineff terra propulfare*Alteru quoque genus ordeieff:quod aludiffichum: 
galathicum nonulli uocant:ponderis 8c candoris eximii:adeo ut tritico mixtum 
egregia cibaria familia pbeat* Seritur qpfgmfflmis fed frigidis locis circa martiu 
mefe*melius tame refpodet fi clemetia hiemis pmittit:cu feminatur circa idus ia 
nuarias JugeR: fex modios poffulat*Inter frumenta et panicu &L miliu ponenda 
funt:quauis ia legumiba ea contribuerLNa multis regionibus cibariis eoji colo/ 
Ex robuffo fi 
eri non robu/ 
ranum ru/ 
* J101* 
U1§°* 
Hexaflicu or 
deum* 
r 
oua ia ce / 
, 
j lC Um 
orcieum* ni fuPinentur.Leuem folutamqj humu deGderant.Nec in fabulofo folojfed i ha 
rena quoqj prouemut modo humido calo uel riguo folo. Nam ficcu cretofumqj 
reformidant. Ante uerfari non poPunt;quom temporiba maxime letatur: ultia 
tamen parte martii menfis comodiffime terra comittuntur. Nec impenfa graui 
fationem cultoris onerant:quippe fextarns fere quattuor lugeru implent» Fre/ 
quentem tamen exigunt farritxonem 8c runcationem: ut herbis liberentur ♦ Ea 
cum fpicas ediderunt :priufq femina hient aPibus:manu carpuntur &C fufpenfa 
in fole cum afficauennt:reconduntur» Atque ita repofita pennant diutius :q cx 
tera. Parus ex milio conficitur:qui anteq refrigefcatriine faPidio poteP abfumi» 
Panicum pffitum & euolutum furfure:fed muium quoque pultem :quis in co/ 
pia maxfe cu lade no faPidieda pbet. 
Quod folu cuiqj legumini conueniat. Caput. x. 
Vom de frumetis habunde pracepimus:de legumimba deinceps diffe 
q ramus .Lupini prima ratio eP: quod 6c minimum operarum aflumit: 
6c uiliPime emitur: 8c maxie ex his qua feruntur iuuat agru. N a ume 
is iam emaciatis & aruis optimu Percus prabet:ac uel effoeto folo prouenit: uel 
repofitum in granario patitur auum. Boues p hieme co dum maceratu q; probe 
alit.Famem quoqj :fi Perilitas anoru iucePit hofbus tcomode propulfat. Spar> 
gitur Parim ex area. Atqj id folum oium leguminum non defiderat requiem in 
horreo; fiue feptembn mefe ante aquinodium :feu prorinus a Kaledis odobns 
crudis noualiba ingeras. Et qualitercuqj obruas :fuPinet coloni negligentia» Te/ 
porem aute autuni defiderat;ut celeriter cofirmetur.Nam fi non ante hieme co 
ualuent:fngoribj affligitur .Reliquum quod feminis fupereP:in tabulatuiquo 
fumus perueittoptfe reponasjquoniafi humor inuafit uermes gignit:qui fimul 
atq? ofilla ediderunt: reliqua pars enafci non poteP ♦ Id ut dixi: exilem 
amat terra :& rubrica pracipue.Na creta reformidat:limofoque non exit agro. 
dece modios occupat. Ab hoc rede phafelus terra madabiturmel i ueru/ 
ado uel meliuf pingui 6C rePibili agro. Nec amplius quattuor modiis ob/ 
fentur. Similis quoque ratio eP pifi:quod tamen facile &C foluta terra defiderat: 
tepidumque locum :& calum frequentis humoris.Eade menfura uel mo 
dio mriis q phafelum liceat obferere. Primo tpe fementis ab aquinodio autum/ 
nali.Faba pinguiPimus locusmel Percoratus deftinatur:& fiue ueruadu erit i 
uallefitum:quod a fuperiore pte fuccu accipit .Prius aute iademus femina; def 
de profcindemus terra ;pro(ciffaqj in lira reuocabimus:occabimufque: q? altius 
largiore humo contegat .Na id plurimu refert:ut radices feminu penitus 
demerfa fint. Sin aute proxia meffis:occupadum erit rePibile;defedis Prame/ 
cis quattuor 8C uiginti uehes Percoris in iuge^: difponemus diffipabimufqj, Et fi 
militer cii femen crudo folo ingePerius;inarabimus: fporcatuque occabimus: q/ 
uis fint qui negent locis frigidis oportere occari faba:quia extates gleba1 a gelici/ 
diis adhuc ea tenera uindicet:& alique tepore frigore laboranti praebeant. Sunt 
per^n^t 
p 
- 
p - 
Lupinu uine 
is emaciatis 
optmrn Per/ 
cus pbet» 
n . . 
a luP! ' 
. 
e u 
Pifum 
Faba» 
Imp0rcatum 
occabimus etiam qutfputent in acuis hanc eandem uice flercoris fugi:quod fic ego intetpre 
tor:ut exifhmem non fationiba eius pinguefcere humum :fed minus hanc q ca/ 
tera uim terra cofumere :Nam certum habeo frumens utiliorem agru effe:qui 
nihil q qui iftam fpicam proximo anno tulerit agri ut Tremelho:quattu 
or:ut nobis uidetur fabae fex occupat modii fi folum pingue fit: fi mediocre pau/ 
lo amplius. Eaqj nec macrum nec nebulofum locum patitur .Denfa tamen huo 
fepe comode refpondet. Media (ementi pars feri;& pars ultima debet: quae fe/ 
ptimotialis fatio dicitur:tepefh.ua frequentius:nonunq tamen fera melior eft. 
Poft brumam parum recale feritur :peffime uer quis fit ena trimeftris.Faba quse 
menfe februario feratur: quinta parte amplius q matura: fed exiguas paleas nec 
multam filiquam facit .Veteres itaqj rufticos pleruqj dicentis audio:malle fe ma 
tura fabalia :q frudtu trimeftrem.Sed quocunqj tempore anni feretur: opera da 
da erit:ut quantum deftinauerimus infationem :tantumquintadecimaluna: 
fi tamen ea no tranfcurret eo die (olis radios :quod graci aTrcKcua-ip uocant. Si 
minus quartadecima utique adhuc crefcente lumine fpargitur: ctia fi confeftim 
totum femen operiri non poterit.Nihil eninvnocebitur ei nodturnis ronbo aliifuc 
ex caufis dum a pecore & auibo uindicetur.Prifcis aute ruflios nec minus Virgi/ 
lio prius amurca uel nitro macerari ea:& ita feri placuit. 
Latior ut fatus filiquis fallacibus effet. 
Et quis igni exiguo properata maderet. 
Nos quoqj fic medicata coperimus:cum ad maturitate perdu<fta fit rmus a cur/ 
culione infeftari.Sed dc illud quod deinceps didturi fumus experti pracipimus: 
filente luna fabam uellito ante lucem.Deide cu in area exaruerit :confeflim pri/ 
ufq luna incrementu capiat excuflam refrigerataqj in granariu conferto .Sic co/ 
dita a cucurlionibo erit innoxia.Maxieqj ex leguminiba ea fine iumentis teri: fi/ 
ne uento purgari expeditiffime ficpoterit.Modicus fafciculoru numerus refolu/ 
tus in extrema parte are# collocetur:quem per logiffimu eius:mediuque fpatiu 
tres uel quattuor homines promoueant pedibus & baculis furcifue contundant. 
Deinde cum iam ad alteram parte area peruenerit:in acernum culmos regerat. 
Nam femina excufla in area iacebunt: fuperque ea paulati eode modo reliqui fa 
, fciculi excutientur. Ac duriflimeqde acus reiedta feparataque erunt a cudenti/ 
bus. Minuta uero quse de filiqs cum faba refederunt:aliter fecernetur .Na cum 
aceruus paleis granifque mixtus in unu fuerit cogeflus: paulati ex eo uetilabris 
p longius fpatiu ia&etunquo padlo palea qua leuior e:citra deridit. Faba:qux 
longius emittitur:pura eo perueniet:quo uentilator eam iaculabitur.Letes (eme 
te media crefcete luna in duodecima folo tenui Sc refoluto uel pingui Sc (icco ma 
xime loco feri eonuenit.Nam i flore facile luxuria & humore corrumpitur:qua 
ut celeriter pdeat & mgrandefcat:anteq feritur: fimo arido permifceri debet: 3C 
cum ita quatriduo aut quinque diebus requieuerit fpargi. Sariones eiuf duas fet 
uamus:iteram matura p mediam femetcm: feriorem alteram mele februario» 
Septimontia 
lis Satio. 
Siliqua 
Fabalia. 
Amurca ma/ 
cerari fabam 
Silete luna fa 
ba uellito. 
Acus reied:az 
a cudetibus. 
Vetilabris ia 
cietur. 
Ventilator. 
Les. Iuge^agripaulo plus:q modiu occuppat .Ea ne curculionibo abfumatur: na 
& du e i filiquarftercorandu eritmtcu extrita lita aqua dimittatur: & ab fani: 
qux protinus inatat feparetur folida*Tu i fole ficcetur:& radice filphii trita cum 
aceto afpargatur;defncetur aeque. Ita rurfus i fole ficcata. & mox refrigerata co/ 
datur;fi maior e modus i horreo:fi mius i uafis oleariis falfametariifqj. Qua re 
pleta cu cdferii gypfata funt:quadocunqj i ufus prompferius; integra lente repe 
riemus.Poteri tame etia atra tria medicatione anen mixta comode feruari. Ljl/ 
ni femen :nifi magnus eri eius i ea regione:qua colis:prouentus:& preciu prori 
tatrierendu non eri:Agns em praapue noxiu eri.Itaqj pinguiflimu locu & mo 
dice humidu pofat. Seritur a Kalendis odobris i ortu aquilx:qui eft.vii. idus 
decebris. agri odo modiis obferitur.Nonullis placet macro folo: &C qfpif 
fimum femen eius comittuquo tenue linum proueniat.Idem etia:fi lato folo fe/ 
ratur menfe februario:dece modios in laci oportere dicunto Sefema qua 
rigantur maturiufque carent humore ab aquinodio autunali ferenda funt: in 
idus odobns* Putre foiu:quod campani pullum uocant; pier un que de fiderant* 
Non deterius tamen etia pinguibus harenis uel congeriitia humo proueniunt. 
Tantuque feminis:quantu milium panicu q*. Interd u etiam duoba fextariis am 
piius in iugerum fpargitur. Sed hoc quidem femen Ciliciae fynaque regionibus 
ipfe uidi menfe iunio lulioque confen:& per autunum cu per maturuerit:tolli. 
Cicer aut acercula:qua pifo eri fimilis:menfe ianuario aut februario feri debet 
lacto loco calo humido. Quibufda italia loas ante Kalen.nouebris feritur. Tres 
modii implent.Nec ullum legumen minus agro nocet: fed raro refpon/ 
det. Sed quonia nec ficatates nec auriros in flore fuflinet: qua utraqj fcomoda 
fere eo tepore ani funt:quo deflorefeit cicer:quod anetinu uocatur.Iteque alte/ 
riusgeneris;quod punicum.Senmenfemartio totopoteft:calo humido: loco 
qlaetiffimo.Na etia id terra ladit:atque ideo fprobatur a calidioribus agricolis: 
quod tamen fi feri debeat pridie macerandum‘erit: ut celerius enafcatur.Iugero 
modii tres abunde funt.Cannabis folu pingue flercoratumque 6c nguu uel pia/ 
num atque humidu: & alte fubad:um depofcit in quadratum pede. Seruntur 
grana fex eius feminis ardturo exoriente:quod eri ultio mefe februario circa fex/ 
tum aut quintu Kal. martias. Nec tamen ufque in aequfocriiu uernum: fi fit plu 
uius cadi flatus aprobe feretur. Ab his leguminibus ratio e habenda rapo 
rumque.Na utraque ruriicos fplent. Magis tamen utilia rapa funt:quia SC ma/ 
iore incremento proueniunt ;& non homine folu rneru etia boues pafcunt prae/ 
cipue in galliambi hiberna cibana praedieflis pecudibus id olus praebet, Solum 
putre 6C folutu res utraque defiderat. Nec denfa nafcitur humo. Sed rapa capis 
& locis humidis laetantur.Napus deuexa amat & ficca:teuique propnore terra: 
glareofis fabulofifque aruis meliorefatdoaque ppnetas utnufque feme cornu/ 
tat.Nanque i alio folo rapa bienio fata couertuntur i napum .ln alio napus ra/ 
poi)i accipit fpecie nguis loas. Vtrunque redte ab folflitio feritur ficcis ultia pte 
Lens in fihq 
Citra medica 
tione ♦ 
Preciumpro/ 
ritat. Lignu 
agns noxium 
Sefama 
Putre folum 
pullum 
Cicercula 
Cicer arieti / 
num. 
Cannabis 
Exortus ar/ 
duri 
Rapa. Olus 
Napus melio 
refcit 
Rapaconuer 
tuturi napu menfls augufli uel pria feptebris* Subaru folu pluribo itcratfoniba aratri uel ra 
ftrnlargeq? flercore fatiatu poflulat*Na id folu plurimu refert*no folu q> melius 
ea prouemut: fed q> etia pofl fructu fi c tradatu folum fegetes optfas faat* 
Iugerum agri no amplius quattuor fextariis raporum feminis obferendum efb 
quarta parte aplius napis fpargendu jqui no in uentre latefcut: fed tenuem ra/ 
dice deorfu agunt* 
De genere pabuloru; & de medica uicia farragine auena feno graeco:eruo: 
cicera Cap* xi» 
T qj hac hominu caufa fereda cenfemus:illa deinde pecudu, Pabulo / 
a ru genera coplura: ficut medica: &C uitia: farragine quoqj ordeaceam 
& auena; foenu gracu: nec minus eruu: &C acera * Caetera neque enu/ 
merare Sc minus ferere dignamur:excepta tame atyfo:de qua dicemus m his li/ 
bris:quos de generiba cofcripfimus. Sed ex his:qua placet: eximia eft 
herba medica: q? femel feretur dece annis oibus* Deinde rede quattuor * Interdii 
etia fexies demetitur :q> q> omne emaciatu armentu ex ea p/gue/ 
frit:q> agrotanti pecori remediu efbq? eius toto anno tribus equis abunde 
fuffidt*Seritur ut deinceps praeripiemus *Locu i quo medica proxio uere faturuf 
es :profcindito drca Kal* odobris: & eu tota hyeme putrefcere finito * Deinde 
Kal*februarii*diligenter iterato:& lapides omnes eligito:glebafque effringito* 
Poftea circa martium menfe tertiato :& occato, Cu fic terra fubegerisri more hot 
ti areas latas pedu denu dogis pedu quinquagenum facito: ut per femitas aqua 
miniflrari poffit* Aditufqs utraqj parte runcantibus pateat* Defde uetus flercus 
iniirito* Atqj ita mefe ultio apnlis ferito tantu :quantu ut finguli cyathi feminis 
locum occupet*x.pedu logu:& quinque iatum*Quod ubi feceris ligneis raftris 
(id eni multum confert) flati iada femina obruatur:na celerrime fole adurun/ 
tur*Poft fatione ferro tangi locus non debet* Atque ut dixi ligneis raftns farnen/ 
dus:& idetide runcadus e:ne alterius generis herba fualfda medica perimat* 
Tardius meffe prima eius facere oportebit:cum ia feminu aliqua parte eiecerit. 
Pofleaq uoles:tenera cum profiluerit defeces licet:& iumetis prabeas * Sed iter 
initia parcius dum cofuefcantme nouitas pabuli noceat* Inflat em & multu ae/ 
at fanguine*Quom ferueris aute:fepfus ea rigato*Paucos deinde poft dies ubi 
coeperit fruticare:ois alterius generis herbas erucato*Sic cultus fexies m ano de/ 
meti poterit: & permanebit annis dece: Vitia aute dua fationes funt ♦ Prima 
qua pabuli caufa circa aquinodium autumnale ferimus :fepte modios eius in 
unum iuge^*Secunda:qua fex modios menfe ianuarioiuel etia ferius lacimus* 
Semini progenerado utraque fatio poteft cruda terra fieri: fed melius prolaffa. 
Idque genus pracipue no amat rores:cum feritur * Itaque pofl fecunda diei ho 
ra uel tertia fpargendum efbcum ia ois humor fole uentoue deterfus e * Neque 
amplius proiici debet:q quod eode die poflit opiri*Na fi nox fceffit:qtulocuquc 
humore priufqua obruatur corrumpit * Obferuandum erit: ne ante quintam 6c 
Obferedu e 
In uetre late/ 
fcunt 
ge/ 
nera 
Medica 
Emaciatum 
armetum 
Idetide run/ 
candus 
Fruticar 
Vitia uicefima luna terra madetur* Aliter fata' fere limace nocere coperimus.Fatragi/ 
ne f reHibili ffercoratiffimo oco:& altero fulco ferere ccuenit. Ea fit optia cu ca/ 
therini ordei, x. modiis obferit circa aqnodui autunale: fed lpendetibo plu 
uiis:ut cofita rigataqj ibriba celenter pdeat:& cof rmet ante hyeis uioletia »Na 
frigoribj cualia pabula defecerut: ea bubus caterifque pecudibus optie defe&a 
prabetur.Et fi depafcere fapius uoles:ufqj in menfe maio fufficit ♦ Quod fi etia 
femen uoles ex ea percipere:a kal.martiis pecora depellenda: 5C ab oi noxa de/ 
fendenda efl:ut fit idonea frugibo. Similis fatio auena:qua autuno fata:partim 
caditur i foenu uel pabulu ;du adhuc uiret femini:parti cuftoditunFoenu gra/ 
cu:quod filiqua uocat ruflici: duo tepora fationu habet: eft alterum fep/ 
tebris menfis;cu pabulicaufa fentur ,ifde diebus:quibus uitiacirca aquinodti/ 
um, Alteru aute menfis ianuarii ultimi uel primi februarii:cu f meffem femina 
tur* Sed hac ratione lugeru fex modiis: illa fepte occupamus * Vtraq ue terra 
cruda no mcomode fit»Datur c]; opera: ut fpiffe aretur: nec tame alte* Na fi plus 
quattuor digitis adobrutu eit: femen eius no facile prodiit:propter quod nonul 
li priufq ferat:minimis aratris profcindunt:atqj ita iaciut femfa:& farculis ado 
bruunt. Eruu aute laetatur loco macro nec humido:quia luxuria plerunqj corru 
pitur.Poteft aute autuno ferimec minus poft bruma ianuarii parte nouiffima: 
uel toto februario :du ante Kal.martias:que mefe uniuerfu negant agricola hu 
ic legumini conuenire:q> eo tepore fatu:pecori fit noxiu :& pracipue bubo:quos 
pabulo fuocerebrofus reddat,Quinqj modus lugeru obferitur,Cicera bubus er 
ui loco frefa datur in hifpania betica:quae cu fufpenfa mola diuifa eft: paulu aq 
maceratur :dii lnletefcit*Atqj ita mixta paleis fucretis pecori probetur,Sed erui 
duodeci librce fatiffaciut uni iugo:cicerae fexdeci,Eade hommibo no futilis neqj 
iniocuda efl. Sapore certe nihilo differt a cicercula:colore tantu difcemitur* Na 
Sc obfoletior 6c nigro propior»Seritur prio uel altero fulco menfe martio : ita ut 
poffulat folilatitia:quod eade quattuor moiiismonunq & tribus anterdu etia 
duoba & femodio occupat» 
Queadmodu <3i quot operis unuquodque frumentum & legumen colatur» 
Cap* xii. 
Vonia quando quicque ferendum fit perfecuti fumus :nuc queadmo 
q du quctque operis fingula eorum qua: rettulimus colenda fint:demo 
ff rabimus- Peradfa fementi:fequens cura e fi farritionis: de qua non 
conuenit inter auctores. Quidam negant eam quicqua proficere:quod frume 
ti radices farculo detegantur: aliqua & fuccidantur:ac fi frigora inceflerint pofl 
farritionem gelu frumenta enecentur. Satius autem efie ea tempefliue runcari 
& purgari*Pluribus tamen farrin placet:fed neque eodem modo:neque lifdem 
temporibus ufquequaque fieri» Na in agris ficcis & apricis:fimul ac primu fam/ 
tione pati queat fegetes:debere eas pmota terra adobrui:ut frudtificare poilint* 
Quod ipfum ante hyeme fieri oportere;deinde poft hyeme iterari*In locis aute 
Farrago 
Auena 
Fcenum gra 
cum Siliqua 
Primi februa 
rii 
Eruu Luxu/ 
ria 
Erebrofi bo 
L 
ues 
Cicera 
Quicque 
Sarritio frigidis SC paluflriba plerunqj trafabla hyeme farriri nec adobrui: fed plana Carri 
tione terram pmoueri. Multis tamen nos regiomba aptam efle hyemale famti/ 
tione compeffmus: d u taxat ubi Sc ficcitas carli & tepores pmittat. Sed nec iflud 
ubique fieri ce femus :ueru incolaiy confuetudine uti» Sunt em regionu propria 
munera: ficut agypti Sc africaiquib:) agncola poft femente ante meflem {egete 
non attingit rquonia caeli coditio Sc terras bonitas e:ut uix ulla herba exeat: nifi 
ex femine iabto:fiue quia rari fut imbres»feu qa qualitas humi fe cultoriba pra/ 
bet Jn iis aute lods:ubi defideratur farritio:non ante funt attingenda: fegetes:et 
fi celi flatus pmittit: q cum fata fulcos cotexerint. Triticuqj Sc adoreu cu quat 
tuor fibras habere coeperint:ordeu cu qnq>:faba Sc catera legumina cu quattu/ 
or digitis a terra extiterint:red:e farne tur. Excepto tame lupino:cuius femini co 
traria e farritio:quonia una radice habet:qua fiue ferro fuccifa e:{eu uulnerata: 
totus frutex emoritur ♦Quod etiam fi no fieret: fuperuacuus tamen erit cultus: 
cu fola hac res adeo no infefletur herbis: ut ipfa herbas perimat» At alia fegetes 
qua uel humida moueri poffmt:melius tame (icca farriunt: quoma fic traefla 
non infeftantur rubigine.Ordeu uero nifi ficciflimu tangi no debet»Faba multi 
ne Amenda qde putant:quod Sc mambus:cu maturuent dubia fecernatur a ca 
tera runcatione :& iternata herba foeno referuetur» Cuius opinionis etia Corne/ 
lius Celfus efl:qui inter cateras dotes leguminis hanc quoqj enueratjquod fub/ 
lata faba foenum ex eodem loco fecari poffe dicat. Sed mihi uidetur peflimi agri 
cola comittere,ut fatis herba proueniat.Frugibus enim plurimu detrahitur: fi 
relinquitur runcatio.Neque eni efl ruflici prudentis magis pabulis ftudere pe/ 
cudum:q cibis hominum .Cu praferti liceat illa quoque cultu pratoiy confeq» 
Adeoque fabam farriendam cenfeotut exiftimem debere etiam ter farriri» Nam 
fic cultam coperimus non folum multiplicare frudlu; fed exiguam portionem in 
ua[uu[ls habere.Frefaque eius Sc expurgata modiu pene ta plenum efle: q inte 
gra.:CQ ulx minuatur mefura detrablis putaminibD. Atque {totu ficut ate ia di/ 
ximus hiberna farritio plurimum iuuat dieba ferenis ac ficcis poft bruma cofe/ 
. mgfe ianuario fi gelicidia no fint♦ Ea porro fic debet fieri: ne radices fatoiy la 
dantur ut potius ad obruatur :cumulifque exagerentur:ut latius fe frutex hu 
mi diffundat .Id prima farritione fecifle prodent: fecuda oberit: quia cum pullu 
lare defiit frumentum:putrefcit fi adobrutu e.Nihil itaque aplius i iteratione:q 
remoliri terra debet aqualiter.Eaque tranfablo aquincdlio uerno flati peragi 
oportet ftra dies uiginti:anteq leges i articulu eat:quonia ferius farrita corrum/ 
pitur i fequentibus afliuis ficcitatibus Sc caloribus .Subiungenda deinde e far/ 
rioni runcatio.Curandumque ne florentem fegetem tangamus:fed aut antea: 
aut mox cum defloruerit.Omne autem frumentu SC hordeum.qcquid deique 
no duplici femine efl: fpicam a tertio ad quartu nodum emittit: Sc cum tota edi 
dit oblo diebus deflorefeit: ac deinde grand efeit diebus quadragita : quiba pofl 
florem ad maturitatem deuenit»Rurfufque duplici femine funt: ut faba pifum 
Hyemalis 
larritio 
Faba no farri 
enda 
. 
Faba ter larri 
ri uaLuuLis 
Freia detrac/ 
tis putamini/ 
kus 
Frutex 
Runcatio 
Deflorefcit 
grandefeit lenticula:dieba quadraginta florent:Gmulque grandefcunt. 
Pro modo cuiufque agri quot opera: defignentur. Cap. xiii. 
T ut ia pcenfeamus quot operis i area perducantur ea:qua terra cre/ 
e didimus .Tritici modii quatuor uel quinqj operasoccupat 
quattuonoccatoris una:farritoris duas primu St una cu fariun/ 
tur:runcatoris una:meflorisunaStdimidiaritotufumaopera^dece & dimi/ 
dia.Siliginis modii qnqj totide operas defiderant. Sefamii modii.ix.ueL x.toti/ 
de operas:quot tritici modii quinqj poflulant.Ordei modii quinqj bubula ope 
ras tres exigunt:occatoria unariarritoria una St dimidia:meflbria una: fumma 
fex St dimidia.Faba: modii quattuor uel fex in ueruadto duas operas bu 
bulcorii detinent:at freflibili una.Occantur (exquiopera* farriuntur una 
opera:metuntur una, Suma fit operaru odto uel fepte. Vitia modii fex uel fep/ 
tem in ueruadto bubulcorum duas operas uoluntrin reflibili una. Ite occantur 
una opa: metu tur una. Suma fit operarum quattuor. Erui modii quinque toti/ 
dem operis coferuntur:occantur una:item fingulis farriutur: runcantur metun 
turq? totidem :cundla fex operas occupant. Siliqua modii fex uel feptem totide 
operis obruuntur:metuntur una.Phafeoli modi quattuor obruutur totide ope/ 
ris:occatur metuntur una. Cicer uel acercula modii quattuor operas 
tres poftulat:occatur opa una:rucat una uelliitur una: Suma fit fex 
tis fexquimodius totide operas:occatur unariamtur duabu s:rucatur una: uel/ 
litur una.Suma fit odto .Lupini modii.x.obruutur una:occantur una: 
metuntur una.Milii fextarii quattuor totideqj panici operas occupat 
quattuor:occantur operis tribus:farriutur triba, quot operis carpatur icertu eft* 
Ciceris modii tres operis totidem feminatur:occatur duaba.farriutur una: run/ 
cantur una:uellutur triba:Suma fit undecim operarum.Lini decem modii uel 
odto quattuor iugis conferuntur:occantur tribus:runcantur una:uelluntur tri/ 
bus. Suma fit undecim operarum .Sefami fextarii fex tribus iugis a profeiflione 
coluntur: occantur tribus: runcantur una: uelluntur tribus: farriuntur quattuor 
dt farriuntur iterum duabus: metu tur duabus. Suma fit qndeam.Can 
nabis feritur ut fupra diximus. Sed incertu eft quantam impenfam curamque 
defideret. At medica obruitur non aratro:fed ut dixi ligneis raflellis. Iugerum 
agri eius occaturduabus:farritunus: metit unus.Hacconfumatione oparum 
colligitur pofle fubigi duoba iugis boum: toridemque bubul 
cis:& fex mediaflinisrii tamen uacet arbonbus:aut ubi fit arbuflum. Eundem 
modii Saferna tribus hoibus adieris afleuerat £>be fatis excoli. Qua nos ratio 
docet fuflicere pofle iugu boum tritici centu uingintiqnque modis totideque le/ 
guminu: ut fit i aflem autunalis fatio ducentos qnquaginta ♦ Etpoft 
hac niMomfus coferat trimeftnu modii qnque St feptuagita.Hoc deinde fiqp/ 
bat .Semina qua quarto fulco feruturri iugenba uigitiqnque defiderant bubul 
coru opis. cy.Na prolciditur is a.gn medus quauis duriflimi qnquaginta opis 
Occator. Ru 
cator, Sam/ 
tor 
Opa occato/ 
ria. 
Sexquiopa 
Suma fit.xi,. 
oparum 
Quarto fui 
co feruntur iteratur qnq* Sc uigintritertiatur & conferitur quadraginta * Catera legumfa oc/ 
cupant operas . Ixi. i. mefes duos Pluuiales quoqj Sc coputa tur: qbo non 
aratur dies quinq? Sc quadraginta.Ite perada Temeti quibo requiefeut dies.xxx. 
Sic in affe fiut o<do mefes:&dies dece.Superfunt tame de ano tres reliquime 
fes Sc dies quinqj Sc uiginti:quos abfumamus:aut i (atioe trimedrm;autm ue/ 
duns fbeni & & dercoris alioruqj utenfiliu. 
Qua: legumina aruis noceat quaq? profmt. Cap. xnii. 
Ed ex his qua rettuli femetiboade Sarfena putat aliis dercorari Sc iu/ 
f uari agros:aliis rurfus peruri & emaciari. Stercorari lupino faba ui/ 
tia eruilia lenti cicerula pifo.De lupino nihil dubito atq; etia de pabu 
lari uitia:fi tame ea uiride defedla cofefti aratru fubrequatur:& quod faix reli/ 
querit priufq inarefeat uomis refeidat atque obruat.Id eni cedit pro dercorcemi 
fi radices eius defedo pabulo relidta inaruerit:fuccu omne rolo auferet: uimque 
terr? abfumet.Quod etia i faba caterifque leguminibo:quibo terra glifcere uide/ 
tur:uerifimile e acddere:ut nifi protinus fublata mede profinditur: nihil iis 
fegetiboiqua deinceps in eo loco feminari debet :profu tur u fit. Ac de iis quoque 
leguminibus:qua uelluntur:Tremelius obeffe maxie ait folo uirus ciceris & li/ 
nn alterum quia fit falfa:alterum quia fit feruida natur?. Quod etia Virgilius 
fignificat dicendo. 
Vrit emm lini campum Teges :urit auena: 
Vrunt latheo perfufa papauera fomno. 
Neque enf dubiu quin & iis feminibo lfedetur ager: ficut & milio & panico :fed 
omni folo quod pradidtoru leguminu Tegetibus fatifcit:una prafens medicina e 
ut dercore adiuues:& abfumptas uires hoc uelut pabulo retoueas. Nec tantum 
propter femina q ua fulcis aratri comittutunueru etia propter arbores 8c uirgul 
ta;qua maiore f modu latatur eiufmodi alimeto.Quare fi ed ut uidetur agneo 
lis utilifTimu :dihgetius de eo dicendu exidfincu prifas audonbo quis no omif 
faresdeui tamen admodu cura fit prodita. 
Degeneribus dercoris. Cap. xy. 
Rfa igitur deteoris genera funtipranpue quod ex auibo;quod ex ho/ 
t mimtxr.quod ex pccudibo cofit. Auiu primu habetur quod ex colum 
bariis egeritur.Deinde quod gallina cateraque uolucres edut:excep/ 
cis tame paludrib:) aut natibo aut anatis & anferis.Na id noxiu quod ed Maxi/ 
me tame colubinu probamus:quod modice fparfu terra fermetare copenmus. 
Secundu deinde quod hofes faciunt:fi &C aliis uilla purgametis fmifceat :quom 
per fe natura ed feruentioris: Sc iccirco terra perurit. Aptior e tame furculis ho/ 
minis urina:qua fex menfiba pafiam ueterafcere: fi uitibus aut pomoru arbori/ 
bus adhibeas mullo alio magis frutfus exuberat. Nec folu ea res maiore faciet 
prouentu :fed etia fapore Sc odore uini pomorumqj reddit meliore, Poted Sc ue/ 
tus amurca: qua fale no habet:pmnixta huic,commode frugiferas arbores Sc 
Agros derco/ 
rari faba lupi 
no. 
Glifcere 
Vrit Imi cam 
pu feges 
Medicfa der 
coris 
Colubinum 
dercus terra 
fermentat 
Hois urina * 
Frugifera ar 
bores. praripue oleas rigare» Na per fe quoque adhibita multu iuiiat» Sed ufus utri/ 
ufque maxie per hyeme efl:& adnuc uere ante afliuos uapores:du etia uites SC 
arbores ablaqueata fu nt. Terti u locu optinet pecudu flercus:atque in eo quoqj 
difcrimenefl.Naoptimu exiftimatur:quod afinus facit;quonia jd animal len/ 
tiflime mandit» Id ideoque facilius concoquit:& bene confedu atqj idoneu pro/ 
tinus aruo fimum reddit» Poft hac qua dixius ouillu :& ab hoc caprinu e :mox 
armentoruque.Deternmu ex omnibo fuiilu habetur .Quin 
etia fatis profuit cineris & fauilla. Frutex uero lupim fuccifus optimi flercoris ui 
praebet. Nec ignoro quodda efle ruris genus:in quo neque pecora: neque auis 
haberi poffint: attamen inertis efl ruflici eo quoque loco defici ftercore. Licet em 
qualibet fronde dicet e uepnbus cefpitibufque congefta colligere» Licet filice fine 
iniuria uicinrietia cu officio decidere: & pmifcerecu purgametis cohortis * Licet 
depreffa fofla quale ftercori reponedo prio uoluine fieri praecepimus cinere cce/ 
nuque & culmos cateraqueiqua euerunturun unu cogerere * Sed eo/ 
dem medio loco robufla materie defigere conuemt. Nanque ea res ferp ente no/ 
xiam latere i flercore prohibet.Hac ubi uiduus pecudibus ager. Na ubi' greges 
quadrupeda uerfatunquada quotidie ut culina & cafale:quada pluuiis diebo 
ut bubulia & ouilia debet emundari. Ac fi tantu frumetarius ager fit nihil refert 
genera flercoris feparan: fin aute furculo & fegeribo atque etia pratis fundus efl 
difpofitus:generati'quoquereponedu efl:ficut & auiu.Reliqua deinde 
in praduflum locu cocauu erigeda:& afliduo humore farianda funt:ut herba/ 
rum femina culmis caterifque rebus imixtaputrefcant.Aeftiuis demde menfi/ 
bus non aliter:ac fi repaftines:totu flerquiliniu raflris permifceri oportet:quo fa 
cilius putrefcat:& fit aruis idoneum. aute diligentes exiflio efle agricolas: 
apud quos minores fingula: pecudes tricenis diebus minus q fingulas: itemque 
maiores denas uehes flercoris efficiunt:torideque finguli homines:qui non fo/ 
lum ea purgameta qua: ipfi corporibus edut;fed 6C qua coluuies cohortis & adi 
ficii quotidie gignit:contrahere & congerere poflunt. Illud quoque pracipiedu 
habeo» Stercus omne quod tepefliue repofitu anno requieuerit: Tegetibus ee ma 
xime utile.Na 8c uires adhuc folidas habet ;& herbas non creat.Quato aute ue 
tuftius fit minus prodefle:quom minus ualeat.Itaq; pratis q recetiflimu debe/ 
re iniici:q<3 plus herbae progeneret»Idqj mefe februario luna crefcete fieri opor/ 
tere» Na ea quoqj res aliqtu laem frudu adiuuat. De catero ufus flercoris qua/ 
lis i quaqj re debeat ee:tu dicemus :cu fingula |>fequemur» 
Quibo teporibus agri flercorandi funt. Cap» xvri 
Nterim qui frumeris arua praparare uolet:G autumno femete fadu/ 
i rus e: mefe feptebri: fi uere qualibet parte hyemis modicos aceruos lu 
na decrefcete difponatrita ut plai loci duodeuigiri: diuofi quat 
tuor & uiginti uehes flercoris teneant:Et ut paulo prius dixi: non antea difll/ 
pet cumulos:q ent faturus ,Si tamen aliqua caufa tepeftiuam ftercoratione fa/ 
Afinus letiffi 
me mandic 
Cineris & fa/ 
UlUcE ♦ 
Viduus pecu 
dibo ager 
Cafale ♦ 
Vehes fler 
coris * ce re prohibuerit: fecuda fato e:ateq farrias more feminantis ex auiariis puluere 
ftercorisper (egete fpergere.Si & is no erit:caprinu manu lacereratq? ita terram 
farculis pmifcere.Ea res latas fegetes reddit»Nec ignorare colonos oportet: ficuti 
refrigefcere no ftercoreturata peruri fi mmiu flercoretunmagifqj con/ 
ducere agricola frequeter id potius:q unodice facere*Nec dubiu quin aquofus 
ager maiore eius copia:ficcus minore defideret» Alter q? affiduis humoribo riges 
hoc adhibito regelatur* Alter q> per fe tepens ficatatiba:hoc abfupto largiore tor 
retur:propter quod nec deeffe ei tale materiamec fuperede oportet:Si tame nui 
lu genus ftercoris fuppetet»& multum proderit feci(Te:q,M. Columella patruii 
meu dodaffimu &C diligentiffimu agricola fapenumero ufurpafle memoria re/ 
peto:ut fabulofis locis creta Ingereret:cretofis ac nimiu denfis:fabulu * Atqj ita 
no fblu fegetes latas excitaret :ueru etia pulcherrimas meas efficeret, Na ide ne/ 
gabat ftercus uitibus ingerendu :q? fapore uinicorruperet.Meliore cefebat efle 
materia uindemiis exuberandis congefhtia: uei de uepribo:uei deniq? alia qua/ 
libet accerfita & adueda humu, Ia uero 6C ego reor fi deficiatur omnibus reba 
agricola:lupini certe prafidiu expeditillimu non deeffe:quod cu exili loco circa 
idus feptebris (parferit & faraueritndqj tepefhue uomere uel ligoe fucciderit: ui 
optima ftercoratiois exhibebit*Succidi aute lupinii fabulofis locis oportet cum 
fecundu flore jrubricofis cu tertiu egerit florem.Illic du tenerum e conuertitur: 
ut celeriter ipfum putrefcat:permi(ceaturque gracili folo* Hic iam robuflius:qd 
folidioris glebas diutius fuflineat dc fufpendat :ut ea folibus afliuis uaporata 
refoluantur ♦ 
Queadmodu ex aruo prata fiant. Cap. xvn< 
Tq? hac arator exequi poterit:fi no folii qua rettuli genera pabuloru 
a prouiderit:ueru etia copia foeniiquo melius armeta tueatur:fine• q/ 
bus terra comode moliri difficile e. Et ideo neceffarms ei cultus efl 
etia prati:cui ueteres romani primas in agricolatione tribuerunt*Nome quoque 
indiderunt ab eo:q> protinus eflet paratum:nec magnu labore defideraret »M. 
quide Porcius 8c illa comemorauit: q? nec tepeflatibus affligeretur: ut alia par/ 
tes ruris:minimique fuptus eges per omnis annos praberet reditum: neque eu 
fimpfice:ciim etiam in pabulo non minus redderet: q foeno» Eius igirur afad/ 
uertimus duo genera:quorum alterum e ficcaneum:alterum nguum Lato pm 
guique campo non defideratur influes riuus:meliufque habetur fcenum:quod 
fuapte natura fucco fuo gignitur folo:q quod irrigatu aquis elicitur: qua tame 
funt neceffarie fi macies terra poftulat.Nam Sc in denfa & refoluta humo quis 
exili:pratum fieri potefbcum facultas irrigandi datur* Ac ne campus concaua 
pofitionisee:nequecollispraruptidebet» Ille nec collegam diutius contineat 
aquam:hic ne flatim pracipite fundat.Potefl tamen mediocriter aeliuis : fi aut 
pinguis e:aut riguus ager pratum fieri. At planities maxime talis probatunqua 
exigue prona non patitur diutius imbres aut mfluetes riuos immorari :aut fiqs 
Latas fegetes 
reddit. 
Regelatur 
Cretofis fabu 
lum 
Prafidium 
expeditiffi / 
mum 
Pratum q> pa 
ratum. 
Saccaneum 
Riguum ea fuperuenit humor lete prorepitJtaqj (i palus in aliqua parte fubfidens refla/ 
gnat; fulcis denuanda e* Quippe aquarum abundantia atqj penuria gramimba 
aque eft exitio * 
Queadmodu fadra prata colantur* Cap♦ xyiii* 
Vltus aute magis cura; q laboris e* Primu ne flirpes aut fpi/ 
c nas ualid lorifqj mcremeti herbas inefle patiamur* Atq* alias ante hye 
mem alias p autunum extirpemus:ut rubos uirgulta iucos:alias uel/ 
lamus ut f tuba ac folflitialis (pinas* Ac neqj fuem uelimus fpafcricu roftro fuffo 
diat:6<: cefpites exatet*Neque pecora maiora rnificu ficciflimu foiu e:quoniam 
demergut ungulas 6>C atterut; (cindutque radices defde macriora 6C 
pendula loca menfe februario luna crefcete fimo iuuada fut*Oefque lapides; 6C 
fi qua obiacet falcibus obnoxia colligi debent:ac longius exportari: fumittique 
pro natura aut tepenus aut ferius*Sut et quada prata fitu uetuflatis ob/ 
dudfa:qbo mederi folet agricola ueteri uel cra(To mufeo femibo de tabulato (up/ 
lectis: uel ingeflo neutru tantu pdeff :quantu fi cinere fapius in/ 
geras:ea res mufcu enecat* Attamepigriora fut lfla remedia :cu fit efficaciflimu 
de ftegro locu exarare,Sed hac fi prata cepimus:facere debemus*Sm aute noua 
fuerint mflitueda uel antiqua renouadafna multa funt ut dixi:qua negligentia 
exolefcat & fiat fleriliaJea expedit interdu etia frumeti caufa exarare * quia talis 
ager pofl longa defidia latas fegetes affert*Igitur eu locu que pratu deflmaueri/ 
mus:aflateprofaffum fubacfluque fapius per autunu rapis uel napo uel etia 
faba coferemusun fequente deinde anno frumento* Tertio diligenter arabimus 
omnefque ualidiores herbas & rubos &C arbores:qua fteruemut radiatus extir/ 
pabimus:nifi fi frudtus arbufli id facer nos prohibuerit*Deinde uitia permixta 
femimbo foeni (eremus;tu glebas (arculis refoluemus:& fdutfla crate coaquabi/ 
mus;grumofque quos ad uerfura plerunque tracfla faciunt aates: defpiaemus 
ita;necubi feramentu faenifecis poffit offendere.Sed etia uitia no couenit ante 
defecarerq pmaturuerit;& aliqua femina fubiacenti folo iecerit*Tu fcenifecum 
mefforem oportet mducere:ac defde religare:rigari:defde fi fuerit facultas aqua 
Si tamen terra denfior efl :na f refoluta humo no expedit inducere maiorem uf 
priufqcofpiflatu:& herbis colligatu fit folum:quom impetus aquarum 
proluit terram mudatifque radicibus gramina no patitur coalefcere: propter qd 
nec pecora quidem oportet teneris adhuc & fubfidentibus pratis fmittere : fed 
quotiens herba profiluerit falcibus defecare*Na pecudes:ut ante iam dixi molli 
folo infigunt ungulas: atque fterruptas no radices ferpe & con/ 
denfare* Altero tamen anno minora pecora pofl foemficia pmittemus admitti:fi 
modo ficcitas & conditio loci patietur* Tertio deinde cum pratum folidius ac du 
nus erit;poterit etiam maiores reciperepecudes*Scdintotumcurandumeft :ut 
fecundum fauonii exortum: menfe februano circa idus immixtis feminibus foe/ 
m: macriora loca & utique celfiora ftercorentur*Nam editior cliuus prabet etia 
Prata fitu ue 
tu flatis ob / 
dudta 
Radiatus ex 
turpabimus 
Grumi fubie&is alimetujcu fuperuenies imber:autmau riuus perdutfus: fuccu fler/ 
coris in inferiore parte fecu trahit. Atq? ideo fere prudetes agricola: etia in aratis 
colle magis :q ualle flercorat:quom ut dixi pluuia femp omne pinguiore mate/ 
ria in ima deducant, 
Queadmodu fuccifufcenu tractari Si codi debeat* Cap* xix* 
Oenu aute demetitur optfe anteq arefcatma & largius percipitur: Si 
f iucundiore cibu pecudibus probet.Efl aute modus i ficcadotut neqj 
peraridu: neqj rurfus uiride colligat, q? omne fuccu (i amifit; 
flrameti uice fi nimiu retinuit:f tabulato putrefcit* Ac fape cu co 
caluit:igne creat Si incendiu. Nonnunq Si cu fbenu cadimusriber oppreflit* 
Quod fi pmaduit:futile efl interdu mouere.Meliufq? patiemur fuperiore parte 
fole ficcari*Tuc demu couertemus: Si utruqj ficcatu coartabfus in flriga: atque 
itamanipulos ufciemus. Nec ofno cundabimur quo mius fub tedtu congeratur 
uel fi non copetet;ut aut in uilla (oenum portet :aut in man pulti colligatur.Cer 
te quicquid ad eu modu que debet jficcatu erit:in metas extrui conuenietteafqj 
ipfas in angufliffimos uertices exacui. Sic em comodifiime foenu defenditur a 
pluuiis:qua etiam fi non fint:non alienu tamen efl pradidtas metas facere:ut fi 
quis humor herbis inefbexfudet atque excoquatur in aceruis:propter quod pru 
dentes agricola: quauis illatu tedlo non ante coponunt :q per paucos dies terne/ 
re congeflu :ut in fe concoqui Si deferuefcere patiantur.Sed ia fcenificia fequitur 
cura medis:qua ut re&e poflumus percipere:prius inflrumeta praparada fut: 
quibus fruges coguntur* 
Deareaconflituenda* Cap* xx 
Rea q uoq ue fi terrena erit: ut fit ad tritura fatis habilis: primu radat ♦ 
a Deide cofodiatur pmixris paleis cu amurca:qua: fale no accipit extrf/ 
getur*Na ea res a populatoe muw frumeta defedit.Tu 
aequata pauiculis uel molari lapide codenfetur;& rurfus fupiecftis paleis incul/ 
cetur:atque ita folibo ficcada reliquatur. Sut tame q pratis obiacete fauonio pte 
triturae deflinat:areaque demefla faba Si lecfta expoliut.Na du a pecudibo legu 
mina pculcatunherba: et un gulis atteruntur atque ita glabrefcit Si fit idonea 
frumentis area* De meflefacieda:& de tritura* Cap* xxi* 
Ed cu matura fuerit feges: anteq torreatur uaporibo a fhui fpderis qui 
f funt uafiiflimi p ortu canicula* celenter demetatur. Na difpediofa e 
cundlatio. Primu q? auiba praeda caterifque afalibo pbet. Deide q? gra 
na Si ipfae fpicx culmis aretibo Si ariflis celeriter decidunt Si uero pcellx uetoyi 
aut turbines inceflerit : maior pars ad terra defluit* Propter quae recraflfari no 
debet :fed aequaliter flauetibo ia fatis:anteq ex toto grana indurefca't:cu rubicu 
dum colore traxerut:meflis faaeda e:ut potius f area Si i horreo :q i aceruo Si i 
agro gradefcat frumeta. Coflatem fitepefliuedecifafint: poflea capere incre/ 
mentum * Sunt autem metendi genera coplura*Multi falcib;) uericulatis atque 
Collem ma/ 
gisq uallem 
iftercorant 
Coartabfus 
in flrigam 
In metas ex/ 
trui* 
Aequata pa/ 
uiculis. 
Glabrefcit 
Difpendiofa 
cundtatio 
Recraftinari 
Frumenta’ 
grandefcere i 
horreo* iis uelnoflratibo uel deticulatis mediu culmu fecat.Multi mergis:alii pediniba 
fpica lpfam legunt,Idqj f rara fegete facillimu:i denfa difficillimu e♦ Quod fi 
falciba feges cu pte culmi demefla fit:protinus f aceruu uel f nubilar cogentur: 
& fubide oportunius foliba torrefacta proteritur* Sin aute fpica: tantumodo reci 
fe funt: poliunt i horreu c6fern:& deinde p hyeme uel baculis excuti uel exteri 
pecudibo. Ac fi copetit:ut i area teratur frumentu: nihil dubiu efbqn eqs meli/ 
us q bubo ea res conficiatur. Et fi pauca luga futiadiicere tribula & traha poffis* 
Qua: res utraqjculmos facillimecominuit Jpfazaut fpica: melius fuflibo tundu/ 
tur:uannifque expurgatur. At ubi paleis imixta fut frumeta:uento feparentur. 
Ad ea re fauonius habetur eximius: q leuis aqualifqj afliuis mefiba pnat .Que 
tame operiri leti e agricofe:qa du expetatur:feua nos hyems deprehedit:Itaq? 
f area detrita firumeta fic funt aggerada:ut oi flatu poffint excerni. At fi copluri 
bus diebo undiqj filebit aura manis expurgetur: ne pofl nimia fegmtiem 
uafla tepefias irritu faciat totius anni labore,Pura deinde frumeta: fi i annos re/ 
conduntur:reteri debent.Na quato funt expoIitiora:mius a curculioniboexedu 
tur .Sin protinus ufui deflinatur:nihil attinet repoliri:fatifque e f umbra refrige 
rari:& ita granario ifern.Leguminu quoque no alia cura e: q frumeto 
rum:na ea quoque recoduntur. Atque hoc fupremu e aratoris emolumetum p/ 
cipiedow feminu :qua: terra: crediderat. 
Qusper ferias liceat agricofe:&qu£ no liceat facere, Cap. xxii. 
Ed cu ta ocii q negoai ratione reddere maiores nofln cenfuerunt: nos 
f quoque monedos ee agricolas exilliamus qua: feriis facere; quarque 
non facere debeat.Sut enf(ut ait poetajqua feflis exercere diebo: Fas 
& iura finunt:riuos deducere nulla 
Relligio uetuit:fegeti pratendere fapem : 
Infidias auibus moliri: incendere uepres: 
Ballantumque gregem fluuio merfare falubri ♦ 
Quaq pontifices neget fegete feriis fepin debere. Vetat quoque Ianaiy ca lauari 
oues:nifi propter medicina. Virgilius q? liceat feriis flumfe abluere grege prace/ 
pit : &C iccirco adiicit fluuio merfare falubri.i. falutan.Sut enim uitia ca pe 
cus unie fit lauare,Feriis at ritus maioiy eria illa pmittit.Far pifere faces icidere: 
cadelas feuare:uinea codudla colere :pifcinas: lacus foffas ueteres tergere & pur 
gare: prata ficilire:fIercora aqre:foenu l tabulata coponcre:frud:us oliueti codu 
d£os cogere:mala pira ficus pedere:cafeu facer :arboref feredi caufa collo uel mul 
Io clitellario afferre. Sed iudto aduehere no pmittit: nec apportata ferer: neqj ter 
ra apiri neqj arbore collucar, Sed ne femete quide admiflraremifi prius Catulo 
feceris :nec foenu ficcare:aut uincire: aut uehere. At ne uindemiam quidem cogi 
per religiones pontificum feriis licet:nec oues tonderemifi fi Catulo feceris.De/ 
frutum quoque & uinum defrutare licet. Vuas itemque oliuas conditu legere li 
cet.Pellibus ouesuefliri non licet. In horto quicquid olerum caufa facias: omne 
tribula trahi 
Vannis ex/ 
purgantur* 
Reteri 
Repoliri 
Ocii q nego/ 
cii ratio red / 
denda 
Salubri, i. fa/ 
lutari 
Candelas fe/ 
uare* 
Arborem coi 
iucare 
Catulo fece / 
ris ♦ 
Defrutare* licet. Feriis publicis hofem mortuu fepelire no licet .M. Porcius Cato: muliseqs 
afinis nullas effe ferias dixit Jdeqj boues pmittit coiugere &C 
ca.Nos apud potifices legimus feriis tantu demcaliba mulos lugere 
no licere :ca teris licer.Hocloco certu heoquofda:cu (olema pcefuerffde 
fideraturos luftrationii cateroruqj frugiba fiunt:more pnfcis 
ufurpatu.Nec ego abnuo docedi cura: fed differo i eum hbru:que coponere in 
animoe;cu agricolatoistotadtlciplinapra:fcripfero.Fine lterimprafentis difpu 
tationis faciam ;didurus exordio (equente qux de uineis arbuflifqj jpdictere ue/ 
teres aucffores; quaque lpfe mox comperi* 
LVCniVNII MODERATI COLVMELLAE REI RVSTICAE LIBER 
TERTIVS 
De uitiario faciedo. Cap. i* 
VOM DE CVLTV AGRORVM ABVNDE 
primo uclumine prarcepifie uideamur :no ltepefhua 
q erit uirgultoruque cura:qua: uel maxia ps ha 
betur rei ruftioe* Placet igitur: ficuti Vlrgilio; nobis 
quoque duo ee genera fua fpo/ 
te gignitur cura mortaliu procedit. Illud quod 
no ope humana prouenit:materia e magis aptum* 
Hoc cui labor adhibetur id oeu frucriiba. Vnde hoc itaque pracipiedu eri. Atque 
idipfum genus tripartito diuiditur.Na ex furculo uel arbor procedit:ut olea fi/ 
cus: Vel frutex aut rofa arudmes. Vel tertiu qdda:qd neque arbore neque fruti 
ce proprie dixerimus: ficuti e uitis ♦ Arbow 6c fruticu docebimus cultu: fi prius de 
uitibuspraeceperimus.Quiuineauelarburiucoriituereuolet: feminana prius 
facere debebinfic em faet cuius generis uite pofiturus fit.Naque qua precio pa 
rata difponituncerta generofitatis fide no habet :quonia dubiu efhan is q uen/ 
didit degedis femimba adhibuerit diligentia .Tu et quod ex longinquo petitur: 
familiariter noriro (olo uenit: propter quod diftiohus couaiefcit alienu exte 
raregionis.Optimum efl itaque eodem agro:quo uitem difpofiturus es:uel cer 
te uiano facere feminarium.Idque multum refert loci natura.Nam fi colles ui/ 
neis uel arburiis occupaturus es:prouidedum eri;ut ficcifiimoloco fiat (emina/ 
rium: & iam quafi ab incunabulis uitis exiguo afluefcat humore. Aliter cu tran/ 
ftuieris de humido i aridum locum:uiduata pnriino alimeto deficiet.At fi cam 
perires &L uliginofos agros poffidebis:proderit quoque feminariu fimtli loco fa/ 
cere:& uitem largo cofuefcere humore.Naque ex his:cu iaquofu agrum traffer 
tunutruque putrefcit. Ipfum autem agrum:quem feminano defignaueris pia/ 
num 3c fuccofum: fat erit bipalio uertere. Quod uertunt ruriici feriertiu :ea re/ 
paftinatio altitudinis habet plus fefquipede:minus tamen q duos pedes* Iugejs 
Frutex 
Seminarium 
Viduata pri/ 
rimo alimeto 
Ager fucco/ 
fus agri uertitur operis quinquagfta. Colle au te Sc cliuos modiu iugeri :fed ne mnis 
duota pedita alte repariiaueris opis (exagita.Vel fi eode loco;quo uinea ordia/ 
turus es:facere uoles feminariu: trita pedita alte repariiabis opis odogin 
ta Jta tame fi neqj lapis: ne q? tophus aut alia materia difficilior iteruemt. Quas 
res quot opas certum eri. Nos autem de terreno loqmur. 
Qualia femina &C quado legas. Cap.ii. 
Erada repariinatione mefe februario uel pria pte martii femfa legito* 
p Sunt aute optia quse de uitibus notatis leguntur. Na cui cordi e boa fe 
minana facere: arca uidemia uites: qua: dC magnu 6C icorruptum firu/ 
du ad maturitate pduxerint :rubnca cu acetofne pluuiis abluaturjpmixta de/ 
notat. Nec uno tatQmo ano facit: fed co tinuis trita: uel plurita ufdemiif eafdem 
uites ifpicit:an pfeueretee faecunda.Sic.n.mamferium e generofitate uitiu no 
ani ubertate frudurnpuemre. Si coplurita uindemiis eunde tenore feruarint ex 
eiufmodi uitita leda (emia multu bonuque umu pbebut.Na qlifcuque generis 
uuxiquas 8c icorrupt# ad maturitate pueniunt: melioris fapons uinu faciut: q 
qua pnpiet ariu aut alia <J ca * Queaamodu fefa eligas:& <J hftu terra.Ca.iiu 
Emia aute eligito gradi aano: tenui folliculo:paucis minutifqj uinace 
f is:dulci fapore.Optima habentur a lubis.Secunda ab humeris » Ter/ 
tia fumma in uite leda: qua: celerrime comprehedunt:& funt feracio/ 
ra :fed 8c qcelenter fenefcunt.Pampinaria (armenta aeponi non placet :qua fte 
vilia fiint. Loris pinguibus Qc planis & humidis pracoques uites ferito paribus a/ 
cinis:breuibus nodis lbeallas.Nam talis generis uitium eiufmodi ager aptus e* 
Locis aridis 6c macris 6c ficcis uitem fere maturam acrem & ualida crebrifq; aci/ 
nis.Quod fi pingui agro ualidas uites depofuens:pampinis magis cluxuriabun 
tur:& qualecunqj frudum tulerint:ad maturitate no pducet.Rurfus imbecib 
les exili agro celeriter deficient :exiguumqj frudum dabunt. Vnumquodqj geu( 
uitium fepatum ferito .Ita fuo quodqj tepore putabis & uidemiauens, Semina 
cum nouello uetere farmento depofita cito coprehendunt :& ualenter crefcunt: 
fed celeriter fenefcunt. Atqj uetere farmento panguntur: tardius conualefcunt: 
fed tardius deficiunt.Semina qrecentiffima terras madare couenit.Si tame mo 
ra interuenerit: quominus riatim feratur: qdiligetiffime obrui tota oportet eo lo 
co:unde neqj pluuias neqj uentos fentire poflint.Plantaria facito ab exoriente a 
decima Iuna:& a uicefima.Hasc uel melior eri uitita fatio. Sed cum feras:frigi/ 
dos uentofuitato.Maleolum fic deponito .Virgam maleolare n5 aplius q fex ge 
effe couenit :ita tame funt fi breuia internodia habent. Eius imam partem 
qua in terram dimiffurus es :acutifTima falce iuxta nodum:fic ne gema ladas: 
rotunda plaga amputato:& riatf fimo bubulo linito.Tu i terra bene paftfata et 
ftercorata redum farmentum defigito:ita ne mfus quattuor gema abfcudatur. 
Pedale quoquouerfus fpatium fat erit inter femina relfq. Cum comprehederint 
identidem pampinentur;nec plura farmeta q debentiltem qfapiffime fodiant 
Repaflinabis 
Rubrica uitef 
denotat. 
Gradiacfo te 
nui folliculo, 
Eluxuriabun 
tur* 
Virga maleo 
lans. 
Pedale fpatiu Ferro ne tangantur. Vicefimo & quarto mefe refecentur .Poff tricefimum & fe/ 
xtum menfem tranfterantur.In agro requieto umeam ponito ♦ Nam ubi uinea 
fuit :quod citius deamo ano feueris:agrius coprehendet :nec unq roborabitur* 
Agrum anteq uineis obferas explorato:qualis faporis fit:talem enim etiam gu> 
us ulnl prabebit * Sapor aute(ficuti primo docuimus uoluminejcomprehende 
tur :^1 terram affua diluas:& cum conderis :tum dcmu aquam deguffes. Aptif/ 
ma ultl^us terra arenofa: fub qua conflitit dulcis humor * Probus confimilis 
ager cu* fubeff tophus ♦ Aeque utilis congeffa & mota terra.Sabulum quoqj cui 
fubeft dulcis argilla: uiti conuenit.Omms aute qui per a flatem finditur ager :ui 
tibufarbonbufqj inutilis .Terra inferior alit uitem & arborem: fupenor cui i odit* 
Saxa fumma parte terra refrigerant :& uites & arbores ladunt ima parte refrige 
rant.Et mediocri raritudine optima eff uitibus terra*Sed ea qua tranfmittit im/ 
bres:aut rurfufin fumo diu retinet:uitanda efLVtiliffima e autem fuperior mo 
lce rara:clrca radices d en fa. Montibus cliuifquedifficulter uinea conualefcunt: 
fed firmum probuq? fapore uini prabet:Humidis & plaisloas robutifiima: fed 
infirmi faporis umum nec perenne faciunt*Et quom de feminiba atqj habitu foh' 
pracepimus :nuc de genere difputabimus* 
Degeneribus uineaiy. Cap. iiii* 
Ites maxie gaudent arboribatquia naturaliter in fublime procedut: tu 
u & materias ampliores creant: & frucffu aqualiter percoquunt * Hoc ge 
nus uitiumarbuffiuumuocamus:de quo pluribus fuolcco dicemus* 
Vinearum autem fere genera in ufu tria funtnugata:humi proieda: & deinde 
tertia eff Aponiufurpata:more arborum in fe confiffentium genus ccmparatu* 
Iugatum quadam pte deficitur :quada fupat.Iugata plus aeris redpit :& altius 
fructum fert:& aqualius concoquitffed difficilior eff eius cultus* At hac ita co/ 
ffituta eff:ut & arari poffit:eoq? ubertatem maiorem confequitur: q? fapius & 
minore lpenfa excolitur. At qua protinus in terra proieda eff: multum fed ncn 
bona nota uinum facit. Vinea optime repaffinato agro repcitur.Nonuq tame 
uel melius qbufda lods:fulcis comittitur.Interdum et fcrobibadepoitur: fed ut 
dixi ♦ repaffmatur iugerum in altitudine pedu trium opis odogita: Sulcum aut 
terrenu duoiy logum feptuagita una opa effcdit. Scrobes ternarios .i. quoquo/ 
uerfus pedu triu una opa facit.xyiii. Vel ficui cordi e laxius uites pcere:ferobes q 
ternarios.i.quoquouerfufpedu qternu una opa .xii.facit. Vel bipedaneos quo/ 
uerfus una opa.xx.effodit.Curadu aut e:ut locis aridis & cliuofis altius uitisd/ 
poatur:q fi humidis & planis. Ite fi ferobiba aut fulcis mea pofitun en mus: opti 
mum erit ante anu ferobes uel fulcos facere. Vinea qua? anguffifTime cofentur: 
quoquouerfus quinqj pedum fpatio interpofito ponitur.Inter.vii.uel *yiii. pe/ 
des :qrariflime ut etiam facile arari poffit :inter denos pedes conffituitur .Hac 
politio uinearum modum fine dubio agri maiorem occupat: fed ualentiffima 
8c fruduofiffima eff* Cum femina depones imum ferobem uel fulcumbi/ 
Sanor terra 
Probus aaer 
cui fubeff to/ 
hus 
* * 
P cbus fanor 
uini collini 
... 
i es gau e 
n. 
Arbu iu * 
Iugatum* 
Scrobes ter/ 
nani quater/ 
narii. 
Bipedanei* 
Vinea ualen 
tiffima dentibus fodito: molleqj reddito» Vitem quam ponis: fac ut ad orientem (pedet 
adminiculo religata In imo ferobe lapides arca pondo quinq; ponitome uite p/ 
mant: fed iuxta radices fint.Praterea port hac uineacia heminam uua alba i ni 
gra :uua nigra in alba ponito :atqj ita ferobem uel fulcum cu in ftercorata terra 
ad medium completo»Trienio deinde proximo paulatim ferobem uel fulcu ufqj 
in fummu co pleto. Sic uites cofuefcent radices deorfum agere. Spatium aute ra/ 
dicibus qua repant lapides prabent:& hpeme aquam repellunt: artate humore 
prabet :uinaceis radices agere cogut» Quom pcepimus queadmodum uites po 
neda fint.nunc cultura eap docebimus ♦ 
Quemadmodum uites coli debeant» Ca» v. 
Ineam nouellam omnis gemas agere finito :fimulatqj papinus inrtar 
u quattuor digitorum erit:tum demum pampiato:& duas materias re/ 
linquito .Alteram quam uitis conrtituenda caufa fubmittas .Alteram 
fubfidio habeas:fi forte illa ordinaria interierit :hanc ruffiri curtodem uocant. 
Proxio deinde anno cum putabis uitem:meliorem unam uirgam reliquito.Ter 
tio anno uite in quam forma uoles:dum tenera e;compoito. Si iugatam erimus 
faduri; imam materia fubmittito:ita ut duas gemas:qua funt proxima a terra 
falce acuta radas:nepoffint germinare:&C deinde tres fequentes relinquas: reliq 
partem uirga amputes. Sin autem uitem in fe cofirtere uoIes:ficuti arbori bra/ 
chia fubmitti patiaris:& dabis operam ut in horreum qrediflune firmetur,Na 
praterq q? fpeciem habet fic compofitamitum etiam mius laborat: cumundi/ 
queuelutaquilibriortabilitainferequiefat. Sat erit autem:cu primo brachia 
fubmittuntur:fmgulas gemmas fingulis farmetis relinq:ne protinus onere gra/ 
uetur, Port hac putationem ledis farmentis uiretibo aqualiter uineam fodito. 
Vel fi ita late difpofita erit: arato. Ab ldibus odobr ablaqueare iripito:ante bru 
mam ablaqueatam habeto.Per bruma uitem ne colitomifi fi uoles eas radices: 
qua in ablaqueatione apparebut:perfeq.Tu demu optime amputabis :fed ita 
ne codicem ladasried potius frtar digiti unius a matre relinquas :& ita radicem 
releces.Na qua? protinus abraditur:pra?:erq q? uuinus uiti prabet eoqj nocet:tu 
etia de ipfa cicatrice plures radices proreput.Itaque optimu ert exiguam partem 
reliqui:atque ita fumas partes: quas artiuas ruftici appellant:refecare;qua? fic 
refeda inolefcutmec ultra uitibus obfunt.Poffunt etia foboles cadi eo magis q> 
frigoribo extirpata minus recreantur .Perada abiaqueatoe p bruma tertio quo/ 
que ano macerati ftercoris no mius fextarios binos ad radices uitiu pofuifle con 
uenit:pterq coiubinu:qcf fiquo apliufq hemina pofueris:uiti nocebit.Port bru 
ma deide ablaqueatione rircufodito. Ante aqnodiu uernu:qcf e odauo Kale» 
aprilis ablaqueatione adaquato»Port idus apnlis terram ad uitem aggerato» 
Aertate deinde q potes fapifTime occato Jugerum uinea quinque operis abla/ 
queatur:quinque foditur, tribus occatur»Iugerum ualetis etia cortituta uinea 
quatuor operis putatur; fex alligatur ♦ Arburto nihil eiuftnodi poteft apte finiri; 
Lapides ffero 
be» 
Vinearia» 
Ordinaria 
Curtos Mate 
na» 
Per brumam 
uite ne colito 
Iugerum ui/ 
nea.v.opis 
ablaqueatur quoniam inaequalitas arboiy non patitur operis iuda comprehendi» Quibufda 
placet uitem proximo anno tranflatam non putare ;fequenti deinde anno pur/ 
gare:& unam uirgamtqua fubmittamus:ac tertiam gemma refecar» Tertio de/ 
mde ii uitis rede conualuerit: una plus gema fubmittere» Quarto duas gemas 
proxime putationi adiicere»Atqj ita quinto demum anno uite iugare»Nuc eun 
dem ordine cultura nos quoqj expti coprobauimus» 
De refecada uinea uetere 6c Cap. vi» 
Eterem uineam fi in fumo radices habebit: refecare nolito♦ Alioquin et 
u nouella uinea qua ex refecatione renata fuerit: uim inutilem habebit : 
prima parte terra natatibo radicibus :neqj frudum uberem pcipies:& 
nihilominus celeriter confenefcet»Eiufmodi itaqj uinea fi non aridos in opera ha 
bet truncos & fledi potefhfadis fulcis optime demitur :atqj ita renouellatur» 
Sin autem ufqj eo exaruit:ut curuari non poffitjpnmo ano fumatim ita ne radi 
ces eruas aut Ladas:ablaqueato:& dercus ad radices addito; at q? ita putato:aut 
paucas dc certas materias relinquas & fodias diligenter & fapius pampines: ne 
omnia fuperuacua farmenta nutnat» Sic exculta longas 8t firmas materias crea/ 
bit:quas fequenti ano fcrobibus inter ordines fadis propaginibus:ac deinde tne 
nio cum conualefcat fepius fodies:matremque lpfam enecabis:nihii in podeni 
profpicies:& quam lublaturus e:poderu annum matrem radiatus tolles:atque 
ita nouellam uineam ordinabis» Sin autem uetus uinea dutaxat generis boni ra 
dices in alto fitas habebit:ita ut ablaqueata non confpiaantur:eam uineam cir/ 
ca kaLmartias anteq refeces ablaqueato :& protinus cum alte ablaqueaueris Gc 
refecato: quattuor digitos ab radiabo trunci relinquito:& fi fieri poterit iuxta ali 
quem nodum ferrula defecato:& plagam acutidimo ferro deleuato*Deinde mi/ 
nutam terram mediocriter dercoratam ita fuperponito: ut adobruto trunco ne 
minus tres digiti terra fuper plaga fint«Hoc iccirco ne fole inarefcat: &C ut melius 
materiam det 8C percepto humore quem terra prabet.At qua mali generis & in 
frucduofa uinea ed :fummafque partes & mucidas & excefas habet:fi radices e/ 
ius fatis alte polita funt:optime inferet :ita ut ablaqueata &C nudata pars ima fe 
eundum terram fic amputetur: ut cum aggerata fuerit fupra terram extet» 
De ppagatione. Cap. vii. 
Ropagationum genera tria lunt i ufu maxime. Vnum quo uirga edi/ 
p ta a matre fulco comittitur»Alterum quo ipfa mater prodemitur: atqj 
in pluris palos per fuas uirgas diuiditur» Tertium quo uitis fcinditur 
in duas uel tres partes: fi diuerfis ordinibus deducenda ed» Hoc genus tardiffi/ 
me coualefcit:quiauitisdiui(ammedullaamttit» Et cum genera jopofuimus: 
unumquodque qualiter faciendum fit: demodrabimus» Virgam cum a mre in 
terra deprimere uoles; ferobem quoquouerfus quattuor pedum faato :ita ppala 
neladatur alterius radiabo, Defde quattuor gemas: qua imu ferobe puemut re/ 
[iqto:ut ex his radices citentur*Reliqui gte ;qua cotinens matri ed;adradito:ne 
Refecatio» 
Mucidas et 
cxefaf ptes ha 
k 
Propagatio/ 
nes (iiperuacua fermenta procreet* Diuerfe aute quae fupra terram extare debet": ne 
paffus fueris plufq duas aut ut maxime tres gemas habere,Reliquas quae in ter/ 
ram abfconduntur:exceptis quattuor imis:fac adradas:ne in fumma radice ui/ 
tilcat :6c hoc modo propagata celeriter conualefcit:&: tertio ano a matre fepara/ 
bitur * Sin autem ipfam uitem fiemere uoles :iuxta radicem ita ne ipfam laedas 
curiofe fodito:5c uitem ita fupplantato ne radice abrumpas.Cum eam flraueris 
& uideris quoufqj poUit pertingere: fulcum faciefunum:in quem uitem integra 
dimittas.Deinde ex eo fu!co:quaG ramos foliarum facies:per quos ut quaeqj uir 
ga poflulauit: propaletur :atqj ita terra adoperies * Sin autem uitis exiguam ma 
teriam habebit :& in diuerfos ordines deduceda erit: neqj aliter potuerit palos: 
ad quos perducitur pertingere: q ut diffluetur: curabis: ut q acuriflima falce ab 
ea parte qua bifurcata efl: findas eam:& idem ferro acuto plagam emendes: fi/ 
cubi inaequaliter findi uidebitur. Sic deduda poterit in plures ordines diuidi* 
Non inutilis efl etiam illa propagatio :qua nos reperimus: fiquando in ordinem 
uitis deefl:neqjefl tam procera uirga:quar cum in imum fcrobem dcmiffa fue/ 
rit: retorqueri 6c erigi fuper terra poflit.Breuitate ne reformidaueris :fed quale/ 
cunqj uirga:cuius cacumen in imu fcrobe peruenit: deprimito &C obruito* Dein/ 
degemas qua: (ecudum ipfam matre funt;fubmittito:ut materias a fuperiore p/ 
te citet.Tum demum pofl trienium a matre amputato :& ad fuum pium eam 
parte: qua a matre pranderis redurito:& caput uitis facito*Propaginis fcrobem 
mfuito trienio paularim completo * Sumas radices pracidito* Crebre fodito* 
De infitoiba fruduofis qua uites foecudas faciut * Caput* yiii * 
Vm aute inferere uoles:optami generis farmeta fru&uaria tum cu ge/ 
c mafagere incipient :uentoauflro a matre praddito* Sarmentum qcf 
inferis de fuma uite fit rotundum bonis crebnfq? nodis*Tres deinde no 
dos integerrimos relinquito infra tertia gema ex utraque parte duorum digito^ 
(parium in modu cunei tenuiffimo fcalpello acuito ita:ne medullam ladaf* Vi/ 
tem deide quam inflturus es refecato:& plagam leuato:atqj ita findito :& para/ 
tos furculos in fifluramdemittito:eatenusquaadrafifuntataut cortex furculi 
corticem uitis aequaliter contingat:quicquid inferueris uimide uluidini legenter 
libro ligato luto fubado paleato oblinito plaga:& alligato:ne aqua uetulue pe/ 
tietrare poflit. Deinde fupra lutum mufcum imponito :8c ita deligato;ea res p/ 
bet humorem:nec marcefcere finit*Infra ffitione Sc alligaturam falce acuta leni/ 
ter uitem uulnerato ex utraqj parte: ut ex his potiuf plagis humor defluat :q ex 
infitione ipfa abundet:nocet enim nimius humor:nec patitur furculos ifertos co 
prehender * Quibufdam terebrari uitem placet:atqj ita leuiter adrafof 
furculos dimitti ♦ Sed nos meliore ratione hoc idem fecimus.Nam antiqua terre 
bra fcobem fecit:propter hoc urit eam partem :quam perforat *Prxufla autem 
pars raro unquam comprehendit infertos furculos * Nos rurfus terebram: 
quam gallicam dicimus; huic infitioni aptauimus * Ea exficcat: nec urit* 
Vitifcat* 
Vite fuppla/ 
tato * 
pronalet 
gjfurca ta ui 
pronagatio 
repta a colu / 
me|]a> 
Sarmeta fru 
uana* 
Plagam leua 
to* 
eret>ra 
£aIlon “rc™ 
rametaia 
Clt* Quin non. fcobem feci ramenta faritJtaqj cauatum foramen cum purgauimus: 
undiqj adrafos furculos iferimus:atqj ita circu linimus. Talis infitio facillime co/ 
ualefcit .Igitur fecundum aquinodfrum perferam uitium infitionem habeto* 
Humida loca de uua alba: ficca de nigra inferito Jnfruduofas uites foecudas fa 
cere uites: qute exiguuum dant frudtu: acetum agri cum cinere arigato: ipfum/ 
que codicem anere linito* At fi frudtum quem oflendunt:ad maturitatem no p/ 
ducunt:fed priufq mitefcant uuse marefcutthoc modo emendabuntur:cum infi 
tiones amplitudinem adni habuerint:radice teus uitem pracidito: plagam acri 
aceto pariter ac locio ueteri permixta terra linito:eodem, radices rigato :faepe fo/ 
dito: materiasdta uua?qua?frud:um pferunt* 
V t uua coplura genera habeat* Ca*ix* 
St etia genus ffitois:quod uuas tales creat:in qbus uarii generis colo/ 
e rifqj reperiuntur adni * Hoc autem ratione tali effidtur, Quattuor uel 
quinque fiue etiam plures uoles uirgas diuerfi generis fumito:eafqj di 
ligenter & compofitas colligato: deinde in tubulum ficdilem uel cornu 
arte in ferito; ita ut aliquantum extet ab utraque parte :eafque partes qua: exta/ 
bunt refoluitorin fcrobem deinde imponito: 8C terra flercorata obruito & rigato 
donec gemmas agant» Cum inter fe uirga: cohad*erint;pofl biennium aut trieniu 
fa dia iam unitate diffolues tubulum: & circa medium fere aus: ubi maxime ui/ 
debuntur coiffe mitem ferra pr2tcidito:& plagam leuato:terramque minuta ag 
geratorita ut tribus digitis alte plagam operiat:ex eo codice cum egerit coles:du 
os optimos fubmittito:reliquos deiidto: fic uua: nafcetur quales propofuimus*. 
Maleolum fdndito ita ne gemmte ladantur medullamque omnem eradito; tum 
demum in fe compofitum colligato; fic ne gemmas alliges: atqj ita terra flerco/ 
rata deponito & rigato»Cu coles agere coeperit:fa?pe &C alte refodito .Adulta ui/ 
tis talis uuas fine uinaceis creabit* 
Vfdemia quomodo putes: Cap ♦ x. 
u Indemia fadla flarim putare incipito ferramentis qoprimis 5c acutiffi/ 
mis:ita plaga: leues fient: neque in uite aqua confidere poterit; qua fi/ 
mul atque immobilis e;corrumpit uitem :uermefque et alia creat animalia:qua 
materiam exedunt*Plagas aute rotundas fadtomatn celerius cicatrice ducunt. 
Sarmenta lata uetera male nata contorta omnia hac pracidito .Nouella & fru/ 
dluaria 6C interdum fobolem idoneam; fi iam fu perficies paru ualebit :fubmitti/ 
to :brachiaque coferuato. Quacelerrime poteris putatione pficito» Arida 6C ue/ 
tera:falce qua amputari non poffunt;acuta dolabra abradito Jn agro macro 6c 
ficco uineam imbecillam a bruma amputato* Quam partem non aeputaueris: 
circa KaLfebr .repetito ♦ Ab idibus decebr ad idus ianuarias ferro tagi uite & ar/ 
bore non conueit.Cum aut putabis:inter duas gemas fecato.Nam fi mxta lpfa 
gemam fecueris;laborabit:nec materie citabit* Cicatrix aute fephorfum fpe/ 
dtet: ita neque aqua neque fole laborabit:humoreqj redle capiet.In agro craflo 
Plagam Iodo 
limto* 
Vua? uariico 
loris 
Coles fubmit 
tito. 
Vute fine ui/ 
naceis* 
Plagas rotu/ 
das facito* 
Inter duas ge 
mas kcato* ualidaqj uinea plures gemmas & palmas reliqtorin exili pauciores* Sicubi i uite 
brachium defiderabit; falce acuta femei aut bis eo loco alte inftar digiti mucrce 
ferito* Brachium quis longum caue totum tollas:mfi fi totu aruerit* Vineam no 
uellam ante bruma ablaqueatam habeto :ut omnes imbres limuq? concipiat* 
Vites arborefqj: quo citius ablaquearis: erunt ualentiores, Sed quacuqj melius 
erunt pofitxata ablaqueanda funt :ut a fuperiore parte fecudum codicem lacuf 
culi fiant* Ab inferiore autem pulli altiores excitentur: quo plus aqua: limique co 
tineant. Vinea uetus neq? ablaqueanda e :ne radices quas in fummo habet; in/ 
arefcantmeqj aranda:ne radices abrupantur*Bidetib3 fape & alte fodito aqua/ 
liter :Sc flercore uel palea confpergito. Solum ante brumam uel cu circum ipfa 
uitem fiimatim ablaqueaueris ftercorato* 
Depapmatione* ♦ Ca* xi* 
Inea q putare;tam uere papinare utile efhnam & materia :quar fru/ 
u dum habent:melius conualefcunt: & putatio fequentis anni expediti/ 
us :tum etiam minus cicatricofa fit:quom quod uiride Sc tenerum de 
cerpitur :protinus conualefcit. Super hac quoque melius maturefcunt * Ante di/ 
es decem q uinea florere incipit:pampinatam habeto, Quicquid fuperuacui e/ 
natum fuerit:tollito. Quod m cacumie aut in brachiis natum erit;decerpito :du 
taxat qua uuam non habebut «Cacumina luxurientur demutilato» 
Vuas qua meridiem aut ocadentem fpedabuntme prauranturifuo fibi pampi 
no tegito* De foflura. Cap. xii* 
Imul atque uua uariari coeperit:fodito tertiam fofluram:& cum iam 
f maturefcet ante meridiem priufq calere incipiet :cum defierit pofl me 
ridie fodito jpulueremq; excitato > Ea res Sc a fole Sc a nebula maxime 
uuam defendit*Lutulenta terram neque arare neque fodere oportet:quia ualde 
durefcit:& finditur «Bidentibus terra uerter utilius efhq aratro.Bidefaqualiter 
tota uertit:aratru praterq quod fcana facit:tum etia boues qui arant aliquantu 
uirgarum ;&interdum totas uites fragunt*Finis autem fodiendi uineam nullus 
eft :nam quanto fepius foderis: tanto uberiorem frudum rcperies* 
Ne rubigo uineam uexet* Cap. xiii* 
aceruos inter ordines uerno tempore pofitos habeto in uinea* 
p Quom frigus cetra temporis confuetudine intellexeris:omnis aceruos 
incendito :ita fumus nebulam Sc rubiginem remouebit. 
Ne formica uite afcendat* Cap * xiiii* 
Vpinum terito Sc cum fraciba mifcetoteoque ima linea circunlinito* 
l Vel bitumen cum oleo coquito; eo quoque imas uites tangito : formi/ 
cae non excedent* 
Ne forices aut uolucra uitem ladat, Cap* xv* 
Ites quas fecundum adificia funt a foricibus aut muribo infeflantur. 
u Id ne fiat plenam luna obferuabimus*cum erit in figno leonis uel Cor/ 
Vinea nouel 
la ablaquea/ 
ta. 
Lacufculi* 
Papinatio 
Putatio cica/ 
tricofa. 
Demutilato 
ne luxurien/ 
tur 
Bidetibo ter/ 
ram uertere* 
Fims fodiedi 
uinea nullus pionis uel fagittarii uel tauri:SC nodtu ad luna putabimus»Genus eft animalis 
uolucra appellatur*Id fere prarodit teneros adhuc papinos Sc uuas* Quod ne fi 
at: falces :qbouineaputauerisjpadtaputatoefangufeurfinolinito* Velli pelle 
fibri habueris: i ipfa putatoe quoties falce acuenf: ea pelle acie detergeto, atqj ita 
putar incipito.Cu de uineis abunde diximus:de arbuftispracipiamus. 
De arbuftis» Cap» xyi» 
Item maxime populus alit: dei de ulmus: deinde fraxinus* Populus 
u frode no idoneam het:a plerifqj [probatur»Vlmus autiqua atinia uo 
eant ru ftici :generofiftima eft 6c latifTima: frondem het »Eacjj 
hiaxime ferenda e locis pinguiba uel etia mediocnbo» Sed fi afpera & fiticulofa 
loca arboribus obferenda erunt :neq? populus neqj ulmus tam idoneas funt:q or 
ni Sc filueftres fraxini funt * Paulo latioribus tamen foliis q exterx fraxini: nec de 
teriorem frondem :q ulmi praftat* Capra quidem Sc oues uel libentius eria hac 
frondem appetunt. Igitur qui arbuftum conftituere uolent:ante annu q depo/ 
nant arbores: fcrobes faciant quattuor quaque annu»Deinde circa kal »martias 
in eadem ferobem ulmu Sc populum uel fraxinu deponant: ut Ii ulmus defece/ 
rit:populus uel fraxinus loeu optineat »Si aute utraqj uixerint:altera eximia exi 
matur :&alio loco deponatur* Arbuftum inter quadragenos pedes difpofitu ee 
conuenit* Sic enim Sc ipfa: arbores 6c appofita uites melius coualefcent : fructu 
que meliorem dabut» Segetes etia qua in eo erunt :minuf umbra laborabut» Ar/ 
bore:quam depofueris:fapiuscircufodito:quo celerius adolefcant :SC trienium 
ferro ne tetigeris. Completis fex Sc triginta menfibus ad recipiedam uite forma/ 
tos fupuacuos ramos amputabis» Alterna brachia in modum reliques al/ 
ternifque annis: fexto ano fi iam firma uidebitur: ma ritabis. Hoc modo ab ipfo 
arboris aure pedale fpatium intermittito»Deinde fulcuiter qttuor pedes logum 
in tres altu :in dipodiu femiffem latu cu feceris:patiere minime duoba melibus 
eu tempeftatibus uerberarnTu demum arca Kal* martias uite de fominano de 
mimus dece pedu »Sternito Sc ammmiculato:arborique iniungito»Eam 
ano ne putaueris: tertio uero ad ima uirga redigito:paucafque gemas relinqui/ 
tome anteq inualuerit [ altitudine repat.Defde quom amplii ferementu habue 
rit: Per omnia arboris tabulata diIponito materias:ita tamen ne uite oneres: Ced 
certa & robuftiftima flagella fubmittas* Arbuftiua uitem q putare: tam alliga/ 
re oportet.Nam in ea frueftus maxfe uis cofiftit .diutiufque penat;quac 
firmis toris Sc idoneis locis religata e»Itaque oibo anis couenit fubfeq putatione: 
ita ut tori renouentur Sc uitis p idoneos ramos difponatur» 
Deoliuetis* Cap.xvii* 
Lea maxfe colliba ficds Sc argillofis gaudet» At humidis campis Sc pin/ 
o guibo Istas frodes fine frudu affert.Melius aut truas q plantis oliuetii 
coftituitur.Magoni placet ficcis locis oliua aut no poft aqno&iu feri: 
aut ante bruma*Noftra atatis agricola fere uernu tepufjcirca kal.maii feruant* 
Volucra* 
Pelle fibri a/ 
ciedetergeto» 
Dc arbuftis. 
Brachia f mo 
du fcalarum» 
Maritabis * 
Robuftiffi/ 
ma flagella 
Tori uitis* 
Oliueta Oportet aut fcrobe olea? quoquouerfus pedes quaternos patere:f imum fcrobem 
lapidem glareamqj abiicere:defde fup terra quattuor iniicere :tu arbu/ 
fculam deponere ita fed;a:ut quod fcrobe extiterit in medium fit:arbufcula aute 
a tepeftatibj tueri diligenter adminiculado: & terrse qua* fcrobe reponitur: fterco 
ra imifcere ♦ Oleam decet inter fexagenos pedes difponi:ut fpatium in latitudine 
crefcendi habeat.Na qua in proceritatem exteduntur:euanida fiunt: par uq? fru 
cftus ferunt.Optfa eftolea liciniana:paufia fecudaoleo: e fcaorchis.Sut 6C regia 
6c radii non fine fpecie neqj oleo:neq$ (unt tam grata:q quas fupradiximus: Si 
oleam pofueris eo loco: unde quercus effofla eft:emorietur:ideo q quidam uer/ 
mes:q funt educati in radice quercus nafcutur:iiq? maxfe femfa olea cofumut. 
Si in olea unus ramus aliquato cateris latior eft:ni(i eu recideris:arbor tota fiet 
retorrida .Omnis arbufculas priufq tranfferantur:rubrica notare conuenit: ut 
quom ferentur:eafdem cali ptes afpidantrquas etiam in feminario confpexerat. 
Alioquin frigore uel calore iaborabut ab iis partibus:qua cotra cofuetudine fub 
alio oppofitas habuerint ♦ De Pomario conftituedo. Cap. xviii. 
Riufq pomarium coftituas:qmagnum habere uoles circumunito ma 
p ceria aut fofla:ita ut n6 folum pecori: fed ne horni tranfitus fit mfi per 
hoftium. Dum adulefcant femina fepius fi cacumfa mau pfrad:a aut 
a pecore prarofa fuerint in perpetuum corrupuntur .Generarim aut arbores dif 
ponere utilis maxime:ne imbecilla ualetionbo prematur:qua nec uiribo nec ma 
gnitudine funt pares: neq? pariter crefcut.Terra qua uitibus apta e eade quoqj 
utilis earboriba. De fcrobiba faciedis. Caput, xix. 
Nnte annu q poma difponere uoles:fcrobes fodito:ita fole pluuiaque 
a macerabuntur: &C quod pofuerisdto coprehendet.Sed fi quo ano (aro 
bes feceris etia femina poere uoles:minfe ate duofmefes fodito fcrobes 
poftea ftrametis eos f pleto & incedito. Quo latiores patetiorefcp fcrobes feceris: 
hoc erut latiores uberior efq? frudrus.Scrobs clibao fimilis e: imusq fumus pate 
tior: ut laxius radices uagentur: ac minus frigoris hyeme minusqj affate uapo/ 
ris p anguftum os teneant .Tu etia diuofis lods terra: qua in eu cogefta eft: plu 
uiis no abluitur. Arbores pares interuallis fepito: ut cu creuerint: fpatiu habeat: 
quo ramos extedant.Nam fi fpifle pofueris:neqj terra quicqua ferere potueris» 
Nec fic ipfa frucftuofa erut:nifi inter rafens.Itaque placet iter ordine qdragenof 
pedes: minimuque tricenos reiinq uerfuris» 
Quomodo femfa legas. Caput. xx. 
Emina lege me minus crafta q manubriu eft bidetis rredla:lenia: pro/ 
f cera fine ulcenbo rintegro libro.Ea bene & celeriter comprehedunt.Se 
mfa fi ex arboribus fumes:de iis potiflimum fumito:qua ofba anis bo 
nos SC uberes ferunt frucftus.Obferuabis aute ab humeris q funt cotra fole orie/ 
te:ut eofdem decerpas.Si cu radice planta pofuerisrincremetii eius fuerit:quod 
cateris fenties. Arbos infita frucftuofionq qua infita non e:id eft q qua ramis 
Adminicula/ 
c-|0< 
Euanida o/ 
[ea,^ 
Retorrida 
Rubrica no/ 
tadaarbufcu 
la ♦ 
Pomarium» 
gcro^es fQre 
j 
acerabutxir 
j^nime 
gcro'DS cj;Ka 
g 
Arbor infita 
frudtuofior aut piatis ponitur*Priufqua arbufculas traf feras rubrica uel alia cjlibet refigna/ 
to: ut iifde uentis tquibus ante deterunt coflituas eas:curaq? adhibeto:ut ab fu 
perior & ficciore & exiliore in planiorem humidiore pinguiorem agrum tranffe/ 
ras*Semina trifurca maxime ponito*Ea extet fupra terra tnbuf pedibus Jn eode 
fcrobe fi duas aut tres arbufculas ponere uoles: curato ne inter fe contingant* Na 
ut uermibus interimuntur:cu femia depones dextra fimflra fi uis:quoufij i imu 
fcrobe fafciculos brachii humani craffitudine deponito: ita ut fupra 
terram paululum extent ;per quos affate paruo labore aquam radiabo fubmini 
flres * Arbores aut femina radicibus autuno ferito circa idus odtobr «Taleas & ra 
mos uere :anteq geminare arbores mapiunt:deponito «Sed ne tinea moleda fit 
feminibus ficulneis in imu fcrobem taleam lentifo. ita ut cacumen eius deorfum 
fpedlet: obruito 
Quando ficus fereda fit* Gap* xxi» 
Icum frigoribo ne ferito*Loca aprica calculofa glareofa:interdum & fa 
f xofa amat*Eiufmodi agro dto conualefcit: fi fcrobes amplos di idoneos 
feceris genera etiam fi fapore & habitu differunt: tame uno mo 
do:fed difpari differentia agri pari loco ferunt *Loas frigidis di autumni tempo/ 
ribus aquofispcoques ferito :ut ante pluuiam frudlu deligas «Locis calidis hiber 
nas ferotinas ferito «At fi uoles ficu quis no natura feram tacere:cum grofluli mi 
nuti erunt Trudium decutito alterum edet frudluman hyeme feram diffe/ 
ret maturitatem «Nonuq etia cu frondere coeperint arbores:cacuminima fici a/ 
cutiflimo ferramento fuma amputare prodefLSic firmiores arbores di feraaoref 
fiunt« Semp proderit fimul ac folia agere coeperit rubrica amurca diluere : di cu 
flercore humano ad radicem infundere*Ea res efficit uberiorem frudtum di far/ 
dium fici fpedofius di plenius» 
De nuce ferenda Cap*xxii« 
Vcem gracam ferito ardluri figno :uel drea KaLfebr. qua prunacem 
n nefdt♦ Agru calid u duru ficcum defiderat, Na in locis diuerfis eiufmo/ 
di natura fi pofueris nucem protinus putrefeet* Anteq nucem depoaf; 
in aqua mulfa nec nimis dulci maceratotita lucundioris faporis frudlu: cum a/ 
doleuerit :pbebit: di lteri melius atq$ celerius nafcetur*Ternaf nuces in trigonii 
flatuito.Parfq? acutior lferior fit:quia inde radices mittit muncq; a nuce minime 
palma abfint:& anceps ad fauonium fpedlet*Ofs nux una radice mittit :& iim/ 
plid ffilo prorepit *Cum ad ferobis folu radix peruenit:duritia humi coercita re/ 
curuatur :& extefa i modu. alias radices emittit «Nuce graca di auellana 
tarentina hoc modo facere poteris *In quo fcrobe deffinauens nuces ferere; terra 
minutam i modu femipedis ponito Jbiqp femen ferula faciro*Cu ferula fuerit e/ 
nata:ea findito:8c in medullam eius fine putamie nuce graca uel auellana ab/ 
fcodito:& ita adobruito*Hoc ante KaLmartias facito: uel etiam inter nonas dc 
idus martias*Hoc eode tempore iuglande di pineam di caflanea ferere oportet» 
Semina tri/ 
furca. 
Ficum frigori 
bus ne ferito 
Precoques« 
Serotina* 
Groffuli* 
Inaqua mul 
fa macerato. De malo punico ferendo* Cap* xxiii* 
Alum punicum uere ufqj in KaLapriles redte feritur*Quod fi aridum 
m aut minus dulce frudtu feret; hoc m5 emedabitur* Stercore fuillo & 
humano & lotio humano ueteri radices rigato *Ea res & fertilem arbo 
rem reddet :& primitiuos anos frudtu uinofum :pofi uero etia dulcem 6c apyri/ 
num facit*Nos exiguum admodum lac cyrenaicu uino diluimus :&ita cacumi 
na arboris fummaobleuimus*Ea res emedabit acorem punica ne 
rupantur m arbore: remedium placuit lapides tres: fi quom feres arborem: ad ra 
dice lpfam coliocaueris* At fi iam arbore fata habueris :fcylla fecudu radices arbo 
ris ferito* Alio mo cu ia matura mala fuerint :anteq rupatunperiolos qbo pen/ 
dent: i torqueto. Eo modo feruabuntur & ano toto * 
De piro* Cap*xxiiii* 
Iros autuno ante bruma ferito:ita ut minime dies quinq: & uigiti ad 
p bruma fupfint:qua: ut fint feraces cu iam adoleuerint:alte ablaqueato 
& iuxta ipfam radicem truncu fmdito:& in fixura cuneu pineum teda: 
adiigito:& ibi relinquito*Deinde obruta ablaqueatione cinere fupra terram fpar 
gito* De malis ferendis * Caput. xxv* 
Ala ajftiua cydonea forba pruna ;pofl mediam hyemem ufqj in idus fe 
m bruar* ferito *Moru ab ldibo febr* ufqj in aeqnodiium uernale redte fe/ 
res* Siliqua graca qua qda Kepa-riop uocant:deinde perficu ante bru/ 
tna pautiinu fento* Amygdala fi paru feracia erunt:p forata arbore lapide adi/ 
gitoJta libru arboris inolefcere finito.Onim aut ramos circa kaLmartias 
in hortis:ubi 8c fubadla 3C flercorata terra efhper puluinos arearum difpoere co 
uenit*Deinde cu creuennt danda e opera:ut dum teneros ramulos habet:uelu/ 
ti papmentur:& ad unum fliium prio ano femia redigantur *Et cu autunus icef 
ferit :antec| frigus cacumia adurat:oia folia decerpere expediet :&ita craffis aru 
dinibusiquse ab ima pte nodos ftegros habet: qfi pileolos iduere:atqj ita a frigo/ 
rc 6C geliridiifteneras adhuc uirgas tueri *Poft quartu & uicefimu defde mefem 
fiue tranfferre & difponere in ordine uoles feu inferere:fatis tuto utruqj facies* 
De infitione arboru* Cap* xxvi* 
Mnis furculus inferi pot:fi no efl ei arbori:cui inferitur diffimilis corti 
o ce. Si uero frudiu etiam eode tepore fert: fine ullo fcrupulo optime infe 
ritur*Triaaute genera infitionum antiqtradiderut*Vnu:quod refe/ 
<fla 8C fixa arbore recipit infertos furculos* Alterum:quod refedta inter librum & 
materie admittit femina :quse utraq; genera uemi temporis funt*Tertium enim 
quom ipfas gemas cum exiguo cortice in parte fui delibrata recipit:quam uocat 
agricolse emplaflratione* Hoc genus affatis eft *Quoiy infitionum rationem cu 
tradiderimus:a nobis quoqj reperta docebimus *Omnes arbores fimul atque ge 
mas agere coeperint:luna crefcete inferito:oliua aute circa stqnodlium uernum 
ufque in idus aprilis.Ex qua arbore inferere uoles:& furculos gd lfitionem fum/ 
Lotio huma/ 
no radices ri/ 
gato. 
Apyrinum* 
Acor* 
Ne rumpant 
in arbore 
Petiolos itor/ 
queto 
Siliquacera/ 
tia* 
Pileolos ♦ 
A gelicidiis 
tueri* 
Infitionum 
genera 
Emplaflrato 
Lunacrefcete 
inierito. pturus es: wdeto ut fit tenera & ferax nodifqj crebris »Et cu primu germina tu/ 
mebunt de ramulis aniculis:qui lolis ortu fpedabunt :& integri erunt:eos legi/ 
to ♦ Craffitudine mimi digiti furculi fint bifulci ♦ Arbore qua inferere uoles: ferra 
diligenter exfecato: ea parte qua: maxie nitida & fine acatrice e»Dabifqj operam 
ne ladas»Cu deinde truncum recideris:acuto ferramento plaga leuato,De£ 
de quafi cuneum ferreu uel ofleum inter corticem & materiem :ne minus digi/ 
tos tres: fed lente dimittito :ne ladas aut rumpas cortice.Poflea furcu!os:quos £ 
ferere uoles:falce acuta ab ima parte eradito ta alte q cueum dimififtrifed ita ne 
medullam neue alterius ptis cortice ladas» Vbi furculos paratos habueris :cune/ 
um uellito ♦ Statiqj furculos dimittito in ea foramina:qua: cuneo adado inter 
corticem & materiem fada ftit,Ea aute fine qua adrafens: furculos dimittito ita 
ut fex digitis de arbore extent Jn ima aut arbore duos aut tres ramulos figito: du 
ne minus quaternum inter eos fit fpatium ,Pro arboris magnitudine &Z 
corticis bonitate hac facito»Cu omnes furculos :quos arbor patietur: dimiferis: 
libro ulmi uel uimine arborem ad (Inngito.Pofiea paleato luto bene fubado ob/ 
linito totam plagam:& fpatiu quod e fter furculos ufqj eo:ut duobus digitis in/ 
Cta extent,Supra lutu mulcum i ponito: & ita alligato:ne pluuia dilabatur» Si 
pu filiam arbore inferere uoles:iuxta terram abfanditorita ut fexqpede a terra ex 
tet,Cudeindeabfcinderis:plagadiIigeterleuato:&mediu truncum acuto fcal/ 
pro modice findito:ita ut fixura triti fit in ea,Deinde cuneu quoad patie 
tur inferito:& furculos ex utraqj pte adrafos dimittito:ita ut libru feminis libro 
arboris squalem facias. Cum furculos diligeter aptauerif: cuneu uellito»Deinde 
arbore :ut fupradixi:alligato 8c oblinito»Deinde terra circa arbore aggerato ufqj 
ad ipfum infitu,Ea res a ueto & calore maxie tuebitur»Tertium genus Ifitionis: 
cum fit fubtiliffimum: non omni generi idoneum eft, Et fere es recipiunt tale £ 
fitione: qua humidum fiiccofumqj & ualidu libru habent ficuti ficus» Nam 6c 
ladis plurimum remittit;& corticem robufiam habet» Optime itaqj ea inferitur 
tali ratione »Ex qua arbore inferere uoles i ea quafito nouellos & nitidos ramos» 
In his deinde obferuato gemmam qua bene apparebit: certamqj fpem germinif 
habebit»Eam duobus digitis quadratis circufignatoiut gemma media iit: Sc ita 
acuto fcalpello circuncide diligenterine gemmas ladas» Delibrato item quam ar 
borem inferere uoles :in ea nitidiffimum ramum eligito :& eiufdem fpatri corti/ 
cem circuncidito:& materiem delibrato» Deinde in eam partem quam nuda/ 
ueris :gemmam quam ex altera arbore fumpferas;aptato ita: ut ante empla/ 
ftrum circuncifa parti conueniat» Vbi hac feceris:circa gemmam bene uincito: 
ita ne ladas ♦ Deinde commifTuras & uincula luto oblinito fpatfo relido: qua 
gemma libere germinet» Materia:quam mferuens:fi fobolem uel fupra ra/ 
mum habebit: omnia prscidito: ne quid fit quod poflit auocari: aut cui ma/ 
gifq infito feruiat» Poff unum 5C uicefimum diem foluito emplaftrum* 
Hoc genere etiam optime olea inferitur» Quartum illud genus infiriorusita 
Cuneu uelli 
to» 
Oblinito pia 
gam» 
Succofus li /f 
ber. 
Digitis qua/ 
dratiscircufi/ 
gnato» 
Delibrato 
materiem* docufmus:cu de uitibus di fpu tauimus, Itaque fuperuacuu eft hic repetere iam 
traditam rationem terebrationis. 
Quod oium furculnoibo arboriba fferi pofTint, Cap. xxyii♦ 
Ed cu antiq negauerft poffe oe genus furculoiy f oem arbore inferi:& 
f illa qfi ffitioneiqua nos paulo ante ufi fumus:ueluti quada lege fan/ 
xerft: eos tantu furculos coalefcere:qfint cortice ac libro St fru&uco 
fimiles:errore huius opinionis difcutiendu:tradendaque poflens rene putaui: 
qua poflit oe genus furculi:of geeri arboris [ferri Quod ne logiori exordio lege/ 
tes fatigemus: qfi unu exeplu fubiiaemus: qua fimilitudine qd quifque genus 
uolet of arbori poterit fferere.Scrobe quoquouerfus pedum quattuor ab arbore 
oliuas ta loge fodito:ut extremi rami olea: poffint ea cotfgere.In ferobe defde fici 
arbufcula deponito :diligetiaqj adhibeto:ut robufla St nitida fiat,Poft trienium 
aut qnqueniu :cu ia fatis amplu ferementu coeperit :ramu oliua: q uidebitur ni/ 
tidiffimus defle&e:& ad crus arboris ficulnea religa, Atqj ita aputatis cateris ra 
mulis:eatatii cacumfa qua: iferere uoles rrelfqto, Tota arbore fici detruncato: 
plagaque leuato:& mediu cuneo findito,Cacumfa defde oliua ficuti matri in/ 
heret utraque pte abradito iSt ita fi (Tura: fici aptato :cuneuque eximito: St dilige 
ter colligato:ne q ui reuellatur, Sic fterpofito trienio coalefcet ficus oliua:,Et tum 
demu qrto ano cu bene poterit :uelut ppaginis ramulos oliua ramofa a mre re/ 
fecabis. Hoc mo oe genus f oem arbore f feritur, Decytilo Cap, xxvrii, 
Ytifum:que graci aut zeas aut carnicin aut tnfarin uocant: qpluri/ 
c mum habere expedit:q gallinis:apibo :ouiba: capris quoque St of ge/ 
neri pecudu utiliffimus e:q ex eo cito pfguefcit:& ladhs plurimu. pra 
bet ouibD.Tu etia odto mefiba uiridi eo pabulo uti;& pofteaaridopoflis,Prate 
rea i quolibet agro:c|uif macerrfo celeriter cophedit:oemque fiuria fine noxa pa 
ritur,Mulieres qde fi ladlis fopia premutur:cytifu aridu f aqua macerari opor/ 
tet:cu tota nodfe pmaduerit:poftero die expflfi fucci ternas heminas permifeeri 
modico uino:atque ita potanau dare:fic St ipfa ualebunt:& pueri abundantia 
ladtis co firmabuntur. Satio aute cytifi uel autuno circa idus odtobr, uel uere fie 
ripotefl.Cu terra bene fubegeristfmodu erui areas facito: ibique uelut ocymu 
feme cytifi autuno ferito,Platas defde uere difpoito: ut iter fe quoquouerfus qt/ 
tuor pedu fpario diRet,Si feme non habueris:cacumfa cytifoip uere difponito* 
Stercoratam terram circa aggerato. Si pluuia no fgefferit:rigato,xv ♦pximis di/ 
ebus,Simul ac noua frondem agere coepit farrito,PoR trienni defde cadito: St 
pecori prabeto,Equo abunde eft uiridis pondo,xv*boui pondo ,xx. caterifque 
pecudibus proportione uirium.Poteft aut et circa feptembre ramis feri. Aridum 
C dabis exiguum datoiquonia maiores uires habet :priufque aqua macerato 
exempta paleis permifceto,Cytifu aridu cum facere uoles:circa mefem feptem/ 
brem cum feme eius grandefeere incipit:cadito,Paucis deinde horis dum flacce 
fcata fole habeto,Defde i umbraadficcato:& ita codito ♦ 
Terebratio 
Omnegenuf 
fueculomleri 
Cytifum inia 
riam fine no/ 
xa patitur ♦ 
Gradefceref/ 
cipit. De falice & genifla & arudine* cap. xxix* 
Alice & genifla crefcente luna uere circa KaLmar* ferito. Salix humi/ 
f da loca defiderat:genifla etia Cicca:utraqj tamen circa uinea ferutur: 
cu palmitiba idonea prabet uincuia. Arudo optime feritur: quos alii 
bulbos:alii oculos uocant.Simulatq? terra bipalio repaflinaueris: radice arudi/ 
ms acuta falce prafeda ipendeti pluuia difponito.Sunt qui arundines integras 
fternantjcu ex ommb:> nodis fata arundines emittit. Sed fere hoc genus euan i/ 
da exileque & humile arundine affert. Melior itaq? fario eft ea qua prius demo 
flr au imus. Placet aut oibus anis fimulac arundine ceciderisdocu alte & aequali 
ter fodere: at qj ita rigare. 
De uiola 6c rofa* Cap. xxx. 
Iola q fadurus e:terra flercorata & repaftinata minimu alte pede in 
u pulumos redigat. Atqj ita piatas omonnas fcrobfc pedaliba fadis ait 
Kal.mar .difpofitas habeas.Seme at uiola ficut i areis te/ 
poribo feritur uere uel autuno, Colit at modo eo quo 8d catera olera:ut rucetur: 
ut farriatunut lterdu et rigetur.Rofa frudibj ac furculis difponi p fulcos peda/ 
les couenit p ide tepus:quo &C uiola.Sed oibi) annis fodiri ante kahmar* & iter/ 
putari oportet*Hoc moao culta multis anis perenat* 
Genifla 
Euaida aru/ 
do 
Planta orno 
tina* 
Perennat* 
L*I* MODERATI COLVMELLAE REI RVSTICAE LIBER* IIII* 
Quod genus uitis coueniat cuiqj folo & flatui cali * Cap. i* 
ACTENVS ARVORVM CVLTVStVT AIT 
praflantiffimus poeta, Nihil em prohibet nos Publi 
Siluinedeiifderebus diduros celeberrimi carminis 
h aufpicari principia * Seq uitur cura : qua» pars 
rei ruflica uel maxfa fpes diuerfe & multifor 
mes funt* Quippe uarii genensfficut audor idem re 
fert)nuilis hominum cogentibus lpfa :Sp ote fua ua 
niunt.Multa etiam noflra manu fata procedunt* 
Sed qua non ope humana gignuntur filueftres ac fers:fui cuiufque fgeniipo/ 
ma uel femina gerunt* At quibus labor adhibetur magis apta funt frugibus* 
De eo igitur prius genere dicendum efljquod nobis alimenta prabet .Idque tri/ 
partito aiuiditur♦ Nam ex furculo uel arbore arbor procedit: ut olea * Vel fru/ 
tex:ut palma campeflres* Vel tertium quidda quod nec arborem nec fruticem 
proprie dixerim: ut e uitis4 Hac nos cateris flirpibus iure praponimus non tan/ 
tum frudus dulcedine: fed etia facilitate: per quam omni pene regione: & omni 
declinatione mundi;nifi tame glaciali uel praferuida cura mortalium refpon/ 
det.Tanqj fcelix campis q collibus prouenit:# in denfa non minus q refoluta: 
Arbog: cura» 
Frutex 
Vite cateris 
ftirpibuspra 
ponimus* fape etia gracili atqj pingui materia Eccaqj & uliginofa.Tu lola maxfe utraque 
patitur inteperie celi:uel fub axe frigido: uel afliuo pr ocel lo fo qj * Re fert tame cu 
ius genens:aut quo habitu uite pro regiois flatu colere cenfeas . Neq; era omni 
calo ioloue cultus idem.Necp eft ide flirpis eius genus.Quodque praapuum e 
ex ofbus non facile didu e(l:cu fuum cuique regioni magis aut minus aptu efie 
doceat ufus. Exploratu tamen habebit prudens agncola genus uitis habile cam/ 
po.Quod nebulas prujnaque fme noxa perfert :calique ficcitate uentofqj pati/ 
tur. Pingui & uberi dabit agro gracile uite nec natura nimis fecunda: macro (e/ 
race: terra denfa uehemente: multaque materia frondente:refoluto Qc lato folo 
rari farmeti. Humido loco fciet no recfie mandari frudu teneri & amplioris aci/ 
m:fed calloh 6C angufli frequetifque uinacei.Sicco redecontribui diuerfe natu/ 
ra femina, Sed Qc pofl hac no ignorabit dominus loci plus efie pofie qualitatem 
cali frigida uel calida ficca uel rofida grandinofam uentofaque uel placida fere/ 
nam uel nebulofam♦ Frigidaque aut nebulola d uites aptabit: feu p/ 
coques maturitas frugu pracumt hyemeifeu firmi durique acini: quaru 
inter caligines uua deflorefcunt:&mox gelicidiis ac pruinis ut aliam caloribus 
mitefcunt. Ventofoque & tumuituofo fiatu cali fideter eafde tenaces ac duri aci 
ni comittet.Rurfus calido teneriores uberiorefqj cocredet: Sicco defimabit eas: 
qua plumis aut continuis roribus putrefcunt:rofido qua ficcitatibus laborant: 
grandinofo qua loliis duris latifque funt:quo melius protegant frudu. Na pia/ 
eida Qc ferena regio nullam non recipit.Comodifiime tame eam:cuius uel uua 
uel adni celeriter deddunt. Ac fi uoto efl eligendus uieis locus:Qc flatus cali: fi/ 
cutcenfet uerififime Celfus:optimu efl folii necdenfum nimis:necrefolutu : fo/ 
luto tamen propius: nec exile nec latiffimum proximum tamen uberi: nec cam/ 
peftre nec pceps fimile tamen edito campo:nec ficcum nec uliginofu modice ta/ 
men rofidum :q fontibus non i fumo no in profundo terra fcatunat: fed ut uid/ 
num radicibus humorem fubminiflret:eumque nec amarum nec falfumtne fa/ 
porem uim corrumpat:& incrementa uirentium uelut quadam fcabra rubigine 
coerceat: fi modo credimus Virgilio dicenti» 
Salfa aute tellus:6c qua perhibetur amara 
Frugibus infelix:ea nec manfuefdt arando: 
Nec bacco genus:aut pomis fua noia feruat ♦ 
Calu porro neque niuale mea:ficutpdixi:nec rurfus afiiuofu defiderat. Calido 
tame potiufq frigido latatur fibnba magifq fereitatiba offeditur:& folo ficco:q 
nimis pluuiofo e amicior:perflatu modico leniquegaudet;proceIlis obnoxia e» 
Atque hac maxfe probabilis e cali:& foli qualitas ♦ 
Qua uites fuburbanis regionibus ad efca coferenda fut» cap» ii» 
Itis at uel ad efca uel ad effufione deponitur. Ad efca no expedit irtfli/ 
u tuere uineta :ni(icu ta fuburbanus efl ager: ut ratio poflulet: incondi 
tu frudu mercatfe uelut domu uedere»Qua cu talis e coditio :ma 
Frudus acini 
cailofi 
Grandinofa. 
Gelicidiis mi 
telcunt uua» 
Tumultuo 
fus flatus ca 
ii» 
Salia tellus 
frugibus m / 
felix 
Celum afli 
uofum» xime praecoques:feci duracfa:tumdeniquepurpurea & bumaftidadilique Sc 
rhodiadibica quoque & ceraunia: non folum qua iucunditate faporis : uerum 
etiam qua: fpecie comendari poffint:conferi debent:ut ffefanita:ut tripedanea: 
ut unciaria:, ut Cydonita.Ite quarum uua teporibus hyemis durabiles uafis co 
dutur:ut uenucula:ut nuper in hos ufus explorata: numifiana. At ubi uino co/ 
fuiimusmitis eligitur qua&itifruduualen&in materia. Quod alteru ad re 
ditus coloni: alteru ad diuturnitatem flirpis plurimum confert ♦ Sed ea tamen 
praecipua efhfi nec minus celeriter frondet :& primo quoq? tempore deflorefcit: 
nec nimis tarde mitefcit: qnet pruinas & caliginem &C carbunculu facile ppul/ 
fat:eademque nec lbribus putrefcit:nec ficcitatibus abolefat* Talis nobis eliga 
tur uel mediocriter foecundarii modo is locus habetur: i quo guffus nobilis pre/ 
ciofufqj fluit* Na fi fordidus aut uilis efl:feraciffima quaque ferere coduat;ut 
multiplicatione frugu reditus augeatur. Fere aute omni flatu locoiy campeffria 
largius uinu: fed iucundius afferunt collina* Quaque tamen ipfa modico ffa/ 
tu cali magis exuberant aquiloi prona:fed funt generofiora fub auffro.Nec du/ 
bium quin fit ea nonullaiy uitiu natura:ut pro locoiy fitu boitate uini modo ui/ 
eant:modo fuperetur. Sola: traduntur aminea excepto cadi flatu nimis frigido: 
ubicuque fint etia fi degeneret fibi coparata magis aut minus probi guffus uina 
pbere:cateras ofs fapore pcedere.Ea :cu fint unius nofs:no una fpecie gerunt* 
Duas germanas cognouimus: quaiy mfor ocius Sc melius def lorefcit:habilis ar/ 
borimecno iugo, illic pingue terra: hic mediocre defiderat:logeque pcedit maio 
rem: quia & ibres 5C uetos fortius patitur* Na maior celeriter in flore corrupi/ 
tur:& magis iiugis q in arboribus* Ideoque no efl i uineis apta:uix etia arbu/ 
flo mfi ppingui Sc humida terra.Na nec mediocri ualet:multoque minus i exili 
frequetia folioruque;Sc uuaru magnitudine dinofeitur * In 
ternodiis quoque rarior largis frudibus a minore fuperatur: guftu no ufeitur: 
6C hac quide utraque aminea* Veiy & alia dux gemella uocatur ab eo q> dupli 
ces uuas exigunt.Cognome trahunt aufleri uinitfed aquepenis eafy minor uul 
go notiffim a. Quippe capania celeberrimos uefuuii colles :furrentiofque ueflit* 
Hilaris iter affiuos fauonii flatus :auftris affligitur *Cateris itaque partibo ita/ 
lia n5 tam uineis qarbuffoeft idonea : cu pdidis regibibus comodiflime lugu 
fuftineat materia fruduque;nifi <j duplice no abfimilem minori germana ege/ 
rit: ficut maior gemma miori germana: qua tame mior hoc melior efl: quo fce 
cundior etia mediocri folo.Nam illa mfi ppingui no refpodere iam didu efl* 
Lanatam quoque aminea qdam maxie pbant :qua hoc uocabulu no ideo ufur 
pat:q? fola ex oibus amineis :ueiy q peipue canefcit lanugine ♦ Sane boni uini: 
fed lenioris q fiiperiores:crebram quoque materiam fundit:atque ideo propter 
pampini defitatem faperededeflorefcit:eadequematuro frudu crleriter 
putrefcit*Sup hunc numeru quem rettulimus fingularis hetur aminea: maiori 
germana non dilTimilis prima fpecie pampini & trunci: fed uini fapore ali/ 
Venucula 
durabiles* 
Multipiicatio 
ne frugu red 
ditus auget* 
Campeffria 
largius. Colli 
na iucundius 
Vinum 
Aminea 
Gemella’' 
Lanata ami 
nea* quanto inferior:quis generofiffimus fit proximo'proferenda etia propriis uirtu 
tibo* Na 6C feracior & flore melius exuit: fpifafque & albidas uuas ac tumidio/ 
ris acini gerit:graali aruo no defcifcit* Atque ideo iter uberrimas uites numera/ 
tur *Nometanx uini nobilitate fubfequutur amineas: fcecuditate uero et prxue 
niunt:qppe cu fe frequeter fpleant:& id quod ecjiderut optie tuentur ♦ Sed ea^ 
quoque feracior efl minor:cuius 6c folium parcius fcinditur:& materia non ita 
rubet: ut amineis a quo colore rubelanx nucupantur. Exdeque fecinix : q> pluf 
| extera: fecis afferunt* Id tamen incomodum repenfat multitudfe; quas 
8C in lugo: fed in arbore melius exhibent. Ventos & imbres ualenter fufferunt: 
6C celeriter deflorefcut: & ideo citius mitefeut;omnis incomodi parietes prxter 
caloris*Na quia minuti acini Qc dure cutis uuas habent:xftibus contrahuntur* 
Pigui aruo maxfe gaudent: q> ubertate aliqua natura gracilibo &C exilibus uuis 
prxbere ualet*Fngidum ac folidu folu 6Ccelumcomodiflime fuftinet:ficut euge 
nfe du funt in albano colle:na mutato loco uix nomini fuo refpodetmec minus 
allobrogicx: uini iucunditas cu regioe mutatur*Magnis et dotibo tres api/ 
anx comendatur.Oes feraces iugoqj Sc arboribus fetis idonex:generofior tame 
uua qux nudis foliis efl*Na dux lanatx quis frodibo & palmitu pari feae fluxe 
re: qualitate funt difpanles: cu tardius altera recipiet cane uetuffatis * Pingui io/ 
Io feraciflimx: mediocri quoque fcecudx :prxcoquis fructus. Ideoque fngidis lo 
cis aptiflimx uini dulcis:fed capiti neruifque uenifque non aptx:nifi maturx le 
d:x* Plumis uentifque &C afferunt apibus prxda:quaR: uocabulo propter hanc 
populatione cognominatur * Atqj ex preciofi guflus celeberrimx .Poliunt tame 
etia fecudx notx uites prouetu 8c ubertate comendari:qualis e biturica:qualis 
minore cocolube uocat hifpannloge oium primis utrxqj proxfx. 
Na 6c uetuftate uinu patitur :& ad bonitate aliqua per annos uenit*Ia lpfx 
uero faecunditate prxflant oibus:quas ante rettulritu etia patientia:quippe tur 
bines ibrefque fuflinent:& comode fluunt:nec deficiut macro folo»Frigora me/ 
liufq humores fuffinent:humorescomodiusqficccitates:nec caloribus tamen 
contriftantur ♦'Vifulx deinde ab his: Sc minor argitis terrx mediocritate fetatur* 
Na in pingui nimiis uinbus luxuriant:in macra tenues 6c uacux frudtu uemut* 
Amiciores iugo q arboribus: fed argitis etiam in fublimibus fertilis uaftis mate j 
riis Sc uuis exuberat:humillimis tabulatis aptior* Vifula breuem materiam du/ 
rum SC latum foliu exigit:cuius amplitudine frudtus fuos optime aduerfus gran 
clinem tuetur*Qui tamen nifi primo quoqj tepore maCunlegatur:ad terra deci 
dunt.huonbus etia priufqdefluatputrefcut.Sut & helbolx:quas nonulli ua/ 
rias appellantmeqj purpurex:neqj nigrx ab helbo(nifi fellorjcolore uocitatx ♦ 
melior efl nigrior abundantia uini: fed haze fapore preciofior *co!or acinorum in 
neutra confpiatur xqualis:utraqj candidi mufli alterna uice annorum plus aut 
minus afferunt*Melius arborem:fed & iugum commode ueftiunt * Mediocri 
quoque folo foecundx: ficut precix minor Sc maior * Sed ex generofitate uini 
Nomentanx 
Rubellanse 
Fecinia: uux 
Valenter 
Prater calo / 
ris 
Eugenia: al/ 
banx; 
Apianse 
Secucta no / 
t2 uites* 
Argitis * Vi 
fula 
Heluolx ua/ 
rie ab heluo * 
p . mag s comendatur:& frequentibus materiis frodent & cito maturefrunt. Albu 
elis utilior;ut ait Celfus ico'le:q m capo:uel arbore q in iugo: i fumma arbore 
q in minia ferax ;& materie frequentis & uua.Na gracula uites fimt:ut mareo 
tica: thafia:pfythia; fophortia: ficut habet probabile guflurita noftris regionlba 
& raritate uuaiy & acine exiguitate minus fluunt .Inerticula tame nigra :qua 
quidagraciamaritio appellat:potinfecudaquafitribueflejq? 6c boniumiefl: 
&inoxia:etia nome traxit :q? iners habetur in tentadis neruis quis in guflu non 
fit habilis*Tertiu gradu facit Celfus;qua foecuditate fola comendatur :ut 
tres heluenaca :quaiy d ua maiores nequaq minon bonitate & abundantia mu/ 
fli pares habentur. altera qua galliaiy incola: emarcu uocant:mediocris ui/ 
ni efl:6c altera qua longa appellant :eandeqj auara fordidi uinnnec ta largi q ex 
numero prima fpecie promittit. Minima & optima triba facillime fo 
lio dignorcitur.Na rotundifiimu ommu id gerit: at q; efl laudabile: q? ficcitates 
maxime perfert: q? frigora fufiinetjdum tame fineimbriba: q? nonu lis locis etia 
uind cius i uetuftate difluditur:q? pracipue fola acerrimu: q? folu fertilitate fua 
comendat At fpionia dapfilis muflo:fed amplitudine alioquin q numero 
fertilis: ut holgonia; aut murgentina: eadeq? pompeiana aut numifiana: auenu/ 
cula:eadeqj fcirciticula atqj rabicula:ut nigra flagelana &C retica ut attica:ut oi/ 
um quas cognouimuscopiofiflima arcelaca maior;a multis argitis falfb exiflia/ 
ta. Na has nup mihi cognitas pgulana dico & hirtiolam fereolaque no factle af/ 
feuerem quo gradu habenda fmt.Quod et fi latis faecundas fcio:nondu tamen 
de bonitate uini qd afferunt :iudicare potui. Vna et pcoque uite nobis ate hoc te 
pus {cognita a graca eo fuetudie dracontion uoatan comperimus: qua faecun/ 
ditate uel arelata bafilicaque & bitunca comparari poflit:generofitate uini ami 
nea, Multa praterea funt genera uitium:quarum nec numerum: nec appella/ 
tiones cum certa fide referre poflumus. Neque enim ut ait poeta: Numerum 
comprehendere refert. 
Quem qui fcire uelitdybia uelit aquoris idem 
Dicere q multa zephyro uerfentur harena. 
Qr ippe uniuerfa regiones:regionumqj pene fingula partes habent propria ui/ 
tiu genera:quaconfuetudine fua nominant, Quada etia flirpes cu locis uoca/ 
bula mutauerunt.Quada propter mutatione locoiy:ficut fupradixius et quali/ 
tate fua decefferu trita ut dignofei no pofiit.Ideoq? in hac ipfa italia:ne dicam i 
ta orbe uirina nationes noiba eay. difcrepat:uariantque uocabu/ 
{a Quare prudetis magiflri e:eiufmodi nomecularionis aucupio quo potiri ne/ 
qUeat ftucJ10f0S n5 demorari.Sed illud in totu prs cipere:quod & Celfus ait 6C 
ante eum.M.Cato:Nullu genus uitium conferendu ee mfi fama:nullu diutius 
nifi experimeto probatu♦ Atque ubi multa inuitabut regionis com 
mocja;utnobile uitem conferamus:generofarequiremus fquitlulius gracinus. 
Vbi nihil erit aut no muitu :quod prontet;feracitate potius fequemur qua non 
Mareotici 
Thafia. Pfy 
thia. Inerti 
cula i fecuda 
tribu. 
Heluenaca ♦ 
Spionia dap 
filis mu flo r 
Dracontion 
praxoquem. 
M | • 
LNomecu a 
oms aucupio 
r - , 
enero a ui 
te reqremus. eadem portione uindt pcio:q uindt abundantia,Sed de hac fententia qq & ipfe 
pauloante idem cenfuerim:quid tamen arcanius iudicemjfuo loco mox dicam, 
Propofitum eff enim docere qua ratione &C uines pariter feraces & preciofs flu/ 
xurs poffint conftitui. 
Nihil magis ruflicis conuenire:q uitem colere, Cap. iii, 
Vnc priufq de fatione uitiu differamo alienu puto uelut quodda fu/ 
n damentu tacere difputatoi futura; ut ante ppenfum 6c exploratu ha/ 
beamus:an locupletet patrefamilia cultus,Et,n.pene adhuc 
fupuacuu de his coferendis prscipe:du. quod prius efbnodum concedatur: an 
oino fmt habenda .Idcp adeo plurimi dubitet: ut multi refugiat & reformidet ta 
le pofitione ruris :atqj optabiliore pratoiy poffefTione pafcuoiyq; uel filus cadus 
iudicet,Na de arbufto et iter audtores no exigua pugna fuit:abnuente Saferna 
genus id ruris,Tremelio maxime pbante. Sed hanc lententia fuo loco aflimabi 
mus Jnterim ftudiofi agricolationis hoc primu docedi funt:ubemmu ee reditu 
ut omitta ueterem illa focliatate quibus & ante iam>C,Mar 
cus:& mox Varro Teretius prodidit fingula iugera uineaiy fexcenas urnas uini 
prabuiffe. Id eni maxime affeuerat in primo libro ruff icaiy Varro,Nec una 
regionu prouenire folitu:ueiy & in fauentino agro & i gallico:q nucpyceno con 
tnbuitur,His certe teporibo 6c nometana regio celeberria fama e illuffris:& prs 
cipue quam poflidet Seneca uir excellentis ingenii atqj dod rina:cuius in pra/ 
diis iugera fingula culeos odtonos reddiffe plerunq; copertu e. Nam illa 
indetur prodigialiter in noftris ceretams accidifle:ut aliqua uitis apud te excede 
ret uuaiy numeiy duoiy milium,ut apud me octingenta flirpes infita intra bien 
niu feptenos culeos peraquaret:ut prima ufea cetenas aphoras iugerati proebe 
rent:cum prata Sc pafcua & fylua fi centenos fex tertios fingula iugera efficiant: 
optie domino cofulere uideat ,Na frumeta maiore qde parte italia quado cu qr/ 
to refponderint:uix meminifle poffumus,Cur ergo res ifamis e. Non quide fuo 
fed hofum inqt uitio Gracinus, Primo: q> m explorandis femimbo nemo adhibet 
diligentiam :&Cideo peffimi generis plenque uineta conferunt. Deinde lata non 
ita enutriunt, ut ante conualefcant ac profiiiant:q retorrefcat, Sed & fi forte ado 
leuennt: negligenter coluntJam illud a principio nihil referre cenfent:quem lo 
cum conferant; imo etiam feligunt deterrima partem agroiy :tanq fola fit huic 
ftirpi maxime terra idonea:qua nihil aliud ferre poffitjSed ne ponendi quidem 
rationem aut perfpiciunt:aut perfpedtam exequunturicum etiam dote,i,inffru 
mentum raro uineis praparant:cum ea res fi omiffa fit: plurimas opas nec mi/ 
nus arcam patriffamuis femp exhauriet, Frudu uero plenque pra/ 
fcntemconfedantunnecprouidet futuro tepori: fed quali plane in diem uiuat: 
(ic ipat uftibD:& eas ita multis palmitibo onerat:ut pofferitati no cofulant. Hec 
oia uel certe pluria ex his cu comifehnt:quiduis malunt:qfuam culpam confi/ 
teri,Quaruntur<j no refpondere fibi uineta;qua uel p auaricia uel infcientiam 
Vberrius red 
ditus uineaiy 
Seneca uir 
excelentis in/ 
geniis 
Ceretani 
Iugeratim 
Frumentacu 
qrto refpon / 
dent: 
Retorefcant, 
Quafiin die 
uiu ant 
Infdecia ucl per negligenria pdiderut At Gqs eu Ideria fodauerit diligentia:no ut ego exi 
flimo tricenas uel decenas certe:fed ut Gradnus minimu coputans: licet inquit 
amphoras uicenas pcipient ex Ungulis iugeriba:ofs illos :q fenum fuum &C ole/ 
ra amplexatur: feremento patrimonii facile fupabunt. Nec i hoc errant: quippe 
ut dlligens rodnator calculo pofito uidet: dc id genus agricolationis maxime rei 
familiari coducere. Na ut apliflimas lpenfas uinea pofcat.no tame excedut fep 
te iugera unius opera uinitoris: que uulgus qde pui aris uel de lapide nexium 
pofTe coparari putat.Sed ego opinioni aiflenties preciofu uinitorem i 
primis effe cefeo Jfqj licet fit emptus fex uel potius fextertiis od:omiliba:cu ipfu 
lolu odo totidemiliba ptu:uineafqj cu fua dote.i.cu pedametis 
& uiminiba binis milibus in lingula iugera politas duco♦ Fit tamen in afletn con 
fumatu preciu fextertio^.xxixmiliu.Hucaccedutfemilfes feftertta tria 
milia dc quadringeti oduaginta numi bieim teporis: quo uelut infantia uinea/ 
rum ce^at a ftudu, Fit in afle luma fortis & ufuraig ♦ xxxii. miliu quadringento 
rum quafi nome fi ut fenerator cu debitore ita ruflicus cu 
uineis fecerit:eius fuma ut f ppetuu pdida ulura femifliu dominus conflituat: 
peipere debet in anos fmgulos nulle nogentos qnquaginta lextertios nummos. 
Qua coputatione uicit tame reditus, fecundu opinione Graani:ufu/ 
ra trigita milium oduogfta Quippe ut deterrimi 
generis lint uinea: tame fi culta fmgulos utiqj culeos uinnfinguia iugera p/ 
aquabunt, Vtcj? tricenas nummis quadragena urna ueneant:quod minimum 
praaum e anona co fum at: tame fepte culei feflertia duo milia 6c centum num 
mosj£a porro fuma excedit ufura femifliu .Atque hic calculus: que pofuimus: 
Gradni rationem continet. Sed nos extirpanda uineta cenfemus: lingula 
iUgera minulq ternos culeos prabent. Et adhuc tamen fic computauimus:qua/ 
fi mille lint uiuiradices:qua depaftinato eximantur.cum fola ea res oem lpen/ 
fam terreni precio fuo liberet: fi modo non prouindalis fed italicus ager eft.Neqj 
id cuiq dubium efle debet:cum & noftram & Iulii attid ratione defpexerit.Nos 
ia em uicena milia per umea lugeig ihter ordines pangfus. Ille minus 
quattuor milibus deponit: cuius ut uicat rato. nullus tame uel miqflimus locus 
non maiore qualium reddet:q accepit ipenfam.Si quide ut cultoris negligetia 
fex milia feminum ingerunt:reliqua tame dece milia triba milibonummo^jlibe 
ter & cum lucro redeptor emerit:qua fuma tertia parte fuperat duo milia fefter/ 
da:quanti conflare pradixius.Quaq noftra cura in tantu ia pro/ 
ceffit:ut non inuid feftertiis fextenis numis lingulis milia uiuiradicis a me rufii/ 
d mercetur. Sed uix iflud alius pra ftiterit. Na nec quifq nobis facile crediderit 
tamen in agellis efle noftris abundantta uini:quanta tu Siluine nouifli.Medio/ 
cre itaque uulgatuqjpredu uiuiradicis pofui:q> celerius nullo diflendente per/ 
dud pollent in noflra fententia:qui propter ignorantia genus hoc agricolatiois 
reformidant, Siue ergo paftiatiois reditus :feu fpes cohortari 
Rociator cal 
culo pof to 
Vinitor de la 
pide noxius, 
Dote.i.peda 
metis 
Fit i alte fum 
ma 
„ 
Calculus que 
potuimus 
Viuiradices * 
Maior qua/ 
ftus lpefa nos debet ad pofitione cu docuimus ratiois ede coferere: nuc idu 
tutioi cap pracepta dabimus» 
Qua obferuare debet qui meas idituit. Cap. iiii* 
Vi ufeta facere cordi efl:pracipue caueatme aliena potius cura q fua 
c credere uelitmeue mercetur uiuiradice. Sed genus furculi probandi/ 
mu domi coierat: faciat q? uitiariu ex quo pollit agru uineis u e dire. 
Na qua peregria ex diuerfa regioe fefa trafferutur:minus fut familiaria nodro 
folo q uernacula:&: qua uelut alienigena reformidat mutata cali lociq? pofitio/ 
ne. Sed nec certa generofitatis fide pollicetur:cu fit icertu :an is q coferuerit ea: 
diligeter exploratu probatuqj genus furculi depofuerit ♦ Quaobre bienii Ipatiu 
logu efle minime exidimadu edritra quod utiqj tepediuitas feminu refp6det: 
cu femper; ut dixi:plurimu rettulerit exquifiti generi dirpe depofuiffe» Pod 
hac deinde meminerit accurate locu uineis eligere:de quo cu iudicauerit:maxi/ 
ma diligetia fciat adhibeda padinationhqua cu peregerit;no minore cura uite 
coferat:& cu feruerit:fuma fedulitate cultura feruiat.Id eni quali caput & co/ 
lume ed f eo cofidit:melius an fegnius terra madauerit paterfa 
milias pecunia i ocio tradare. Igitur unuquodque que propofui fuo iam 
profequar ordine» 
Quali folo & quomodo uitiariu fadudu fit* Cap» y» 
Itiariu nequeieiunaterrameque uligiofa faciedu ed: fuccofa tame ac 
u mediocri porius q pigui: taetfi fere oes audores huic rei latiflimu lo/ 
cum dedfauerut.Quod ego mime reor efle pro agricola. Na depo/ 
fita flirpes ualido folo:quis celeriter coprehedant atque profiliat: tame cu fit u i/ 
uiradices:& frada fint priufq trafferatur retorrefcuntmec adolefcere queunt ♦ 
Prudetis aute coloni ed ex deteriori terra potius i meliore :q ex meliorei deterio 
rem trafferre.Propter quod mediocritas i eledioe loci maxie probatur :quom in 
confinio boi malique pofita ed.Siue enf pod modu neceflitas podulant tepedi 
ua feia ieiuno folo comittere:no magna fentiunt differetiam: cum ex mediocri 
materia in exilem traflata funt: fiue latior ager conferendus ed:longe celerius in 
ubertate coalefcunt.Rurfus tenuiflimo folo uitiarium facere minie ratiois ed; 
cum pars maior deperit :& qua fupered tarde fit idonea traflatioi. 
Ergo mediocris 6C modice ficcus ager uitiario ed aptiflimus» Bipalio prius fubigi 
debet:qua ed altitudo padiati5is;cu i duos pedes 6c femifle couertit humus» 
Ac deide tripedaneis relidis fpaciis: per qua feia excolatur: i lingulis ordinibus 
ducenos quadragenos pedes optinent fexceni maleoli pagedi funt ♦ Is numerus 
cofumat per totum feminum milia quattuor & uigiti» hac cura pra/ 
uenit iquifitio & eledio ut fape ia rettuli:quafi fundametum fefl 
rei probariflimum genus dirpis deponere» 
Qualis 6c ex quibus partibus uitis maleolus legendus fit» 
Caput» yi» 
Vitiarium 
Caput & co/ 
lume ipefaji 
cultura» 
Vitiariu f fuc 
cola terta 
Retorrdcunt 
Cofinio boni 
malique. 
Eledioma/ 
leolojj. Ed eledlioclupliciter faciedajjeff ♦ No enf folufcrcundam effe matrem 
f fatis eP ;ex qua femina petutur: fed adhibenda ratio eP fubtilior:ut ex 
his partibo trunci fumantur:qua & genitales funt & maxime fertiles. 
Vitis at fcrcuda:cuius progenie (ludemus fubmittere:no tantu debet eo aPima 
ri q? uuas copluris exigit. Pot enf trunci uaPitate id accidere:& frequetia palmi/ 
tu.Nec tame ea ferace dixeri:cuius lingula uua i fingulis farmeris colpiciutur: 
fed fi p unuqueqj papinu maior nuerus depedet:fi ex fingulis gemis com/ 
pluribus materiis cu fructu germinat; fi denicp etia e duro uirga cu aliqbus race 
mis citat: (i etia nepotu frudlu grauida eP.Ea fine dubitatione ferax dePinan de 
bet legedo maleolo.Maleolus aute nouellus eP palmes matus prioris anni fla/ 
gel!o:cognominatufqj a fimilitudine rei:q> i ea parte qua deciditur ex uetere far 
mento prominens utriqj maleoli fpecie prabet, Huc ex fcrciidiffima Pirpe legen 
dum cefemus of tepore:quo uinea putatur* Ac fuper terra gemis tribus uel quat 
tuor extaribus diligeter obruendu loco modice humido no uliginofo: du tamen 
antiquiffimum fit confiderare:ne uitis ex qua is fumitur:ancipite floris habeat 
euentumme difficulter acinis ingrande£at:ne aut pracoque aut fera matumta/ 
ris fructum afferat. Na illa uolucribo:hac etia tepePatibo hyemis infePatur.Ta 
le porro genus no una coprobatur ufdemia.PoteP uel anni prouetu uel aliis de 
caufis etia naturaliter infcecunda uitis femel exuberare. Sed ubi plurimis uelut 
emeritis Pipendiis fides (iirculo conPirit:nihil dubitandum eP de faecun 
ditate.Nec tame ultra quadriennium talis exteditur inquifirio.Id enf tepus fere 
uirentium generofitatem declarat:quo fol in eande parte figniferi per eofde nu/ 
meros redit:per quos curfus fui principium coeperat»Quem circuitum meatus 
mille quad fexaginta unius uocant 
Pudiofi reyi cale Pium. 
Quomodo fcecunditatem uitis explores. Cap. yii, 
Ed certum habeo Publi Siluin e ia dudum te tacitum reqrere: cuiu$ 
> f generis fit iPa foecunda uitis:qua nos ta accurate deferibius. Ac ne de 
iis aliq fignificetur: qua uulgono habetur feraciflima: plurimi naqj 
biturica:multi punica: qda bafilica: nonulli arelatam laudibo efferunt. Hac ge 
nera n5 fraudamus tePionio nro. Sut enf largiflimi umi: fed propoliiimus do/ 
cere uineas eiufmodi conferere:qua ne minus uberes frudius pradidlis genenba 
afferant ;& fint preciofi faporis uel aminei uel certe no procul ab eo guPu. Cui 
noPra fententia fcio pene oium diuerfam ee opinione:qua deamieis 
fueterato longo iam tempore conualuit tanq natali &c ingenita Penlitate labo/ 
ranribus.Quo magis nobis ex alto repetita compluribus exeplis firmanda ratio 
eP.Qua defidia nec minus (prudentia damnata:& uel ignorantia te/ 
nebris occacata luce ueritatis caruit.Quare no intempePiuum e nos ad ea pre 
uertriqua uidentur hunc publicum errorem corrigere pofle. 
Qua fpedtanda fit qualitas i eo fblo:qd uineis dePinauens. Cap* vili* 
Nepotu fru/ 
dtu grauida 
Maleolus qr* 
Sintpdoti 
faporis 
Ococcata 
ignoratitie te 
bris luce ueri 
tatis caruit ♦ Gitur fi naturam Publi Siluine uelut acrioribs mentis oculis ftu/ 
i eri uelimus par e lege fcecuditatis eand e dixifle uirentiba:atqj hofba 
caterifq? animalibD»Nec fic alus nationiba regionibufue pprias tribuif 
fe/lotes:ut aliis ftotufimilia munera denegaret» Quibufda gentibus numero/ 
fam generandi fobole dedit: ut agyptiis & afris:quiba gemini partus familiares 
ac pene£ folenes fut.Sed 8c italici generis efTe uoluit eximia fcecuditatis albanas 
curiatia familia matres «Germaniam decorauit altiflimoiy hommu 
exercitabo ♦ fed & alias gentes no in totu fraudauit pracipua uiris ♦ Nam 
6c Cicero teflis e romanu fe ciue Neuium Pollione pede longiore q queq logiffi 
mum»Et nuper ipfi uidere potuimus i apparatu pompa circenfiu ludow rndea 
gentis homine proceriore celfiflimo germano»Trafeo ad pecudes» Armentis fub 
lumbo lfignis meuania eft:liguria paruis»Sed 8C meuania bos humilis: 6c ligu/ 
ria nonunq taurus eminetis flatura colpicitur»India perhibetur molibo feraru 
mirabilis:pares tamen in hac terra uaftitate beluas progenerari quis negetrtum 
intra moenia noflra natos afaduertamus elephantes» Ad genera frugum redeo» 
Myfia libyamcg largis aiunt abundare frumentis:nec tamen apulos capanofqj 
agros optimis defici Tegetibus, Tmolon & corycon flore croceo:iudaam Si ara/ 
bia preciofis odonbus llluflre haberi» Sed nec noflra duitate pradidis egere flir 
pibus: qppe cum pluribus locis urbis:ia cafia frondete confpicimus:iam tuream 
plantam mature ampliatam florerifqj hortos myrra Si croco»His tame exeplis 
nimiiy admonemur cura mortaliu obfequetiffima effe Italiam:qua pene totius 
orbis fruges adhibito Audio colonoiy ferre didicerit,Quo mnis addubitemus de 
eo ffudu:qui uelut indigena peculianfqj 6C uernaculus eft huius foli» Non em 
dubium eft marfiri: furrentiniqj: Si alba i: atque cecubi agri uites omnium quas 
terra fuftinet: in nobilitate uiniprindpes effe :faecunditas ab his forfan defide/ 
retur ♦ 
Quomodo amineas feraces fadas» Cap» ix» 
Ed Si hac adiuuari potefl cultoris induflria:nifi ut pauloante rettuli 
f benigniffima reiy oium parens natura quafque getis atque terras ita 
muneribD ppriis ditauit:ut tame cateras non in uniuerfii fimilita do 
tibus fraudaret»Cur ea dubitemus etia in uitibus pdidam lege feruaffe:ut quis 
eaiy genus aliquod praapue faecundu effe uoluent:tanq bituricu aut bafilicu : 
non tamen fic amineu fterile reddiderit:ut ex multis milibj eius ne pauciffima 
quidem uites foecunda: tanq in italids hominibus albana illa forores repiri non 
poflent.Id aute cu fit ueriflimile:tu etia effe nos docuit expimetu: cu Si in 
ardeatino agro:que multis teporibD ante poffedimus:& i carfeolanoateque al/ 
bano generis aminei uitis notas habuerimus numero quidem ppaucap: ita 
fertiles:ut i iugo fingula ternas urnas praberenta pgulis aut fingula denas am 
phoras paquarent. Nec incredibilis debet i amineis hac fecuditas uideri ♦ Nam 
quemadmodu Varro Terentius 6c ante eu»M»Catopoffet affirmare: feptenas 
Altiffimi ho 
mines in ger/ 
mania 
Pollio ped 16 
gior» Armen 
tis fublimibD 
infignifme/ 
uania» 
Elephantefi/ 
tra moenia 
noflra 
Tmcduf flor 
croceo ♦ 
Italia ob Ce/ 
quentiflima» 
Frudtuf mdi 
gena peculia 
rif uernacu / 
lus 
Vitefin per/ 
gulif urnas prifds cultoribus Ungula uineaiy iugera fudiffe: fijfcecuditas amineis defu 
iflet:quas plerucp folas atiqui nouerat:nifi putamus ea qua nuper ac modo pia 
ne logmquis regioiba aocerfita notitia no lira funt tradita :bitunci genens aut ba 
filici meta eos coluilTe:cii uetuftifTimas quafq* uineas adhuc exiftimemus ami/ 
neas,Si qs ergo talis pauloate poffediffeme rettuli: amfeas plunbus uindemiis 
exploratas notet:ut ex his maleolos feraciffimos eligat: poffit pariter generofas 
uineas & uberes efficere,Nihil em dubiu e:qn lpfa natura fobole matn fimilem 
effe uoluerit, Vnde et paftor ille i buccolids ait. 
Sic canibus catulos fimiles:fic matribus hados ♦ 
Vnde certaminu ftudiofi pnidffimaiy quadrigaiy feia diiigeti obferuatoe 
cuftodiut;& fpem uidonaiy cocipiut fobole generofi armeti. 
Nos quoqj pari rone uelut amineaiy femi 
nibus electis larga uindemia fpe capiamus. e:qd teporis tarditas queq de 
terreat. Na qcquid mora efln exploratioe furculi abfumitur. cu faecun/ 
ditas uitis coprobata efl :celerrime infitiombus ad maximu numerum perdu/ 
citur,Eius rei teftimoniu tu pracipue ,P, Silufe phibere nobis potes: cu pulchre 
memineris a me duo iugera ltra tepus biennii ex una pcoque uite: qua 
i ceretano tuopoflidesufitioe fadacofumata.Quena igitur exiflimas uitiu nu 
meiy ltra tatunde teporis fterferi poffe duoiy lugeiy maleolis: cu fint ipfa duo iu 
gera unius uitis progenies .''Quare fi ut dixnlabore & cura uelimus adhibere :fa 
ale pradidta ratione :ta feraces aminei genens uieas cofhtuemus:q bitunci aut 
bafilici tantu rettulit:ut i trafferedis feminibu fimile flatu calidodque: & lpfius 
uitis habitum obferuemus:cu pleruque degenerat furculus:fi aut fitu plaga: ac 
aeris qualitas repugnent,aut etiam fi ex arbore in iugu defertur .Itaque de fr;gi/ 
dis in frigida;de calidis in fimilia:de uineis m uineas tranfferemus,Magis tame 
ex ingido flatu ffirps aminea potefl calidu fu Umere :q ex calido frigidu: quom 
oe u tis genus tu maxime praedidu naturaliter laetatur tepore potius q fngore. 
Sed 6c qualitas foli plurimum iuuat:ut ex macro aut mediocri trafducat in me/ 
lius.Na quod affuetum efl pinguimullo modo made terra; patitunnifi fepius 
flercores. Atque hac de cura eligendi maleoli generatim praapimuf Nunc Illud 
proprie fpeaaliter: ut non folu ex faecundiffima uite :fcd &C uitifparte feraafli/ 
ma femina eligantur. 
Ex qua uitif parte feia eligenda funt, Cap, x, 
Eraaffima at feia funt:no ut uetercfaudoref credideruttextrema pf 
f eiufquod caput uitif appellat.l.ultimu & produdiflimu flagellu.na 
i eo quoqj fallutur agricola. Sed erroril e ca pria fpef:& nuerufuuaij* 
q pleruqj profpicit produdiffio farmeto:qux refnofno decipe debet. Id eni ac/ 
adit no palmiti fi genita fertilitate :fed lod opportuitate:qa reliqs truci ptef hu/ 
mor oif& alimentu:quod a folo miniftratur:trafcum’t:du ad ultimu pueniat. 
Naturale enim fpiritu oe alimentu uiretif: quafi quaedam anima per medulam 
Maleoli ex < 
amineif 
Sobolef ma/ 
tri fimilif 
Perniciffima 
ru quadriga/ 
ru femina. 
Liatur tepo 
re potiu iq tri 
gore. Traf/ 
ducatur in 
meliuf 
Produdiffib 
muflagellu. trua ueluti fiphonem quam chabeten uocat mechanici :trahitur in fumu, Quo 
eu pueneritabicofifhriatqjetiam cofumitur. Vnde et materiae uehemetiflima 
reperiuntur aut in capite uitis :aut in aure uicfo radiabo.Sed 6c ha ftirpes:qua 
duro ritantur; duplici ex ca probata fut:q? a foetu uacant:q?q? ex proxfo terra in 
tegro atq; illibato fucco alutur: & illa femlefac firma:qua tenero prorepunt:& 
quicqd ut fupradixi:ad eas alimenti peruenit indiuiduu efl. Media funt macer 
rima qua tran(currit hinc parte aliqua interceptus :illinc a (e tractus humor «no 
debet igitur uitimu flagellum quali foecundum obferuari: etiam fi plurimum af 
ferat: fiquidem loci ubertate i frudum cogitur.fed id (armentum:quod media 
uite fitum:n5 importuna quide parte defiat:ac numerofo foetu benignitate fua 
offendit. Hic furculus: traflatus rarius degenerat.cum ex deteriore flatu melio/ 
rem fortitur:fiue enim paflinato deponitur: fiue trunco in feritur: largioiibo fatia 
tur alimetis q prius :cum efTet in egeno,Itaq; cuftodiemus:ut a praSidis locis: 
quos humerofos ruflici uocant: femina legamus: tamen qua attulifle frudu an 
tea animaduerterimus. Na fi foetu uacua fint:quis laudabilem partem uitis ni/ 
hilcenfemus ad feracitatem coferr maleolo. Quar uitiofiflimaefl eorum agrico 
laru opinio:qui minimum referre aedunt :quot uuas (armentum habuent: du 
ex uite fertili legatur:&non ex duro trucoenatu:qd papinarium uocant. Hac 
autem opinio :qua orta efl ex infrientia feminum eligendorum: primum paru 
feecundas uineas:defde etiam nimis flenles reddit. Quis enim omnino iam per 
tam logam feriem annorum agricola maleolum legenti pracepit ea qua paulo/ 
ante rettulimus. Jmmo quis non imprudentiflimum quemque: & eum qui 
nihil aliud operis facere uaieat :huic negocio delegat (Itaque ex hac confuetudi 
ne ueniunt lmprudentiffimi ad rem maxime neceflariam:deinde edam in fir/ 
miflimam inutiliflimus quifque ut dixi :qui nullum alium laborem ferre que/ 
at :huic officio applicetur* Is porro etiam fiquam fcientiam eligendi maleoli ha 
bet :eam propter infirmitatem diflimulat:ac fuperponit:& ut numerum quem 
uillicus imperauit expier poffit:nihil curiofe nihil religiofe adminiflrat.Vnum/ 
que efl ei propofitum peragere laboris fui penfum :cum tamen ut friat quod exe 
quatur :hoc folum praceptum a magiflris accipit :ne pampinariam uirgam de 
plantet :catera omnia ut feminibus tnbuat .Nos autem primum rationem fecu 
ti :nunc etiam longi temporis experimentum :non aliud femen eligimus: nec 
frugiferum efle ducimus ;nifi quod in parte genitali frudum attulerit .Nam il/ 
lud quod loco flenli latum robuflumque fine foetu proceflit : fallacem foecun/ 
ditatis imaginem prabet:nec ullam generandi uim pofTidet* Id procul dubio 
uerumefle ratio nos admonet: fi modo ut in corporibus noflris propria funt 
offiria cuiufque membri: fic Sc frugiferarum flirpium partibus propria mu/ 
nia. Videmus hominibus infpiratam uelut aurigam redicemque membro/ 
rum animam :fenfus miedos ad ea difcernenda :qua tadu nanbus auribufque 
Alimentu ui/ 
rentis in fu/ 
mu, 
Siphone me/ 
chanici* 
Humerofi* 
Papinariu ♦ 
Peragere la/ 
bonis fui pen 
fu* 
Aurigare/ 
ctrixcjj me/ 
broru anima & oculis indagantur :pedes ad greffum compofitos: brachia ad cmplexum. 
Ac ne per omnes uices miniflerioru uagetur infolenter oratio: nihil aures agere 
ualet:quod efl oculorum»:nihil oculi:quod efl aurium*Nec generandi quidem 
data efl facultas manibus aut piatis; fed qd holniba ignotu uoluit effe geitor uni 
uerft uetre protexit :ut diurna pdidta ratione rerum seterna:opifex quafi quibuf/ 
dam fecretis corporis in arcano atqj operto facra illa fpiritus elcmeta :cum terreif 
primordiis mifceret.Atqj hanc animantis machina* fpectem effingeret*Hac lege 
pecudes ac uirgulta progenuit * Hac uitiu genera figurauit* Quibus eade lpfa 
mater ac pares primu radices uelut fundameta quadam iecit :ut iis quafi pediba 
infifleret*Trucum deinde fuperpofuit uelut quandam flatura corporis & hitus* 
Mox ramis diffudit qfi brachiis *Tu caules &C papinos elicuit:uelut palmas 
Qua alios frudtu doauit* Aliof frode fola ueftiuit ad protegedos tutadofqj ptufl 
Ex his lgit :ut fupradixius:fi no ipfa mebra genitalia coceptu:atqj foetu grauida 
fed taq tegmla 8c umbraculaeoru quafrudtibauiduafut legerimus: umbra «f* 
no ufdemia laborabimus*Quid ergo eft cur quis no fit e duro papinus:fed e te/ 
nero natus:fi tamen orbus efl:et in qfi flerilis damnatur a nobisr" M6*n* 
difputatio noflra colligebat umcuiqj corpis pti propriu effe attributu officiu: qd 
fcilicet ei conuenit :ut maleolo quoqj qui opportuno loco natus efl: facunditatis 
uis ad fit: etiam fi interi ceffet a ptu*Nec ego abnueri hoc me inflituifle argume/ 
tari* Sed & illud maxle profiteor palmite quis frugifera pte enatu :fi frudtu non 
attulerit: ne ul quidem facuditatis habere* Nec hoc illi lententia repugnat* Na 
8c holnes quofdam no poffe generare quis olum mebroru numero coflate ma/ 
nifeflum eflme fit {credibile:fi genitali loco uirga nata frudtu careat: carituram 
quoqj fatu.Itaqj ut ad cofuetudine agricolarum reuertar:eiufmodi furculos: q 
nihil attulerit:fpadones appellant* Quod non facerent :nifi eos fufpicarentur i 
habiles frugiba.Qua 6c ipfa appellatio roem mihi fubiecit no eligendi maleolos 
quis probabili pte uitis enatos: fi firudtum non tuIiflent*Quaq & hos fciam no 
in totum ftenlitate affedtos*Na confiteor pamplarios quoqj cum eduro proceffe 
rmt: PP6 anm fequentis acquirere facunditatem :&C ideo refece fubmitti ut proge 
nerare poffit * Veyi eiufmodi ptum compimus: non tam ipfius refecis q materni 
effe muneris*Nam quia inharet flirpi fua:qua efl natura ferax: mixtus adhuc 
parentis elementis &C facundis paftus feminibus ac uelut altricis uberibus edu/ 
dtus paulatim frudtum ferre condifat* Atque atra natura quandam pubertate 
immatura atque intempefliua planta direpta trunco uel terra uel etiam flirpi 
recafa* inferitur:quafi puerilis aitasme ad coitum quidem ne dum ad conceptu 
habilis uim generandi uel in totum perdit:uel certe minuit*Quare magnopere 
cenfeo in eligendis feminibus adhibere curam:uti frudhiofa parte uitis palmites 
legamus eos :q futura facuditate ia toto frudtu pmittunt*Nec tu cotenti Gmus 
fingulis eos:q nuerofiffimis fatiba cofpiciuf ♦ An opilione 
Nihil aures a 
gere ualent 
quod eft ocu 
lorum» 
Soadoneffur 
Re fecem fub 
tci 
Numerofifli 
mis fatibus * laudabimus ex ea matre fobolem ppagate: qua? gemios enixa fi'tfQc caprariu fu 
tnittete foetus pecudu;q trigemino ptu comedatur'Videlicet qa femp e pa 
rentu facunditati pdes refpofura & nos fequemur i umbo hac lpfa ronem : tato 
qde magis q> coptu heam naturali qda malignitate defifcere fterdu: quis diligen 
ter pbata femia, Idqj nobis poeta uelut furdis ueritatis idulget dicendo. 
Vidi lecfta diu &C multo lpedlata labore 
Degenerate tamen: ni uis humana quot annis 
Maxima quaque manu legeret ♦ficoia fatis 
In peius ruere; ac retro fublapfa referri* Quod no tatum feiba leguminum fedi 
tota agricolatois roem didtum ee itelligendum eft.Si mo logi tpif obferuatoe co 
pimus:qd certe copimus:cu maleolum :q qttuor uuas tulerit deputatu & i ter/ 
ra depolitu a foecunditate rnrna fic degenerare;ut lterdum fingulismonunq et 
binis uuis nrius afferat Jnqtum at cenfemus defpefturos eos:q bios aut fer fin/ 
gulos fatufi matre tulerit;cu etia feraciflimi traflatoem fape formident.Itaque 
huius rois dem 5 Aratorem magis effe me:q fuentore libenter pfiteorme qs exi/ 
ftimet fraudari maiores noflros laude merita. Na id ipm fenftffe eos no dubiu e 
quis nullo alio fit feripto pditu;exceptis q rettulimus metris uirgilii.Et hic tame 
ut de feiba legumium pcipiatur .Cur.n. aut e duro nata uirga; aut et ex foecudo 
maleolotquem ipfi pbaffent derifa fagitta repudiabat: fi nihil itereffe ducebat: 
ex quo loco feia eligerentur. Num qa uf facunditatif certis qfi membris feffe no 
dubitabat:iccirco papiarium & fagitta uelut futiles ad deponendum prudentif/ 
fimedanauerunt.Quod fi ita efhnihil dubium eft multo magis ab his fprobatu 
effe etia illum palmite:q frugifero loco natus: frudum no attuliffet.Na fi fagit/ 
tam.i. fupiorem ptem maleoli uitupandam cenfebat fieri:cum effet eadem pars 
furculi frugiferi: quanto magis uel ex optfa uitis pte natum flagellum fi efl fleri/ 
le fprobatum ab his r5 lpa declarat:Nifttamen (qd efl abfurdumjerediderunt: 
cum tranflatu 8c abfeiffum a fua ftirpe deftitutumqj materno alimento frugife/ 
ro: qn ipfam matrem neq fuiffe. Atqj hac 5c forfitan plunba dida fint: q exige/ 
bat ro ueritatis :mfus tamen multis q poflulabat praue detorta &C fueterata opi 
nio Qua fpedanda qlitates i eo folo:qd uinea deflfaueris. Ca.xi» 
Vnc ad reliquum ordfem ppofita difputatois redeo, Seq tur hanc eli/ 
n gendi maleoli curam paflfatois officium:fi tamen ante ae qlitate foli 
cofliterit .Nam eam quoqj plurimum & bonitati Sc largitati frugum 
coferre nihildubiume.Acpriufqipfumpfpiciamus :illud antiqflimum cenfe/ 
mus rude potius eligendum ag^:fi fit facultas:q ubi fuerit feges aut arbuflum. 
Nam de uinetifqua logo fituexoleuerut:fteroesaudoresc6ftitit:pefIima effe 
fi referere uelimus: q & f ferius folum plurimis radiabo fit fpeditum:ac uelut ir/ 
retitum t SC adhuc non amiferit uirus & cariem illam uetuflatis: qbo hebetata q 
C aliquibo uenenis hu mu f torpeat. Qua ob caufam filueftris ager pracipue efl: 
eligendus: qui etiam fi frutetis aut arboribus obfeffusefl:facile extricatur: 
Parentum fbe 
cunditati pro 
les refpofura 
Oia fatis i pe 
iUS ruere, 
Sagitta quid 
Surculi frugi 
feri* 
tu 
cx°leuerunt* 
Caries uetu/ fuapte natura quacuqj gignuturmo penitus nec i profudu radices agutjfed per 
fumam terra difpgunt:atqj deducut» qbus ferro recifis atqj extirpatis pap quod 
fupere inferioris ioli raftris licet effodere; 6c in fermentum cogerere atq? copone/ 
re,Si tame rudis terra no fitjproximu e uacuu arboribus aruu » Si nec hoc e:ar/ 
Fufium °liuetu* Melius tame uetus oliuetu quod non fuerit maritu uineis 
deflinat. Vitia e ut dixi coditio reflibilis uinea ♦Nam fi neceffitas facere cogit: 
prius qcqd eft refidua uitis extirpari debet» Deinde totum folum ficco fimo ;aut 
fi id non fit alterius generis qrecentiffimo flercore :atqj ita couerri: & diligentifli 
me refoflas omnes radices i fumu regeri atqj coburuTu rurfus uel flercore uetu 
flo qa non gignit herbas:uel de uepnbus egefla humo paflinatu large cotegi. At 
ubi pura noualia & ab arboribo funt libera:c6fideradu e anteq pafliemus: fur/ 
cularis nec ne fit terra» Id qj facillime exploratur per flirpes qua fua fpote pueni/ 
unt»Neqj»n,ullu e ta uiduu folu uirgultis :ut no aliquos furculos pgeneret taq 
P1^05 filue^res & prunos uel rubos certe,Na hac quis genera fint:folet ta 
me fortia & lata & grauida frudtu cofurgere Jgit fi no retorrida & feabra: fed le 
uia 6C nitida & p>lixa faecundaqj uiderimus:ea itelligimus ee terra furcillarem» 
Sed hoc i totum ad illud qd uineis pracipue e idoneum proprie cofideradum: ut 
prius rettuli:fi facilis e humus & modice refoiuta:qua dicimus pullam uocitarri 
ne quia fola ea :fed qa fit habilis maxfe uinetis,Quis»n,uel mediocris agricola 
nefdat etiam duriffimum tophum uel carbunculum :fimulatqj fi fint cofradi 8C 
i fumo regefli tepeflatibo & gelu:nec minus afliuis putrefcere calonbo ac refolui 
euque pulcherrime radices uitium p aflate refrigerare: fuccumque retinere*qua 
res alendo furculo funt accdmodatiffima* Simili quoque de ca £>bari foluta gla/ 
rea calculofumque 8c mobile lapide:fi tame & pingui gleba pmixta fut:na 
ieiunia maxfe culpantur »Efl aute(ut mea quoque fert opinio) uineis ami/ 
cus et filex:cum fuppofitum e modicum terrenu: qa frigidus & tenax humoris p 
ortum canicula non patiatur fitire radices ♦Higinus qde fecutus Tremelliu pra 
cipue motium ima:<j uerticibo defluente humum recipet: uel etia ualles q flu/ 
minu alluuie 8C fundatoibococreuerft :aptas ee ufeis affeuerat:me no diffetie/ 
teQetofa humus utilifhabetur.uiti:na p fe ipfa creta:q utuntur figulriquaque 
n5nu[[i argJla uocatrinimiciflima e,Nec mfus leiunus fabulo:& qcqd ut ait Iu 
lius Atticufretorridum furculum facit»Id aute folii uligfofum e uel uel 
£ajpum ue[ fiticulofum Sc peraridum ♦ Nigrum tamen 8c rutilum fabulone :q fit 
humida terra pmixtus:pbauerunt antiq. Na carbunculofum fi fiercor 
ajluuas macras ufeafefficere dixerunt »Grauis e rubrica ut ide Atticus ait: & ad 
coprededu radiabo iniq * Sed alit eade uitem cum tenuit :ue& efl i ope difficilior 
9* neclue humente fodere poffis: q» fit glutiofifTima:nec nirniu ficca: qa ultra mo 
dupdura» Qua IuliusGracfus tradiderit de terra uineali» Cap* xii* 
Ed ne nuc per infinitas terreni fpedes euagemur: non intempefliue co 
f memorabimus Iuiii Grarini confcnptam uelut formulam: ad quam 
Reflibilis ui/ 
Retorrida fca 
bra ♦ 
Terra furcu/ 
laris» 
Cretofahu/ 
mus utilis ui 
ti« Argilla 
Solum fiticu 
lofum* 
Carbunculo/ 
fus* 
Rubrica glu/ 
txnofiffima * pofita efl imitatio terra uinealis .Idem enimGracinus ficait: Effe aliquam ter/ 
ramcafidam uel frigidam:humidam uel ficcam: raram uel denfam: Leuem aut 
graue: pingue aut macram» Sed neqj nimium calidu folum pofle tolerare uite: 
quia inurat ;neqj praegelidum quom uelut flupentis &C congelatas radices nimio 
frigore moueri non finat: qua tum demu fe promunt .cu modico tempore euo 
eant humorem terrae iuflo maiorem putrefacere depofita femina* Rurfus nimia 
ficcitatem deflituere plantas naturali alimento:aut in totum necare:aut fcabras 
6C retorridas facere .Perdenfam humu caleftis aquas non forberemec facile per/ 
flari:facillime perrupi & prabere rimas:quibus folad radicefftirpium penetret* 
Eademque uelut conclaufa Sc coartata femina comprimere atq; flr angulare. 
Raram fupra modu uelut per infudibulu tranfmittere imbres: & fole ac uento 
penitus ficcari atque exolefcere.Grauem terram uix ulla: cultura uinabilem: 
uix ulla fuflineri:pinguiffimam6datiflimam luxuria:macram ac tenuem ieiu 
nio laborare.Opus efl inquit inter has tam diuerfas maqualitates magno tem/ 
peramento :quod in corponbus noflris quoq* defideratur:quorum bona uale/ 
tudo calidi <3c frigidi:humidi & aridi:denfi 8c rari :certo &c quafi examinato mo 
do continetur * Nec tamen hoc temperamenti! in terra; qua uineis deflinetur: 
pari momento libratu effe debere ait: fed in alteram partem propenfrus: ut cali/ 
dior terra fit q fngidior:ficcior <J humidior: rarior q denfior: & fiqua funt his fi/ 
milia :ad qua contemplationem fuam dirigat:qui uineas inflituet .Qua cudta 
(ficut ego reorjmagis profunt:cu fuffragatur etiam flatus cadi.Cuius regionem 
quam fpedtare debent unice uetus efl diffenfio: Sarfena maxime probante folis 
ortum:mox deinde meridiem:tu occafu * Tremellio Scrofa pracipuam pofitio 
nem meridiana cenfente: Virgilio deinde induflria occafu fic repudiante. 
Neue tibi ad folem uergant uineta cadentem ♦ 
Democrito <3c Magone laudantibus cali plagam feptentri5alem:quia exiflimet 
ei fubiedtas feraciffimas uineas :qua tamen bonitate uim fuperentur* Nobis in 
uniuerfum pracipere optima uifum efl: ut in locis fngidis meridiano uineta fub 
iiciantur:tepidisorientiuertantur:fitamennon infeflabutur auflris eurifque: 
uelut ora maritima in batica *Sin autem regiones pradidtis uentis fuerint obno 
xia: melius aquiloni uel fauonio committentur.Nam feruentibus prouinciis ut 
agypto & numidiarum feptetrioni redtius opponetur: quibus oibus diligeter ex 
ploratis: tu demii paflinatione fufdpiemus* 
Quomodo terra paftietur. Cap* xiii* 
Ius aute ratio cu Italici generis futuris agricolis:tu etia prouincialibuf 
e tradeda e: cum i logiquis ptibus 8C remotis regioibus iflud geus uerte 
di dc fubigendi agri minime ufurpatur : fed aut ferobibus aut fulcis ui/ 
nea pleruque conferuntur .Scrobibus uinea fic ponitur. Quibus autem mos efl 
fcrooibo depoere fere p tres I6gitudis:pq? duos pedes i altitudine cauato folo q/ 
tu latitudo ferrameti patit:maleolos utriqj iuxta latera foffa^conflernunt*& 
Cultura uin/ 
t 
Macra leiu/ 
ni° laborare* 
Tepametum 
pofitio meri/ 
diana* 
Occafum re/ 
pudiat Virg* 
Ropaflinadi aduerfis fcrobium frontibus curuatos erigunt: duabufqjgemmis fiipra terrame/ 
minere paflim repofito humo extera coxquat:qux faciunt in eadem linea inter/ 
miffis totidem pedum fcannis dum peragant ordinem*Tu deinde relido fpatio 
prout cuiqj mos eft uineas colenti: uel aratro:uel bidente: uel fequentes ordinem 
infiftunt,Et fi feris tantum terra uerfetur:minimum eft quinqj pedum interor/ 
dinium:feptem maximujn bubus & aratro minimum fepte pedum: fatis am/ 
pium decem* Ndnulli tamen omne uitem per denos pedes in quincunce difpo/ 
nunt :ut more noualium terra tranfuerfis aduerfifq? fulcif profcindatur, Id ge 
nus uineti non conducit agricolx :nifi ubi Ixtiftimo felo uitis amplo incremento 
furgit* At qui paftinatois impenfam reformidant: fed aliqua tamen parte pallia 
tionem imitari ft udent: paribus alternis fpatiis omiftis fenum pedum latitudinif 
fulcos dirigunt: fodiuntqj Sc exaltant in tres pedes: ac per latera fertarum uitem 
uel maleolum difponunt*Auarius quidam dipondio Sc dodrante altum fulcu: 
latum pedum quinqj fadunt,deinde ter tanto (parium crudum relinquunt* at qj 
ita fequentem fulcum infundunt*quod cum per deffmitum uineis locum fecerit 
in lateribus fulcorum uiuiradices uel decifos qrecentiflimofpalmites nouellos e/ 
rigunt: confiris pluribus inter ordinaria femina maIeolis:quos pofteaq coualu f 
erint crudo folo quod emifliim eft: tranfuerfis ferobibus propagent: atqj ordinet 
uineam paribus interuallis*Sed hx quas rettulimus uinearum fationes :pro na 
tura &C benignitate cuiufque regionis aut ufurpandx:aut repudiandx fut nobis* 
Nunc paftinandi agri propofitum eft rationem tradere. Ac primu ut omnem fi/ 
ue arbuftum fiue filueftrem locum uineis deftinauerimus: omnis frutex atque 
arbor erui Sc fumoueri debetme poftea fefforem moretur :ne ue iam paftinatii 
folum iacentibus molibus imprimatur; Sc exportantium ramos atque trucos in/ 
greftu proculcetur,Neque enim paru refert fufpenfiflimum efle paftinatum: Sc 
fi flen poftit ueftigio quoque inuiolatum: ut mota xqualiter humuf nouelli femi 
nis radicibus quancuque in partem prorepferit molliter cedat:ne incrementa du 
ritia fua reuerberet: fed tenero uelut nutritio finu recipiat: Sc cxleftes admittat i/ 
bres *eofque alendis feminibus difpenfet:ac fuis omnibus partibus ad educanda 
prolem nouam Confpiret*Campeftris locus alte duos pedes Sc femirtem infedien 
dus eft:accliuis regio tris*Preruptior uero collis uel in quattuor pedes uerteduf; 
quia cum a fuperiore pte in inferiore detrahitur humus: uix iuftum paftinario/ 
ni prxbet regeftu * ac nifi multo editiorem ripam q in plano facere, rurfus depref 
fis uallibus minus alte duoba pedibj deponi uinea no placet. Na prxftatnon co 
ferere:q in fumma terra fufpendere,Nifi fi tamen fcaturigo paluftris obuia fit: fi 
cut in agro rauennatejplufq fefquipedem prohibeat infodere,Primu autem p/ 
ditfti operis exordium eft: non ut huius temporis plerique faciunt agricolx pau/ 
latim fulcum exaltare: Sc ita fecundo uel tertio gradu peruenire ad deftinata pa 
flmatioms altitudinem, Sed protinus xqualiter linea pofita re<ftis lateribus per/ 
petuam fertam educere:& poft tergum motam humum componere ♦ atque in 
Interotdiniu 
In quincunce 
Exaltant* 
fufpefifTimu 
paftinatum * 
Regeflum ♦ 
oulcu exalta 
rc* tantum deprimere donec altitudinis menfuram datam ceperit. Tum per omne 
fpatium gradus xqualiter mouenda linea efboptinenduqj ut ea altitudo i imo 
reddatur ; qua: coepta efl in fummo.Opus e aut perito ac uigilante exactore qui 
ripam erigi lubeat: fulcu qj uacuan. ac totum fpatium crudi (oli cu emota lam ter 
ra comitti:ficut pracepi fuperiore libro :cu arandi ratione traderem: necubi fca/ 
na omittantur:8c quod efl durum fumis glebis obtegatur .Sed huic operi exige 
do quafi quandam machinam comenti maiores noitri regulam fabricaueruuin 
cuius latere uirga prominens ad eam altitudinem qua deprimi fulcum oportet: 
contingit fumam npx partem:id genus mefurx ciconiam uocant ruflici.Sed ea 
quoqj fraudem recipit:cum plunmii interefl utru eam pronam an reda ponaf. 
Nos itaqj huic machina quafdam partis adiecimus: qua contendetium lite dif/ 
putationeqj dirimerent. Nam duas regulas eius latitudinis: q palliator fulcu fa 
Cdurus eft in fpeciemgracalitteradecufabimus :atq;ita medi£ parti:qua regu/ 
la cdmittutur;antiquam illam ciconiam infiximus:ut taq fuppofita uafi ad p/ 
pendiculum normata infifleret. Deinde tranfuerfa qua efl in altera uirgula ia/ 
brilem libellam fuppofuimus .Siccompofitu organu cum in fulcu dimiffum e: 
litem domini &C condudoris fine miuria deducit.Nam flella qua diximus gra/ 
ca littera faciem optinere:pariter ima fofTx folum metitur atqj plibrat: quia fiue 
pronum feu refupinu e:pofitoe machina depreheditur.Quippe pdicfta uirgula 
fuppofita libella alterutru oflenditmec pariter patitur exadore operis decipi. 
Sic pmenfum & plibratu in fimilitudine ueruadi femp procedit, tantucg ipatii 
linea promota occupatur:qtu ut fufus fulcus longitudinis ac latitudinis optinet: 
atqjid genus pparandi foli pbatiffimu e. 
Quot modis uitis ponatur:aut i prouiciis:aut i italia. Op»xiiii. 
Equitur opus uinea c5fereda:qua uel uere uel autuno tepefliue depo 
f nitur. Vere melius fi aut pluuius aut frigidus flatus cali e:ut ager pin/ 
guis: aut cape (Iris Sc uligiofa planicies. Rurfus autuno fi ficcaiti calida 
eaeris qualitas:G exilis atq* aridus capus :fi macer praruptufue collis. Verna: q; 
pofitois dies fere quadragfta funt ab idibus februarii ulque in a:qnodium .Rur 
fus autunalis ab idibus odobris in Kaledis decebris .Satois autem duo genera 
maleoli uel uiuiradicis quod utrunque ab agricolis ufurpatur:& in prouiciis ma 
gis maleoli. Neque enim feminariis fludent r nec ufum habent faciedx uiuiradi 
cis. Hanc fationem cultores italix plxrique iure fprobaueruttcum pluribus doti 
bus pilet uiuiradix. Na mfus fterit:cu & calore SC frigus Sc exteras tepeflates p 
pter firmitate facilius fuilfeat. Deide adolcfcit matunus: qcfeueit ut celenuf quo 
que fit tepefliue ededis frudiba:tu etia nihil dubium e fxpius traflatum .pot ta 
men maleolus protinus inuicem uiuiradicis coferi foluta 6c facili terra:exterum 
defx gratis utique uitem defiderat. 
Meliore eflfe pofitione paflinato folo q nouali. Cap. xv* 
f Etitur ergo prius in emundata ioccataque & xquata pafliatoe; macro 
r. 
,conia men 
genus 
a iator*' 
Organum 
j^ja[eo[uf uej 
1 . . ,. . 
ulu 
Viuiradix 
adole!cit cele 
nus* folo quinis pedibo iter ordies omiffis:mediocri fenis .In pigui uero feptenu pedu 
fpatia danda funtrquo largiora uacet interuaila:perqj frequetes prolixasqj mate 
nx diffundantur. H#c i qncuce uinearum metatio expeditiffima rone confid/ 
tur. Quippe linea per totidem pedes quot deftinaueris in terordiniorum fpatiis 
purpura uel quolibet alio cofpicuo colore in luitur. Ea fic denotata p repaffinatu 
intenditur :& luxta purpuram calamus m figitur. Atqj ita pariba fpatiis ordiefdi 
riguntur.Quod deidecu eff fadtum:foffor infequitunfcrobeqj alternis omiffis 
ordinu fpatiis a calamo ad proxium calamu non mfus altu q duos pedes 8C fe/ 
miflem planis loas refodit :accliuiba in dipondiu & dodrantem: prascipitibus et 
in tres pedes.In hanc menfura fcrobiba depreffis uiuiradices ita deponuntur :ut 
a media fcrobe lingula &C in diuerfum ffernatur: & cotrariis frontibus foffaru ad 
calamos erigantur. Satoris autem offidu eff primu qrecentiffima :& fi fieri pof/ 
fit: eodem mometo quo ferere uelit:de femiario tranfferre plantam diligeter exe 
ptam 8c integra.Deinde eam uelut ueteranea uitem tota exputare :& ad unam 
materiam nrmiiumam redigere :nodofqj& cicatrices alieuare. Siquae etiam ra 
dices: quod maxie cauendum eff ne fiat in eximendo deuauerint: eas amputa/ 
re. Sic deinde curuatam deponere:ne uitium radices lplicentur.Id eni ui/ 
tare facile e per imu folum iuxta diuerfa latera foffarum difpofitis pauas lapidi/ 
bus.Qui finguli non excedant quinqj librale ponduf. Hi uidentur(ut Mago pro 
dit)& aquas hyemis & uapores asffatis propulfare radiata. quem fecutus Virgi 
lius tutari femina & muniri fic pradpit: Aut lapidem bibulu:aut fqualletis ifo/ 
de conchas ♦ Et paulopoff Jamqj reperti. 
Qui faxa fup atqj ingentis pondere tecffas 
Vrgerent.hoc effufos munimen ad imbres 
Hoc ubi hiulca liti fidit canis affifer arua. Ideq; poenus aucflor probat uinacea 
pmixta ffercori depofitis fernita i fcrobe mouere:q> illa puocet:&: eliciant nouas 
radiculas. Hoc p hyeme frigente: ut humu fcrobita inferre calore: tempeff ate ac 
per arftatem uirentita alimentum & humorem pbeat.Si uero folu duitatis com 
mittitur uidetur exile:longius accerfitam pinguem humum fcrobita inferre cen 
fet.quod an expediat regiois anona oparuque ro nos docebit. 
Quas mefura paffinadi foli abude fit uineis. Cap. xvi. 
Xigue humidu paffiatum fatoi couenit:melius tamen uel arido q Iu/ 
e tofo feme co mittit. Id qj cum fupra fumma fcrobe coplunta mtemodiif 
producffum ejqcfde cacumie fupeft:duata gemis tatum fupra terram 
relicftis a putatur: &C fgeffa humo fcrobita copletis coarquato. Ddceps paffinato 
maleolus ordiariis uttita iterferedus.Euque fat erit medio fpacio qcf uacat inter 
uitif p imam linea depigere.Sic.n .melius & ipfe coualefcet ;& ordianis femfta 
modice uacuum folum ad cultura pbebitur .In eade deinde linea :i q uiuiradix 
optinet ordiem fuum :p idii ca ex numero ppagare poflit i locum demor/ 
tus uitis :qnque maleoii pagedi funt p fpatium taleis quae poflint a medio iter/ 
In qncuncem 
metatio uiea 
rum. 
Piatam expu 
tare. 
Lapides infb 
diantur. nodio fumi: ut ab utraq* paribo interuallis diflent ♦Tali cofitioni Iulius Atticus 
abunde putat efle maleoru fexdecf Jlla nos tamen plus quattuor milibus confe/ 
rimus»Quf negligetia magna pars deperit :& itent u feminu cetera qua 
uirenurarefcunt: Quead modii & quo tpe uitis ferenda fit, Cap» xvii» 
E pofitoe furculi non minima difputatio fuit inter audores»Quidam 
d totum flagellu ficut erat matri detradum crediderunt fatione couenif» 
Idqj per gemas qnas uel etiam fenas ptiti complures taleolas terra: ma 
dauerut» Quod ego minime probo ;magifq? aflentior his audoribn' q negauerut 
efle idonea frugibo fupiore partem materia :folaque eam qua efl iunda cu uete 
re farmento probauerunt »Cateru omne fagittam repudiauerunt. Sagittam ru 
flici uocat nouiflimam ptem furculi;flue quia logius receffit a matre 6c quafi e/ 
micuit atque profiliuit:feu quia cacumine attenuata pradidti tali fpeciem gerit» 
Hac ergo prudentiflimi agricola negauerunt conferi debere» Nec tamen (enten/ 
tia fua rationem nobis prodiderunt ;uidelicet qua ipfis in re ruflica multii cale/ 
tibus prompta erat ;& ante oculos pene ex pofita» Omnis enim fcecundus pampi 
nus intra quintam aut fextam gemmam frudu exuberat:reliqua parte quis 16/ 
giflima uel ceflat:uel perexiguos offendit racemos» Quam ob caufam fterilitas 
cacuminis iure ab antiqs incufata efl.Maleolus autem fic ab iifdem pangetur; ut 
nouello farmento pars aliqua uetens hareret,Sed hac pofitionem danabat ufuf» 
Nam quicquid ex uetere materia relidii erat:deprefliim atqj obrutum celeriter 
humore putrefcebat ;proximafque radices teneras & uix dum properantis uitio 
fuo enecarat» Quod cu acciderat; fupior pars feminis retorrefcebat ♦ Mox Iulius 
Atticus :8c Cornelius Celfus atatis noflra celeberrimi audores patrem atq? filiu 
Saferna fecuti;quicqd refidui fuit ex uetere palma p ipfam commifTuram ;qua 
nafcitur materia noua raferunt; atque ita cu fuo capitulo farmetum depreflerut» 
Qua obferuare debet q uitem ponit ♦ Cap ♦ x viii ♦ 
Ed Iulius Atticus pratorto capite & recuruato ne paftinatum effugiat 
f pradidum femen emerfit.Paflinu uocant agricola: ferrametum bifur/ 
cum ;quo femina panguntur» Vndeetiarepaflinaridida funt uinea 
ueteres qua: refodiebantur.Hac enim propria appellatio reflibilis uineti erat» 
Nunc antiquitatis imprudens cofuetudo quicquid emori Coli umeis praparatur: 
repaflinatum uocat»Sed ad propofitum uitiofa efl (ut mea fert opiniojlulii Atti 
ci fatio:qua contortis capitibus maleolum recipit .Eiufque rei uitanda non una 
ro eft »Primum q? nulla flirps anteq deponatur uexata & infrada melius proue 
nit :q qua ltegra 6C inuiolata fine iniuria copofita efl .Deide quicquid recuruu. 
6>C furfum uerfus fpedat ;diuerfum efl»Cum tempefliuum eximitur in modum 
humi repugnat obludanri foflori*Et uelut uncus infixus folo anteq extrahatur 
prarumpitur.Nam fragilis efl ea parte materia :qua torta & recuruata cu repo 
neretur coeperat ukium;propter quod pfrada maiorem partem radicum amit/ 
ut» Sed ut icomoda lfta prateream: certe illud quod efl inimiciffimum diffimu/ 
Taleolas» 
Sagitta quid 
Sterilitas ca/ 
cuminis icu/ 
fata» 
Cornelius 
Celfus aetatis 
noftra» 
Paflinu ferra 
metu bifurcu 
Repaftinan: 
Stirps infra/ 
da* lare nequeo. Nam paulo ante cum de fumma parte farmenti difputarem:qua 
fagittam dixeram uocitari;colligebam fere intra quintam uel fex tam gemmam: 
qua; fint pxix ueteri farmento frutdus medii .Hancergo foecuda ptem cofumit: 
q cotorquet maleolu.Cu 8c ea ps qua duplicatur tres gemas uel quattuor opti/ 
net:& reliqui duo uel tres frucduani oculi penitus in terram deprimantur :mer/ 
fiq? non materias: fed radices creant.Ita euenit. Sed quod in falidta coferendo ui 
tauerimus:id fequamur in eiufmodi maleolo:quem necefle efl facere longiorem 
fi uolumus detortum depagere.Nec dubiu qn gema cacumini proxfa qua fut i 
faecunda in eo relinquantur ex qbopapinis pululat uel Heriles: uel certe mius fe 
races:quosrufliciuocant racemarios.Quid q>plurimu ltereftut maleolus qui 
deponitur ea parte qua ed a matre decifus:coalefcat:& celeriter cicatrtcem du/ 
cat.Nam fi id fadum non eft uelut per fiffulam ita p aptam uitis medullam ni/ 
mius humor trahituradeq? trucu cauat. Vnde formicis alufqj animalibus: qua 
putrefaciunt crura uitium: latebra prabetur. Hoc autem euenit retortis femini/ 
bus.Cum enim per exemptionem ima ptes eorum putrefada funt:apte medui 
la deponuntur. Atq? irrepetibus aquis pradidifqj animalibus celeriter fenefcut. 
Quare pagendi optima eft ro redi maleoli: cuius imu caput cofertum efl bifur/ 
co paflini angufti fauciba ferramenti faale cotinetur :ac deprimitur. Id q; farmen 
tum fic demerfum citius coalefcit .Nam & radices e capite qua recifum e : aque 
mittit:quacumcreueruntcicatriceobducunt:Scalioqnplagaipfadeorfum fpc 
dans non tantum recipit humorem quantu illa:qua reffexa & refupina more u 
fundibuli p medullam tranfmittit qcqd aquaru caleflium fupfluxit. 
Qua logus debet ee maleolus ♦ Caput xyiiii. 
Ongitudoquadebeateemaleoluparucertae :cufiue crebras gemas 
l habet:breuior faciendus e; feu raras longior: attamen nec maior pede 
nec dodrante minor effe debet ♦ Hic ne p fumam terra fitiat affatibus 
ille ne depreffus altius cum adoleuent exeptionem difficilem pbeat.Sed hac pia 
no .Nam in cliuofis ;ubi terra decurrit jpoteff palmipedalis deponi. Vallis & uli 
ginofi capi fitu fenmufetia trigeme:q e paulo minor dodrate:longior utiqj femi 
pede.Ifqj no ab eo trigemis didus e:q oino triu :cu fere circa plagam 
qmatri abfafus e:plenus fit gemaru;fed q> his exceptis qbus eft freques in lpfo 
capite: tres defceps articulos totideqj gemas habet. Sup catera illud quoqj fiue 
maleolu fiue uiuiradice ferete pmoneome femia exarefcatamodicu uetu foleq$ 
uitare:q uterque no incomode arcetur obiedu ueftis:aut cuiuflibet defi tegumi 
nis .Verutame praffat eligere fationi filetis uel certe placidi fpintus diem.Nam 
fol umbraculis faale depellitur. Sed illud etiam quod nodu tradidimus : anteq 
difputationi claufula imponamus dicendum efl.Si plurium generum uites ha/ 
benda fint aque feparata & diffmda fpecialiter :an cofufe <5i mixte cateruatim. 
Prius dideremus de eo:quod primu ppofuimus. * 
Quot genera uitium ponenda fint. Cap. xx. 
Racemarii. 
Pangediopti 
ma ro. 
Cicatrice ob/ 
ducut. 
More lfundi/ 
buli. 
Longitudo 
maleoli. 
Palmipeda / 
lis. 
Trigemis un 
de. Rudentis igitur agricola? eff uitem qua praecipue probauerit:ul!a inter 
p ueniente aitenus nota ffirpe con ferere. Num er u qj qmaximu eius fem/ 
per augere,Sed prouidentis elf:diuerfa quoq? genera deponere ,Necp 
enim unq ficmitis ac temperatus e anus :ut nullo icomodo uexet aliquod uitis 
genus: fiue ficcus e id cotnff atur: feu pluuius:quod ficcitatibus gaudet: feu frigi/ 
dus 8c prumofus:quod non eff patiens uredinis:feu feruens quod faporem non 
fufhnet ♦ Ac ne nunc mille tempeffatu iniurias pfequar:femp efl aliquod quod 
uineas offendat* Igitur fi unum genus feuerimus :cu id acciderit quod ei noxu 
e£f ;tota uindemia priuabimunneqj enim ullum erit fubfidiu.At fi uaria uine/ 
ta fecerimufaiiquid ex iis inuiolatu ent:quod frudu pferat.Nec tame ea ca nos 
debet compellere ad multas uitium uarietates :fed quod ludicauenmus eximiu 
genus:id quanta: multitudinis poffumusefficiamus:quod deideproximu a pri 
mortu quod eff tertias ue.l quarta? tquodqj eatenus uelut letaru quoddam cote/ 
pfimus tetradeo;fatis e eni p quattuor uel fumu quinqj genera uindemia? fortu 
nam openn.De altero quod mox propofuera:nihil dubito:quin per fpecies dige 
rendae uites difponedxqj fint in proprios hortos feminis ac decumanis diffingue 
da?*Nec quod lpfe potueram a meis familiaribus optinere:ut ante me quifquam 
eoru q maxie id probabit:effecerit*Eff em omnium rufhcoa: operum difficilli/ 
mum:quia 8c fumam diligentiam legedis defiderat femibus: & in dilcernendis 
maxie plera q? felicitate &C prudentia opus e.Sed interdumfquod ait diumusau 
dor Piato)rei nos pulchritudo trahit: uel ea confedandi qua? propter mfirmita/ 
tem comortales natura confequi nequeamus*Iffud tamen fi atas luppetat 6c la 
entia: facultafquecum uoluntatecongruat:n5 agerrime perficiamus:quis non 
minimo atatis fpatio pfeuerandu * Sed ut magnus numerus p aliquot anos di/ 
fcernatur *Neque enim oe tps pmittit eius rei ludicium* Nam uites qua propter 
fimilitudinem coions:aut trunci flageiloruue dignofei nequeunt: maturo frudu 
foiufque declarantur: quam tame diligetiam mfi p ipfum patrefamiliae exhiberi 
polle no affirmauenm .Nam credidifle uillicis uel etiam uimton focordis e: cu 
quod longe fit facilius:adhuc ppauciffimis agricolis contigerit :ut nigri uim flir/ 
pe careat:quis color uua poffit uel ab iprudetiffimo deprehedi, 
Vtrii diffindis generibs uitiu horti coferedi fint, Cap* xxi. 
Lia tame unum mihi ratio fuppetit celerrime quod ppofuimus efficie 
i di fi fint ueteranea uinea:ut fepatos cuiufque generis p fingu/ 
los hortos inferamus :fi paucis anis multa nos milia maleoru infitis p/ 
cepturos.atqj ita difereta femina p regiones cofituros:nihil dubito.Eius porro ia 
ciedae rei nos utilitas multis de caufis compellere pot .Et ut a ieuioribus mcipia: 
primu q ad omne ratione uita? non folum agricolationis:fed cuiufque difaplina? 
prudetem deledant impefius ea:qua? propriis generibus diffinguuntur :q qua: 
paffim uelutabiedaScquodam aceruoconfufa funt .Deide quel alieniflimus 
tutticx uitae fi in agrum tempeffiue ueniat :fumma cum uoluptate naturae bem 
Se p e aliqd 
q<3 uites offe 
dat. 
Diuinus au/ 
dor Piato, 
Perpauciffi / 
mis. 
Deledrat im/ 
pefius diftrn/ 
dia. gnitatem miretur:cum flingi biturice frudibus opimis.hic paribus chio refpon/ 
dent .illinc arcela curfus:illinc fpione ualilcene conuertant: cjuibo alma tellus an 
nua uice uelut aterno quodam puerperio Isetam hortibo diflamufto demit ube/ 
ra jnter qUX fauente libero petis palmitibus uel generis alui. Vel flauentis ac/ 
rutili uel purpureo nitore micantis; Vndiqj uerficol oribus pomis grauidus colla/ 
tet autunus. Sed hac quis delectant; utilitas tamen uincit uoluptatem, Nam 
& paterfamilia libentiufad fpedtaculum rei fua qto e It ea luculentior defcendit. 
qUOCj facro numme poeta dicit; 
4uocuqj eus arcum caput egit honeflum: 
Verum quocuqj domini praf entis oculi frequenter acceflere; in ea pte maiorem 
in modu trusus exuberat. Sed omitto illud quod in defcnptis etiam uitibus con 
tingere poteft: illa qua funt maxie fpedanda perfequar ♦ Diuerfa nota ftirpes 
nec pariter deflorefciitmec ad maturitatem fimul pueniunt. Quam ob caufa q 
feparata generibus uineta no habet:patiatur alterii fcomodum neceffe e: ut aut 
frudum pracoquem eleuet:qua res mox acorem facit:aut fi maturitatem fercti 
expedet:amittat uindemiam pracoquem:qua pleriique populationibus uo 
« r i j -j- i i r r 
lucrum pluuiilqj aut uentis lacemta dilabitur. Si uero mteriediombus frudum 
carpere genus uetat :primum negligentia mndemiatons aleam fubeat ♦ Neque 
enim fmgulis totidem antiflites poffit dare:qui obferuet pracipiantqj:ne acerba 
uua demetantur.Deinde etiam quarum uitium maturitas competit cum diuer 
fx {int:melioris guflus ab deteriore corrumpitur. Cofufufque i unum mul 
taru fapor: uetu flatis impatiens fit. Atque ideo neceffitas cogit agricolam mufli 
anona expirncum plurimum pracio accedat: fi ueditio in annum uel in a flatem 
certe differri poffit.Iam illa generum feparatio fummam commoditatem habet: 
q? uimitor cuique facilius fuam putationem reddet :cum fcit cuius nota fit hortus 
quem deputat .Idque in confemineis uineis obferuan difficile efl: quia maior ps 
putationis per id tempus adminiflratur :quo uitis neque folium notabile gerit. 
At multum lnterefl pluris ne an paucioris materias pro natura cuiufque ftirpis 
uimtorfummittat:prolixifue flagellis incitet: angufla putatione uitem coerce/ 
at. Cali quam partem fpedat genus quodque uineti plurimum refert. Neque 
enim omni calido flatu nec rurfus fngido latatur > Sed efl proprietas in furculis 
ut alii meridiano axe conualefcant: quia funt calidiores. Alii fepten trionem de fi 
derent:quia contnffentur aftu.Quidam temperamento latentur orienrifuel oc 
ridentis .Has differentias feruatprofitu&pofitione locorum: qui genera per 
hortos feparat. Illam quoque non exiguam fequitur utilitatem: q & labo/ 
rem umdemia minorem pantur &C fumptum. Nam & qua maturefcere in/ 
cipiunt tempefliue leguntur :& qua nondum maturitatem ceperunt uua: fi/ 
ne difpendio differuntur. Nec pariter uetus atque tempefliuus frudus pra/ 
cipitat uindemiam :cogitque pluris operas quantocumque precio conducere. 
Iam& illud magna dons efl polle guflum cuiufque genens non mixtum: 
Petis palmiti 
buf» 
Venicoloriba 
pomif. 
Luculetior. 
Oculuf domi 
- 
ruc us pre/ 
nmrpbinf 
_ 
Mula anona 
C otriffatur 
affu fui culi. 
Maturefcere 
incipiunt: fed uere codere:ac feparatu repoere fiue e ille bituricus (eu bafilifcus feu fpi 
no fu s. qua genera cu ficdiffufa funt;qa nihil fteruemt diuerfa natura: quod re/ 
pugnet:ppetue tame nobilitatur*Neqj em pofl anos qndecf uel paulo pluris de 
prehendi poffit ignobilitas i guflu:cu fere oe uinu ea qualitate fortitu e:ut uetu 
flate acqrat bonitate» Quare ut dicere inftituimus utiiiffima efl difpofito 
quam fi tamen optinere non poflis: fecunda efl ratio ut diuerfa nota* non alias 
conferas uitis.q qua faporem confimilem frudfumqj maturitatis eiufde prabe/ 
ant.Poffesiam(fi te cura pomorum tangat)ultimis ordinibus in ea fine umeri: 
qua fubiacet feptetriombusme cu mereuennt obumbrent: cacumina ficoa: piro/ 
xurnue 8c maloru depangere.Qua uel inferas interpofito bienii fpatio:uel fi ge/ 
nerofa fint adulta tranfferas. Hac de pofirione uinearum.Superefl pars ariquif/ 
fima:utpracipiamus etiam cultus earum:de quibus fequenri uolumine pluri/ 
bus differemus» 
Vetuflate ui 
num acqnt 
bonitatem 
LVCIIIVNII MODERATI COLVMELLAE REI RVSTICAE LI/ 
BERQuINTVS» 
Contra opinionem Attici & Celfi non effe fatis altos fcrobes bipedaneos ui/ 
neaticis feminibus» Cap* i» 
VM DE vineis CONSERENDIS LIBRVM 
a me fcriptu Publi Sil ume copluribus agricolationis 
fludiofis relegi(Tes:quofdam repertos e fle ais qui cx/ 
tera qde no (ira praecepta laudaffent:unu tame atqj 
alteri reprehedilfet,qppefeminib3 uineatias mmiu 
me profudos cefuifie fieri fcrobes adiedto dodrante 
fuper altitudine bipedanea:qua Celfus Qc Atticus p 
did erunt: fingulafq? uiuiradices fingulis adminiculis 
pani prudeter c5tribui(Te: cu pmiferit ide illi auctores minore fumptu gemis de 
dudlis duocotinua p ordine ueflire pedameta:quse utraqj abigua magis habet 
2E(limatione q uera.Etem(ut quod prius propofui prius refelli) fi cotena bipeda 
danea fcrobe futuri fumus: quid ita cefemus altius pailinare ta huili mefura u i 
te pofitunr4 Dicet aliquis ut fit [ferior tenera fubiacens terra qux no arceat: nec 
durida fiia repellat nouas irrepetis radiculas:Illud quide contingere poted etia 
fi ager bipalio moueatur:& deprimatur fcrobis i rege flo: quod e fermentatum 
plus dipondio femiffe.Nam femp in plano refufos:fed egeila humo hum dior 
eft:q gradus foli crudi. Nec fane pofitio leminum poil altum cubile fubflerm de 
fiderat. Verum abunde efl femipedanea cofitis refolutam uitibus terra fubiace 
re:que ueluthofpitalitatqueetiammaterno finu recipiat incrementa uirenti/ 
um. Exemplum eius rei capiamus in arbu(lo:ubi cum fcrobes defodimus:ad/ 
modum exigui pulueris uiuiradici fubiiamus » Verior igitur caufa eft de/ 
Regeffo Iugata uri 
nete* 
preflius paftinandi:cu fugata urneta melius confurgat atrioribus dimiffa fero/ 
bibus.Na bipedanea: uix etia proufnaalibus agricolis approbari pofiunt: apud 
quos humili flatu uftfs plerunq; fuxta terra coercetur*Cuqj lugo defhnetur alti 
ore fundameto ftabilieda fit; fi modo quado fcandit cxcelfius plus alimeti terrse/ 
qj defiderat. Et ideo i maritadis arboribus nemo minore pedanea ferobe uitibus 
illa prudes fludio prarapua ee comoda huiiis po/ 
fitionis:q &L celeriter adolefcat feia:quaz no fatigatur multo folf preffa podere: 
fiantqj uberiora quas leufter fufpenfa fint* Na utraque lfta Iulii Attia ratio com 
minatur exeplo arbuffiuze pofitioif: qua\ f. multo ualidiore fertilioreque flirpem 
reddit:quod no facerent;fi no laborarent altius demerfa feia.Quicqd repaflina 
ti humus du efl: reces foluta laxataqj uelut fermeto quod a ftumelcit: cu deinde 
no longiflima cepit uetuflate codenfata fubfidinac uelut inatatis radicis uttfum 
fumo (ole deftituit.Hoc aute minus accidit noflra fattoi:qua maiore mefura ui 
tis dimittitur. Na q? t profudo feia frigore laborare dicutur. nos quoque difiite/ 
mur.Sed no efl dipondii & dodrantis altitudo qua lflud efficere pomt:cu pra/ 
ferti quod paulo ante tulimus idepreflior arbuftiua uius fatio tame effugiat pra 
d:d;u incomodum * 
No oportere unius uiuiradicis duos palos ueflire: fed fingula feia fmgulis ad 
miniculis effe co tribuenda. Cap. ii* 
illud quod minori fpenfa duos palos unius feis flagellis cenfent 
a maritari: falfiflimu* Siue eni caput lpfu demortuu efl;duo iduatur 
ffatumina:& mox uiuiradices totide fubflituenda funt:qua? numero 
fuo ratione cultoris onerat. Siue lenit: 6c ut fape uemt uel nigri e generis uel paiy 
fertilismo i uno fed i pluribus pedamentis frudtus claudicat:qq etia genera flir 
pis uite fic in duos palos diuifam prudetiores exiflimant minus fer 
tile fore:qui crate frad:ura fit. Et iccirco ueteres umeas mergis propagare pottus 
q totas flernere. Idem ipfe Atticus pracipit:q? mergi mox facile religentur:ita ut 
quaque uitis fuis radicibus tanq propriis fudametis initatur. Hac aute qua to/ 
to proflrata corpore cu iferius folu quafi cogelauit atque irretiuit crate facit: 6C 
pluribus radicibus inter fe conexis angitur:nec aliter q fi multis palmitiba graua 
ta deficit.Quare per ofa pratuleri duoba potius feminibo depofitis q unico peri/ 
clitarhnec id uelut copendium confed:ari:quod in utraque parte loge maius af 
ferre poflit difpendium.Sed ia prions libri difputatio repetit a nobis jptmftu fe/ 
quentis exordium* 
Nouam confitionem uinea nifi magna & affidua cultura adiuuetur celeri/ 
ter interire. Cap* iii* 
N omni genere impenfaRzfficut ait Gracinusjplenque noua opera for 
i tius aufpicantur:q tuentur perfeda.Nam quidam ab inchoato do/ 
mos extruuntmec peradificatis cultum adhibent. Nonulli flrenue fa 
bricant nauigia:nec confumata pennde inflruunt armamentis mimffrifque* 
Inmaritadis 
arboribus 
Inmaritadis 
arboribus 
Statumina 
Mergis pro / 
pagare * 
Noua opera 
fortius aufpi 
cantur qtue 
tur perfe&a Quofda emacitas in armentis :quofd a exercet in coparandis mancipiis.De tu/ 
endis nulla cura tangit»Multa etia beneficia:qua in amicos contulerunt deuita/ 
te deAruunt» Ac ne lAa Silufe miremur liberos fuos nonulli nuptiis uotifq? quas 
fitos auare nutriutmec difdplinis aut ceteris corporis excolut lArumetis »Quid 
his pleruqj fimili genere peccari etia ab agricolis :q pulcherri 
me pofitas umeas anteq pubefcat uariis ex caufis deAituut» Alii fuptu anuu re 
fugientes :& huc primu reditu certiffimu exi (fima tes [pendere nihihquafi pia/ 
ne fuerit necefle umeas facere quas mox auaricia defererent.Nonulli magna po 
tius q culta uineta poffidere puichru effe dicut»Cognoui ia plurimos q perfua 
fu haberet ;agru bonis ac malis roniba coledu effe, At ego cu oe genus ruris:nifi 
diligenti cura xque exerceatur:frucluofu effe non poffe iudice:tu uel maxime 
umeas/Res eni e tenera infirma iniurix maxfe [paties :qux nimio labor & uber 
tate c5fumitur:fi modu n5 adhibeas facunditate fua , Cu tamen aliquatenus 
fecofirmauit;& uelutiiuuemleroburaccepit:negligentia fu0met» Nouella ue/ 
ro dum adulefcitmifi omnia lufla perceperit :xd ultima redigitur macie: & fic i/ 
tabefcit:ut nullis deinceps lmpenfis recreari poffit,Igitur fumma cura ponenda 
funt quafi fundamenta :& ut membra infantium a primo Aatim die confitionis 
formanda:quod nifi fecerimus omnis impenfa in caffum recidatmec prxtermif/ 
fa cuiufque rei tempeAiuitas reuocari queat»Experto mihi aede Siluine benepo 
pofitam uineam bonique generis & bono cultore nunq no cum magno fenore 
gratiam reddidiffejdeoqj non folum ratione fed exemplo nobis idem Graonus 
declarat eo libro:que de uineis fcripfit:cum refert ex patre fuo fape fe audire foli 
tum Pandium quedam ueterenfe uicinum fuu duas filias & uineis confitu ha/ 
buifle fund um:cuius parte tertia nubeti maiori filix dediffe [ dotem, Ac nihiilo / 
minus aeque magnos frudtus ex duabus partibus eiufde fundi percipere folitu ♦ 
Minore deinde filia nuptu collocafTe in dimidia parte reliqui agri/Nec fic ex pri 
ftino reditu detraxiffe. Q uo quid concit/Melius fcilicet poflea culta effe tertia 
illa fundi :q ante uniuerfa funt» 
ProAerni uitem in fcrobem &C recuruatam ufqj ab imo folo redta calamo ap/ 
plicari oportere, Cap» iiii 
T nos igitur Publi magno animo uineas ponamus:ac maiore Audio 
c colamus» Quarum confitionis lola illa commodiffima ratio e A : qua 
priore tradidfus exordio;ut fadta in paAinato fcrobe uitis a media fe/ 
re parte fulci proAernatun& ad frontem eius ab imo ufque redta materies eriga/ 
tur:calamoqj applicet» Id »n»pcipueobferuandu e»ne fimilis fitalueofcrobs:fed 
ut expffis angulis uelut ad ppendiculu frotes eius dirigatur» Na uitis fupina in 
alueo depofita;poAeaq ablaqueat uulnenbo obnoxia e»Na du exaltare fortius 
orbe ablaqueationis foffor Audet:obliqua uitem plerunque fautiat: 6C nonnuq 
prxcidit» Meminerimus ergo ufque ab imo folo fcrobis redtu adminiculo farme/ 
tum applicare;6c ita in fumum perducere» Tum extera: ut priore libro prx/ 
Emacitas in 
coparandis 
mancipiis 
Vinea res in/ 
firma: fiurise 
lpatiens 
Impenfa in / 
caffu recidat 
Expto mihi 
crede Siluine 
Exeplu habe 
tts duas filias 
& fundum cepimus :& duabus gemis fuperextantibus terram coa?quare, Deinde maleolo i 
ter ordines pofito crebris foffionibus paflinatu perfoluere: atque in puluerem re/ 
digere, Sic eni optimi St uiuiradices 6C reliqua (eia qua: depofuerius coualefcet: 
fi mollis ac tenera humus nullis herbis irrepentiba humore Hirpiba pbuerit: nec 
duricia foli nouellas adhuc plantas uelut arto uinculo copreflerit, 
A confitione oibus menfiba fodiendu 6c curadu ne herba: nafcatur :& uiuiradi 
ces ad una materia redigendos , Cap, v♦ 
Vmerus autem uertendi foli bidentibafut ueru fatear)definiendus no 
n eft:cu quanto crebrior fit:plus prodefle foffione conueniat,Sed cum 
ratio modu poflulat: fatis plerifqj uifu eft ex Kalendis mar 
tii ufq? in odtobr. tricefimo quoqj die nouella uineta confodere: omnefqj herbas 
& praecipue gramina extirpare:quaz mfi manu eliguntur :& in fumum reuciun/ 
tur quantulacucp parte obruta funt:reuiuifcut:&; uitiu femina ita perurunt: ut 
fcabra atque torrida efficiant,Ea porro (iue maleolo feu uiuiradice depofuimus: 
optimum efl ab initio fic formare: ut frequenti pampinatione fuperuacua detra/ 
hantur,Nec patiamur plufq in unam materia uires 6c omne alimentum cofer/ 
re,primo tamen bini pampini fumittuntunut fit alter fubfidiojfi alter forte deci 
derit♦ Cum deinde paulum induruere uirga: tum fingula detrahuntur , Ac ne 
qua: relicta: funt procellis uentorum decutiantur: molli Sc laxo uinculo adfurge 
tis fubfequi conueniet:dum clauiculis fuis quafi quibufdam manibus adminicu 
la comprehendant, 
Papinationemaleolisadhibendam, Cap, vi, 
Oc fi penuria facere prohibet i maleolo:que 6c ipfu pampinare 
h cenfemus, At certe f ordinariis uitibo utique obtinedu efl:ne pluribus 
flagellis emacietunnifi fi propaginib) futuris profpiciemus, Sed ut fin 
gulis materiis feruiat lcremeta eligere debebimus:applicato logiore admi 
niculo p quod prepant in tantu:ut fequetis anni iugu exuperet:& i fructu cur/ 
uari poffint. Ad qua menfuram cu increuerint cacuminarinfringedi fut: ut po/ 
tius craffitudine coualefcant:q fuperuacua logitudine attenuetur.Ide tame far 
mentu qd i materia fubmittimusjab uno ufque i tres pedes & femifle papinabi 
tnus:&oes eius intra id fpatiu nepotes enatos fapius difcerpimus♦ Quicqddef/ 
de fupra germinaueritatadlu relinqui oportebit,Magis em coueniet pximo au 
tuno falce deputari fupiore partem :q seffiuo tepore papinarricu ex eo loco unde 
nepotem ademeris :confefli fundit: quo enato nullu relinquitur/oculus in 
ipfa materia:qui fequente ano cu frud:u germinet ♦ 
Tepefliua efle papinationem:q digito palmites deiiciutur, Cap, vii ♦ 
Mnis autem pampinationis ea efl tempefliuitas:dum adeo teneri pal 
o mites funt:ut leui ta&u digiti decutiantur,Nam fi uehementius fdu 
ruerunt: aut maiore nixu conuellendi funt:aut falce deputadi: quod 
utrunque uitandum efl. Alterum quia lacerat matrem: fi reueilere conens, 
Vertendum 
folum biden/ 
tibus. 
Bini papini 
fumittutur 
Clauiculus 
qfi maniba 
Nepotes' di/ 
fcerpimus. 
Papinationis 
tepefliuitas ♦  qa faudatrquod i uiridi 6c adhuc ftirpe (matura Geri noxiu e.Neq? enim 
eatenus plaga coftitit:qua ueftigiu fecit acies* 
Non oportere per seftate papinos abnodare* Cap* yifi* i 
Ed asftiuis calonba falce uulnus penitus ipreftu :&C lamis fhxrefatnta 
f ut no minima pte de ipfo matris corpore necet* Atqj ideo fi ia cauliba 
duns falce adhiberi necefle e:id pauiu ab ipfa mre recidendu c*8c ue 
lut refeces reliquedi fut:qcaloris excipiat iiuria:eatenus q nafcutur a latere pal 
mites* Vitra em no ferpit uaporis uioletia.In maleolo fimilis ratio e papinadi SC 
i logitudme eligedi materia:fi eo uelimus adminiculo uti:q<J ego raq:e fea .Sed 
fi propofitu e utiq? recidere:ut bino potius utamur cu ad unu papinu ia redege/ 
ns:& ipfe excefferit pedale logitudine decacumfare coueniet:ut i ceruice potius 
c6firmetur:& fit robuftior.Atcp hac feminu prima cultura eft* 
Per autumnum ablaqueandam efle umeam* Cap* ix* 
Eques deinde tps(ut prodit Celfus& Atticus: quos iure maxime no/ 
f flra setas probauit)poft idus odfobris priufq frigora fuadant: uitis ab/ 
laqueanda e* Quod opus adoptas oftedit sftiuas radicuias:eafqj pru 
dens agricola ferro decidit* Na fi paftiis e coualefcereaferiores deficiunt: atque 
euenit ut uinea fuma pte terreni radices agat:qua: & frigore ifeftetur: 6c caleri/ 
bus maiore i modu asftuet:ac uehemeter fitire matre i canicule ortu cogat.Qua 
re qcqd i fefqpede natu e;cu ablaqueaueris recidedu e*Sed huius no eade ratio 
e amputandi:qua traditur i fupiore pte uitis.jsja minime ablaqueanda plaga e 
mimmeqj applicandu ferrametum ipfi matri:cu fi iuxta truncu radice paderis: 
aut ex cicatrice plures nafcetur:aut hyemalis ablaqueatois aqua bruma cogela/ 
tiomba noua uulnera puret:& ad medulla penetrabit :q<3 ne fiat recidere ab ipfo 
codice (latuimus digiti fpacioicoueniet atque ita radiculas pra:cidere:qua fic ad 
emptas no amplius pululant: & a castera noxa truncum defendunt * Hoc ope con 
fumato fi eft hyems in ea regione placida:patens uitis relinquenda eft :fin uiole/ 
tior id facere nos prohibet.ante idus decembris prasdiefti lacufculi coaquadi fut. 
Si uero etiam prsegelida frigora regionis eius fufpecla erunt:aliquid fimi:uel qd 
eft commodius: columbini ftercoris:aut in hunc ufum praparata- ueteris urina 
fenos feftarios anteq uitem obruas: radicibus fuperfundas, Sed ablaqueare om/ 
tubus autumnis oportebit primo quinquennio:dum uitis conualefcat* Vbi uero 
truueus adoleuent:fere triennio intermittedus eft eius operis labor. Nam & mi 
nus ferro crura uitium ladunturmec tam celeriter radicula in ueterato cortice 
enafeentur* 
Quemadmodum ablaqueati uinea putetur* Cap* x* 
Blaqueationem deinde fequitur talis putato: ut ex prascepto ueterum 
a aucftorum uitis ad unam uirgulam reuocetur: eaque recidatur d uaba 
gemmis iuxta terra relidis.Qua putatio non debet fecundum articu 
lum fieri: ne reformidet oculus: fed medio fere internodio ea plaga obliqua 
N6' eatenus 
plaga cofiftit 
qua ueftigiu 
fecit acies* 
Refeces 
Decacumina 
re* 
Vitis abla / 
queanda* 
Lacufculu 
Putatio* falce fit:ne fi'trafuerfa fuerit ricatrix:cxleAe fuperinridente aqua contineat. Sed 
nec ad ea partejqua efl gema;fed ad pofteriore declmatunut iterdu potius de/ 
uexa q in germine delachrymet, Nanque defluens humor exeat oculum: ncc 
patitur crefcere. 
Quod fitoptimu tepus putidi. Cap. ' xi, 
Vtandi aute duo funt tepora. Melius autefut Mago aitjuernu :anteq 
p furculus progerminet: cu humoris pleus facile plaga & leue & aqua/ 
le accipit:nec falci repugnat.Huc at fecuti funt Celfus 5c Atticus.No 
bisneqj angufla putatioecoerceda feiauidenturmifi fiadmodu fualida fut:ne/ 
que utiqj uerno readeda. Sed prfo quid e ano quo fut pofita:frequettbo foflioni 
bus omnibus mefibus du frondet :ac papinationfo adiuuada funt: ut rcbur ac/ 
cipiant. Nec plufq uni materix feruiat: qua ut ed ucauerint:autuno uel uere fi 
magis copetit abradeda:& nepotibus quos papinatioe i fuperiore parte omife/ 
rat: liberanda cenfemus:atque ita i iugu fponenda. Ea eni lenis & reda fine ci/ 
catrice uinea efbqux fe primi anni flagello fupra iugu extulit. Quod tame ap<3 
paucos agricolas & raro cotigit.Ideoqj prxdidi audores pnmicias uitis refeca 
re cefuerunt. Sed nec utique uerno ofba melior putatio e. Na ubi cxlii 
fngidu efl:ea fine dubio eligenda e.Vbi uero aprica loca fut:mollefque hyemes 
optima & maxie naturalis efl autumnalis:quo tepore diuina quada lege 6c xter 
na frudum cu fronde flirpes deponunt; 
Quomodo maleolus refecandus fit, Cap, xii. 
Oc facere:fiue uiuiradice fiue maleolu cofeueris:cenfeo. Na illa uete/ 
h re opinione danauit ufus:no efie ferro fragendos aniculos maleolos: 
cu. reformidet.Quod fruflra Virgilius &L Saferna Stolonefque & Ca 
tones timuerunt: q non folu in eo errabat: q<3 primi ani capillameta feminu ita 
da patiebantur, fed pofl biennium cu uiuiradix readeda erat :omnem fupliae 
amputabant folo tenus iuxta ipfum articulum: ut e duro pulularet,Nos autem 
magifler artium docuit ufus primi ani maleoloiy formare icrementa:nec pati ui 
tem fuperuacuis frodibo luxuriarem filuefcere.Necrurfusin tantum coercere: 
quantum antiqui peipiebattut tota fupficiem aputemus*Na id qde maximum 
cotrarium efl. Primum q> cum a terra dedderis feia:uelut itolerabili afteda uul 
nere pleraqntereunrNonullaetia: qua? ptinariteruixerunt: minus fecundas 
materias afferunt. Siquide e duro qux pululat:ofum cofeflicne papinaria firpif 
fime frudu carent, Media igitur ratio fequenda efl :ut neque folo tenus maieo/ 
lum reridamusmec rurfus in longiore materie prouocemus. Sed annotato fupe 
rions anni pollice iuxta ipfa comiffura ueteris larmeti una uel duas gemas rei in 
quemus:ex quibus germinet, 
Queadmodum pedanda fit uinea:& de canterio* Cap. xiii» 
p Vtatione feqtur ia pedandx uinex cura. hic annus nondd uehe 
mente palum aut ridica defiderat .Notatum efl eni a me plerunque 
Delachry / 
met* 
Verna puta/ 
tio. 
Nepotibus li 
beranda 
In apricis 
autumnalis 
putatio» 
Error Virgilii 
Capilameta 
Magifter ar / 
tium ufus 
Pululant* 
Pedanda ui/ 
nea * teneram uinea melius adminiculo modico q uehementi palo adquiefcere, Itaqj 
aut ueteres(ne nou£ radice agant harudinesjfmgulis uitibo applicabimus binas: 
aut fi regionis coditio pmittit:depoemus hafliiiaiquibo adnedritur fingule traf 
uerfa pertica i una parte ordinis:quod geus iugi cateriu uocat rufticj.Plunmu 
id refert effe quod pauiu infra curuatione uitis prorepes pampinus fl atim appre 
hendat:& in tranfuerla potius fe fundat q in edita: uetofqj facilius fuflmcat fub 
nixus canterio :idcp iugum intra quartu pede coueniet alieuan:du fe uinea cor/ 
roboret in pedationem. 
Quomodo uitis alliganda fit. Cap, xiiii. 
Einde feqtur alligator:cuius officiu e:ut reda uite producat in iugu: 
d qua fiue luxta palu eft pofita: obferuare debebit qui adned.it: ne i alii7 
ganda materia flexu paii(fi forte curuus ejfequendu putet, na ea res 1 
unca uite facit: fiuefut Attico & nonullis aliis agricolis uifum ejinter uite & pa/ 
lu fpatiu relmqtur:quod nec mihi difplicet. Reda harundo adiungenda flirpi 
efl:6c ita per crebra retinacula in iugum perducenda. Vinculi genus qle fit quo 
religantur femina plurimu refert. Nam dum nouella uinea efhqmolifffmo ne 
denda efl:quia fi uiminibus falicis aut ulmi ligauerisrincrefces uitis feipfam p/ 
cidit. Optima e ergo genifta:uel paludibus defedus iuncus:aut ulua.No pelli/ 
e tamen i umbra ficcata faciut i hunc ufum arundinum quoqj folia ♦ 
Maleolis iugu fponedu: &C qalte caterius alieuadus fit. Cap. xv, 
Ed & maleolorum fimilis cura agenda efl:ut ad unam aut duas gem 
f mas deputari autumno uel uere priufq germinent nungentur .Is ut 
dixi canterius proprius a terra q uitibus ordmarrs fubmittendus efl. 
Neque enim editior efle debet pedali altitudfe:ut fit qua* teneri adhuc pampini 
capulis fuis prolixius illigentmec uentis explantentur. Infequitur deinde foffor: 
qui crebris bidentibus aequaliter & minutim foli terga cominuat.Hanc planam 
foflura maxime nos probamus.Nam illa qua in hifpania hibernam appellant: 
cum terra uitibus detrahitur: Sc inmedia fpacia interordiniorum confertur: 
fuperuacua nobis uidetunquia iam preceflit autunalis ablaqueatio:qua nuda/ 
uit fumas ad inferiores perueniet radiculas :& hibernos tranfmittet imbres. 
Numerus aute foflionis aut idem debet efle qui primi anni;aut una utique fre/ 
quenter folum exercendum:dum id incremento fuo uites inumbrent, nec patia/ 
tur herbam fubcrefcere.Papinationis eade debet efle ratio huius atque prioris. 
Adhuc enim compefcenda quafi puencia feminu e :nec plufq in unum flagellu 
efl fubmittenda ♦ Tanto quidem magis <j tenera atas eius non fuflinet 8t fcetu 
& materiis onerari. 
Quemadmodum nouella uinea frequentada e:&propagines facieda fint. 
Cap. xyi. 
Ed cum annicula 6c menfium fex ad uindemiam perduda efl: fubla/ 
to frudu protinus frequetanda efl: & prafidiarii maleoii propagandi 
Caterifqd. 
Pedario 
Alligatoris 
officiu 
Retinacula 
Capulis illi/ 
gent. Expiari 
tene minuti. 
Prxfidiarii 
mileoii. funt: qui in hunc ufum fuerant depofiti ♦ Vel fiue hi quidem funt ex ordinaria 
uiterin alterum palu mergus e attrahedus* Nam plurimu itereft adhuc noua 
cofmone pedame oe ueftiri*Nec mox umea tu fubferricu frudus capiendus e. 
Mergi genus e:ubi fupra terra iuxta fuu adminiculu uitis curuatunatq? ex alto 
fcrobe fumerfus perducitur ad uacatem palum* Tu ex arcu uehemeter citat ma 
terta:qua protinus applicata fuo pedameto ad iugu euocatur ♦ Sequente defde 
ano lfecatur fuperior pars curuatura:ufcp ad medula:ne totas uires matris pro/ 
pagatu flagellu in fe trahat :& ut paulari codifcat fuis radicibus. Ab ima deinde 
paditur pxie palma:qua ex arcu fumiffa e* Et id quod a matre abfaffum recef/ 
fit:cofefti a latere circufoditur: & fcrobiculo fado ad imu folu praciditur * Ado/ 
bruiturq? ut 5c radices deorfu agatmec ex ppinquo negligenter i fuma terra rere 
da progerminet.Tepus at no aliud magis idoneii e huc mergu amputadnq ab 
idibaodob. i idus nouebr*ut hibernis mefiba fuas radices cofirmet.Na fi id uere 
fecerius quo gemare palmites fcipiut :matris alimetis fubito deftituta laguefcit* 
Quo tepore uiuiradix tranffereda fit * Cap * xvn* 
Ade ratio eft f trafferedo maleolo. Na in fecudo autuno fi cali & loci 
e qualitas patituncomodiflime poft idus odobris exeptus cofequetur* 
Sm aute aliqua terra uel aeris repugnat uuria:tepeftiuitas eius i pro/ 
ximu uer differtur. diutius i uineis relinquedus e:ne uires abfumat:& or/ 
dmaria femina infeftet:qua quato celerius liberata funt cofortio uiuiradicu:tan 
to facilius coualefcut.At i feiario licet trima atqj etia quadrima uite refeda: uel 
angufte putata cuftodiretquoniano cofiilitur uindemia* Cu mefem tricefimu 
excedit pofita uinea.i.tertio autuno uehemetioriba ftatuminiba flati ipedienda 
eft ita: no ut libet aut fortuito faciendu Na fiue prope truncu deponitur palus: 
pedali tamen fpacio recidedus eft*ne aut premat:aut radice uulneret*Et ut fof/ 
for tamen ab omni parte femina circufodiat, Ifque palus ponendus eft: ut frigo/ 
rum & aquilonu excipiat uiolentiam: uitemque protegat: fiue medio mterorai f 
nio pangetur: uel deponendus eft * Vel prius paxillo perforato folo altius adigen 
dus efbquo faalius & iugu & frudum fuftineat*Nam quanto propius trucus 
cum ridica ftatuitur:etia leniter defixa ftabilior etquonia conftnngens uite mu 
tua uice fuftinetur & fuflinet*Statu deinde firmiora iuga funt illiganda; 
eaque uel faligneis pticis uel copluriba quafi fafciculis arundinu conedutur :ut 
rigore habeant: nec padantur onere fruduum.Na uinea ia matura finguiis fe/ 
minibus fummitteda funt:mfi fi tamen gracilitas uiris alicuius anguftiore puta 
tionem defiJerabit; cuius unus palmes atque idem erit reliquen 
dus ptica: iugum fortius minufque onerofum eft* 
Quomodo ex harundiniba iugum faciendum* Cap* xyiii 
Rundines pluribus operis iungantuncum & plunba locis neduntur* 
a Ea aque inter fe conuerfis cacuminiba uincieda funt: ut aqualis craf 
fitudo totius lugi fit*Nam fi cacumma in unum competuntrimbecil/ 
Pedamen 
Mergus q* 
Scrobiculo 
Gemere pal/ 
mites* 
Statumimb} 
impedienda* 
Paxilo palus 
adigendus* 
No pandant 
onerfruduu 
Ex harundi/ 
mbaiugum* litas eius partis grauata pondere ia frudlum proflemit:& caniba ferifqj 
reddit obnoxium» At cu iugu m falce plunba arundiniba alterna cacuminu ui/ 
ce ordinatu ed: fere quinquenii prabet ufum, Neq? eni alia ratio putatiois aut 
catera cultura:q qua primi biemi, Na & autunalis ablaqueatio fedulo facien 
da;nec minus uacantiba palis propagines applicada, Hoc em opus nunq in/ 
termittendu ed:quin omniba mdauretur annis» Neqj enim ea qua feruntur a 
nobis [mortalia edepodunt:attamen aternitati eoy. ficc6fulimus:ut demortuif 
femimba alia lubdituamus, Nec ad occidione uniuerfum g?us perduci patimur 
cu pluriu negligentia,Quin etia crebra fbdiones danda:quis una podit 
detrahi cultura prioris ani» Papinationes quoqj fape adhibenda» Neqjemfa 
tis ed iemel aut tota aftate uiti detrahere fronde fuperuacua»Pracipu£ au/ 
te decutienda funt omnia: qua infra trunci caput egerminauerunt ♦ Ite fi oculi 
finguli fub iugo binos papinos emiferunt:quis largos frudtus odendant:detra / 
hendi funt finguli palmites: quo latior qua fupered materia confurgat: 6c reli/ 
3uo melius educet fru<dum»Pod quadragefimu & menfem perfecda uin/ 
emia fic inditueda ed putatio:ut fubmidis pluriba flagellis uitis i flella diuida 
tur * Sed putatoris officiu ed pedali fere fpacio cotra iugu uite copefcere: ut e ca 
pite quicqd teneri ed:per brachia emiflum prouocetur:& per iugu inflexu pra/ 
cipitetur ad ea menfuram:qua terra no podit cotingere, Sed modus pro uiriba 
trunci feruadus ed:ne piures palmites fubmittatunq qu*ba uitis fufficere queat 
Fere aute pradicda atas lato folo trucoque tres materias raro quattuor defide/ 
ratjqua per totide partis ab alligatore diuidi debet»Nihil enim refert iugu i dei/ 
lam decufatiatquededudmifipalmitesadiungatur»Qua tamenforma no om 
nes agricola probaueruntmam multi Gmplici ordine fuere contenti, Veip dabi/ 
lior e uinea & oneri &C frudtui ferendo:qua ex utraque parte iugo de 
uindta pari librameto uelut anchoris quibufda didenditur* Tum etia per plu/ 
ra brachia materias diffundit*& facilius eas explicat uindemia:qua fubnixa: cj 
qua i' fimpiici canterio frequeuba palmitiba dipatur» Poted tame: fi uel parum 
late difpofita uinetaiuel pay. frudtuofa caluque no turbidu nec procello fu habe/ 
at: uno iugo cotentus effe, Na ubi magna uis 8i incurfus ed 
que:ubi frequetiba aquis uitis labefad£atur:ubi pracipitiba ciiuis uelut pendens 
plura prafidia defiderat; ibi quafi quadrato firmanda ed agm ne» Calidis uero 
6c ficcioriba locis in omnem partem iugu porrigendu ed:ut prorepetes undique 
pampini iungantur: &C condenfentur camera more: terram fitientem obumbret» 
Contra & pruinofis &C frigidis regioniba fimplices ordines indituedi:na 6C fic faci 
lius ifolatur humus :& frucdus percoquitur»perflatuque falubriore habet»Foffo/ 
res quoque liberius & aptius iadtant bidetis tmeliufque perfpicitur acudodibus 
frudtus; 6c comodius legitur a uindemiatore. 
Quomodo i hortulos umea diuidenda fint» Cap» xix, 
p)emortuis 
a^a {ubftltUa 
Occidio 
paermlnaue/ 
lugum i flel / 
lamdecuiari» 
. 
|u m Pl 0/ 
onm * „ 
Fampim eo/ 
denlentur ca 
mmo<~°* 
n o at;uc ‘1U 
mus* Ed quomodo uineta placuerit ordinare: ce tense flirpes p fingulos hor/ 
f tos femitis diflfguatur» Velfut cuida placetjm femnugera 01's modus 
dirimatur :qua diflindtio prater illud comodu q? plus Iblis & ueti ui/ 
tiba prabet:tu etia oculos & uefhgia domini res agro fal uber nas facilius adm it/ 
ht certaque aftimatione i exigedis opibo prabet:neqj enf falli poffumus per pa/ 
riafteruallalugenbjdiuifis,Qtnetiaipfahortulo^deferiptioquanto e mionba 
modulis cocifa fatigatione ueluti minuit: & fimul eos qui opa moliutur: & ad fe 
ftinandu fuitat.Na fere ua(litas f flatis laboris afos debilitat» Nonihil etia pro/ 
deft uires & prouetu cuiufq? partis nofle;ut aftimemus:qua magis aut 
minus coleda fit, Videmitorito quoqj ha femita & iugu pedametaque farietiba 
opportuna laxitate pbent: per qua uel frurtus uel ffatumma portent, 
De pofitione iugi:6c quatenus a terra leuandu♦ Cap. xx, 
E, pofitione iugi: quatenus a terra leuadu fit:hoc dixifle habunde e: 
d humilima ee quattuor pedu :celfiflima fepte.Qua tame i nouellis fe 
miniba uitanda e.Neqj enf hac prima coflitutio efle debet, fed 
fcrie ad hanc altitudine uitis perduceda quanto hu / 
midius eft folu & celti humidiorefque ueti: tanto e altius attollendu iugu .Nam 
tlt:jLa ultlum patitur celtius euagari:iructulque lumotus a terra minus putre/ 
fcit. Et hoc uno modo perflatur uentis: qui nebula 8c rore celeriter ad / 
®ccatlt: multuque ad def lorefcend ti & ad bonitate uini cofertit♦ Rurfus exilis ter 
accliuis torrenfque aftu:uel qua uehemetibD procellis obnoxia eft : humi/ 
lius iugu pofeit. At fi cund:a copettit uoto:iuffa e altitudo uinea pedu quinque: 
nec tamen dubium qn tanto melioris faporis prabeant muflti :quato i editiora 
iuga confurgant * Pedatam uinea iugataque feqtur alligatoris cura: cui antiqfli 
mum efle debet ut dixi recfta conferuare (lirpetnec flexum ridica perfeqmec pra 
ujtas ftatuminum ad fimilitudine fui uite cofiguret.Id no folum ad fpecie pluri 
mum refert: fed ad firmitate &C ad ubertate perpetuitatemque, Na re&us trun 
cus fimilem fui medulam gerit:per quam uelut quodam itinere fine flexu: fine 
impedimento facilius terra matris alimenta manat :& i fuma pueniunt. At qua 
curua funt & diftortamo aqualiter alligatur fhibentiba nodis: &f ipo flexu cur 
fum terreni humoris ueluti falebras retardante,Quare cum ad fumum palti re 
(fta uitis extenta eft:capiflro coflrfgiturtne foetu grauata fubfidat curueturque. 
Tu ex eo loco qd proximti iugo lignu e: brachia difponutur i diuerfas parris:pal 
maque fuppofita deorfum uerfusicuruantur uinculo:atque id qd iugo depen/ 
det frudlus impletur, Rurfus curuatura iuxta uinculo materiam exprimit .Qui 
dam eam parte quam nos pracipitamus fupra iugu porrigunt x6C crebris uimini 
bus innexis continent:quos ego minime probandos puto» Nam dependentibus 
palmitibo nec pluuia neq$ pruina grandinefue tatum nocet: quantum religatis 
& quafi tempeflatibj oppofitis. Iidem tamen palmites pnufq mitefeat 
Oculus & ue 
ftigia domini 
faluberrfa 
Horuii 
Staturma 
portantur» 
O o hu 
'xri. n f 
lum tanto al 
I 
dunfiu° um 
um lugum, 
, _ 
Pediaca uiea 
iugataque 
Ridica uarianrito adhuc & acerbis uuis religari debent:quo minus rorito queant putre 
fcere.aut uentis ferifqj deuaftentur Juxta decumanu atqj femitas palmites ftrin 
fecus flectendi funtme pratereutiu incurfu ledatur.Et hac qde ratione tepefti/ 
ua uitis pdudtur ad iugu. Na qua: uel ifirma uel breuis e:ad duas gemas redde 
da eft: quo uehemeriore fudat materia: quo protinus emittet i iugu* 
Nouella uinea quomodo putanda fit* Cap* xxi 
Vinquems uinea: no alia e putatio:qut figuretunqueadmodu infti/ 
q tui dicere fupra: neue fupuagetur. Sed ut caput truci pedali fere fpa/ 
tio fit lfenus iugo:quatermfqj brachiistqua durameta qda uocat:di/ 
uidaturitotide partis. Hacbrachia fat erit iterim fingulis palmitito i frudrum 
fu mitti: donec uinea iufti fint roboris.Cu aliquot anis & qua fi iuuenile aetatem 
ceperut;quot palmites relinqui debeant icertu e.Na lod laetitia plures: exilitas 
pauciores defiderat* Si qde luxuriofa uitis nili frucftu compefdtur :male deflore 
fdt:& I materia frodeque effuditur.In ifirma rurfus cu onerata e: affligit. Itaqj 
pingui terra fingulis brachiis licebit bina iniugere flagella:nec tamen nuerofius 
onerare :q ut una uitis o<fto fer uiat palmitito ;nifi fi admodu nimia ubertas plu 
ris poftulauit.Illa eni pergula magis :q uinea figura optinet:qua fupra huc mo 
dum materiis diftenditur.Nec debemus comitterejut brachia pleniora trunco 
fint* Verum aflidue quom elaterito flagella licuerit fumittere: amputanda 
erunt fuperiora duramenta: ne iugu excedant: fed nouellis palmis uitis renoue/ 
tur:que fi latis excreuenntnugo fuperponatur. Sin aliqua uel fra(fta:uel pa 
rum procera fiieritdocuque idoneum optinebit:unde uitis anno fequenti reuo/ 
cari debeat:in pollicem tondeatunque quidam cuftode:alii refece: nonnulli pfi 
diarium appellant.i*(armentum duarum uel triu.ex quo cum proceffe/ 
re frugifera: materia*:quicquid eft fupra uetufta brachia amputetur: 6C ita ex no 
uello palmite uitis pullefcit* Atque hac ratio bene i ppetuu 
cuftodienda erit ♦ 
Quemadmodu ueterana uinea reftituatur» Cap* xxii* 
I uero aliter formatas acceperius: &C a negligetia fup/ 
f uenerit iugu :confiderandu erit:cuius longitudinis fint duramia:qua 
excedant pradidta mefura.Na fi pedu aut paulo amplius fue> 
rit:poterit adhuc uniuerfa uinea fub iugu mitti:fi tame palus truco eft applici/ 
tus* Si enf a uite (umouetur: & f medio fpacio ordinum ad lineam pangi/ 
tur: trafuerfa deide uitis ad ftatume pducitur: atque ita iugo fubiicitur* At fi du 
rameta eius logius excefferut :ut i quartum aut qntu ftatumen prorepferint :ma 
iore fumptu reftituitur*Mergis naque:q nobis maxime placet:propagata celcrri 
me prouenit.Hoc tamen fi uetus & exefa e fupficies truci* At fi robufta & itegra 
minore opera defiderat. Quippe hiberno tepore ablaqueata fimo fariatur: angu 
fteque deputat :& iter quartum & tertium pede a terra uiridiflima parte corticis 
acuto mucrone feramenti uuineratur*Frequentito deinde fofluris terra permifee 
Iuxtadecu 
manum pal 
mites* 
Duramenta\ 
Luxuriofa ui 
tis♦ 
Cuftos refe 
ces* Prafidia 
rius.Pullelcit 
Duramina ♦ 
Palus trunco 
applicitus * 
Statumen tur: u t fcitari uitif poffi t ab ea maxfe pte:qua- uulnerata e:papinu fundere* Ple/ 
runqj aute germe de cicatrice procedit:quod fiue longius profiluerit in flagellu 
fumitritunfiue breuius i pollice:fiue admodu exiguu i furunculum:is ex quoli 
bet & minimo capillamento fieri potefl * Na ubi unius aut alterius folii pampi 
nus prorepfit e duro:dumodo ad maturitate perueniat: fequente uere fi non ad/ 
notatus:neqj abrafus efbuehemente fundit materia.Qux cu conualuit 6C qua 
fi brachiu fecit dicet tu fuperuagata parte duramenti recidere:& ita reliquam iu 
go fubiicere* Multi fequentes compendiu temporis talis uineas fupra quartum 
pede detrucantmihil reformidantes huiufmodi refecftionejcu fere flir 
pium natura fic fe comodattut iuxta cicatrice nouellis frondiba repullefcat. Sed 
hxc quide ratio minime nobis placet: fiquide uaflior plaga nifi habeat fuperpo/ 
fitam ualentem materia:qua: poffit inolefcere:folis halitu torretur*Mox deinde 
roribus & imbribus putrefcit.Hac tamen cu eft utique uinea reddedatpnus ab 
laqueare: deinde paulu infra terra conuenit amputare:ut fuperiedta humus ui 
foiis arceat: radicibus nouellos prorumpentis caules tranfmittat:qua: poffint 
uel fua maritare ftatumina:ueL fi qua funt uidua in propinquo propagimba ue / 
flire* Hxc aute ita fieri debebunt: fi uinea: altius pofitse nec in fumo labanhs ra 
dices habebunt. Et fi boni generis erunt :nanqj aliter in callum dependet opera; 
cu degeneres etiam renouata pnflinu feruabunt ingenium :atqj fuma parte ter/ 
tx uix adharebunt:&deficient anteq conualefcant.Altera uero uinea fruCtuo/ 
fis potius furculis inferenda erit:altera funditus extirpanda 8c referenda. Si mo/ 
do foli bonitas fuadebit:cuius cu uitio confenuit:nullo modo refhtuendam ce n/ 
femus .Loci porro uitia funt: qua: fere ad internecionem uineta perducunt ma/ 
cies:& fteriiitas terra: falfe uel amara::uiigo:prxceps 8c praruptapolitio nimiu 
opaca:Qc foli auerfa:ualles harenofx:etiam tofus plus iufto ieiunus: fabulomec 
minus terreno carens ac nuda glarea: & fi qua eft proprietas fimilis qua: uite no 
alit* Ceterum fi uacat his 8c horum fimilibus incommodis:poteft ea ratione fi/ 
eri reflibilis uinea:qua priore libro prarcepimus. Illa rurfus mali generis uine 
ta:quae quauis robufla fint:propter flerilitatem fruCtu carent ut diximus:emen 
dentur infitione fadla: de qua fuo loco differemus:cum ad eam difputationem 
peruenerimus * 
Quemadmodum esedem putentur* Cap* xxiu 
Vnc quia parum uidemur de putatione uinearum locuti maxime ne/ 
, n ceffariam partem propofiti operis diligentius perfequemur*Placet er/ 
go fi mitis ac teperata permittit in ea regione:qua colimus:cxli cleme 
tia faCta uindemia fecundum idus oCtobr.aufpicari putatione:cu tame eqnodti 
ales pluuia: pcefferint:&: farmeta iulla maturitate ceperit.na ficritas feriore pu 
tatione facit. Sin aute cadi flatus frigidus Sc pruinofus hyemis uiolentia denun 
ciata idus februar.hac cura differemus. A tq; id licebit facere:fi erit exiguus pof 
feffionis modus* Na ubi ruris uaflitas electionem nobis temporis negat ualen/ 
Puruculusex 
capillamento 
Iuxta cicatri 
cem repulle/ 
{eunt* 
Degeneres 
pnftinum fer 
uant fgemu ♦ 
Tofus ieiu/ 
nus * 
Aufpicari pu 
talionem ♦ tiffimam cjuamqj partem uineti frigoribus macerrimam uere uel autuno: quin 
etiam per bruma meridiano axi oppofitas uitis aquiloni per uer Sc autunum de/ 
putari conueniet* Nec dubium quin fit horum uirgultoru natura talis: ut quan 
to maturius detonfa fint plus materia*:quanto ferius plus fru&us afferant* 
Qua! bonus uinitor f conftituta iam uinea uitare aut fequi debeat* 
Ca* xxiiii. 
Vando igitur uinitor hoc opus obibit: tria praecipue cuftodiat *primu 
q ut qmaxie frudtui confulat,Deinde ut in annum fequentem qlatifli/ 
mas hinc iam materias eligat,Tum etia ut qlogiffima perenitate ftir 
pi acquirat.Nam quicqd ex his omittitur :magnum affert domfo difpendiu* ui 
tis autem cum fit per quattuor diuifa partis :totidem caeli regiones afpicit.Qua: 
declinationes cum contrarias inter fe qualitates habeant:uanam quoqj poftulat 
ordinationem pro coditione fux compofitionis in partibus uitium Jgitur in bra/ 
chia:qua! feptetrionibus obiedea funt :pauciffimas plagas accipere debet:& ma 
gis fi putantur ingredlentibus frigoribus: qbus cicatrices inuruntur Jtaq? una ta 
tumodo materia mgo proxfa:& unus infra eam cuflos erit fummittendus:q ui 
tem mox in anum renouet, At e contrario p meridiem plures palmites fubmitta 
tur :qui laborante matrem femoribus afliuis opacent:nec patiantur ante matu 
ritatem frudtum humo urefcere. Orientis atque occidentis haud fane magna eft 
in putatione differentia:cum folem pari horarum numero fub utroque axe uitis 
accipit*Modus itaque materiarum is erit :quem didabit humi atque ipfius fhr 
pis Ixticia. Hac in uniuerfumrilla per partis cuflodienda funt. Nam ut ab una 
uite quafi a qbufda fundamentis incipia :femper circa crus dolabella demouen/ 
da terra eft.Et fi foboles :quam ruftici fuffraginem uocant :radicibus adharet: 
diligenter explantanda ferroque alleuanda efhut hibernas aquas refpuat.Nam 
prazftat ex uulnere fobolem repullefcentem uellere:q nodofam Sc fcabram plaga 
reliquere * Hoc em modo celeriter cicatrice ducit :illo cauatur atque putrefcit* 
Curuatis deinde quafi pedibus crura ipfa truncique circiifpicienda fut:ne aut pa 
pinarius palmes internatus :aut uerruca fimilis furunculus relinquatur :nifi fi iu 
gum fuper fedda uitis defiderabit inferiore parte reuocari* Si uero trunci pars fe/ 
ita folis afflatu peraruit :aut aquis noxiifque animalibus :quae per medullas ir/ 
repunt: cauata uitis efl:dolabella conueniet expurgare: quicquid emortuum 
eft * Deinde falce radi uiuo tenus: ut a uiridi cortice ducat cicatricem * Neque 
eft difficile :mox alleuatas plagas terra :quam prius amurca madefeceris rien i/ 
re*Nam Sc teredinem formicaque prohibet* Solem etiam & pluuiam arcet eiuf/ 
modi litura: propter celerius coalelat:&frudhimuiridemcon(eruat*Cor/ 
tex quoque aridus fiffufque per fumma trunci dependens corpore tenus delibra 
dus eft:q> Sc melius uitis quaG fordibo liberata coua!efcit:& minus uino facis af/ 
fert Jam uero mufcus :qui more compedis crura uitium deuindta coprimit: fitu 
que Sc uetemo macerat:ferro diffagedus 5c eradedufe* Atq* hac i ima pte uitis* 
Vinitor fru/ 
cftui confulac 
Dolabella* 
Soboles fuf/ 
rago. 
Sobolem re/ 
pullefcete uel 
Iere* 
Dolabella ex 
purgare. 
Radi uiuo te 
nus*. 
Cortex deli / 
brandus* 
Mufcus ueter 
no macerat. Nec minus ea qua in capite feruanda fint:deinceps praecipiuntur. Plagae;quas i 
duro uitis accipit: obliqua! rotudaq* fieri debent,Nam citius coalefcut: Sc qdiu 
cicatrice non obduxerunt:comodius aquam fundunt, Tranfuerfa pluf humoris 
Sc percipiunt Sc continent, Eam culpam maxime uinitor fugito, Sarmeta lata 
uetera male nata contorta deorfum fpecflantia deddito ♦ Nouella SC fructuaria 
fummittito brachia,Tenera SC uiridia feruato. Arida Sc uetera falce amputato, 
Vngues cuftodum annotinos refecato,In quattuor ferme pedes fuper terram ui 
tem elatam totidem brachiis componito: quorum fingula fpe&ant decufati iugi 
partis Tum uel unum flagellum fi macrior uitis erit: uel duo fi plenior brachio 
cuiqj fumittito :eaqj iugo fuperpofita prsedpitato *Sed meminiffe oportebit :ne 
in eadem linea unoqp latere brachii efle duas materiaf plurefue patiamur* Naqj 
ita maxime uitem infeflat :ubi non omnis pars brachii pan uice laborat: atque 
aqua portione fuccum proli fuse difpenfat: fed ab uno latere exugitur,Quo fit ut 
ea uena cuius omnis humor affumttunuelut icta fulgure arefcat. Videtur etia 
focaneus palmes :qui folet in bifurco medius prorepere:& iccirco eum prodicto 
uocabulo ruftid appellant :q? inter duo brachia qua fe diuidit uitis enatus uelut 
fauces obfidetiatq? utnufqj duramenti trahens alimenta prorepit ,Hunc ergo ta 
q amulum diligenter idem amputent :& annectant priufq corroboretur ♦ Si ta/ 
men ita pramaluit :ut alterutrum brachium affixerit:id quod lbecillius efl tollit 
Sc ipfe focaneus fummitur,Redfo enim brachio aqualiter utriqj parti uires ma/ 
ter fuminiftrat Jgitur caput uitis pede lfra iugu c6fh'tuito:unde fe pandant qt/ 
tuor ut dixi brachia a quibus quotannis uitis renouetur amputatis ueteribus Sc 
fumiffis nouis palmis:quarum delectus fdte fadendus ,Nam ubi magna ma/ 
teriarum facultafefl: putator cuftodire debet:ne aut proximas duro id et ab trii 
co SC capite uitis relinquat :aut rurfus extremas*Nam illa? minimum uindemia 
coferuntiquom exiguum fructum prabent ,Simile fcilicet pampinariis ha: uite 
exhariunt :quia nimio foetu onerant:& ufq; in alterum ac tertium palum:quod 
uitiofum effe diximus:extendunt, Quare medio in brachio comodiffime pal/ 
ma fu mittentur: qua nec fpe uindemia deflituant :nec emadet ftirpem fuam. 
Nonulli fructus auidius elidunt extrema Sc media flagella fu mittendo:nec mi/ 
nus proximum duro farmetu in cuftodem refecando:quod fadendu nifi permit 
tentibus foli Sc trunci uiriba minimecenfeo ,Na ita fe induunt uuis:ut neq? an/ 
te maturitatem facere:fi begnitas terra atq? ipfius trund latida non adfft :fubfi/ 
diarius ideqj cuftos in pollice refecari no debet:cum palma ex qbs proximi ffu/ 
ctus fperantur:idoneo loco (ita fint.Na ubi ligaueris eas Sc i terra (pectatis de/ 
flexeris: lfra uinculum materias exprimis, At fi longius q ritus permit 
tittSc a capite uitis emicuerit: SC brachiis! aliena copluufa perrepferint: 
cuftodem ualidu Sc qua maxime iuxta truncus uel triu relique/ 
mus,ex quo qfi pollice pxfo ano dtata materia formet f brachiu , Sic redfa uitis 
ac reuocata i iugu cotineat, Sed i fujnittedo cuflode hac maxfe funt obferuada. 
Annotinos re 
fecatc, 
Exugitur, 
Focaneus pal 
mes. 
Palma fumit 
tentur. 
Subfidiarius Primum ne refupia cxIu: fed prona porius plaga terram fpeftet. Sic enim & ge/ 
licidus ipfa fe protegit: & ab fole obubratur.Deinde ne fagittx: fed nec ungula fi 
milis fiat refedio «Nam illa celerius St latius emoritur;hac tardius & anguftius 
reformidat .Quodqj etiam ufurpari uitiofiflimeanimaduerto: maxfe uitandu 
cft.Nam dum feruiut decori:quo fit breuior cullos & fimilis pollici riuxta arti/ 
culum farmentu recidunt Jd aute plurimii officit :cu fecudu plagam pofita ge/ 
ma pruinis & frigore: tu deinde xft u laborat .Optimu e ergo medio fere interno 
dio fubfidiariu tondere palmitem: deuexamqj refedione facere poft gemmam: 
ne ut ante diximus:fuperlachrymet:8c gemantem cacet oculum.Si refecis facul 
tas n5 erit:circufpiciendus eft furunculus :qui quis anguftiflime prxcifus f mo 
dum ueruca proxfo uere materiam exigat:qua uel in focaneum uel in frudtua/ 
rium remittamus:fineqjisrepenatunfaucianda ferro e:atqjexulcerada uitis i 
ea pte:qua papinu ftudemus eligere Jam ueroipfos palmites quos uindemiap 
paramus ;clauiculis ac nepotibus liberandos magnopere cenfeo. Sed in his reci/ 
dendis alia coditio eft: atqj alia in his qua procedu t e truco: nam quicqd eft qcf 
e duro progemet: uehementius applicata falce adnotatur & eraditur:quo celeri 
us obducat cicatnce.Rurfus qcquia e tenero procefTit:ficut nepos partius detun 
detur :cu fere coiudla gerit ab latere gemam:cui confulendum e: ne falce deft rf 
gatur. Preffius enf G anodefapplicito ferro:aut tota tollitur;aut couulneratur:p 
pter quod palmes: que mox in germfatoe citauerit imbecillis ac minus fru&uo/ 
fus erit ♦Tum etiam magis obnoxius uentis fcilicet :qui ffirmus de cicatrice pro/ 
repferit .Ipfius aute materia qua fumittimus logitudini modu diffiale e impo/ 
nere.Pleriqj tame in tantu prouocanttut curuata & pracipitata per iugum ne/ 
queat terra cdtingere.Noffubtiliufdefpictenda illa cefemus:primu uitis habitu. 
Na G robufta e:ampliorefmateriaf fuftmeat.Defde foli quoqj piguitudine:qua 
nifi aded quauis ualidiflima uite celeriter necabimus procerioribus emaciata fla 
gellis*Sed logi palmites n5 mefura ueru gemaru numero exiflimantur. Na ubi 
maiora funt fpatia inter articulos:licet eoufque materia pducererdu pene terra 
cotingat .Nihilomfus enim paucis frondefcet papinis. At ubi fpilfa fternodia fre 
quentefque oculi funt:quauis breue farmetu multis palmitibus uirefcit:& nue/ 
rofo faetu exuberat.Quare modus talis generifneceftarie maxfe e adhibeduhne 
pcerioribus frudtuariis oneret .Et ut cofideret uinitor pxfe ani magna nec ne fu 
erit uindemia.Na poli largos fruftus parcendu ell uitibus SC ideo angufle puta 
du : poft exiguos impadu«Sup extera illud etiacenfemus:ut tenuiflimis&acu 
tiflimifferramentis totu lftud opus eni & hebes 6c mollis 
falx putatorem moratur :eoqj minus operis efficit; Sc plus laboris affert uinito/ 
ri .Nam fiue curuatur acies quod accidit molli: fiue tardius penetrat quod eue/ 
nit in retufo 8C craffo ferramento: maiore ui opus e ♦ Tum etiam plagx afperx 
atqj mxquales uites lacerant.Neque enim uno :fed fxpius repetito idtu res tran 
figitur .Quopleruqj fit:ut quod prxcidi debeat:prafingatur:& fic uitis laniata 
Refupina pia 
ga * 
Subfich'an'uS 
Da[mes 
(~emm^tern 
. . .. 
lsac 
1 us 
rogemme * 
. . 
z.° argos 
us angu 
Pu^a ujm 
“e 
bes fcabrataqj putrefcat humoribamec plager cofanentur.Quare magnopere mone 
dus eft putator :ut prolixet aciem ferrameti:& quantum poflit nouacula fimile 
reddat. Nec ignoret in quaqj re:qua parte falas utendum fit.Nam plurimofper 
hanc mfatiam ua flare umeta copen. Figura falcis* Cap.xxy* 
e St autem fic difpofita uinitoria falcis figura: ut capulo parspxima qua 
recftam gerit aciem:culter ob Gmilitudinem nominetur. Qua flecftitur 
finus quia flexu procurrit* Scalpru quod deinde aduncum e:roftru appellatur. 
Cui fuperpofita femiformis luna fpecies fecuris dicitur.Eiufq; uelut apex pronuf 
iminens mucro appellatur. Haru partium quaque fuis muenbus fugitur :fi mo 
do uinitor gnarus eft.Nam cum in aduerfum prefla manu defecare quid debet: 
cultro utitur. Cu retrahere aute; finu .Cu aileuare: fcalpro. Cii icuruare: roftro. 
Cum idu cadere: fecuri. Cii in angufto aliquid expurgare:mucrone.Maior au 
tem pars operis in uineam ducftim potius :q cafim facienda eft. Nam ea plaga 
quaque fic efficitur amo ueftigio alleuatur. Prius enim putator applicat ferrum 
atque ita qua deftinauit praecidit* Qui cafim uitem petit: fi fru(Iratus e(l(quod 
fape eueitfpluriba idaba ftirpem uulnerat.Tutior igitur & uilior putatio e: qua 
(ut rettulijdudu falcis no idu coficitur. 
De cura adminiculanda iugandaque uinea. Cap. xxyi. 
Aec perafta.Seqtur :ut ante iam diximus: adminiculanda iuganda/ 
h que uinea cura:cui ftabilienda melior eff ridica palo: neque ea quali/ 
bet .Nam eft pracipua cuneis fiffa olea quercus & fuber:ac fiqua funt 
fimilia robora.Tertium optinet locu pedameta res. Idque maxime proditur ex 
iunipero & lauru & cupreffu.Rede etiam faaunt ad eam re filueftres pinus:at/ 
que etiam fambuci probabilis ufus .Tantum in his eorumque fimilia pedameta 
poft putationem retradanda funt:partefque eorum putres dedolanda. Atque 
alia conuertenda:qua proceritatem habet;alia fumoueda:quu cariofa uel mfto 
breuiora funt:eoruque in uicem idonea reponedauacetia ftrueda:declinata cor 
rigeda iugo. Si no erit opus nouo fatore aecetia uincula inferantur.Si reftituen 
da uidebitur anteq uitis palo applicetur:pticis uel arudimbo concdatur. At tu 
demum(ficut in nouella pracepimus)uitem iuxta caput cum ridica :idque facer 
no oportebit omnibus anis eodem locorne uinculu inddat:& trucum ftrangu/ 
let .Brachia deinde fub ftella quadripartitolocabimus :tenerofque palmites iu p 
iugu ligabimus .Nihil repugnantis natura: eft:ut quifquis obfequetur: leniter 
curuabitur:ne deflexus frangatur :neue iam tumentes gema detergeantur At/ 
que ubi dua materia- per unam partem iugi mittentur :in ea pertica media inter 
ueniat :direptaq ue palma per iugoru copluuia decurrant: & uelut merfa cacu 
mimbus i terra defpiciant. Id ut fcite fiat:memferit alligator :ne torqueat far/ 
mentum :fed tantum inflexum deuinciat. Sed ut omnis materia: qua mo/ 
do poteft praripitari: iugo (uperponatur: ut potius innexa pertica: quam 
e uinculo pendeat«Sape enim notaui per imprudentiam rufticof (ubiicere iugo 
Prolixet aae 
ferramenti. 
uinitoria falx 
Scalpru. 
Mucro. 
Duiftim poti 
us q cefim * 
Pedamenta. palmam: & ita colligare ut folo uimine fufpedeat, Qux uinea cu accipit pampini 
& uuaru pondus infringit. 
Qua: bonufumitor i coflituta ia mea uitare aut feq debeat» Cap.xxvii. 
Icdeideordiatametaferiinabimusemudareriarmetifque & calmetif 
f liberare.Qua: ficco tame loco legeda fut:ne lutofa humuffculcata ma 
iorem foffon laborem prabeatiqui protinus adhuc filentibo uineis in/ 
ducedus e.Nam fi palmis incipietibo progemantibufq* foffore imiferis : magna 
partem uindemias decurient. Igitur anteq germinent per diuortiu ueris atqj hye 
mis qaltiflime fodienda uinese funt:quo latius & hilarius pullulent .Aeque ubi 
fe frondibus & uuis eue Aierint teneris caulibus nec dum adultis modufhabeduf 
eft.Idemcp uimtor qui ante ferro nunc manu decutiet:umbrafqj copefcat: ac fu 
peruacuos pampinos deturbet »Nam id plurimum refert:non infcite facere:fiq/ 
dem uel magis pampinationi q putationi confulit .Nam illa quis muitu iuuat: 
fauciat tamen & relecat »Hac clementius fine uulnere medetur:& anni fequen 
tis expeditiorem putationem facit »Tum etiam uitem minus cicatricofam reddit 
quoniam id ex quo uiride & teneru detentu eri:celeriter confenefcit. Super hanc 
materias :qiue fructum habent:meliufcouale(cunt:& umecomodius imolatas p 
coquuntur. Quire prudentis eri & maxime callentis uinitoris exiriimare ac de/ 
fpicere:quibus locis in annum debeat materias fummittere:nec orbos tantu de/ i 
trahere palmites :uerum etiam frugiferos :fupra modum fi numerus eorum p/ 
fuderit .Siqdem euenit ut qdam oculi trigeminis palmis egerminet:quibus bi/ 
nos detrahere oportet: quo comodius fingulofalunos educent.Eri enim fapietis 
ruriici reputaremum maiore frudtu uitis fe induerit:q ut perferre eum poffit» 
Itaqj non folum frondem fuperuacuam nolet decerpere:qd femp faciedu eri: ue 
rum interdii partem aliquam foetus decutere :ut uberi fuo grauatam uitem le/ 
uet .Idqj faciet uariis de caufis papinator induririuf :etiam fi non erit maior fru 
<rius :q ut mature (cete queat .Si autem continuis fuperionbD annis dadyli pro/ 
bent :religatam uitem quiefcere ac refici par erit:fi futune materia confuledum. 
N i cacumia flagelloru definge luxuria: comprimendas caufa uel dura parte uel 
trunci fuos pampinos remouerent:nifi ad renouadam uitem unus atqj alter fer 
uandus eri.Tum e capite quicquid inter brachia uiret;explantare. Atqj eos qui 
p ipfa durameta flenles nequicq matre optant palmites detegere:cuiuflibet uel 
pueri eri officiu* 
Quomodo papinari & quot foriuns uinea excoli debeat. Cap, xxyiii» 
Empus aute pampinationis anteq flore uitis oriedat maxie e legedu: 
t fed dc po riea licet eade repetere.Mediii igitur dieru fpatiu quo aci 
ni formatur nobis aditu negat:quippe floretem frudlu mouer 
non expedit:pubefcetem uero quafi adulefcetem couenit religare:foliifq* omni/ 
bus nudare:tum dc crebris foriiombus implerema fit uberior pulueratoibo. Nec 
inficior plerofque ante me rufticaru magiflros tribus fofiuris cotetos fuiffe» 
Calmetislibe 
rare* 
Per diuortiu 
ueris atque 
hyemis* 
Vux {folate 
percoquntur 
Pampinator 
indurinus ♦ 
Pulueratiom 
bus* Ex quibus Gracinus:qui fic refert: Pote ft uideri fatis efle conftitutam ufnea ter 
fodere*Ceifus quoqj di Atticus confentiunt tres eiTe motus in uite feu potius i o£ 
furculo naturales .Vnum quo germinet .Alterum quo cofloreat. Tertium quo 
maturefcat .Hos ergo motus cenfent fbflionibus concitari.Non enim natura qd 
uult fatis efficit :nifi eam labore cum ftudio muens atqj hac colendar um umeagi 
cura finitur uindemia. 
De inferendis uitibus :&i infitione tuenda*Caput ♦ xxix. 
Edeo nunc ad eam partem difputationis :qua fum profeffus uitium i/ 
r ferendarum tuendaruqj mfitionum pracepta.Tempus inferendi Iuli/ 
us Atticus tradidit ex Kalendis nouebris in Kale.iun.quoad poffe cu/ 
ftodiri furculum fiue gema affirmat. Eoqj debemus intelligere nullam parte an/ 
ni excipi fi fit farmetis alendis facultas.Id porro in alus ffirpium generibo: quas 
firmioris di fuccofioris libri funt: poffe fieri fane conceflerim.In uitibus mmis te 
mere tot menfium rufficis infitionem permiflam diflimulare no e fidei mea:nec 
quid ignorem bruma temporibus aliquando mfitam uitem comprehedere.Sed 
non quid in uno uel altero experimento cafu fiat:uerum quid certa roe pleruq;p 
ueniatjdifcentibus pradpere debeamus.Etenim fi exiguo numero periclitadum 
fit in quo maior cura temeritati medetur:poflum aliquatenus me contueri. Cu 
uero uaffitas operis etiam diligentiflimi agricola curam diftendit:omnem fcru 
pulum fumouere debemus. Eft enim contrarium quod Atticus pracipit. Na 
idem per brumam negat re<fte putari umeam. Qua res quis minus ladat uitem 
merito tamen fieri prohibetur :q? frigoribus omnis furculus rigore torpet:nec p/ 
pter gelicidia corticem mouet: ut cicatrice confanet. Atej; idem Atticus no prohi/ 
bet eodem ipfo tempore quod cu &C totius obtrucatione uins: &C 
cum eiufHem refedhonis fiflura pracipit fieri. Verior itaqj ro eft maerendi tepen 
tibus lam diebus poft hpemetcum 6i gemas 6i cortex naturaliter mouet:nec fri/ 
gus ingruit:quod poffit aut furculum infitum:aut fiflura plagam inurere. Per/ 
mifent tamen feftinantibus autuno uite inferere:quia non diflimilis eft eius ae/ 
ris qualitas uema.Sed quocuque qftempore deftinauerit infereremon alia fd/ 
at efle curam furculis explorandis :qua qua tradita eft priore libro:cu de maleo 
liseligendifpracepimus :quos ubi gcnerofof& faccudos Si qmaturiflimos uin 
detraxerit:diem quoqj tepidum filenteqj a uentis eligat .Tu confideret furculu 
teretem fblidiqj corporis: nec rugofa medulla crebns etiam gemis di breuibus i 
tcrnodiis.Nam plunmum intereft no efle logum farmetu quod i feratur: &, rur/ 
fus pluris oculos quibj egerminet fefle. Itaqj fi funt loga lternodia necefle erit ad 
unam uel fummu duas gemmas recidere furculum :ut tempeftates uentos di i 
bres immobilis pati poflit.Inferitur aut uitis uel recifa uel integra perforata te/ 
rebra. Sed illa frequentior 6i pene omnibj agricolis cognita inhtio. Hac rarior 6C 
paucis ufurpata.De ea igitur prius difleram :qua magis in confuetudme e.Re/ 
cidit uitis plerucj fupra terram :nonuq tamen di infra :quo loco maxime folida 
Tempuf infe 
rendi. 
Succofiorifli 
bri. 
Per brumam 
tio putandu. 
Surculi qma 
tunflimi. eftatq? enodis*Cum fupraterram mfita eft: furculus obruiturcacumine tenus* 
Atcu editiora terra eft ;ipfum diligenter fubadoluto linito ;& fuperpofito mu/ 
fco ligato :quod & calores &C pluuias arceat*Temperatur ita furculus: ut cala/ 
monon abfimilisiutcoagmentetfifTuramifubqua nodus in uitedefideratunq 
quafi alliget eam fiffuram :nec rimam patiatur ultra procedere .Is nodus etiam 
fi quattuor digitis a refedaonibus fuerit ulligan tamen eum priufq uitis findat: 
conueniet: ne cum fcalpro factum fuerit iter furculo:plus iufto plaga hiet. Cala/ 
mus autem non amplius tribus digitis debet alleuari. Atqj is ab ea parte qua ra 
ditur:ut fit leuis;eaq?rafura ita deducitur:ut medullam contingat uno latere: 
atq? altero paulo ultra corticem de ftringatur: figuretur qj in fpeciem cunei: fic ut 
ab una parte furculus artus;latere altero fit tenuior:atqj altero plenior * Perque 
tenuiorem partem infertus eo latere artetur;quo eft plenior:& utrinqj contingat 
fiffuram :nec nifi cortex cortici fic applicatur:ut nullo loco tranfluceat :ne quid 
patiatur coale fcere. Vinculi genus ad infitionem non unum eft * Alii uimimbus 
obftringunt, Nonulli circudat libro fiffuram.Plurimi ligant iuco :quod eft aptif 
fimum.Nam uimen cu inaruit penetrat & infecatcorticem;propterquod mol/ 
liora uincula magis probamus;qua cucircuueneretrucum:adadis arundineis 
cuneolis artantur. Sed antiquiffimum e:& ante hac ablaqueari uitem; radicef/ 
que fummas uel foboles ampurari:&: poft hac adobrui trucum .Ifqj cu copre/ 
hendit:aliam rurfus exigit curam.Nam fapius pampinadu eft cu germinat; fre 
quentiufqj detrahenda funt fobolesjqua lateribus radicibufque prorepunt. Tu 
qcf ex infito profudit fubligandum;ne uento furculus labefadetur;aut expiante 
tur tener pampinus;qui cum excreuit nepotibus orbandus eft :nu fi propter pe 
nuriam 8c caluitiu loci fumitur in propagines. Autunus deinde falcem maturis 
palmitibus admouet.Sed putationis cuftodit ea ro:ut ubi nulla defideratur p/ 
pago: unus furculus euocetur in iugu. Alter ita recidatur; ut adaquetur plaga 
trunco :fic tamen ne qd radatur.Nam e duro pampinandu non aliter efhq i no 
uella uiuiradice.Putandu uero fic ufque in quartu annu pdus imperetur; dum 
plaga truci ducat cicatricem. Atqj hac per fiftiiram infitaru eft ordinatio ;illa fit 
per terebrationem.Primu ex uicino fru&uofiffimam confiderare uitem :ex qua 
uelut traducem mharentem matri palmitem attrahas :& per foramen tranfmit 
tas. Hac enim tutior Sc certior eft infitio :cu & fi proximo uere non comprehen/ 
dit: fequente certe cu increuit coniungi cogitur: &c mox a mfe reciditur. Atque 
i o o x 
ita fupficies infita uitis ufque ad receptu furculu obtrucatur* Huius traduas fi 
non eft facultas; tu detradtu uiti qrecentiffimum eligitur farmentu; & leuiter cir 
cunrafum ut cortex tantu detrahatur: aptatur foramini:atque ita luto circunlini 
tur refecfta uitis ut alieni generis uiti ulceratus furculus feruiat. Quod qdem no 
fit in traduce qa materno fuftinetur uber :du inolefcat. Sed aliud eft ferramen/ 
tum quo priores uitem pforabant; aliud qcF ipfeufu nunc magis aptum compe 
ri ♦ Nam antiq terebra;quam folam ueteres agricola: nouerac; fcobem faciebat; 
p[uffufl0 p[a 
~a klet * 
Rafura 
Cuneolis ad/ 
de / 
danenda* 
* . r 
i rannn<; / 
Terebra fco/ 
bem perurebatqj eam partem:qua perforauerat: deufla porro cum priore conuale/ 
fcebat:nec mfitus furculus comprehendebat* Tum etiam fcobis nunquamfic 
eximebatur:ut non inhsereret foramini :&C proprio interuetu fuo prohibebat cor 
pus furculi corpori uitis applicari *Nos terebram;quam gallica dicimus:ad hac 
jin(itionem comenti longe habiliorem utilioremq? copenmus ♦ Nam fic excauat 
truncum ne foramen inurat .Quippe non fcobem fed ramenta facit:quibus exe 
ptis plaga leuis relinquitur:qua: facilius omni parte fedentem furculu cotingat: 
nulla interuenientelanugine :qua excitabat antiqua terebra .Igitur fecudu uer/ 
num aqumodium perfedam uitium habet lnfitionermlocifq? aridis & ficcis ni/ 
gram uitem inferito:humidis albam .Neqj eri ulla propagandi neceflitas:fi mo> 
do tam mediocris eri craflitudo trunci:ut incrementum infita plagam poflit co/ 
tingere *& nifi tamen uacuus locus demortui capitis uitem repofcit. Qu od cum 
ita efhalter ex duobus furculis mergitur:alter edudus ad iugum i frudu fumi/ 
tur.Neqj inutile ex ea uite quam merferis enafcentis in arcu propaginis pampi/ 
nos educare:quos poffis mox fi ita copetet uel propagare: uel ad frudum relui/ 
quere* DeR6nepedaminu:uiminu:&;defalido. Caput .xxx* 
Vm conriituendis uineis:qua: uidebantur utiliter praxipi porie difle/ 
c ruerimuf:pedaminiiiugoruq;& uimmu pfpiciendoru tradenda ro 
efl.Hsc enim quafi quadam dotes umeis ante pra parantur:quibus fi 
deficit agricolarcaufam faciendi uineta non habet:cu omnia qua: funt necefiaria 
extra fundu querenda fint. Nec emptionis tantum(licut ait Atticusjpreciu one/ 
rat uitis rationem: fed eri etiam comparatio moleriiflima.Couehenda funt eni 
temporeiniquiffimo hiberno:quali &C falices uiminales atqj arundineta uulga/ 
refqj filua: uel confulto confits.Caftancis prius facienda funt: licet uimmalibus 
ut Aticus putat:fingula iugera fufficere pofle quinis & uicenis lugeriba liganda 
uinese:arundinetis fingula iugera:uicenis lugandis caflanea: & lugeru totidem 
palmulis quot arundinetis iugandi falicem:uel riguus ager uel uliginofus optie 
nec incomode id arundineti:nec incomode:tamen alit planus & pinguis :atque 
debet conuerti bipalio .Ita enim praecipiunt ueteres i duos & femiflem paftinare 
falido derimatu folii.Nec refert cuius generis uimen feras :dum fit lentiffimu. 
Putant tamen tria erie genera pracipue grsccse gallica: fabina* falicis:quam pluri 
mi uocantamerina.Graea flauicoloris:6c gallicaobfoletipurpurei & tenuifli/ 
mi uiminis. Amerina falix gracile uirgam & rutila gerit ♦ Atqj hac uel cu cacumi 
nibus uel taleis deponuntur:pertica cacuminu modica plemtudims:qua tamen 
dipondiarii orbiculi crariitudinem no excedant:optime panguntur: eoufqj dum 
ad folidum dimittatur:talea fexquipedales terreno imerfa paululum obruutur* 
Rig uus locus ipatia laxiora defiderat:eaque fenum pedum pqncuncerede fa/ 
ciunt Gccaneus fpiffiora fic ut fit facilis acceffus colentibus :ea qnum pedum in/ 
terordinia efTe abunde eri: ut tamen in ipfa linea confirionis alterna uacuis inter 
miffis bipedaneis (patiis confiflant femina .Satio eri eorum priufq germinent: 
Scobis* 
No fcobe (ed 
ramenta facit 
Pedaminum 
ratio* 
Vimen lentif 
fimum/ 
Amerina fa/ 
lix* 
Siccaneus lo 
cus* dum filent uirga:quas arboriba detrahi ficcas conuenfet.Nam abrofcidas fi reci 
deris comode couemunt »Itaqj pluuii dies in exputanda falice uitantur.Fa/ 
cienda funt primo trienio falid:a crebrius :id efl ut nouella uineta cum inde con/ 
ualuerint tribo fofluns cotenta funt;aliter culta celeriter deficiunt» Nam quis ad 
hibeatur cura plurima: falices intereunt : quaru in loco ex propinquo mergi ppa 
gari debent :curuata&def offa cacumina:quibus reflituatur quicquid interci/ 
dat ♦ Anniculus deinde mergus incidatur a flirpe:ut fuis radicibus taq uitis pro/ 
fit* DeGenifla» Cap» xxxi 
Erarida loca:qus genus id uirgultorum non recipiunt: geniftam po/ 
p flulant :qus plus cu fit fatis firmum:tu etia lentiffimum efl uinculu » 
Seritur autem femine: quod cu efl natu: uel defertur uiuiradix: uel re/ 
licfta cu id tempus excedit:omnibus annis more legetis iuxta terram demeti po/ 
tefl .Qetera uincula qualia funt ex rubo maiorem operam :fed in egeno tamen 
neceflariam exigunt,Perticalis Iere falix eundem agrum quem uimmalis defide 
rat:melior tamen riguo prouenit:atqj ea taleis conferitur:& cum germinauit ad 
unam perticam fummittitur:crebroque fe>ditur:atqj exherbatur:nec minufq ui 
nea papinatur:ut in longitudinem potius dfin latitudinem ramorum euocetur. 
SicT,culta quarto demum ano csditur:naqj uinculis prsparatur . Pote A anicula 
prae di ad femiffem fuper duos pedes :ut e trunco fruticet.Sed in brachia uelut 
humilis uinea difponatur. Si tamen ficcior fuerit ager:bima potius refecabitur* 
De arundinetis» Cap, xxxii» 
Rundo minus alte paflinato: melius tamen bipalio feritur «Ea cum fit 
a uiuaciffima: nec recufet ullum locum pfpenus refoluto q denfo: humi 
do q ficco:uallibus q cliuis;fluminum ripis & limitibus ac uepnba co 
modius q mediis agris deponitur. Seritur bulbus radicis & talea calami:nec mi/ 
nus toto profternitur corpore,Bulbus tripedaneis fteruacatibo fpatiis obrutus an 
no celerius maturam ptici pbet «Tales tota arundo ferius pJid:o tepore eueniu 
Sed fiue reaia in dipodium 6C femiffem talea :fiue tots arundines proflrats de/ 
ponetur :extet cacumfa: uel fi obruta funt tota? putrefeunt» Sed cultus arun 
dmetis primo trienio no alius efl:q csteris.Cum defde cofenuit: repaflinadum 
efl, Ea efl autem fenectus cum uel exaruit fitu & iertia plurium anorum:uel ita 
defatum efl:ut gracilis & cinx fimilis arundo pdeat. Sed illud de ftegro refodi 
debet:hocpotefl iteradi & durari:quod opus ruftici flipationem uocat» Qus 
tame refedio arundineti caca efhqa no apparet f terra qd aut tolledum fit: aut 
relfquedum» Tolerabilius tame arudo caflratur:anteq caditur »quatenus uelut 
ldxes calami demoflrat qd eruedum fit,Tempus repaflinadi & coferedi efbpri 
ufq oculi arundinum egermfent»Csditur defde pofl brumam.Nam ufq; id i te 
pus feremetum capit. At tum cofiatur cum obnguit hiberno frigore »Fodiedum 
quoties <5i ufea ♦ Sed macies eius ciere uel alio ftercorc iuuada e .ppter quod cs 
fum plenque fcedut arundfetum, f ii 
Anniculus 
mercus 
® 
letifTi 
mum ufcuiLl 
perffca[ls fa/ 
Exherbatiar ♦ 
Arudo uiua/ 
ciflima» 
Seritur bul / 
hus radias», i 
Canar fimiis 
arundo», 
Arudo caflra 
tur». De cadaneis 8C ca danetis ♦ Cap* xxxiii. 
A {lanea roboribus proxima efi: & ideo dabiliendis uineis tum in repa 
c dmato nux pofita celeriter emicat: & pod quinquenium cafa more fa/ 
licfti recreatur :atq; i palum formata fere ufqj in alteram cafione pen/ 
nat: & pullam terram & refoluta defiderat: fabulonem humidum uel refratdu 
tophum no refpuit* opaco Sc feptentnonali diuo latatunfpiffum reformidat. Se 
ritur ab nouembri menfe per totam hvemem ficca terra:Sc repadinata in alritu/ 
dinem dipondii & femidis nucem in ordinem femipedalibus.Ordines aut qui/ 
num pedum fpatiis dirimuntur in altitudinem dodrantis,Cadanea depreflls fui 
cis comittitur:qui ubi nucibus funt confiti priufq complanentur breues arundi/ 
nes ab latere cadanearum panguntur:ut per hos fationis {dices cautius fodi: 6C 
runcari poflit ,Simulatqj femina dillauerint :& iam bima tranfferri queuntrin/ 
teruelluntur :ac binipedes*arbufculis uacui relinquuntur: ne defitas plantas ema 
ciet Jpfius autem femen propter uarios cafus deponitur *Na interdu priufq ena 
fcaturtaut ficcitatibus nux inarefcit:aut aquarum abudatia putrefcit,Interdum 
u^terranels animalibus ficuti muribus & talpis {fedatur.propter qua: (ape no/ 
uella cadaneta caluefeunt,Atqj ubi frequentanda funt:melius ex uicino fic com 
f>e it mergi more ptica declinata propagatur :q exempta referitur,Hac em ue/ 
ut {mota fua fede uehementer germinat;atqj ubi radicibus exempta & depofita 
ed jbienio reformidat:propter quod copertum ed comodius nucibus q uiuira/ 
dicibus eiufmodi filuas inditui,Spatia huiufee fationis:qua fupra fcripta funt: 
capita cadanearum recipiunt,M, MLdccc.lxxx, Cuius fumma(ficut ait Atticus) 
ex faa[,; 1Ugera praebebunt datuminum duodena milia ,Etenim talea Appius dir 
pemrecifa quadrifidas pleruq?:acdeinde fecudatalea eiufdem arboris bifidas 
ri dicas fumminidrant. Quod genus fiffilis ad mimculi manet d lutius q teres pa 
[us fultus eiufdem ed pofitionis :qui umea. Supputari debet bima : quinetia 
trima.Nam ibi ferro repetenda ed ueris principio :ut incitetur eius proceritas * 
Poted etiam quercus fimili ratione feri merum bienio tardius q cadanea decidi 
tur .Propter quod ratio podulat tempus potius lucrari ;nifi fi cliuofi glareofique 
montes : atque ea genera terra qua fupra diximus : glandem magis q cada/ 
neam podulabunt ,Hac de uineis itahcis uinearumque indrumentis quantum 
reor non inutiliter & abunde differui: mox agricolarum prouincialiu uineaticos 
nec minus nodratis & gallici arbudi cultus traditurus* 
Nux cadaea 
Cefionem, 
Caftaeta cal/ 
uefcunt 
. _ 
Statuminu 
duodena, NU 
Quadrilida 
limde ridice 
_ . 
1.nea 1 ~ 
cu tus no ra 
tisarbudi. LVCIIIVNII MODERATI COLVMELLAE REI RVSTICAE U/ 
BERSEXTVS* 
Quemadmodum datas formas agrorum metiri debeas > Caput *U 
RIORIBVS LIBRIS QV OS AD TE DE conflime/ 
dis colendifqj uineis Siluine fcripferam: nonulla defuifle 
dixiff i: qua agrefliu operum fiudiofi defiderarent » Neqj 
inficior aliqua me pteriifle quis fqrete fedulojqua noffri 
p faculi cultores quaqj ueteres litteraru monumentis prodi 
derunt,Sed cum fim pfeflus ruBica rei pracepta :nifi fal 
lor:no afleueraueram:qua uaflitas eius fcientia cotine/ 
ret no cudla me didturu :(ed plurima»Nam illud in uni/ 
us hominis prudentiam cadere non poterat .Neqj enf efl 
ulla difciplfa aut ars:qua fingulari confumata fit ingenio»Quapropter ut in ma 
gna filua boni uenatons efl fdaganter feras qplurimas capere:nec cuiq culpa fu 
it no omnis cepifTeata nobis fatis abudeqj e:ta diffufa materia:qua fufcepimus 
maxima parte tradidifle» Quippe cu in ea uelut omifla defiderentur: qua non 
funt propria noflra profeflionis :ut proxime cu de cometiedis agris ratione» M* 
Trebellius nofler requireret a me:uicinu atqj adeo coiudu efle cenfebat demon 
Branti queadmodum agru pa Amaremus:pracipere etia paBinatum queadmo 
dii metiri debeamus» Quod ego no agricola fed me foris officiu efle diceba ;cum 
pr a ferti ne architedli qde qbus necefle e menfuraru nofle ratione: dignentur co 
fumatoru que ipfi difpofuerint modii coprehedere:fed aliud exiflimet 
pfefTioni fua couenire:aliud q iam extrudla metuitur :& lpofito calculo p/ 
fedti operis rone coputant :quo magis uenia tnbueda efle noflra difaplina cen/ 
feo :fi eatenus progreditur: ut dicat qua quidqj ratoe faciendu :non quantum id 
fit quod effecerit» Verum quom familiariter a nobis tu quoq? Siluine pracepta 
mefurarudefideras:obfequaruoluntatitua :cueo:ne dubites id opus geome/ 
traru magis efle q ruflicoru »Defque uenia fiqd i eo fuerit erratu :cuius fcietiam 
mihi no uindico,Sed ad rem redea»Modus ofs area pedali menfura coprehedi/ 
tur»Qui digito^»xyi,pes multiplicatus ipaflus &C adtus & climata & iugera & 
Badia cetunafque mox et in maiora fpatia Paflus pedes habet qnque» 
Adtus minimusfut ait»M» Varrojlatitudinis pedes qttuordogitudis het pedes 
cxx»Clima quoquouerfus pedu efl.lx, Adtus qdratus undique finitur pedibus 
cxx»Hoc duplicatum facit ab eo quod erat iu dium: nome iugeri ufur 
pauit» Sed hunc adtum (puicia betica ruflici agmia uocat»Iteque trigfta pedu 
latitudine :&:cxxv»logitudine porca dicunt. At galli cadetum appellat»In areis 
urbanis fpatiu cetu pedu: fagreBiba aute pedu »cLqcf aratorefcadetu nominat» 
Semiiugeiji quoque arepene uocat »Ergo ut dixi duo a dius efficiunt logi/» 
No cundta 
me didlui^: 
fed plurima, 
Indaganter. 
fcietiam mihi 
no ufdico. 
Pes Paffus 
Adtus 
Clima 
Porca, 
Cadetum. fcudinepedu.ccxl,latitudinepedu *cxx. Qua utvzq; furnaxinfemultiplicatiq/ 
dratoru faciunt pedu milia.xxvm.dccc.Stadiu deinde habet pafllis .cxxv.id eP 
pedes, dcxxv. Qua mefura odties efficit mille pafiiis;fic ueniunt quinq; milia pe 
du .Ceturia nunc dicimus(ut ide Varro numero iugeru mcdu. Oli 
aute ab cetu iugeriba uocabatur ceturia: fed mox duplicata nome retinuit:Sicut 
triba didta primu a ptibus populi tripartito diuifi :qua tame nunc multiplicata 
priPinu nomen poPidet Hac no aliena nec jxul a ratiocinio:quod tradituri fu 
mus :breuiter prafari oportuit.Nuc ueniamus Jugeri ptis no ofs pof 
fumus ued eas qua cadut i aPimatione fadi opis .Na mfores pfeq fupuacuu fu 
it:p> qbus nulla merces dependitur.Igitur ut diximus habet qdratoru pe/ 
dii milia .xxviii.dccc.q pedes efficiunt fcrupula .cclxxxyiri.ut a minima pteid e 
ab dimidio fcrupulo incipia:parf,cclxxxvm.pedes effiodnt.Lid e iugeri dimidiu 
(crupulu. Pars, cclxxxviii. pedes x.quae fcrupulu.Pars.lxxii.pedes:pars.xliiii* 
pedes .cc.hoceP fcrupuladuo.Pedes .ccc.hoce fextula f qua funt fcrupula .ilii* 
Pars. xliui. ped es. dc. hoc eP fialicus: i quo funt fcru pula. yi. Pars. xx iiii. p. M. cc* 
hoc eP femuncia a q fcrupula. xii.pars.xii.p.ii.cccc.hoc e uncia u q funt fcrupu/ 
la.xxnii. Pars .yi. pedes .mi. dccc ♦ hoceP fextans : in quo fcrupula .xlyiri ♦ 
Pars .iiii, yii. cc. hoc eP quadrans:in quo fcrupula.lxxii. Pars.ni.p.yiiii .dc ♦ 
hoc e tnes:i quo fcrupula.xcyi.pars.iii.&.xii.pedes.xii.hoc e qncusa quo fcru/ 
pula.cxx.Pars dimidia p.xiiii.cccc. hoc e femis: i quo fcrupula. cxliiii. Pars di/ 
midia 6£.xii .p.xiii.dccc.hoce feptusa quo fcrupula.cxxxiix.Partes dua tertia: 
p.xxiiii. cc.hoc e pesff quo fcrupula.cxcii. Partes tres quarta? . p.xxi.dc.hoc e 
dodrans: in quo fcrupula. ccttii. Pars dimidia 8i tertia. p. X 111. hoc e dePa f: \ quo 
fcrupula.ccrlii.Partesdua tertia fecuda Bc qrta.p. rxiii .cccc.hoce deuns: f quo 
fcrupula. cclxiiii pedes, xxyii. dccc. hoc e as: i quo fcrupula .cclx vyui .Iu/ 
geri aut modus fi femp qdraret i agedis mefuris i logitudine haberet pedes. ccrU 
i latitudine pedes. c%x ♦ erpeditiffimu ePet ratioanui.Sed cu diucrfe forma agro 
rii ueniut i difputatione:cuiufq? genens fpecies fubiiciemustqbD qfi formulis ute 
mur.Ofs ager aur qdratuf:aut logus: aut cuneatufiaut triquetruftaut rotudus: 
aut et femiarculufuel arcufmonuq et pluriu aguloru forma evhibet, Quadrati 
menfura facillima e.Na cu fit undiqj pedu totide:multiplicatur i fe duo latera: 
& qua fuma & multiplicatoe effera e -ea dicemufee pedu :taq e locuf 
quoquouerfuf.c. pedu ,ducirnufcetiefcetenof:fiut.jc. Dtcemuf igitur eu Ioni ha 
bete pedu qdratoRz:qua efficiut lugeri tnete 6c fextula:pro qua portione ope 
nfeffe&i numeratione facere oportebit* 
C 
C X c 
c 
Stadium 
Ceturia* 
Tribuf unde 
Sicilicuf. 
Expediriffi/ 
mu rocimiu 
A per cunea / 
tu(q 
Multiplicati/ 
tur multipli/ 
catio% T Elogior fuerit q latior:ut exepli caufa iugeri forma pedes habet lori 
a gitudims*ccxl*latitudmis pedu.cxx.ita ut paulo ante dixi* latitudinis 
pedes cu longitudinis pedita fic multiplicabis centies uities duceti qua 
drageni fiunt*xxyiii*dccc Dicemus iuge& agri tot pedes quadratos haber.Simi 
literque ois longitudinis pedes cu pedita latitudinis multiplicabimus *M*ccxl* 
cxx*lxxviii*dccc*Sinatcuneatiisager fuerit:utputal6guspedescetu: latus ex 
una parte pedes uigmti :3c altera pedes dece:duas latitudines computemus;fiet 
utraque fuma pedes trigita*Hums dimidia ps e deciefqnquief decies, Et qnqef 
logitudine multiplicado efficiemufpedef* M. d *Hof igitur i eo cuneo quadratof 
pedefefle dicemuf *Qua parf erit iugeri femucia Sc ferupula tria * 
CCXL 
c 
CXX XXXIIII DCCC CXX X CCD 
i /'■x 
f ) 
« XX 
y t r » *s i 
. * . • • . aiifid 2iii 
CCXL y ’ r 
T fi paribus latenta triquetru metiri debuerimus:hac formam feque 
a ris*Eftoager triagulus pedes quoquouerfus.ccc.Hucnuey. i fe mul/ 
tiplicato:fiunt pedes*xc* Huius fuma parte tertia fumito*i, xxx * Ite 
fumito parte decima ffinoue.Vtraq? fuma coponito: fiunt pedes * xxx viiii * Dice/ 
mus hanc fuma efle in eo triquetro*Qua mefura efficit iugerum &C 
trientem ficilicum * 
CCC CCC 
, <. r\: » „ ., . r _, • ’ * i i 
i up nr . sxaiJmi J 
ccc ; ■ 
Edfitriangulusdifparibusfueritlateribusager:tanqin fubiecfla for 
f ma qua habet rectu angulu: aliter rodmu ordinabitur ♦ Eflo unius la 
teris Linea pedes»l*&alterius pedum centum. Has duas fummas i fe 
multiplicato:qumquagies centeni quinqj milia*Horum psdimidiaai.d* Qua 
pars iugeri uncia 6C fcrupulum effiat. 
L 
I rotundus ager erit ut circuli fpeciem habeat: fic pedes fumito ♦ Eflo 
f area rotunda:cuius diametros id efl dimenfio habeat pedes* Ixx, 
Hoc in fe multiplicato feptuagies feptuageni*iiii.dcccc ♦ Hanc fum/ 
mani undecies multiplicato; fiunt pedes quinquaginta tria milia nongenti. 
Cuneatus 
Triquetrum 
Diametros >u 
dimenfio. Huius fumma quartadecima duco pedes >iii♦ dcccl. Hos efle quadratos in e6 cir 
culo dico*Qua: fuma efficit iugeri fexunciam fcrupula duo & dimidiu* 
LXX 
? 4 
I femicirculus fuerit agencuius bafis habeatpedes.cxLcuruatura at 
f latitudo ped es. lxx. oportebit multiplicare latitudinem cum bafi fep/ 
tuageni centeni quadrageni fiunt, viiii.dccc. Hat: undedes fiunt .cvu* 
dccc. Huius fumma quartadecima eft. vu, dcc. Hos pedes efle dicemus in femi/ 
circulo:qui efficiunt iugeri quadrantem fcrupula qumqj* 
CXL 
I autem minus q femidrculus erit:arcum fic metiemur.Effo arcus cu 
f ius bafis habeat pedes*xvi.latitudo aute pedesiin.Latitudine cu ba/ 
fi pono.Fitutrunq?pedes*xx. Hoc duco quater fiunt.ixxx. pars 
dimidia efl.xl.Ite fexdecf pedu :qui funt bafis pars dimidia, viii. Hi. viii. i fe mul 
tiplicati iiunt.lxiiii.Quartadecima ptem dico cu efficit pedes, iiii. paulo a piius* 
Hos adiicies ad quadraginta.Fit utraqj fuma pedes.xluii.Hosin arcu quadra/ 
to ee dico:q faaunt iugeri dimidiu fcrupulu qnta & uicefima parte minus • 
XVI 
I fuerit fex in quadratos pedes:fic redigitur. Effo hexagonu 
quoquouerfus lineis ped es. xxx. Latus unum i le multiplico tricies tri 
ceni.dcccc.Huius fuma tertia parte flatuo.ccc.eiufdempartemded 
mam. xc.Fiunt.cccxc.Hoc fexies ducendum eff :quonia fex latera (unt:qua con 
fummata efficiunt.M.M.cccxl.Tot igitur pedes quadratos ee dicemus* Itaque 
erit iugeri uncia dimidio fdrupulo & deama parte faupuli minus. 
XXX 
XXX XXX 
MMCCCXL 
XXX XXX 
XXX 
Hexagonum Quotena femina iugerum in ternos pedes:ac deinde ufqj i denos pedes diD 
pofita recipiat» Cap. ii* 
Is igitur uelut primordiis talis ratiocinii praceptis non difficiliter men 
h furas inibimus agrorum: quorum nunc omnis perfequi fpecies & lon 
gum & arduum eff.Duas etiam nunc formulas prapofitis adiiaam; 
quibus frequenter utuntur agricola in difponedis feminibus , Efto ager longus 
pedes*M.cc.latus pedes,cxx.In eo uites difponenda funt ita:ut quini pedes in/ 
ter ordines relinquantur. Quaro quot feminibus opus fit:cum quinum pedum 
(patia inter femina defiderantur.Duco quintam partem longitudinis:fiut. ccxl» 
6C quintam partem iatitudinis:hoc eft.xxmi. His utrifq? femiffem per fingulos 
affes adiicito :qui efficiunt extre mos ordines: quos uocant angulares ♦ Fit ergo 
altera fumma ducentorum quadraginta unius:altera uigitiquique, Has fum/ 
mas fic multiplicato quiquies & uicies duceni quadrageni finguli funt»yi.xxv. 
Totidem dices opus effe feminibus» 
Semina inter quinos pedes ponentur * 
cxc 
VI xcv 
Imiliter iter fenos pedes fi uoles ponere:duces fextam partem longitu 
l dinis m.cc, fiunt.cc.&fextam latitudinis.cxx.id eft.xx» His fummis 
fingulos affes adiicies:quos dixi agulares effe:Fiunt.cci.&»xxi. Has 
fummas inter fe multiplicabis uicies &i femel ducentos & unum:atque ita effici/ 
es.M.M.M.M.ccxxi.Totidem feminibus opus effe dices. 
MM 
Semina inter fenos pedes ponentur» 
cxx 
MMMM CCXXI 
Imiliter fi inter feptenos pedes ponere uoles ffeptimam partem longi/ 
f tudinis & latitudinis duces: &C adiicies affes angulares: eodem modo 
eodem q? ordine confumabis numerum feminum .Denique quotcuqj 
pedu fpatia facienda cenfueris:tota partem longitudinis & latitudinis duces; 6C 
praduffos affes adiicies.Hac eu ita fint:fequitur ut lugerum agri qd habet pe/ 
des. ccxL longitudinis SC latitudinis pedes cxx.recipiat iter pedes ternos (hoc.n» 
fpatiu minimu effe placet uitibus ponendis)p logitudine femfa.lxxxi.per latitu 
dine inter quinos pedes femina.xxv. Qui numeri inter fe multiplicati fiunt femi 
nutn.M.M.xxv» Vel fi.xxii.quoquouerfus inter quaternos pedes uinea erit dif 
polita longitudinis ordo habebit lemma.lxi,latitudinis.xxxi.Qui numeri effi/ 
auntiniugero uites» M» dccc.xci. ut fi in longitudinem per quaternos pedes 
Affes angula 
res in latitudine pet q uinos pedes fuerit difpofita:ordo Idgitudinis habebit femina 
♦ lxi.latitudinis.xxii .Quod fi inter quinos pedes cofitio fuerit: per logitudinem 
ordinis habebit femina.xlvim.Sed rurfus per latitudine femina.xxv.Qui nume 
ri duo iter fe multiplicati efficiu t < c. M, ccxxn. At fi per fenos pedes eudem uitiba 
locu placuerit ordfare;nihil dubiu efl: quin i longitudine dada fint.xli.uites: Ia 
titudini at uigftiuna. Qua iter fe multiplicata* emdut aute 
iter feptenos pedes uinea fuerit conflituta:ordo per logitudinem recipiat capita 
trigitaqnqjjper latitudine, xviii. Qui nueri iter fe multiplicati effiaut. dcxxx. 
Totidem dicemus femina praparanda, At fi iter ocftenos pedes uinea cofentur : 
ordo per longitudinem recipiet femina.xxxi.per latitudinem autem.xvi * Qui 
numeri iter (e multiplicati efficiunt .cccclxviTotide femia dicemus praparada ♦ 
At fi iter nouenos pedes ordo i iogitudine recipiet femia. xxiiii.i latitudine.xiiii. 
Qui nueri iter fe multiplicati faciut.ccclxxviii. At iter denos pedes ordo longitu 
dinis redpiet femina.xxv.latitudinis.iii.Hi numeri multiplicati faaut.cccxxu. 
Et ne i {finitu procedat difputatio noftra:eade portione: utcu q? placuerit laxio/ 
ra fpada:femia faciemus. At de menfuris numerifqj feminum dixiffe abu 
de fitniuc ad ordinem redeo. 
De cultura prouincialiu Capi iii. 
prouincialiu plura genera effe comperi:Sed ex his quas ipe co/ 
u gnoui maxime probatur uelut arbufcula breui crure fine adminicu 
lo p fe flantes. Deinde qua pedaminiba ad nixa fingulis iugis iponu/ 
tur:eas ruflid catheriatas appellat.Mox qua defixis arudinibo circuufda p Ha 
tumina materiis ligatis i orbiculos girofqj fle&utur :eas nonulli chara/ 
catas uocant.Vltima efl qua ab enata flirpe cofeflim ue/ 
lut proiedla p humu porrigitur.Omnium autem fationis fere eadem efl condi/ 
tio. Nam uelfcrobeuel fulco femia deponutur:quonia paflinationis expertes 
funt'exterarum gentiu agncola.Qua tamen ipfa pene fuperuacua efl his lods; 
quibo folum putre &C per fe refolutum eff Nanque hoc imitamur arando (ut ait 
Virgilius)ide etia pafhnando, Itaque capania cu uicinu ex nobis capere potefl 
exemplum: non utitur hac molitione terra:quia facilitas eius foli minorem ope/ 
ram defidcrat.Sicubi autem denfior ager prouinciale ruflicum maiorem pofdt 
impenfamiquod nos paflinando effiamus nile fulco fadto confeq tur: ut laxius 
fubadto folo deponat femina.Sed ut fingula propofui genera 
pfequar:pradicftum ordine repetam. Vitis qua fine adminiculo fuis umbo confi 
ftit;folutiore terra fcrobe denfiore fulco poneda efl. Scrobes 6c fiild plunmum 
profunt: fi {locis temperatis i qbo aflas non efl perferenda :ante annum fiant q 
uinea conferatur. Soli tamen ante bonitas exploranda efl.Nam fi ieiuno atque 
exili agro femia deponentur :fub ipfum tempus fationis fcrobs aut fulcus faden/ 
dus efl♦ Si ante annum fiant q uinea conferatur: fcrobibus in longitudinem 
Ne f lfinitup 
cedat difputa 
tio noflra 
Vites catheri 
ata. 
Characata 
Vitis fine ad 
miniculo latitudineqj defoflfis tripedaneis abunde ed: latitudine tamen bipedanea ♦ Vel fi 
quaterna pedum fpacia inter ordines relidruri fumus :comodius habetur eadem 
quoquouerfus dare menfuram: fcrobibj non amplius tamen q i tres pedes altitu 
dinis depreffis.Cateru quattuor angulis femina applicabatur fubiefta minuta 
terra:& ita ferobes adobruti t Sed de fpaciis ordinu eatenus pracipiendum ha 
bemus:ut iteiligant agricola fiue aratro uineas culturi fint; laxiora interordinia 
relinqueda: fiue bidentibo angudiora. Sed neqj fpaciofiora q dece pedumeqj 
contractiora q quattuor.Multi tamen tamen ordines ita difponunt: ut per recda 
linea bmos pedes aut plurimu ternos inter femina relinquant.Tranfuerfa rurfuf 
laxiora fpacia fiant:per qua uel fodor uel arator incedat.Satiois aute cura non 
alia debet effe:q qua tradita eft a me tertio uolumine.Vnu tamen huic cofirio/ 
ni Mago carthaginenfis adiiat: ut femina ita deponaturme protfus totus ferobs 
terra compleatur.Sed dimidia fere pars eius fequente bienio paulati adaqua/ 
tur ♦ Sic enim putat uite cogi deor fum agere radices♦ Hoc ego ficcis locis fieri uti 
liter no negauerim:fed ubi aut uliginofa regio ed:aut cali datus imbrifer: mini 
me faciendum cenfeo. Na confidens in femiplenis fcrobibus nimius humor an 
teq conualefcant femina necat.Quare utilius exidimo repleri qdem ferobes dir 
pe depofita:& cu femina comprehenderit:datim pod aquinodiu autunaie de/ 
bere diligeter atqj alte ablaquearim recifis radiculis fiquas f fumo folo citauerit 
pod paucos dies adobrui. Sic.n. utruqj incdmodu uitabit: ut nec radices in fu 
periore partem euocentur:neque imodicis pluuiis ualida uexentur femina, 
Vbi uero iam corroborauerint: nihil dubiu ed qn caledibo aquis plurimu iuue/ 
tur .Itaque locis quibo clementia hyemis permittit: adapertas mtes relinquere: 
Sc tota hyeme ablaqueatas habere eas conueniet De qualitate aut feinu iter au 
cdores no couenit. Alii maleolo protinus coferi uineam melius exidimaht: alii 
uiuiradice.De q re qd fentiaria fupionbo uolumimbo profeffus fum. Et nuc ta/ 
men hoc adiicio:efTe quofda agros qbus no aque bene trandata femina:qimo/ 
ta refpondeant: fed idud raridime accidere. Notadum itaque & diligeter expio 
radum effe.Quid quaque ferat regio:& quid quaque recufet. Depofitam ergo 
ftirpem id ed maleolu: uel uiuiradice formare fic conuenit:ut uitis fine pedami 
ne confidat.Hoc autem protinus effici no poted. Na nifi adminiculu tenera 
atque ffirma cotribueris:prorepens pampinus terra fe applicabit. Itaque pofito 
femini arudo aneditur qua uelut infantia eius tueatur:atque educet:producat 
que in tanta daturam:quantam permittit agricoIa.Ea porro non debet ede fab 
limis. Na ufque i fexqpedem coercenda ed.Cu defde robur accipit: & ia fine 
adiumeto confidere ualet:aut capitis aut ferementis adulefat. Nam 
dua fpecies huius quoque cultura fut. Alii capitataf uineaf: alii brachiataf ma/ 
gis probant.Quibus cordi ed i brachia uite componere:couenit ut a fuma par/ 
tejquaderifanouellauitised:quicquidiuxtacicatricecuraueritcoferuari:&£ 
Laxiora iter/ 
ordinia 
~~ datus i/ 
rl ec 
Radiculas ci 
fuerit ♦ 
R 
n ., 
™ 
lerat reSl° 
Capitata Vi 
nex* Brachia quattuor brachia pedalis menfura diuidere:ita ut omne parte cadi fingula afpi/ 
ciant,Sed hac brachia noti ftatim primo ano tam procera fumittutunne onere 
tur exilitas uitis. Sed copluribo putatiombo i pradida menfura educunt ,Defde 
ex brachiis qfi quada cornua prominentia relinqui oportet:atq; ita tota uite om 
ni parte in orbe diffundi* Putationis aute ratio eadem efhqua i iugatis uitibus 
Vno tantu differt: q* pro materiis logioribo pollices quaternu aut qnu gemmaiy 
rel*nqu,at:ur:pro cuftodibo aut bigemes refeces effiaunt in ea, Deinde umeam 
qua capitata diximusauxta lpfa matre ufqj ad corpus farmetu detrahitur: una 
aut altera tantumodo gema relida:qua ipfi truco adheret,Hac aute riguis aut 
pinguiffimis locis fieri tuto potefhcu uires terras & firudu «5C materias ualet pra 
bere, Maxime aut aratris excolunt qui fic formatas uineas habent :ea rationem 
lequutur detrahendis uitibo brachia :q? ipfa capita' fine ulla extantia neqj aratro 
necg bubus obnoxia funt, Na i brachiatis pleruqj fit:ut aut crure aut cornibo bo 
umramuli uitiu defringatur:fape etia ftiua:du fedulus arator uomere perftrin 
gere ordinem:& qproxima parte uitiu excolere ftudet, Atque hac quide cultu/ 
ra uel brachia tis uel capitatis uitibo ateq gemet adhibetur* Cu deinde germina 
uerintffoflor infequitur:acfeidentibus eas partes fubigit:quas bubulcus non po 
tuit pertingere,Mox ubi materias uitis exigit:infequitur fuper/ 
uacuos detergit:firuduofbs palmites fubmittit:qui cu induruerunt:uelut in co/ 
ronam religantur, Hoc duabo ex caufis fit mna ne libero excurfu in luxuria pro/ 
perent:omniaque alimeta pampini abfumat:altera ut religata uitis rurfus adi/ 
tum bubulco fofTorique \ excolenda fe prabeat, Pampinandi autem modus is 
ent 1 ut °PaQS locis humidifque 8t frigidis a flate uitis nudetur: foliaque palmiti/ 
bus detrahuturtut maturitatem frudus capere poffit:& ne fitu putrefeat. Locis 
aut ficcis calidifque Sc apricis econtrario palmitibouua contegantur :& fi paru 
PamPin°fa uitis eft:aduedis frondibo & interdu firamentis frudus muniatur, 
M,qdem Columella patruus meus uir llluftnbo difciplmis eruditus:ac diligen/ 
agricola betica prouincia fub ortu canicula palmeiftegetibo uineas ad/ 
umbrabat:cu pleruque didi fyderis tempore quadam partes eius regionis fic i/ 
fe^antur euro:que incola uulturnu appellant: ut mfi teguminibo uites opacen/ 
tur:uelut alitu flameo frudus uratur,Atque hac capitata brachiateque uitis 
cu^tura eff * Nam illa qua in iugo fuperponitur: aut qua materies fumiffis aru 
dinu flatumimba per ordine coneditur:fere eandem curam exigit:quam iuga/ 
ta, Nonnullos tamen uineis characatis ammaduerti:&maxfe eluenaci generis 
Pro^xos palmites qfi propagines fumo folo ad obruere: deinde rurfus arundines 
erigere: & in frudum fu mittere: quos noflri agricola mergos:galli cadofocos uo 
eant. F.ofque adobruunt fimplici ex caufa: q> exiffimet plus alimenti terram pra 
bere fruduariis flagellis: itaque poft uindemiam uelut inutilia farmenta decif 
dunt:& a flirpe fummouent,Nos autem pracipimus eafde uirgas cum a matre 
fuerint peifa: fic ubi demortuifuitibo ordinef uacent, At fi nouellam qf uineam 
Bioemes re / 
feces • ' 
Gemant* 
pampinandi 
modus 
Pamoinofa 
Columella 
Datruus me 
us Ad ubrar 
uineas 
Ooacatur 
* 
Characatis 
uineis 
• 
0 f inflituereuelit:prouiuiradiceponere:cuquidepartes qua fuerant 
obruta: fatis multas habet radices:qua depofita fcrobibus cofeftim coprehen/ 
dat. Superefl reliqua illa cultura proflrata uinea:qua nifi uioletiffimo cali fla/ 
tu fufcipi no debet. Na 8>C difficile labore colonis exhibet:nec unq generofi fapo/ 
ris uinu prabet. Atqj ubi regionis coditio fola ea cultura recipit:bipedaneis fero/ 
bibus maleolus deponitur;qui cu egerminauit:ad una materia reuocatur. Eaq? 
primo ano copefcitur i duas gemas.Sequete deinde:cu palmites profudit:unus 
cu fumittitur:cateridecutiutur.At ille qui lumiffus e:cu fructu edidit:i eam 15 
gitudme deputatur:ubi iaces no excedit lterordinn fpatiu.Necmagna e difputa 
tionis differentia cubatis 6c ad flatume recfta uinea:nifi q> iacenti uiti breuiores 
materia fumitti debet:refeces quoqj anguflius i modu relinqui * Et 
poft putatione qua utiqj autuno i eiufmodi uinea fieri oportet: uitis tota defle/ 
tuatur i lterordimu :atqj ita pars ea:qua fuerat occupata;uel foditur: uel 
aratur ;& cum exculta efl :eadem uitem recipit:ut altera quoq? pars excoli pol/ 
fit.De papinatione talis umea iter audtores couenit.Alii negat efle nudada 
uite:quo melius cotra fiuna uetoij: frucflu abfcodat. Alus placet parcius 
papinare:ut Sc uitis no i totu fupuacuis frodiba oneretur:& tame frudtu ueflire 
aut protegere poffitjqua ratio mihi quoq; comodior uidetur. 
De ulmariis faciendis. Cap. liii 
Ed lam de uineis latis diximusmuc de arboribus pracipiendum efl* 
f Qui uolet freques 8C dilpofitu arbuflum panba fpatiis frudtuofuque 
habere:opera dabit:ne emortuis arboribararefcat:ac prima quaque 
fenio ac tepeftate anlidta fumoueat:& i ui ce nouella fobole fubflituat.Ia aut fa 
cilecoleq poterit:fi feminariu paratu habuerit.Quod quomodo & qlis 
generis taciedu fitmo pigebit deinceps pracipere. duo e(Te genera coue/ 
nit:gallicu 8c uernaculu.Illud atinia:hocnoflrasdiatur, Atiniaulmu Tremel 
lius Scrofa no ferente amera;quod e feme eius arboris:falfo e opinatus. Na ra/ 
riorem line dubio creat :& iccirco plerifque 8c flerilis uidetur femimba inter fron> 
dem: qua prima germinatione edit latentibus. Itaque nemo i ferit ex amera: fed 
ex fobolibus.Eft aute ulmus loge latior 6c procerior:q noflras:frondeque iucun 
diore bubus prabet.qua cu affidue pecus alueris :& poftea generis alterius fron 
dem dare inflituerisffaflidium bubus affert.Itaque fi fieri poterit:totum agrum 
getiere uno atinia ulmi conferemus. Si minus dabimus operam: ut in ordinibus 
difponedis pari numero uemaculas & atmias alternemus.Ita femper mixta fro 
de utemur: 6c quafi hoc condimento lllecfta pecudes fortius iufta con fi 
cient. Sed uitem maxime populus uidetur alere:deinde ulmus:pofl etiam fraxi 
nus .Populus:quia raram neque idoneam frondem pecori prabet: a plerifque 
repudiata efl. Fraxinus qua capris & ouibus gratiffima efl:nec inutilis bubus: 
locis afperis & montofis: quibus minuflatatur ulmus :red:e feritur. VImuf: qua 
& uitem commodiffime patitur; 8c lucudiffimu pabulu bubus affert marufque 
Palmeffum/ 
miffuf. 
Duo genera 
ulmo&. Ati/ 
nia.Noflraf. 
Amera feme 
Sobolibuf 
Populuf alit 
uitem. 
VImuf tiite 
comodiflime 
patitur generibus foli prouemt:ut a plerifq? refertur Jtaqj cui arbuftu nouum lffituere 
cordi e:feminaria uel parentur ea ratione;qua defceps fubfcrip 
fimus.Na populi melius cacuminibo { arbuffo protinus deponutur. Igitur pin/ 
gui (olo & modice humido bipalio terra paffinabimus:ac diligeter occata & re/ 
loluta uerno tepore i aream coponemus. A mera deinde qua ia rubicudi coloris 
erit:& copluribus mfolita lacu erit:ut alique tame fuccu 8C lentore habeat:muci 
emus areis x8c eas totas feminibus fpifTe contegemus :atqj ita cribro putre terra 
duos alte digitos fcernemus:& modice rigabimus: fframentifque areas coope/ 
riemusme prodeutia cacumina feminu ab auibus prarodantur. Vbi deinde pro 
repferint planta ftrameta colligemus:& mambo herbas carpemus. Itaque leui/ 
ter 6C curiofe faciendum eff: ne adhuc tenera breuefque radicula conuel 
lantur. atque ipfas quide areas ita angufle compofitas habebimus:ut qui runca 
turi funt;medias partes eaijTacile manu contingant.Nafi latiores fuerint lpfis 
feminibus: qua proculcata erunt noxam capient a flate. Deinde priufq fol oria/ 
tur:aut ad uefperu feminaria confpergi fapius q rigari debent.Et cu ternu pedu 
planta fuerint: i aliud feminariu tranfferrriac ne radices altius agant. Qua res 
poftmodu in eximedo magnu labore affert.Tunc cu plantas in aliud feminariu 
tranfferemus:oportebit non maximos fcrobiculos fexquipedu iter fe diflantis fo 
dere.Deinde radices in nodu fi breues:uel in orbe corona fimile fi longiores erut 
tnfledh:& oblitas fimo bubulo fcrobiculis deponi:ac diligeter circucalcari. Pof/ 
funt etiam colledta cu ffirpibus planta eade ratione difponi. Quod in atinia ul 
mo fieri neceffe eff :qua non feritur ex ameraifed hac ulmus autuni tepore me 
lius q uere difponitur:paulatfque ramuli eius in manu detorquentur :cum pri/ 
mo bienio ferri reformidat ictu.Tertio demu anno acuta falce abladitur. Atque 
ubi tranflationi non idonea eff; ex eo tempore autuni quo terra imbribus perma 
duerit:ufque in uernum tempus:anteq radix ulmi in eximendo delibretur: re/ 
cffeferitur in fe. In refoluta terra ternum pedum quoquouerfus faciendi fero/ 
bes:at indenfa fulcieiufdem altitudinis :qui arbores recipiant praparandi. 
Sed deinde in folo rofeido & nebulofo conferenda funt ulmi:ut earum rami ad 
orientem Sc in occidentem dirigantur:quo plus folis media arbores; quibo uitis 
applicita 8c religata innititur:accipiant.Quod fi etia frumetis cofulemuf: uberi 
folo ftra quadngfta pedef; exili ubi nihil feritur intra uiginti arborefdifponatur. 
Cu deide adolefcere fcipiet:falce formanda & tabulata lffitueda funt. Hoc enim 
nomine ufurpant agricola ramos truncofque pmittetis :eofque uel propius fer/ 
rocopefcut:uell5giuf £>mittut:ut uites laxius diffundatur, Hoc in folo pingui 
melius:illud i graali. Tabulata iter fe minus ternif pedibo abfint:atqj ita forme 
tur:ut fupior ramus i eade linea fit:qua ifenor. Na demiffu ex eo palmitem ger 
minante [ferior atteret:& fructu decutiet, Sed quacuque arbore feueriffea bien 
nio prox fo putare no oportet, Poff deinde fi ulmus exiguu crementu uerno tem 
pore anteq librum demit; decacuminanda eff iuxta ramulum: qui uidebitur ee 
Scrobiculi 
Vitis applid 
ta* 
Tabulata vr 
borum 
Decacumi/ 
nanda. nitidiffimusata tamen ut fupra eum truncu dirpe dodrantale reliquas:ad qua 
dubius & applicatus ramus alligetur:& correptus cacume arbori prabeat. De/ 
mde flirpem poft annum praddi & alleuari oportet» Quod fi nullu ramulu ar/ 
borideum habuerit: fat erit noue pedes a terra relinqui: & fupiorc parte detrun/ 
cari:ut noua uirga quas emiferant:ab iniuna pecons tuta fint.Sed fi fieri pote/ 
rit uno icftu arborem pracidi: fi minus ferra defecari: 5c plaga falce alleuari opor 
tebit:eaque plagam luto paleato contegi:ne fole aut pluuis infedetur» Poft an/ 
num aut biennium cum enati ramuli re<fte conualuerint fuperuacuos deputari: 
6C idoneos in ordinem fumitti conueniet.Qua ulmus a politione bene prouene/ 
rintdeuiftima uirga falce debent enodari. At fi robufti ramuli erutnta ferro am 
putetur:ut exiguam ftirpem pminente trunco relinquas.Cu deinde arbor con/ 
ualuerit:quicquid falce contingi poterit:exputandum elballeuaduque eatenus 
ne plaga corpori maturius applicetur. Vlmum autem nouellam fic formare con 
uenit.Loco pingui odio pedes a terra fine ramo relinquedi:uel i aruo gracili fep/ 
tem pedes.Supra quod fpatium defde per circuitu i tres partes arbor diuidenda 
elbae tnba lateribus finguli ramuli fubmittendi primo tabulato a dignentur» 
Mox de ternis pediba fuperpofitis alii rami fumittendi funt :ita ne iifde lineis qba 
mfuperiorepofitisJneademquerationeufque in cacume ordinada erit arbor, 
Atqj in frondatione cauend um: ne aut prolixiores pollices fiant: q ex amputatis 
uirgis relinquuntur:aut rurfus ita alleuenturme ipfe trucus lsedatur aut dehbre 
tur.nam paijz gaudet ulmus:qua in corpus nudatur.Vitanduqj ne duaba pia/ 
gis una fiaticu acatrice no laale cortex comprehendat» Arboris aute ppetua cui/ 
tura eft :no folum aute diligeter eadem difponere:fed etia truncu arcu fodere :& 
quicquid frondis enatum fuent: alternis annis aut ferro aputare:aut aftringere: 
ne amula umbra uitis enoceat.Cu deide arbor uetuftate fuerit adepta propter 
ramum uulnerabitur ita:ut excauetur ufq? in medullam:qua fit exitus humori 
quem ex fuperiore parte conceperit.Vite quoqj:anteq ex toto arbor praualelcat 
conferere conuenit. At fi teneram ulmum mantauensma no fufferret fi uetufta 
uitem applicueris: coiugem necabit: ita fibi pares ede astate: & uinbj arbores ui/ 
tefqj couenit. Sed arboris maritanda caufa ferobis muiradia fieri debet latus pe 
desduos:aluusleui t rra totide pedu:grauidipondio & dodrante : longus pe/ 
des fex habet :minimu quinque» Abfit autem hic ab arbore ne minus fexquipe 
dali fpatio.Na fi radicibus ulmi uinxeris:male uitis comprehendet :& cu tenue/ 
rit:incremento arboris opprimetur»Hunc ferobem li res permittit autumno fa/ 
rito:ut pluuiis & gelicidiis maceretur.Circa uernum deinde aquinodtium bina 
uites:quo celenus ulmum ueftiant:pedem inter fe didantes fcrobibus deponen 
da.Cauendumque ne aut feptentrionalibus uentis aut rorulenta:fed ficca fera 
tur.Hanc obferuationem non folum in uitium pofitione: fed in ulmorum cate/ 
rarumque arborum pracipio: & uti cum de feminario eximuntur: rubrica note/ 
tur una pars:qua nos admoneatme aliter arbores conftituamus:q quemadmo 
Ramulus ar/ 
bondeus 
Frondatio 
VImum ma/ 
ritaueris, 
Pares atate 
uinba arbo/ 
res uitefqj 
no/ 
tentlr * dum ih feminario fleterint. Plurimum enim referttut eam partem celi fpedet; 
cui ab tenero cofueuerut. Melius aut locis apnas:ubi cxli flatus neque prageli/ 
dus neqj nimiu pluuius eRrautum tepore :& arbores & uites poR a?quinodiu 
deponutur. Sed ese ita conferenda? funt: ut fuma terra qusE aratro fubada fitile 
mipedem alte fubflernamus: radicefq? oes explicemus :& depofita Rercorata(ut 
ego exiflimojfi minus certe fubada operiamus:& circucalcemus ipfum feminis 
codicem. Vites in ultimo fcrobe deponi oportet: earum per fcrobe por 
rigndeide ad arbore erigi :atq? ab riuria pecoris caueis em uniri. Locis autem fer 
uidis femina feptetrionali parte arbori applicanda funt:locis frigidis a meridie 
teperato flatu calnaut ab oriete aut ab occideteme toto die (olem uel umbra pa 
riantur. Proxima deinde putatioe melius exiflimat Celfus ferro abflferi; ipfofcj 
colles in modu corona? contortos arbori circudarijut flexura matense pfofudat; 
ualidiffima fequente anno caput uitis faciemus ♦ Me aute longus docuit 
ufus :multo utilius e fle primo quoq* tempore falce uitibus admouere. nec fuper/ 
uacuis farmentis pati filuefcere. Sed eam quoqj qua? primo fumittetur: materia 
ferro coercenda cenfeo ufque in altera uel tertia gemam:quo robufliores palmi/ 
tesagat.Quicu primu tabulatu apprehenderint:proxima putatione difpone/ 
tur oibus annis :alioquin i fupius tabulatu excitabitur ireiida femper una ma/ 
teria:qua? applicata trunco cacumen arboris fpedet ♦ Iaque uiti coflitutse certa 
lex ab agricolis {ponitur. Plerique ima tabulata materiis frequentant uberiorem 
frudum & magis facile cultu fequentes. At qui bonitati uim Audent :i fumas ar 
bores uite promouet:ut quaque materia fed euetita in celfiflimu queque ramu 
extenduttfic ut fuma uitis fuma arbore fequaturrid efl ut duo palmites extremi 
trunco arboris applicentunqui cacume eius fpedent:& put quifque ramus co/ 
ualuit;uite accipit* Plenioribus ramis plures palmites alius ao alio feparati im 
ponatur:gracilioriba pauciores. Vitifque nouella triba torifad arbore religetur: 
uno qui efl in crure arboris a terra quattuor pedibus diflans:altero qui fumma 
parte uitem capit: tertio qui mediam uite copleditur. Toru unu imponi tamen 
oportet:quom uires uitis adimituterdu tame neceflarius habetuncu aut arbor 
fine ramis truncata efl:aut uitis pra?ualens in luxuriam euagatur.Catera puta/ 
tionisratiotalisefi:utueterespalmites;quibusproximi ani frudus pependit; 
omnes recidanturmoui circucifis undique capreolis &i nepotibus;qui ex his na/ 
ti funt:amputati comittatur.Et fi lata uitis efl:ultimi potius palmites per cacu 
mina morum pracipitentur ♦ Si gracilis trunco proximis mediocris incedit: cum 
ultimus palmes plurimum frudum affert:proxius nimium :uitemque exaunt 
atque attenuat.Maxie aute prodeft uitibus omnibus annis refolui.Na & como 
dius enodantur :& refrigerantur:cu alio loco alligata funt:minufque laduntur; 
ac melius conualefcunt: atque ipfos palmites ita tabulatis fuperponi conuenit; 
ut a tertia gemma uel quarta religati dependeant :eofque non conflringime far/ 
mentum uinea? praecidatur.Quod fi ita longe tabulatum efhm matena parum 
Me logus do 
cuit ufus * 
Siluefcere, 
Vitis nouella 
tribus toris 
religetur. 
Enodantur « comode i id perduci poflit: palmite ipfum uiti alligatu fuper tergemma religabi 
mus. Hoc ideo fieri praapimus:quia qux pars palmitis praecipitata ell: frudtu 
induitur. At qua: uinculo adnexa furfu tendit: ea materias fequete ano probet. 
Sed palmitum duo genera funt. quod ex duro prouenit: quod quia 
primo anno plerunqj fronde fme frudtu affert :papmariu uocant ♦ quod 
ex anniculo palmite procreat. Quod quia protinus creat: fruduariu appellant ♦ 
Cuius ut femper habeamus copia i uinea: palmitis partes ad tres gemas religan 
dse funt:ut quicquid intra uinculu eft:materias exigat. Cu deinde anis &C robo/ 
re uitis conualuit:traduces in proxima quaq; arbore mittenda:eafqj poft bien/ 
nium aputare:fimul atqj alias teneriores tranfmittere couenit. na uetuflate ui/ 
tem fatigant. Nonnuq etia cu arbore tota uitis comprehedere nequit: ex ufu fu/ 
it partem aliqua eius deflexa terra fmergere:& rurfus ad eande arbore duas uel 
tres propagines excitare:quo pluribo uitibus circuuenta celerius uefliatur. Viti 
nouella papinariu fmitti no oportetmifi neceffarioloco natus eft:ut uiduum ra 
mu maritet.Vetenbo uitibus loco nati palmites papinarii utiles funt: & pleriqj 
ad tertia gema refedti optime fubmitutur.Na in fequenti anno materias fudut, 
Quifqs aute papinus loco natus f exputado uel alligado frad:us e :modo ut ali/ 
qua gemam habuerit:extolli no oportet:cu proximo ano uel ualidiore materia 
ex una creauit.Pracipites palmites dicuntur:qui de hornotinis uirgis enati i du/ 
ro alligantur.Hi plurimu frucftus afferunt: fed plurimu matri nocent. Itaqj mfi 
extremis ramis:aut fi uitis arboris cacumen fuperauit: praecipitari palmitem no 
oportet. Quod fi tamen id genus colis propter frucflum fumittere quis uelit: pal 
mite intorqueat.Deinde ita alliget & pracipitet.Nam & pofl eum locu quem i/ 
torferisdata materia citabit :& pracipitata minus uinu in Ce trahetiquis frucflu 
exuberet .Pracipitem uero plus ano pati no oportet. e genus palmitis: qcF 
d e nouello nafcitur: 8c in tenero alligatu depend et, Materi a uocamus: ea & fru / 
dum & noua flagella bene procreat. Ht ia fi ex uno capite dua uitgx fumittan/ 
tur:tame utraque materia dicitur.Na pampfarius qua ui habeat:fupra docui. 
Focaneus eff: q inter duo brachia uelut in furca de medio nafcitur, Eu colle de/ 
terrimum effe copernq neque frudtum ferat:& utraque brachia inter qua na/ 
tus eft:attenuet:itaque tollendus eft .Plerique uite ualida & luxuriofa falfo cre/ 
diderunt feraciore fieri:fi multis palmitibus fubmiflis oneretur.Nam ex pluri/ 
bus uirgis plures pampinos creat:& cum fe multa fronde cooperit: peius deflo/ 
ret:nebulafque & rores diutius continet :omneque uiam perdit. Validam ergo 
uitem in ramos deducere cenfeo: & traducibus difpergere atque durare :certof 
que uineanos coles pracipitare:& fi minus luxuriabitur: folutas materias reliti/ 
quere:ea ratione uitem feraciore facere:Sed ut denfum arbuftum cdmendabile 
fru&u &C decore e:fic ubi uetuftate rarefcit:pariter & futile & fuenuftii e, Quod 
ne fiat diligetis patriffamilias e:prima quaque arbore feniodefed:a tollere;ut in 
cius locu nouella reflituere uite queat;nec ea uiuiradice frequetare;ea & fi fit fa 
Palmes papi 
narius. 
Fructuarius, 
Traduces in 
arborem mit 
tenda 
p**r 
i r 
pq 
• 
® 
. • 
a 
rocaneul cultastfed quod eft longe melius ex proximo propagare,Cuius utriufque ratio 
confimilis eft .Atque hac de italico arbufto fatispracepimus. 
De arbufto gallico, Cap ♦ v, 
St alterum genus arbufti galIid:quod uocatur rumpotinum , Id defi 
c derat arborem humile nec frondofa.Cui rei maxime uidetur idonea 
populus,Ea eft arbor cerro fimilis:quinetia cornus & carpinus & or/ 
nusmonunq & falix a plerifqj in hoc ipfum difponitur. Sed falix mfi in aquofis 
locis:ubi alie arbores difficiliter comprehendut:potieda non eft:quia uini fapo/ 
rem infeftat.Poft etiam ulmus fic difponitur:ut adhuc tenera decacuminetur: 
ne altitudine quinderfpedu excedat ,Na fere ita coftitutu fupra animaduerti; 
ut ad odio pedes locis ficcis Sc cliuofis:ad duodeci locis planis 8c uliginofis tabu/ 
lata difponatur.Pleruqj aute ea arbor f tres ramos diuiditur; quibus fingulis ab 
utraqj parte coplura brachia fumittutur : tu omnes pene uirga ne umbret eo te 
pore;quo uitisputatunadradutur.Arboribusrupotmisfrumentu no ifentur. 
In utraqj parte uiginti pedii fpatia fterueniut. At fi fegetiba idulgetur: i alteram 
parte quadraginta pedes: in alteram uiginti relinquuntur. Cetera fimili ratione 
atqj in arbufto italico admimftrantunut uites longis fcrobibus deponantur: ut 
eade diligetia curetur;atqj in ramis deducatunut no noui traduces ofo anis i/ 
ter (e ex arboriba proximis c5mittatur:& ueteres decidatur.Si tradux duce non 
contingit;mediauirgaintereasdeligetur,Cudeinde frudlus pondere uigebit; 
fubiedlis adminiculis fuftmeatur. Hoc autem genus arbufti cateraq? oes arbo/ 
res quato altius arantur & circufodiutur:maiore frudlu exuberant:quod an ex/ 
pediat patrifamilia facere ;didlu docet ♦ 
De generibus Cap, vi. 
Mnis tame arboris cultus fimplicior q eftjlongeque ex omni/ 
o bus ftirpibus minore impenfam defiderat olea:qu£ prima omniu at / 
borum eft;nam quis non cotinuis annis fed fere altero quoque fru/ 
diu afferat :eximia tamen eius ratio eft:q leui cultu fuftinetur:& cum fe non i/ 
duit;uix ullam impenfam pofcit.Sed & fiquam recipit;fubinde frudlus multi/ 
plicat.Negledla copluribus annis non ut uinea deficitieoque ipo tempore aliqd 
etiam interim patrifamilia praftat:& cum adhibita cultura eft; uno anno emen 
detur. etia nos i hoc genere arboris diligeter pcipere cefuimus, fi/ 
cut uitiu plura genera ee arbitror: fed f mea notitia dece mo puencrunt. paufia; 
algiana: liciniana: fergia: neuia :culmtnia: orchis: regioa:circites: murtea * Ex q 
bus bacca iucudiflima e paufia :fpeciofiffima e regia et uirga:qua potius efca q 
oleo e. idonea.Paufia tame oleu faporis egregii:du uiride e na rupitur ♦ Orches 
quoque & radius melius ad efca:q i liquore ftrigitur, Oleu optimu licinia dat 
plurimum fergia, Omnifque olea Sc maior fere ad efcam: minor oleo e aptior* 
Nulla ex his generibus aut perferuidu :aut gelidu ftatum cali patit,Itaque aftu 
ofislocisfeptentrionalicolle;frigidis meridiano gaudet. Sed neque deprefla 
Rumpotinu 
Decacumine 
tur. 
Tradux. 
Vix ullam l/ 
penfapofcit 
olea. 
Paufia 
Orchis 
Radius 
Licinia, 
Minor oleo 
aptior loca neque ardua:magifqj modicos cliuos amat:quales i italia fabinoruim uel to 
ta prouinda batica uidemus. Hancarborem pleriq? exidimant ultra fexagefimu 
a mari aut non uiuere:aut non efTe feracem*Sed in quibufdam locis redfe ualet. 
Optime uapores ftidinet paufia;frigus:fergia. Aptiflimum aenus terrae ed oleif: 
cui glarea fubed: fi fuperpofita creta fabulo admixta ed.Non minus probabile e 
folum: ubi pinguis fabulo efL Sed 8c denfior terra :fi uiuida & lata ed:commo/ 
de recipit hanc arborem ♦ Creta ex toto repudianda ed: magis etiam fcaturigino 
fa:& in qua femper uligo confidit * Inimicus ed etiam ager fabulo macer & nu/ 
da glarea .Nam & fi non emoritur in eiufmodi folo;nunq tamen conualefcit.Po 
ted tamen in agro frumentario feri:uel ubi arbudus aut ilex deterant ♦ Na quer 
cus etiam exdfas radices noxias oliueto relinquit:quarum uirus enecat oleam* 
Hax in uniuerfum de toto genere huius arboris habui uobis dicere» Nunc per p/ 
tis culturam eius exequar» 
De (eminarns oliuarum fadendis» Caput *vii» 
Eminarium oliueto praeparetur caelo libero modo modice ualido & fuc 
f cofo: neque denfo neqj foluto folo :potius tamen refolutoJd genus ter 
rx fere nigra: ed:quam cum in tres pedes padinaueris & alta foda dr/ 
cudederisme aditus pecori detur Jnfraddun ramos nouellos proceros nitidos: 
quos comprehenfos manus poffit dreunuenire: hoc ed manubrii craffitudinem 
feradffimos arboribus adimito :&qrecentidimo taleas recidito:ita ut ne corti/ 
cem aut ullam aliam partem :quam ferra pra:ciderit: lacd a s. Hoc autem facile co 
tingit :fi prius uaria fecens:&: eam partem fupra quam ramum fecaturus es fae/ 
no aut dramentis: texeris: ut molliter & fine noxa corticis taleae fuperpofita fece 
tur .Tales inde fexquipedales ferra praecidantur: at qj illa: plaga: utraqj parte fal 
celeuentur:& rubrica notentur :ut fic queadmodum in arbore deterat ramus: 
ita pars recde & cacumine caelum fpe&ans deponatur .Nam fi immerfa mergat 
difficulter comprehendit :8C cum ualidius conuaiuit:derilis in perpetuum efL 
Sed oportebit palorum capita & imas partes mixto fimo cu dnere oblinire:& ita 
totos eos immed eri: ut putris terra quattuor digitis alte fuperueniat ♦ Sed binis i 
ducibus ex utraqj parte humantur» Hi funt de qualibet arbore breui fpatio iuxta 
eas pofiti &C inter fe uinculoconnexi:ut fadle finguli deiidantur ♦ Hoc facere 
utile ed propter fodorum ignorantiam:ut cum bidentibus aut farculis femina/ 
rium colere inditueris:depofitae taleae non laedantur. Quidam melius exidimat: 
oculis excolere: corde fimili ratione difponere: Sed utrunqj debet pod uernum 
sequinocftium feri:& qfrequentiflime feminarium primo anno farriri: podero 
6c fequentibus cum iam radiculs feminum conualuerint :radris excoli.Sed bie 
nio a putatione abdined: tertio anno fingulis feminibus binos ramulos relinqui 
8C frequenter farriri feminarium conuenit. Quarto anno ex duobus ramis infir/ 
mior amputandus e: fic exculta qnquenni arbufculs habiles tradatoi fut.Piatae 
aut i oliueto difponutur optie ficas 6C uligiofis agris g autunu laztis;& humidis 
• • t 
~ 
» 
y . r 
, , 
* es* tiemo tepore paulo antequam germinent » Atque ipfis fcrobes quatemum 
pedum anno ante . Si uel tempus non largitu rtpriufq deponantur 
arbores: flramenris incendatur fcrobes:ut eos ignis putres faciat:quos lol & pru 
ina facere debuerit* Spatium uitis metiri pingui & frumentario fclofexage/ 
num pedum in alteram partem :atqj in alteram quadragenum:macro nec ido/ 
neo Tegetibus quidem & uicenum pedum.Sed in fauonium dirigi ordines con/ 
uenit: ut sefliuo proflatu refrigerentur. Ipfe autem arbufculir hoc modo poflunc 
tranfferrrianteq plantarias arbufculas effodias folo:rubrica notato partem eius 
qua? meridiem fpecflet :ut eodem modo quo in feminario erat:deponatur .Dein 
cie ut arbufculas fpatium pedale in circuitu relinquatur: at q? ita cum fuo cefpite 
planta eruatur» Qui cefpes in eximendo ne foluatur: modicos furculos uirgaru i 
ter fe connexos facere oportet :eofq? pila qua? eximuntur applicare: & uiminibus 
ita innedlere:ut conflricfla? terras uelut inclufa teneatur»Tum fubruta parte una 
leuiter pilam comouere :&C fuppofitis uirgis alligare :atqj plantam tranfferre» 
Quae anteq deponatur;oportebit folum fcrobis copia fodere bidentibus :deinde 
terram aratro fubadsam :fi tamen pinguior erit fuma humus:mittere: & ita fe/ 
minibus fubflernere:& fic confedhs fcrobibus aqua omnis haurienda efl : nufq 
di uittantur arbores ♦ Deinde ingerendi minuti lapides: & glarea mixta pingui 
foo depofitifq? feminibus latera fcrobis circuncidenda:& aliquid ftercoris mter/ 
ponendum»Quod fi cum fua terra planta non conuenit:tamen optimum e om/ 
ni fronde priuare truncum:atqj leuatis plagis acinoqj & cfere obrutis fcrobe uel 
fulco deponere truncos .Gratus autem magis efl :qui brachii craflitudinem ha/ 
bet.Poterit etiam longe maioris incrementi 6c robuflioris tranffcrri:quem ita co 
uenit poni ut fi non periculum a pecore habeat:exiguus admodum fupra fcrobe 
emineat:la?tus enim frondet. Si tamen incurfus pecoris aliter uitari non poterit: 
celfior truncus con Aituetur: ut fit innoxius ab iniuria pecorum» Atq? etiam rigan 
dx funt planta: cum ficcirates incefferunt:nec non poft biennium ferro tangen/ 
dae. Ac primo farculari debentrita ut fimplex flilus altitudinem maximi fcrobif 
excedat .Deinde arando coxam bos aliam q? partem corporis offendat» Optimu 
efl etiam conflitutas plantas rircunuenire.Gaudeas deinde conflitutum iam & 
maturum oliuetum in duas partes diuidriqua? alternis frucflu induantur. Neqj 
enim olea continuo bienio deerrat.Qiiom fubiedtus ager confitus no efl: arbori 
coliculum agit:cum feminibus repletur fruftum affert. Sed id minime bis anno 
arari debet:& bidentibus alte circufodiri.Nam pofl folflitium cum terra aflibuf 
hiat:curandum efl ne per rimas fol ad radicem arborum penetret. Pofl aquino 
«flium autunale ita funt arbores ablaqueanda: :ut a fuperiore parte fi olea incli/ 
uofo efl: incilia excitentur:quae ad codicem deducant ♦ Omnis deinde foboles: 
qux ex imo flirpe nata efl:quotannis extirpanda efl ♦ Ac tertio quoque fi/ 
mouel pabulanda funt olea ♦ Atque eadem ratione ffercorabitur oliue/ 
tum: qua in fecundo libro propofui: tamen fegetifcus profpicietur♦ Ac fi 
OT . 
* * 1 
n cu as 
* 
Terra eflibuf 
hiat» 
Incilia» 
Fimo pabula 
da: oleae» (i ipfis tantummodo arboribus fatif feruauerif: CnguIiT ftercorif caprini fex libra: 
flercoris Gea modii (inguli uel amurca in fingulis . Conditum riercus autuno de 
bet miichut permixtum hyemi radices olea calefaciat, Amurca ualentibus infun 
denda eri: nam eius per hyemem fi uermes atqj alia fuberunt animalia: hoc me/ 
dicamento necantur. Pier unqj etiam locis ficcis & humidis arbores mufco infe/ 
ftantur:quem nifi ferramento refecueris:nec frudum nec latam frondem olea i 
ducet,Quinetiamcompluribus interpofiris annisoliuetum putandumeri♦ Na 
ueterisprouerbii meminiffe conuenit:Eum qui aret oliuetum rogar frudu: qui 
ftercoret exorare: qui cadat cogere. Quod tamen fatis erit odauo anno fecifTe; 
ne fruduarii rami fubinde amputentur ,Solent etiam quis lata arbores frudu 
non afferre, Eas terebrari gallica terebra conuenit:atcj ita in foramen uiridem ta 
leam oleaftri dimitti: fic uelut inita arbor foecundo femine fertilior extet,Sed fine 
ablaqueatione adiuuanda eft amurca infulfa cum fuilla uel norira urina uetere. 
cuiusutriufqjmodusferuatur.Nammaximaarborinitantundemaqua mifce 
atur :untia abunde erit. Solent etiam uitio foli frudu olea necare,Cui rei fic me 
debimur. Altis giris ablaqueamus eaf:deinde calcis pro magnitudie arboris plus 
minufue circudabimus. Sed minima arbor modicum poffulat. Hoc remedio fi 
nihil fuerit effedum :ad pra fidium infitionis confugiendum erit, Queadmodu 
autem olea inferenda fit:poftmodum dicemus.Nonunq etiam in olea unus ra/ 
mus cateris aliquanto eri laetior:quem nifi reciderisitota arbor contririabitur. 
Ac de oliuetis hadenus dixifle fatis eri. Supere ft pomiferarum arborum:cui rei 
deinceps pracepta dabimus, ' 
De arboribus pomiferis. Cap, viii^ 
Odum pomarii :priufq femen feras :circuuenire maceriis uel foffapra 
m cipio: Vel fape non folu pecori: fed homini tranfitum negare: cu fi fapi 
us cacumina manu detradaiaut a pecoribus prarofa funtrin perpetu/ 
um feminariu crementum capere nequeunt.Generati autem difponere arbores 
urile eri; maxime ne etiam imbecilla a ualentiore prematur:quia nec uinbus nec 
magnitudine par eri: impariqj fpario temporis adolefcit ♦ Terra: qua uitibs apta 
efl::arboribus eri utilis♦ Ante annum: q feminare uoles: ferobe fodies:ita fole plu 
uiaue macerabitur :6c quod pofitum eri:cito comprehendet. At fi eodem anno et 
ferobe & arbores ferere uoles: mime ante duos mefes fodito fcrobes:poriea rira/ 
mentis incenfis calefacito.Quos fi latiores patenriorefij feceris: latiores ubeno/ 
refep frudus percipies.Sed ferobis clibano fimilis fit:imus fumo patenrior:ut la/ 
xius radices uagetur:ac minus frigoris hyeme minufq? aOate uaporis p aguriu 
os penetret: etiam cliuofis lods terra:qua in eum congeria eri: pluuiis non ab/ 
luatur * Arbores raris interuallis ferito: ut cum creuerint fpatium habeant: 
quo ramos extendant .Nam fi fpiffe pofueris: nec infra ferere quid poteris:nec 
ipfafruduofaeruntinifi m terra feris. Ita qj iter ordinem quadragenos pedes mi 
mmumque tricenos relinquere conuenit ♦ Semina lege craffa non mmuf; q 
Arborefmu/ 
fco mfeftant, 
prouerbium 
0[luet0> 
j cejat co 
g 
6 
Amurca fful* 
Contriltabic 
Pomifera ar/ 
boref*;- 
Crementum 
Generarim 
difponere 
Semiare* 
Stobis cliba 
no 
q0;/re 
|s/IinimUm manubriu bidetis:red:a leuia procera fine ulceriba integro libro:ea bene SC cele/ 
riter coprehendent ♦ Si ex ueteribus ramis fumes de lisiqui quot anis bonos SC 
uberes irudtus afferunt: ac illos magis qui funt contra folem: q q ramis aut plan 
tis conentur.Sed anteq arbufculas tranfieras: notabis uentos: quibus antea erut 
conflituta:poftea manus admoueto: ut precliuo Sc ficcoin humidum agru traf/ 
feras ♦Trifurcam maxime ponito.Ea extent minime tnbus pedibus .Si eode fero 
be duas aut tres arbufculas uoles conffituere:curato ne inter fe conftringat: aut 
uermibus interibunt»Depone dextra fuiiffraq? ufqj in imum ferobem fafciculos 
farmentorum brachii craflitudinis demittito :ita ut fupra terram paulu extet:p 
quos xflateparuo labore aquam radicibus fuminiftra ♦ Arbores ac femina cum 
radicibus autiino ferito :hoc eft circa idus odtobr . Vere anteq germinent arbo/ 
res deponito ♦ Ac ne tinea molefta fit feminibus ficulneis :in imu ferobem lenti/ 
fci taleam inuerfo cacumine dimittito* Ficum frigoribus ne ferito ♦ Loca aprica 
calculofa glareofa interdum Sc faxea amat.Eiufmodi arbor cito coualefcitffi fero 
bes amplos patentefqj feceris. Ficoru genera :& fi fapore atque hitu diftant :uno 
modo id eff pro differentia agri feruntur .Locis frigidis autumni temporibus Sc 
aquofis pracoques ponito: ut ante pluuia frud:um deligas .Locis calidis hiberna 
fento» Aut fi uoles ficum quis non natura feram facere : tum groffulos priore fru 
dum decutito:iterum alterum edet:que in hyeme differt .Nonunq etia:quom 
frondere coeperunt arbores: cacumina fici ferro fuma prode fi amputare: fic firmi 
ores arbores Sc feraciores funt. Ac femper conueniet: fimulatqj folia agere coepe/ 
rint ficus: rubricam amurca diluere :& cum flercore humano ad radicem infun/ 
dere.Ea res efficit uberiorem frudum: Sc partum fici pleniorem Sc meliorem. 
Seredse funt aut praecipue liuianx:afr icana:chalcidica:: fulcse:lydix: califfrutise 
topise. rhod ix; libycx: hiberna:: omnes etia biferx xSc trifera? flofculi. Nucem grx 
cam ferito circa Kal.febr.qua prima gemma fit. Agrum durum calidum ficcum 
defiderat. Nam in locis diuerfis nucem fi depofuens :plerunqjputrefcit. Anteq 
nucem deponasa aq mulfa:nec mms dulci macerato.Ita iucundions faporis fru 
dum cum adoleuerit: prxbebit: Sc intehm melius atqj celerius frondebit. Ten 
nas nuces i trigoum f!atuito:ut nux genirme palmo ab fit: Manceps ad fauomu 
fpedet.Ois aute nux una radice mittit :Sc fimplici flolone prorepit:Cu ad fero/ 
bis folum radix puenit:duritia humi coercita recuruatur:& ex fummo du ra/ 
moiy ambas radices emittit.Nuce grxea &C auelana taretina facere hoc mo pote 
ris.In quo ferobe deftinaueris nuces fererean eo terram minuta japemodu femi 
pedis poito abiqj femen ferulx repangito.Cu ferula fuerit enata ;ea findito:& i 
medulla eius fine putamine nuce grxeam aut auelanam abfcondito:& ita ado/ 
bruito :hoc ante kalen.mart facito :uel etiam inter nonas Sc idus mart. Eodem 
tempore iuglandem Sc pineam et caflaneam ferere oportet.Malum punicum ue 
re ufque in Kalen.aprfiisrede feritur. Quod fi acidum aut minus dulcem fru/ 
du feret: hoc mo emedabit. Stercore fuillo Sc huao uriaqj uetere radices rigato. 
Trifurca. 
Ficum frigori 
bus ne ferito. 
Groffulos de 
cutito. 
Biferx. trife/ 
rx. 
Nuxgreca 1 
aquamulfa* 
Vria radices 
rigato. Ea res & fertilem arborem reddet: & primis annis frudum uinofum & pofi qn 
quenium dulcem & apyrenum facit*Nos exiguum admodum laferis umo dilui 
mus :& ita cacumina arboris fuma oblenimus :ea res emendabit acorem malo/ 
rum * Mala punica ne in arbore uentre medio rumpatur: lapides tres: quom fe/ 
res arborem:ad radicem ipfam collocaueris,At fi lam arborem fitam habueris: 
(cillam fecundu radicem arboris ferito .Alio modo cu iam matura mala fuerint: ■ 
anteq rumpantur:ramulos quibus dependent intorqueto: eodem modo ferua/ 
buntur incorrupta etiam toto anno Pirum autuno ante brumam feritorita ut mi 
nime dies.xxv.ad bruma fuperfint.Qua: ut fit ferax:cu adoleuerit alte eam ab/ 
laqueato:&iuxta ipfam radice truncu findito :& fiffura cuneo teda piea adiigi 
to :& ibi relinquito:deinde abfumpta ablaqueatione :cinere fuper terra innato* 
Curandu efl aute:ut qgenerofiffimis piris pomaria conferamus *Ea funt cruftu 
mia: regia: (ignia: tarentina qua fyria dicuntur: purpurea :fuperba: hordeacea: 
anitianea: neuiana: fauoiana: lateritana; dolabelliana: turramana: uolema: mul 
fa:pracocia:uenerea* Quadam alia quorum enumeratio nunc longa e * Prate/ 
rea malorum genera exquirenda maxime fcandiana matiana orbiculata fextia/ 
na pelufiana amerina fyrica melimela cydonia quorum genera tria fut:ffruthia: 
chryfomelina:murtea.qua omnia non folum uoluptate:fed etia faluaritate affe 
runt* Sorbi quoqj 8c armeniaci atqj perfici non minima e gratia * Et mala forba 
pruna pofl media mefTem ufq? in idus febr. ferito .Mororum ab idibus febr.ufq* 
ad xquinodtium fatio eft: Siliqua gra:ca:qua quida Ktpa-riop uocant: &C perii/ 
cu ante bruma per autunu ferito.Amygdala fi parum ferax erit:forata arbore la 
pidem adiigito:& ita libru arboris folefcere finito. Ommu aute generum ramos 
circa Kale*mart*in hortis fubafta & flercorata terra fupra puluinos arearu di/ 
{ponere efl opera: ut du teneros ramulos habent:ueluti pampi 
nentur: 8c ad unum ftilu primo aano femina redigantur :& cu autunus incef/ 
ferit anteq frigus cacumina adurat:omnia folia decerpere expedit: & ita craflis 
arundinibus qua: ab ima parte nodos integros habeat:uelut pileis fic inducere: 
atqj a frigore 8c gelicidiis teneras adhuc uirgas tueri.Pofl uigmti quattuor deide 
menfes fiue tranfferre & difponere in ordinem uoles:fiue inferere fatis tute utru/ 
que facere poteris. Sed ois furculus inferi poteft: fi non eft ei cui inferitur arbori 
cortice diffirnilis.Si uero etia fimile fruftu <5i eode tepore affert: fine fcrupulo e/ 
gregie inferitur* 
De tribus infitionu generibus* Op. ix * 
Ria genera porro {fitionu antiq tradiderut* Vnu quo refefta & fiffa ar/ 
t bor refedtos furculos accipit. Alteru quo refeda inter libru 8c materia 
femina admittit: qua: utraqj genera ueris temporis funt. Tertiu quo 
ipfas gemas cu exiguo cortice in parte fui delibrata reapit;quam uocant agnco/ 
Ix emplaftratione:ueiut quida ioculatione. Hoc genus ifirionis affiuo tempore 
optime ufurpatur:quarum confitionum rationem cum tradiderimus: a nobis 
Fru&us apy/ 
rinus* 
Mala punica 
neriipantur* 
Ramulos in/ 
torqueto. 
Pyrus. 
Pyra genero/ 
fa* 
gene 
ra* 
Chryfomelia 
Mullea. 
Siliquagreca 
Libiy inolefce 
re. 
Puluini area 
ru* 
Tria genera i 
fitionu* 
Inoculatio 
emplaftratio repertam quoqj docebimus .Omnes arbores fimul atqj gemas agere coeperint: 
luna crefcente inferito:oliuam autem circa aquinodium uemum ufqj in idus a/ 
prilis.Ex qua arbore inferere uoles :& furculos ad lfitionem fumes :uideto ut, fit 
tenera 8c ferax nodifqj crebris :& cum primu germinatum ibunt:de ramulis qui 
folis ortum fpedabunt: &C integri erunt eos legito craffitudfe digiti minimi» Sur 
culi fint bifurci uel trifurci. Arborem quam inferere uoles: ferra diligenter exfeca 
to ea parte qua maxime nitida & fine cicatrice eft .Dabifqj operam ne librum la 
das»Cum deinde truncum recideris:acuto ferramento plagam leuato. Deinde 
quafi cuneum tenuem ferreum uel offeum inter corticem 8C materiam demitti/ 
to digitos tres:fed confiderate dimittito :ne ladas aut rumpas corticem»Poftea 
furculos quos inferere uoles falce acuta ex ima parte deradito tantum: qtum cu/ 
neus dimiffus fpatii dabit :atque ita ne medullas neue alterius partis cortice Ise/ 
das»Vbi furculos paratos habueris:cuneum uellito ftatimqj furculos in ea fora/ 
mina :qua cuneo adacflo inter corticem & materiam feceris : dimittito »Ea aute 
fine qua adraferis: furculof fic inferito :ut femipede uel amplius de arbore extent 
fupra: deinde mufcum imponito; Sc ita ligato ne pluuia dilabatur» Quof/ 
dam tamen magis delectat in trunco arbons locum feminibus ferra facere: mfe/ 
dafque partes tenui fcalpello leuare:atque ita furculos aptare. Si pufillam arbo 
rem ferere uoles amam abfcinditoata ut fexquipedem e terra extet.Et cum dein 
de pracideris:plagam diligenter leuato: & medium trucum acuto fcalpello per/ 
modice findito :ita ut fiflura digitorum trium fit in ea. Deinde cuneum quo di/ 
ducatur inferito :& furculos ex utraque parte derafos dimittito» Sic ut librum fe/ 
minis libro arboris aqualem facias »Cum furculos ddigenrer aptaueris:cuneum 
eximito :& arborem ut fupra dixi alligato,Deinde terram circa arborem adag/ 
gerato ufqj in idipfum infitum »Ea res a uento & calore maxime tuebitur» Nos 
tertium genus infitionis inuenimus:quod cum fit fubtiliflimum non omni gene 
ri arborum idoneum eft: fed fere recipiunt talem infitionem :qua humidum fuc 
cofumqj & ualidum librum habent ficut ficus»Nam & lacftis plurimum mittit: 
& corticem robuflum habet »Optime itaqj inferitur caprifici ramus.Ex arbore d 
qua inferere uoles nouellos 6c nitidos ramos eligito.In iis deinde feruato gemma 
qua bene apparebit certamqj fpem germinis habebit »Eam duobus digitis qua 
dratis circufignato :ut gemma media fit:& ita acuto fcalpello circucide diligen/ 
ter ne gemmam 1 ad a f. Delibrato item alteram arborem qua emplaff raturus es» 
Nitidum ramum eligito :& eiufdem fpatii corticem circucidito:& matenam de 
librato. Deinde in eam partem quam nudaueris:praeparatum emplafiru apta/ 
to :ita ut alterse delibrata; parti conueniat»Vbi ita hac feceris arca gemmam be 
ne alligato :cauetoqj ne ladas ipfum germen .Deinde comifluras:& uincula lu 
to oblinito fpatio relido: ut gemma libera uinculo non urgeatur. Arboris autem 
infita fobolem 8c ramos fuperiores praaditome quid fit quod pofTit occari: aut 
necui magis q ifito feruiat.Pod.xxi.diem foluito emplaftru* Et hoc genere opti 
Luna crefcen 
te inferito» 
Surculitrifur 
ci» 
Mufcu impo 
nito» 
Fiflura» 
Nos genus i/ 
fitionis iueni 
mus 
Succofus li/ 
ber. 
Delibrato» 
Emplaftratu 
rus» 
ComifTuras 
oblinito» me etiam inferitur olea ♦ Quartum illud genus fnffdonis :cu de 
uitibus dirputauimus Jtaqj fuperuacuu e(l hcc loco repetere traditam ratione 
terebrationis,Sed cu antiqui denegauerint pofle omne genus furculoru in omne 
arborem inferi:&ex illa definitione qua nos ante paulo ufi fumus :ueluti quada 
lege fanxerut eof tantum furcuios poffe coalefcere :qui fint cortice ac libro & fru/ 
cffu confimiles his arboribus :quibus inferuntur:exiffimauimus errorem huius 
opinionis difcutiendu itradendaqj pofferis rationem :qua poffit omne genus fur 
culi of generi arboris inferi» Quod ne logiore exordio legete fatigemus:unu exe 
pium fubiiciemus:quo poffit omne genus furculi oibufarbonbus {feri. Scrobem 
quoquouerfus pedes quattuor ab arbore oliux ta longe fodito :ut extremi rami 
olex poffint ea cotigere »In fcrobe deide fici arbufculam depoito: diligetiaqj ad/ 
hibeto:ut robufta &C nitida fiat.Poff bienium cu iam fatis amplum fcremetu eae 
perit :ramu oliuauqui uidetur nitidifiimus :defled:e:& ad crus arboris ficulneae 
religa :atqj ita amputatis exteris ramulifea tantu cacumina qux inferere uoles 
relinque »Tu arbore fici detruca:plagaqj leua:& mediam cuneo finde» Cacumi 
na deide oliuae ficuti matri cohxret utraqj parte abrade:& ita fiffiirae fici ifere:cu 
neuqj exime: 8c diligenter colliga nequa ui reuellatur»Sic interpofito trienio co/ 
ualefcet ficufcu olea ;& tum demu quarto ano cu bene coierit: uelut propagies 
ramulos oliux a matre refecabis.Hoc mo oe geuf i arborem {(eres ♦ Ac priufqua 
finem libri faciamus:cum fere fpedes furculoiy oes p(equimur:priores libros de 
cythifo fdpereparu :ac tepeffiuu fuit.Nuc arboris prxcipientes opportune eius 
memferimus» De cythifo» Caput x* 
Ythifum i agro effe qplurimu maxie refert :q> gallinis apibo capris bu 
c bus quocp 6c of generi pecudu utiliffimus e;q> ex eo cito pinguefcit:& 
lacftis plurimu prxbet ouis :tu et odio mefibus uiridi eo pabulo uti:&. 
poffea arido poffit»Propterea in quolibet asroquauis macerrimo celeriter copre 
l-j r\- ' * '~r r 1 ** 1- r J ( \ n. - - r 
hedit»Oem iniuria ime noxa patitur»Muherelqdem fi lactis lopia premutuncy 
thifumariduiaquamacerarioporten&cu tota nodie pmaduerit: poffero die 
exprefli fucci ternas heminas permifeeri modico uino: atque ita potadum dare* 
Sic Sc ipfx ualebut :& pueri abundantia lacftis cofirmabutur ♦ Satio aute cythifi 
uel autuno circa idus odiobr.uel uere fieri potefbcu terra bene fubegeris: areo/ 
Las facito:ibique uelut ocymi femen cythifi autuno ferito. Pia taf deide uere difpo 
nito :ita ut iter fe quoquouerfus qttuor pedu fpatia diffet »Si femen n5 habue/ 
ris :cacumfa ima cythiforu deponito: ffercorata terra circa aggerato:fi pluuia no 
fgefferit rigato qndecim proximis diebus.Simul atque noua frode agere coepit: 
farrito:& poff trieniu deide cxdito;& pecori prxbeto.Equo abunde e uiridis p5 
do, xii.bubus pondo uicenarcxterifque peconbus pro portione uiriumuPoteff et 
ante feptebre fatifeomode feri:cu facile coprehedit & iniuriam fuffinet» Aridu fi 
dabis:parcius pbeto:quoniam uires maiores habet:priufque aqua macerato 
exeptam paleis pmifceto, Cythifum cum aridum facer uoles :circa mefem fepte/ 
q- 2enus fur 
cuiip0(fe m/ 
en * 
Plaga leua* 
q uxi/ 
j 
T • r 
Imunamfine Semegrade/ 
fcere iapiet, 
Flacefcat, 
bremjubi femen eiusgrandefeereinapiet:cadito:pauafqjhorisdu flaccefiatin 
fole habeto,Deinde in umbra exficcato:& ita codito, Hacdenus de arboribusp/ 
cepifle abunde ed reddituro pecoris cura & remedia fequeti uolumine. 
LVCIIIVNII MODERATI COLVMELLAE REI RVSTICAE 
LIBER SEPTIMVS, PRAFATIO» 
CIO QVOSDAM PVBLI SIL VINE PRVDEN/ 
tis agricolas pecoris abnuiffe curam: gregarioru qj paPoij; 
uelut mimicam profefiionis Tus difcipiinam conPantiffi/ 
me repudiaPe. Neque inficior aliqua ideo rone fecifle:q/ 
f fi fit agricola? contrarium paPoris propofitum :cum ille q 
maxie fubacflo & puro folo gaudeat:hic nouali gramino 
foqj :ille frucPum e terra fperet: hic e pecore Jdeoqj ara/ 
tor abominetur. At contra paPor optet herbarum prouen 
tum *Sed in iis tam difcordantibus uotis eP tamen quadam foaetas atqj coniu 
(Pio :quom & pabulum e fundo pleruqj domePicis pecudibo magis q alienis de 
pafcere ex ufu fit.Copiofa Percoratione :qua cotfgit e gregiba:terrePres frucpus 
exuberant.Nec tamen ulla regio eP:in qua modo frumenta gignantur:qua no 
ut ouium ita armentorum adiumeto iuuetur:unde etia iumenta nomen a re tra 
xere: q? noPru laborem uel onera fubuecPando uel arando iuuarent» Itaqj ficut 
ueteres romani praceperutripfe quoqj cenfeo tam pecoru q agroru cultum pno 
fcere.Nam i ruPicatione uel anttquiffima eP ratio pafcedheadeqj quaPuofiPi/ 
ma ♦ Propter quod nomina quoque pecunia & peculii tracPa uidentur a pecore; 
quod non folum ueteres poflederunt :fed adhuc apud quafdam gentis unu hoc 
ufurpatur diuiciaru genus Et ne apud noPros quide colonos alia ref fuperior:ut 
M.Cato credidit:qui confuleri qua partem rei ruPica exercedo celeriter locuple 
tari poflit: refpondit: fi bene pafceret♦ Rurfufq? interrogati quid defde faciendo 
fatif uberes frudtus pracepturus ePet :affirmauit fi mediocriter pafceret :Cateru 
de tam fapiente uiro piget dicere:quod eu qda aucftores memorat qd nam qua/ 
renti cuidam tertium f agricolatione quaPuofu ePetiafieuerafiejfi quif uel ma/ 
[e pafceret:cu praferti maius difpediu fequatur inerte & fauu paPore :q prude 
tem diligentemque copendium.Vnde fecundo tamen refponfo dubiu non e:qn 
mediocre negligetia domini frud:us pecoris exuberet. Qua ob caufam nos hanc 
quoque partem rei ruPica Siluine:quata uaiuimus fduPna:fecuti maioru pra 
cepta:poPeritati madauimus.Igitur cu fint duo genera quadrupedu :quoru ai 
teru paramus i confortiu opum: ficut boue :mula :equu:afinu. Alteru uolupta/ 
tis ac reditus & cuPodia ca :ut ouem capellas.Boue tamen de primo gener dice 
mus:cuius ufus noPri laboris eP particeps :nec dubium quin(ut ait Varro) cav 
teras pecudes bos honore fuperare debeat:prafertim & in italia :qua ab hoc nu/ 
Codatiflime 
repudia ffe, 
Gramiofb 
lumetaunde 
Pecuniaetpe 
culiu. unde. 
Catonis 
didtu fi bene 
pafceret» 
Difpendium 
Compedium 
Duo genera 
quadrupedu 
Vnde italia. cupationem traxifTe creditur :q> olim grxci tauros italos uocarent»Etin ea urbe 
cuius moenibus condendis fi mas & faemina aratro terminum fignauerint uelut 
petum:quod idem atticis athenis Cereris &Triptholomi fertur minifienq inter 
fuigentimma fydera particeps cadi :q? deinde labonofiffimus adhuc hominis fo 
cius in agricultura : cuius tanta fuit apud antiquos ueneratio:ut tam capitale ef/ 
fet bouem necaffe :q auem » Ab hoc igitur promiffi operis capiamus exordium* 
De bubus parandis:atqj emendis earuqj forma» Cap»i* 
V* in emedis bubus fequedaquxqj uitanda funtmon ex facili dixerf: 
q cu pecudes pro regionis cxliq? rfatu di habitu corporis di ingenii animi 
& pili colorem gerunt» Alix funt afiaticis :aiix gallicis :epiroticis 
alix. Nec tantum diuerfitas prouinciarum: fed ipfa quoqj italia partibus fuis di/ 
ferepat »Capania pleruqj boues progenerat albos di exiles: laboris tamen & cui/ 
turx patrii foli no inhabiles» Vmbna uaftos di albos jeademque rubros nec mi/ 
nus probabiles animis q corporibns, Etruria di latium compactos :fed ad opera 
fortes»Apeninus duriffimos omneque difficultatem toleratis:nec ab afpedu d/ 
coros» Qu# cum tam uaria di diuerfa fint: tamen quadam quafi comunia di cer 
ta prsecepta in emendis iumentis arator fequi debet»Eaque Mago carthaginen/ 
fis ita prodidit :ut nos deinde memorabimus»Parandi funt boues nouelii: qua/ 
dratugrandes membns:cornibus proceris ac nigrantibus Si robuftis:fronte lata 
di crilpa : hirris auribus joculis di labris nigris jnanbufrefimis patulifque jcerui/ 
ce longa di torofa: palearibus amplis di pene ad genua pmiffis: peritor e magno: 
armis uafhs:capaci di tanq implente utero:lateribus porredbs:lumbis latisjdor 
fore&o planoque :uel etiam fubidente:clunibus rotundis: cruribus compadtis 
arredtifque*Sed breuionbus potius q longis nec gembus improbis:ungulis ma/ 
gnisjeaudis longiflimif di fetofis pilofifquejcorpore denfo breuique: colore rubeo 
uel fufeo: tadtu corporis moililTimo* 
De bubufdomandis* Cap* ii» 
Alis nota* uitulos oportetfcum adhuc teneri funtjcofuefcere manu tra/ 
t ritan:ad prafepia religari: ut exiguus in domitura labor eorum :di mi/ 
nus fit periculi»Verum neque ante tertium jneque poft quintum annu 
iuuencos domari placetjcum illa xtas adhuc tenera efbhac iam pradura» Eos 
aute q de grege feri comprehenduntur: fic fubigi conuenit.Primu omniu fpario 
fum (fabulum pparetur jubi domitor facile uerfari:& unde egredi fine periculo 
poffit. Ante ftabulu nullx aguftite fint: fed aut capus aut uia late patens:ut cup 
ducentur iuueei jliberu habeant excurfumme pauidi aut arboribus aut abiacen 
ricuiUbet rei feimplicet:noxaque capiat»In ffabulo fint ampla pfepia : fupque 
tranfuerfi aflerefm modu iugorum a terra feptem pedibus elati configantur :ad 
quos religari poflint iuuenci »Diem deinde quo domituram aulpicens: bonum 
a tempelfatibus di religionibus matutinum eligito» Canabinifque funibus con 
nua iuuencorum ligato*Sed laquei; quibus copulantur danaris pellibufinuolu/ 
Petu 
Laboriofifli / 
mufhominis 
focius bos* 
Parandi funt 
nouelii qdra/ 
tu 
Ceruice toro 
fa*Dorfofub 
ldente* 
Domitor*. 
Domituram 
aufpiceris, Buculos 
ti Ghtme tenera fronte fub cornua hedantur.Cum deinde buculos comprehende 
rif: perducito ad ffabulum :6C ad flipitefreligatoita :ut exiguum laxamenti ha 
beant ididentqj inter fe aliquanto fpatio:ne in colluctatione alter alteri noceat* 
Si nimis afperi erunt: patere unum diem noCtemqj defeuiant. Simul atq? iras co 
tulerint:manu producantur:ita ut & a tergo complures qui fequuntunretmacu 
lis eos contineant:& unus cum claua falignea procedens modicis iCtibo fubtnde 
impetus eorum coerceat. Sm autem placidi & quieti boues erunt: uel eodem die 
quo alligaueris: ante uefperam licebit producere: Sc docere per mille paffus com 
pofite ac fine pauore ambulare,Cum domu produxeris :arte ad dipites religato 
ita ne capite moueri poffmt.Tum demum ad alligatos boues neq; a poltenore p 
te neqj a latere:fed aduerfus placide & cum quadam uocis adulatione uemto:ut 
accedentem cofuefcant afpicere,Deinde nares perfricato:ut homine difcat odo/ 
rari .Mox etiam conuenit tota tergora & traCtare 5C refpergere mero:quo famili 
ariores bubulco fiant. Ventri quoqj 5c fub foemina manum fubncereme ad eiuf/ 
modi taCtum poftmodum pauefcant :6C ut rediuiui q plerunque feminibus in 
haerent: eximantur. Itaqj cum fint: a latere domitor ftare debet: ne calce contin/ 
gi poffit.Pod hasc deductis malis: reducito linguam : totum q? eius palatum iale 
defricatodibralefque offas in prafulfa: adipis in fingula dimittito: ac uini fmgu/ 
losfextarfos per cornu faucibus infundito. Na per hax blandimenta triduo tere 
mafuefcunt:iugumqj quarto die accipiunt:cui ramus illigatus temonis uice tra/ 
hitur,Interdum & pondus aliquod iniungitur:ut maiore nixu laboris exploret 
patientia.Pod eiufmodi experimenta uacuo ploftro fubiugendi :8c paulatim 15 
glus cum oneribus producendi funt.Sic perdomiti mox ad aratru inffituantur: 
fed in fubaCto agro ne ffatim difficultate operis reformidentmeue adhuc tenera 
colla dura profaffione terra: tundantur. Quead modum autem bubulcus in ara 
do bouem indituat:primo prsecepi uolumme .Curandu ne in domitura bos cal 
ce aut cornu queq cotingat .Nam nifi hac cauentur :nuq eiufmodi uitia quauis 
fubaCta eximi poterut. Verum lfta fic agenda pracipimu s: fiue ramum pecus 
non oderit.Ideoque expeditior 8C tutior ratio domandi ed :quam nos in nofftis 
agris fequimur .Nam ubi plaudro aut aratro iuuecum cofuefrimus rex domitis 
bubus ualentiffimu eundeque placidiffimum cum indomito lniungimus:quip 
currentem retrahat: & cunClantem producat.Si uero non pigeat iugum fabnca 
quo tres iungantur:hac machinatione confequemur: ut etiam contumaces bo 
lies grauiffima opera non recufent .Nam ubi piger iuuencus medius inter duos 
ueteranos iungitur :aratroqj iniunClo terra molli cogitur mulla efl imperium re 
fpuendi facultas.Siue enim efferatus prodit ;duoru arbitrio inhibetunfeu con/ 
fiflit :duobus gradientibus etiam obfequitur :feu conatur decumbere; a ualen/ 
tionbus fubleuatus trahitur .Propter qua: undique neceflftate contumaciam de 
ponit: & ad patientiam laboris pauciffimis uerbenbo perducitur.Ed etiam poft 
domituram mollioris generis bos:qui decumbit in fulco .Eum non feuitia: fed 
Modicis iCti/ 
bus fubinde. 
Sub femina 
manu fuiicer 
Rediuiui * 
Librales offe 
Placidiffimu 
cu indomito* 
iiigimus. 
Contuaciam 
deponit. 
Qui decubit ratione cenfeo emendandu.Nam qui dimulis aut ignibus aliifque tormentis id 
iiitiu eximi melius fudicant:uera rationis ignari fut;quoniam peruicax contua/ 
cia pleruque feuientem fatigat,Propter quod utilius eri ritfa corporis uexatio / 
nem: fame potius & fiti cubitorem bouem emendare ♦ Nam eum uehementius 
afficiunt naturalia defideria q plaga .Itaqj fi bos decubuit :utiliflimu ed fic pe/ 
des eius uinculis obligarime aut infidere aut progredi & per hoc pafei poffit. 
Quo facto inedia 8c fici compulfus deponit ignauiam:qua &C amariflima ed in 
pecore uernaculo ♦ Longe q? omnis bos indigena melior ed :q peregrinus ♦ Nam 
neq; aqua nec pabuli nec caeli mutatione tentatur; neque mfedatur conditione 
regionis: ficut ille qui ex planis 8c campedribo loris:in montana & afpera perdu 
(dused; uel ex montanis in campedria.Itaque etiam cum cogimur ex longin/ 
quo boues arceflere :curandum ed :ut in fimili patriis loris traducatur. Item cu/ 
flodiendum edrne in corporatione uel datura uel uinbus impar cum ualentior 
iungatur.Nam utraqj res inferiori celeriter affert exititi. Mores huius pecudis p 
babiles habentur;qui funt propiores placidis q concitatis. Sed non inertes :qui 
fut uerentes plagarum & acclamationum :fed fiducia uirium nec auditu nec ui 
fu pauidimec ad ingredienda flumina aut pontis formidolofi:mulri abi edaces: 
uerum in eo coficiendo lenti :nam hi melius concoquut Jdeoqj robora corporu 
citra maciem conferuat qui ex commodo :q qui feflinater madut. Sed tam uitiu 
ed bubulci pinguem q exilem bouem reddere. Habilis enim & modica corpora 
tura pecoris operarii debet effe meruifqj & mufculis robuda no adipibus obefa: 
ut nec fui tergoris mole nec labore operis degrauetur .Cum qua: fequeda funt in 
emedis domadifqj bubus tradidimus: tutela eoru pcipiamus. 
De bou cura :&cibariis. Cap.iii. 
Oues calore fub diuo: frigoribus intra te<dum manere oportet, Itaqj 
b hiberna dabulatio eoru praparada funt drameta: qua menfe auguflo 
intra dies trigfta fublata meffis prarifa i aceruum extrui debet. Horti 
defecdio tum pecori tum agro ed utilis .Liberantur arua fentibus :qui adiuo te 
pore per caniculas ortum recifripleruqj radicitus intereunt :& dramentis pecoris 
fubiecdi plurimum dercoris efficiunt ,Hac cum ita curauerimnsitum &Z omne 
genus pabuli praeparabimus idabimufq? operamme penuria abi macrefcat pe/ 
cus. Boues autem recte pafcendi non una ratio ed.Nam fi ubertas regiois uiri/ 
depabulu fummidrat:nemo dubitat;quin id genus abi cateris praponedu fit. 
quod tame i riguis aut rofidis locis non cotingit .Itaque i iis ipfis uel maximum 
commodii ed:quod fuffirit una opera duobufiugis:qua eodem die alterna tem 
porum uice uel arant uel pafcutur.SiccioribD agris ad prafepia boues alendi fut: 
qba pro conditione regionum cibi prabentur .Eofque nemo dubitat:quin opti/ 
mi fint uitia in fafcem ligata:8C cicercularitemque pratenfe fenu» Minus como/ 
de tuemur armentum paleis :qua ubique & quibufdam regionis fola prafidio 
funt :& probantur maxime ex milio tum ex ordeo :mox etiam ex tritico.Sed iu 
Peruicaxconr 
uaria» 
Cubitore, 
Corporatoe. 
Veretes pia/ 
garu. 
Fedinanter, 
madut» 
Modica cor/ 
poratura. 
Ne penuria 
cibi maere/ 
fcat. 
Pratefe faenu 
Pala ex milio mentis iuxta operam reddentibus:ordeum prscter has prabeturV Bubus autem 
pro temporibus anni pabulo difpenfantur Januario menfe frefi St aqua macera/ 
ti erui quaternos fextarios mixtos paleis dare conuemt:uel lupini macerati modi 
os:uel cicerculae macerata femodios:& fiip haec affatim paleas dicet autem fit le/ 
, gumin u inopia & eluta St ficcata uinacea: quae eximuntur cum paleis mifcere* 
Nec dubium :quin ea longe melius cu fuis folliculis anteq eluantur praeberi pof/ 
fint♦ Nam St cibi St uini uires habent :nitiduqj St hilare St corpulentum pecus fa 
dunt, Si grano abftinemus frondis aridae corbis pabulatoribus modiorum .xx* 
fuffiat :uel foeni pondo, xxx.uel (i non modo iuris laurea St lignea quae frondes 
St his fi regionis permittat glans adiicitur:qua nifi ad fatietatem datur: fcabiem 
parit.Potefl etiam fi prouentus uilitatem fadt:femodius fabae frefae praben. Me 
fe februario pleruqj eadem abaria funt. Martio St apnii debet ad foeni podus ad 
iici:quiaterraprolcinditur.Saterit autepodoquadragena fingulis dari Ab idi/ 
bus tamen menfis aprilis ufqj in idus iunias uinde pabulum redde fecatur.Poteff 
enim in Kalen.iulias frigidioribus lods idem praliari * A quo tepore in Kale.no 
uembris tota allate & deide autuno fatientur fronde:qua tamen no ante ell uti 
lis:q maturuerit uel imbribus uel affiduis roribus.Probatur maxime ulmea: 
pod fraxinea :St ab hac populnea* Vltima funt ilignea St quernea St laurea, fed 
pod a flatem neceffarie deficientibus cateris :polmnt etiam St folia ficulnea pro 
be dari: fi fit ea copia :aut llringere arbores expediat «Ilignea tamen uel melior e 
quernea ♦ Sed eius genens:quod fpinas non habet «Nam q? iuniperus refpuitur 
a pecore propter aculeos :nouembri menfe ac decembri per fementem quantum 
appetit bos: tantum prabendum effPleruqj tamen fuffidut fingulis modii gla 
dis St palea ad fatietatem data: Vel lupini macerati modii: Vel erui aqua con/ 
fperfi fextarii ♦yii. permixti paleis:Vel fimiliter cofperfa fextani.xiumi 
xti pale s: Vel finguli modii uinaceorum :fi iis ut fupra dixi larga: palea adiicia 
tur. Vel fi nihil horu efhper fe {aeni pondo quadraginta» 
De uitiis boum:St medicinis* Cap. iiii. 
Ed no proderit abis fatiari pecora:nifi omni adiuuentur diligetia:ut fa 
f lubri fint corpore: uirefqj coferuet. Qua utraq; cudodiuntur large da/ 
to per triduum medicameto:quod coponitur pari pondere triflis cupf 
fique:& cum aqua nofte una fub diuo habetur. Idque quater ano fieri debet u i/ 
■ timis teporibus ueris aflatis autuni hyemis.Semp etiam lagor St naufea difcuti 
tur: fi itegru gallfaceum crudum ouu ieiunis fauaba iferas:ac poflero die fpicas 
ulpici uel all i cu uio coteras St i nariba lfundas.Neque hac tanta remedia falu/ 
britate faciut.Multi largo fale mifcet pabula. Quid a marrubiu dede rut cu oleo 
St uio:qdam porri fibras:alii grana turis:alii fabfam herbam putaque uini cum 
mero dilluunt.Eaquc medicamenta potada pbet.Multi cauiiba uitifalba St ual 
uulis albis bubus medetur.Nonullipelle ferpetis obtrita cu ufo mifcet.Sed et re 
medio cu dulci ufo tritum ferpillum:St cocifa St i aqua macerata fcylla* Qua 
Eluta uina/ 
cea. 
Podo.xl.fin/ 
gulis dari* 
Frons ulmea 
Naufea difcu 
titun omnes pradidte potiones triu fingulis diebspef triduu data:aluu pur 
gat:repulfifqj uitiis recreat uires:maxie tame habetur falutaris amurca:fi tatun 
de aqua: mifceas :6c ea pecus in fue fcas. Qua prorius dari no potefi: fed primo 
abi alpergutur.Deide exigua portioe medicatur aqua:mox pari mefura mixta j 
datur ad Taturitate. Nullo ac tepore & minime aftate utilius e fi boues f curfum 
conatari * Na ea res cit aluum meti ut Cauendu quoque e ne ad p/ 
fepia fus aut gallina perrepat, Na hoc. quod decidit immixtum pabulo bubus 
affert necem ♦ 
Vbi gregibus pefiiletia ingruit:qua: remedia adhibenda funt. Cap. y ■ 
Ve agra pefiiletia face ualet:qua cu in grege incidit: cofeftim mutan ' 
f dus efi cali fiatus: & i pluris partes difiributo pecore loginqua regio/ 
nes petenda funt:atq? ita fegregandi a fanis morbidnne quis lterueni 
at:qui contagioe cateros labefaciat. Itaq? cu ablegabuntur:in ea loca perducen/ 
da erunt:quib3 nullu impafcitur pecusme aduentu fuo etia illis tabem afferat, 
Euincendi funtautequauis pefiiferimorbi:& exquifitis remediis propulfandi. 
Tuc panaas 6c ereugii radices faeniculi feminibo mifceda,& cu defruti ac moliti 
tritici farina cadetiqj aqua cofpergeda:eoquemedicamfe faliuadu egrotu pe/ 
cus.Tu panba cafia mprrhaqi & thuris poderibD:ac tadudem fangumis maria 
tefiudinis mifcetur potio:cu uini ueteris fextariis tnba:& ita p nares [funditur. 
Sed ipfu medicametu poderis fex unciadiuifu:porri6eaqua p triduu cu uino 
dediffe fat erit.Preiens remediu etia cognouimus radicula:qua pafiores cofili/ 
gine uocat. Ea marfis motiba plurima nafcitunomniq? pecori maxime e faluta/ 
ns .Leua manu effoditur ante folis ortu. fic en[ leda maiore uim credit habere. 
Vfus eius traditur talis:anea fibula ps auricula latiffima circumfcnbiturrita ut 
manate fanguine taq litura redudu appareat. Hoc & ftrifecus'& ex fupiore par 
te auricula cu fadu e:media ps defcripti orbiculi eade fibula tranfuitur:& fado 
foramini pdida radicula [feritur:qua cu reces plaga copreheditrita cotiet ut ea 
labi no poffit.In ea deide auricula ois uis morbi peftilefqj uirus eliatur:doec ps 
qua fibula arcunfcnpta e: demortua exadit: & minia ptis iadura caput confer 
uatur. Cornelius Cei fus etia uilci folia cum uino trita p nares [fundere iubet. 
Hac facienda fi gregarim pecora laborant .Illa deinceps fi fingula. 
Quod remedium adhibetur boui cruditate laboranti.. Cap. vi. 
Ruditatis figna funt crebri rudus:ac uentris fonitusffaftidia abi:ner 
c U092 intetio: hebetes oculi. Propter qua bos neqj ruminat:neqj lingua 
fe deterget,Remedio erunt aqua calida duo cogii:& mox trigita braf 
fica modica caules codi:& ex aceto dari» Sed uno die abfiinendum e alio cibo» 
Quida claufum itra tedu cotinentine pafci poflit.Tum lentifci oleafiriq; cacu/ 
minu p6do*iiii.& libra mellis una trita pmifcent aqua cogio:qua node unam 
fub dio habet:atqj ita fauiabo [fundunt, Deide lterpofita hora macerari erui qt/ 
tuor libras obiiciunt.aliaque potoe prohibent. Hoc per triduum fieri:dum ofs 
Pecus ifuc/ 
fcas amurca* 
Mutadus 
cacli flatus in 
peflilentia. 
Saliuandum 
agrotu pecus 
Cofiliginis 
remedium♦ 
Fibula 
Cruditatis fi 
gna caufa langoris difcutiatur,Na fi negleda cruditas e & iflatio uetris & ltefimoiy 
maior dolor feqtur: q nec cape cibos finit :gemitus exprimit:locoq? flare no pati 
tur: fape decubere: 6c agitare caput:caudaqj crebrius agere, Mamfeftu remediu 
e pxima clumbu pte cauda uiculo uehemeter obflrfgere: uinique fextariu cum 
olei hemina faucibu ifundere:atque ita citatum p mille <Si qngetos paffus ager* 
Si dolor pmanet:ungulas circufecare& unda manu p anu fferta fimu extrahe/ 
re:rurfulque agere currete.Si nec hac profuit res:capnfici arida coterutur:&cu 
dodrate aqua calida datur» Vbi nec medicfa pceffit: myrti filueflris folioiy dua 
libra deligatur:totideque fextarii calida aqua mixti p uas ligneu faucibu lfundu 
tur,Atque ita fub cauda (anguis emittitur :q cu fatis profluxit: ihibetur papyri 
ligamine,Tutn cocitate agitur pecus eoufque du anhelet, Sut & ante detradio 
ne fanguinis illa remedia: tribu heminis uini; tribu pinfiti alii pmifcetur: &C pofl 
ea potione currere cogitur. Vel falis fextas cum dece cepis coteritur: & admixto 
meile decodo colliria imittutur aluo:atque ita atatus bos agetur. 
Quo remedio fedatur dolor uetris & lntefiinorum pecoris* Cap» vi, 
Entris quoque & mteflinoiy dolor fedatur uifu nantium: & maxime 
u anatis:qua fi cofpexit cui mtefhnu dolet:celeriter tormeto liberatur, 
Eade anas maiore profedu mulos & eqnu genus cofpedu fuo fanat. 
Sed interdii nulla prodeff medicina,Seqtur minus uitiu lignum e crueta 
& mucofa uetris proluuies, Remedio funt cupreffini qndecf coni: totidequegal 
la 6c uiroiy: qua poderis uetufliflimus cefes:qbu i unu tunfis admifcentur au/ 
fleri uini quattuor fextarii: q pari mefura p quadriduu difpefati datur. Nec de 
fintlentifcimyrtique & oleaftri cacuminamndis:aluos corpus: ac uires carpit: 
operique inutile reddit,Qua cum accident:prohibendus ent bos potione per bi 
duum:primoque die abo abflinendus. Sed mox cacumina oleafiri & arundinis 
item bacca lentifci & myrti danda nec poceflas aqua mfi qparaffime facieda e. 
Sunt qui teneram laurum coloni libram & abrotanum cerati cum pari portione 
dedermt:cum aqua calida? duobus fextarns:atque ita faucibus infundant:eade 
que pabula ut fupra diximus obiiciant, Quidam uinaceorum duas libras torre/ 
faciunt, & ita conterut cum totidem uini au fleri :potandumque medicamentu 
prabent:omnia in humo res fupradixi: nec minus cacumina 
obiiciut,Quod fi neque uetris creuerit citata pluuies: neque mteflinoiy ac uen> 
tris dolor:ciborquerefpuet:& pgrauato capite fapius confueuit: lachrymaque 
oculis & pituita nari profluent:ufque ad offa frons media uratur: aure/que fer/ 
ro decidatur»Sed uulnera fada lterdu fanefcutriterdum defricare bubula urina 
couenit, At ferro refciffa melius pice & oleo curatur. 
De uitiofis incrementis lingua, Cap, vu. 
Cient etiam faftidia cibo afferre uitiofa incrementa lingua: quas ra/ 
f nas ueterinarii uocant, Hac ferro reciduntur: 8C falecu allio pariter tri 
to uulnera defricantur:doneclaceffitapituita,Tum umo pluitur os: 
Manu p an/ 
numiferta fi 
murn extra/ 
here. 
Colliria fmit 
tunturaluo. 
Vifusnantiu 
Mucofa pro/ 
uies. Coni 
Bacca lerifci. 
Incremetalf/ 
gua rana, 
veterinarii. Sc interpofito unius hora (patio uirides herba: uel frondes datur:dum fa&a ul/ 
cera cicatrices ducant,Si neqj rana: fuerint:neq; aluus atata: & nihilominus ci/ 
bos no appetet:proderit alui pinfitu cu oleo per nares infundere. Vel fale uel cu/ 
nrla defricare fauces. Vel eande parte alio tunfo & hallecula linire. Sed hac his 
folu fafiidiu eft.Febriatanti boui couenit abfiineri cibo uno die.Poflero deinde 
exiguu fanguine ieiuno fub cauda mitti;atque iterpofita modica magnitudinis 
codos braffica coliculos triginta ex oleo & garo faluiati more dimitti; eamque 
efcam per quinque dies ieiuno dari.Praterea cacumina letifci aut olea uel tener 
rima quaque fronde ac papmos uitis obiicritum etia fpongea labra detergeri:& 
aqua frigida ter die praben potandam. Qua mediana fub tedlo fieri debet: nec 
ante famtatem bos emitti,Signa febricitantis:manantes lachryma:grauatu ca/ 
put:oculi compreffi: fluuidu faliuis os:longior & cu quodam impedimento tra 
dtus fpiritus interdum & cum gemitu. 
Detuffiboum. Cap. viii. 
Ecens tu (fis optime faluiato farina ordeacea difcutitur. Interd u ma 
r gis profunt gramina concifa & his admixta frefa faba.Lentes quoque 
balbulis exempta 6c minuta molita:mifcentur aqua calida fextarii 
duo:fadtaque forbitio per cornu infunditur. Vctere tuflim fanant dua libra hy 
fopi macerati fextanis aqua tnba.Na id medicamentu teritur :& cu lentis minu 
ta ut dixi molita feliam quattuor more faluiati datur; ac poftea aqua hyfopi per 
cornu infunditur. Porri et fuccu oleo:uel ipfa fibra cum ordeacea farina contrita 
remedio e.Eiufde radias diligeter lota & cum farre triticeo pinfita uinoque da/ 
ta uetuftiffima tuflim difcutiut, Faat ide pari mefura eruu fine ualuulis cu tor/ 
reo ordeo molitum Sc faluiati more i fauces dimilTum ♦ 
Suppurationisremedia. Cap. ix. 
Vppuratio melius ferro refciditur q medicameto expilo, Deide finus 
f ipe q ea cotinebat:calida bubula unna eluitur;atque linimetis pice li 
qda 8c oleo ibutis colligatur. Vel fi collui ea ps no pot:lamfa cadete fe 
uu caprinu aut bubulu iffilatur, Quida cu uitiofa pte iufTerut:urfa ueter eluut 
atque ita aquis icoda pice liqda cum uetere axungia linunt. 
Claudicanti boui quod remediu m adhibeatur. Cap. x, 
Anguis dimiflus in pedes claudicatione affert.Qua cum acadit: flati 
f ungula ifpicitur.Tadus aute feruore demonflrat. Nec bos uitiatam 
parte uehemetius premi patitur; Sed fi fanguis adhuc fupra ungulas 
i cruriba e:fricatione affidua difcutitur .Vel cum ea nihil profuit; fcarificatioe de 
mitur. At fi ia in ungulis e: iter duos ungues cultello leuiter aperies♦ Poftea lini/ 
menta fale atque aceto ibuta applicantur:ac folea fpartea pes induitunmaxime 
que datur opa: ne in aqua pede mittat; & ut fic pes flabuletur ♦ Hic ide fanguis 
mfi emiffus fuerit: fanie creabit:qui fi fuppurauer it: ta rd e percurabitur .Ac pri/ 
mo ferro arcuncifus &C expurgatus:deinde paneis f aceto madenabj fculcatis; 
Febricitanti 
boui* 
Fluuidumfa 
liuisos* 
Saluiatum 
Lentes ual/ 
uulis exeptx 
Saluiatimor 
Linimenta* 
Scarificatio'* 
Solea fpatV 
tea.Pes fta/ 
buletut mox axungia uetere 6c fcuo hircino pari podere decoris ad fanitate perducit ♦ 
Si fanguis i inferiore parte ungula.’ efl:extrema pars ipfius unguis ad uiuu refe/ 
catur:& ita emittitur:ac linimetis perinuolutus fpartca munitur. Medi a ungu/ 
la ab inferiore parte no expedit aperire:nifi eo loco ia fuppuratio fadta efl* Si do 
Lore heruoiy claudicat:oleo & fale genua poplitefqj& crura explicanda funndo 
nec fanatur* Si genua intumuerut: calido aceto fouenda funt:& lini femen ut mi 
Liu detritu cofperfuqj aqua mulfa imponendu fpongia ferueti aqua lbuta & ex/ 
prefla lita aque meile redte geniba applicatur:ac fafceis circudantur* Quod fi 
tumon fubeft aliquis humor:fermentu uel farina ordeacea ex paflc aut aq mul 
fa decodta f ponitur, Et cu maturuit fuppuratio:refoditur ferro* Eaq? emifla ut 
fupra docuimus linimetis curatur* Poffut etiafut Cornelius Celfus pracip t)lilii 
radix:aut feylla cu fale:uel fanguinalis herba qua polygona graci appeliat: uel 
marubiu ferro reclaufa fanare* Fere aute omnis dolor corporis fi fine uuinere efl 
recens melius fomentis difcutitur* Vetus uritur;& fupra ullum butyrum uel ca/ 
prina inflilatur adeps * 
Ad fcabiem remedia 6C ad morfum rabiofi canis uel lupi necnon & ad coria/ 
ginem* Cap* xi* 
Cabies extenuatur trito allio defrido.Eodeq? remedio curatur rabio 
f fx canis uel lupi morfus: q tame & ipfe lpofito uulneri uetere falfame 
to aque bene fanatur* Et ad fcabie pradentior alia medicina efl: cu 
nilabubula & fulphur coterutur:admixtaqj amurca cu oleo aqua aceto fcoquu 
tur*Deinde tepefactis fciflu alume tritu fpargiturJd medicametu cadente foie 
illitu maxfe prodefl .Vlceribo galla trita remedio funt.Nec mmus fuccus marru 
bii cu fubgme. ER & infefta pellis bubulo pecori:coriagine ruflici appellant: cu 
pellis ita tergori adharet:ut apprehefa maniba dedua a coflis no poffit* Ea res 
no aliter accidit:qfi bos aut ex lagore aliquo ad macie perductus e ;aut fudans 
in opere faciendo refrixit, aut fi fub onere pluuia madefactus efl*Qua cu perni/ 
ciofa funticuflodiendu efbut cu ab opere boues redierint:adhuc afluates anhe 
lantefqj uino afpergantur;& offa adipis fauciba eoiy inferatur* Quod fi pradi/ 
ctum uitiu inhaferit:proderit decoquere lauly :& ea calda fouere terga: multo/ 
qj oleo & uino confeflim fubigere.ac per omnis partis apprehedere & attrahere 
pelle.Idqj optime fit fub dio fole feruete* Quida flocces uino &C adipe commi/ 
fcent:eoqj medicamentopofl fomenta pradicta utuntur* 
Ad exulcerationem pulmonis: &>palati tumorem * Cap * xif» 
St etia illa grauis pnicies:cu pulmoes exulceratnr*Inde tuffis 6c ma/ 
e cies & ad ultimu pthifis fuadit*Qua ne morte afferat:radix coryli i/ 
ufla ita: ut fupra docuimus. pforata auricula lferitur: & porri fuccus 
iflar hernia pari olei mefura mifcetur:& cu uini feflario potadus dat dieba com 
pluriba*Interdu & tumor palati abos refpuit:crebiyqi fufpirium facit :& hac fpe 
cie pbet: ut bos latus pedere uideatur* Ferro palatu fauaare;ut faguis p fluat ♦ 
Ad uiuumre 
fecatur 
Maturuit 
fuppuratio * 
Reclaufa» 
Coriagomor 
bus. 
Refrixit» 
Efluates ahe 
lantefqj 
Flocces» Exeptu ualuuliseruu maceratu uirideqf fronde uel aliud molle pabulu du fa/ 
netur prabere.Sin opere coliu c6tunderit:prafeitiffimu eft remediu fanguis de 
aure emiffus. Aut fi id fad;u non erit:herba qua uocatur habia cu fale tnta & i/ 
pofita. Si ceruix mota & deiecfta eft jconfiderabimus qua partem declinet: & ex 
diuerfa auricula fanguine detrahemus.Ea porro uena quae i aure uidetur ee am 
pliflima: farmento prius uerberatur.Deindecu ad icftu itumuit: cultello folui/ 
tur. Et poftero die iterum ex eodem loco fanguis emittitur; ac biduo ab opere 
datur uacatio. Tertio deinde leuis iniungitur labor:6C paulatitn ad lufta per/ 
duatur. 
Ad tumorem cruids. Cap. xiii ♦ 
Vod fi ceruix in neutra parte deiecta eft: mediaque itumuit ex utra/ 
q que auricula fanguis emittitur:q cu itra tnduu q bos uitiu cepit:emif 
fum no eftatumefcitcollu.neruique tenduntur:6c ide nata duncies 
iugu no patitur .Tali uitio coperius aute elTe medicametu ex pice liqda & bu/ 
bula medulla & hircino feuo & uetere oleo aqs podenba copofitu atqj incocftu ♦ 
Hac copofitione fic utendu eft :cum difiungitur ab ope i pafcua:ex qua bibit tu/ 
mor ceruicis aqua madefactus fubiicitur:pradid:oque medicamento defricatur 
& illinitur. Si ex toto propter ceruicis tumore iugum recufet:paucis dieba reqes 
ab ope danda e.Tum ceruix aqua frigida defncada 8c fpuma argeti illinieda e. 
Celfus qde tumeti ceruici herba:qua uocatur habia(ut fupra dixijcotudi & im 
q fere ceruice ifeftat: minor moleftia, e .Na facile operante 
ucerna fftillato* Potior tame ratio eft cuftodiednne nafcaturmeue colla cofpar 
gi oportet.Deinde cum ad ficcum erunt:fubfde oleo fbui. Si talum aut ungula 
uomere iaferit:pice dura 8c axungia cum fulphure lana fuccida fuoluta canden 
fupra uulnus inurito. Quod ide remedium optfe facit exepta ftirpe. Si 
forte furculum calcauerit:aut acuta tefta uel lapide ungula perculerit: qua ta/ 
men fi altius uulnerata e:latius ferro rircunciditur:&ita inuritur ut fupra prace 
pi.Deinde fpartea calceata per triduum fuffufto aceto curatur.Ite fi uomer crus 
fauciarit:marma ladtuca qua graci tithymalum uocat;admixto fale imponatur 
fubtrita.Pedes eluuntur calefacta bubula urina.Deinde fafce mcenfo 
cu ia ignis i fauilla recidit: feruetiba dneriba cogitur ffiftereiac pice liquida cum 
oleo uel axungia cornua eius linuntur.Minus tame claudicabunt armeta:fi ope 
difiundti multa frigida lauentur pedes.Et deinde fuffragfes corona :ac difcrime 
ipfum quo diujfa eft bouis ungula metere axungia defricetur* 
Ad conuulfos armos:& cornua prafracta. Cap. xiiii. 
Aepe etiam uel grauitate longiore:uel cum in profcindendo: aut du/ 
f riori folo aut obuia radici obludtatus conuellit armos. Quod cum 
accidit:e prioribus crunbus fanguis mittedus eftjfi dextrum armum 
laGt in £iniftrum:fi leuum in dextro; Si uehementius utrunque uitiauit: item 
in pofterioribus cruribus bene (oluentur . Prafra&is cornibus linteola fale 
Prefentiffi/ 
mu remediu 
Ab opere ua/ 
catio ♦ 
Ceruix defrf/ 
canda ♦ 
Claui ceruice 
infeftant. 
Tithy malus 
marina la&u 
ca* 
Suffragines 
defricentur 
Conuellit ar 
mos* atq jaceto & oleo ibuta fupponu tur: ligatifqjper triduu eade ffundutur*Quar/ 
to demum axungia pari pondere cu pice liqda Sc cortice pineolo iugata iponi/ 
tur* Et ad ultimu cum ia cicatrice ducut: fuligo ffricatur*Solet etia negledta ul/ 
cera fcatere uermibD:q fi mane perfunduntur aqua frigida rigore cotradti deci/ 
dunt* Vel fi hac ratioe no poffunt eximi: marrubiu aut poriy coteritur:& admix 
to fale imponitur Jd celerrime necat pradidta animalia» Sed expurgatis ulceri/ 
bus confefhm adhibeda funt linimeta cu pice Bc oleo uetereque axungia*Et ex/ 
tra uulnera eode medicameto circulinendame mfeffentur a mufcis:qua ubi ul/ 
ceribus ffederunt:uermes creant» 
Ad idtus ferpentis: Bc aialium* Cap* x v» 
St etia mortiferus ferpetis idtus:& aialiu noxiu uirus.Nam 
e Bc uipera Bc cecilia fape cu in pafcua bos fprouide fupcubuit: laceffi ta 
onere morfum imprimit» Mufque araneus graci o-Ku-raXHy appellat: 
quis exiguis d enubo no exiguam pefle molitur* Venena uipera depellit fup fca 
rificatione ferro capta herba:qua uocant perfona: trita Bc cu fale fpofita ♦ Plus et 
eiufde radixcotufaprodeft. Vel fimoniamutrifoliu:quod iuenitur fragofis lo/ 
cis efficaciflimu traditur:odoris grauis neque abfimilis bituminis iccirco gra/ 
cieam ttCTcfaA-rioyappellantmoflriauteppter figura uocat acutu trifolium* 
Na longis Bc hirfutis foliis uiret;cauleque robufliore farit q pratenfe*Huiu£ her 
ba fuccus uino mixtus infunditur faucibo:atque ipfa folia cum fale trita malag/ 
matis incendunt* Vel fi hanc herba uiride tepus anni negat:femfa eius colledta 
Bc leuigata cum uino dantur potanda:radicefque cum fuo caule trita farina BC 
fale comixta ex aqua mulfa fcanficationi fuperponuntur. Efl Bc prafens reme/ 
dium fi conteras fraxini terna cacumina quinque cum totide uini Bc duo 
bus feflariis oleriexpfTumque fuccum fauciba infundas*Iteque cacumia eiufde 
arboris cum fale trita iafa parti fupponas»Cecilia morfus tumore fuppuraticne 
que molitur»Idem fadt etiam muris aranei*Sed illius fanatur noxa fibula anea 
filacum lafum copungas:cretaque cimolia ex aceto linas» Mus pniciem quam 
intulit:fuo corpore luit*Na Bc animal ipfum oleo merfum necatur: Bc cum im 
putruit coteritur:eoque medicamine quadoque morfus muris aranei linitur. 
Vel fi id non adeff;humorque offenditrimuriam dentium:cuminum coteritur: 
eique adiicitur exiguum pias liquida Bc axungia ut letorem malagmatis habe 
at Jdimpofitum pnicie comouet»Vel fi anteq tumor difcutereturan fuppuratio 
nem couertit:optimum eft ignea lamina couerfione refecare:& quicqd uitiofi e 
inurere:atque ita liqda pice cum oleo linire* Solet etiam ipfum animal uiuu cre 
ta figulari rircundari»Quacu ficcata efl:collo boum fufpendatut,Ea res moxiu 
pecus a morfu muris aranei prabet uitia pleruque meile fanantur» Na 
fiue intumuerut aqua mulfa triticea farina cofpgitur Bc componitur: fiue albu i 
oculo efl :motanus fal hifpanus uel amoniacus:uel etiam capadocis minuta tri 
tum Bc immixtum melli uitiu extenuat*Fadt ide trita fepia tefia: Bc p fiflulam 
Mortiferus 
idtus ferpetis 
Mus araneuf 
Scytala 
Scarificatio ♦ 
Cecilia mor 
fus 
Letor malag 
matis» ter die oculo infpirata.Facit & radix qua grari uocant pHp; tiulgus 
aute noftra cofuetudine laferpitiu appellat. Huius quatocuque poderi dece par 
tes falis amoniaci adiiciutur:eaqj panter trita oculo fimiliter ifundutunuel eade 
radix cotula & cu oleoletifd funda uitiu expurgat. Epiphora fupprimit poleta 
colperfa mulfa aqua: f fupcilia genafqj lpofita :paftinaca:que agreftis femina 
& fuccus armoracea cu meile coleuata fodant dolore. Sed quotiefcuque 
mei aliufue fuccus remediis adhibetuncirculiniedus erit oculus pice liquida cu 
oleo:ne a mufcis infeftetur.Na 6c ad dulcedine mellis 
no ha fola: fed & apes aduolant* 
Remedia ad hau fla hirudinem* Cap* xyi* 
Agnam etia pnicie affert hirudo hau fla cu aqua.Ea adherens fauabo 
m fanguine ducit :& fcremeto fuo trafitu abis pcludit.Si ta difficili loco 
efl:ut manu detrahi no poflit:fiftula uel arudine fforito:& ita calidu 
oleu lfundito. Na eo cotadu afal cofoftf decidit.Fot etia p fiftula deuflice nucis 
odor imitti:q ubi fuperponitur igni:fumu emittit.Coceptu nidore fiftula ufque 
ad hirudine perfert afque nidor depellet hxrente.Si tame uel ftomachu uel inte 
ftinu tenet:calido aceto p cornua lnfufo necatur.Has medicfas quis bubus pce/ 
peri pofle tame ex his plurima et 01 maiori pecori couenire nihil dubium eft* 
De machina fadenda qua claufa iumenta curentur* Cap* xvii* 
Ed & machina fabricada e:qclaufa iumeta bouefquecuretur:ut & p 
f pior acceftus ad pecude tutus fit:nec f lpfa curatoe quadrupes reludi 
do remedia refpuet, Eft enf talis machina forma .Roboreis affiba com 
pingitur folu :qd habet f longitudine pedes noue:& i latitudine pars prior dipo/ 
diu femiflem:ps pofterior quattuor pedes.Huic folo feptenu pedum ftipites re/ 
di ab utroque latere quaterni applicantur.Ii aute in ipfis quattuor angulis affi/ 
xi funt:oe(que trafuerfis fex themonibus quafi uacerra inter fe ligantur ita:ut a 
pofteriori pte qua? latior e uelut f cauea quadrupes poflit fduci;nec exire alia pte 
prohibetibus aduerfis afliculis. Primis at duobo ftatuminibo f ponitur firmum iu 
gum:ad quod iumeta capiftratur:uel boum cornua religatur:ubi poffunt etia 
numella fabricari:ut fierto capite defcedetiba p foramfa regulis ceruix teneatur 
corpus laqueatum & diftetum temonibj obligatur; imotumque meden 
tis arbitrio eft expofitum.Hac ipfa machina communis erit omnium maiorum 
quadrupedum* De tauri forma Cap, xviii* 
Vonia de bubu fatis pcepfus: opportune de tauris uacalque dicemus* 
q Tauros maxfe mebris apliftimis: monba placidis: media state proba 
dos cefeo.Catera fere oia eade f his obforuabfus:qua i buba eligedif 
Neque.n.alio diftat bonus taurus a caftratomifi q> huic torua facies e: uegetior 
afpedus:breuiora cornuattorofior ceruix;& ita uafta ut fit maxfa portio corpo/ 
risjuetre paulo fuftridiore:q magis redus & ad ineundas focmias habilis fit* 
De forma uacca Cap* xix* 
Maguderis 
laferpiaum ♦ 
Hirudo hau 
Ha* 
Dipodium 
AfficuIis.Sta 
tumfa.Iume 
ta capiftran / 
tur Numella 
Corpus la / 
queatum 
Vegetiora 
pedtus * Accx quoqj |>batur altiffima: forma logaqjt maximis uteris :frontiba 
u latiflimis: oculis nigris & patetiffimis: cornita uenu ilis 6c leuita & ni 
gratita: pilofis aurita:copreffis malis:paleanta & caudis apliffimis: 
ungulis modids 5C crunta,Getera quoque fere eade i faeminis qua & i marita 
defideratur :& pcipue ut fmt noueIla:quonia cu excefferut anos dece foetita in/ 
utiles funt, Rurfus miores bimis iniri oportet. Si ate tame coceperint:partu 
remoueri placet:ac p triduu ne laboret ubera exprimi: poli ea muldtra phiberi. 
Quotannis deledtus faciendus * Cap, xx* 
Ed 6c curandu e oita anis aque atque f reliqs gregtta pecoris: ut dele 
f dius habeatur,Na & nixa & uetuflate qua gignere defierut: fumoue 
da fut:8£ utique tauro qua locu occupat ablegada:uel ara/ 
tro domada:quonia laboris 81 opis no minus q iuueci pp uteri flerilitate patie/ 
tes fut,Eiufmodi armetu maritia 6c aprica hiberna defiderat: aflate opaciffima 
montium:ac lata magis q plana pafcua,Na melius nemonta herbidis 8C frute/ 
tis 3C caretis q lapidofis locis duratur ungula. Nec ta fluuios riuofque defiderat 
q lacus manufadlos:quoma fluuialis aqua qua fere frigidior e:partum abigit* 
6C cale (lis iucundior eil, Ofs tamen extremi frigoris tolerantior equino armento 
uacca eft rideoque facile fub dio hibernat* 
De confeptis &C flabulis faciendis, Cap, xxi, 
Ed laxo fpatio cofepta facieda funt: ne i anguillis coceptu altera alte/ 
f rius elidat:& ut iualida fortioris idlus effugiat,Stabula funt optima 
faxo aut glarea lirata:no incomoda tame etia fabulofa.Illa: q ibres 
refpuat:ha:c q celeriter exorbet:trafmittutque,Sed utraque deuexa fintrut hu/ 
more effundat :fpedletque ad meridie: ut fadleficcetur:& frigidis uetis no fmt 
obnoxia,Leuis at cura pafcui e,Na ut latior herba cofurgat:fere ultio tpe a*fla/ 
tis iceditur*Ea res & teneriora pabula recreat :fentita duris &C frutice 
i altitudine copefcuitjpfis uero corpita affert falubritate luxta cofeptu faxis 6c 
canalita falfupiedtus:ad que fatura pabulo libeterrecurrut: cu pallorali figno 
quafi receptui caitur,Na id quoque femp crepufculo fieri debet: ut ad fbnu buc 
cina pecus fiqd i filuis fublliterit: fepta repetere cofuefcat, Hic eni recognofd 
grex poterit muerufque co flare :fi uelut ex militari difciplina itra flabularii ca/ 
itra maferit,Sed no eade i tauros exercetur iperia:q freti uinta p nemora uaga 
tur:liberofque egreflus 8c reditus habet:nec reuocatur nifi ad coitus 
Qua atas idonea ad admiffura, Cap, xxii* 
X his q quadrimis miores fut:maiorefque duodeci phibentur 
e admilluraJlli quonia quafi puerili atate ido/ 
nei habetur: hi qa fenio fut effoeti. mefe iulio fcemia marita pleruque 
pmitteda:ut eo tpe coceptof proxio uere adultif ia pabulis edat,Na dece men/ 
fita uentre pferut:neque ex ipio magri: (ed fua fpote mare patiut* Atqj i id fere 
q4 dixi tpfmaturalia cogruut defideria: quoma nimietate uerni pabuli pecude f 
Nix«e * 
Frigoris tole 
ratior uacca * 
Canalita fal 
fupiedtus exhilaratalafciuiut.Quod fi aut femina recufat: aut no appetit taurus: eadem 
rone q faftidiecibj eqs mox peipiemus Eliatur cupiditas odore genitaliu admo 
to naribu.Sed & pabulu circa tps admiffura (ubtrahitur:foemias ne flenles red 
dat nimia corporis obefitas;& tauris adiicitur:quo fortius ineat. Vnuqj marem 
qndeci uaccis fufficere habude eft.Qui ubi iuuenca fupuenit: certis (ignis com/ 
phedere licet :que fexu generauerit:qm fi parte dextra defiliuit:mareTeminaffe 
maifeflu e fi leua foemina .Id tame ee no alf appet: q fi pofl unu coitu for 
da no admittit &C ipfu raro accidit.Na quis plea faetu no explet libi 
dine:adeo ultra natur# termios et i pecudiba plurimu pollet blada uoluptatis ii 
lecebra.Sed no dubiu e ubi pabuli fit laetitia;polle oibo anis ptu educari. At ubi 
peuria e alternis fumitti.Quod maxie i oparris fieri placetiut & uituli anui tpis 
fpatio ladte fatiet: nec forda fimul opis 6c uteri grauet onere: qua cu ptu edidit 
nifi abis fulta e:quis bona nutrix labore fatigata nato fubtrahit alimentu ♦ Itaqj 
& facta cytilus uiridis Sc torrefactu ordeu maceratu qj eruu pbetur.: & tenerius 
olus torrido molitoque milio;& p uuam lade faluiatur.Melius etia in hos ufus 
altina uacca pbantur ;quas eius regionis incola ceuas appellat. Ha fut humilis 
ftatuta ladtis abudates: propter quod remotis fatibo generofu pecus alienis 
educatur ubenbo.Vel fi hoc prafidiu no adeft:faba frefa uinu reCte tolerat adqj 
pracipue in magnis gregibo fierio portet ♦ 
Remedia ad lumbricos Cap» xxiii. 
Olet at uitulis nocere lubria :q fere nafcutur cruditatiba. Itaqj mode/ 
f rad u e: ut bene cocoquat, Aut fi ia tali uitio laborat: lupini femicrudi 
conteruntur:& offa faluiati more fauaba fgerutur.Poteft et cu arida 
fico & eruo coteri herba fantonica: 8C formata i offaificut faluiatu dimitti * Faat 
ide axugia ps una triba ptiba hyfopi pmixta. Marrubii quoqj fuccus 6C porri ua/ 
let eiufmodi necare aialia» Decaflrandis uitulis, Cap. xxiiii» 
Aflrare uitulos Mago cefet:du adhuc teneri funtmeqj id ferro facere: 
c fed fifTa ferula coprimere tefliculos: &C paulati cofrigere.Idqj optimu 
genus caflrationum putat :qd adhibetur atati tenera fine uulnere» 
Na ubi ia iduruit melius bimus q aniculus caflratur.Idque facere uel autumno 
luna decrefcete pracipit:uituluque ad machina deligare,Deinde priufq ferrum 
admoueas:duaba anguflis ligneis regulis ueluti forcipibo apprehedere: & ipfos 
neruos quos grad ab eo appellat: q ex illis genitales ptes depeti 
dent coprehenfbs.Deinde tefles ferro refecare:& expffos ita recider:ut extrema 
ps eoiy. adherens pdiCtis neruis reliquatur»Na hoc mo nec eruptoe faguinis pi/ 
clitatur iuueeusmee f totu effemiatur adepta oi uirilitate:formaque feruat ma 
ris:generadi ui depofuit:qua tame ipfam no protius amittit»Na fi patiaris eu 
areceti curatoe faemina nre:c6flat ex eo pofle generari»Sed minie id pmittedu 
neprofluuio (anguinis eius farmetitio anere lineda funt» 
abftinedufqj eo die ab huor & exiguo abo aledus»Sequeti triduo uelut ager ca 
Exhilarat# ♦ 
Si pte dextra 
defiliuit ma/ 
rem femiafle 
Forda» 
Bladauotup 
tatis illecebra 
Cibis fulta» 
Salutatur * 
Lumbricis 
Decaftrart/ 
dis uitulis 
Sarmetitioci 
nere linenda cummibD arboiy&defero uiridi pabulo oble&adus: multa potioe» 
Placet et pice liqda & cinere cu exiguo oleo ulcera ipfa pofl triduu linire: quo 6C 
celerius cicatrice ducat: nec a mufcis ifeftetur»Ha&eus de bubo dixifTe abude e* 
De equis Cap. xxy. 
Vibus cordi e educatio generis eqnirmaxie couenit prouidere audio/ 
re iduflriu & pabulicopia:qu* utraque uel mediocriapoffutaliis pe 
coriba adhiberi» Suma fedulitate & larga fatietate defiderat eqnum» 
Quod ipfum tripartito diuiditur» Eli en i generofa materies: qua: circo (acrifque 
certaminibo equos pbet»Efl mularis:quapcio foetus fuicopatur generofo ♦ Efl 
6c uulgaris :qua mediocres fbeminas marefq? progenerat. Vt queque efl pflan/ 
tior:ita ubere capo pafatur.Gregibo at fpatiofa & paluflria necno montana paf 
cua eligeda fut: rigua nec unq ficcana:uacuaue magis q fiirpibo fpedita: freque/ 
ter mollis potius q proceris herbis abud atia. Vulganbo eqs paflim manbo ac foe 
minis pafci pmittitur»nec admiffura certa tpa feruetur.Gencrofis circa uernum 
aqnodliu mares iugetur:ut eode tpe quo cocepintria latis & herbidis capifpofl 
ani mefem puocu labore fbetu educet»Na meie.xii.ptuedut.Maxie itaque cu/ 
randu e pdidlo tpe ani:ut ta foeminis q admiflariis aefiderantiba coeudi fiat po 
teflas:quon,ia id pcipue armetum fi phibeas: libidinis extimulatur furiis: unde 
et ueneno fditu e nome qd eqna cupidini fimile mortaliba amo 
rem accedat» Nec dubiu qn aliquot regionibo tacito flagrent ardore coeundi foe 
mia:ut etia fi mare no habeat:afTidua & nimia cupiditate figurates fibi ipfa ue 
nere cohortalium more auium uento concipiant»Qua»n,poeta licerius dicit» 
Scilicedante omnis furor efl infignis equarum» 
Illas ducit amor trans gargara:tranfque fonantem 
Afcanium, fuperant montes :& flumina tranant» 
Continuoque auidis ubi fubdita flamma medulis: 
Vere magis:quia uere calor redit omnibus: illa 
Ore omnes uerfa in sephyrum: flant rupibus altis: 
Exceptantque leuis auras :& fape fine ullis 
Coniugiis uento grauida mirabile didlu» 
Cum fit notiflfimum etiam facro mote hifpania:qui procurrit i occidente iuxta 
oceanum :frequeter equas fine coitu uentum ptuliffe:fbetumque educafle; q ta 
me inutilis e: q? trienio priu fq adolefcat: morte abfumitur» Quare: ut dixi: dabi 
mus opera:ne circa aqnodlium uernum aque defideriis naturaliba diiungan/ 
tur»Equos aute preciofos reliquo tempore anni remouere oportet a foeminis; ne 
aut cum uolet feant:aut fi id facere prohibetur :cupidie folicitati noxam cotra/ 
hant»Itaque uel i loginq pafcua marem placet ablegari: uel ad pfepia cotineri» 
Eoque tempore quo uocatur a foeminis :roboradus efl largo abo: appropiquan 
te uere ordeo eruoque faginadus:ut ueneri fuperfit:quatoque fortior inient;iir 
miora femfa pbeat futura flirpi»Quida etiam pcipiunt eodem ritu ;quo mulas 
Vulgares eq 
Libidinisex/ 
timulatur fu 
riis»Hippo/ 
manes» 
Sine coitu co 
cipere» 
Roborandus 
largo cibo» admiffariu faginare:ut hac fagina hilaris plurimis fbeminis fufficiat. 
nec mius q qndeci:nec rurfus plures q uigitiunus debet iplere. Ifq? admiffura 
pot 6C ufqj i anos. xx. pier uque idoneus ee. Quod fi admifiarius fers f uenere e: 
odore pfricatur deterfis fpogia foemia locis dc admota narita eq.Rurfus fi equa 
mare no patitur :detnta fcyila naturalia eius linutur :qua res accedit libidine * 
Noniiq ignobilis quoque uuigans eliat cupidine coeudi* Na ubi admota fere 
tetauit obfequiu: foemia adducitur: & ia patietion generofior equus ipomtur: i f 
de maior pgnatita adhibeda cura e:largoque pafcuo firmada. Quod fi frigore 
hyemis herbae defecerit: tedo cotineatur:ac neque ope neque curfu exerceatur, 
nec frigon comittatur:nec i agufto daufo ne alia: coceptus elidat * Na hac 
oia icomoda faetu abigut.Quod fi tame aut ptu aut abortu eq laborauit:reme/ 
dio ent felicula trita dc aqua tepida pmixta ad ad a p cornu.Sin at pfpere ceflit: 
minie manu cotingedus pullus erit,Na laditur et leuiflimo cotadu>Tata cura 
adhibebitut :ut & apio dc calido loco cu matre uer(etur:ne aut frigus adhuc ifir/ 
mo noceat:aut mater i anguftns eu obterat.Paulatf deide producedus erit:pro/ 
uideduque ne ffercore ungulas adurat.Moxcu firmior fuerit:i eade pafcua iq/ 
bus mater e dimittedus: ne defiderio partus fui laboret equa. Na id pcipue geus 
pecudis amore fiat poteflas: noxa trahit. Vulgari fbemina folene e oi 
bus annis parere:generofam conuenit alternis continere:quo firmior pullus la/ 
de materno laboribus certaminum praparetur. 
De atate admiffani: dc quis pullus generetur. Cap * xxvi* 
m Arem putat minore trimo no ee idoneu admiffiira:poffe uero ufque 
i uicefimum annu progenerare :foemina bimam rede edeipe ut poft 
tertiu anu enixa faetu educet:eandeque poft deamum no effe utilem :q> fex an/ 
nos a matre tardant:atque iners proles.Quae fiue ut foemia fiue ut maiculus co 
cipiaturrnoftn arbitnifore Democntus affirmat:qui praapit ut cu progenerari 
marem uelimus:finiffrum tefficulu admiffani lineo funiculo alioue quolibet ob 
ligemus:cum foemina i oibus pene pecudibus faciendum cenfet. 
De indole: dc forma equi. Cap. xxvii. 
Vm uero natus e pullus :cofeff i licet idole exiftimare:fi hilaris: fi itre 
c pidus: fi neque cofpedu nouaque rei auditu terretur: fi ante gregem 
procurrit:fi ia fama dc alacritate iterdu dc curfu certamis acjlis exupe 
rat: fi foffa fine cudatoe trafilit :pote flumeque trafcedit. Hac erut honeffi ani/ 
mi documeta.Corpis uero forma co flabit exiguo capite:nigns oculis:nanta ap 
tisfbreuita auriculis dc arredis:ceruice molli lataque nec loga :defa iuba & per 
dextra pteprofufadato& toris nuerofo pedore:graditaarmis dc re/ 
dis:latenta iflexis:uentre fubffrido:tefhtaparita Sc exiguis:latis lubis & fub 
ndetita:cauda loga dc feda aifpaque:motita atque altis crunbufque redis:te/ 
reti genu puoque neque itrorfus fpedathrotudis clunita: femita toro fis ac nu/ 
merofis:duris ungulis dc altis dc cocauis rotundifque: quita corona mediocres 
Admiffariu 
fagi nare* 
Si iners in ue 
nerem* 
Bimam rede 
concipere* 
Siniffrumte 
ff iculum ob/ 
ligemus* 
Corporis for/ 
ma. 
Teftita exi/ 
guis fuppofitaj funt* Sic uniuerfu corpus copofitu : ut fit grade fublime eredlu ab af 
pedtu quoqj agile:5: ex logo qtu figura pmittit:rotudu.Mores at laudatur:qui 
funt ex placido &C ex cocitato mitiflimi. Na hi Sc ad obfeqa repiutur habiles :&C 
ad certaminu labore»Equus bimus ad ufum domedicu redte domatur: certami 
niba at expleto trienio. fic ut tame pod qrtu demu anu labori comittat*anoiy no 
ta cu corpe mutatur.Na du bimus & fex mefiu e:medii detes fupiores &C iferio/ 
res cadut:cu qrtu agitriis q canini appellatur deiedtis:alios affert.Intra fextu de 
inde anu molares fupiores cadut* Sexto ano quos primos mutauit:exaqt. Sep/ 
timo oes expletur aqualiter:& ex eo cauatos gerit»Nec podea quot anoiy fit:ma 
nifedo cophedi pot. Decio tame ano tpa cauari Ccipiut:& fupcilia nonuq cane/ 
fcere:& detes prominere.Hac qua ad animu & mores corpufq; Sc atate ptinent 
dixiffe: fatis habeo. Nuc fequitur cura redte 8c minus ualentiu demondrare» 
De cura & medicina Cap* xxviii* 
I fatis ed macies:torrefadto & celerius tritico q ordeo reficitur.Sed 8C 
f uini potio dada e :ac defde paulati eiufmodi cibi fubtrahedi imixtis or 
deo & furfunbD:du cofuefcat faba & puro ordeo ali. Nec mnis quoti/ 
die corpa pecudu q hoium defricada fut.Ac fape plus pded pffa manu fubegif/ 
fe terga :q fi largifTime cibos pbeat.Multu at refert robur corpis ac pecudu ferua 
re.Quod utruqj cudodiemus:fi idoneis tpiba ad pfepia ad aqua ad exercitatio/ 
ne pecus duxerius:curaqj fuerit:ut dabuletur ficco loco:ne humore madelcant 
ungula. Quod facile euitabfus: iI aut dabula roboreis affibo co lirata: aut dilige 
terTubide emudata fuerit: humus & palea iumeta morbos co 
cipiuntlafTitudie &pdu:nonuq & frigore :& cum fuo tpe urina no fecerint:uel 
fi fudat 8C a cocitatoe cofefti biberit:uel fi cu diu deterit: fubito ad curfu extimu 
lata funtXaflitudini qes remediu e:ita ut i fauces oleum uel adeps uino mixta i 
fundaturXrigori fometa adhibetur:caputqj 6c fpia tepeti adipe uel uino liniun/ 
tur.Si urina no facit:eade fete remedia fut.Na oieu fmixtu uio fupra ilia & re/ 
nes ifunditur:& fi hoc paiy profuit:meile decodto 3c fale collyrium tenue iditur 
foramini quo meat uria:uel i qua cauina uel thuris mica uel bitumie collyriu i/ 
ferit eade remedia adhibebutur fi geitalia deuderft. Capitis do 
lore fdicat lachryma:qua profluut:aurefq? flaccida:& ceruix cu capite aggra/ 
uata:& i terra fubmida.Tu refcindit uena:q fub oculo e:& os calda fouetuncf 
boqj abdinetur pria die.Inde podero potio ieiuno tepida aqua pbetur:ac uiride 
grame;tuuetusfoenu uel molle drametu fubdernitur:crepufculoqj aqiteiy da 
tur paiyque ordei cu uitialibamt pexigua portoe cibi ad iuda pducatur. Si equo 
maxilladolet:calidoacetofoueda:& axungiaueterecofricada fut:cadeq; me/ 
diria tumentiba adhibeda e. Si armos laferit:aut fanguinem dimifferit: medio 
fere i utroque crure uena foluatur:& thuris pollfe cu eo q profluit fagui e mixto 
armi liniatur♦&ne plus iudo exaietur:dercus lpio iumeti fiuetibo uenis admo 
tu fafceis obligetur* Podero quoque die ex iifde faguis detrahatur eode mo cure 
Ad obfequia 
habiles* 
Supalia ca/ 
nefcere 
Stabulentur 
ficco loco 
Collyrium in 
feritur natu/ 
ralibus tur tordeoqj abftfeat exiguo foeno dato*Poft triduu defde ufqj i die*vi*porri fuc 
cuffftar triu cyathoru mixtus cu olei hemia faucibus p cornu infudatur* Poft fe 
xtum diem lente ingredi cogatur: & cu ambulauerit in pifcinam dimitti eum co 
ueniet :ita ut natet*Sic paulatim firmioribus cibis adiutus ad iufta pducetur * 
Atfibilis molefta efl; iumento :ueter ftumeicit:nec emittit uetos*Manus untfla 
inferitur aluo:&obfeffi naturales exitus ad aperiuntur: exeptoqj flercore pofita 
cunila bubula :& herba pedicularis cum fale trita :& decoda melli mifcetunat/ 
que ita facta collyria fubiiciuntur:qua uentre mouet:bileqj oem deducut * Qui 
dam myrrha trita quadrate cu hemia uini fauciba ffudut:& anu liqda pice ob/ 
linut *Alii maria aq iauant aluum:aliirecenti muria*Soletetiam uermes quafi 
lumbrici nocere inteflinis:quoru figna funt fi iumeta cu dolore crebro uolutant: 
fi admouent caput utero:fi caudam frpius iad;ant*Prafens medicina efl ita: ut 
fupra fcnptum efbinferere manu 6c fimu eximere*Defde aluu maria aq uel mu 
ria dura lauare :poftea radice caparis trita cu feftario aceti faucibus infundere* 
Na hoc modo pradidta intereunt animalia * 
Ad tuffim * Caput* xxviiii * 
Mni autem imbecillo pecori alte fubflernendum efl:quo molliufcubet 
o Et recens tuffis celeriter fanatur: pinfita lente & a ualuulis feparata mi/ 
nutecp molita*Qua! cum ita fada funt :feftarius aqua: calida in eande 
menfuram lentis mifcetur:& faucibus infunditur*Sim medicina triduo ad/ 
hibetur:ac uiridibo herbis cacuminibufque arborum recreatur agrotum pecus* 
Vetus autem tuffis difcutitur porri fucco trium cyathoru cum olei hemina coplu 
ribus infufo*Iifdeqj ut fupra monuimus :cibis prabitis fpetigines:& qcquid fca/ 
bies aceto 8c alumine defricantur,Nonuq fi permanent :paribus ponderibus p/ 
mixtis nitro & faiffo alumine cum aceto linuntur* Pabulo feruentiffimo fole ufqj 
eo firigile raduntur:quoad eliciatur fanguis.Tum ex£quo mifcentur radices a/ 
greflis herba fulphurqj & pix liquida cu alumine*Eo medicamini pradidta ui/ 
tia curantur. Ad intertrigine & fcabiem* Cap* xxx* 
Ntertrigo bis die foluitur aqua calida*Mox decocto agrico fale cu adi/ 
i pe defricatur :du fagu is emaet* Scabies mortifera huic quadrupedi e: 
mfi celeriter fuccurntur. Qua fi leuis e iter initia cadetis fobolis uel ca 
dria uel oleo lentifci linitur:uel urtica femine & oleo detritis:uel ungufe ceti:qcf 
i lacibs falitus thynnus remittit* Pracipue tamen huic noxa faiutaris e adeps ma 
rini uituli*Sed fi ia fueterauit:uehemetioribD opufe remediif*Propter qdbitumi 
ne & fulphure & ueratro pici liqda axiigiaqj ueteri comixta pari podere fcoquu 
tur :atque ea copofitione curaturuta ut prius fcabief ferro erafa pluatur uria* Sa 
pe etia fcalpello ufque ad uiuu refecare & aputare fcabie profuit:atque ita fadtis 
ulceriba mederi liqda pice atqj oleo:qua expurgat 6C replet uulnera aqua* Qua 
cum expleta fut:ut celerius cicatricem & pilum ducant jmaxime proderit fuligo 
ex aheno ulceri infricata * 
Si bilis mole/ 
fla iumento* 
Anu pice ob/ 
linunt* 
Impetigines* 
Strigileradfi 
tur; 
Intertrigo* 
Scalpello uf/ 
que ad uiuu 
refecare fca/ 
biem* Ad mufcas 8C oculoru dolores* 
Caput* xxxi , 
Vfcas quoqj uulnera infedatis fummouebimus pice 6c oleo uel ungui 
m ne infulis: catera er u i fari'a re&e curantur * Cicatrices oculoru leiuna 
faliua & (ale defricatas extenuantur* Vel cu fu fili fale trita fapia tefta: 
uel femfe agredis padinaca pinfito & p linteu fuper oculos expredo* Omnifqj 
dolor oculorum inundloe fucci plantaginis cu meile attico :uel fi id no ed: utiqj 
thymo celeriter leuatur.Nonuq etiam p nares profluum fanguinis periculu attu 
lit*Idqj reprehenfum e ifufo nanbus uiridis coriandri fucco* 
Ad fadidia ciboiy & labe pediferam remedia* Cap* xxxii* 
Nterdu fadidio languefcit pecus. Eius remedium e genus femi/ 
t nis:quod git appellatur*Cuius duo cyathi triti adiungutur olei cyathif 
tribus :& uini fedario :atq? ita faucibus infunduntur.Et naufea difeu/ 
titur: ft caput allii tritum cum uini hemina fapius potandum prabeas ♦ Suppora 
tio melius ignea lamina q frigido ferramento refecatur: & expreffa podea lmt/ 
mentis curatur *Ed etiam illa pedifera labes:ut itra paucos dies equa fubita ma 
cie & deinde morte corripiantur. Qiiod cu accidit: quaternos fedarios gari fingu 
lis per nares infundere utile ed: fi minoris forma funtmam fi maioris:etiam con 
gios.Ea res oem pituitam p nares elicit:& pecude expurgat* 
Deequawrabie .Cap* xxxiii* 
Ara qde fed & e equarum rabies:ut cum in aqua imagine fuam uide/ 
r rint :amore inani capiantur.Et p hunc oblita pabuli tabe cupidis iter/ 
eant *Eiufuefania fignafunt:cu per pafcua uel uti extimulata cocur/ 
fant :fubide circunfpidentes requirunt:ac defiderare aliqd uidentur.Mentis er/ 
ror difeutiturdi deducas ad aquam* Tum demum fpeculata deformitate fuam 
pridina imaginis abolent memoriam*Hac de uniuerfo genere fatifditda 
funt Jlla proprie pradpienda funt histqbo mulaiy greges cura e fubmittere* 
De mulis * Cap .xxxiiii * 
N educado genere antiqdimum ed diligenter exqrere:atqj ex 
t plorare parentem futura prolis faeminam & mare: quorum fi alter no 
cd idoneus dabat etiam quod ex duobus fingitur .Equam couenitf quo 
niam ufqj in annos decem amplifiima atq? pulcherrima forma ed) membris for 
tibus patientiflimam laboris eligere:ut difcordantem utero fuo genens alieni dir 
pem ifitam facile recipiat ac perferat :& ad foetum no folum corporisbona:fed i/ 
genium coferat*Nam cum difficulter iniecda genitalibo locis animentur femina: 
tum etiam cocepta diutius in partum adolefcant:atqj peradoanno menfe ter/ 
tiodecimo uix edunturmatifqj inharet plus focordia paterna q uigoris mater/ 
ni. Veruntamen equa didtos ut i ufus minore cura repeffunturnta maior ed la 
bor eligendi maris :quom fapeiudidum probantis frudratur experimentum* 
Multi admiffani fpecie tenus mirabiliffimam (obole forma uel fexu pgenerat* 
Per nares pro 
fluuium fan/ 
guinis* 
Naufea difeu 
titur. 
Suppuratio 
linimentis* 
Pituitapna/ 
res* 
Equaiyrabief 
Subinde, 
Inheret plus 
focordia pa/ 
terna q uigo 
ris materni* 
Mirabilifli/ 
ma foboles ♦ Nam fiue parui corporis fbeminas fingant ifiue etiam fpeciofo plures mares q fbe 
minas reditum patri ffamilia: minuunto At qda contenti ab afpedlu paofiflimo/ 
rum feminu feraces funt ,N6nuq ahq generofitatem fua natis exhibet» Sed he/ 
betes uoluptate rariffimi folicitantur ad uenere.Huiufcemodi maribus fubad/ 
mota generis eiufdem foemina: quonia fim ilia fimiliba familiariora fedt natura* 
Itaqj obiecftu afinse cu fupiectu eblanditi funt: uelut incefum:& occacatu cupi/ 
dine fubtradla quam petierat: faflidita: Iponunt equst, 
Ad tepandam feuitiam admifTarii I libidine furentis . Cap.xxxy. 
St Sc alteru genus admiffani furentis f libidine :qcf mfi aflu inhibetur 
e affert gregi pnicie ♦Nam Sc fepe uinculis abruptis grauidas in qetat: SC 
cu admittituriceruicibo dorfifqj faemiaijz fprimit morfus.Quod ne fa/ 
riat: paulifp ad molam uindtus amoris fauitiam labore tepat.:& fic ueneri mo/ 
deflior admittitur. Nec tamen aliter admittendus efl etiam clsmentioris libidfs 
quom multu refert naturaliter fbpitu pecudis ingeniu modica exercitatioe cocu 
ti atqj excitari: uegetioreqj fadtu mare foemix iniungi :ut tacita quadam ui fefa 
ipfa principiis agilioribo figuretur. Mula aute no folu ex equa Sc afino:fed ex a/ 
fina Sc equo ritecp onagro Sc equa generatur. Qtudam uero no diffimulandi au 
dores: ut. M. Varro & ante eum Dionyfius ac Mago prodiderunt: fer/ 
tus regionibus afinex adeo non prodigioios haberi; ut tam familiares fint incolis 
ptus fint tame ullu. e I hoc pecore aut afo:aut forma pfla 
tius;qquod femiabit afinus. Quaq poflit huic aliqtenus copan :quod pgene/ 
rat onager:mfi Sc Idomitum:Sc feruire contumax filueflri more flrigofum pris p 
ferret habitum .Itaqj eiufmodi admiffarius nepotibus magis q filiif utilior e,Na 
ubi afina& onagro natus admittitur equa?;p gradus ffracffca feritate qcqdex eo 
puemt: paternam formam Sc modefliam: fortitudine celeritateque auitam re/ 
fert.Qui ex equo Sc afina cocepti generatur :quis a patre nome traxerit:qcf hin 
ni uocantur:matri p ola magis fimiles funt.Itacj comodiffimu e afinum deflla/ 
re genen feminando:cuius ut dixi fpecies expimeto efl fpeciolior ♦ Verun 
tamen ab afpedtu no aliter pbari debet:q ut fit amplifiimi corporis :ceruice ua/ 
lidatrobufhs ac latis coflis: pedtore mufcolofo Sc uaflo; foemlbo lacertofis: cruri/ 
bus compadis: coloris nigri uel macilis, Na murinus cu fit f afino uulgaris: tu et 
no optle refpodet I mula,Neque nos uniuerfa qdrupedis fpeciefdecipiet:fi qlem 
probamus:confpicimus. Na queadmodum anetum qux funt f linguis & pala/ 
tis maculse:plerunque I uelleribo depreheduntunita fi difcolores pilos afi 
nos i palpebris aut aurfo gerit:fobolem quoqj frequeter facit diuerfi coloris:qui 
SC ipfe etiam fi diligenriflime in admiffario exploratus efhfxpe tamen domium 
decipit. Na fterdum etiam citra prsedida figna diflimiles fui mulas fingit, quod 
accidere no aliter reor: q ut auitufcolor primordiis feminu mixtus redat nepoti/ 
bo.Igitur qle defcripfi afellu ;cu efl proti flati genituf:oporteat mfi flati fubtrahi 
Sc ignorati equa: fubuci :ac optle tenebris felfitur * Na obfcuro loco ptu eius amo 
Similia fimi/ 
[fo familia / 
riora* 
Sopitum fge 
nium exerci/ 
tatioe cocutn 
Mularum fe 
tus, 
c • f • 
pngoius ha 
ltus* 
Qnaeer ne/ 
utdio* 
pxnnjl 
[a 
certogs 
j^jur C0^Qr to pdicftus qfi ex ea natus alitur.Cui dei de cu dece dieba lfueuit equa: femp po/ 
ftea deflinanti pbet ubera.Sic nutritu f ad miffariuf:equafdiligere codifcit.Inter 
du etia;c|uis materno ladte fit educatus:potefl: a tenero couerfatufequif familia 
riter earu cofuetudine appetere .Sed no oportet mforem :q trimu admitti.Atej 
id ipfum fi concedatur mere fieri coueniet:cu & deferto uiridi pabulo &C largo 
hordeo firmadus nonuq etia faginaduf erit.Nec tamen tenera foeminx comitte 
tur .Nam nifi priufea mare cognouit:adfiliente admiffariu calcibuf proturbat: 
& iniuria depuifum etiam catens equifreddit inimicu .Id ne fiat degener & uul/ 
garis afellus admouetur:q folicitet obfequia faemias.Neqj is tame mire finitur.' 
Sed fi iam eft equa ueneris patiens: confeftim abarto uiliore:preciofo mari iun 
gitur .Locus eft ad hos ufus extrurtus machina uocant ruflicnduos parietes ad/ 
uerlb cliuolo inaedificatos:qui anguflo iteruallo fic inter fe dirtat :ne faemia colu 
rtari aut admiffarioafcendetiauerterefepoffit.Adituseflex parte: fed 
ab iferiore clatris munitus:ad quod capiftrata imo cliuocoftituitur equa :ut 6c 
prona melius ieutif femina recipiat:& facile fui tergoris afcenfum ab editiore p/ 
te mibri quadrupedi prabeat:qua: cu ex afino coceptu edidit:partu fequeti ano 
uacua nutrit.Id enim utilius eft:q quod qda faciunt :ut &C foeta nihilominus ad 
miffb equo fpleant. Annicula mula rerte a matr repellitur :& amota motiba aut 
feris locis pafcitur:utungulasduret:fitq; poflmodum longis itineribus habilis* 
Nam clitellis aptior mulus :illa qde agilior. Sed uterqj fexus & uiam rerte gra/ 
ditur: 8c terra comode pfcinditmifi fi preciu quadrupedis rationem ruftici one/ 
rat:aut capus graui gleba robora bou depofcit. De medianis eoru ♦ Ca.ultimu * 
Edicinam huius ia in aliis generibus edocui, ppria ta/ 
m men qustda uitia mularu n6 omitta: quoru remedia fubfcnpfi. Equie 
ti mula: cruda braflica datur. Sufpiriofse faguis detrahitur :&C cu fefta/ 
rio uini atqj olei:turis femucia:marrubii fuccus iftar eminae mixtus infunditur* 
Suffraginofae hordeacea farina imponitur :mox fupporatio ferro reclufa linime 
tis curatur* Vel gari optimi (extarius cu libra olei p nare finiftra dimittitur. Ad/ 
mifceturquehuicmedicaminitriumuelquattuorouoru albus liquor feparatis 
uitellis.Femina fecari 8c iterdu inuri folet* Sanguis dimiffus i pedes ita ut i eqs 
admittitur. Vel fi eft herba:qua ueratrum uocant ruftici :pro pabulo cedit* Eli 
cuius femen detritu &£ cu uino datu pdirto uitio medetur.Maaes 6C 
laguor fubmouetur Gepius data porioe quae recipit femuaa fulphuris:ouuqi cru 
du :& myrrhae pondus denarii. Haec tria uio admifcentur: atque ita faucibus 
infunduntur. Sed & tuffi dolorique uentris eadem ifta aque medentur* 
Ad maciem nulla res tatum quatum medica pote fl. Ea herba uiridis: nec tarde 
tatu arida faeni uice fagi at iumeta: ueru modice dadame nimio fanguie flragu/ 
letur pecus.Laffae & a:fluanti mula: ad os i fauces dimittatur:uinuque in os fuf/ 
fudit. Cetera exequemur i mulif :ficut prioriba huius uolumis ptiba tradidimus 
quas curam bou equaruque cotinent. 
Degener & 
uulgaris afel/ 
lus* 
Machia.Cli/ 
nolo * 
Capiftrata* 
Anniculamu 
la. Clitellis 
aptior mulus 
Equieti mu/ 
la:.. 
Suffraginofie 
Medica fan/ 
guiat iumeta LVCTIIVNII MODERATI COLVMELLAE REIRVSTICAELI/ 
BEROCTAVVS. 
DeAfello, Cap*u 
E MINORE PECORE DICTVRISPVBLI SILVI 
ne principium tenebit mfor arcadia uilis hic uulgarifque 
d afellus :cuius plericp ruriicaru reru audlores in emedis tu 
endifcp iumentis praripuam rationem uolunt efl'e;nec m/ 
iuna ♦Nam & iam eo rure:quod pafcuocaret: contineri 
poteri exiguo & qualicuqj pabulocotetus*Quippe uel fo 
liis fpimfqj tuel pticis alitur :uei obiero fafce 
Paleis uero ause pene oibus regionibus abundant: etiam 
glifcit ♦Tum imprudentis curiodis negligentiam fortiffime fuftinet; plagaru & 
penuria tolerantiffimus:propter qua tardius defiat: q ullum aliud armentum*. 
Na laboris & famis maxime patiens :raro morbis afficitur,Huius animalis ta 
exigua tutela plurima & neceflaria opera fupra portione refpondet: cu 6c facile 
terram qualis in batica totaqj libya fic leuibus aratris profcindat; di no mfma po 
dere uehicula trahat, 
Sape etiam: ut celeberrimus poeta memorat:tardi coflas agitator afelli: 
Vilibus aut onerat pomis dapideqj reuertens 
Incuffum: aut atra malTam pias urbe reportat, Iam uero molaru 6i confide/ 
di frumenti pene folennis efl huius pecoris labor* Quare omne rus tanq maxfe 
necefTanum mrirumentu defiderat afellum :q ut dixi pleraqj utenfilia 6c uehere 
in urbem:& reportare collo uel dorfo comode potefl. Qualis autem fpeaes eius 
uel cura probatiffima fit:fuperiore libro cu de preciofo praciperetur fatis di<riu e 
De Ouibus emedis tuendifque. Caput, ii, 
Ol\ quadrupedis ouili pecoris fecuda ratio eri:qua prima fit:fi ad uti 
p litatis magnitudinem referas,Nam ldpracipue nos contra frigoris uio 
lentiam protegit: corporibufqj noriris liberaliora prabet uelamina. 
Tum etiam cariei lacriifqj abundantia non folum agreriisfaturat:fed etiam ele/ 
gantium menfas lucundis & numerofis dapibus exornat,Quibufdam uero na/ 
tionibus frumenti expertibus uidtum comodat :ex quo nomadu:getaruqj plu/ 
rimi yaAaKT-oTrooT-ai galad:opota dicunturjgitur id pecus quauis moliiffi/ 
mu iit:utait prudentiffimeCelfus:ualitudinistutiffimaefbminimeque perii/ 
letia laborat. Veru tamen eligendu e ad natura loci Quod femper obferuan no 
folu i hoc: fed et in tota ruris difciplina Virgilius pcipit :cu ait: 
Nec uero terra ferre omnes omnia poflunt, Pfguis di capeflris fitus pceras 
ouistolerat:gracilisdicolimusqdratas:filueririsdimotofusexigua! :pratis pia 
mfqj noualibo tedu pecus comodiflime pafcitur, Jdqj no folu genenbo; fed et 
Glifcitpaleif 
Vtefiliauehit 
Galatfopota 
Nec uero ter/ 
ra ferre oef 
omnia*. Calabras ouef 
Velleriba pri 
mifApulia* 
coloribus plurimum refert * Generis eximii :calabras:apulafque milites nofiri 
exiftimabantjearumqj optimas tarentinas*Nunc gallicae praeciofiores habentur 
earum q? pracipux altinates Jtaqj arca parmam & mutinam macris ftabulant 
campis ♦Color albus cum fit optimus: tum etiam eft utiliflimus:q? ex eo pluri/ 
mi fiunt.Neque hic ex alio*Sunt etiam fuapte natura pao commendabilis pul/ 
lus atqj fufcus:quos prabent in italia pollentia:in batica corduba* Nec minus 
afia rutilos:quos uocat erithreos*Sed & alias uarietatis in hoc pecoris 
genere docuit ufus exprimer > Nam cum i muniapium gaditanum ex uicino afri 
cx miri coloris filueftres ac feri arietes: ficut alia: beftia: munerariis deportarent: 
M. Columella patruus meus acris uir fgenii atqj illuftris agricola quofdam mer/ 
catus f agros tranftuht :& manfuefacflos:tedtis ouibus admifit.Ea: primu ortos 
fed paterni coloris agnos ediderunt :q defde & ipfi tarentinis ouibus impofiti:te 
nuioris uelleris arietes progenerarunt .Ex his rurfiis quicqd conceptum eft: ma 
ternam molliciem paternum & auitum rettulit colorem.Hoc mo Columella di/ 
cebat :qualencuqj fpedem qua: fuerit i beftiis p nepotu gradus mitigata feritate 
redufle.Ad propofitum reuertar.Ergo duo genera funt ouili pecoris:molle & hir 
futum .Sed i utroqjuel emendo plura comuniajqusedam tamen funt propria 
fjenerofijqux obferuari conueniat. Comunia i emedis gregibus fere illa: fi cador 
anas maxime placetmuq non candidiflimos mares legeris:quoniam ex albo (x 
pe fufcus editur ptus:ex erythrseo uel pullo nunq generetur albus* 
De arietibus eligedis * Cap.iii* 
Tacp no folum ea roeft probandi arietis: fi uellere candido ueftitur: 
i fed etiam fi palatum atqj lingua concolor hnx eft ♦ Nam cum hx cor/ 
poris partes nigra aut maculofa funt:pulla uel etiam uaria nafciturp/ 
les Jdque inter catera eximie talibus numeris Ggnificauit ide q fupra; 
Ilium aute: quis aries fit cadidus ipfe: 
Nigra fubeft udo tantu cui lingua palato: 
Reiiceme maculis infufcet uellera pullis 
Nafcentum* Vna eademqj ratio e i erythrais Sc nigris arietibus :quoru fi 
militer:utiamdixi:neutra pars effe debet difcolor lana: multoque minus lpfa 
uniuerfitas tergoris maculis uariet.Ideo nifi lanatafoues emi non oportet: quo 
melius unitas coloris appareat ♦ Qua nifi praapua eft in arietibus :paterna no/ 
ta plerunque natis inharent.Habitus aute maxime probatur :cum eft altus at/ 
que procerus uentre promiffo atque lanato:cauda longiffima tdefique uelleris: 
fronte lata:teflibus amplis:intortis cornibus :non quia magis:hic fit utilis (nam 
eft melior mutilufaries)fed quia minime nocent Intorta potiufq furrredta & pa 
tula cornua*Quibufdam regionibus :ubicali ftatus uuidus uentofufque e : ca/ 
pros & arietes optauerimus uel ampliffimifcomibD:qua tam prouedto altoque 
maximam partem capitis a tempeftate defendant * Itaque fi plerunque eft atro/ 
ciorhyems :hocgenufeligemuf Si demetior mutilum probabimuf mare:quo 
Polletia 
Erithrei* 
Munerariif 
deportarent* 
Ex albo faspe 
fufcuf* 
Paternse no/’ 
tx pier u que 
natifinheret* 
Mutilufaries 
melior niam eflillud incornodu in cornuto:<j cu fentiat fe uelut quoda natura:lococa/ 
piris armatu :frequeter in pugnam <pcurrit;&: fit i foemias quoqj procador * Na 
riualemfquis folus admiflura no fufficit) uiolerifiime profeqtur ,Nec ab alio te 
pefliue patitur inire gregem:mfi cum eft fatigatus libidine .Mutilus aute cu fe 
tanq exarmatum intelligat:nec ad rixam promptus: & efl in uenere mitior. Ita/ 
que capri uel arietis petulci feuitiam pallores hac aflutia repellunt: me lura: pe/ 
dalis robullam tabulam configunt aculeis:&aduerfam fronti cornibuf religant♦ 
Ea res ferum prohibet a rixa :cu llimulatum fuo ictu ipfum fe fautiat.Epichar; 
mus autem fyracufanus :qui pecudu medirias diligentiflime cofcripfit:aflirmat 
pugnacem arietem mitigari terebra fecudum auriculas foratis cornibus:qua cur 
uantur in flexu. Eius quadrupedis astas ad progeneradu optima ell trima ♦ Nec 
tamen inhabilis ufq; in anos odto.Faemfa poli bimatu maritari debet, Iuuemfqj 
habetur quinquennis.Fatifcit poli annum feptimu.Igitur ut dixi mercaberis o/ 
uis intonfas. Variam & cana comam fprobabis: q? fit incerti coloris. Maiore tn> 
ma dente minacem Herilem repudiabis.Eliges bima uaflf corporis:torui 8c pro/ 
lixi uilli nec afperi. lanofi & ampli uteri.Nam uitadus ell glaber :& exiguus: at 
quehxc fere comunia funt.In coparandis ouibus illa et tueda humilia facere fla 
bula: fed i longitudine potius q in latitudine prouedta:ut fimul & hyeme calida 
fint :nec anguflise foetus oblidant.Ea poni debent cotra mediu die. Naqj id pe/ 
cus :quis ex ofbus afalibus ueflitifiimu : frigoris tamen imparientiffimu efl:nec 
minus a: fliu i uaporis .Itaqj cohors claufa fublimi materie pteponi ueftibulo de/ 
bet:ut fit in eam tutus exitus asfluandi:Deturque opera ne qs humor cofiflat ut 
iemp qaridiflimis filicibus uel culmis flabula coflrata fint:quo plurius & moli/ 
us incubent foeta:. Sint qla mundiflima.Neque eaiy ualitudo:quce prarcipue cu/ 
(fodienda efl: infertetur uligene.Omni aut pecudi larga praebenda funt alimen 
ta.Na uel exiguus numerus:cum pabulo fatiatur tplus domino reddit: qmaxi/ 
mus grex:fi fentit penuriam.Sequeris aute noualia no folu herbida:fed quxple 
'r uque uidua funt fpinis. Vtamur enim faspius audtoritate diuini carminis. 
Si tibi lanitium cura efl: primum alpera filua: 
Lappazque tribuliqj abfmt > Quonia ea res ut ait idem: fcrabrafouis reddit: 
cum tonfis inlutus adhaefit fudor :6c hirfuti fecuerunt corpora uepres.Tum etia 
quotidie minuitur lana :qux qto prolixior in pecore concrefcit: tanto magis ob/ 
noxium efl rubis:quibus uelut hamis inuncata a pafcentium tergoribus auellit. 
Molle uero pecus etiam uelamen quo protegitur amittit:atque id no paruo fu/ 
ptu reparatur .Inter au<floreffere conflitit primum efle admiffura tempus uer/ 
num parilibus fi fit ouis matura:fin uero foeta circa lulium menfem.Prius tame 
haud dubie probabilius:ut meflem uindemiam frucflum :defde uineaticum foe 
tura pecoris excipiat:& totius autumni pabulo fatiatus agnus ante maefliriam 
frigorum atque hyemis ieiunium confirmetur. Nam melior efl autumnalis uer/ 
no: ficut ait ueriffime Celfus: quia magis ad rem pertinet: ut ante sefliuum q hi 
R{ua[c uiole 
tilfime pfeq/ 
tur< 
lunatu 
iaritaru 
ratilcit. 
Lanofi uteri» 
Veftitlffimx 
pecus 
T . 
. r2a P e a 
alune *. 
Inuncata» bemum folflitium conualefcatffolufqj ex omnibus animalibus bruma comode 
nafcitur. Ac fi res exigit ut plurimi mares progenerandi fint: Arifloteles uir calli/ 
diffimus rerum natura praxepit admiffura: tempore obferuare ficcis diebus ha/ 
litus feptetrionales:& cotra uetum grege pafcamus:& eu fpedtans admittatur 
pecus .Ac fi faemina generanda funt: au firmos flatus captare; ut eadem ratione 
matrices meantur.Nam illud qcPpriore libro docuimufrut admiffarii dexter:uel 
etiam finifler uinculo tefliculus obligetur: i magnis gregtbufoperofum e pofl foe 
turam :deide longinqua: regionis opiliotuillicus fere omnem fobole paftioi refer 
uet fuburbana .Teneros agnos du adhuc herba: funt expertes lanio tradet:quo/ 
niam & paruo fumptu deuehuntur:& his fummotis frueffus lacffcis ex matribus 
non minor percipitur. Sumitti tamen etiam in uicinia urbis quandoqj oportebit 
Nam uernaculum pecus peregrino longe efl utilius.Nec comitti debet ut totus 
grex effetus fenedlute dominum deflituat.Cu prafertim boni paflonfuel prima 
cura fit annis oibus i demortuaru uitiofaruq? ouiu locum totide uel etiam plura 
capita fubflituere:quoniam fape frigoru atque hyemis fauitia paflorem deci/ 
pit .Et ex eouis interemit quas ille tepore autumni ratus adhuc effe tolerabiles 
no fummouerat.Quo magis etia ppter hos cafus mfi qua ualidiflimo:& no co 
prehendatur hyemimouaqj progenie repleatur numerus:Quod qui faciet ferua 
re debebitme minori quadrima :neue ei qua exceffit annos ocffo prolem fubmit 
tat * Neutra em atas ad educandum efl idonea .Tum etiam quod ex uetere ma 
teria na fatur ;pleruque congeneratum parentis fenium refert* Nam uel flerile 
uel imbecillum efl. Partus uero icipientis pecoris no fecus:q obfletricu more cu/ 
flodiri debet :neqj enim aliter hoc animal :q mulieribus fexus enititur: fapiufqj 
etiam quanto efl omnis rationis ignarum laborat i partu. Quare ueteffaria me 
dicina prudes effe debet pecoris magifler :ut fi res exigat uel integrum concep/ 
tum :cum tranfuerfus haret locis genitalibs extrahat uel ferro diuifum citra ma 
tris perniciem ptibus ducat:quod graci uocant Agnus aute cum 
efl editus erigi debet :atqueubenbusadmoueri:tum eius didueftum os preffis 
humed:are papillis:ut condifcat maternu trahere alimentum.Sed priufq hoc fi 
at exiguum emulgendum efl :qcf paflores coloflram uocant:ea nifi aliquateus 
emittitur: nocet agno: q biduo quo natus cum matre claudatur: ut ei partu fuu 
mox deide qdiu no lafciuit obfcuro 6C calido fepto cuflodiatur. Poflea luxuria/ 
tem uirgea cum copfo area claudi oportebit: ne uelut puerili nimia exultatione 
macefcat.Cauendum e:ut tenerior feparetur a ualidiorib3:qa robuftus angit i/ 
becillum, Statiqj et mane priufq grex pcedat i pafcua:deide et crepufculo rede/ 
untiba faturis ouiba admifeere agnos :q cu firmi effe ccepunt:pafcendi funt itra 
flabulum cythifo uel medica: tu etia furfunba:aut fi pmittit anona faffa hordei 
uel erui.Deide ubi coualuerit circa meridiem pratis aut noualiba uillae continuis 
matres admouenda fut: &c a fe mittendi agni; ut condifcant foris pafei de genere 
pabuli .Nam SC ante diximus *& nunc coy, qua omiffa fut meminimus; iucun 
Obferuar ha 
litus fepten/ 
trionales. 
Matrices ine 
antur. 
Tefliculus 
obligetur. 
In demortua 
ru fubflituer 
Exueter ma 
teria cdgene/ 
ratum paren 
tis fenium. 
Veterinaria 
medicina. 
Coloflra 
Luxuriatem. diffinias herbas effe:qua aratro profciflis amis nafcantur:deide qua pratis uli/ 
ginc carentibus:paluftris filueftrifcp minime idoneas haberi,Nec tamen ulla fut 
tam blada pabula aut etiam gratia non exolefcat ufu cotinuo:nifi 
pecudum faftidio paftor occurrerit probito falejquod uelut ad pabuli codimen/ 
tum per asftate canalibus ligneis impofitum cum e paftu redierutoues lambut: 
atqj eo fapore cupidine bibendi pafcediqj cocipiunt , At contra penurias hyemis 
fuccumtur obiedas intra tecftu per prafepia cibis. Aluntur autem comodiffime 
repofitis ulmeis uel ex fraxino frondibus uel autumnali foeno :quod cordum uo 
catur ,Nam id mollius dc ob hoc iucundius eft q maturu ,Cythifo quoqj & fati/ 
ua uitia pulcherrime pafcuntur♦Neceflario tamen ubi castera defecerunt: et ex le 
guminibus paleas* Nam per fe hordeum uel frefa cu faba cicercula fumptuofi/ 
or eft ;q ut fuburbanis regionibus falubri prasao poflit praberi,Sed fi uilitas mit 
tit:haud dubium eft optima ,De temporibus aute pafcendi: 6C ad aquam du/ 
cendi per asftatem non aliter fentio:q ut prodidit Maro, 
Luciferi primo cum fydere frigida rura 
Carpamus;dum mane nouum :du gramina canent; 
Et rofin tenera pecori gratiflimus herba* 
Inde ubi quarta fitim «di collegerit hora. Ad puteos;ad alta gregesjad ftagna p 
ducamus :medioqj die: ut ide:ad uallem, 
Sicubi magna iouis antiqua robore quercus 
Ingentis tendit ramos;aut ficubi mgrum 
Ilicibus crebris atra nemus accubat umbra, 
Rurfus deinde lam mitigato uapore compellamus ad aquam: etiam per aftate 
id faciendum eft,& iterum ad pabulum producamus 
Solis ad occafum :cum frigidus aera uefper 
Temperat :& faltus reficit iam rofida luna. 
Sed obferuandum eft fydus asftatis per emerfum caniculas:ut ante meridie grex 
in occidentem fpedtans agatur:& C ea partem pgrediatur;poft meridie f onete* 
Siquide plurimu refertme pafcentium capita fint aduerfa folriqui pleruqj nocet 
animalibus oriente pradi&o fydere. Hyeme & uere matutinis temporibus intra 
fepta contineantur:dum dies aruis gelicidia detrahat, Nam pruinofa iis herba 
pecudi grauedinem creat:uentremqueproluit,Quare etia frigidishumidifqj te 
ponbus anni femel ei poteftas aqua facienda eft,Tum q fequitur gregem circu/ 
fpecftus ac uigilans id quod omniba & omniu quadrupedu cuftodibus pracipit; 
magna clam entia moderetur, idem qj propior qa filent & in agendif recipiendif/ 
que ouibus adclamatione;ac baculo minetur,Nec unq taslu emittat i eas, Neq* 
ab his longius recedat,Nec aut recubet aut confidat,Nam nifiprocedit: ftare de 
bet:quomam quidem cuftodis offiaum fublimem celfiflimaqj oculorum ueluti 
fpeculam defyderat;ut neque tardiorefgrauidafdum cunftantur:neque agiles 
& foetaf dum procurrunt feparari a cateris finatme fur aut beftia haluanantem 
Gratia exole 
fat ufu coti/ 
nU0t 
Cordti faenu 
Cicercula fu/ 
ptuolior* 
Ne capita fit 
aduerfa foli, 
Gelicidia, 
~ 
| 0/ 
oru Pecu 
Halucinate „ paftorem decipiat* Sed haec comunia fere funt in omni pecore ouilo. Nunc qua: 
funt generofi propna dicemus. De ouibus tedis, Cap, ilii, 
Rarcum pecus quod plerique tarentinu uocantmifi cu domini prafen/ 
g tia eft:uix expedit haberi, Siquidem & cura 8c cibu maiore defiderat. 
Na cu fit uniuerfu genus laniger u cateris pecudiba mollius: tu ex om/ 
nibus tarentinum e U molliftimum:quod nullam domini aut magiftrorum ine/ 
ptiam fuftinet:multoqj minus auaritiammec aftus :nec frigoris patiens. Raro 
foris :pleruqj domi alitur. Et eft auidilfimum cibi cu detrahitur fraude u illici* 
Clades fequitur gregem,Singula capita p hyemem rede palcuntur ad prafepia 
tribus horaei uel ffefa cum fuis ualuulis faba :aut cicercula quattuor fextanis: 
aut aridam frondem prabeat:aut ficca uel uiride medicam cythifumue :tumet 
cordi foeni feptena pondo:aut leguminum paleas affatim. Minimus agnis uen/ 
dundis in hac pecude:nec ullus ladis reditus haberi potefl ,Nam & q fumoue/ 
ri debent:pauciffimof poft dies q editi funt:immaturi fere mactantur: orbaque 
natis fuis aliena foboli pbet ubera,Quippe fmguli agni binis nutricibus fubmit/ 
tuntur: nec quicq fubtrahi fummiffis expedit, quo faturior ladtis celeriter confir/ 
metur:& parta nutrici confociata minus laboret in educatione fcetus fui. Qua/ 
obcaufam diligenti cura feruadu eft:ut eft in fuis quotidie matribus: & alienis 
non amantibus agni fubrumentur,Plures autem in eiufmodi gregiba q in hircis 
mafculos enutrire oportet,Nam priufq foeminas inire poffint mares caftrati cu 
bimatum expleuerut: enecantur:& pelles eorum propter pulchntudinem lana 
maiore pcio:q alia uellera mercantibo traduntur,Liberis autem campis & om/ 
ni furculo ruboqj uacantibus oue gracam palcere meminerimus :ne ut fupra di 
xi:& lana carpatur:& tegumenta,Nec tame ea minus fedulam curam foris :qa 
non quotidie procedit in pafcuatfed maiorem domefticam poftulat ,Nam fapi/ 
us detergenda & refrigeranda e,Sapius eius lana deducenda:uinoqj & oleo in/ 
fuccanda,Nonuq etiam tota eft eluenda :fi diei permittit apricitas,Idqj ter an/ 
no fieri fat eft. Stabula uero frequenter euerrenda & purganda :humorqj omnis 
urina deuerrendus e:q comodiffime ficcatur perforatis tabulis qbus ouiia con/ 
ftruuntur: ut grex fupercubet,Nec tamen ceno aut ftercorejfed exitiofis quoque 
ferpentibus teda liberentur,Quod ut fiat: 
Difce 8c odoratam ftabulis incedere cedrum: 
Chalbaneoqj agitare graues nidore celydros. 
Saepe fub immotis prafepibus :aut mala tadu 
Viperadeiituit:caluqj exterrita fugit: 
Aut tedlo afluetus coluber. Quare ut idem iubet. 
Cape faxamanu:cape robora paftor 
Toienteque minas: <5C fibila colla tumentem Deiice, Vel ne iftud cum piculo 
facere neceffe fit:muliebris capillos:aut ceruina frpius ure cornua: quoru odor 
maxime non patitur ftabulis pradidam peftem conGftere,Tonfura certum te/ 
Tarentinum 
molliffimu ♦ 
Paleas affati 
Subrumetur 
Pelles pul/ 
cherrialana. 
Infuccada, pus anni per omnes regiones feruari non poteft :quom nec ubique tarde:nec ce/ 
lenter aflas ingruit,Et eft modus optimus confiderare tempeftates: quibus ouis 
neque frigus fi lanam detraxeris: ne q; xflum fi nondum detonderis (entiat, 
eaquandoqjdetonfa fuerit ungi debet tali medicamine ♦ Succus excodi lupi/ 
ni jueterifqj uini fex 8c amurca pari menfura mifcentuneoque liquamine ton/ 
fa oms imbuitur:atque ubiqj p triduu delibuto tergore media fudabunt: quar/ 
to die (i efl uicinia maris:ad litus deduda merfatur :fi minus efl : caleflis aqua 
fub dio falibus in hunc ufum durata: paulum decoquitur,Eaque grex perluitur 
Hoc modo curatum pecus toto ano fcabru fieri no poffe Celfufaflirmat,Nec du 
bium eft: quin etiam ob eam rem lana quoque mollior atquejphxior renafcatur* 
Medicina pecoris ouili*Caput * v* 
T quoniam cenfuimus cultum curamqj rede ualentium:nuc quem / 
e admodum uitiis aut morbo Iaboratibus fubueniedu fit:pracipiemus* 
qq pars hxc exordii pene tota ia exhaufla e:cu de mediria maioris pe 
coris priore Libro difputaremufiquia cu fit fere eade corporis natura minoru ma/ 
iorumqj qdrupedum:paucae paruatqj morboru 6C remedioru differentia: poffut 
mueniri :quse tamen quantufecuque funt:non obmittuntur a nobis,Si aegrotat 
umuerfum pecusiut 5C ante prarepimus;& nuc quaeremus effe maxfe falutare. 
Iterum adfeueramus in hoc cafii quod efl remediu & fumu,Pabula mu 
temus ;& aquationes totius regionis ♦ Alium quaeramus flatum caeli,Curemufqj 
fi ex calore &C aftu cocepta peflis inuafit ut opaca rura:fi inuafit frigore ut eligan 
tur aprica,Sed modice ac fine feftinatone perfequi pecus oportebitme imbecilli/ 
tas eius Longis itineribus aggrauetur.Non tamen in totu pigre ac fegniter agere* 
Nam quemadmodum feffas morbo pecudes uehementer agitare 3c extedere no 
conuenitrita coducit mediocriter exerceri & quafi torpentis excitare:nec pati ue 
temo confenefcere atque extingui,Cu dehinc grex ad Locum fuerit perdudus in 
lacinias colonis diftribuatut,Nam particulatim faalius q uniuerfus conualefcit: 
fiue quia ipfius morbi alitus minor eft ex exiguo numero :feu quia expeditius cu 
ra maior adhibetur paucioribus.Hac ergo &C reliqua:ne nuc eadem repetamus 
qua: fuperiore exordio percenfuimuf:obferuare debemus :fi uniuerfe laborabut: 
illa fi fingufe,Oues frequentius q ullu aliud animal infeftantur fcabie;qua fere 
nafcitur:ficut nofter memorat poeta: Cum frigidus imber 
Altius ad uiuum perfedit:& horrida cano 
Bruma gelu* Vel poft tonfuras fi remedium przedidi medicaminis non adhibe 
as ffifeftiuum fudorem mari uel flumine non abluas :fi tofum gregem patiaris: 
fi filueftribus fpinis ac rubis fauciaris; ftabulo utaris in quo mula: aut eq aut afi/ 
na: fleterunt,Pra:apue tamen exiguitas cibi maciem:macies autem fcabiem fa/ 
cit *Hsec ubi coepit irrepere: fic lntelligitur * Vitiofum locum pecudes :aut morfu 
Delibuto ter 
gore* 
Pabula mute 
muf& flatu 
caeli* 
Veterno cofe 
nefcere. 
Laciniaf* 
Macieffcabie 
facit* fcalpunt:aut cornu uel ungula tundunt: aut arbori ad fricant: patietibu fut deter 
gent.Quod ubi aliquam facientem uideris coprehendere oportebit Sc lana rudi 
ducere ♦Nam fubeft afpera cutis :& uelut quadam prurigo:cui primo quoqj te 
pore occurrendum eft:ne totam progeniem coinquinet ♦ Sed quidem celeriter: 
cum & alia pecora:tu praxipue ouefcontagione uexentur.Sunt autem complu 
ra medicamina:quse iccirco enarrabimus :non qa cudtis ut neceffe fit;fed qa no 
nullis regionibus quadam reperiri nequeunt, Ex pluribus aliquod inuentum re 
medio fit* Facit autem commode primum ea compofitic :quam pauloante de/ 
monflrauimustfi ad facem dc amurcam fuccuqj decoda lupini mifceas portione 
aqua detritum album eleboru.Poteft etiam fcabriciem tollere fuccus uiridiscicu 
tse:qua uerno tempore cum lam caulem nec adhuc femina fac£t:decifa contundi 
tunatqj exprefTus humor eius ficftili uafe reconditur:duabus urnis liquoris ad/ 
mi flo falis torridi femodio*Quod ubi facium eft: oblitum uas in fterquilinio de 
foditur:ac toto anno fimi uapore concodum :mox promitur.Tepefaduqj me/ 
dicamentum linitur fcabra parti :qua prius afpera tefta defrida uel pumice re/ 
dulceratur*Eidcm remedio eft amurca duabus partibus decodautem uetus ho 
minis urina teftis candentibus inufta*Quidam tamen hac ipfa fubiedis ignibuf 
quinta parte minuunt:admifcentque menfura pari fuccum uiridis acuta* Dein 
de fingularis triti & picis liquaminis:fmgulos fridi falis fextarios infundunt* Fa/ 
cit etiam fulphuris triti &C picis liquida modus aqualis igne lento codus.Sed ge 
orgicum carmen affirmat mulla effe praftantiorem medianam ♦ 
Q uam fiquis ferro potuit refcmdere fummu 
Viceris os*alitur uitium:uiuitqj tegendo. Itaqj referandu eft:& ulcera medi/ 
camentis curandum fubiicit* Deinde aque prudenter febricitantibus ouibus: de 
talo uel inter duas ungulas fanguinem mitti oportet ♦ Nam plurimum id qdem 
Profuit incenfos aftus auertere:& inter 
Ima fehre pedis falientem fanguine uenam* Nos etiam fub oculis & de auribus 
fanguinem detrahimus *Claui quoqj dupliciter infeftant ouem:fiue cum fublu/ 
uies atque intertrigo m ipfo difcrimine ungula nafcitur :feu cum idem locus tu/ 
berculum habet:cuius media fere parte canino fimilisextat pilus: eique fubeft 
uermiculus ♦Subluuies & intertrigo pice liquida:uel alumine & fulphure atque 
aceto mixtis rite eruentur :uel tenero punico malo:priufq grana faaat :cum alu 
mine pinfito: fuperfufoque aceto uel aris rubigie infriata uel combufta galla cu 
auftero uino leuigata :&C mixta .Tuberculum cui fubeft uermiculus:ferro qcau 
tiffime circufecan oportet me dum amputatur etiam quod ifra eft animal uulne 
remus.Id enim cum fauciatur:uenenatam fame mittit: qua repreffum uulnus 
ita infanabile facit : ut totus per amputandus fit. Et cum tuberculum dili/ 
genter circuncideris candens fauum uulneri per ardentem tadam inftil / 
lato. Ouem pulmonariam fimiliter ut fuem curari conuenit: inferta per 
auriculam : quam ueterinarii confiliginem uocant ♦ Deeaiam diximus: 
Ouescotagi/ 
one uexatur* 
Redulcerat* 
Claui ifeftat 
ouem 
Subluuies 
Intertrigo ♦ 
Tuberculum 
Ouis pulmo 
naria 
Veterinarii* cum maioris pecoris medicinam tradimus.Sed is morbus a:flate plerunque co/ 
cipitur: fi defuit aqua, propter qucd uaponbus omni quadrupedi largius biben/ 
di poteflas danda efl.Celfo placet:fi efl in pulmonibus uitium:acris aceti tan/ 
tum dare:quantum ouis fuflinerepoflitmel humana ueteris urina? tepefacda 
trium eminaiy inflar per finiflram narem corniculo infundere:atqj axungia fe/ 
flantem faucibus inferere.Efl etia mfanabilis facer ignis:qua pufulam uocat pa 
flores. Ea nili copefcitur itra primam pecudem qua: tali malo correpta efl: uni/ 
uerfum gregem contagione proflermt.Sic quidem nec medicametorummec fer 
ri remedia patitur .Nam pene ad omne tadlum excandefcit.Sola tamen ea fo/ 
menta non afpernatur ladtis caprini quod infufum tantu ualet:ut & blandiatur 
ignea fauitia:differens magis occidionem gregis q prohibens.Sed agyptia gen 
tis audior memorabilis Dolus Mendefius: cuius comenta qua appellatur grace 
nomie Democriti falfo produntur.Cenfet propter hanc fa 
pius diligenter ouium terga perfpicere:ut fi forte fit in aliqua tale uitium depre/ 
henfurmconfeflim fcrobe defodiamus in limine flabuli:& uiuam pecudem qua 
fuerit pufilofa refupma obruamus :patiamurqj fub obruta meare totu grege : q> 
eo fadlo morbus propulfetur. Bilis afliuo tepore no minima pernicies potioe de 
pellitur huana ueteris urina:qua ipfa remedio efl etia pecori arcuato. At fi mo/ 
lefla pituita efl cunela bubula:uei furculi nepeta filueftris lana inuoluti naribo 
inferuntur:uerfanturqj donec flernuat ouis.Fradta pecudu no aliter q hominu 
crura fanantur :inuoluta lanis oleo atqj uino ifuccatis:&mox arcundatis ferulif 
conligata» Efl etia grauis pernicies herba fanguinaria:qua fi pafla efl ouis: to 
to uentce diflenditur:contrahiturqj: 8c fpumam quanda tenuem tetri odoris ex 
puit.Celeriter fanguine mitti oportet fub cauda in ea parre:qua proxfa efl clu/ 
mbus:nec minus in labro fuperiore uena foluenda efl. Sufpiriofe laboranti / 
bus auricula ferro refcindenda:mutandaqueregiones:quod in omnibus mor/ 
bis ac pedibus fieri debere cenfemus, Agnis quoque fuccurendu efl:uel febricita 
tibus :uel agntudine alia affe<flis:qui ubi morbo laborant: admitti ad matres 
non debent: ne in eas pernicie tranfierant.Itaqj feparatf fi mulgenda funt oues: 
&C celeflis aqua pari menfura laedi mifcenda efl:atque ea potio febricitantibo da 
da.Multiladle caprino ufde medentur:quod per comiculu lfunditur fauabus. 
Efl aute mentigo: quam paflores ofligene uocant: mortifera latentibus. Ea 
plerunque fit fi per imprudentiam pafloris emifii agni uel etia hadi rofidas her/ 
bas depauerunt:quod minime comitti oportet. Sed cu lfedtu efl uelut ignis fa/ 
cer os atqj labra foedis ulceribus obfidet.Remedio funt hyfopus & fal aquis pon 
denbus contrita. Na ea mixtura palatu atque lingua totuque os perfricatur. 
Mox ulcera iauatur aceto:& tuc pice liquida cu adipe fuillo pliuiutut.Quibuf/ 
da placet rubigmis anea tertia pte duabo ueteris axugia portoibo comifcere: te/ 
pefatoque uti medicamine.Nonnulli folia cupreffina mifcet aqua:& ita pluut 
ulcera atque palatu .Caflratois aute ratio lam tradita efl. Neque enim alia m 
Sacer ignis 
pufula. 
Occidionem 
Pufilofa pe/ 
cus. 
Pecori arcu / 
ato. Lanis in/ 
fucatis. 
Sufpiriofa ♦ 
Mutanda re 
giones { oibo 
morbis ♦ 
Mentigo» agnis q in maiore quadrupede feruatur ♦ 
De caprino pecore* Cap* vi* 
T quoniam de ouiarico fatis dicTtu eft: ad caprinum pecus nuc reuer 
e tar .Id autem genus dumeta potius: q campeftrem fitum defiderat. 
Afperifq? etia locis ac filueUriba optime pafcitur.Na nec rubos auerfa 
turmec uepnbus offenditur: &C arbufculis frutetifqj maxime gaudet. Ea funt ar/ 
buftus atque alaternus cythifufque agreftis:nec minus ilignei querneique fruti/ 
ces :qui in altitudinem no profilierunt. Caper cui fub maxillis bina uerucula coi 
lo dependent:optimus habetur:ampli(Timi corporisjcruriba craflis:plena & bre 
uiceruice: flaccidis & pragrauantibus auribus:exiguocapitemigro denfo&C ni/ 
tido atque longiflimo pilo. Nam &C ipfe tundetur* 
Vfum in caflrorum ac miferis uelamina nautis * 
Efl autem menfium feptem fatis habilis ad procreandum jquonia immodicus li 
bidinis dum adhuc uberius alitur:matrem flupro fuperuenit: & ideo ante fex 
annos confenefcit:q immatura ueneris cupidine primis pueritiae temporibus ex 
hauflus eft.Itaque quinquennis parum idoneus habetur foeminis implendis* 
Capella praecipue probatur fimillima hirco: quem defcripfimus: fi etiam eft ube 
ris maximi:& laciis abunda tiflimi» Hanc pecudem mutila parabimus quieto 
caeli flatumam procellofo atque imbrifero cornuta femper.Nam & omni regio/ 
ne maritos gregum mutilos efTe oportebit:qui cornuti fere pernitiofi funt ppter 
petulantiam .Sed numerum generis huius maiorem :q centum capitu fub uno 
claufo no expedit habere:cum lanigerae mille pariter comode ftabuletur* Atque 
ubi caprae primum comparantur:melius eft unum gregem totum : q ex pluri/ 
busparticulatimmercari:utnec in paftione feparatim laciniae deducantur: &£ 
in caprili maiore concordia quietae confiftant.Huic pecudi nocet aeftus: fed ma/ 
gis frigus :& praxipue foetae: quae gelicidio hyemis conceptum fecit .Nec tantum 
ea fola creat abortus:fed etiam glans cum citra fatietatem data eft.Itaqj nifi po/ 
teft affatim praeberimon eft gregi permittenda.Tempus admiflurae per autum/ 
num fere ante menfem decembrem prarcipimus: ut propinquante uere gemanti 
bus frutetis :cu primu filua germinat fronde:partus edatur Jpfum uero caprile 
uel naturali faxo:uel manu coftratu eligi debet :quonia huic pecori nihil fubfter 
nitur.Diligenfq? pallor quotidie ftabulu conuerritmec patitur ftercus: aut hu/ 
morem confrftere lutumue fieri:qua; cun&a funt capris inimica. Parit autem fi 
eft generofa proles:frequenter duos:nonnuq trigeminos. Peffima eft fatura cu 
matres bina ternos hados efficiunt. Qui ubi editi funt: eodem modo quo agni 
educantur:nifi q magis hadorum lafciuia compefcenda:& artius cohibenda e* 
Tum fuper lacftis abundantiam: famera uel cythi(us:aut hedera prabenda:uel 
etiam cacumina lentifci aliaqj tenues frondes obiicieda funt. Sed ex geminis fin 
gula capita qua: uidentur efle robuftiora:in fupplementu gregis referuantur :ca 
tera mercatibus traduntur ♦ Annicula: uel bima: capellaf nam utraque atas 
Ouiaricum* 
Verrucula* 
Caper * 
Mariti gregu 
mutiles* 
Lacinia 
Stabulum co 
uerrit* partum editjfubmitri hadum non oportet.Neque enim educare nifi trima de/ 
bet* Sed annicula confeftim depellenda foboles:bima? tandiu dum poffit effe 
uendibilis.Nec ultra odo annos matres feruanda? funtjq? affiduo partu fatiga/ 
tx ftenles exiHant, Magifler autem pecoris acer:durus: ilrenuus:laboris patie/ 
affimus:aiacer atque audax effe debetiut qui per rupes:per fohtudines:per ue/ 
pres facile uadat*Et non ut alterius generis paftores fequaturjfed pleruq? ut an/ 
recedat grege: maxime ftrenuu pecus eft:capella? capra? cedent* fubinde qua? ce/ 
dic copefci debet ne procurret: fed placide ac lente pabuletur: ut & largi fit uberis 
& no ftrigofiffimi corporis ♦ 
De mediana caprarum* Cap* yii 
Tq ue alia genera pecorum: cum peftilentia uexantur:prius mor/ 
a bo &C langoribus macefcunt: fola? capella? quis optima? atque hilares 
fubito conciduntjuelut aliqua ruina gregarim profternanturJd acci/ 
dere maxime folet ubertate pabuli* Quaobrem adhuc cum eas peftis perculit* 
omnibus fanguis detrahendus*Nec tota die pafcenda: fed melius quattuor ho/ 
ris inter fepta claudenda:*Sin alius langor infeffat:poculo medicantur arundi/ 
nis & alba fpina radicibus:quas cum ferreis pilis diligenter contundimus:admi 
Icemus aqua pluuialem:folamque potanda pecori prabemus* Quod fi ea res 
agritudine non depellit:uendenda funt pecora* Vel fi neque id contingere pot; 
ferro necanda falendaque.Mox interpofito fpatio conueniet aliu grege reparare* 
Nec tamen anteq pefhlens tempus anni fiue uel fuit hyemis uertatur affate: fi* 
ue autumni uere mutetur*Cum uero finguladomo laborabunt: eade remedia 
qua etiam ouibus adhibuimus,Nam cum diffendetur aqua cutis:quod uirium 
graci uocant u2s.tpop:fub armo pellis leuiter incifa perniciofum tranfmittet hu/ 
morem:tum fadum uulnus pice liquida curetur:Cum 6c foeta loca genitalia tu 
mebunt:aut fecunda non refponderint: defrutis feftariustuel cu id defuerit: bo/ 
ni uini tantundem faucibus infundatur: dc naturalia ageratori liquido replean 
tur* Sed ne nunc fingula perfequar:ficut in ouilo pecore pradidum eft: capri/ 
no medebimur * 
Cafei faciendi ratio* Caput vili* 
Afei quoque faciendi non erit omittenda cura utique longinquis regi/ 
c oniba: ubi multram deuehere n5 expeditJs porro fic tenui liquore co/ 
ficit: qcelerrime uendedus eft:dum adhuc uiridis fuccu retinet*Si pin 
gui & optimo longiore patimur cuftodiam:fed lade fieri debet fincero:& qrece 
tiflimo* Na requietu uel maximu celeriter acore conapiat id pleruque cogi agni 
aut hadi coagulo:quis poffit 6c agreftis cardui flore conduci: 8C feminibus gne/ 
ti mec minus ficulneo lade;qcF emittit arbor:fi eius uirente fauries cortice* Ve§* 
Magifter pe/ 
coris ftrenuuf 
Strenuu pe/ 
cus*Strigofif 
fimi corporis 
Diftenditur ;> 
aqua cutis 
Coagulum* optimus cafeus efh qui exiguum medicaminis habet. Minimu aute coagulu re/ 
cipit finum ladis argentei pondus denarii.Non dubium quin fici ramulis glad/ 
atus cafeus iucund illime fapiat. Sed multracueft repleta lade:no fine tepore 
aliquo debet effe.Nec tamen admouenda eft flammis :ut quibufda placet: fed 
aut procul igne conftituenda:& confeflim cu concreuit:liquor in fifcellas aut in 
calathos:ueT formas tranfterendus efh Nam maxime refert primo quoq? tem 
pore ferum percolari :& a cocreta materia feparan.Quam ob caufam ruflici ne 
patiutur quidem fua fponte pigro humore defluere: fed cum paulo folidius ca/ 
feus factus efbpondera fuperponutjqba exprimatur Deinde ut formis aut 
calatis exemptus efh opaco ac frigido locofne poffit uitianjquis mudiffimis ta/ 
bulis componitur:afpergitur tritis faliba:ut exudet acidu liquorem. Atcp ubi du 
ratus eft:uehementius premitur:ut confpifletur.Et rurfus torrido (ale contingi/ 
tur:rurfufqj pondenba condenfat ♦ Hoc cu per dies noue fadtu efhaq dulci elui/ 
tur;&fub umbra cratiba in hoc fadtis ita ordiatur:ne alter alteru cafeus contin/ 
gat: &c ut modice ficcetur. Deinde quo tenerior permaneat :claufo neqj uetis ob/ 
noxia loco ftipatur per coplura tabulata. Sic necp fiftulofus :neq? falfus neqj ari/ 
dus prouenit.Quorum uitioiy primus (olet acddere fipaiy preffus:fecundum fi 
nimio fale imbutus ttertiu fi fole exuflus eft.Hoc genus cafei potefl etiam trans 
maria permitti* Nam is qui recens intra paucos dies abfumi debet deniore cura 
confidtur: quippe fifcellis exemptus in falem muriamq? dimittitur: &: mox irifo 
le paulum ficcatur. Nonnulli anteq pecus numellis inducant:uirides pineas nu 
ces in multram dimittunt:& mox fuper eas emulgentmec feparant mfi cu tranf 
miferint in formas coadam materiam.Ipfos quidem uirides conterut nucleos: 
6c ladi permifcent:atqj ita congelant. Sut qui chymu contritu cribroq; colatum 
cu lade cogant.Similiter qlifeuqj uelis faporis efficere poffis:adiedo quod ele/ 
geris condimento.Illa uero notiflima eft ratio faaudi cafeuque didmus manu 
preffum.Nam qs paulum calatus i multra du e tepefada refcinditur:& feruen 
te aq perfufus:uel manu figuratus uel buxeis formis expnmitur.Efl etiam no C/ 
grati faporis muria preduratus:atque ita malinis lignis uel culmi fumo colora/ 
tus. Sed iam redeamus ad originem ♦ 
De fuibD & eorum medicinis. Cap. ix, 
N 01 genere quadrupedu fpes maris diligeter eligitur:quonia freque 
t ter patri fimilior e progenies; q matri.Quare et i fuillo pecore repro/ 
badi fut totius qde corpis amplitudine eximii fed q qdraripotius lon/ 
gi aut rotundi funt:uentre promifTo:clunibD uaflis.nec proinde cruriba aut un/ 
gulifprocerif: ampla: & glandulofaz ceruicifirofirif breuiba & refupinif, Maxfeqj 
ad rem pertinet:qfaladuimof effe maref.Et ab annicula atate commode proge 
nerat:dum quadrimatum agant:po(Tunt tame etia femeflrefimplere foemina. 
Scrofa: probantur longiflimi ftatuf: & ut fint reliquif membrif fimiles 
Multra 
Liquor in ca/ 
lathofuel for 
maf» 
Exudet acida 
liquorem. 
Confpifletur. 
Fiftulofufca/ 
feuf. 
Numellif in/ 
ducant» 
Cafeufmanu 
prefluf* 
Patri fimilior 
progeniefq 
matri. 
Glandulofa 
ceruidf. 
Scrofa. defcnptis uerribus,Si regio frigida & pruinofa efhqduriflima denfaqj & nigra: 
feta grex eligedus eft,Si teperata atque aprica glabru pecus uel etia priftiale al 
bum pot paTri, Foemina fus habetur ad partus ededos idonea fere ufque in anos 
fepte:qua quanto foecudior e celerius fenefcit, Annicula no improbe cocipit:fed 
mire debet menfe februario» Quattuor quoque menfibD foeta:quito parere: cu 
iam herba (olidiores funt :Ut & firma ladtis maturitas porcis contingat: & cu de/ 
fierint uberibus alriftipula pafcatuncatenfque leguminu caducis frugibus,Hoc 
aute fit longinquis regionibus: ubi nihil mfi fubmittere expedii. Na iuburbanis 
ladtens porcus are mutadus eft,Sic em' mater no educado labori fubtrahitur; 
celeriufque coceptu partum edet,Idque bis anno faciet,Mares uel cum pri 
mum ineutit femeflres: aut cu fapius progenerauerunt: trimi aut quadrimi ca/ 
Orantur:ut poffint pinguefcere,Foeminis quoque uulua ferro exulceratur: 6C ci 
catriciba claudutur:ne fint genitales, Quod faale no iteliigo:quaratio copellat 
nifi penuria cibi. Na ubi e ubertas pabuli fubmittere prole femp expedit,Omne 
porro fitu ruris pecus hoc ufurpat,Nam & motibo &C capis comode pafcitur:me 
iius tamen paluftnbD agris :q fitientibus. Nemora funt conuenientiflima; qua 
uefhuntur quercu: fubere:fago: cerris:llicibo :oleaftris:termitib^:corylis:pomi/ 
fenfque filueftribzuut funt alba fpina:graca filiqua iuniperus;lotos:pampinus 
cornus:arbutus:prunus:6i paliurus:atqueachrades piri,Hacenidiuerfis tem 
poribo mitefcunt :ac pene toto ano gregem faturant> At ubi penuria eft arborum 
terrenum pabulu cofedabimur:&: ficcolimofupraferemus:ut palude rimetur 
effodiantque lumbricos :atque i luto uoiutetur: quod e huic pecori gratiffimu ; 
qn 6C aquis abuti poftint .Na que id feafte maxfe p a flatem pfuit: & dulris eru 
ifle radiculas aquatilis filua:tanq fcyrpi iunaque & degeneris arundinis:quam 
uulgus cannam uocat,Nam quidem cultus ager optimas reddit (ues :cii e gra/ 
minofus: & pluribus generibus pomorum confitus: ut per anni diuerfa tempora 
mala:pruna:pirum:multiformes nuces:ac ficum prabeat, Nec tamen propter 
hac parcetur horreis,Nam fape de manu dandum efbcum foris deficit pabulu 
propter quod plurima glans:uel afterms in aquam:uel fumo tabulatis reconde 
da eft. Faba quoque Qc fimiliu legummum:cu uilitas permittit:facienda efl po/ 
te flas, & utique uere:dum adhuc ladtant uiridia pabula: qua fuibus 
nocent.Itaque mane pnufq procedant in pafcua:conditiuis abis fuflinenda (ut 
ne immaturis herbis citetur aluus .Eoque uitio pecus emaaetur* Nec ut cateri 
greges uniuerfi claudi debent:fed per porticus hara facienda funt: quibus aut a 
partu aut etiam pragnantes includantur. Nam pracipue fues cateruatim: ac in 
condita cum fint pariter lnciufa ftuper alias alia cubant :& foetus elidunt. 
Quare ut dixi iundta parietibo hara conflruenda funt in altitudinem pedu qt/ 
tuorrne fus tranfilirefeptaqueat,Nam contegi non debet: ut a fuperiore parte 
cuflos numeros porcorum recenfeat: & fi quem decumbens mater opprefle/ 
rit:cubanti fubtrahat Si autem uigilans:impiger induftrius: nauus omnium 
Achradespiri 
In luto uolu/ 
tentur 
Canna dege/ 
ner arundo 
Conditiui ci/ 
bi,Citatur al/ 
uus f 
Induftrius 
nauus quas paJdt.Et nutricum & minoiy meminifTe debet:ut uniufcuiufqj partu con 
fideret: femper obferuet enitente, claudat: ut i hara foetum edat,Tu denotet pro 
tinus quotque 3c quales funt nati: 8c curet nequis fub nutrice aliena educatur* 
Na facillime porci fi euaferint hara:mifcet fe:& ferofa cu decubuit seque alieno 
ac fuo prabet ubera, Itaqj porculatoris maximu officium eft :ut unaquaque cu 
fua prole claudat, q fi memoria defi'dtur:quo minus agnofeat cuiufque proge/ 
niem:pice liquida eandem notam ferofa & porcis inotat: fiue per litteras fiue p 
alias formas unuqueque foetu cu matre diffinguit.Nain maiore numero diuer/ 
fis notis opus efhne confundatur memoria cudodis, Attamen quia id facere gre 
gibus amplis uidetur operofum :comodidimu eff haras ita fabricare:ut lime ea 
rutn in tame altitudine confurgat:quantu poffit nutrix euaderedadens ut fu/ 
pergredi n5 poffit, Sic nec alienus irrepit:& in cubili fua quifque matrem nidus 
expetat:qui tantu non debet odo capitum numerum excedere.No quin igno 
rem foecunditatem fcrofaiy maioris efie numeri :fed quia celerrime fatifeit: quae 
pluris educat. Atque ha: quibus partus fumittitur:codo funt ordeo fu 0 menda 
ne ad made fuma perducantur:& ex ea ad aliquam pnide.Diligens at porcula 
tor frequeter fuilla couerrit fepius haras* Na quis pradidum animal in pabula 
tionem fpurce uerfetur:mundiffimura tamen cubile defiderat,Hic fere cultus e 
fuilli pecoris rede ualentis. 
De medicina fuum, Cap* x. 
Equitur ut dicamus qua: fit cura uitiofi.Febricitantiu figna funt cum 
[ obllipx fues tranfuerfa capita ferunt: ac per pafcua fubito cum pau 
luium procurrerunt :confidunt:& uertigine correpte cocidunt ♦ Eaiy 
notanda funt capita:qua in parte proclinentur: ut ex diuerfa parte de auricula 
fanguine mittamus,Ite fub cauda duobus digitis a clunibus intermiffis uenam 
feriamus:qua: eft in eo loco fatis ampla:eamque farmento prius oportet uerbe/ 
rari:deinde ad idum uirga tumentem ferro refcindndetradoque fanguine coi/ 
ligarifaligneolibroueletiamulmeo.Quodcumfecerimusmno aut altero die 
fub tedo pecudem continebimus:& aquam modice calidam quanta uolent: fa 
rinaque hordeaca Cingulis (edarios ptebebimus. Strumofis fub lingua fanguis 
mittendus ed:qui cu profluxerit: fale trito cum farina triticea confricari in tota 
os conueniet, Quidam prafentius putat ede remediu :cu per cornu (ingulis ter 
nos cyathos gari dimittunt,Deinde fidas taleas lineo funiculo religant. 
6c ita collo fufpendunt:ut flruma ferulis contingantur,Naufeatiba quoque fa/ 
lutaris habetur eburnea fcobis fale frido:& faba: minute frefacomixta: ieiunif 
que priufq in pafcua prodeant obieda,Solet etiam uniuerfum pecus agrotare 
ita": ut emadetur:nec cibos capiat: produdu q ue in pafcua medio campo peum 
bat:& quodam ueterno preffum fomnos adiuo fub folecaptet.Quod cum fa/ 
cit:totus grex clauditur Aabulo: atque uno die ab Umetur potione 6c pabulo. 
Podridie radix anguinei cucumeris trita & commixta cum aqua datur fitietiba. 
Porculator 
Notam inno 
tat* 
Fatifdt 
Obdipafues 
Strumofa 
Prafentius 
remedium. 
Emadatur Qua cu pecudes biberutmaufeacorrepta uomitant:atcg expurgatur * Omniqj 
bile depulfa cicercula uel faba dura muria cofperfa:defde ficut hoibus aqua cali 
da potanda permittitur* Sed cu oi quadrupedi per aftate fitis fit lnfefta tu fuil/ 
lo maxie efi inimica: Quare no ut capella uel oue: fic & hoc afal ad aqua duci 
prxcepimus:fed fi fieri potefi iuxta flumen aut ftagnu per ortu canicula detine 
rriquia cu fit eftuofiffimu: no efi contentu potioe aquae :nifi obefam illuuie atqj 
difientu pabulo aluu demerferit :& refngerauerit*Nec ulla re magis gaudet; q 
riuisatque cenololacu repugnat:ut ita fieri pof/ 
fit:puteis extradla large canalibus imiffa praebenda funt pocula: quibus nifi af/ 
fatim fariantur;pulmonaria fiunt Ifque morbus optime fanatur auriculis infer 
ta confiliginejde qua radicula diligenter ac fapius locuti fumus * Solet iam uitio 
fi (plenis dolor eas infeftare:quod accidit:cum ficcitas magna prouenit:ut boco/ 
licon loquitur poema* 
Strata tacent paflim fua quaque fub arbore poma* 
Na pecus inexitiabile fues dulcedine pabuli conferantur:& fupra modu efla 
te fpiems icremeto laborat* Cui fuccuritur fi fabricetur canales tamancis&i rufco 
repleanturque aqua:defde fitietibus ad moueatur* Quippe ligni fuccus medica/ 
bilis epotus iteftinu tumore copefcit* 
Decafirationefuum* Cap* xi* 
Afirationis aute i hoc opere duo tepora feruantur meris & autuni, 
c Et eius adminiflrada duplex ratio * Prima illa qua ia tradidimus: cu 
duoba uulneribus impreflis p unaquaque plagam finguli exprimun 
tur tefticuli* Altera efi fperiofior: fed magis periculofa quam tame non omit/ 
ta * Cu uirile parte utraque ferro refedta detraxeris: per lprefium uulnus fcalpei 
llu inferito:3c media quafi cute:quae lteruenit duobus membris genitaliba:refci 
dito* Atque uncis digitis quoque tefticulii educito* Sic fiet una cicatrix ad/ 
hibitis exteris remediis:quse prius docuimus.Illud aute quod pertinet ad religri 
one patriffamilixmo reticedu putaui. Sunt quaeda fcrofaz:qux mandunt foetus 
fuos. Quod cu fit no habetur prodigiu* Na fues ex oibus pecudiba ipatietiflix 
famis aliquado fic indigent pabuli:ut non tantu aliena(fi liceatjfobolem: fed et 
fuam confumant* De armentis cseterifquepecudibD&magiftris:per quos qua/ 
drupedu greges humana follertia domi;forifquecurantur:atque obferuatur (ni 
fi fallor) fatis accurate differui* 
De canibus* Cap* xii* 
Vncrnt exordio priore fum polliritus:de mutis cuflodiba loquar: qq 
n canis falfo dicitur mutus cuftos. Nam quis hominu clarius aut tanta 
uociferatione beftiam uel fure prxdicat:q ifle latratu ( quis famulus 
amantior dominirquis fidelior comesfquis cuftos incorruptior f quis excubitor 
inueniri potefi uigilantiorfquis denique ultor:aut uindex conftantior { Quare 
uel in primis hoc animal mercari tuerique debet agricola: :quod &C uilla & fru/ 
Per a flatem 
fitis ifefta * 
Eftuofiffimu 
fus* 
Affatim fatia 
tur ♦ Pulmo 
nariae* 
Canales tu/ 
mariris* 
Scrofx man/ 
dunt foetus 
Muti oifio/ 
des* 
Quis famu ✓ 
lus amatior 
domini* <rtus familiamque 8C pecora cuftodit. Eius autem parandi tuendique triple): ra/ 
tio ert, Naqj unu genus aduerfus hominu &C fer inGdias eligitur: & id uillam 
quaeq* iundta funt uilix:curtodit» At propelledis fiuriis hofum ac fera i}*: & 
id obferuat domi flabulum: foris pecora pafcetia ♦ Tertiii uenandi gratia com 
paraturadcjj no folu nihil agricola iuuat:fed & auocat:defideque ab opere fuo 
reddit,De uillaticoigitur Sc paftorali dicedu e.Na uenaticus nihil ptinetad no 
ftra profeflione» Ville curtos eligedus e aplifTimi corporis:uafti latratus canoriqj 
prius ut auditu malificu :defde etia cofpedlu terreat :& tame nontiqme uifus q 
dem horribili fremitu fuo fuget infidiate. Sit aut coloris unius :ifque magis eli/ 
gatur albus in paftorali:niger in uillatico» Na uarius in neutro e laudabilis. 
Partor albu probet quonia e fera: diffimilis: magnoqj opus fterdu difcrimine eft 
f propulfadis lupis fub obfcuro mane uel etia crepufculome pro beflia canem fe/ 
riat. Villaticus qui hofum maleficiis opponit: fiue luce clara fur aduenerit: terri/ 
bilior niger cofpicitunfiue nodte necofpiciatur qde propter umbra fimilitudine 
quaobrem tedlus tenebris canis tutiore acceffum habeat ad in fidiante , Probat 
quadratus potius: q longus aut breuis: capite ta magno ut corporis uideatur ps 
maxima:deie<ftis & propedentibo auribus:nigris uel glaucis oculis acri lumine 
radiantibus:amplo uillofoque pedtore: latis armis:cruribus craflis & hirtis:cau 
da breui:ueftigio& articulis & unguibu apliflimis:qui grace appella 
tur.Hic erit uillatid rtatus pracipue laudandus ♦ Mores aute neque mitiflimi: 
neque rurfus truces atque crudeles :q? illi furem quoque aduletur:hi etia dome/ 
rticos inuadut. Satis eft feueros effe: nec biados: ut nonuq etia coferuos iratius 
ftueanturjfemp excandefcant f exteros .Maxfe at debent f curtodia uigilates co/ 
fpicimec erronei:fed aflldui & circufepti magis:q temerarii.Na illi mfi qd certu 
copererutmo fdicat.Hi uano rtrepitu:& falfa fufpitioecocitantur.Hac iccirco 
memoradacredidi:qan5 naturatantu:fedetiadifcipifamoresfacitiut cu eme 
di potertas fuerit:eiufmodi probemus:&cu educabimus dominatositaliba mrti 
tutis formemus.N5 multu refert an uillatid corpiba graues & ueloces fint» 
Plus em comius ;& f gradu :q eminus & f fpatiofo curfu facere debet ♦ Na femp 
circa fepta:& ftra «edifidu confirtant Jmmo ne longius quidem recedere debent 
fatifque pulchre funguntur officio: fi adueniente fagaciter adonantut: & latra/ 
tu conterrent: nec patiuntur propius accedere: uel conftantius appropinquante 
uiolenter inuadunt.Primu ert enf no adtetari; fecudu ert laceflitu fortiter 6C per 
feuerater ufdicari. Atque hac domerticis cuftodibaalla pa floralibus. Pecuanus 
» canis neque tam rtrigofus: aut pernix debet efle: q qui damas ceruofque & uelo 
i ciflima feratur afalia:nec tam obefus aut grauis: q uillahorreique curtos fed 
& robuftus nihilominus &C aliquatenus promptus ac ftrenuus:quoniam & ad 
rixam & ad pugnam:nec minus ad curfum comparatur:cu & lupi repellere in/ 
fidias; & raptorem ferum confequi fugientem:predamque excutere: atque au/ 
ferre debeat»Quare ftatus eius longior produdiorque ad hos cafus magis habi/ 
Villa ticuf ca 
mf. 
Quadratuf» 
Excandefcat 
l exterof ♦ 
Erronei * 
Difdplfa mo 
res facit» 
Sagaciter* 
Pecuarius ca/ 
nis no rtrigo/ 
fus * 
Status pro/ 
dudtior * Iis eft:q breuisiaut etiam quadratus iquohfa ut dixi nonnunq neceflitas exigit 
celerrime beftiam confedandi.Catferi artus fimiles membris uillaria canis aque 
probant. Cibaria fere eade funt utriqj generi p rabe da. Na fi ta laxa rura funt:ut 
fuftineant greges :oes fine difcrimine canes ordeacea farina cum fero co 
mode pafcit.Sin autem furculo cofitus ager fine pafcuo & farreo uel triticeo pa/ 
ne fatiandi funt:admixto tamen liquore coda fabaifed tepido:nam feruens ra 
biem creat.Huic quadrupedi neqj formina neq? mari:nifi pofl annui permitten 
da uenus:qua fi teneris cocediturjcarpit 3c corpus & uires:animofque degene/ 
rat.Primus effoeta partus amouendus efhquonia tiruncula nec rede nutrit: 6c 
educatio totius habitus aufert incrementu.Mares iuueniliter ufq? in anos decem 
progenerant» poffid tempus in eundis foeminisnonuidenturhabiles. quonia 
femorum pigra foboles exiftit» Faemina concipiunt ufquem annos nouem 
funt futiles pofl deamu.Catulos fex mefibus primis:dum corroboretur;emitti 
no oportet nifi ad matre lufus ac lafciuia caufa.Poflea cathenis per diem conti/ 
nedi:& nodibus foluendi.Necunq eos quo^generofam uolumus indolem co/ 
feruare: patiemur aliena nutricis uberibus educarijquonia femper & lac & fpi > 
ritus maternus loge magis ingenii atqi meremeta corporis auget. Quod fi & fce 
ta lade deficitur :caprinu maximecoueniet praberi catulis:du fiant mefiu quat 
tuor. Nominiba aut no logiffimis appellandi funt:quo celerius qfqj uocatus ex/ 
audiatmec f breuioriba q qua duaba fyllabis enuciantur: ficuti gracu e o*KuAa| 
iatmu feroxigrecu Acu<u>p:Iatinu celer.Vel foemina ut funt graca cracrrroutfcL 
AaKiiaruja latine lupa cerua tigris. caudas pofl diem quadragefimum 
q fint ediri:fic caftrare conueniet.Neruus eft qui per articulos fpinaprepit:ufqj 
ad ultima pte cauda.Is modice copreffus & aliquatenus edudus abrilpitur» 
Quo fado neque f logitudme cauda foedu capit incremetum: & ut plurimi pa/ 
flores affirmant:rabies arcetur letifer morbus huic generi» 
De morbis & medicinis canum. Cap. xiii» 
Ere aute per aftatem fic mufeis aures canu exulceratur fape:ut totas 
f amittant. Quod ne fiat amaris nuciba co tritis limeda fu nt« Quod fi 
ulceribus iam praocupataz fuerint:codam picem liquidam fuiUa adi 
pi uulneribus ftillari conuenict.Hoceodem medicamfecontadiriemi dec;dut. 
Nam manu non funt uellendhne ut ante predixeram: faciat ulcera. Pulicofa ca 
ni remedia funt» Sume cyminum tritum pari pondere cum ueratro aquaque 
mixtum & inlitum, feu cucumeris anguinei fuccus» Vel fi hac non funt: uetus 
amurca per totum corpus infufa.Si fcabies infeftauit:gypfi & fefami tandunde 
conterito:3C cu pice liqda pmifceto:uitiofamque pte Imito, Quod medicamen/ 
tu putatur et hofba efte couenies.Eade peftis:fi fuerit uehemetiot:cedrfo liquo 
re aboletur. Reliqua uitia ficut f cateris afaliba praripimus curada fut. deus 
de minore pecore,Mox de uillaticis paftioniba:qua conuenient. uolucruque pi/ 
fciuque & filueftrium quadrupedu cura fequente uolumine pracipiemus. 
Venus carpit 
corpus & ni/ 
res.Tirucula 
Lac & fpiri / 
tus maternuf 
Scylax .i» ea/ 
tulus. 
Caftrare cau 
das» 
Ricini 
Pulice fa * LVCll IVNII MODERATI COLVMELLAE REI RVSTICAE LI 
BER NONVS * 
De uillaticis partionibus» Cap. i. 
VAE FERE CONSVMABANT PvBLI SIL/ 
uine ruris exercendi experiendique fcietia:qu£cp pe/ 
cuanaz negociationis exigebat ratio ;fepte memoraui 
q mus libris. Hic nuc fequetis numeri titulu poflidebit 
nec quia proximam propriaque ruriici curam defide 
rant ea q ux diduri fumus:fed quia no alio loco: q i 
agris aut uilis debeant adminirirari:& tamen agrefti 
bus magis :q urbanis profint.Quippe uillaticr parii 
ones ficut pecuaria non minima colono ftipem co ferunt :cu & auiu riercore ma 
cerrimis uineis:<Sd omni furculo atque aruo medeatur:& eifdem familiare focu 
mefamque precio fis dapibus opulentant .Poriremo uenditorum ammaliu pre/ 
cio uillse reditum augent. Quare de hoc quoque genere paftionis dicendum ce/ 
fui .Eri autem id fere uel i uilla uel arca uillam. In uilla eri quod appellat graci 
:atq$ etiam cum datur liquoris ta> 
cultas fedula cura exercentur* Ea funt omnia ut latine potius lo 
quamur:ficut auium cohortalium riabula.Necminus qua codauiba fep/ 
tx faginatunuel aquatiliu afaliumreceptacula.Rurfusrirca uillam ponuntur 
Kcu Quod etiam riudiofe admmi/ 
Oratur qua nos fimiliter appellamus apum cubilia apiaria uel nantium 
qua ftagnis pircinifqj latantur:auiaria.Vel etia pecudum filueririu qua nemo 
ribusclaufis curiodiuntur uiuaria. 
De generiba: gallis cohortaliba paradis & nutriedis. Ca. ii. 
Rius igitur de his pracipiajqua itra fepta uilla pafcutur ♦ Ac de aliis 
p quidem torfitan ambigitunan fint agreriibus poffidenda* Gallina/ 
rum uero plerunque agricola cura folenis eri.Earum genera funt uel 
cohortalium: uel Cohortalis eft auis:qua uulgo per om 
nes fere uillas confpicitur.Ruriica: qua non diffimilis uillatica per aucupem de 
cipitur.Eaque plurima eri in infula:quam nauita i liguriico man fitam produ/ 
do nomine alitis gallinariam uocitauerunt. Africana eri:qua plerique numidi/ 
cam dicut:meleagridi fimilismifi q? rutilam cririam capite gent:qua funt utra/ 
que in meleagride carulea* Sed ex his tribus generibus cohortales femina pro/ 
pne appellantur gallinae. Mares autem galli.Semimares;quicapi hoc nomine 
uocantur:cum fint carirati libidinis abolenda caufa.Nec tamen id patiut amif/ 
fis genitalibus:fed ferro candente calcaribus inuriis:qua cum ignea ui confum/ 
pta iunt:fada ulcera dum confanefcant figulari creta linuntur,Huius igitur uil 
Menfam opu 
lentant ♦ 
Ichthyotro/ 
phia. 
Apiaria» 
Cohortalis 
gallina. 
Gallinaria. 
Africana nu/ 
midica melea 
gns. 
Semimares 
capi. latici generis no fpernedus efl reditus i fi adhibeat educadi fcietia: qua plerique 
& pracipue celebrauere deliachSed & hriquonia procera corpora 8C ani 
mos ad pralia pertinacis requirebat: pracipue tanagricu genus & rhodium pro/ 
babatmec minus calchidicu: & medicu: quod ab fpito uulgo littera mutata me/ 
licu appellatur.Nobis noftru uernaculu maxime placet:omiflo tamen illo (Iu/ 
dio gracorum:qui ferociffimu quenqj alite certaminibus & pugnae praparabat. 
Nos enim ce femus inftituere uedtigal iduftrii patriffamiliatno auiu la/ 
mflajcuius totu patrimomu pignus alea uid:or gallinaceus pyd:es ab/ 
flulit Jgitur cui placebit fequi noftra pcepta: cofideret oportet primu q multas» 
Secudum cuiufmodi debeat parare matrices .Deide qualiter eas tutari &C pafce/ 
re.Mox quibus anni temporibus partus excipere»Tum demu ut icubet &C 
excludant efficere,Poflremo ut comode pulli educetur opera dare,His enim cu 
ris & minifteriis exercetur ratio cohortalis:qua graci uocat 
Paradi autem modus efbducetorum capitum:qua paftoris unius cura difpen/ 
dat;dum tame anus fediila uel puer adhibeatur cuftos uagatium:ne obfidiis ho 
minum aut lfidiatorum aialiutn diripiatur» Mercari porro mfi foccundifflmas 
aues non expedit,Ea fint rubicunda:uel fufca pluma nigrifque pennis: Ac fi fie 
ri poterit omnes huius & ab hoc proximi colons eligantur» Sin aliter uitentur al 
ba:qua fere cu fint molles:ac minus uiuaces:tura ne fecuda quidem facile re/ 
periatur:atque etia cofpicua:propterq; lnfigne cadoris ab accipitnba &c aquilis 
fapius abripiutur, Sint ergo matrices robuIli corporis quadrata pedtorofama 
gnis capitiba: redas rutilifqj criftulis:albis auribD,& fub hac fpecie qampliffima 
nec panba ungulis:generofiffimaqj credutur:qua qnos habet digitos: fed ita ne 
cruribus emineat trafuerfa calcaria»Na qua hoc uinle gerit infigne: contumax 
ad cocubitu dedignatur admittere mare:raroque fecuda: etia cu incubat:calcis 
aculeis oua per frigit »Gallinaceos mares mfi falaciflimos habere no expedit» At/ 
que i his quoque ficut foemims ide color: ide numerus unguiu ♦ Status altior 
quaritur»Sublimes fanguineaque aqua uel obliqua crifla»Rauidi uel nigran/ 
tes oculi»Breuia & adunca roftra,Maxima cadidiffimaque aures*Palea ex ru/ 
tilo albicates:qua uelut incana barba depedent»Iuba deide uaria:uel ex auro 
flaua per colla ceruicefque! humeros diffufa» Tum lata 8c mufculofa pedora 
lacertos aque fimiles brachiis»Ala tum proceriffima. Cauda duplici ordine fin/ 
gulis utrinque prommetiba pinis iflexa»Quin etia uafla femina :& frequenter 
horretibaplumis,Hirtarobuftaquecruramecloga:fed ifeflis uelut fudiba noce 
ter armata»Mores aut quis no aa pugna:neque ad uidoria laude pparet: ma/ 
xime tame generofi probetur:ut fint elati,alacres:uigilates:& ad fapius canen/ 
dum promptimec qui facile terreatur. Na lterdu refiuere debet 6C protegere c6 
iugale grege»Quin attollete minas ferpete:uel aliud noxiu animal interficere* 
Talibus autem maribus quina fingulis faemina comparantur, Namrhodii ge 
neris :aut medici propter grauitatem neque patres nimis falaces: nec fecunda 
Rixofarum 
auium lani 
fla» Pydes* 
Ornithotro 
phia> 
Ob fidus 
Vitentur al 
ba » 
Matricefqua 
drata» 
Gallinacei fa 
larifllmu 
Rauidi oculi 
Pales Juba: Terni fingu 
lif maritatur 
matres:qua? tame terna? fingulis maritatur,Et cu pauca oua pofuerut inertes ad 
incubandum multoque magis ad excludendum raro foetus fuos educat, Itaque 
quibus cordi efhea genera propter corporum fpeciem poflidere: cu exceperunt 
oua gallinis fubiiciut:ut ab his exclufi pulli nutriatur* 
Tanagraei plerunqj rhodiis & medias amplitudine paresmo multu moribus a 
uernaculis diHant:ficut &C calchidici.Ommu tame horum generum noti fune* 
Optimi funt pulli:quos conceptos ex peregrinis maribus noftrates ediderunt. 
Nam & paternam fpeciem gerunt :& falacitatem foecunditatemque uernacula 
retinent,Pumiles auesmifi que humilitas delebat:nec propter faecunditate 
nec propter aliu reditu nimni : ta hercule: q nec pugnacem nec rixofo hbidi 
nis marem.Nam plerunqj coteros mfeftat:& no patitur iniri fcrminas:cu ipfe 
pluribus fufficere non queat .Impedienda ed itaque procacitas eius ampullaceo 
corio:quod cum in orbiculu formatu ed:media pars eius refeinditur :& per exci 
fam partem galli pes in feritur. Eaque quafi compede cohibetur fen mores» Sed 
utpropofuiriam de tutela uniuerfi generis proapiam. 
De gallinariis condituendis> Cap. iii. 
Allinaria conditui debet parte uilla: qua hibernu fpedat oriente.Iun 
g <da fint ea fumo uel culina:ut ad aue pueniat fumus: q e huic generi 
peipue falutaris.Totius aut officina,l.ornithoms tres cotinue extruu 
tur dixi ppetua fros orieti fit obuerfa .In ea defde frote exiguus 
detur unus omnino aditus media cella; qua ipfa triba minima ee debet i alritu/ 
dine Sc quoquouerfus pedes fepte.In ea iinguli dextro:Ieuoq? pariete aditus ad 
utraqj cella faciedi futriudi parieti q e ltratiba aduerfus.Huic at focus applice/ 
tur tam logus :ut nec fpediat prodidos aditus :& ab eo fumus pueniat i utraqj 
cellam aque logitudinis :& ad altitudinis duodenos pedes habeantmec plus la/ 
titudinis q media fublimitas diuidatur;tabulatifqj fup fe quaternos & infra fep/ 
tenos liberos pedes habeat:quonia ipfa fmgulos occupat.Vtraqj tabulata galli/ 
nls ferudebet:8t ea paruis ab oriete fingulis illumfari feneftelhs: qua & ipfe 
matutinu exitu pbeant auiba ad cohortemec minus uefptinu ftroitu .Sed curan 
du erit:ut femp nodiba claudatur:quo tutius aues maneat .Intra tabulata ma/ 
fores feneftra aperiatur :& ea clatris muniatunne pofTint noxia irrepere afalia. 
Sic tu ut illuftria fint loca:quo commodius habitet auiarius :qui fubinde debet 
fpeculari :aut incubantis aut parturientis foetus. Nam etiam in iisipfis locis ita 
craffos parietes adificare conuenit:ut excifa per ordinem* cubilia red/ 
piant,In quibus aut oua edatur:aut excludatur pulli.Hoc enim 6C falubrius 8C 
elegatius eft: q illud quod quida faciut: ut palis i pariete uehemeter adis: uimi 
neos qualos fuperponant, Siue aut parietibus ita ut diximus cauatis:aut qualis 
uimineis proponenda erunt ueflibula:per quo matrices ad cubilia uel pariendi 
uel icubandi caufa perueniant. Neqj eni debent ipfis nidis inuolare.ne dum ad 
filiurit:pedibus oua confringant. Afcenfus deinde auif>us ad tabulata p utraque 
Nofirates« 
Foecunditas 
uernacula. 
Pumiles. 
Gallinaria». 
Illuminari fe 
nefiellis»i 
Amarius* cellam datur fundis parieti modicis aflerculis:q paulum formatis gradiba afpe i 
rantur:ne fint aduolantibj lubrici. Sed ab cohorte forinfecus pradidis feneflellis i 
fcanduis fimiliter iniungantur:quibus irrepant aues ad requiem nodumam» 
Maxie autem curabimus ut St ha?c auiaria: St catera de quibus mox diduri fu/ 
musrintrinfecus poliantur opere tedorio:ne ad aues feles habeant:aut coluber 
accefTum:& aque noxia prohibeantur pelles .Tabularis infiflere dormientem 
auem non expeditme fuo ladatur ftercore:quod cum pedibus uncis adhefit:po 
dagram creat.Ea pernicies ut cuitetur:pertica dolatur in quadrum: ne teres bre 
uitas earum fuperfalietem uolucrem non recipiat. Conquadrata deinde foratis 
duoba aduerfis parieriba lduuntur :ita ut a tabulato pedalis altitudinis: & inter 
fe bipedalis latitudinis fpario diftent :hac erit cohortalis officina difpofitio.Cate . 
rumcohors ipfa :per quam uagantur:non tam ftercore:q uliginecareat. Nam 
plurimum refert aquam non effe in ea nifi uno loco:quam bibant:eamqj mun/ 
diffimam .Nam ftercorofa pituitam concitat.Puram tamen feruare non poffis: 
nifi claufam uafis in hunc ufum fabricaris .Sunt autem qui aut aqua replentur 
aut cibo plumbei canales: quos magis utiles effe ligneos aut fidiles compertum 
eff .His fuperpofitfs operculis a lateribus fuper mediam partem 
altitudinis per fparia palmaria modicis forantur cauis: ita ut auium capita pof/ 
fint admittere.Nam nifi operculis muniantur:quantulumcumque aqua::uel ci 
borum ineft:pedibus euerritur .Sunt qui a fuperiore parte foramina ipfif oper/ 
culifimponant:quod fieri non oportet .Nam fuperfilienf auif proluuie uentris 
cibos St aquam cofpurcat. 
De cibanif gallinarum» Cap.iiii* 
Ibaria gallinis pbentur: optima :pinfitum hordeu St uitiamec mius ci 
c cercula: tu eria miliu aut panicu. Sed hac ubi uilitas anona pmittit♦ 
Vbi uero ea eft carior excreta tritici miute comode dantur.Na per fe id 
frumetu: et qba locif uiliflimu efhno utiliter probetur:quia obeft auibuf.Potefl 
etiam loliu docodu obiici nec minus furfures modice a farina excreti:qui fi nihil 
habent farris non funt idonei.Nec tame appetuntur ieiunis eythifi folia :femiaqj 
maxime probantur:St funt huic generi gratiffima.Neqj e ulla regio:in qua non 
poffit huius arbufcula copia effe uel maxfa. Vinacea quis tolerabiliter pafcat :da 
ri non debentmifi quibus teporiba anni auisfoetu no edit.Na St partus raro St 
oua faciut exigua.Sed cu plane poft autunu ceffant a faetu:poffut hoc cibo fufti 
neri. Attamen quacuqj dabitur efca p cohortem uagantiba die lapiente: & iam i 
uefperum declinato bis diuideda eff :ut& mane non protinus a cubili latius eua 
gentur:& ante crepufculu propter cibi fpem temporius ad officinam redeat :pof 
fitqj numerus capitu fapius recognofci. Nam uolatile pecus facile pafloris cuflo/ 
diam decipit. Siccus etia puluis St cinis ubfcuqj cohorte porticus uel tectum pte 
gitriuxta parietes reponedus e:ut fit quo aues fe pfudat.Na his reba pluma pin/ 
nafqj emudat.Simo credimusephefioheracleto:qaitfues ceo: cohortales aues 
AfTerculi afpe 
rantur. 
Cohortalifof 
ficina 
Aqua fterco/ 
rofa 
Canalef ficftx 
lef. 
Cofpurcat» 
Excreta triti/ 
ci. 
Vinacea pa/ 
fcunt. 
Teporiuf ad 
officina rede/ 
ant Volatile 
pecuf. 
Sues ceno ♦ 
Auespuluere 
lauaru puluere uel emere Iau ari. Gallina pofl primam emitti:& ante horam diei unde/ 
ama claudi debet:cuius uaga cultus hic que diximus erit,Nec tame alius clau/ 
fe:nifi q> ea non emittetur:fed intra ornithone ter die pafcitur maiore menfura. 
Nam fingulis capitiba quaterni cyathi diurna cibaria funt :cum magis terni uel 
bini praebeantur.Habeat tamen etiam claufa oportet amplu uefhbulum:quo p 
deat:& ubi applicetur.Idqj fit retiba munitu:ne aqla uel acapiter fuolet.Quas 
impenfas &C curas nifi locis qbus harum reru uigent precia:no expedit adhiberi. 
Antiquiffima eft autem cu omnibus pecoribus :tu in hoc fides palloris:qui nifi 
eam domino (eruat mullus ornithonis quaftus iungit ipefas.De tutela fatis di/ 
du eflrnuc reliquu ordine pfequemur. 
De feruadis & fupponedis ouis. Caput, y. 
Onfedla bruma parere fere id genus auium confueuit. Atqj earu qua 
c funt faecundiffima:locis tepidioriba arca Kale *ianuarias oua edere in 
cipiut:frigidis autem regiombo eodem mefe pofl idus, Sed cibis idone 
is fecunditas earu elicienda efhquo maturius partum edant. Optime prabetur 
ad fatietatem hordeum femicodtu.Nam & maius facit ouorum incrementum: 
8c frequentiores partus.Et is cibus quafi condiendus efl mteriecftis cythifi foliis: 
ac femine eiufdem :qua maxfe putantur augere foecudiratem auiu. Modus d/ 
barioru fit:ut dixi uagis binorum cyathorum hordei:aliqd tamen admifcendu 
erit cythifi :ut uel fi id non fuerit uitia aut milii. Cura autem debebit effe cuflo/ 
di:cum parturient aues:uthabeant qmundiffimis paleis cofirata cubilia ♦ eaqj 
fubinde conuerrat:& alia firamenta qrecentiflima reponat.Nam pulicibo alnfqj 
fimilibus afalibo replentur :qua: fecum affert auis :cu ad idem cubile reuertitur. 
Affiduus autem debet effe cuflos :& fpeculari parietes:quod fe facere gallina te 
flantur crebris fingultibo interied auoce acuta.Obferuare itaqj du edant oua:& 
confeflim circumire oportebit cubilia:ut qua nata funt recolligatur: notenturqj 
quoqj die fint edita :& qrecentiffima fupponatur glocientiba.Sic enim ruflici ap 
pellant auis eas:qua uolunt incubare.Catera uel reponantur uel remittentur. 
Aptiflima porro futad excludendu recetiffima quaqpPoffuttamen etia requie 
ta fupponridu ne uetufliora fut:q dieru decem .Fere autem cu primum partu 
confumauerut gallina incubare cupiut ab idibo ianua.qcf facere non omniba p/ 
mittedu e:quonia qde nouella magis ededis:q excludedis ouis utiliores fut.In/ 
hibeturcp cupiditaf fcubadi pinula p nares traiedfa .Veteranas igitur auis ad re 
eligi oportebit :qua iam fepius id (ecerint:morefqj eaiy maxfe pernofa: quoma 
aliameliusexcludant:aliaeditos pullos commodius educent. At econtrario 
quadam 6c fua 6c aliena oua comminuunt atqj confumunt:qcf facientem pro/ 
tinus fubmouereconueniut. Pulli autem duarum aut triu auium exclufiidum 
adhuc teneri funt:ad una qua fit melior nutrix tranffern debent: fed prfo quoqj 
die dum mater fuos & alieos ppter fimilitudine dfofcere no potefl. Verutamen 
feruare oportet modum. Neque enim debet maior effe q triginta capitum. 
Hordeum fa 
cit frequentio 
res partus. 
Sufdecouer/ 
rat 
Recolligan / 
tur. 
Supponatur 
glocientiba Negant enim hoc ampliorem grege pofTe ab una nutriri,Numerus ouoiy: qua 
fubiiciuntur:impar obferuatur; nec femper idem .Nam primo tempore ideft me 
fe ianuario quindecim nec unq plu ra fubnci debent: maio.yiiiu nec his pauciora 
xi.aprili .totadeindeafeateufquei Kale.odobr.xiii.Pofeea fuperuacua e hu/ 
ius reicura:quod frigoribo exciufi pulli pleruqj intereant. Pleruqj tamen etia ab 
folfeitio no putant bona pullatione :q ab eo tempore etiam fi facile educa 
tionem habet :iufeu tamen non capiunt incremetum, fuburbanis ioas ubi 
a matre pulli no exiguis pciis ueneut :nec pleruqj intereut :probanda efe afeiua 
educatio.Semperautecu fupponuntur oua:cofiderari debet:utluna crefcete a 
decima u fqj ad quintadecimani id fiat .Nam 5c ipfa fuppofitio per hos fere dies e 
comodiffima :& ficadminiferandumeiutruriuscumexcludunturpulli: luna 
crefcat:diebus quibus animantur oua:& in fpecie uolucru conformatur. Ter fe/ 
ptenis opus eft gallinaceo genere, At pauonino & anferino paulo amplius ter no 
uenis:qua fiquando fuerint fupponenda gallinis:prius eas incubare decem die/ 
bus foetibus alienigenis patiemur.Tum demu fui generis quattuor oua nec plu/ 
ra q quinqj fouenda recipient.Sed & hac qmaxima.Nam ex pufillis aues rmu/ 
ta nafcuntur. Cu deinde qs uolet qpiurimos mares excludi: logifeima quaque 
dc acutiflima oua fubiiciet: & rurfus cu fcrminas qrotudifeima.Supponendi au/ 
tem confuetudo tradita e ab his: q religiofius hac adminiferant eiufmodi ♦ Pri/ 
mu qfecretifeima cubilia eligunt:ne incubantes matrices ab aliis auibo fquieten 
tur.Deindeantequaconfeernant:eadiligenter emudat:paleafquequas fubflra 
turi funt fulphure 6C bitumine atque ardente tada perluferant. & expiatas cubi/ 
liba iniiciut :ita faritis cocauatif nidis:ne aduolantibo aut defilietibo decidat oua. 
Plurimi etiam infra cubilium ftrameta graminis aliqd Sc ramulos lauri mec mi 
nus allii capita cum clauis ferreis fubiiciut. Qua cudla remedia creduntur ee ad 
uerfus tonitrua: quibo uitiantur oua: pullique femiformes interimuntur: anteq 
toti partibo fuis confumentur.Seruat autem qui fubiirit:ne fingula oua i cubili 
manu componat :fed totum ouoru numerum in alueolum ligneum coferat.De 
inde uniuerfum leuiter in praeparatum nidu tranfiundat.Incubantibo aute gab 
linis iuxta ponedus e cibo :ut fatura feudiofius nidis fmorentur:ne ue longius e/ 
uagata refrigerent oua:qua quis pedibo ipfa couertant :auiarius tame cu defili 
erint matres:circuire debet:ac manu uerfaremt aqliter calore cocepto facile ani 
mentur.Quin etia fiqua unguibo lafa uel fracfea funt :ut remoueat .Idque cu fe 
cerit die undeuicefimo animaduertat:an pulli roflellifoua percuderit:& aufeul/ 
tetur fi pipiant .Nam fape propter craffitudinem putaminu erupere non que/ 
unt.Itaque harentis pullos manu eximere oportebit:&; matri fouedos fubiicere: 
idque no aplius triduo facere. Na pofe unu &C uicefimu die filetia oua caret afali 
bo Eaque remoueda fut:ne fcubas fani fpe diutius detieatureffoeta.Pullos aut 
no oportet fingulos :ut qfqj natuf fit tollere: fed uno die i cubili finer cu matre :Qc 
aqua ciboqj abfeinere du oes excludatur* Poftero die cu grex fuerit effoetus:hoc 
Numerus o*u> 
impar 
Pullatio* 
cxt[c£/ 
. 
*r 
AcutifTima 
oua mares, 
Matrices fcu 
bantes * 
Oua in alue/ 
°1° ligneo 
Roftellis* Pi/ 
piant» Cribro lolia/ 
ricu 
modo deponatur * Cribro uitiario uel etiam loliario qui iam fuerit in ufu: pulli 
fuperponantur.Deinde pulegii furculis fumigentur* Ea ref uidetur prohibere pi/ 
tuitam: qua celerrime teneros interficit, Poft hac cauea cum matre claudedi fut 
6c farre ordeaceo cu aq incocfto uel adoreo farre uino afperfo modice aledi ♦ Na 
maxie cruditas uitanda eft:& ob hoc tertia die cauea cu matre continedi fut pn/ 
ufqj q emittantur ad recente cibum: finguli tentandi ne qd hefterni habeant in 
gutture.Nam nifi uacua eft ingluuies: cruditatem fignificat:abftineriqj debent 
dum concoquant .Longius autem non eft permittedum teneris euagari: fed cir/ 
ca caueam continendi funt :& farina hordeacea pafcendi dum corroborentur: 
Caueduqjne a ferpentibus ad flentur: quorum odor tam pefliles: ut interimat 
umuerfos.Id uitatur fapius incefo cornu ceruino:uel galbano:uel muliebri ca/ 
pillo.Quorum omnium fere nidoribus pradidta peftis fubmouetur.Sed & cu/ 
randum erit: ut tepide habeatur. Nam nec calorem nec frigus fubftinet. Opri/ 
muqj e ira officina claufos haberi cu matre:& poft quadragefimu die potefta/ 
tem uagr fieri .Sed primis qfi ifantia diebus pertracftandi funt:plumulaque 
fub cauda clunibus detraheda:ne ftercore coinqnata durefcant:& naturalia p/ 
eludat. Quod quis caueatur: fape tamen euenit:ut aluus exitum no habeat.Ita 
que pinna pertunditur: &iter digeftis abis pbetur .Sape etiam iam ualidionba 
remediis fadts atqj ipfis matnbus etiam uitada pituita pernicies erit. Qua ne 
fiat :mundiftimis uafis & qpurifTimam prabebimus aquam.Nec minus gallia 
na femper fumigabimus :& emundata ftercore liberabimus:quod fi tamen pe/ 
Perman^ent^unt qui fpicas aleitepidomadefadasoleofauaba inferat.Qui 
dam hominis urina tepida rigant ora:& tadiucrprimunt: dum eas amaritudo 
cogat per nares emolliri pituita naufeam. Vua quoqj q graci aypeiap 
Xmp uocant: cum cibo mixta prodeft. Vel eadem pertrita:& cum aqua potui da 
ta. Atque hac remedia mediocriter laboratibuf adhibetur.Na fi pituita circunue 
nitoculos:etiamabosauis refpuit:ferro refeindunturgena:dc coacta fub ocu/ 
Iis fanies omnis exprimitur: atque ita paulum attriti falis uulnenbuf infriatur. 
Id porro uitium maxime nafeitur cum frigore & penuria cibi laborant anes. Ite 
cum per aftate confiftes in cohortibus aqua potatur.Ite cum ficus:aut uua im/ 
matura nec ad faaetate pmiffa e:qbus fcilicet cibis abftineda funt aues: eofque 
ut faftidiat effiat uua labrufea de uepriba imatura led:a:qua cum ordeo triticeo 
minuto codta obiicitur efurientibus:eiufque fapore offenfa aues :oem afpernan 
tur uua.Similis ratio e etiam caprifici:qua decodta cum cibo pbetur auibus SC 
ita fici faftidium creat.Mox quoque ficut i cateris pecoriba eligeda quaque opti 
ma & deteriora uededa.Seruet et i hoc genere p autuni tepus 01'bus ams:cu fru 
cftus eai^zceflat :numerus quoque minuatur. Sumouebimus aute ueteres :id eft 
qua trimatu excefterut.Ite qua aut boa nutrices fut:& p 
ue oua ua a^a c°fumiat: * Nec mfus qua uelut mares catar atep 
etia calcare coeperunt.Ite ferorini pulli:qui ab folftitio nati cape iuftum increme 
Inrfuuies. 
“ 
Plumula clu 
mbus detra/ 
henda.' 
Pituita. 
Gallinaria fu 
migabimuf* 
Ser tini oul/ 
y , * tum non potuerut.In mafculis aut no eadem ratio feruabitur: fed tandiu cufto/ 
diemus gencrofos:qdiu faemina implere potuerunt.Nam rarior e fi in his auibo 
mariti bonitas*Eodem quoqj tepore cu parere defment aues :id eft ab idi *noue 
jbris preciofiores cibi fubtrahendi funt :&L uinacea prabeda:qua faris commode 
pafcunt adiecftis interdu tritici excremetis* 
Deouis* Caput* vi* 
Voru quoqj longioris teporis cuftodia non aliena eft huic cura* Qua 
o comode feruantur per hyemem ; (i paleis obruas;aftate fi furfuribus* 
Quida prius trico (ale lex horis adoperiunt*Deinde eluunt;atqj ita pa 
leis aut furfuribo obruunt. Non ulli folida :multi etiam frefa faba coaggerant* 
Alii falibus ltegris adoperiunt. Alii muna tepefada durant* Sed omnis fal que/ 
admodum non patitur putrefcerenta minuit ouarnec finit plena permaere:qua 
res ementem deterret* Itaq? ne in muriam quide qui dimittunt;integritate ouoj: 
conferuant ♦ 
De gallinis farciendis* Caput*yii, 
p Inguem quoq; facere gallina; quis fartoris non ruftici fit officium: ta/ 
men quia non agre contingit ;pracipiendum putaui.Locus ad hanc re 
defideratur maxime calidus:8c minimi luminis :in quo fingula caueis anguftio 
ribus :uel fportis fnclufa pendeant aues: fed ita coartata ne uerfari poflint* 
habeant ex utraqj parte foramia* Vnu quo caput exeratur ;alteru quo cauda clu 
nefqjiut Sc cibos capere poffint :&C eos digeftos fic edere:ne ftercore coinquinen/ 
tur * Subfternatur aute mudiffima palea uel molle fbenu rid eft cordum*Nam fi 
dure cubant non facile pinguefcut * Pluma omnis e capite 5i fub alis atqj clumbo 
detergeatur*Illic ne pediculu creet:hic ne ftercore loca naturalia exulceret*Ciba 
autem prabetur ordeacea farina :qua cum eft aqua confpfa 6C fubadta forman/ 
tur offa qbus auis faginatur*Hac tamen primis diebus dari parcius debent: du 
plus concoquere conluefcant *Na cruditas uitanda e maxie: tantucj prabendu 
qtu digerere poffint *Neqj ante recens admouenda e;q tentato gutture apparu 
erit:nihil ueteris efca remanfiffe*Cumdeinde fatiataeft auis :paululum depofi 
ta cauea dimittitur:fed ita ne uagetur :fed potius fiqd eft quod ea ftimulet: aut 
mordeat roftro perfequatur.Hac enim fere comunis eft cura farcientiu* Na illi 
qui uolut non folum opimas :fed etiam teneras auis efficere jmulfea recente aq 
pradich genenf farina cofpargut:&: ita farciut*Nonulli tribo aqua parabo una 
boni uini mifcet;madefadtoqj triticeo pane obefcant aue;qua prima lunaf quo/ 
niam id quoqj cuftodiendu eft) faginari coeptajuicefima pglifdt*Sed fi faftidiet 
abum: totidem diebus minuere oportebit ;quot iam fartura procefterintJta ta/ 
men ne tepus omne opimadi quintam & uicefima lunam fuperueniunt. Antiqf 
fimum eft aute maxima quaqj auem lautioribus epulis deftinare*Sic em digna 
merces fequitur opera & impenfam* 
De palubis & colubis farciedis: & colubariif confrituendif* Cap* yiii* 
Vinacea* 
Tritici excre/ 
menta* 
Mulfa farina 
cofpargunt* 
Perglifat. 
Opimandi* Ac eadem ratione palumbos columbo fque celares pinguiflimos facere 
h contingit.Neque ed tame in columbis farciendis tantus reditus: qua/ 
tus in educandis. Na & horu poffeffio non abhorret a cura boni rudi/ 
ci .Sed id genus minore tutela pafcitur longinqs regionibus:ubi liber egreffus 
auibus permittitur: quoniam uel fummis turribi uel editiffimis adifiais affigna 
tas fedes frequentant patentibo fenedris:per quafad requirendos abos euolttat. 
Duobus tamen aut tribi menfibi acceptant condititia abaria:cseteris fe ipfas pa/ 
fcut feminiba agrediba:Sed hoc fuburbanis locis facere no poffunt:quoniam in 
terapiutur uariis aucupu infidiis .Itaq? claufa intra tedtu pafci debent:nec i pia 
no uillse loco:nec in frigido: fed in edito fieri tabulatu oportet:quod afpiciat hy/ 
bernu meridie :Eiufque parietes:ne lam didla iteremus:ut in ornithone praeeo 
pimus:continuis cubiliba excauentur. Vel fi non ita competit:paxillis adacdis ta 
bula fuperponantur:qua uel loculamenta quiba nidificent auestuel fitdilia co/ 
lumbaria recipiant:prapofitis uedibulis:per qua ad cubilia perueniant. Totus 
autem locus &C ipfa cella:poliri debent albo tedtorio:quoniam eo colo 
re praecipue deledlatur hoc genus auium, Nec minus extrmfecus leuigari parie> 
tes maxime circa fenedram:& ea fit ita pofita:ut maiore parte hyberni diei fole 
admittat ihabeatq? appofitam fatis ampla cauea retiba emunitam: qua exclu/ 
dat accipitres :& recipiat egredientis ad apricationem colubas.Nec mfus i agros 
emittant matrices :qua ouis uel pullis incubantme qfi graui perpetua cudodia 
feruitio contridata fenefcant.Nam cu paulu circa adificia uolitauerint: exhilara 
ta recreantur :& ad foetus fuos uegetiores redeut. propter quos ne longius qde 
euagari:aut fugere conantur. Vafa qbi aqua prabeatur fimilia efle debent galli 
nariis:qua colla bibetiu admittant:& cupietis lauari:propter angudias no rea 
piant .Nam id facere eas nec ouis nec pullis :qba pleruqj fcubat expedit.Cateru 
abos iuxta parietem coueniet fpargi :quonia fere partes ea colubari carent der/ 
core .ComodifTima cibariareputantur uitia uel eruumttu etia lenticula miliuqj 
6c loliu :nec mfus excreta tritici:& fi q fut alia legumfa:qbo etiam gallina alun/ 
tur .Locus aut fubinde couerri & emudari debet. Nam quato ed cultior: tanto 
latior auis cofpiatur:eaqj ta fadidiofa ed: ut fape fedes fuas perofadi detur euo 
landi potedas:relinat. Id qdTrequeter in his regiomba:ubi liberos habeant egref 
fus accidere folet.Id ne fiat uetus e Democritipraceptu.Genus acripitris trinu/ 
gulu uocat rudici:fere f adificiis nidos facit .Eius pulli Unguli fidtilifco ollis codu 
tur::dipantibufqj opercula fupponutur:& gypfo lita uafa f agulis colubariis fu 
fpendutur :qua res auiba amore loci fic conciliatme unq deferant .Seligeda ue 
ro fut ad educationem neque uetula:nec nimiu nouella: fed corporif maximi. 
Curanduqj fi fieri poflit:ut pulli queadmodu exclufi futrnuq feperentur.Nam 
fere fi fic maritata fut plures educant foetus. Sin alitencerte nec alieni generis cq 
iugantur:utalexandrina 6c campanea. Minufenimpareffuofdiligut:&ideo 
nec multu ineutmec fapiuffcetant.Pluma color non femper nec omniba ide p/ 
Conditia ci/ 
baria. 
Loculameta 
Colubaria 
Apricatio 
Matricef 
Locuf fubfde 
conuerri* 
Tinuguluf. 
Factant. batus eft. Atqj ideo;q fit optimus :no facile didu e: Albus qui ubiqj uulgo con/ 
(picituna qbufda no nimiu laudatus e:nec tamen uitari debet in his qua: claufo 
continentur .Nam in uagis maxfe eft improbandus:q> eum facillime (peculatur 
accipiter .Foecunditas aute quis longe nunor fit:q e maiorem tame p/ 
fert quxftum . Nam & odies anno pullos educat i fi eft bona matrix: & preciis eo 
rum domini coplent arca: ficut eximius au dor» M. Varro nobis affirmat: q £>di 
dit etia illis feuerioribo fuis temporibufparia fingula :milibo fingulif fextertioru 
folita uenire .Na noftri pudet faxuli tfi credere uolumusriueniri q qternifmili; 
bufnumu duaf auef mercentur, Quacj uel hofmagiftolerabilefputetjqobleda 
meta delttiaru poffidendi habendiq; caufa graui are & argeto penfent: q lllof q 
ponticu phafym:& fcythica ftagna maotis eluat .Ia nucgangeticaf & agyptias 
auiftemulenter erudant.Poteft tamen etiam in hoc auiario ficut didu eft: fagi/ 
na exerceri.Na fiqusefterilefiautfordidicolorifiteruemut: fimiliter ut gallina: 
farciuntur.Pulli uero facilius fub matnbapinguefcunt :fiiamfirmis :priufq fub 
uolent:paucas fubtrahas pinnas:& obteras crura:ut uno loco quiefcant:prxbe/ 
afq? copiofum cibum parietibo:quo & fe & eos abundantius alant. Quidam le/ 
uiter obligant crura:quonia fi frangantur dolorem 8c ex eo maciem fieri putent. 
Sed nihil ifta res pinguitudinis efficit. Nam du uincula exerere conantur:no qe 
fcunt: & hac quafi exerdtatione corpori nihil adiiaunt.Frada crura no plus q bi 
dui aut fumu tridui dolorem afferunt :& (pe tollunt euagandi ♦ 
De alendis turturibus. Cap. ix. 
Vrturu educatio fuperuacua e:quoniam id genus i ornithone nec pa/ 
t rit: nec excludit uolatura.Ita ut capitur: farturas deftinatur. Eaque ie / 
uiore cura:q exterse aues faginatur. Veru no oibo temporibuf.Per hye 
me quis adhibeatur opera:difficulter giifcit.Et tamen quia maior eft turdi copia 
pciuturturis minuitur.Rurfus xftate uel fua fponte: dumodo fit facultas abi: 
pinguefcit.Nihil em aliud q obucitur efca:fed prxeipue miliu: nec quia tritico 
uel aliis frumentis minus craffefcat:ueru q? fete huius maxie deledantur. Hye/ 
me tamen offa? panis uino madefadx: ficut etia palubos:celerius opimant: q ese 
teri cibi .Receptacula no taq colubis loculameta uel cellula: cauatx efficiuntur: 
fed ad lineam mutuli per parietem fixi: tegeticulas cannabinas accipiunt:prxten 
tis retibus quibo prohibeantur uolare: quonia fi id faaant: corpori detrahunt .In 
his affidue pafcunt milio aut tritico; fed ea fefa dari nifi ficca no oportet. Satiatqj 
femodius cibi in diebo fingulis uicenos & centenos turtures. Aqua femper reces: 
6c qmudiffima uafculis qlibo colubis atqj gallinis prxbetur, Tegeticulxq? mun/ 
dentur :ne ftercus urat pedes:quod tame &C id ipfum diligenter reponi debet ad 
cultus arboruqj: ficut 6c oium auium:prxterq nantium. Huius auis astas 
ad faginam :no ta uetus eft idonea:q nouella.Itaqj circa mefem cu ia cofirmata 
efl pullities eligitur. 
De turdis educandis. Cap. x. 
gona matrix 
ynrro exj 
miufaudor. 
Ganseticafet 
egyptiafauif 
temulenter, 
erudant. 
Obligant cru 
T 
ur 
cu tcr 
Opimat offae 
panif. 
Loculameta 
Mutuli» 
PuUides. Vrdis maior opera: & impenfa probetur:qui omni quidem rure (ed fa 
t lubrius in eo pafcunturiin quo capti funt.Na difficulter in aliam regio 
nem tranfferutunqa caueis claufi plurimi defpondent:quod faaunt et 
cum eodem momento temporis a rete in auiaria comedh fiint .Itaqj ne id accidat 
ueterani debent intermifceri:qui ab aucupibus in huc ufum nutriti: quali able/ 
cftores fint captiuoru: mocfhciaq; eoiy mingent interuolando.Sic em confuefcent 
& aquam & cibos appetere feri:fi manfuetos id facere uidennt.Locu aque muni 
tum &C apricu q colubi defiderant:fed in eo tranfuerfa pertica perforatis parieti 
bus aduerfis aptantur:qbus infideant:cum fatiaticiborequiefcere uolunt.Ea p 
tica non altius a terra debent fubleuari :q hois ffatura patitur :ut a flante conti 
gi poffint.Cibi ponuntur fere partiba his ornithonis: qua fuper fe perticas non 
habent: quo mudiores permaneant* Semp aute arida ficus diligenter pinfita : 6C 
pmixta polline:pberi debet :tam large quidem:ut fupfit.Hac quidam madut: 
& ita obiiciunt. Sed iflud in maiore numero facere uix expedit :quia nec paruo 
coducuntur :qui mandant :& ab his ipfif aliquantum propter iucunditatem co 
fumitur.Multi uarietatem ciboiy :ne unu faflidiant:pbedam putant* Ea eft cu 
0biiciuntur myrti & lentifci femina * Ite oleaflri 6c ederacea bacca: nec ramu s ar 
buti. Fere .n.etia in agris ab eiufmodi uolucribo hac appetuntur:qua in auiariis 
UOCj, qefidentium detergent faflidia: faciuntqj auidiore uolatura: quod maxie 
expedit .Nam largiore cibo celerius pinguefcit: femp tame etiam canaliculi mi/ 
lio repleti apponuntur :qua efl firmiffima efca.Ni illa qua fupra diximus pui/ 
metariorum uice dantur. Vafa qba recens & munda prabeatur aquamon difli/ 
milia fint gallinariis.Hac impefa :curaque.M.Terentius ternis fape denariis fi 
gulos emptitatos efle fignificat auorum teporiba :qba qui triumphabat: populo 
dabat epulu. At nunc atatis noflra luxuries quotidiana fecit hac precia.Propter 
qua ne rufticis quidem cotenedus fit hic reditus. Atqj ea genera qua intra fepta 
uilla cibantur fere perfecuti fumus: nuc de his dicedu e: qba etia exitus ad agre/ 
flia pabula dantur. De pauoniba educandis. Cap. xu 
Auonu educatio magis urbani patriflamilia: q tetrici mflici curam po 
p fcit.Sed ne hac tamen aliena eft agricola captantis undiqj uoluptates 
acquirere jqba folitudmes ruris eblandiantur. aute decor auiu et 
exteros medum dominos obledtat, Itaq? genus alitum nemorofis & paruulis in/ 
fulis:quales obiacent italia:facillime cotinetur .Na quoniam nec fublimiterpo 
teflmec per longa fpatia uolitare :tu etiam quia furis:ac noxioru animalium ra 
pina meatus non e: fine cuflodia tuto uagatur:maioreqj pabuli partem fibi acq 
rit.Foemina quidem fua fponte taq feruitio liberata fludiofius pullos enutriut* 
Nec curator aliud facere debet :q diei certo tempore figno datojiuxta uiilam gre 
gem conuocet;& exiguum ordei cocurrentibus obiiciat: ut nec auis efuhat & nu 
merus aduenientium recognofcatur.Sed huius poffeflionis rara conditio e: qua 
re mediterraneis locis maior adhibenda cura eft. Ea fic adminiftretur. Herbidus 
Defpondent. 
Veterani. 
F' ’ • rt 
° * 
Deterget ia/ 
flid ia* 
Auiaria 
Voiatura ♦ 
Emptitati 
Qui triupha 
bat populo e/ 
pulum. 
Luxuries 
quotidiana 
Cibantur ♦ 
Numerus re 
cognofcatur. filueftrifqj ager planus fublimi eluditur maceria tcuius trita laterita porticus ap/ 
plicantur,# in quarto dua: cella::ut fit altera cuftodis habitatio:atqj altera ftabu 
lumpauonu , Sub porticita deinde p ordine fiunt arudinea fepta i modu cauea 
rum: qualia colubaria tectis fupponuntur,Ea fepta diftinguutur uelut clatris i/ 
tercurrentita calamis: ita ut ab utroqj latere fingulos adituf habeant, Stabulu au 
tem carere debet uligine:cuius in folo p ordine figuntur breues paxilli :eoruqj p/ 
tes fuma lingulas edolatas habent:qua: tranfuerfis foratis perticis inducantur* 
H* porro quadrata pertica: paxillis fupponutur :ut auem recipiant aflalietem* 
Sed iccirco funt exemptiles:ut cum res exigit:a paxillis dedudta liberu aditu co 
uerrentita ftabulu pbeant,Hoc genus auium:cu trimatum expleuit :optimep/ 
generat *Siqde tenerior atas aut Herilis :aut paiy foecuda e,Mafculus pauo gal 
Imaceam falacicate habet :atqj ideo quinqj foemias defiderat,Na fi una uel alte/ 
ram foeta fiepius copreflit :uix du cocepta i aluo uitiat oua :nec ad partu finit p 
ducnquonia fmatura genitalibus locis excidut.Vltima parte hyemis coritantita 
libidine cibis utriufque fexus accendeda uenus e,Maxfe facit ad hac re:G fauilla 
leui torreas fabam:tepidaqj des ieiunis quito quoqj die. Nec tamen excedas mo 
dum fex cyathorum in fingulas auis.Hxc cibaria non ommta promifeue fparge 
dafunt:fedinfingulisfeptis :qua: arudinita intexi oportere propofueram:por/ 
tione feruata quinque foemfaru & unius maris ponenda funt cibariamec minuf 
aqua qua: fit idonea potui. Quod ubi fadtu eft :maref fine rixa deducutur i fua 
quifque fepta cum faeminif:# aqualiter uniuerfufgrex pafeitur* Nam etiam in 
hoc genere pugnaces inueniuntur mafculhqui 6C a abo 6c a coitu prohibent mi/ 
nus ualidos:mfi fint hac ratione feparati. Fere autem locis apricis ineudi cupidi/ 
tas exercet mares:cum fauonii fpirare coeperunt Jd eft tempus ab idibus februa 
riis ante martium menfem, Signa funt extimulata libidinis :cu femetipfum ue/ 
luti mirante cauda gemmatibus pinnis protegit*ldque cu facit :rotari dicitur* 
Poft admiffura tempus confeftim matrices cuftodienda funt:ne alibi q i flabu/ 
lo foetus edant ,Sapiufque digitis loca foemfaru tentada funt *Na f promptu ge 
runt oua:qbus iam partus appropinquat Jtaqj includenda funt incipientes: ne 
extra claufum foetum edant .Maximeque temporibus his quibus parturiut:plu 
ribufflramentis exaggeranda eft auiarium:quo tutius integri foetus excipiatur* 
Nam fere pauones cu ad nocfturnam requiem uenerut:pdid;is perticis infiften/ 
tes: enittuntur oua:qua quo prius ac mollius deciderint:illibatam feruant fte/ 
gritatem* Quotidie ergo diligenter mane temporita foetura ftabula circueunda 
eruntlacentiaouacolligeda,Quaquatorecentiora gallinis fubiedta funt: 
tanto comodius excuduntur,Idqj fieri maxte patriffamilia rarione conducit. Na 
fbemfa pauones :qua non incubant:ter anno fere partus edunt:atq? fouet oua: 
totum tepus foecunditatis:aut excludendis:aut etia educandis pullis cofumut* 
Primus e partus quinqj fere ouoru*Secudus quattuor*Tertius aut triu aut duo 
rurauNeqj e qcf comittatur ut rhodia aues pauoninjis fcubet: qua ne qde fuos 
Clatris * 
Lingulas edo 
latas habent* 
Exemptiles p 
tica* 
Gallinacea 
falacitateha/ 
bet ♦ 
Rotari* 
Loca tentan/ 
da* 
Primuf par/ 
tufquiqjouo 
rum* foetus comode nutriut:fed ueteres maxie quaqj gallina! uemaculi generis eliga/ 
tur.Eazque nouem dieba a prio luna: incremento nouenis ouis incubent; fintque 
ex his qnqj pauonina &C extera gallinacei generis» Decimo deinceps die ofa galli a 
cea fubtrahantur.Toride recentia eiufdem generis fupponantur: ut tricefima 
luna: qua: eft fere nouaicum pauoninis excludantur .Sed cuflodis cura non ef/ 
fugiat obferuare defiliete matrice fapiufq? ad cubile peruenire: & pauonfa oua 
qua: propter magnitudine difficilius a gallina mouentur: uerfare manu ♦ Idque 
quo diligentius faciat:ima pars ouorum notanda eft atrameto:quod fignum ha 
bebit auiarius an a gallina conuerfa fint» Sed ut dixi meminerimus cohortales q 
maximas ad hac rem praeparari :quse fi mediocris habituf funt: no debent ampli 
us q terna pauonina 8C fena generis fui fouere.Cum defde fecerit pullos ad alia 
nutrice gallinacei debebunt tranfferri :8C fubinde q nati fuerint pauonini ad una 
congregari:donec quique Sc uigfti capitu grex efficiatur»Sed cum erut editi pul 
Lrifimiliter ut gallinacei prio die non moueantur, Poflero die cu educatrice traf/ 
ferrantur in cauea. Primifq? diebus alantur ordeaceo farre uino refperfo»Nec mi 
nus ex quolibet frumeto codta pulticula 6C refrigerata» Pofl paucos defde dies hu 
ic cibo adiiaundum erit concifum porru tarentmu & cafeus mollis uehemeter ex 
preflus. Nam ferum nocere pullis maifeffiim efriLocuHa: quoqj pedibus adep/ 
tis utiles cibandis pullis habentur :atqj his pafd debent ufq; ad fextum mefem . 
Poflmodu fatis eft ordeu de manu pbere.Poffimt aute pofl quitu & tricefimum 
diem q nati funt etiam in agro fatis tuto educi: fequiturqj grex uelut matrem gal 
linam fingultiete Ea cauea claufa fertur in agru a paflore mifla ligato pede ioga 
linea gallina cuftoditur:ad qua circuuolant pulli:qui cu ad fatietate paffi fut:re 
ducuntur in uillam perfequetes :ut dixi nutricis fingultus «Saris aute couenit i/ 
ter audtores non debere alias gallinas tquse pullos fui generis educantan eodem 
loco pafci.Na cu cofpexerunt pauoninam prolem :fuos pullos diligere definunt 
& immaturos relinquunt: perofa: uidelicet :q> nec magnitudine:nec fpecie pauo 
ni pares fint. Vitia qua: gallinaceo generi nocere folet: eadem has auis infeftant. 
Sed nec remedia traduntur alia ;q qua: galinaceis adhibentur. Nam & pituita 
6C cruditas 8c fiquse alia: funtpefles:hifdem remediis qux prapofuimus prohibe 
tur. Septimu defde menfem cu excefferuntrin flabulo cu cateris ad nodlumam 
requiem debent includi. Sed erit curandu ne humi maneat»Na q fic cubitat: tol 
lendi funt:& fupra perticas imponednne frigore laboret. 
&C ruflicam gallmaru educatione» Cap. xii. 
Vmidicaru eadem e fere:qux pauonu educatio. filueflres gal/ 
n Ima: qua ruftica appellatur: in feruitute no foetant, Et ideo nihil de his 
peipimus :nifi ut ciba ad fatietate prabeatur;quo fint epulis 
aptiores» De auiba qs graci duplicis uitx appellat» Ca. xiii. 
Enio nuc ad eas aues : qs gra:a uocat ajjapi&ioy :qa no tatu terreflria 
u fed a quatilia quoqj defiderant pabula.Nec magis humo q flagno con/ 
Auiarius» 
Seqtur galli/ 
nafingultieti 
tem* 
Ruflicaegalli 
nae» 
Amphibiu» fueuerunt. Eiufqj generifanfer prxcipue ru Hicis gratus e: q? nec maxiam curam 
pofcit ;& folertiore cuftodia pbet qcanis,Na clagoreproditinfidiante: Sicut Sc 
memoria tradidit in obfidione capitolincu aduetu galloru uociferatus e:canibus 
filentibus .Is aute no ubique haberi pot:ut exiftimat ueriffime Celfus:q (ic ait. 
Anfer neque fine aq: nec fine multa herba facile fufhnetur: neque utilis e locis co 
fitis:qa qcqd cdtinger pot carpit. Sic ubi uero flume aut lacus efbherbx/ 
que copia:nec nimis luxta fata? fruges: id quoque genus nutriedu e:qc? et noffa 
cerecelemus:non qa magni fit frudtus :fed qa minimi onenf, Attame proflat 
ex fe pullos atqj pluma:qua no ut i ouiba lana femel demetere:fed bis ano uere 
& autuno uellere licet atque ob has quid e caufas:fi pmittit locorum coditio: uel 
paucof utique oportet educare:fingulifque mariba ternas foemias deftiare.Nam 
japter grauitate pluris inire no poliunt. Quietia ltra cohorte:ut pte&i fint fecre 
tas angulis haras facere oportet i qbus cubitet & foetus edat. 
De anfenbus educandis: & anferario coftituedo, Cap, xiii, 
Vi uero greges nantiu poflidere ftudet :chenobofcia coftituat:qux tu 
q demu uigebut: fi fuerint ordinata ratione tali * Cohors ab oi extero pe/ 
core fecreta clauditur alta noue pedu maceria porticibufque circudata 
ita :ut i aliq pte fit cella cuftodis.Sub porticiba deide qdratx harx cernetis uel et 
laterculis extruutur:qs fingulas fatis eft habere quoquouerfus pedes ternos: & 
aditus fingulos firmis hoftiolis munitos: quia p foetura diligenter claudi debet 8C 
extra uilla, n5 loge ab adificio: fi e ftagnu uel flumen: alta no quxratur 
aqua. Sin aliter lacus pifanaque manu fiant:ut fint qba inurinare poflint aues. 
Nam fine ifto primordio no magis:q fine terreno redte uiuere queunt.Paluflris 
quoque fed herbidus ager deflinatur:atque alia pabula conferantur:ut uitia tri/ 
foliu foenu grxcu:fed peipue genus intubi quod grxei appellant crepip. Ladlucx 
quoque in huc ufum feia uel maxime fereda funt:quonia 8c molliflimu e olus: 
6C libetiffime ab his auiba appetitur .Tu etia pullis utiliffima e efca.Hxc quom 
p parata funt curadu efl:ut mares foemixque qampliffimi corporis :& albi colo/ 
ris eligantur .Na e aliud genus uariumtquod a fero mitigatum domefticu fadlu 
eft. Id neque xque foecundum e:nec tam pciofum:ppter qcf minie nutriedu e, 
Anferiba admittendis tepus aptiflimum eft a bruma :mox ad pariedum & ad i/ 
cubandum aKaLfebr.uelmartii ufquead folftitium :qd fit uitia pte mefis iu/ 
nii,Ineunt aute no ut priores auef:de qba dixius:ififtentef humi. Na fere i flu/ 
mie: aut pifcinis id fac iunt. Singulxqi ter anno pariunt: fi prohibeant foetuf fuos 
excudere :quod magis expedit:q cum ipfi fuos fouet.Nam 6C a gallinis melius 
enutriuntur :& longe maior grex efficitur, Pariunt aute fmgulis foetiba oua :pri 
mo qna: fequeti q terna: nouiflimo terna. Que ptum nonulli pmittunt ipfis ma 
triba educare:qa reliquo tempore anni uacaturx funt a foetu, Minime autem co 
cededum eft foemis extra feptum parere: fed cum uidebuntur fedem quxrer: co/ 
primendx funt:atque tentandx.Nam fi appropiquatpartus: digito tanguntur 
Clangoranfe 
ns infidiante 
#pC!it. 
Haras facere 
Hofliola* 
Inuriare 
Laduca ab 
his libentifli/ 
me appeti/ 
tur> 
q*er anno pa 
ri[unt oua :qusE funt i pria pte locoru genitaliu. Quaobre perduci ad hara debet:indu 
diqj ut factu edant .Idqj fingulis femel fcciffe fatis efbquonia una recurrit 
eodem:ubi primo peperit .Sed nouiffimo foetu cu uolumus ipfas incubare: nota 
di erunt umufiuiufqj partus:ut fuis matnbus fubiciantur:quonia negatur anfer 
aliena excudere ouamifi fubiedta fua quoqj habuerit. Supponutur aute gallinis 
huius generifoua ficut pauonina plurima qufqj :pauci(fima tria:ipfis deinde an 
feribus pauciffima. vii.plurima, xv. Sed cuftodiri debent: ubi fubiiciantur herbaz 
qfi remedio medicatur:ne noceri poftint excuffis anfenba:quos ene 
eant urtic;E:fi teneros pupugerunt.Pullis aute formadis excubadifqj. xxx ♦ diebus 
opuseft: cum funt frigora. Nam tepidis.y&uiginti fatis eri. Sapius tamen 
anfer.xxx, die nafdtur:atqj is du exiguus eft dece primis diebus pafcitur in hara 
claufus cu matre.Po(lea cu ferenitas permittit:producitur in prata & ad pifrias. 
Cauendu e ne aut aculeis urtica: copungantur: aut efuries mittatur i pafcuu: fed 
anteconcifis intubis uel Iaducx foliis faturetur .Na fi eft adhuc parti firmus & i 
digens ciboru peruenit in pafcuu :fruticiba aut folidionba herbis obludfatur ita 
pertinaciter:ut collu abrupat.Miliu quoqj aut etia triticu mixtu cu aq redte prse 
betur :atqj ubi fe paulum confirmauit :in gregem coaqualiu copellitur:&: hor/ 
deo alitur.Quod 6c i matriciba praebere non inutile eft .pullos aute non expedit 
plures in fingulas haras q uicenos adiici :nec rurfus omo cu matriba includi :quo 
nia ualidior enecatinfirmu.Cellas f quiba icubitat:ficciflimas effeoportet: fub / 
ftratafqj habere paleas:uel fi ea: no funt gratiflimu quoqj fcenu. Cattera eadem 
qua in aliis generiba feruanda funt: ne coluber & uipera :aut etia muftel 
la poffit afpirare ♦ Qua fere pernicies ad internicionem profternut teneros. Sut 
q hordeu maceratu icubantiba apponantmec patiantur matrices fapius nidum 
relinquere.Deinde pullis exclufis primis quinqj diebus polentam uel maceratu 
far ficut pauonibus obiiciunt .Nonnulli etiam uiride nafturtium confedtum mi/ 
nutatim cum aqua prabet .Eaque eis eft efca iucundiflima. Mox ubi quattuor 
menfium funt :fartura maximus quifque deftinatur:quoniam tenera atas pra 
cipue hetur ad hac re aptiftima.Et eft facilis harum auiu fagina.Na pter pole/ 
tam 5C pollinem ter die nihil fane aliud dari necefte eft:dummodo large bibendi 
poteftas fiat .Nec uagandi facultas detur .Sintquecalido & tenebrofo loco ♦ 
Qua res ad creandas adipes multum conferunt. Hoc modo duobus menfibus 
pinguefiunt:etiam propter nimiam pullitiem fape quadragita diebus redditur 
opima. 
De anatibus querquedulis & fimilibus, Cap. xy 
On minus anatum cura fimilis:fed maior impenfa eft:nam claufa pa 
n fcuntur anates querquedula:bofihides:phaIerides:fimilefque uolu/ 
eres ftagna 6c paludes rimantur .Locus planus eligitur: ifque muni/ 
tur fublimiter pedum.xv.maceria .Deinde clatris fuperpofitis grandi macula re 
tibus contegitur:ne aut euolandi fit poteftas domefticis auibus:aut aquilis: aut 
Aliena oua 
no excudit. 
Solidioribus 
herbis oblu / 
cftatur. 
Ad creandas 
adipes multu 
coierut tene/ 
brsr. 
Pullities ♦ acdpitnbj inuoIandi,Sed ea tota maceries opere teftorio Ieuigac extra itraqjme 
feles aut uipera perrepat*Media deinde parte neflbtrophii lacus deffodit f duos 
pedes altitudinis; fpatiuqj logitudini datur & latitudini quantu loci coditio per/ 
mittit. Ora lacus ne coprimatur uioletia reftagnata undae: qua: femp lf luere de/ 
bet:opere fignino coflernutur,Eaqj no f gradus oportet erigi: fed paulati diuo 
fubfiderejut taq e littore defcendat i aqua, Solu aut ffagni per circuitu quod fit 
inftar modi totius partiu lapidiba fculcatis ac tedtorio muniendu e:ne pof 
fit herbas euomere:pra:beatqj natibo aqu# puram fuperficiem,Media rurfus ter 
rena pars efle debet:ut colocafns conferatur: alii fcqj familianta atqj uiridibajquaz 
inopacant auiu receptacula, Sut enim qba cordi eft uel i lfulis tamaricu aut (yr 
frutetis imoran. Nec ob hac tame caufa totus locus (iluulis occupetur: fed 
ut dixi per circuitu uacet:ut fine ipedimeto:cu apricitate diei gefliut aues: nan/ 
di uelocitate concertet,Na queadmodu defiderat effe qui irrepant :& ubi delite 
(centibo f luuiaticis animaliba infidietur:ita effodiutur fi non fut libera fpatia: q 
permeet extra lacu*Defde p uicenos undiqj pedes gramine ripa: ueftiatur,Sftqj 
poff huc agri modu drca maceria lapide fabricata &C expolita tedoriis pedalia in 
quadratu cubilia:quiba nidificent aues, Eaque cotegatur lterfitis buxeis: aut 
myrteis fruticiba tqui no excedant altitudine parietu. Stati deinde perpetuus ca 
naliculus humi depreffus conffruatunper quem quotidie mixti cum aqua cibi 
decurrant: fic enim pabulatur id genus auium .Gratiffima eft & efca terreftris le 
guminis panicum 8C miliu: nec no 5c ordeum: fed ubi copia eff etiam glans ac ui 
nacea prebeatur, Aquatiliba aut cibis fi fit facultas datur canimarus 8c riualis al 
Iecula:uel fiqua funt in incrementi parui f animalia,Tempora concubi/ 
tus eadem qua caten filueflres alites obferuant martii fequetifque menfis: per 
quos feftuca furculique i auiariis paflim fpargendi fut:ut colligere poffint aues 
quibus nidos conffruant,Sed antiquiflimum efbcurn quis nenotrophion coffi 
tuere uolet:ut prazdidarum auium drca paludes in qbus pleruque foetanttoua 
colligant :& cohortalibus gallinis fubiiciant> Sic em excufli educatique pulli de/ 
ponunt ingenia filuellria:claufique uiuariis haud dubitater progenerat. Na fi 
mo captas aues:qua cofueuere libero uidutcuffodie tradere uelis: parere cun/ 
dantur in feruitute. Sed de tutela nantium uolucru fatis didu eff* 
De pifdnis & pifcfo alendis * Cap. xyi 
Erum oportune:dum meminimus aquatiliu animaliu:adcura pue/ 
u niemus reditu quis alieiffimu agricultoriba putefquid 
eni tam contrarium excogitare queam:q terrenum fluidojno omitta 
maiores noftri celebrauerunt:adeo qde:ut etia dul 
dba aqs fluuiales clauderet pifces:atque eadem cura mugilem nutriret 
qua nunc murena & lupus educatur, Magni eni exifiimabat uetus illa Romuli 
& Nums ruffica progenies:fi urbanae uitae coparetur uillatica nulla pte copiagi 
Maceries le/ 
uigatur, 
Neflotrophi 
um» 
Inopacant 
Siluulaz ♦ 
Pabulatur 
j 
Riualis alie/ 
cula ♦ 
Faetanc deficLQuaobre no folum pifcinas quas ipfi coftruxerat frequetabat: fed etiam 
quos reiy natura lacus fecerat :couedis marinis femimba replebat Jnde uelinus 
indeetia fabatinus:ite uolfinefis & ciminus lupos auratafqj procreauerut:ac fiq 
funt alia pifciu genera dulcis unda* toleratia* Mox iftam cura feques atas abo 
leuit:& lauticialocupletu maria ipfa neptunuqj clauferunt*Etiam tum auoru 
meoria cu circuferctur*M. Philippi uelut urbaniffimu quod erat luxuriofiffimu 
fadum atqj didum*Nam is forte cafinhcum apud hofpitem coenaret:appofi/ 
tumque e uicino flumine lupum deguftaflet:atqj expui(Tet:improbum fadum 
dido profecutus: Peream iquit nifi pifce putaui* Hoc igitur periurium multoru 
fubtiliore fecit gula:dodaqs & erudita palata faftidire docuit fluuiale lupum t 
nifi que tyberis aduerlo torrente defatigaffet.Itaqj Teretius Varro: Nullus eft 
iquit hoc faculo nebulo ac rinthon: qui no iam dicat nihil fua interelTe eiuf/ 
modi pifcibus an ranis freques habeat uiuariu, Attame iifdem temporiba quibj 
hanc memorabat Varro luxuriem:maxime laudabatur feueritas Catonis: qui 
nihilominus 8C ipfe tutor Luculli gradi feftertium miliu pifci/ 
nas pupilli fui ueditabauTum em celebres erat deliciae popinales :cu ad mare de 
ferebatur uiuaria: quoiy ftudiofiflimi:uelut ante deuidaiy getium Numatinus 
& Ifauricusjita Sergius aurata & Licinius Murena pifciurn laetabantur 
uocabulis*Sed quonia fic mores occalluere no ut haec ut maxie lau 
dabilia & honefta iudicaretur*Nos quocp ne uideamur tot ia fieri cafti 
gatores :hunc etia quaeftu uillaticum patri ffamilie demoftrabimus :qui fiue in / 
{ulas (iue maritimos agros mercabitunpropter exilitatem Coli que plerunque lit 
tori uicina efttfrudus terre percipere no poterit:ut ex mari reditum conftituat* 
Huius autem rei quafi primordium eft natura loci cotemplari:quo pifcinas fa/ 
cere coftitueris*No em omnibus littoribus omne genus pifciurn haberi poteft * 
Limofa regio planum educat pileem uelut foleam rhombum pafferem. Eadem 
quoque maxime idonea eft conchiliis muricis & oftreis purpurawque chonca/ 
cum petiunculis balanis uel fphondilis* At harenofi gurgites planos quide non 
peffime: fed pelagios melius pafcunt:ut auratas ac detices punicafque dC ldige/ 
nas umbralue: ueiy cochiliis mtus apti * Rurfus optie faxofum mare nominis lui 
pifees nutrit» q> fi q in petris ftabuletur faxatiles didi funtmt merula turdique: 
nec mius meiauria» Atque ut littoiy fic & fretoiy differetias nofle oportet: ne nos 
pifees decipiant*No enim omni mari poteft omnis efle: ut elops qui 
paphilioprofudonec alio pafritunut athlatico faber: q generofiftimis pifcibi ad 
numerat :i noftro gadium municipioteumque prifea cofuetudieracum appella 
mus Vt Scarus:q totius afise graaaqj littonba ficilia tenus frequetiflimus exit: 
nunq i ligufticu nec p gallias enauit ad hibericu mar * Itaque ne fi capti quidem 
pferat 1 noftra uiuaria:diuturni queat poftideri.SoIa ex peiofis pifciba murena 
quis tartefiad carpathiique pelagi:qd e ultimum uernacula quouis hofpes frej 
to peregrinum mare fuftinet*Sed iam de litu pifeinarum dicendum eft* 
Sabatinus la 
cus# 
Luxuoriofif/ 
fimum didu 
Lupustybe/ 
rinus* 
Rhinton - 
Deliase popi 
nales» 
Mores occal/ 
luere* 
Sphondili 
Saxatiles 51 
petris ftabu/ 
lefttur* Mela 
nuna * 
In noftro ga/ 
diummunia 
pio * pe pofitfone pifcina, Cap, xyii, 
Tagnu ce femus eximie optimu quod fic pofitu eft: ut infeques maris 
f unda priore fubmoueat: nec ftra cofeptum finat remanere ueterem * 
Naque id fimillimu eft pelago:quod agitatu uetis aflidue renouatur: 
nec cocalefcere pot:quonia gelidu ab imo fluctu reuoluit i parte fupiore * Id at 
ftagnum uel exciditur f petra cuius rariffima e occafio:uel i littor coftruitur ope 
fignino:fed utcunque fabricatum e: fi femp influete gurgite riget:habere debet 
ipecus iuxta alios limplices SC re&os:quo fecedat fqmofi gregef: 
alios i coclea retortosmec minus fpatiofos:qbo murense delitefcat,Quaq nonul 
liscomifceri eascu alterius notxpifcibo no placet:qa fi rabie uexatur: qcf huic 
generi uelut canino folet acadereriauiflima pfequutur fquamofos s piuriofque 
mandedo cofumunt Jtineraque fi loci natura pmittitjomni latere pifcinse dari 
cduenit. Facilius em uetus fubmouetur unda:cu qcunque pte f ludus urget: p 
aduerfa patet exitus,Hos at meatus fieri cefemus p ima cofepti pte,Si loci (itus 
ita copetit :ut i folo pifanx pofita libella fepte pedibo fublimius ee maris sequor 
oftedat :na pilabo flagni loci fitus hac i altitudine gurgitis mefura abunde eft. 
Nec dubium qn qto magis imo mari uenit unda; tato fit frigidior:quod e aptif 
fimum natibo, Sin at locus:ubi uiuarium coflituer cefemus:pari libra cu sequo 
re maris eft: i pedes noue defodiatur pilcina: 8C ltra duos a fumma pte cuniculo 
riui perducantur :curanduque ut q largiffime ueniant:quonia modus illa aqua 
iacentis infra libram maris no aliter exprimitur :q fi maior recetis freti uis incef/ 
ierit,Multi putant in huiufmodi ftagnis logos pilabo receffus &l flexuofos in la/ 
teribo fpecus efle fabricadosjquo Gnt opaciores aeftuantibo latebra. Sed ft recens 
mare non femper ftagnum permeatrid facere contrarium eft, Nam eiufmodi 
receptacula nec facile nouas admittunt aquasmec difficulter ueteres emittunt, 
Plufque nocet putris unda q prodeft opaatas,Debet tame fimiles uelut cella pa 
rietibo excauarriut Gnt qua ptegat refugietes ardore folis:& nihilominus facile 
qua coceperit aqua:remittant, Veijz meminiffe oportebit:ut riuis per quos exun 
dat pifcina:prafigantur ahenei foraminibo exiguis cancelli :qbus fpediatur fuga 
pilem. Si uero laxitas pmittit elittore fcopulos q peipue herbis alga ueftiuntur: 
no erit alienu p ftagni fpatia difponere:& quantum comminifci ualet heminis 
ingenium:reprafentare faciem uen maris: ut claufi qminime cuftodiam fenuat 
Hac ratione ftabulis ordinatis aquatile pecus ind ucemus, Sitque nobis antiqf/ 
fimum meminiffe etiam in fiuuiatili negocio quod in terreno pracipitur & quid 
quaqj ferat regio, Neqj enim fi uelimus:ut i mari nonunq confpeximus:in uiua 
rio multitudinem pafcere:queamus:cu fit nobiliffimu genus :&feruitu/ 
tis indigniffimum, Raro itaqj unus aut alter de multis milibus clauftra patitur. 
At contra frequster aiaduertimus ltra fepta pelagios greges inertis mugilis 6c 
rapacis lupi. Quare ut propofueram qualitatem litteris noftri contemplemur: 
Stagnu ope 
fjgn]r0( 
SqUamofi 
m-eges * 
Maris aequor 
Aquatile pe/ 
cus. 
Mulus ferui/ 
tutis indignif 
fimus. fi indemus fcopulos an probemus.Turdi cu plura genera:merulafqj & auidas 
muflelas:tu etia fine macula:nam fut & uarii:lupos fcludamus .Ite flutas qua: 
maxime probant murenas :& fi quas fut alias faxatilis pracia uigent. 
Nam uile ne captare qdem nedu alere coducit.Poflut ifta eadem genera etiam 
littoris arenofi flagnis concineri.Na qua limo cenoqj lutefcut:ut ia ante dixi co 
chyliis magis & lacetiba apta fut aialiba.Neqj eft eadem lacus pofitiojqua: reri/ 
pit cubantis: atque eadem prabenc cibaria proftratis pifabo & eredtif. Naque 
foleis ac rhombis & limillimis animalibus humilis in duos pedes pifcina depri/ 
mitur in ea parte littoris:quae profudo receffu nuq deffituitur* Spifli deinde cla 
tri marginiba infigutur:q fuper aquam femper emineant:etiam cu maris aeflus 
intumuerit.Mox praiaciutur in giiy moles:ita ut complectantur finu fuo:& ta/ 
men excedat ftagni modu. Sic.n. & maris atrocitas obieCtu crepidinis fragitur; 
8C £ traqllo cofiftens pifcis fediba fuis non exturbatur mecp ipfu uiuariu repletur 
cogeriejqua tepeftatiba erudiat pelagi uioletia,Oportebit at nonullis locis mo/ 
les itercidi i ore meadi paruis: fed aguffis itineriba:qiia qtalibet hyemis fauitia 
mare fine fludtu trafmittat.Hic efca iacentiu mollior ee debet q faxatiliu ♦ Na 
quia detiba caret:aut Iambut cibos:aut ftegros hauriut:madere qde n5 poflut. 
Itaqj pberi couenit tabetis aleculas & falibo exefam chalddejputreqj fardmiami 
nec minus fcaroiy branchia: uel qcqd fteffini pelamis aut lacertus gerit: fcombri 
charchariqj elacatae ueterculos;&: ne p lingula enuere:falfame oium purga/ 
meta:quae caetarioiy officinis euerrutur.Nos at plura nofauimus genera: no qa 
cuCta cuctis littoriba exeut: fed ut ex his aliqua erit facultas:pbeamus.Fa 
cit etia ex pomis uiridibo adaperta ficus. Et nuces digitis ifradtae funt dadae: nec 
minus elixu molle forbu qcp fut abi forbilibo pximnut multra reces cafeus G lo 
ci coditio uel ladtis anona pmittit,Nulla tame aeque q pdidtae falfurac pabula co 
mode datur: quonia moderata funt.ois eni iaces pifcis magis nariba efca:q ocu/ 
lis ueftigat.Na dii femp fupinus cubat: fublimius afpedtat;&ea quae i plano fut 
dextra leuaque no facile prouidet Jtaque cu falfameta obiedta funt:eoiy feques 
odore puenit ad abos.Caeteri at faxatiles aut pelagici fatis ex his fed recetiba me 
lius pafcutur.Na &£ allecula modo capta ;& catarus exiguufque gobio quifque 
denique e fcremeti minuti pifcis maiore alit.Siquado tame hyemis faeuiua non 
patitur eius generis efcam dari;uel fbrdidi panis offae:uel fi qua funt temporis 
poma concifa praebentur.Ficus quidem ancla femp obiicitur:eximia fi fit ut be/ 
ticae numidiaeque regioniba larga* CsEteiy illud comitti no debet:quod multi fa/ 
ciuntmt nihil pbeant:qa femetipfos etiam diu claufi toleraripoffint,Na nifi pi 
fcis domini cibariis faginatur:cum ad pifcatoiy foiy piatus e:macies idicat eu no 
ee libero mari captu: fed de cuftodia elatu :ppter qd plurimu precio detrahitur* 
Atque haec uillatica paffio finem praefenti difputationi faaatme immodico uolu 
mine ledtor fatigetur. Rediemus autem fequenti exordio ad curam filueftriu pe 
eorum cultumque apium ♦ 
Fluta: Mure/ 
nae: 
Lutefcuntli/ 
mo. 
Obiedtu cre/ 
pidinis *5. 
Mandere no 
poffunt .Ale 
culas. Sardi/ 
nia. 
Ca*arioru of 
ficinae.j 
Gobio. 
Minutus pi/ 
fcis maiorem 
alit ♦ ; 
Pifeatojz fojz LVCIIIVNII MODERATI COLVMELLAE REI RVSTICAE 
LIBER DECIMVS» EXORDIVM» 
ENIO NVNC AD TVTELAM PECVDVM 
filueftrium& apium educationem:quas& ipfas Pu 
bli Siluine uillaticas partiones iure dixerim. Siquide 
mos antiquus lepufculis capreifque ac fimilibus feris 
u iuxta uilla pleruqj fubieda dominicis habitatiomba 
ponebat uiuaria:utecofpedu fuoclaufa uenatiopof 
fidentis obledaret oculos :&cuexegiftetufus epula/ 
rum:uelut e cella promerentur> Apibus quoqj daba/ 
tur fedes adhuc noftra memoria uel in ipfis udla parietibus excifismel in prote/ 
diis porticibus ae pomariis» Quare quado tituli que fcripfimusjhuic difputatio 
ni ratio reddita eft:ea nunc qua propofuimus fingula profequamur ♦ 
De uiuariis faciendis & includendis pecudibus feris ♦ Caput i. 
Era pecudes: ut capreoli damxqj:nec minus genera & 
f aproiy modo lauticiis & uoluptatiba feruiut:modo quaftui ac 
reditiba.Sed q uenatione uoluptati fua claudut:cotenti futiutcuqjco/ 
petit pximus adificio loci fitus:munire uiuariu fempq? de manu cibos 8c aqua 
pbere»Quiuero quaftu redituqjdefideratiquod e uicinu uilla nemusf id enim 
refert no procul efle ab oculis domini)Gne cudatioe pdidlis aialiba deftinat ♦ Et 
fi naturalis defuit aqua:uel iducitur flues:uel lfbffi lacus fignino cortruutur; a 
recepta pluuiatile cotineat»Modus filua p cuiufque facultatiba occupatur:ac 5' 
lapidis & opera uilitas fuadeac :haud dubie cernetis & calce formatus circundat 
mutus» Sin aliter crudo latere ac luto cortrudius * Vbi uero neutru patrifamilia 
coducit:ratio portulat uacerris icludi»Sic eni appellat genus clatroiy.Idqj fabri/ 
cat ex robore querceo uel fubereo, Na olea: rara e occafio* Quicquid deniqj fub 
iniuria pluuiaiy magis diutumu e: p coditioe regiois ad huc ufum eligitur» Et fi 
ueteris arboris trucus: Gue ut craflitudo portulauit:fiflilis ftipefcopluriba lods p 
latus efforatur:& i circuitu uiuarii certis iteruemetiba fpatiis defixus erigitur. 
Deinde per tranfuerfa laterum caua tranfmittuntur ramices: qui exitus ferarum 
obferent»Satis eft autem uacerras inter pedes odlonos defigere jferifque trafuer/ 
fis ita clatrare:ne fpatiorum laxitas qua foraminibus interuenit:pecudi prabeat 
fugam,Hoc autem non licet etiam latiflimas regiones:tradufque montiu clau/ 
dere:ficut galliaiy necno &L i aliis quibufdam prouindis uaftitas patitur» 
Na & fabricadis inges eft uacerris materia copia :& catera f hac re fceliciter fup 
petut»Quippe crebris fotiba abundat folu:quod e maxime pradidis generibuf 
falutare»Tum etiam fua fponte pabula feris benigniffime fubmmiftrant: praei/ 
pueqj faltus eliguntur:qui dC terrenis factibus :& arboribus abundant* Nam 
ut graminibus ita frugibus robur: ne iis opus habet: maximeque laudantur 
Oryx* 
Lautitia; ♦ 
Pluuiatilis 
Vacer rpgeus 
clatroiy» 
Ramices traf 
mittutur» 
Clatrare ♦ qui funt fcraciffimi quernea glandis:& ilignea:nec minus cerrea:cum & arbu 
fli caterorumq? pomorum filueflrium:qua diligetius perfecuti fumus* cum de 
cohortalibus difputaremus* Nam eadem fere funt pecudum filueflriu pabula: 
quas tamen no debet e fle diliges paterfamilia cibis: quos 
fuapte natura terra gignit:fed temporibus ani quiba filua pabulis caret: condita 
mefTe claufis fuccurrere:ordeoqj alere uel adoreo farre aut faba: plurimumque 
etiam uinaceis:quicqd denique uiliflime coftiterit dare. Idqj ut intelligat ferae 
praeberi:una uel altera domi manfuefadtam coueniet imittere:qua puagata to/ 
tum uiuariu cubatis ad obiedla cibaria pecudes perducat* Nec folu lflud p hye 
mis penuria fieri expedit: fed cu etia foetae partus ediderit: quo melius educet na/ 
tos. Itaquecuflosuiuarii frequeter fpecularidebebit:G iamefifaetae fint:utma/ 
nu datis fuflinatur frumetis* Nec uero patiedus oryx:aut aper aliufue quis fe/ 
.rus ultra quadrimatum fenefcere*Nam ufque in hoc tempus capiut incrementa 
poflea macefcunt fenedtute: quare dum uiridis aetas pulchritudinem corporis co 
feruat:aere mutandi funt*Ceruus autem compluribus annis fuflinen potefl* 
Nam diu iuuenis poffidetur:q? aeui longioris uitam fortitus efl*De minoris aut 
fcremeti afalibus: qualis efl lepus:hac praecipiemus: ut i his uiuariis quae mace 
ria munita funt: farraginis & fere ftubae ladtucaqj femina paruulis areolis p 
diuerfa fpatia fadis iniictatur Jteque punicu cicer: uel hoc uernaculumec mius 
ordeum & cicercula codita ex horreo promatur: & aqua calefli macerata obiicia 
tur*Na ficca no nimis ab lepufculis appetutur*Hac porro afalia uel fimilia his: 
etiam Gleter & facile itelligitur:q no expediat co ferre i id uiuariu:quod uacerris 
circudatu efl: fiquidem propter exiguitatem corporis facile clatris fubrepunt: &C 
liberos nadta egreflfus fugam moliuntur* 
De apibus* Caput* ii* 
Enio nunc ad alueorum curam: de quibus neque diligentius qcq pci 
u pi potefbq ab Higinio iam didum efl:nec ornatius q Virgilio :nec 
elegantius q Celfo, Higinius ueterum aurorum placita fecreris dif/ 
perfa monumentis induftrie collegit*Virgilius poeticis floribus ilIuminauit*Cel 
fus utriufque memorati adhibuit modum*Quare ne attentanda quidem nobis 
fuit here difputationis materia :nifi q> cofumatio fufeepta profeflTionis hac quoqj 
fui partem defiderabat:ne uniuerGtas inchoati operis noflri uelut membro ali/ 
quo recifo: mutilata atque imperfedtacofpiceretur* Atque ea qua Higinius fa/ 
bulofe tradita de originibus apum non iatermiGt: poetica magis licentia: q no/ 
ftra fidei conceflerim*Nec fane ruflico dignum efl fcifcitarhfuerit ne mulier pul 
cherrima fpecieMellifla:quam iuppiter in apem couertit:an ut Euhemerus po 
eta dicit:crabronibus & fole genitas apes: qs nympha phrixonides educauerut 
mox didtao fpecu louis extitille nutnces:eafque pabula munere dei fortitas: q/ 
bus ipfa paruum educauerant alumnum*Ifla enim quis non dedeceant poeta: 
fummatim tamen 8i uno tantummodo uerficulo leuiter attigit Virgifius: cum 
Viliffitneco/ 
ftiterit * 
Ferus* 
Macefcunt fe 
nedtute orix 
aper *Ceruus 
longa uita* 
Silenter* 
Clatris fubre 
punt* 
Induflrie 
Melliffa 
Apesiouis 
nutrices* fic ait* cceli regem pauere fub antro *Sed ne illud quidem pertinet ad 
agricolas:quado & in qua regioe primu natce fut* Vtru i theflalia fub Arifhro: 
an i iTula cea ut Icribit Homerus :an Eridhonii teporiba i mote hymeto:ut Eu 
thronius:an creta? Saturni teponba: ut Nicader. No magis q examfa tanq 
ccetera uidemus aialia cocubitu fobole pcreet:an haerede genens fui flonba eli/ 
gatjquod affirmat nofter Maro:& uttu euomat liquore mellis an alia’pte red/ 
dant* Haec en i & his fimilia magis fcrutantiu natur# latebras :q eft 
inquirere* Studiofis quoqj gratiora funt ifl:a in odo legetiba:q negocio/ 
fis agricolis♦ quoniam neque in ope:neque in re familiari quicq iuuant* 
Quot genera fmt apum:&C quod ex iis optimum* Cap* iii* 
Vare reuertamur ad cultoriba magis apta fut.Peripa/ 
q teticae fed# coditor Ariftoteles i his libris: quos de afalibus confcripfit 
apum fiue examinu genera complura alias uaftas 
fed gIomerofas:eafdeqj nigras &c hirfutas apis habet*Alias minores quide: fed 
seque rotudas:&:ifufcicoloris:horridiquepilli* Alias magis exiguasmec ta ro/ 
tudasded obefas tame 8t latas coloris meliufculi:nonullas minimas gracilefque 
& acuti aluei ex aureolo: uarias atque leues: eiufq? audoritate feques Virgilius 
maxime probat paruulas oblongas leues nitidas :ardetis auro:pariba lita corpo 
ra guttis :monba etia placidis*Na qto gradior apis atqj rotudior:tato peior* Si 
uero feuenor maxie peffima: fed tame iracudia not# melioris facile delinit affi/ 
duo iteruetu curat aluearia.Na cu f#pius tradatur: celerius mafuefcut ♦ 
Duratqi: fi diligerer excult# fu tu anos decemecullu exame hac #tate poteft ex/ 
cedere: quis i locu quot anis pullos fubftituat. Na fere dedmo ab in 
ternitione anno:gens uniuerfa totius aluei cofumitur* Itaque ne hoc i toto apia/ 
rio fiat:femp propagada erit foboles:obferuaduqj uere cu fe noua perfundet ex/ 
aminatut excipiatur & numerus augeatur* Nam fape morbis inter/ 
ripiuntur*quibus quemadmodum mederi oportet duo loco dicetur * 
Quales partiones :& qui fitus partionum apium efle debeat* Cap* iiir* 
Nterim per has notas:quas iam diximus apibus dertinari de/ 
i bent pabulationes.E#qj fint fecretifTimauut 8c nofter pr#cipitMaro: 
uiduaz pecudibus:aprico & minime procellofo cadi flatu* 
Quo neque fic uentis aditus:nam pabula uenti 
Ferre domum prohibent, neque oues h#dique petulci 
Floribus infultent:aut errans bucula campo 
Decutiet rorem: & furgentis atterat herbas* 
Eademque regio foecunda fit fruticis exigui & maxime thymi aut origani aut et 
tymbr# uel noflratis cunilae:quam fatureiam ruftici uocant* Fort ha?c freques 
fit incrementi maioris furculus: ut rofmarinus: & utraque cytifus .Eft enim fati/ 
ua &C altera fuce fpontis :itemque femper uirens pinus:& minor ilex:nam proli 
xior ab omnibus improbatur Hedera quoque non propter bonitatem recipiun/ 
Negociofi 
agricolae*. 
Genera apu 
_ . 
*'aruu as P/ 
bac* 
demortua 
rum l°cu P 
fubrtituut 
gatureia cu/ 
m[a 
R0fman'nus 
gua: fp5tls# tur:fed quia prabent plurimum mellis. Arbores uero funt probatiffima rutilia 
atqj alba ziaiphusmec minus amaricus:tum etiam amygdala: perfici atque piri 
denique pomiferaiy pleraqueme fingulis immorer. At filueftrium comodiflime 
faciunt glandifera robora:quin etiam terebintus:nec diffimilis huic letifcus: 6c 
odorata caedrus. Ac tilia fola ex omniba funt nocetes:taxi repudiatur.Mille pra 
terea femina uel crudo cefpite uirentia:uel fubada fulco: flores amicifTimos api 
bus creant: ut fint \ irriguo folo frutices amelli caules acanthini fcapus alphodeli 
gladiolus narcifi. At in hortenfi lyra confita nitent candida lilia ♦ nec hic for didi/ 
ora leucoia : tum punica rofa luteolaque Sc farrane uiola. nec minus cale/ 
flis numinis iacynthus corytius.Item ficulufque bulbus croci deponitur:qui co/ 
loret odoretque mella.Iam uero nota uilions innumerabiles nafcuntur herba; 
cultifque atque pafcuis regionibus :qua fauorum caras exuberant:ut uulgares 
lapfanatnec his praciofior armoratia: rapi flnqj olus:& intubi filueftris:ac nigri 
papaueris flores.Tum agreftis pafhnaca:& eiufdem nominis edomita : quam 
graci uocant.Veru ex eundis qua propofui: quaque obmifi tem 
poris compendia fequensfnam iexputabilis erat numerus)fapohs pracipui mei 
la reddit thymus.Thymo deinde proxima tymbra ferpillumque & origanum. 
Tertia nota: fed adhuc generofa mannus ros & nofiras cunela: quam dixi fatu 
reiam.Mediocris deinde guffus amaranthinuac ziziphi flores 
pofuimus cibaria. Sed ex omnibus deterrima nota mei habetur nemorenfe: qd 
ex fparto atque arbuffo pueit uillaticu :quod nafdtur f olenba 6C (iercovofis her 
bis. Et quom fitum paftionum atque etiam genera pabuloiy expofui.nuc de lpis 
receptaculis &£ domidliis examinum loquar. 
£)e fedibus apum eligendis. Cap. y> 
Edes apibus collocanda eft contra brumalem meridiem procul a tu/ 
f multu &C coetu hominu ac pecudu:nec calido loco nec frigido ;na utra 
qj infeftantur.Hac autem ima parte fit uallis :& ut uacua cu prode 
unt pabulatu apes:facilius editioribo aduolet:& colledis utenfilibus cu onere p 
procliuia no agre deuolent.Si uilla fitus ita copetit:no efd dubitandu quin adi 
ficio iundum apiarium maceria drcudemus:fed in ea parte qua tetris latrina 
fterquiliniique &C balinei libera eft odoribus. Verum fi pofitio repugnabit: nec 
maxima tamen incommoda congruent :Gc quoque magis expedit:& fub oculis 
domini efle apiarium. Sinautem eunda fuerint inimica:certe uidna uallis occu 
petur:quo fapius defeendere non fit graue poffidenti.Nam res ifta maximam 
fidem defiderat:qua quoniam rariffima eftrinteruentu domini tutius cuftodi/ 
tur. Neque ea curatorem fraudulentum tantum fed etiam immunda fegnitia 
perofa efhaque enim dedignatur:fi minus pure habita efbac (i tradetur frau/ 
dulenter.Sedubicunqjfuerint aluearia: noneditiflimoclaudanturmuro:qui fi 
metu praedonum fublimior placuerit:tribus elatis ab humo pedibus :exiguis in 
ordinem feneftellis apibus fit peruiusjungaturque tugurium: quo 6c cuftodes 
Leucoia. Sar 
rana luteola 
mola. 
Rapiftriolus 
Thimus mei 
la faporis pra 
cipui reddita 
Marinus ros» 
Vtenfilibus 
colledis 
Apiarium. habitent:& condatur inftrumentum, Sitque maxime repletum praeparatis al/ 
ueis ad ufum nouorum examinum: nec minus herbis falutaribus: & fiqua funt 
alia:qu£B languentibus adhibentur. 
Palmaque ueftibulum:aut ingens oleafter obumbret ♦ 
Vt cum uere noui ducent examina reges: 
Vicina inuitet decedere ripa calori, 
Obuiacp hofpitiis teneat frondentibus arbos ♦ Tu perenis aqua fi eft facultas 
inducatur :uel exteuda manu detur, Sine aqua neqj faui neque mella nec pulli 
denique figurari queunt,Siue igitur ut dixi praeterfluens unda uel putealis cana 
libus immifla fuerit :uirgis ac lapidibus aggeretur apum caufa. 
Pontibus ut crebris poflint 8C alas 
Pandere ad seftiuum (blem:fi forte morantis, 
Sparferit: aut praeceps neptuno imerferit eurus, Coferi deide circa totu apia/ 
riu debet arbufculse feremeti parui propter falubritate.Na futetia re/ 
medio laguentiba cytifi:tu deinde cafiaz atq; pini SC rofmarinus:quinetia cunelas 
& thymi frutices. Iteqj uel qusecuq? utiliter deponi patitur qualitas terras 
Grauis Sc tetri odoris no folu uirentia :fed 5c qualibet res prohibeatur: ficuti ca/ 
cri nidoricum eft ignibus aduftus:aut odor paluftris ceni: nec minus uitentur 
caute rupes aut ualles arguta,quas grteci uocant. 
De uafis alueorum probandis. Caput. vi, 
Gitur ordinatis fedibus aluearia ordinanda funt:Sc fabricada pro co/ 
i ditione regionis, Siue illa ferax eft fuberis:haud dubitater utiliffimas 
aluos faciemus ex corticibus:quia nec hyeme rigent:nec candet afta 
te:fiue ferulis exhuberat:his quoqj:cum fint naturas corticis fimilesiquiba com 
mode uafa texuntur.Si neutrum aderit:opere tetftorio falicibus conne&untur. 
Vel fi nec hec fuppetent digno cauatas arboris aut in tabulas defedhe fabricabu/ 
tur.Deterrima eft conditio fi<ftilium:quas 8C accenduntur aftatis uaporibus :& 
gelantur hyemis frigoriba,Reliqua lunt alueorum genera duo:uel ex limo fin/ 
gantur:uel lateribus extruatur,Quorum alterum mire damnauit Celfus:quo/ 
niam maxime eft ignibus obnoxium. Alterum probauit:quis incommodu eius 
no diftimulauerit:q fi res poftulet tranfferri non poffit.Itaq3 non af 
fentior ei: qui putat nihilominus eius generis habendas ede aluos, Neqj enim fo 
lum id repugnat rationibus domini:q? [mobiles fint:cum uedere:aut alios agrof 
inftruere uelitfhoc enim commodum pernet ad utilitatem fclius patriflamilise: 
fed quod ipfarum apium caufa fieri debet :cum aut morbo aut ftenlitate a ut pe 
nuria locorum uexatas conueniat in aliam regionem mitti: nec propter prtedi/ 
dta eaufam moueri poterunt:hoc maxime uitadum eft :Itaque quis docftiftimi 
uiri audoritate reuerebar:tame ambitione fubmota qd ipfeceferemo omifi. 
Na q<3 maxfe mouet Celfu me fit ftabula uel igni uel Furiba obnoxia:pot uitari 
opere lateritio circumcindis uel circuftrudbs aluis:ut impediatur rapina prae/ 
Perennis aq* 
Neue ruben 
tes ure foco 
cancros. 
Valles argu/ 
t<£ echos» 
Alui ex corti/ 
cibus. 
Fidiles alui 
gelant 
Repugnat ra 
tionibadtu ♦ 
Ambitione 
fubmota ♦ donis * Et cotra Hamarum uiolentiam proteguntur* Eafdem cum luerint moue 
da:refolutis flrudura compagibus licebit traafferre ♦ 
Quemadmodum aluei collocandi fint* Cap ♦ vii* 
Ed quoma plerifq? ur lftud opofu :qualiacuqj uafa placuerit colloca/ 
f n debebut* Suggeftus lapideus extedit p totu apiariu i tres pedes al/ 
titudfs:totideqj craflitudis extrud.us.Ifq; diligeter ope tedorio leui/ 
gatur:ita neafcefuslacertis:aut anguibaialiifue noxiis aialibopbeatur* Suppo/ 
nutur deide fiue ut Celfo placetdateribo fada domicilia: fiue ut nobis alueana; 
pterq a tergo circuflruda: feu quod pene omniu i ufu efhq modo diligeter iHa 
curat p ordine uafa difpofita ligatur:uel laterculis uel cemetifita ut fingula binif 
parietiba anguflis cotineatur: liberaq? firotes utriq; fint* Na &C qua procedutmo 
nuq patefacieda’ funt:& multo magis a tergo:qa fubfde curatur exarma* Sin 
autem nulli parietes alueis iterueniet:fic tame collocada erut:ut paulum altera 
ab altera diffetme quom infpiautur ea qua i curatoe tradatur :harente fibi al/ 
tera cocutiat:uicinafqj apes coterat: qua oem motu imbecillis:ut careis qde.f* 
operiba fuis taq ruina opibo timet* * Ordines qde fupinflrudos i altitudi 
ne tris effe abude efbquonia fumu fic quoqj comede curator ifpicit. Ora ca 
qua pbet apibo ueftibula:proniora fint:q terga:ut ne ifluac ibres:& fi for 
te tame igrelTi fuerit :no imoretur:fed p aditu eft luat*Propter qd couemt:alue 
aria porticiba fupmuniri. Sin aliter luto punico frodiba illinitis abubrari* Quod 
tegime cu frigora & pluuias:tu affus arcet* Nec tame ita nocet huic generi calo/ 
ris aftus: ut hyems. Itacg femp adificiu fit pofl apiariu: quod aqlois excipiat in/ 
turia:flabulifqj pbeat tepor e. Nec minus lpa domicilia quis adificio pteganc: 
obuerfa tame ad hibemu oriete coponi debebut: ut apricu habeat apes matuti/ 
nu egreflu:& fint experrediores*Na frigus ignauia creat;ppter quod etia fora 
mina:qbo exitus aut ftroitus datunanguftiffima effe debent:ut qmimmu frigo 
ris admittat.Eaque fatis e ita forari:ne poffint cape plus unius apis fcrementu* 
Sic nec uenenatus ftelliojnec obfcenu fcarabeimec papiliois genus lucifugaque 
blada;ut ait Maro:p laxiora fpatia ianua fauos populatur. Atque utiliffimum 
e p frequetia domicilii:duos uel tres aditus i eode opculo diflatis iter fe fieri con 
tra fallacia lacerti:q uelut cuflos ueflibuli inhias apiba affert exitiu* 
Eaque paudores itereut:cu licet uitare peftis obfidia p aliud uadetibo effugiu* 
£)ecopandis apfo: & queadmodu filueflria examta capiat: 
Caput viin 
Tque hac de pabulationibus domiciliis & fedibus eligendis abunde 
a diximus.Quibus prouifis fequitur ut examina defidcremus* Ea por/ 
ro uel are parta uel gratuita contingunt* Sed quas precio comparabi/ 
mus:ffudiofius pradidis comprobemus notis. Et earum frequentiam pri/ 
ufquam mercemur;apertis aluearibs confideremus. Vel fi non fuerit infpicien 
di facultas: certe id quod contemplari licet: notabimus * In uefhbulo ianua 
Suggeftus le 
uigatur ♦ 
Foramina an 
guffiffima* 
Ludfugabla 
da. 
Obfidia, complures confiftant:& uehemens (onus intus murmuratium exaudiatur ♦ Atqj 
etiam fi omnes intra domicilium filentes forte concjefcant:iabris foramini adjtus 
admotis:& inflato fpintu ex refpondente earum fubito fremitu poterimus exifti 
mare uel multitudinem:uel paucitatem.Pracipue autem cuflodiendu:ut ex ui 
cinia potius :q ex peregrinis regionibus petantur; quoniam folent cseli nouitate 
lacefiiri.Quod fi non contingit:ac neceffe habuerimus longinquis irinenbo ad/ 
uehere :curabimus ne falebns follicitentur.Optimeq; nodabus collo portantur. 
fsjam diebus reqes danda efh& infundedi funtgrati apiba liquores:quibus in/ 
tra claufum alantur.Mox cu perlatse domum fuerit: fi dies fuperuenent: nec ape 
riri nec collocari oportebit alueum nifi uefpen: ut apes placida: mane pofl totius 
nodifrequiem egrediatur. Speculariqj debemus fere triduo:quid umuerfe fcp/ 
fundant.Quod quom faciunt:fugameditantur.Ea remedia:qbusdebeant in/ 
hiberi:mox praecipiemus.Et qua: dono uel aucupio contingunt:minus fcrupulo 
fe probatur :qq nec fic qdem uelim nifi optimas poffidereicu Sc impefam & ea/ 
dem opera cuflodis poftulent bona: atqj iprobae. Quod maxfe refert: no fint de/ 
generes fmifceda:quse infamet generofas.Na mfor frudlus mellis refpondet: cu 
fegniora interueniut examfa - Verutamen quonia interd u propter coditione loco 
rum uel mediocre pecus (na maiu nullo quidemoparandueft) cura uefligan/ 
dis examibj hacrone adhibebimus. Vbicuqj faltus (ut idonei mellifici nihil anri 
quius apes q qbus utantur :uicinos eligunt fontes .Eos itaqj couenit pleruqj ab 
hora fecuda obfideri : fpeculariqj qua: turba fit aquantiu. Na fi pauca: admodu 
circuuolant:nifi coplura capita didudas faciunt rariores: intelhgeda e ea/ 
ru penuria:propter qua loeu quoqj no ee mellificii fufpicabuntur.Ac (i ccmeant 
frequetes:fpe quoqj aucupadi examfa maiore faciut.Eaqj fic inueniuntur. Pri/ 
mu qlonge fint exploradu e:prseparadaqj in hac re liquida rubrica;qua cuc fe/ 
ftucis illitis contigerit apu terga fonte libanriu.Comoratus eode loco facilius re 
deuntis agnofeere potens. Ac fi no tarde id faciet :fcias eas in uicinio cofiftere. 
Sin aute ferius pro morar tepore exiflimabis diftantia loci. Sed cu aduerteris cele 
riter redeutismo agreperfequeris iter uolantiu:ad fede perduceris examinis. In 
his aute qua longius meare uidebutur :follertior adhibebitur cura qua talis eft. 
Arudinis fternodiu cu fuis articulis exciditur:& terebratur ab latere talea :p qc£ 
forame exiguo meile uel defruto fUillato ponitur iuxta fonte. Deinde quom ad 
odorem dulcis liqmfs coplures apes irrepferut:tollitur talea :& appofito fbrami/ 
ni pollice no emittitur nifi una:qua cu euafit fugi fua demofirat obferuari: at/ 
que is du fufficit pfeqtur euolate.Cu defde cofpicer defiit ape:tu altera emittit. 
Et fi eade perit caliparte juefligiis prioribo fharet:fi mfus alia atq; alia foramfe 
adaperto pariatur egredi:regioneqj notet: f qua plures reuolet:& eaf pfeqtur:do 
nec ad latebra pducatur examinis.Quod fiue e abditu fpecu:fumo eliciet :& cu 
erupit seris flrepitu coercetur.Na flatim iono territu:uel inlfrutice uel f editiore 
filux fronde cofidet:&a ueftigatoreprseparato uafe reconditur.Sin autem fede 
£ y noul*tate 
[aceffuntur 
Degeneres in 
famat genero 
ias» 
Examma fic 
inueniuntur* habet arboris cauar:& aut extat ramus:quem optinent:aut ipfius trunciffi me/ 
diocritas patitur jacutiffima ferra:quo celerius id fiat praeciditur, Primu fuperi/ 
or pars quo ab apibus uacat: deinde inferior quatenus uidetur inhabitari Tum 
recifuf utraqj parte mundo uedimento contegitur: quoniam hoc quoqj plurimu 
refert:ac fi qbus rimis hiat illitis :ad locum perfertur ,Relidifque paruis(ut iam 
dixi) foraminibus more coteraru collocatur. Sed indagatore coueniet ma 
tutina tempora uefhgandi eligere:ut fpatium diei habeat :quo exploret cornea/ 
tus enim fi ferius coepit eas denotare:etiam cum in propinquo fut; 
iuftis operum peradif fe recipiut:nec remeat ad aqua,Quo euenit ut uedigator 
ignoret :qlonge a fonte didet examen,Sunt q p initia ueris apiadrutrnatqj (ut ii 
le uates ait) Trita melifTophila & cherftho ignobile grame: aliafqj colligant fi/ 
miles herbas:quiba id genus animaliu deleniatur: ita aluos perfricent:ut odor 
&C fuccus uafis inhoreat ,Qua? deinde mundata exiguo meile refpergant:& per 
nemora non longe a fontiba difponat ea,Quo:cu repleta funt examinibmdomu 
referant. Sed hoc nifi locis qba abundant apes: facere non expedit,Na &pe in a/ 
nia uafa nadd q forte praetereunt: fecum au ferunt,Neque efl tanti uacua perder 
coplura:ut uno uel altero potiare pleno. At in maiore copia fi multa mtercipiun 
tur;plus e quod f repertis apibo acqritur, Atqj ha?c ro capiedi filuedria examfa, 
Queadmodum uernacula examina obferuantur;& i aluos condatur. 
Caput vini» 
Einceps talis altera efl uernacula retinedi ,Semp quidem cudos fedu 
d le circumire debet aluearia, Neque enim ullum tempus efbquo non 
curam defiderent :fed eam podulant diligentiorem :cu uernat 6c exu 
dant nouis foetibus:qui nifi curatorii obfidio protinuf excepti funt:diffugiunt. 
Quippe talifed apiu natura:ut pariter quazqj plebs generetur cum regibuf:qui 
ubieuolandi uires adepti funt :confortia dedignantur uetudioriumultoq? ma/ 
gifimpia,Quippe cu rationabili genere mortaliuitu magif egetiba confilii mu/ 
tif animalibo nulla fit regni focietaf, Itaqj noui ducef procedut cu fua iuuetute: 
qua: uno aut altero die in ipfo domicilii ueflibulo glomerata confidens: egreflti 
fuo propria? defiderium fedis odedit:Eaque uelut patria conteta e: fi procuratori 
protinus affignetur,Sin autem defuit cudos: uelut iniuria repulfa peregrina re/ 
gione petit,Quod ne fiat boni curatoris efl uernif temporiba obferuare alueos in 
odrauam fere dienpod quam horam non temere fe noua proripiunt agmina: eo 
rumq? egreffus regreffufqa ut diligentius cudodiat ,Nam quaedam folent:cu fu/ 
bito euaferunt: fine cundatione fe proripere. Poterit exploratam fugam prafci/ 
fcere uefpertinis temporibus aurem fingulis alueis admouendo ♦ Siquidem fere 
ante triduum q eruptionem fad:ura? funt: uelut militaria figna mouentium tu/ 
multus ac murmur exoritur, Ex quo ut ueridime dicit Virgilius: 
Corda licet uulgi pra?fci(cere :naqj morantis 
Martius ille aris rauci canor increpat, & uox 
Rimis hiat. 
Vernacula 
examina. 
Nulla regni 
focietas. 
Exploratam 
fuga pfcifcere Auditur fratfos fonitus imitata tubarum. 
Itaque maxime obferuare debet :qux lflud fadunt :ut fiue ad pugnam eruperit 
(nam inter fe taq ciuilibo bellis 6C cu alteris quafi cum exterif gentibus proeliant) 
fiue fugx caufa fe proripuerint:prxfto fit ad utruq? cafum paratufcuffos.Pugna 
qdem uel unius inter fe diflidentis:uel duoru examinum difeordantiu facile co 
pefeitur. Na ut ide ait: Pulueris exigui iaclu copreffa quiefeit. Aut aqua mul 
ia pafloue & alio quo liquore fimili refperfo uidelicet familiari dulcedine fxuie/ 
tium iras mitigante. Nam eade etiamdiffidentis reges cociliant. Sut eni plures 
fepe unius populi duces:& quafi proceru feditide plebs in partis deducitur.Qcf 
frequenter fieri prohibedum e: quoniam inteftino bello tota: gentes co fumatur. 
Itaqp fi conflat principibus gratia:maneat pax fcruenta.Sin aute fapius acie di/ 
micantis uocaueris:duces [editionu interficere curabis.Dimicantiu uero proelia 
prazdidis remediis fedantur. Ac deinde cu examen uel agmen glomeratu m pro/ 
ximo frondetis arbufculx ramo c6federit:animaduertito:an totum exame i fpe/ 
ciem unius uux dependeat.ldqj fignum erit aut unu regem inefle:aut certe plu 
ris bona fide reconaliatos patiens dum in fuum reuolet domiciliu.Sin aut duo/ 
bus aut etiam compluribus uelut uberiba diductu fuerit exame:ne dubitaueris 
& pluris proceres 6C adhuc iratos effe:atqj in his partiba qbo maxie uideris apes 
glomerari :requirere duces debebis .Itaqj herbaru ideff meiif/ 
fophili:uel apiaflri manu illita ne ad tadtu diffugiant :Ieuiter inferes digitos; 6C 
dedudtas apes ferutaberis: donec auctorem reperies. 
Qua: fit forma regis apium, Caput .x. 
Vnt autem ii reges maiores paulo & oblogi magis q exterse apes : re/ 
f dtioribus cruribo: fed mius amplis pinis pulchri coloris 6C nitidi:leuef/ 
que ac fine pilo fine fpiculomifi quis forte pleniorem quafi capillum: 
quem in uentre gerunt: aculeum putat:quo 6c ipfo tantu ad nocendu no utun/ 
tur.Quda et lfufci atq; hirfuti pro habitu danabis lgemum. 
Nam duo funt regum facies :duo corpora plebis. 
Alter erit maculis auro fqualentibus ardens: 
Et rutilis clarus fquamis mfignis & ore. 
Atqj hic maxime probatur: qui eft melior ♦ Nam deterior fordido fputo fimilis 
tam foedus efhq puluere ab alto 
Cum uenit :& ficco terram fpuit ore uiator. Et ut ait idem: 
Defidiam latamqj trahens inglorius aluum. 
Omnes igitur duces notaz deterioris 
Dedx neci:melior uacua fine regnet in aula. 
Qui tantum dc ipfe fpoliandus eff alis: ubi fxpius cu examine fuo conatur erup 
tione fad:a profugere Nam uelut quadam compede retinebimus erronem duce 
detradlis alis:qui fugsedeflitutusprxfidio:fmem regni non audet excedere: p/ 
pter quod ne ditionis quidem populo fuse permittit longius euagari. 
Pugna cope/ 
fatue ia&u 
pulueris. 
Dulcedo mi/ 
tigat iras. 
Examen fpe/ 
cicm uux. 
Forma regis. 
Retinebimus 
errone duce 
detradtis alis Quomodo apium paucitas emendetur* Caput xi* 
Ed nonnuquam necandus eft:cum uetus alueare numero apium de/ 
f ftituitun atque infrequentia eius aliquo examine replenda eft ♦ Itaque 
cum primo uere in eo uafe nata e puiliciesmouus rex eliditur:ut mul 
titudo fine difcordia cum paretibus fuis conuerfetur♦ Quod fi nullam 
progeniem tulerint fauriduas uel tres alueorum plebes in unum contribuere lice 
bit: fed prius refperfas dulci liquore ♦Tum demum includere 8c pofito cibo dum 
conuerfari confuefcant:exiguis fpiramentis relicftiftriduo fere claufas haber.Sut 
qui feniorem potius regem fubmoueant :quod eft contrarium:quippe turba ue/ 
tuftior uelut quidam fenatus minoriba pareat neceffe eft: atque imperia ualido/ 
rum contumaciter (pernentes poenis ac mortibus afficiuntur JUi quidem ineo/ 
modo quod iuueniori examini folet accidere :cum antiquarum apium reliCtus a 
nobis rex fenecftute deficit :& tanq domino mortuo familia nimia licentia difeor 
dat:facile occurntur,Nam ex his alueis qui plures habet principes:dux unus e/ 
ligitur Jfque tranflatus ad eas:qux fine imperio funtjredtor conftituitur* Poteft 
autem minore molefha in his domiciliis qua: aliqua pefte uexatur:paucitas api/ 
um emendari,Nam ubi cognita eft clades infrequentis aluei :fiquos habet fauos 
oportet confiderare,Tum deniq? caeref :qux femina pullorum continet partem re 
Ciderenn qua regii generis proles animatur* Eft autem facilis confpe&u :quonia 
fere ipfo fine terrarum uelut papilla uberis apparet eminentior:& laxioris fiftu/ 
Ix q fint reliqua foramina :qbus popularis notsepulli detinentur* Celfus quidem 
affirmat in extremis fauis tranfuerfas fiftulas eflejquaz contineant regios pullos* 
Higinus quoqj auctoritatem grxeorum fequens: negat ex uernaculo ut exteras 
apes fieri ducem ;fed in circuitu fauorum paulo maiora :q fint plebeii feminis in 
ueniri reCta foramia repleta quafi forde rubri coloris :ex qua protinus alatus rex 
figuretur* 
De condendo examine: &C eius fuga inhibenda ♦ Cap* xii* 
T eft illa uernaculi examinis cura:fi forte praedicto tempore feCta erup 
e tione patriam faftidiens fedem longiorem fuga denuntiauit Jd autem 
fignificat :cum fic apis euadit ueftibulum:ut nulla itro reuolet: ied fe 
confeftimleuet fublimius,Crepitaculis aereis: aut teftarum pleruqj uulgo iacen/ 
tlum terreatur fugiens luuentuCEaque qux uel pauida cum repetierit alueu ma 
ternu: 8c in eius aditu glomerata pependerit: uel ftatim fe ad proximam fronde 
contuler*t:Prot*nus cu^os n°uu loculametu in hoc praeparatu perliniat intrinfe/ 
cus prxdiCtis herbis *Deinde guttis mellis refperfum admoueat ,Tum manibus 
aut etiam trula congregatas apef recondat ♦ Atqj uti debet adhibita certa cura * Di 
ligenter compofitu &C illitum uas interim patiatur in eodem loco effe:dum adue 
fperefcat ♦ Primo deinde crepufculo tranfferat & reponat in ordine aliquorum al/ 
ueorum oportet: aut etiam uacua domicilia collocata in apiariis habere * Na fut 
nonnulla examina: quae cu procefferint: ftatim fedem fibi quaerant in proximo: 
PuIIicies 
. , 
luueniori exa 
minari ♦ i 
Crepitaculis 
aereis * 
Loculametu 
j. . 
P * 
Adueipere 
*cat* eadeque occupet:quam uacuam fere ac etiam re/ 
apiu traditur cura. Remedia apiu laboratiu morbo» Ca. xii, 
Eqtur ut morbo uel peftilentia laborantiba remedia defideretur.Pefli/ 
f lentis rara in apibus pernicies. Nec tame aliud: q quod in cstero peco/ 
re p:epimus:qd fieri pofifit reperio:nifi ut logius aluei tranfferatur, 
Morboj: aut facilius & caufs ifpiciutur:& mueniutur medicina?»Maximufque 
uel minimus anuus labor eft initio ueris:quo tithymali floret frutex :& quo 
amara ulmi femina fua promunt. Naqj ficut nouis pomis ita his primitiuis flori 
bus llletfte auide uelcutur poft hiberna fame alioqn citra fatietate:tali nocete ci/ 
bo cii fe affatim repleuenntppfluuio alui mfi celeriter fuccurritur intereunt. Na 
& tithymaius maio# quocp afaliu uetre foluit:& proprie uulnus apiu .Eaqj cau 
fa e:cur i regiombo italis:qus fint eius generis arboris colitsrraro frequetes du 
rent apes.Itaqj ueris prfcipio fi medicatos cibos pbeas iifde remediis & prouide/ 
n pot: ne tali pefle uexentur: & cu lam laborat lanari. Na illud: quod Higinus 
maiores fecutus audtores prodidit ape no exptus affeuerare no audet: uoietibo 
tamen licebit expiri.Siqde pcepit apiu corpore:qus cu eiufmodi peflis inceffit: 
fub fauis aceruatim enedls repiuntur:ficco loco p hyeme repofita arca aquino/ 
dliu uemu cu clsmetiadiei fuafent poff hora tertia i Cois proferre jficulneoqj ci/ 
nere obruere»Quo lacfto affirmat intra duas horas cu uiuido alitu nidoris alata 
funt:refumpto fpintu fi pparatu uas obiiciatur irrepere.Nos magis ne intereant 
qua defceps di&uri fumus:agris examinibo adhibeda cefemus ♦ Na uel grana 
mali punici tunfa 3t uino amineo cofperfa:uel uua palTa cum rore futorio pari 
mefura pinfita:& auftero uino f fuccata dari debent» Vel fi p le fruflrata fut ofa 
eade aqs pdderibo f unu leuigata & ficftili uafe cu amineo uino fferuefad:a:mox 
etia refrigerata ligneis canahbo apponi.Nonulii rore marinu aqua mulfa deco/ 
dlu:cu gelaueritibmboifufumpbet Ubandu.Quida bubula uel hominis uri/ 
na:ficut Higitius affrmatjalueis deponut.Necno etia Ille morbus maxime eft 
cdfpicuus :qui horidas cotraddafqj carpit:cu frequeter alia mortuaiy corpora do 
miciliis fuis efferunt:alia ltra tedda ut publico ludtu moeflo filetio torpet» Id cu 
accidit aruiineis infufi canaliba offeruntur cibi: maxime decodli mellis 8C cu gal 
Ia uel arida rofa detriti.Galbanu et:ut eius odore medicetur:icendi couenit paf 
foqj & defruto uetere feffas fuQinere.Optie tame facit amelli radix: cuius e fru/ 
tex luteus:purpureus flos.Ea cu uetete amineo uino decodta exprimitur: 8t ita 
liquatus eius fuccus datur. Higinus quide i eo libro:que de apiba fcnpfit: Anfto 
machus inqt hoc modo fuccurendu laboratiba exiftimat. Primu ut oes uitiofi fa 
ui tollantur :<3C ciba ex integro recens ponatur,Deide ut fumigetur, Prodeffe etia 
putat apiba uetuftate corruptis exame nouu cotribuere:quis periculum fit ne fe 
ditione adied:a multitudine letatura,Sed ut cdcordes ma 
neant eaiy apiu qua ex alio domicilio tranfferuntunquafi peregrina plebis fub/ 
mouere reges debere .Nec tame dubiu qn examinu faui:qui ia 
flo 
Vt apesreui/ 
uifcant ♦ 
Leuigata 
Inferuefadta 
Ameli radix immaturos habent pullos trafferri:& fubifci paucioriba debeat: ut tanq noua p 
lis adoptione domicilia cofirmentur.Sed &C id cum fiet afaduertendum: ut eos 
fauos pulli ia fedes fuas adaperiunt: 8c uelut opcula forami/ 
num obdudas caras erodunt exerentes capita.Na fi fauos fmaturo fcetu traftu 
Ierimus: emonet pulli cu foueri defiermt.Sape etuitio: qcf 
uocant:intereut.Siquidecum fithacapium cofuetudo: ut prius tantu cararum 
confingant: qtu putant explere fe poffe. Nonunq euenit:ut cofumatis opiba ca/ 
reis: ut examen conqrendi mellis ca longius euagatu fubitis ibribo aut turbimba 
in filuis opprimatur :&maiore parte plebis amittat:qd* ubi fadum e:reliq pau/ 
citas fauis coplendis no fufficit, Cunqj uacua cararu ptes coputrefcant: & uitiis 
paulatim ferpentiba corrupto meile ipfa quoqj apes intereunt .Id ne fiat duo po/ 
puli coniungi debet:q poffint adhuc integras caras explere. Vel fi no efl facultas 
alterius examinisnpos fauos anteq putrefcant:uacuis partiba acutiflimo ferro li 
berare.Na hocquoqj refert:ne ad motu hebes ferrametufqa no faale penetret) 
uehemetius lmj)fTum fauos fediba fuis comoueat. Quod fi fadu e: apesdomici 
lium delmquut.Efl illa ca interitus; q mterdu cotinuis annis plurimi flores £>ue 
niunt:<5c apes magis mellificiis:q faetibo ffudet.Itaqj nonulli quiba e minor 
tep fcientia:magis frudiba delebantur ignorantes exitiu apiba iminere: qua &C 
nimio fatigata opere plurima pereunt. Nec ullis inuentis fupplemetis cum fre 
quetate nouiffima reliqua iotereut.Itaqj fi tale uer inceffit: ut & prata & arua 
f loriba abundent :utiliffimu efl tertio quoqj die exiguis foraminiba relidis: per 
qua poffint exitus pcludnut ab ope mellifico euocata apes:qm fe no fpe/ 
rent poffe caras oes liquoriba flipare: faetiba expleant. Atqj hac fere funt exami/ 
num uitio laborantium remedia. 
Quid quoquo tpe faciant apes:& quid eapz curator facere debeat* Ca.xiiii. 
Einceps illa totius anni cura(ut ide Higinus comodiffime pdidit) ab 
d aqnobio primo :quod men fe martio circa calen. yiii. apnlis in odaua 
parte arietis coficitur:& ad exortu uergiliaru dies uerni tpis habetur 
duo & qnquaginta:p hos primum ait apes curandas ee adapertis alueis: ut oia 
purgameta:qua funt hiberno tpe congefla eximantur: & araneis q fauos corru/ 
puntdetradis: fumus imitaturfadusincenfobubulo fimo. Hic.n.quali qua/ 
dam cognatione generis maxime e apiba aptus. Vermiculi quoqj q tinea uocan 
tur:item papiliones enecandi funt,Qua pedes plerunqj fauis adherentes deci/ 
dunt:fi fimo medulla bubula mifceas :& his incenfis nidore admoueas.Hac cu/ 
ra per id tepus quod diximus:examina firmabunt :eaqj fortius opiba inferuienr. 
Maxime uero cuffodiedu efl curatori qui apes nucriticu aluos tradare debebit: 
utiqj pridie caflus ab reba uenereisineue temuletus nec nifi lotus ad eas accedat. 
Abflineatqj fere ofba redolentiba efculentis:ut funt falfamenta:& oia eliqua 
mina:itemqj fetentiba acrimoniis allii uel ceparu cateraruqj rerum fimiliu. Vn 
de qnquagefimo die ab aqnodio uerno cu fit uergiliarum exortus circa .y. idus 
Phagedena• 
Mellificiis 
ftudent * 
Inuentis. 
♦ - 
Primu aqui/ 
diu quando 
Curator ca/ 
flus ab rebus 
uenereis. 
Fetetiba acri/ 
moniis allii. 
Vergiliarum 
exortus: maias incipiunt examina uiriba & numero augeri Sed Sc iifdem dieba mtereut: 
qui paucas & agras apes habent. Eodem q; tpe progenerant in extremis ptiba fa/ 
uorum aplioris magnitudinisjq funt catera apes.Eofqj nonulli putant efle re/ 
ges. Veiy quide gracoiy auctores oio-Tpoucr appellat :ab eo q? exagitet neqj patia 
tur examina coquiefcere Jtaqj pcipiut eos enecari. Ab exortu ad folfii 
tium:qcf fit ultimo menfe iunio circa o<ftaua parte cacri fere examinat alui:quo 
tpe uehementius cuftodiri debent: ne noua foboles diffugiant. Cunqj padto fol/ 
flitio ufqj ad ortu canicula:qui fere dies.xxx*funt:pariter frumeta Sc faui deme/ 
tuntur.Sed ii queadmodu tolli debeat:mox dicetur:cu deconfecflura mellis pci 
piemus»Cxteru hoc eode tpe progenerari apes poffe iuueco pempto Democri/ 
tus SC Mago:nec minus Virgilius prodiderut. Mago qde uetriba et bubulis id e 
fieri affirmat» Qua ratione diligentius profequi fuperuacuu putorcofenties Cei/ 
fo qui prudentiffime ait:no tanto interitu pecus iflud admitti:ut fic requirendu 
fit. Veiy hoc tpe:& ufqj in autuni aqnodtiu dedmo quoqj die alui aperienda fut 
SC fumiganda.Quod cu fit moleflu examimba: faluberrimu tame effe couenit. 
Suffitas deide SC afluatis apes refrigerare oportet: cofparfis uacuis ptiba aluoiy 
6c recetiflimi rigoris aqua infufa.Deinde fiqd ablui no poterit:pinnis aquila uel 
et cuiuflibet uafla alitis :qua rigore habent:emudari» Praterea ut tinea fi appa/ 
ruerint euerrantur:papilionefque enecetur:qui pleruque inter alios morates api 
bus exitio funt.Na Sc caras erodunt Sc ftercore fuo uermes p>generant:quos al/ 
uoru tineas appellamus .Itaque quo tpe malua floret:cu efl earu maxima mul/ 
titudo: fi uas aneu fimile miliario uefpere ponatur inter aluof: Sc in fundu eius lu 
menaliqd* dimittitatur:undique papiliones c6current. Duque circa flamulam 
uolitent: ad urantur :<j nec facile ex anguflo furfum euolant:nec rurfus logius ab 
igne poflunt recedere:tu lateriba aeneis circu ueniant adeoque propinquo ardor 
cofumuntur. A canicula fere pofl die qnqgefimu arcflurus oritur :cu irroratis flo 
ribo thymi Sc cunela thymbraque apes mella coficiunt. Idque optima nota emi 
tefcit autuni aqnodlio:qcf e ante calen.odobns:quom odtaua pte libra fol atti 
git. Sed inter canicula Sc ardturi exortu cauendu erit:ne apes interdpiantur uio 
lentia crabronum:qui ante aluearia plerunque obfidiatur prodeuntiba» Pofl ar/ 
cfluri exortu circa aquinoftiu libra :ficut dixi fauoiy fecunda e exeptio» Ab aqui/ 
nodfio deinde quod coficitur circa. vili.calen»odlobris ad uergiliaru occafum die 
bus .xl.ex floriba tamaricis Sc (ilueftriba frutetis apes colleda mella cibariis hye/ 
mis reponut:quibo nihil e omnino detrahendu:ne fapius iniuria cotriflata:ue/ 
lut defperatione rerum profugiat ♦ Ab occafu uergiliaiy ad bruma qua fere cofi/ 
citur circa. yiii.cale.oddobris uel ianuariiu odfaua pte capricorni ia recodito mei 
le utuntur examfa.Nec me fallit Hipparchi ratio:qua docet folflitia Sc aquino/ 
dtia no odtauis fed primis ptibo fignoiy confici, in hac ruris difciplina fequot 
nunc Eudoxi Sc Metonis antiquoruque faflus aftrologoiy :qui funt aptati publi/ 
cis facrificiis; quia SC notior efl ifla uetus agricolis concepta opinio. Nec tamen 
Oeftri» 
Solflitium 
quando» 
Examinant 
alui. 
Ortus canicu 
la?* 
Quomodop 
generat apes 
Vetribusbu/ 
bulis apes 
progenerari ♦ 
Alui fumiga/ 
da» 
Suffitas. 
Tinea. 
Milliarium ♦ 
Papilioes ad 
flamula. 
Ar&uri ortus 
Aequfnodtiu 
autuni qdo. 
Occafus uer/ 
giliarum» 
Bruma qdo. 
Sequor fa / 
ftus aflrolo/ 
gorum. Hipparchi fubtilitas pinguioribus ut aiut rufticorum litteris neceffaffa eft ♦ Ergo 
uergiliaru occafu primo ftatim coueniet apehre aluos: & depurgare qcqd imu/ 
di eft :diligentiufqj curare:qrh per tpa hyemis non expedit mouere aut tepeface 
re uafa* Qua ob caufam dum adhuc autuni reliquia funt:apriciff mo die purga 
tis domiciliis opcula itus ufq? ad fauos admoueda funtioi uacua pte fedis exclu/ 
fa:quo facilius anguilla caueaiy per hyeme concalefcant Jdqj femp faciendu eft 
etia in his aluis ;qua paucitate plebis mfrequetes funt.Quicquid deinde rirnaru 
eft aut foraminu luto & fimo bubulo mixtis illimemus extnnfecus: nec nifi adi/ 
tus quibo commeent relinquemus ♦ Et quis porticu proteda uafa: nihilominus 
cogeftu & frondiu fuptegemus: res patietur a frigore & tepefta 
te muniemus,Quid a exemptis interaneis occifas uel intus includut:qua tpe hy 
berno pluuiis fuis delitefcentibo apibo pbent tepore,Tu et fi funt abfupta abana 
comode pafcuntur efurientesmec nifi offa earu relinquut, Sinaut faui fufficeret 
pmanent illibata,Nec quis amatiffimas mudiciaru offendut odore fuo.Melius 
tame ee nos no exiftimamus tpe hyberno fame laboratibo:ad lpfos aditus in ca 
naliculis:uel cdtufa mella & aqua madefadam ficu arida:uel defrutu; aut paf/ 
fumpbere*Quibo liquonbo munda lana imbuere oportebit: ut infiftentes apes 
qfi p fymphone fuccu euocent. Vuas et paflas cu infregerimus: paulu aqua re/ 
perfas probe dabimus. Atqj his cibariis no folu hyeme: fed etia quibo tpibusfut 
iam fupra dixi)tithymalus:atq; et ulmi f lorebu t: fuftinend* funt. Poft confeda 
bruma diebofere,xLquicquiderepofitimellis nifi liberalius relidu cofumunt. 
Sape et uacuatis caris ufqj in ortum arduri qui e ab idibus februar ieiuna fauis 
accubantes torpent more ferpentu:& qete fua (piritum coferuant: quem tamen 
ne amittant:fi longior fames incefferitioptimu e p aditum ueftibuli fyphonibus 
dulcia liquamina fmittere:6c ita penuriam temporu fuftinere: dum arduri or/ 
tus & hirundinis aduentus comodiores polliceantur futuras tempeftates ♦ Itaqj 
poft hoc tempus cu diei pmittit hilaritas:procedere audet in pafcua • Na ab aq/ 
nodio uerno fine contatione iam paffim uagantur:& idoneos ad foetum decer/ 
punt flores:atqj intra teda coportant.Hac obferuanda per anni tpa diligentif/ 
fime Higinus pcipit, Qxtey. illa Celfus adiicit paucis locis ea foelicitate fuppete/ 
re:ut apibo alia pabula hibema:atqj alia pbeantur aftiua ♦ Itaque quibus locis 
poft ueris tpa flores idonei deficiunt: negat oportere imota examina relinqui: 
fed uernis tpibo & paftionibo abfumptisun ea loca tranfferri:qua ferotinis f lori/ 
bus thymi 8C origani thymbraque benignius apes alere poflunt. Quod fieri QC 
achaiaregionibus:ubitrafieruntur in atticaspaftiones:& eubcea:& rurfusinfu 
lis cycladibus:cu ex aliis tranfferuntur fcyrum:nec minus in ficilia cu ex reliquis 
eius partibus in hyblam conferuntur,Idemque ait ex floribus caras fieri:ex ma/ 
tutino rore mella:qua tanto meliorem qualitatem capiunt: quanto iucundiore 
fit materia cara confeda, Sed ante tranflationem diligenter alueos infpicere pci/ 
pit:ueterefque & tineofos & labantis fauos eximere. Nec nifi paucos & optimos 
Apriciffimo 
die. 
Amatiffima 
mildiciarum 
Syphoniba li 
quaminaim 
mittere. 
Serotini flo/ 
res, 
Aluearia traf 
ferri# 
Ex matutino 
rore mella; 
Tineofi faui. referuare:& fimul etiam ex flore meliore qplurimi fiant / Eaque uafa qua: quis 
tranfferre uelitmon mfi noctibus & fine concuffione portare» 
De meile coficiendo: & quando caftrari debent alui» Ca» xv» 
Ox uere tranfacto fequitur:ut dixi:mellis uindemia:propterqua to/ 
m tius anni labor exercetur. Eius maturitas ftelligituncu afaduertimus 
fucos ab apiba expelli ac fugari:quod efl genus amplioris incrementi 
fimillimum apis. Et ut ait Virgilius:ignauum fucos pecus: & fmune fine doct ri/ 
na fauisaflidens,Namneq? alimenta congerit:&ab aliis inuectaconfumit, Ve/ 
runtame ad procreationem fobolis conferre aliquid hi fuci uidentur infidentes fe 
mimbus: quibus apes figurantur «Itaque ad fouendam & educandam noua pro/ 
lem familiarius admittuntur.Exclufis deinde pullis extra teda proturbantur»Et 
ut idem ait:a prafepibus arcent»Hos quidam pracipiunt in totum exterminari 
oportere: quod ego Magoni confentiens faciendum non cenfeo: uerum fauitia 
modum adhibendum. Nam nec ad occidione gens interimeda efl: ne apes iner' 
tia laborent:qua: cum fuci aliquam partem cibariorum abfumunt: farciendo da/ 
na fiunt agilioresmec rurfus multitudinem pradonum coalefcere patiendum e: 
ne uniuerfas opes alienas diripiant ♦ Ergo cum rixam fucorum & apium fapius 
committi uideris:adapertasaluosinfpicies; ut fiue femipleni faui fintdifferan/ 
tur:fiue iam liquore completi 6c fuperpofitis caris tanquam operculis obliti de/ 
metantur. Dies uero caflrandi fere matutinus occupandus efh Neque enim con 
uenit aflu medio exafperatas apes laceffiri» Duobus ferramentis ad hunc ufum 
opusefUefquipedaliuel paulo ampliore menfurafadis»Quorum alterum fit 
culter oblongus ex utraque parte acie lata: uno capite. Aduncum fcalprum alte/ 
rum prima fronte planum & acutiffimum : quo melius hoc faui fuccidanturnl/ 
lo eradantur: & quicquid fordidum decident:detrahatur ♦ Sed ubi apofleriore 
parte:qua nullum efl ueflibulum: patefactum fuerit alueare:fumum admoue/ 
bimus tactum galbano uel arido fimo.Ea porro uafe fictili prunis immixta con/ 
duntur.Idque uas anfatum fimile angufla olla: figuratur»Itaque ut altera pars 
fit acutior: per quam modico foramine fumus emanet ♦ Altera latior efl: ut ore 
paulo patentiore ac latiore: per quam poffit afflari ♦ Talis olla cum efl alueari 
obiecta: fpiritu admoto fumus ad apes promouetur:qua confeflim nidoris im/ 
patientes in priorem partem domicilii &C interdum extra ueflibulum fe confe/ 
runt: atque ubi poteflas facta efl liberius infpiciendi: fere fi duo funt examina: 
duo genera quoque fauorum inueniuntur.Nam etiam in concordia fuum qua?/ 
que plebs morem figurandi caras: fingendique obferuat ♦ Sed omnes faui lem/ 
per cauearum tectis & paululum ab lateribus adherentes dependent: ita ne fo/ 
Ium contingant:quoniam id prabet examinibus iter.Caterum figura cararum 
talis efl: qualis 5c habitus domicilii » Nam & quadrata & rotunda fpatia: nec 
minus longa fuam fpeciem uelut forma quadam fauis prabent»Ideoqj femp no 
eiufdem figura reperiutur faui» Sed hi qualefcunqj fint:non oes eximantur» Na 
e^!S uin<Je 
mia' 
Ignau,a fucos 
Pecus a Pie/ 
Pl^us arcenc 
Ad occidione 
gens» 
Nidoris fpati 
entes* priore meffe dum adhuc rufa paftioniba abundant:quinta pars 
re cu iam metuitur hyes:terra relinquenda e ♦ Atqj hic tame modus no e m oiba 
regiomba certusjqm pro multitudine floiy 6C ubertate pabuli apiba cofulendum 
efl. At (i cara depedetes in longitudine decurrut:eo ferrametojquod e fimile cui 
tro:infecandi funt faui» Deinde fubiectis duobus brachiis excipiedi atq? ita pme 
di.Sinaute tranfuerfi tectis inheret: tunc fcalprato ferrameto e opus: ut 
aduerfa fronte impffi defecentur. Eximi aute debent ueteres uel uitiofi: & relinq 
maxime integri:ac meile pleni. Et fiqui tame pullos continenti ut examini pge 
nerando referuetur. Omnis deinde copia fauoiy coferenda e in eum locu: in quo 
mei conficere uolestlmendaqj funt diligenter foramina parietum: & feneftraru; 
ne quid fit apibo peruiu :qua uelut amifTas opes fuas ptinaciter ucfhgat: & pfe/ 
cutacofumunt.Itaq? ex hifdem rebus fumus et f abdito loci faciendus jqpropul 
mtrare tentatis ♦ CaOrata: deinde alui fiqua trafuerfos fauos in aditu hebunt 
couertenda erut:ut alterna uice poOeriores ptes ueflibula fiant. Sic. n. proxime 
cu caflrabutur ueteres potius faui:q noui eximentur:caraque nouabutur: quae 
tato deteriores funt:qto netuOiores, Quod fi forte aluearia circuOrudta & imo/ 
bilia fuerint:cura erit nobis: ut femp modo a poOeriore:mo a priore pte caflren/ 
tur.Idque fieri ante diei quinta hora debebit. Deinde repeti uel poO nona:uel 
poflero mane. Sed quotcuque faui funt demiOi:eode die du tepent mella cofice 
Saligneus qualus uel tenui uimine rarius cotextus faccus iuerfame/ 
fimilis:qualis eO quo uinu liquatur jobfcuro loco fufpenditur.In eum deinde 
carPtItn congerutur faui. Sed adhibeda cura e: ut feperentur ea partes cacrarum 
quae uel pullos habet uel rubras fordes . Nam fut mali faporis & fucco fuo mella 
corr^Putlt*^e^nc^e liquatu;uel in fubiectu alueum def luxitttraffertur in ua 
fa fi<tiiia:qua paucis dieba apta fut:dum muOeus fructus defer uefcat.Ifque fae/ 
pius lingua purgadus e.Mox deinde fragmina quae in facco remanferut: 
retractata exprimuntur. Atque id fecudae notae mei def luit: & ab diligentioribus 
feorfum reponitur:ne quod efl primi faporis hoc adhibito fiat deterius. 
De cara facienda. Ca. xyi. 
Aerae fructus quis aris exiguimo tamen omittendus eO: cum fit eius 
c ufus ad multa neceffarius. Expffae reliquia: pofleaq dihgeter 
aqua dulci pluta funt:in uas aneum coniiciunt. Adiecta deideaqua 
liquatur igniba.Quod ubi factum e:cara p firameta uel iuncos defufa colatur. 
Atque fimiliter de itegro coquit :3C in qs quifque uoluit formas: aqua prius 
adiecta defunditur. Eaque concreta facile e eximere:qm qui fubefl humor:non 
patitur formis inharere ♦ Sed ia confumata difputatione de uillaticis pecudibus 
atque paftionibus: qua reliqua nobis pars fubefl de cultu 
Publi Siluine;deinceps ita ut & tibi & Gallioni noftro complacuerat:in carmen 
conferemus. 
Scalprato fer 
ramento eft 
opus# 
r . . 
a ra x a ui 
S Ii neus*#/ 
lus 
metae fimilis 
Mufteus fru 
dtusv 
Lmgula» LVCII IVNn MODERATI COLVMELLAE DECVLTV HORTO/ 
RVM CARMEN LIBER.XL PRAEFATIO. 
OENORIS TVISILVlNE:QVOD stipvlanti 
fpoponderamtibitreliquampenfiunculampercipe* Nam fu 
f perionbus decem libris hac minus parte debitu:quod matu/ 
re perfoluo reddideram.Superert ergo cultus hortorum (e/ 
gnis ac negledus quonda uetenbo agricolis :nuc uei celeberd 
mus. Siqdem cum partior apud pnfcos eet frugalitas:largior 
tamen pauperiba fuit ufus copia: ferinaque ac domeflicaru pecu/ 
dum carne:uelut aqua frumentoque Cummis atque humillimis uidum toleran 
tibus.Mox cum fequens &C pra:cipue noflra setas dapibus hbidinofis precia con/ 
flituerit*Ccrnxque non naturalibus defideriisried cenfibus azfiimentur: Plebeia 
pauptas fummota predofionbus cibis ad uulgares compellitur. Quare cultus 
hortorum:quoniam & frudus magis in ufu efl:diligentius nobis q tradiderunt 
maiores:praecipiendus efhlfque ficut infiitueram profa oratione prioribus fub/ 
nederetur exordiismifi propofitum expugnaflet frequens poftulatio tua: qua: 
peruicit:utpoeticisnumeris explerem georgicicarminisomiffaspartis:quas ta 
men ut ipfe Virgilius fignificauerat:poft fe memorandum reliquit. Neque enim 
aliter iftud nobis fuerat audendum: q ex uoluntate uatis maxie uenerandi: cu/ 
ius quafi numine infhgante: pigre fine dubio propter difficultatem operis : ueru 
tamen non fine fpe profperi fucceffus agreffi fumus tenuem admodum & pene 
uiduatam corpore materiam :quse tam exilis eft:ut in confumatione quidem to 
tius operis annumerari uelut particula poffit laboris noftri s per fe uero & quafi 
fuis finibus terminata nullo modo fpeciofe confici. Nam & multa funt eius qua/ 
fi membra:de quibus aliquid poffumus effari:tamen eadem tam exigua funt: 
quod aiunt graci:ut ex incomprehenfibili paruitate arena: finis effici non poffit 
Quarequicquid eftiftudtquod elucubrauimus rideo propnam fibilaudem n5 
uindicat:ut boni confulat: fi no fit decori prius editis a me fcriptorum monume.* 
tis.Sed iarn praefari definamus. IVLIl POMPONII FORTVNATI INTERPRETATIO 
IN CARMINIBVS COLLVMELLAE 
Emorabileshortiinfabulisnarantur fuifle hefperidum:in quibas non poma quide aurea: fcd 
m tantu oleaflri uiruerunt. Anteois uero regis &alcynoinauficae puellae patris faoulis celebrati 
fuut.Reges hortenfi curae intenti fuere.Tarquiuius fuperbus q> horto deledatus furref 
ponfum excifis liliisuad filium in 
dicat. In.xii.tabulis horti men 
tio no habetur. Epicurus 
primus horti magifler exifliatus 
eft.Qgare his exemplis pricipes: 
& ftudiofi hoies hortis incubere 
no extiefcant. Signa faturnica i 
hortis oli pofirattutela uero eoru 
ueneri attributa e: cuius fucundo 
numine auxiliate ad interpretatio 
nem ueniamus .Qua ex Plynio: 
Varrone: Catone :fuma diligetia 
tituli honore no derafo excerpfius 
In proemio relidas a .P. Virgi. 
georgici carminifpartes expletu^ 
Ce fatetur.Hoc ffequeti petitoe.P. 
Siluinus exigebat: urgebatqj etia 
facile laudis cupidu. Virg. tamen 
affumendam pofleris cura reliqt: 
in haecuerba. eq 
dem fpatiis exdufus iniquis. 
Praetereo atqj aliif pofl me me 
moradareliquo Multu polleri 
tatitribuit:quaadeo digna puto: 
ut agricolationis fuae terminos po 
nat: no ergo iniuria hoc negocium 
exequendu uetus ruflicatois artifex cofumato ia operi fuo madauit.quod affert teflimoniu quantu 
colonis oiitorib ufcg ac?uinitoribus tradiderit. Caeieflia mella: Multa Higinus affert de origine aputn 
poeticae magis decora fabulis:q ruflicoi*' obferuationi :autdiligetiae:nostamepro mterptatoe dicemus. 
Aiunt muliere fpecie pulcherrima noie meliffam ioue i ape conuertiffe.Homerus ex natas 
dicit:quas Nymphae phryxonideseducauerunt.Mox i cretenfiantro Iouis extitiffenutrices: &c pabula 
diuinitus fortitas:qb:> infante educabat.Hoc Virg.indicat inqens. Didaeo caeli rege pauere fub antro. 
Et in qua regione natae fint:ad agricolas minieptinet:an in theftalia fub ariflheoran i infula tea:an critrei 
tpibus fub monte himetioran in creta fub faturno:ur menander ait.Nec ad nos ptmet perfcrutari: utru ut 
alia aialia gingatur:an ex florito progenie ingrant.& utru euomant mel:an ex alia parte edatur. Priu 
ripio fedem.Eligatur ab olitore no macilentu folu ac flerile:cui facile terga .i. cefpites in fuperficie refol 
uantur.Numerofo:ab numero & cu fit foffus ager:ita teratur ut fit inflar gracilis harenae: uel fi 
tale folii no facile reperitur:alia aiaduertenda funt.ut per fe terrae benignitas inculta:tamen & uuida: ut 
Varro fcribit .i.humida educet ebulos uirguka fambucae rami inflar:uitandu femp illud folu e:qd' ftccu 
uel palufln flagno madefadu ubi ramunculi uiridi tergo faltant.T u quae fponte fua: laudat foIum:quod 
ultro ulmos nutriat &filueflri palmite laetetur Et acrade.-quod fpiae genus efl.Et gaudet atris pruinis 
obtegi: & conflerni filueflri & idigena malo.. Sed negat helleboros pofl haec amara ferre neget ut hei 
lebori duo genera albu:& nigru optimu e:ut Plynius meminit in anthicyra. Duae funt urbes noie anti 
cyrae. Altera pbocidis:altera finu maliaco ad oeta monterubi optimu nafcitur io dicitur oe 
tia fiue anthicyra potio:cuius caufa ut mortales purgaretur: locu celebre fecere mfanientito: paret fuptu 
utile ueratrum appellatur. Sed negat hel.Melampus medicus Amythaonis filius hei 
leborum inuenit:quod melampodium uocabt:alii dicuntpaflorem eiufdem nominisiuenifle: cu capras 
Ortorum quoq? te cultus filuine docebo; 
Atqj ea qua quonda fpatiis exdufus iniquis 
Qilom caneret latas Tegetes &C munera bacchi 
Et te magna pales rnecnon celeffra mella 
Virgilius nobis poft Te memoranda reliquit* 
Principio fedem numerofo prabeat horto 
Pinguis ager: putres glebas refolutaqj terga 
Qui gerit:8c foffus gracilis imitatur arenas♦ 
Atque habilis natura folnqua gramine lato 
Parturit :& rutilas ebuli creat uuida bacchas. 
Nam neqj ficca placet:nec qua flagnata palude 
Perpetitur querula femper conuicia rana* 
Tum qua fponte Tua frondofas educat ulmos: 
Palmitibufque feris latatur& alpera Tiluis 
Acrados:aut pruni lapidofis obruta pomis 
Gaudet:& iniuffi conftermtur ubere mali* 
Sed negat helleboros: & noxia galbana fucco; 
Nec patitur taxosinec flrenua toxica Tudat. patet. Et noxia galbana.Negat & galbanum herbam adeoipfoolfatuacrem qfnidore ferpentes fu 
gat.Neget & taxos mceftas:& funebres arboresrquibo theflalia docente Plynio maxfe abudat. Qyaru 
umbra lac & fuccus betu affert: unde toxicarquafi taxica fnnt appellata.Fumus etia taxi mures necat. 
Neget mandragora:qux natura quanda cu hoibus mixtam habet cu & mas fit & foemia.Ea fofluri ab 
auerfante uento cauet.& occafu fpedat prius tnba circulis gladio fepiunt. Vis eius in poculo fonifera eft: 
ac et olfatu. Cicuta ut Plg. fcribit 
li.xxv.publicaathenienfiu poena 
uenenu e epota Socrate fuftulit. 
Ex ea illiti teftes:&loca circa pu 
bertate uenere cohibet. Cicutas ad 
uerfatur uis pericampi herba: fi 
milis papaueriscu ferueriflima fit 
ac et fungis fimile remediu affert 
& panaces & thus. Ferrulte pu 
tormeta fut. Sacrata? tamen 
libero patri:afinis fapidilTimx fut 
caeteris iumentis ueneno:i5 afinus 
grata hoflia baccho cadit. Ru 
bi:fpinofo dorfo cruriba noxii fut 
mficcadi& ftringedi habet. In 
radiciba rana nutriunt:qua ex fuo 
noie rubeta dicutrideo ad malefi/ 
cia magicis auxiliu pftat: decodi 
tame i auftero uino detes firmant. 
Eft genus rubi:qtf rhiolam gigit. 
Paliuromaphrizuiton uocant 
genus e fpitiae: & efficaciflimu co 
tra ferpentes. Vicini quoqj fint 
amnes: fit horto uicinus fluuius: 
aut i eo fotes erupant. Aqua enim 
alimentu herbis §bet. Puteus i 
horto & fi utilis: multo tri labori 
olitoribo aqua hau neti ba e: & fic 
no facile locus irrigatur .Cingat locu horto idoneu uel parietes uel fepes:quas hoc modo fiat platant fam 
buci fpatio trietaliride femina nibope oblogis iferta pafiillis ordinari ponutur:fepe trieri io faciut 6c furi 8c 
pecori inuia:pofttrinatu gaudet fmgulis anis rubi aduri: &aduftioe afpioreserupunt .Dedaius ingenio 
fus fuit iter fidores laudatus pueros fuos diflrigentes fe fecit.Huius daedali munera itelligit munera :no ii 
lias atheniefis. Polidetus fytonius: Ageladae fculptoris difcipulus fuit:diadumeneu expfiit mol 
liter cubate folufcg hoium:ut meminit plpnius It.iii.arte ipfam fecifle artis ope iudicat:fculpf't diftringen 
te fe & nudu talo incedente. Phragmo:fculptor & pidor fuit.ergo opa phragmonis & ageladae & po 
lideti & daedali fretatis n5 querat ruriici:fed locet i medio horto imagine priapi i truco exj5(Ta ut etiam mo 
net Tibulus cu ait: Pomofifqj ruber cuflos ponatur in hortisTerreat ut fatua falce priapus aues.Columel 
la no priapu:fed honefliore uocabulo Ithpphallu noiat:priapus filius bacchi & ueneris fuit: qa uinu ue 
nere cit.Nuc egpptus Ithiphallu noiat. Alii thiphoa:ut Diodorus fcribit:hic deus putatur facratus ab Ifi 
de cuinterepti mariti ofpridis mebra oia legi liet: nufq repit uinle mebru :io teplu huic ,ppe nilu flatuit cu 
facerdotib:). Ergo age:tps fatois dicit.Peftu opidu i lucania:cuius moenia £>pe mare magni fpatti adhuc 
itegra uidetur latitudie & altitudiemirada:a tufcis coditu poflidoniadixerut:& eius finu podidoniatem 
pollea romani miffis huc colonis ampliauerut:ut ait Strabo.Hic rola fere albicas bis ano .puenit maio & 
feptebri. Fodit hortus poff occafu caniculae.Stella: cu occidut fmgut a poetis ad oceanu potus gra iuif 
fe.Caais hic ut fcribit Iginus:erigonis fuit:& i ligua habet flella una:q canis appellat . In capite una qua 
nonulli fyrio dicut: Plynius ut fi refert aqlones atecedut caiculse exortu:quos .pdromas appellat pofl ex 
ortu ide aqlones collarius fpiiat ethelias uocat.Oritur.vii.calen.augudi. Occidit fed n5 tota poft .xl dies 
Quamuis femihominis uefano gramine foeta 
Mandragora pariat flores:mcdlamque cicutam; 
Nec manibus mitis ferulas nec cruriba aque. 
Terga rubnfpmifq* ferat paliuron acutis* 
Vicini quoqj fint amnes :quos incola durus 
Attrahat auxilio femper {mentibus hortis. 
Aut fons illachrymet putei non fede profunda: 
Ne grauis hau fl uris tendentiba ilia uellat* 
Talis humus uel parietiba uel iepibus hirtis 
Claudatur: neu fit pecori neu peruia furi* 
Neu tibi dadalea quarantur munera dextra: 
Nec polycletea uel phragmonis aut agelada 
Arte laboretur: fed truncum forte dolatum 
Arboris antiquamumen uenerare Ithyphalli 
Terribilis membri:medio qui femper in horto * 
Inguinibus puero pradoni falce minetur. 
Ergo age nunc cultus :& tepora quaqj feredis 
Seminibusiqux cura fatis:quo fydere primum 
Nafcantur flores :peftique rofana gemment: Du bacchi naxios ardor.corona dicit. Ariadna corona dono accepif a Thcfeo:ide nupfit libero patri: 
& pofl eius morte li ber pater corona i caelo colJocauit.Alii dicut hac corona dedifle bacchu Ariadnaeicu 
ad minoe i creta uenitralii dicut corona fuiffe data a uenere baccho i nuptiis deo^.Haec cacro & leone ex 
oriente occidit.Exoritur cu fcorpio habet ftellas noue i rotudo difpofitas, Alii dicut hanc corona oriri i no 
nis odobris. Celeret :qa fol ,ppter breuitate celerare uidet Atlatides: uergiliaerqus io metuuc 
ortum folis .qa.xi.kale. nouebris 
occidut Iolae. Atlas ex plioe oce 
ani filia ait Iginus:ut alii deucalio 
nis filias habuit.xy. quae uno uo 
cabulo atlatides dicut .Ve$i 909 
ex his hyades noiatae a fratre: qui 
fuit hyasrqa fororiba plurimu di 
ledus e.Reliquae phades a matre 
didaeuergiiiaedicunt:qa cu uere 
exoriutur: ita exortus aefiate 
figniftcat: & occafus hyeme Ale 
xander ait hyadas didas qa fuerit 
filiae Hyfefex Boena:& funtfep 
te:una uero qa fifjpho nupfit non 
uidetrex his & eledra dardai & 
iafn mater fuittquae pofl dirutam 
troia fparfis capillis lugendo i co 
mete uerfa e:io defolatione regno 
ru idicat.Ci.ait hiadafa pluedo di 
das Ide impite noflri 
fuculas dicunt a fuiba. Ego puto 
qm fues luto gaudeat.Hx puellae 
figuratae i caelo fuerut a lycurgo: 
& collocatae i effigie tauri pluuia 
indicat. Trepidus fugit chelas 
fcorpiudicit:cuius prima ps dicu 
tur chelae: fol igredit fcorpiu. xiiii 
Kalen.nouem. trepidus: qa ,ppter 
breues dies fugere uidet*’ fol: & q 
fugit fignu pbet timoris. Spicu 
la phoebus dira negat: fole igredi 
ente fagittariu dicit, xiii. kalen. de 
cebris. A lii centauR* hunc ee arbi 
tratur chyrone:alii ut lunius igius 
ait fuiffe crotu filiu euphemis nu 
tricis habitaffei parnafocum mufis:& uenationiacerrime incubuifTe:unde & ufum fagittts& 
equo inledilTe.Pofl morte pciba a loueiter aflra relatu:& uaria forma cofcriptu. Eqna ,ppter ufu 
equi:fagittis qa uenator:cauda fatirica: qa carmmiba fatira exercuit.Corona het i pediba 
occidit.-exoritur diredus. Feftinat :adhuc e i eade fidione:qa ,ppter breues dies fefhnare uidetur. Er 
go ubi hyemsefto coloni minime parcendu reor. Fallaematri.i.terrae. Falfae:qa fine cultura no mul 
ta parit:fubiugit poflea terra fuifle gentice noflra.Prometheus ex luto cretaceo hoiem formauit: pater fuit 
deucalionis filius iapeti:q fuit unus ex titaniba: Diluuiu fuit unu Ogygio rege:de quo famothraces fcribut 
Ogygius fuit rex i thebana regi5e:que ut ait Varro:ferut codidifle thebas Boetiar. Aliud diluuiu fuit fub 
deucalione q iadu genus humanu cu uxore Pirrha recuperauit:& tuc Neptunus.i.aqua imerfit or 
bem inferis timore.q et fatis tremite uidere plutone Baratru e a fimilitudine 
loci:q e i egypto ,pfundiffimi:cui nome e baratru. Stvx palus e iferni :p qua diis iurare et nefas e. Cau 
tes motiu faxa:q ipulfu deucalionis genus huanu pepererut.Sonos pp pcedetes pluuias q fomtru alliciut 
Quo bacchi genus:aut aliena flirpe grauata 
Mitis adoptatis curuetur frugibus arbos 
Pierides tenui deducite carmine muf*e. 
Oceani (mens cum lam canis hauferit undas: 
Et paribus titan orbem librauent horis; 
Quom fatur autunus quaffans fua tpa pomis 
Sordidus & mufto fpumatis expnmet uuas: 
Tum mihi ferrato uerfetur robore pala: 
Dulcis humus: fi iam plumis defoffa madebit: 
At fi cruda manet cado durata fereno: 
Tum lufTi ueniant decliuo tramite nui; 
Terra bibat fontis & hianti compleat ore. 
Quod fi nec caii nec campi copetit humor: 
Ingeniumqj loci, uel luppiter abnegat imbrem: 
Expetetur hyems s dum bacchi naxius ardor 
Aequore aeruleo celeretur uertice mundi 
Solis & aduerfo metuant athalantides ortus. 
Atqj ubi ia tuto necdu confifus olympo: 
Sed trepidus profugit chelas & fpicula phoebus 
Dira negat tergoqj eroti feflmat equino 
Nefcia plebs generis matri ne parcite falfx: 
Ifla promethea: genitrix fuit altera cretae. 
Altera nos enixa parens quo tempore fauus 
Tellurem ponto merfit neptunus & imum 
Concutiens barathrum latheas terruit undas sertu cni nimio labofe defatigamur;portea cu pluit tps qete fuadet. Curtii detisafaffi. Comas fupficfetn 
terrte uiride. Cu datia moratia.diu.n.cudat :cu no opus exeginnifi iminete hyeme. Rartra & clatra: 
infira funt ad pededos agros. Vifcera.-radices herbant dicit;quae ad feri ilicate amputada: fut. 
Matris.i.terra::ut plvnius li.ii.Seqtur terra cui uni natura: partiu eximia: ,ppter merita cogoome indi 
dimus materna: ueneratois.Nos nafcetes excipit: natos alinfemelqj editos furtinet:& lemp nouiffime com 
. pl exa gremio ia ab reliqua natura 
abdicatos tu maxie ut mater ope/ 
riens;&paulo poli terra ferpente 
hoie pcu(To aplius non recipit: &C 
.T.Lucretius fic ait li.v.Quare et 
atqj et maternu nome adepta terra 
certo tpe fudit.Canis iaceat ureda 
pruinif.fiiguf ut ardor urit efticitqj 
aduflioefertiliores glebas:iocifal 
pinicineremaxie,pbati rtercorati 
dis agris. Canis:qafrigorib:)& 
gelicidiis aibefcit. Supficies tellu 
ris ;ire.i.impetu & uiriba:de uetis 
fic Plynius:fubfolausuetus e qui 
fpirat ab oriete aeqnodialis: ab or 
tu brumali uulturnus. Illu grazci 
me 
ndie aurter ab occafu bruali aphri 
cus notu & libanu noiant;ab occa 
fu xqnodiali fauonius:ab occafu 
folfliali chorus.zephirum &agre 
fle uocat:a feptetrionibo feptetrio: 
iterqj eu & exortu folffiuale aqlo 
apud eos didus & boreas. Ri 
phei motes fub feptetrione ultimi: 
unde credut fpirare borea q maxi 
mas het hyeme uires.zephirus fpi 
rat uereriyra cccdit.iiii.nonas febr. 
aliq uolut kalen febr.Sc nodu qti 
& occidut terga Iconis. ur Iunius 
Iginus:ait Ouid.in illis. 
Illa node aliquis tolles ad fydera 
uultum.Dicetubie hodie q lyra 
lyram qrit medii 
quoqj terga leonislnliqdas fubito 
merfa notabit aquas: lyra haceffe 
cit mercurius i imiteleno mote at 
chadia::ide orpheo tradita dicut:alii dicut hac lyra coccfia orpheo ab apolline pofl repta cithara :iterfedo 
orpheo mufe i carlo lyra collocauere. Alii dicut ee lyra ariois cytharedi:q fuit ut Herodotus meminit li.t. 
tpe cipfeli tyrrani corithiaci primus oium cytharifla^:hyrudo nuciat uer. Rudere:ruder iftrumetu fimi 
le rtypho ter ici ad ueheda ftercora: & imuditias idoeu- leiuna:,p maciletia & fleril itate terra:. Qualos: 
iftrumetafimiliarudeiiba:undequafftli. Pabula:flercora&fimu. Nouale:agerdicit qaltemisannis 
ferit. Equora planitie terra:. Marra: inrtrumentu ad excidedas herbas. LigoifolToriba iflrumetu 
oiba neceflariu. Vbera mamas.fc. i.cumulos flercoris. Et uberari.piguia fol uatur & mifceat: toti ma 
ciei.Sarcuiarirtrumeta r urtica q uulgus uamas dicit. Foria agris fut ueluti pui fulci & oblogi. For i: et ,p 
fediba & penatibaSc fori i nauibo qba nauta: fedetes remigat. Pedita:polita & fubada:fqualor .pceditcu 
terra e iculta:qa frigora fqualore 8c horrore nbiq$ pbent.Herbae cu florefcut:dtir ee fydera 
prima uer.utola leucoia-i.alba:tepidioriba uero iocis et hyemc altha e ampliflima: 
Tuncqj fimul ftygium regem uidere trementem 
Tartara:cum pelagi ftreperent fub pondere manes» 
Nos foecunda manus uiduo mortalibus orbe 
Progenerat:nos abrupte tum montibus altis 
Deucalionea cautes peperere: fed ecce 
Durior:reternufque uocat labor:eia age fegnis 
Pellite nunc fomnos:& curui uomere dentis 
Iam uiridis lacerate comas :iam fcindite amicftus: 
Tu grauibus r a Uris cundlantia perfode terga l 
Tu penitus clatris eradere uifcera matris 
Ne dubita: & fummo frequenti cefpite mixta 
Ponere:qua: canis taceant urenda pruinis; 
Verberibus gelidis,irreque obnoxia cauri: 
Alliget 8C feuus boreas: eurufqj refoluat» 
Poft ubi rhyphex torpentia frigore bruma;: 
Candidus aprica zephirus regelauerit aura ; 
Sydereoque polo cxdet lyra merfa profundo» 
Veris Sc aduentum nidis cantauit irundo 
Rudere tum pinguirfolido uel flercore afelli ( 
Armentiue fimo faturet ieiunia terte 
Ipfe ferens olitor dedudtos pondere qualos: 
Pabula nec pigeat feffum prabete nouali 
Immundis quacunqj uomit latrina cloacis: 
Denfaqj iam pluuiis durataqj fumma pruinis 
Aequora dulcis humi repetat mucrone bidentis: 
Mox bene cum glebis uiuacem cefpitis herbam uicit nuerofolio^grauistame:marinaodoratior.Nardflfiduogfiaiufumedicirecipiut:umim purpureo 
dicit no a fabulofopuero:differtaliliohocmo:q> narciltus in 
radicib3 folia het:,pDati(fimus e i lycis motiba.Narcifli uero pueri monumetu i ora boetis: p qdP trafeun 
tes filebatrunde tacitumii uocabat. Herba leonina i motib? nafcit' rcuius Hores cu emittut fimiles & ori le 
otiino aptore & alia herba: q uocat cauda leois:qua grsci dicut hippotifiim. Hiacyntos: hiacyntu comi 
tat fabula duplex ludu pferef eiuf 
queapollodiiexerat.autex aiacis 
cruore editi fur hiacynti ita uenis 
difcurredo: ut litterarii fi 
guralegat ifcripta: «puenit maxie 
i gallia:cuiusradix e bulbofa.Sut 
hiacynti albi & cerulei. VioIs 
gnaplura:lutea:purpurea alba: 
fed purpures latiora folia ftatim a 
radice camofa exemit: unde hia/ 
cynthina ueftis appellata: maxia 
audoritas ludeis:gna aliatufcula 
na:marina:collatiana qus autuno 
,puenit:csters uere. Rola nafcit' 
fpina melius q frutice:eius genera 
hsc fecere maiores:pneflitia cam 
pana:milefia: cui fit ardetiflimus 
color:ttachina:albadica:cetifolia: 
grscula:autiinalis: quae & coro/ 
neolaappellat. Rofs & corois 
iferuntJ:& uirgiesdecet.id & pu/ 
dore ple ferut- Pahacefut tPlvni. 
meminit: i£o uocabulo remedia 
.pmitttt.Laudat? achilea qua uteba 
turchiroraliqliguflicuexgiie pa 
nacis:uolut.panaces ex utrocj tpe 
leui & fubada terra leui raro dilfe 
rit Jnuemt & eius giiis q pipis fa 
pore hetante illi noni pipidis iigu 
fticu:q<Jilyguris motibo nalcit: 
& ubiq? fuauiuse fatiuu:fiiue(lriu 
unu genus erraticu uocat 
cubitali altitudie radice crafla & corticofa cauliculo i flexo: ut cornicula.Nafcitpotiflimu iflatu maris 
unde aliq glauceii appellat:aliq paralio:eius radix acceptabuli mefura coda i duoto feftariis ad dimidias 
dat uiciis. Papauer: (atiuu & fpote nafcesreius duo gna:albu & nigro fopor cocipit': al 
bi caulis terit :&cu uino bibit' eiephatiis medet .Papaueris fatiui:tria futgna.cadidu:cuius feme toftu f fe/ 
cuda mefa cu meile apud antiquos dabat'. e cuius fcapo icifo ladeus fuccus exprimit. Tertiu 
genus tyra uocat.Id nri erraticu qcf fpote qde fed fpote cu ordeo nafcit erues fimile: fuccu papaueris medi 
ci opio appellat. Bulbos megaricos maxie celebrat cato: fed & nobilifiima e fcila gna bulbos 
grsds noiba notat: differ utcg odore fuauitateffapore: colore: magnitudie.oia.n.feruetis naturs funt.io li/ 
bidine accendut:megarefes populi funt i grscia.pvthagoras uolume cdpofuit de bulbis megarefiba.M. 
Varro 8c Apitius ita fcribut:aq decoquat bulbos:q ueneris ufu qrut:hoc m 6 i nuptiis apponut': hoc plus 
addit Apitius cu nucleis pineis & erues fucco & pipe. Getulis obr.gle.hicirelligendu puto de lile:cu/ 
ius gnatria.Optimu maffiliefe.i.getulicu granofuluo.Secudu ethiopicu nigriusuertiu creticu odoratiflfi/ 
mu folia eius utilia:qa partus adiuuat: hoc maxie pafei dicut cerus pariturs:aliq itelligut de dpo g e gla/ 
diolus radice bulbofa laudat' i creta phenice naxo & poto. Nulli iferior sgyptius:& getulicus. Na & ibi 
nafcit' pdpue:neqj e alia herba q ta celerius & uehemetius fopita uenerereuocet ut fcribittheocrtius:apol 
(odorus ait cypo foetas faemias aoortiuas fieri.io fi foeia appetit ante coceptu comedat: & e alia herba fimi 
Contundat marra: uel fradi dente ligonis; 
Putria maturi foluantur ut ubera campi. 
Tunc tritura folum fplendentia farcula fumat; 
Anguftofque foros aduerfo limite ducens 
Rurfus in obliquum difhnguat tramite paruo. 
Verum ubi tam puro difcrirmne pedita tellus 
Depofito fqualore nitens fua femina pofcit: 
Pingit 6c m uarios terreftia fydera flores; 
Candida leucoia & flauentia lumma caltha: 
Narciflique comas :& hiantis faua leonis 
Ora feri: calathi (que uirentia lilia canis: 
Necnon uel mueos uel caruleos hiacynthos: 
Tunc qua pallet humi:qua frodens purpurat auro 
Ponatur ujola; & mmiu rofa plena pudoris* 
Nunc medica panaces lachryma fuccoqj falubri. 
Glaucea & profugos utdura papauera fomnos 
Spargite :quaq3 uiros acuufrarmantqj puellas 
Iam megaris ueniat genitalia (emina bulbi: 
Et qua fala legit getulis obruta glebis; 
Et qua frugifero feritur uicina priapo: 
Excitet ut uenen tardos eruca maritos: 
Iam breue cherepolum:& torperi grata palato Iis cypo:cuius radix appellatur zinzibefapfrd nos imntatis IriYgefigfealii diciint ee lotho Etaca:tota 
ueneris e eius et feme fcorpiois aranei uenenifmedetbefliolas corpori inafcetes arcet:i codiedis ob 
foniis miri faporis erletigines ex aceto fugat.-cicatrices reducit ad cadore cu felle bubulo:arftate fiue hyeme 
fata facile erupit: laducis f) tepando algore mifcet :io olitores cu laducis uedunt.Eruca feritur prope pria/ 
pi flatua:qa cu calida ftt:uenere icitet. Frugifero.i.abudanti.Cheropolu ipo uocabulo pcipit:& fignifi/ 
catelle pbreue.i.ga frondib? Iu/ 
xuriat & no uirgulto.-qr a foliis lu 
xuriatib? nome accepit. Inthiba 
Ipatietiora frigoris funt q laduca: 
,pfunttame faflidito palato: caule 
no mius grata: q foliis ac radiciba: 
ferutur uernotpe: ultimo uere pia 
tx trafferutur:& erraricu inthibu: 
qcf xgpptii cicoriu uocat. Alium 
p fimplex l fcribit ut Pompoius 
aflerit etufius feruet; io uenenatis 
medef.Huic pximu e ulpicu: qd 
qda aliu punicu uocat.Spicas ha/ 
bet icremeri loge maioris: q alium 
odoris et acutioris lirati ferit fpat5 
palmarii fic & fpica: alii leuiter de 
figutur. Qqaj<j3 fabis :uno uer 
fu dicit codimeta multa: ferpillu:nepeta:pulegiu:timu: uet*? i codiedis fabis hxc adhibetur: fifim 
bru ferpiliu cu porro fediuo:& liquamie uel oleo. Apitius tame aliter codit:fed magis faluti q fapori con/ 
fert.Plyn.lometu fabariis mifcet.funt &.n.fabaz couiuia czefar nobilitauit oi ba afl 
nis a germania flagitas. Gelduba:caflellu e rheno imines ubi generofu fifer nafdt:ex quo ur frigidis co 
uenire locis.coqtur ide neruus ex eo facile extrahit: poflea mulfoifett. Afyrioqj uenit. Seqtur fyriaca 
radix ab traflata.ide puerbiu multa olera.duod fyriafit i hortisopofiflima. Huius 
gfiis e rubra tingedis lanis apta:faxofis & afpis locis nafces:pcipue tras euphrate:caule ferulaceo tenuique: 
idigenx tame uiciba utunt :mireq} expetit flore fine odore fpinofo & uliginofo.Interdu madefada lupi/ 
nis mifcet guflu fuauiore icitat:q pocula cu minie uinu no habeat:hoc habet poculi geus: 
ut Ply.(cribit:zitu & ceruafia:fed Diodorus de zito latius primo &.v.lib. Ferut bacchu i pegriatoe 
ufum uini docuifle.& ubi caeli flatus:& natura terra: nites no ferret:potu ex hordeo cofeat paulu a uio dif 
ferente:que nonulli zitu dicut.Hoc & ofvris prius i tegypto docuit:& i thracia:nifi e:bacchu & ofy 
ride eunde putes. Affrio feie:q a (Tyria prius dicebat: poflea & fyria noiata.Efl & fyros una ifula ex eida 
dito cu pria fimillima cotinuata:unde ortu duxit phaerecides fyrius Vt pelufiaci:pelufiu i quada xgyp 
ti pte e:q auguflanica e noiata ,ppe thebaide.Peiufiu urbe codidit peleus Achillis pater moitu pofl 
luflratione lacus:q alluit pelulii moenia. Eo.n.tpe peleus furiis agitabat':qa fratre focu iteremerat: & pur 
gari qrebat. Salgama e qcqd ad ufum totius ani codit :ut puta mala:pira fici:uuarapce:ide falgamarii:qui 
falgama uendut:& i falgamis codiedis loca frigidiflima & ficciflima ee debet:ne mucore corrupant'. Nuc 
zitu cupitrga nullo alio tpe uilior e falgama. Capparis ferit' i ficcis loris area circu effoffa flrudis uudiqj 
aut ex natura ripis:aut ex artificio lapidu:ut luxuriari pmittat':ftrangulat eni loci fertilitate:seRate floret:ui 
ret et pofl itentu. Inula fuo afpedu ac natura triflitia affert: feritur iterualo quadratali:ac flerco 
rato Ioco:i frutice crefcitiradiciba ferpit ut harudo comanducata a ieiunis eius radicis fucus:ti 
neas pellit:ficca f u bra cu thuris farina tufllentiba.fpdefl: & uenenatis morfibu 
rum fceptra:ut Martialis ait:& pueris timori funt.Senio ,ppter ieuitate adiumetu pflant.Quibufda f locis 
Hp nutrimeto ignis fumis:& foflif admouenf .fubfeliia ex his et feme cu caule ante maturitatem ci 
bis adhibet :fl cu meile fumit :cibus talis flomacho utilitate pbet.Caput tamen grauat: irata hyeme negii 
gut feruix.Prometheus his ad foleadari.is:mortalibD igne reflituit. Minthze:mons e:ut flrabo meminit: 
didus a plutois pellice:qua .pferpina f herba meta mutauit. Huic piato domu amoris peteti uirile mcbru 
tradidit:qcP a fe metula noiauit.Sed Plyn.ait metx nome fuauitas odorisdedit.graeci mita 
dea meta q> mefas grato odor peurrit: ferit' melius furculo q feie. Anethu & anefu:ut culinas: ac medico 
ru officias excitet ferit:queadmodu fitpiflrinis calida habet uim uenenis aduerfante. Rutx :uis uenena 
Cicoreanam tenebris frodens ladtucula fibris? 
Ahaqj mfradis fpids ;&C olentia late 
Vlpicatquxqj fabis habilis fabrilia mifcet/ 
Iam fifer:affyrioq; uenit quae femine radix; 
Seda cp prxbetur madido fatiata lupino: 
Vt pelufiaci proritet pocula zythi* 
Tempore non alio uili quoq? falgama merce 
Capparis& triftes inulseferulsecj minaces 
Plantanturmecnon ferpentia gramina mentae: 
Et bene odorati flores fparguntur aneti; 
Rutaque palladix baccha: uidtura faporem: exringnitri medicamimba tnultu io poteftatis hetrexeacoficit memorabile anthidotu:q<J legneus maghi 
pom.libertus uitfo mithridate i arca is regis regia mana icriptu copitipatronocj attulit.lmpator optius non 
minus gauifus e regia trophea i gremio collocaffe iouis:qua hoc ciuiba fuis afferre:at Jibertus.-cuius uita & 
dodrina li.primo Tranqllus fcribitrftcuti pleraq? mithridatis iuenta:fic & hoc ibecillitate falutis hoium 
Iris madauit. Ruta: pterea manipulus:fi liquame uel oleu defient admixtus dapiba: & liquamis & olei 
uice pftatiac efca fapidiorem facit: 
q<J uenenis aduerfef: argumeto e 
muftela cu id cibi £guftet: pugna 
tura cu fer pente. Palladias baccas: 
olehqaoliua e dicata palladi: ut in 
cunabulis cofpicit :filius 
Nullaq? palladiafefe magis arbo 
retollit.Martialis: & paladis ar/ 
bor. tanta acri/ 
monia ut lachrpmas dat comede/ 
ti:planta melius traffert .Ppthago 
ras tria gria facit: unii gracile alte^ 
fimile rapae foliiftertiu erucas ufuf 
cius i pulmetariisefbcui patellis 
decoqt^Semetritu admixto mu/ 
flo ac meile ac uua palla: necno de 
frutipaululucofedioneguftu fua 
ueefficmqua urbs noflra hpcme 
uti t; nec decrefcit fi adiicias cinama & cariophales.Sinapis & filueftris e & fatiua. Olus ad mace/ 
has feri gaudet:qa ubra fouet :fi alternati frutices legeris i uno quoqj lococoualefcit.& fi radicitus no euel 
las:asuo durabit. Pulli.i.atri.Terra pulla nigra dicimus:& pullatos a colore ueftiu. Cepa iere 
mentu hetcapitis:unofurgit fruticercodimetis apitianisaprarsegpptonume fuit:eanumarex ioue delufit: 
humore ex oculis comedeti ,puocat:i6 caligini ipo olfatu medet.Silueftris e 8c fatiua:fi capita ce/ 
& & aqua falfa & tepida pungant & ficco loco boreas obiidut?:diu durat. Peregrinu 
fuit lepidu :£>fertf & asnulae & origano.cu frutificaucrit poft fatione:ad terra pcidi£:& ftercoratf :qa folet ui/ 
oletia hpemis emori: ufus eius no hili cu lade qcP reddit: fapidius.Pipnius ait lepidu ni facit cute emundat 
cu casra & tofaceo lepras tollit:& ulcera cicatricu.dentiu dolores alligatu brachio copefcit.Columella di/ 
cit q> lepidu deiicit figtia & ulcera q mulieres fibi ex fucis fecerut. Noie graio.qa lepra tollit:q grasce le 
pis lepidos dr:& ulcera faciei ex fucis fimilis ur leprofas formas.Poflea fereda e braflica.qua & nobilibus 
feruit& plebi:& hpemecaulesemittit.uemo tpecimataide deferibit gria.M.Catotria gna poir 
i illa fimplicitate feptebrina latis foliis caule magno. Apia q e crifpa.tertia minutis cauliba acerria oium 
lenis uocatT.poftea braflicas medicinas enumerat, qba folis utebaf illa astas.io accepimus populu ro. qnge 
tis anis remediis tmex braffica ufuiuolume ex ea crifipus edidit.Et ppthagoras partius celebrat .M .uarro 
jpbat.Plyn.rufticitatis amator laudiba affert arqj grascos feptebrina appellare aslia:& apia fimilitudie folio 
ru apii dicfla oliuacnla dicere leue carabe:ferit toto ano:& pofl cimata cauliculos educit:quos Casiius api 
cius ,pbat codit quo demu apponete Drufus ce.Ti.casfiris. f.falhdiuit no fine paretis caftiga 
tioe.CLuod e qcP pterierit gularite apitius fapidioris ganeas copofitor platada brafficaiubet i fimoafmino: 
fut alias fpes:cuana feflili foIio:capite patulo:aricfa nuerofioriba & excelfioriba foliis.Triziana bis i copu 
tabili impedio:popeiana .pceriore caule:& ifra folia craffefcit frigoris ipaties: brutia grandiba foliis fapore 
acuto.Sabellica crifpis foliis crafffllmocaule.lacuturnina nuc lacuturris:qa ubi tumi lacus fuit.*poftea tut 
tis remanet i coualle aricina:addit & tyburtina:& filcrefis & aricina:q no f couallc:fed i quoda capo ari/ 
cias ferit: e & braffica filueflris:q maxie catoni celebrata.Stabiana uero ad furcas caudias.-tenerriacpteno 
pefis tgrfuta uefeuina amarior.Sed iterdu gratior.Marrucia rubra paulu.-paucis foliis: fignia breuior craf/ 
fior Sc fapidior fup ea no liquame:fed oleu ifundat .Efl 8c cappadoca foliis tenuioriba caule pene nullo: 
priufq i Hore exeat cotra borea 5c niues & gelicidia fe frequetiba tunicis ueftir fpiffatij: ut uix prima folia 
difeernat mefis apponit:addito tu pipe cu multo liquamie bubulo admixto & anetio & fuil 
lo.Sed paulu pter ha:c minus fapit.Germani ea file & oleo tabefacto’ codiut i fidiliba ad totius fere anni 
cibaria hoc noftris italis nimiu gracili palato faflidio e ututur tame dc alig itra italii:quos an italos appelle 
Se lacefTenti fletum fadrura fynapis 
Atqj olferis pulli rad lxlachry mofaqj cepa 
Ponitur :& ladtis guftus qua; condiat herba 
Deied:ura quidem fronti data figna fucarum: 
Vimqi hia iccirco profitetur nomine graio* 
Tum quoqj conferitur toto quse plurima terrae 
Orbe uirens pariter plebi regiqj fuperbo 
Frigoribus caules :& ueris cy mata mittit; 
Quse pariunt ueteres ce fpofo littore cuma: 
Qua: marrucini qua; figria m5te lepino; 
Pinguis item capua& caudinis faucibus hortis 
Fontibus Sc frabiat celebres: dc uefuuia rura: ambigo-Ite^ad cauliculos redeo:quos'apitius falc afpgi iubet anteq coquas maccratostqu# al/quatulum 
iferri i aqua:& cu feruerint paulu ifundi. Cumacrciuitas i capania calchidefru opus. M at 
fucini populi fut i regioe filius Ii.viii.marrucina fimul fretanis amula pubes. Signia urbs e in 
campania i lepino mote pofita. Stabia: uetus oppidu i capania fuinqcf lucius fylla legatus bello fociali 
milTus a populo romano kaicdis maii deleuit:& i uilla abiit:buius ex agro decurrut parui fluuii fcd amce 
nifiimi uerfus furcas caudmas: ue 
fuuius fiue uefeuus monsppe ne/ 
apoli:& pomis & coflagratoe: fi/ 
gnis uno tpe fatu faleio baflo poe 
ta:&:pl ynio attulit. Sebetos: 
fons eflneapolircuius aqua uica/ 
tim decurres:oes fere ufus neapoli 
tanis §ftat.Papinius prii 
mo.Et pulchra tumeat febetos alu 
na. Pompei: oppidu 
fuit i planitie fitu,ppe famu fluuiu. 
Depopeismetione facit Cato i re 
ruftica:& papinius i filuif:& pcm 
peiani placeat magis oc?a fami. 
Salinae herculeas:,ppe mare funt: 
ubi herculaneum pompeii. Si/ 
ler fiue filerus fluuius q diuidit lu 
cania a picetinis campano£?:cuius 
aqua uirgulta idurefcut: ut fcribit 
filius. Sabellirpopuli a fabinis 
oni fuere: habitatqj motes :q fut i 
ter fabinos & marfos. Brutii: 
ferui & pallores fuere: i/ 
de aufugere:& furti i regioe cofe/ 
derat ubi cdfentia e:q fuit me 
tropclis.-qua regione prius aufoes 
habitauerut.Brutii multo poft te 
pore & ab Annibale & a roman is 
pp eo£> pfidia deleri pene fuere: fi 
ue dignirate fiue honor ad feruilia 
opa femp coadi. Vbi hasc feia ie 
ceris:cura ut diligeter foueas fata: 
neautauiu roflro carpat :aut pedi 
bacalcet.Sicfolet cumulato foe/ 
nore uenire mefles. nec obliuifca/ 
ris iducere aquas.-ne fitis partus c5 
fumet: & cu eruperit fata parco itn 
bre irroret & fi opus fuerit pedat: 
Eximatqj angente.i. laguidam 
herba.Si ueroi colliba fuerit hor/ 
tus ad que necriui nec fontes pcurrut:expeda fol arietem igrediat traffer plantas quo con/ 
fuefcat puluere. Aries iteraflra collocatus qa tulerit phrixu & helle tedos nube.xi.kal.aprilis fol in ariete 
tranfitu facit. Aries princeps «jantiq pricipiu ani a martio fecerut:uel q> dignilfimu fit ouillum 
pecus oium pecoi^.M.Varro li.v j.dicit atiquos huic pecori tantu tradidifie:ut fabulas canat habere lanaf 
aureas. Vnde hercules cu huc i hortis hefperidu iclufi(Tet:putauerut terra illa educere mala aurea. Nam & 
ouis grasce mila dicit.Hac et caufa Iafon cu argonautis ,ppauit arbitras phrpxeu ariete lana habere auream 
noa ab re paftoraie uita beata dicebat. Inuigilate uiri.Sic Oui.li.vi.Tpa labutur tacitifcj fenefcimus an 
tus:& fugtut freno no remorate dies: io inuigilate (Se date qd* terra pofeit. Crifpetur: a natura apii: quod 
Dodlaq? partenope febetnde rofida lympha: 
Quse dulcis pompeia palus uidna falinis 
Herculeisjuitreoqj filer qui defluit amni: 
Qua: duri probent cymofa ftirpe fabellis 
Et turni lacus: 8c pomofi tyburis arua: 
Brutiaqj & tellus :& mater antia porri*. 
Hxc ubi credidimus refoluta: femina terrae: 
Affiduo grauidam cultu:curaque fouemus : 
Vt redeant nobis cumulato foenore mefTes * 
Et primum moneo largos inducere fontis: 
Ne fitis exurat concepto femine partum. 
At quom foeta fuos nexus adoperta refcluit: 
Florida quom foboles materno pullulat aruo: 
Primitiis planta; modicos tum praebeat imbres 
Sedulus irrorans olitor: ferroque bicorni 
Pedat: & angentem fulcis exterminet herbam. 
Ac fi dumofis pofiti funt collibus horti: 
Nec fummo nemoris labuntur uertice riui: 
Aggere prapofito cumulatis area glebis 
Emineat: ficco ut con fuefcat puluere planta * 
Ne mutata loco fitiens exhorreat alius. 
Mox ubi nubigena phryximec portitor helles 
Signorum & pecoiy princeps caput efferet undis: 
Alma finum tellus ia pandet:adultaquepafcens 
Semina depofitis,cupiet denubere plantis: 
Inuigilate uirfftacito nam tempora greffu 
Diffugiuntmulloque fono conuertitut annus* 
Flagitat ecce fuos genitrix mitiffima foetus: 
Et quos enixa e partus iam quarit alendos: crifpumefl. Apium dicitur ab apiccrquia antiqui apicem capitis apio coronabant.Porri duo genera: Te/ 
diuum dc capitatum:fediuo nero caefar audoritatem deditredes fingulis diebus cu oleo pro conferuanda 
uoce:pofl fatione defecatur: ut capite fiat cradws: lau dati fh mu in 3rgypto:mos hofhae at<j ariciar. Sediui 
duo genera:alteru quo ututur medicametariiralteru fiauidioriis folii:cuius tueo hauflo trium denariorum 
argenteorum pondere perit. Melas eques romanus in carcerem dctrufus:iufiu Ti.ctefaris. Stapnilmum 
paflinaca craticam Plyniusuocat. 
Plantetur etiam peregrina: herbae 
quas hybla ficilia: mons nutrit. 
Sicani.-ficuli morgetes ficilia habi 
tauerutiinde dida ficania ficilia:& 
a triangulari forma trinacria. Cro 
cea: hybla::a colore in 
hoc monte apes multa: unde mei 
hybleum ut in himeto monte alti/ 
cx:unde mei atticum &himetiu. 
Sanfucum in cipro optimum fcor 
pionibus inimicum fuccus decorti 
tormina difcutit.Diocles hac her/ 
ba amaracum appellat. Egyptius 
& fyria fanfucum furculo melius 
gfemie,puenit. Canopui a:gyp 
to urbs non longe ab alexandria: 
quodferutcondidifle menelai au 
rigam canobu: inde mutata littera 
canopum falutaris aeris benignita 
te hoies allicit; Cyrene fiue cy/ 
reniauirgofuitfiliapenei regis ar 
chadiar:qua rapuit apollo e moti / 
te pelio: & in aphricam: quae 'uer/ 
git in tegpptu tranflulit:ex qua fi/ 
lios fufeepit quattuor atifleum nomium:anteum:& argrum:ab hac urbs cyrene dida: condit qua bathus 
cyrni filius teflalus.Herodotus uero dicit bathum mifcuifle fe cyreneis:bathus pater archefilairqui ex fti/ 
xo uxore alium creat bathum: bathum uero cyrni filium non dicit Herodotus: fed polvnnefli ex ny mpha 
ethearci regis filiaeicda i mar odio nduercali:q ,puenit ad ifula terea:cuius erat rex polineflus . Cyrnus: 
rex corficae fuit q cyma ab eo dida fuit prius teranne noiatarquia teranei theflaliae habitaueruutmunc loq/ 
tur de cynara filia regis thraciae conuerfa in florem lachrymandoiut ex lachrymis hclenae nata herba: qua 
appellant heleniu.Ordo ficefl:ponatur in hortis herba nata ex lachrymis cynyraetquae efl imitata lachrp/ 
mas tuas ocyrenia fiue cyrenc. Murra:fiuemirrha filia fuit cynyrae regis cipri:& conuerfa in herbam. 
Cyniras filius fuit paphi.qui urbem in cyprum condidit paphum.haec herba ab aliis ut piynius ait fmirita 
uocatur:& efl fimilis cicutae:fed floribus ac flore minor:cibo non infuauis cum uino menflrua:& partufeit 
laudatiflima in acaia. Eacii flores:ex cruore caefi aiacis flatim nata dicitur herba iacynthus: Piynius ait: 
haec herba mulieriba medetur. Eacii.iuppiter ex aegina afopi filia genuit Eacum:Eacus genuit peleum: 
thelamonem:phocum:thelamon aiacem: Eacii flores a proatio eaco Amaranthus nomine ipfo: nuncj 
inarefeitu.femper uiuens;fed alia efl herba:quae a nobis fempruina dtcitur:ama' antho uero fpica rubicun 
da potiufcj flos nullius odoris. Alexandrino palma datur:qui fi in principio autumni decerpatur: hyema/ 
les complet coronas. Nuncueniat.De laducis incipitloqui:quae adeo gratae:ut quofdam ciues laduci/ 
nos in ualeria gente ab fe nominauerint:apud antiquos unum genus laducarum fuit: quod a copia ladis 
appeliauere laducam:hoc praecipue fomnum facit.CLuidam fecere tria genera unum angufrisfohis :alte/ 
tum rotundi caulis.Tertium feffile laconicum uocant alii coloris & temporis:& fatus difereuere. Nigra ia 
nuario feritur. Alba martio.Rubens aprili.Efl dc purpurea laduca:quam ceciliam uocant: rotunda uero 
Sc latis foliis ueneri refragatur.ldeo eunuchum uocanr.Omms laduca refrigeratiua efl natura ae(late:gra/ 
u ftotnacho. hac coferuatus fuit diuus auguflus egritudine;confiilio dc audoritate Antonii mufa: media 
Priuignafqj rogat proles* date nunc fua matri 
Pignora»tempus adefbuiridi redimite parentem 
Progenie: tu cmge comam :tu difTere crines** 
Nunc apio uiridi crifpetur florida tellus: 
Nunc capitis porri longo refoluta capillo 
Lxtetunmollemqj finum flaphilinus inumbret. 
Nunc dC odorate peregrino munere piante 
Sicaniis crocea: defcendant montibus hybla:: 
Nataqj iam ueniant hilari fampfuca canopo: 
Et lachrymas imitata tuas cyrenia uirgo: 
Sed melior fladtis ponatur achaica myrrha: 
Et male damnati moeflo qui fanguine furgunt 
Eacii flores immortalefqj amaranthi. 
Et quos mille parit diues natura colores: 
Difponat plantis olitor quos femine feuit. 
Nunc ueniat quis oculis inimica coramble, 
Iamqj falutari properet ladtuca fapore: Macafartidiumaufcrtrappctitumcit.Columellahuncha?cgenerafadf & rubfcuhndam &fufcam cccr/ 
liam uocatrpallidam & fpiflis foliis capadocam. Albicantibus foliis tartefllda: fiuc gaditanam:puniceam: 
8c abundantis ladis paphiam hxc fola fuit apud antiquos italos.Cecilia feritur ianuario:capadoca februa 
rio.TartefUs martio:paphia aprili.Cecilia a ciue cecilio dida capadocia prouincia mafia proxia bithinise, 
Tarteflfus urbs fuit in littore prope gades unde familia Columella emanauit.Locus hoc nomen accepit a 
tartaro: ut meminit Strabo prop/ 
ter fubterraneas illiccauernas. Ex 
hoc Homerus unum os inferni co 
ftituere uidetur.Cypros infula in 
mari pamphiliorubi eft urbs pa/ 
phos dicata ueneri: & qua paulo 
ante diximus decimoquinto calen 
das februarii aquarius incipit ex/ 
oriri rdecimofeptimo alendas fe/ 
bruarii ingreditur aquarium. 
Aquarius ganimedeseftrqui po/ 
cula diis miniftratrper hunc ianu/ 
arium intelligimus. Primo an/ 
no:quiaianuariuseft principium 
anni. Lupercaliafiebantmenfe 
februarii.Sacra panis Ivcei aradi/ 
ci.Lupercus dictus a lfceorquia Ii 
cos lupus eft:uelaluedo:quia tuc 
luebatur id eft purgabatur per ca/ 
prum.Nudienim facerdotes lup/ 
d currendo luftrabant duitatem: 
& uerberabant pregnantium ma/ 
nus mulierum: ut facilioris eflent 
partus zona ex corio capri. Me 
feferalhquiamenfe februarii fie/ 
bant parentalia: id eft facrificia in/ 
feris diis:qua:feraliadicuntur fa/ 
crificia inferorum:hinc dicitur me 
fis-Sabim dicunt februum .i. pur/ 
gamentum:& februare purgare le 
giturin antiquitatum libris uela 
februario die quo duitas lupercis 
Iuftrabatur:ut fcribit Varro.Mar 
tius a marte nomen habet. Apri/ 
lis a uenere qua: paphia dida e. 
Vetius nata fuit a fpuma maris: id eft aphrodite.Sed melius aprilis ab aperiendo. In genera nunc funt: 
dePcribit uernum tempus quod genitale animantibus herbis eft & diis:hoc etiam tempore coelum incipit 
luxuriari ac mare. Pater asquoreusrideft oceanus cui uxor fuit thethys. Regnator a quarum Nep 
tuunus:cuius uxor amphitrite:quae diu rei udata eft fugiens toros ut uirginitatem feruaret. Tandem Nep 
nus delphinum mifit: qui diu nauigando peruenit ad puellam: cui perfuafit nuptias. Quare Neptun/ 
nus delphinum inter aftra collocauit:& uere mare implet nymphas natantibus, luppiter: etiam fufatat 
amores in danaem filiam Acrifii qua potitus fuit in aurum liquefadum uerfus. Acrifione us: nomen 
declinatum ab acrifione patronomicum nomen ab acrifio: id eft danactfiiia acrifii. Imbre:id eft auro li/ 
quefado. Sed quid ego:dicit hsec canenda eflfe a poeta cui metalaurus frontem cingit. Laurus dicata 
phoebo:uel quod fulmine non tangatur: uel quod daphne prima amata a phoebo in laurum fit mutata. 
Triftia qux releuat longi faftidia morbi. 
Altera crebra uiret: fufco nitet altera crine. 
Vtraqj cecilii de nomine didta metelli. 
Tertia quas fpiffo led puro uertice pallet. 
Hxc fua capadocse feruat cognomina gentis 
Et mea:quam generant tartefi littore gades. 
Candida uibrato dilcrimine candida turfo eft. 
Cypros item paphio quam pingui nutrit in aruo 
Punicea depexa coma:fed ladtea cura: eft. 
Quot lacies:totidem funt tempora quaq? ferendi. 
Ccciliam primo deponit aquarius anno. 
Cappadocamqj premit ferali menfe lupercus. 
Tuqj tuis mauors tartefida pange calendis. 
Tuqj fuis paphie iterum iam pange calendis. 
Dum cupit :8c cupida? quatit fe iungere matri. 
Et mater facili molliTfima fubiacet aruo. 
In genera nunc funt genitalia tempora mundi. 
Nunc amor ad coitus properat:nunc fpiritusorbis 
Baccatur uenerriftimulifque cupidinis acflus 
Ipfe fuas adamat partes:& foetibus implet. 
Nunc pater arquoreus: nunc & regnator aquarum. 
Ille fuam tethyn :hic pellicit amphieriten. 
Et iam cmileos partus enixa marito 
Vtraquenuc referat:pontuque natantibo implet. Delphica:!phocidcdua:clarefuturbesrubioraculuapolfinis pithii&elateaopportuofita loco. Orgia 
facra bacchi fut mulieres faciebat. Corybantes i ida mote phrygiae.Saltado & catando facra cybeles fa/ 
ciebat: & facerdotes exci fis tefliba degebat luppiter:ex eledra genuit i famothrace ifula Iafutn 
dardanu & cybelerquo facrificii more ut archigalli nuc faciutrfiledra mater docuit.Iafius uxore duxit Cy 
belle:ex qua fufeepit Corybatus edodus a mre i phrygia ad patrua dardanu trafiuSc i ida confedit: mul / 
talia facra edocuit: quos a no 
mine fuo corybates appellauit. 
Dindim6:mosiphrygiaiquo cy 
beles (aera fiebat: & dicimus nue/ 
ro pluri didima. Parnafus mos 
q phocide facit biptita incubente 
boetiae.Sub parnafo habitauerut 
hiates populi: unde aquae parnafi 
fontis.hiatida dicutur mufis facer: 
i quo furgut duo colles. Alter dici 
turcitherophoebo.alternifa bac/ 
cho dicatul.ln eo uallifpirenerubi 
funt filetia iunt antra: 
tnafiones i qbi igne # fo/ 
meto faciebat.unde a fumo pirene 
pallida fiebat.fic poetae pallida pi 
rene dicunt.Et mia iaphrica urbs 
ubi natus bacchus:q dionifius eft 
didus.i.fihus iouis &nifae. Alia 
mfa urbs e i prima idia:qua uidor 
Silen/ 
tia:qa nemus ingens illice. Sub 
parnafo eft fons caftalius: & dei/ 
phi liberum oppidum oraculo. 
Apollinis infigne.Etalii hickier/ 
fus atticam fontes hyppocrene: & 
Aganippe.Et i attica regioe faltus 
citheron oftenditur.Filiae pieri re/ 
gis certauerut cum mufis cantu:& 
cum effent uidae ab eis mufae ui/ 
drices nomen acceperut & diidae 
piendes:utOuidius indicat: inde 
queeunqj mufarum funt piera di 
cuntur. Pean didus eft phoebus 
Delius:adeloinfula in mari 
aegeo: & ab eius m ote cyntho cyn 
thiusrln ea celebre tem pium & la 
rius fuit apolinifemaratii:a quo to 
tius infulae fama manabat. Ari 
fioteles dicit infulam appel latam:quia repente apparuit .i.manifefto:quia manifeffata fuit. Hic 
nati Diana & Apollo.Saepenumero concutitur. Alii ortygiatrualii cynetum:alii arteriam: alii cinthiam di 
xerunt.multa de hac.M .Varro &Mutianus&plyn: In cunabula uero Strabo docet. Teium, urbs in 
paphlagon ia:ut Saluflius fcnbit:in hac ortus fuit Anacreon ut pomponius meminit:&Oui.fic ait. Quid 
nifi cum muflo uenerem confundere uino praecepit linei teiamufi fenis.In hac urbetemplum fuit apolli/ 
nisrunde Apollo teius didus. Chiosrinfula in mari pamphilio oli dida aetholia.Cleobolus:c hia appel 
lat a chione nympha Alii a Mnechlos albi e. Machareus lcfbi rex primus colonia i chiu duxit:cui filiu 
pfecit.In hacteplu apoUinis:urichius apolio.Nafturciutcenariu a torfioe appellat ferpeuboaduerlat 8c 
Maximus ipfe deum pofito iam fulmine fallax 
Acrifioneos ueteres imitatur amores* 
Inq? finus matris uiolento defluit imbre* 
Nec genitrix nati nunc afpernatur amorem: 
Sed patitur nexus f lamata cupidine tellus* 
Hinc maria:hmc montes: hinc totus deniq; mudus 
Ver agitjhmc hommrpecudu:uolucruqj cupido* 
Atqj amor ignefcit menti: fauitqj medullis: 
Dum (atiata uenus fcecundos compleat artus* 
Et generet uarias (oboles: femperque frequentet 
Prole noua mundum :uacuo ne torpeat auo* 
Sed qu d ego infreno uolitare per athera curfu 
Paffus equos audax fublimi tramite raptos* 
Ifta canat maiore deo quem delphica laurus 
Impulit:& rerum cau(as &i (aera mouentem 
Orgya natura fecretaque federacaii* 
Extimulet uatem per didyma caflra cybelles* 
Perque citheronemmyfeia per iuga bacchi* 
Per fua parnafi:per omifla filentia muris* 
Pierii nemoris bacchea uoce frementem 
Delia te paan :& te euie euie paan* 
Me mea calliope cura leuiore uagantem 
Iam reuocat: paruoque iuber decurrere gyro: 
Et fecum gracili connedere carmina ftlo: 
Qua canat inter opus mufa modulante putator 
Pendulus arbuifhs: olitor uiridantibus hortis* 
Quare age quod fequitur paruo difenmine fulci 
Spargantur cacis naflurcia dira colubris: illis q hufniditate fere ceci er upifnt de terra. Coi uber: ferpes e.Satureia e male Fana aluis quas aluos edu 
cat-Alig fatureia tymbra dixerut.unde tymbreuf apollo:fimilis e thimo falfo. Aliq exiftimauerur no nafci 
nifi ,ppelitius.ufus eius fi parcus ,pdeft pp calida natura:fi mutus nocet.Raroq* mefis apponit'. Cinara 
gratu olus c:8c hoc fortitu nome q> cineribi) gaudet, Aliud.n.ftercus no cupit: potoibo grata.io uoce lira/ 
gulat:qa corpus enerue reddit.hac ad fimilitudine hedera corymbos nutrit.Reliqua eius natura carmi/ 
facile colligit »Hare nuc pro 
hareoliscoriandrupcipuu aegyp 
tiu e:ferpetes fugat. Alii melantiu 
dicut git. Alii nigella. Alii melaf 
periofuauisodoriscibis gratum. 
Serpentu ac fcorpionu plagis me/ 
deur.Bibit* & cotra araneas. In 
nigrore tedit:io dicit grata cumio 
Afparagi duogna:hortenfe &fil 
ueftre.fed incultu gratius e.Qdf 
corruda .alii libyca uocat. Afpara 
gus dicit no a grxco:aut ab afperi 
tate.ut fcribit Varro :fed ab caldea 
uoce:q caulem fignificat: qa haec 
herbafempcrefciti caule & uir/ 
gultu.Moloche.ab aliis heliotro 
piu dicitur folem femper fequitur. 
Alia e herba quae uocat' bronias 
am cenitare prellat .io 
in feneflris apponimus luxurians 
femper :aligat9 quicqd obuia ha 
bet:quom dicit. Ceu Ira .pxima 
prima:,!.b.qu2ec,pxima.a. Mu 
crone.i.flilo. In cereis pugilari 
bus:Qilo fcribimus. Beta duplex 
nigra & candida. Iam uer pur 
pureu.Homerus tris celebrat flo/ 
res. Lotu.crocu: & hiacyntu. Lo 
tuf in phrigia laudatiflima.Crocu 
incicilia.hiacynthus in graeria. 
Sabei populi in arabia foelici funt 
apud quos omne pecoris & odo/ 
ris genus e.ut balfamus.cafia:thuf 
mirrha.cynamu. Aliud tame het 
infelicitatis ferpentu.f. multitudi/ 
ne colore rubicudo palmi logitu/ 
dine qui uulnus lsetaie faciunt:eo 
rum metropolis e faba . Nulla efl 
apud hos ambitio. Sabeu marefe 
re albo uidet colore. Infulas het 
fceliciffimas. Pegafus equus inia 
tusefanguinemedufae:qui ungu 
lis fontem fecitfub pamafo mufis gratum.unde mufae pegafydes dicuntur. Achelous, e pindo monte 
fluit aetholiam ab acarnania diuidens in forma hominis cum hercule pugnauitdnde i forma tauti.cui her 
cules alterum ex cornibus exemit:& ipfe in fluuiiim mutatus e.Nymphaa acheloides fur comites 
Menalus mos archadiae. Amphryfius fluuius theflaliae iuxta locu bebide:ad que phoebus: ut oridit 
Valerius flaccus li.primo.pauit armenta regis admeti. Dryades nymphaz qrcuu funt. Napeae ftopt* 
Tempefiluaitheflalia. Cyllene mons archadise;ubi enutritus mercurius:Cyllenius didus e Lyceus 
Indomito male fana cibo quas educat aluos, 
Et fatureia thymi referens tymbraqj faporem. 
Et tenero cucumis:fragiliqj cucurbita collo: 
Hifpida ponatur cinara: qux dulcis iacho 
Potanti ueniatmec phoebo grata canenti ♦ 
H*c modo purpureo furgit glomerata corimbo 
Myrtiolo:modo crine uiret:deflexaq? collo 
Nunc adoperta manet:nunc pinea uertice pingit: 
Nuncfimilis calatho: fpinifcp minantibus horret: 
Pallida nonnunq tortos imitatur achantos 
Mox ubi fanguineis fe floribus induit arbos 
Punica:quaz rutilo mitefcit tegmine grani: 
Tempus haris fatio:famofaqj tunc coriandra 
Nafcunturgracili meiantia grata cumino: 
Et bacca afparagi fpinofa profilit herba: 
Et malache prono fequitur qux uertice folem: 
Quajque tuas audax imitatur nyfie uitis: 
Nec metuit fentis:na uepribo fproba furgens 
Achrados:indomitafque bionias alligat alnos* 
Nomine cu graio ceu littera proxima prima: 
Pangitur in aera dodti mucrone magiftru 
Sic & humo pigui ferratx cufpidis uftu 
Deprimitur lolio uiridis pede candida beta 
Quin & odoratis medis iam floribus inflat: 
Iamuer purpureum:iam uerficolonbo anni 
Fcetibus alma parens cingi fua tempora gaudet. 
Iam phrygix lota? gemmantia lumina promant. 
Et conniuentis oculos uiolaria foiuunt. 
Ofdtat 6C leo:6c ingenuo confufa rubore 
Virgineas adoperta genas rofa pftat honores. mons‘archadia?:ubi pan neherabat* & unde lupci:&ubi nobile delnbp/iouis licei cofpicit'. Alefus flu 
uius :& mos no loge ab xthnarubi ,pferpma flores legit cu aliis uirgibD-Prifco.n.tpe tres deae fortitse era't 
infula: M inerua circa imera hitabat,Diana fyracufis:&i ,pxia ffnla ortygia:ubi erupit aretufa fons ex al/ 
pheo.Profefpina floridos capos iu xta aethna.Ea rapta pluto curru uexit p meatus fubterraneos iuxta fyra 
cufas:ubi fcs noie cyanes.Quare fyracufani fingulis anis i eo loco ut/dibit diodorus li.xi. Proferpinae fa 
crificat. Aethna mons fyciliae uici 
dus uerticedicutee planitie cineri 
cia nulli puiarut Strabo ait: & in 
medio crathere,pfundiflimu unde 
exhalat fumus & ignis: & exefi 
puices.hiccredutdeiecifle fe Em 
pedocle.Sedqaadhuc locu pue 
niri no pot apliates fabula ferreos 
calceos empedocli pbuert. Loe 
thae:Huuius obliuiois liferno: un 
lceteustyranus.i.pluto:uocat Co 
lumella has ois nymphas :ad quaf 
parauit hortmubi nullas mefie fro 
des pdicat. laqjdio. Dione mr 
ueneris.Venus dea efl. 
Rofa colore het purpureu. Pur 
pura genus cochae: cuius faguine 
tigit" panus eiufde nois. Sarra :ge 
nus et cochae: fic & oftrea capiu^. 
Harc ad tyro & fydoa i mari phoe 
niceo: & ex eo$? fanguie 
panus:q feoatu a plebe diuidebat 
Purpurati erat cofules: Triupha 
tes uero purpurati aure iteriebtorp 
ciofa ueflis oflrum dicitur:& farra 
na purpura tyria fydoia phoenicia 
& qa illic regnauit; Agenor pater 
cadmi: io ageorea & cadmea.Coc 
cina uero dicituracocco:cuiuffuc 
cus pannum tingebat.Vfus purpu 
tx romae fuit a priucipio: qa Ro 
mulus primumrtum alii reges tra 
bea purpurea ufifunt: ut Plynius 
indicat. Svrius flella efl i lingua 
canis lucidiflima.Pyrousrlapis p 
ciofus a colore ignito didlus. 
Hefperus filius aurorae fuit: cuius 
amore propter pulcritudinem ma 
ter perdita fuit:poffea in filua con 
fragrauit. Sed Diodorus dicit 
fuifle filiu Athlantis:& 
afcendifle montem athlante: neq$ 
amplius rediifle: ut cunque fit in 
tetfleilas relatus: & lucifer et dr. 
Celitibus: templifcj fabeum mifcet odorem ♦ 
Nunc uos pegafidum comitis acheloidas oro 
Menaliduqj choros driadum nymphafqj napeas 
Quse colitis nemus amphnifique 6c theffala tempe 
Quse luga cyllenes & opaci rura iycei; 
Antraque cailaliis femper rorantia guttis; 
Et quas ficanii flores legiffis halefi. 
Cum cereris proles ueitris intenta choreis 
Aequoris sctnei uernantia lilia carpfit» 
Raptaque fethei coniunx mox fadta tyranni 
Syderibus tnftes umbraffet tartara caelo; 
Praepofuit ditemque loui laetumque faluti. 
Et nunc inferno potitur proferpina regno. 
Vos quoque iam pofito lud;u moeftoque timore 
Huc facili greffu teneras aduertite plantas. 
T eiiurifque comas facris optate caniftris: 
Hic nullae infidis nymphis:non ulla rapina: 
Cafia fides nobis colitur;fandlique penates; 
Omnia plena iocis:fecuro plena cachfno; 
Plena merodatifque uirent conuiuia pratis, 
Nuc uer e gelidumuc e molliffimus anus; 
Dum phsebus tener ac tenera decubit/i herba: 
Gaudet & arguto fugientis gramine fontis. 
Nec rigidos potare iuuat nec fole tepentis 
Iamque dioneis redimitur floribus hortus. 
Iam rofa nitefcit farrano clarior oftro. 
Nec tam nubifugo borea latonia phcebe 
Purpureo radiat uulturnec fyrius ardor 
Sic micat: aut rutilus pyrous :aut ore corufco 
Hefperus eoo remeat cum lucifer ortu. 
Nec tam fydereo fulget taumantias arcu: 
Quam nitidis hilares collucent fetibus horti. 
Quare age uel iubare exortoiia nodte fuprema 
Vel quom phaebus equos i gurgite merfat ibero: 
Sfc ubi odoratas ptexit amaracus umbras,] Carpite narciffiq} comas fterilifqj balaufi. 
Et tunc ne concionis opes defpernat alexis : 
Formofo navs puero formofior ipfa 
Fer calathis uiolam:& nigro pmixtahguflro 
Balfama cum cafia nectens croceofque corimbos 
Sparge mero bacchnna bacchus codit odores» 
Et uos agreltes duro qui pollice mollis 
Demetitis flores:cano iam uimine textum 
Surpiculum ferrugineis cumulate hiacyntis: 
Iam rofa diflendat contorti flramina iuna 
Preffaqj flameola rumpatur fifcma calta» 
Mercibo ut uernis diues portunus abundet: 
Et titubante gradu multo madefactus laccho 
Aere fmus gerulus plenos grauis :urbe reportet. 
Sed quom in maturis flauebit mellis anflis# 
Atcp diem gemino titan extenderit aflro: 
Hauferit & terns iernei brachia cancri: 
Allia cu carpis cereale papauer aneto 
Iungite:dumqj uirent nexos deferte maniplos 
Et celebres fortis fortunae dicite laudes: 
Mercibo exactis hilarifqj recurrite in hortos: 
Tum quoqj profciflo nguoqj infperfa nouah 
Ocyma comprimite 81 grauibo defate chylmdris 
Exurat fata ne refoluti pulueris eflus: 
Pacuulus aut pulex irrepens dente laceffet» 
Neu formica rapax populari femina poflit: 
Ncc foium teneras audent erodere frondes 
Implicitus conche limax hirfutaque campe 
Sed quoniam ualido turgefcit lurida caule 
Braflica:cuque tument palletia robora beta: 
Mercibus atque olitor gaudet fecurus adultis» 
Et iam maturis quant fupponere falcem : 
Sxpe ferus duros laculatur mppiter ignes 
Gradine dilapidas hoium boumque labores: 
Sape etia grauidis irrorat peflifer undis: 
Et quibus infefla baccho glaucifque falletis 
Nalcutur uolucres: ferpitque eruca per hortos 
Quos fuper ingrediens exunt faemina uifu: 
Quae capitis uiduata coma fpoliataque nudo 
Vertice trunca tacent trifli confumpta ueneno» 
Itis filii thaumatis fiiit:qua ufa eft 
iunofempnuncia. Thaumantias 
patronomicu e. Iubar:lumeeut 
docet Varro:ponit' fazpenumero,p 
anrora, Hiberia hifpania a fluuio 
hiberoride mare hifpanum 
ioccidete:ubi fol occidit: efficitqj 
occafu mare rubicudu. Balfmu: 
no multo a narcifib differt:eius fu 
tu teira flerilefcit.Balfamu ut Cor 
neiiuscelfusaitemodicaarbor ut 
qfcj3 ramus intumuit: fi uim fieri 
adhibeas pauet uena: fragmie lapi 
disauttefix api ut ur: humor i ufu 
medicantiu e pcipuu mote libano 
Ex balfamomagnu uedigal colli 
gebat.ldeoPlyn.bellucu hpero/ 
balfamu feri/ 
bit.Cafia no m 6 herba tucuda & 
odorifera: fed er ad medendu ne/ 
cefiariKpegrinae.Oliuero roma 
nus ager linu fuonutriuitmt idem 
Columella idicat- Vidimus i hor 
tis noflris florente cafia- Venus 
peft hortis. Flora: florito. Bac 
chus odoribus, Portunus deus 
portus e. Aliter palemo didus:fi/ 
liusfuit Athamatis. Gerulus a 
gerendo didus.rufticus dr qge/ 
rit frudus & herbas. Chilon/ 
drusanftrm rufticanu ad pmedu 
foliu terrae. Ocpmu: non facile 
nuccognofcit: ferit feptebri. Traf 
fertur martio: fcorpiones creat :ur 
Plinius fcribit in methaphyficafi 
tefiae p tnduu fupponit*. Pulex 
a nigrore puluis i hortis fata rodit. 
Scribit remedia ad euitada aialia 
q folet nafci i herbis:8c ad euitan/ 
dos ibres 8c gelicidia. T ufcis fa 
cris.qa ois uis arufpiciae & armi/ 
nu a thufcis manauit. Hic mala 
rubigo. rubigalia facra lnftituta 
erit ne rubigo fira'guiaret.In rubi 
galiba madabat atulus tradus 
ab uberib3canis.PlF.li.xxx.ma/ 
res catuli placidis numiba holha/ 
ru uice tenet .ergo no folu horto/ 
lum peftes:fed et numinu iras a/ 
tuliseuitaus Tages:arufpex fuit 
ethrufcus. Thirrenia:ethruriadr. Tarchon': opulentiffi 
musfuit:&arufpexoptius. Amy 
thaon.pater melapodis medici.nu 
de Amythaonius meiapus deus, 
huc edocuit chiro filius faturni:& 
philarae filiae oceatii. Palladia 
amurca.pallas ut dixi olea iuenit: 
uti fitoleu.Etolei flercus e amur 
ca. Phryges iuenerut mulierem 
emittente meftruali morbo fangui 
ne debere circudare hortos.Plyn. 
fic ait :negat Apollo peftem polle 
crefcere.Ciua nuda uirgo reftrin 
git .Iolcos:uulgata urbs e i thelTa 
lia:& patria Iafonis g phrixeu rap 
tu ex colchis i patria cotulit cu dra 
cone fopito magica indtatoe ope 
& auxilio medeae. Medea filia 
oetae fuit & echates foror cyrces 
magica q dracone cuflodiente uel 
lus aureu fopiuit:& argonautis tra 
didit poft necatos filios ad argeum 
rege iuit. Inde i mediam 
hic pulfatande i italia uenit: & co 
fedit i regione mat fo^: ubi magi 
cam arte:& fopire ferpetes docuit. 
Aliidicut dracone fuiffe interein 
ptum ab argonautis Valerius flac 
cus hac materia nobili & heroico 
carmie plurtba libris apit. Eru 
cafalax.i.libidinofa: Lapatu alii 
dixere rumicem & eius giiis filue 
fire olcalido dicut. Aliqui ofila 
paton . Aliqui hydrolapaton’: 
& hippolapaton.Vis lapati e ciere 
urina:& large fumptu uetrem fol 
uitrealigine difeutit. Sci 
lanobilifTimaee gencribo bulbo 
tu eius duo genera:mafculu albis 
foliis foeminanigris.Addit tertia 
genus cibis gratu. Epimenidojuo 
cantangufhore & minus afpero 
folio.Rufcus eft ubi includitur le 
menafparagi. Afparagus femper 
crefcitin tyrfum: ideodicit tyrfuto 
rufco. Corruda genus eft afpa 
tagi. Tamus herba eft minutis 
foliis. Andrachia herba: quae 
folet inafei motita .Antes fulci fut 
& i uieis & i agris 8c i hortis:pha 
felus & phafeoius dicitur; fi fuerit 
Hsc ne ruricola paterentur monflra falutis 
Ipfa nouas artes uaria experientia rerum 
Et labor oftenditjmiferis ufufqj magifler: 
Tradidit agricolis:uentos fedare furentis 
Et tempeftatem tufds auertere facris. 
Hinc mala rubigo uiridis nc torreat herbas 
Sanguine ladtantis catuli placatur & extis: 
Hinc caput arcadici nudum cute fertur afelli 
Tirrhenus fixiffe tages in limite ruris i 
Vtqj iouis magni prohiberet fulgura tarcon 
Saepe fuas fedes percinxit uitibus albis: 
Hinc amytaonius:docuit quem plurima chiron 
Nodturnas crucibus uolucres fufpendit: & altis 
Culminibus uetuit feralia carmina flere* 
Sed ne dira nouas (egetes animalia carpant* 
Profuit interdum medicantem femina pingui 
Palladia fine fruge falis confpergere amurca: 
Innata ue aris nigra fatiare fauilla 
Profuit 6c piatis latices infundere amaros: 
Marrubii multoque feri contingere fucco 
At fi nulla ualet medicina repellere peflem: 
Dardania ueniunt artes mudataqj plantas 
Foeminatqua iuflis tum demum operata luuenta 
Legibus obfceno manat pudibunda cruore 
Sed refoluta finus:refoluto moefla capillo 
Ter circum areolas & fepem ducitur horti. 
Qua quom luflrauit gradiens mirabile uifu ♦ 
Non aliter <| decuffa pluit arbore nimbus: 
Vel teretis mali uel tedle.cortice gladis. 
Voluitur ad terram didorto corpore campe 
Sic quondam magicis fopitum cantibus anguem 
Vellere phryxeo delapfum uidit lolchos. 
Sed iam protocomos tempus decidere caules : 
Et tartefiacos paphiofque reuellere turfosj 
Atque apio falces & fefto cingere porro. 
Iamque eruca falax faecundo prouenit horto: 
Lubrica iam lapathos:ia thami fpote uirefcunt: 
Et fcyla tyrfuto farpse nuc horrida rufco 
Prodit 8c afparag i corruba fimillima filo. 
Humidaque andrachne fitientes protegit antes. propior atriplici: atriplice necat. Atriplex geniis efl olerisrquod rufTici fpinaciu uocant.Sed fpinaciu pprie 
non efl:a quo loge nofcirur differt* .Phafelus liliqua habet oblonga.dicitur aut phafelus a phafeolo ifula 
maris argeipxia olympo: unde id legum e ad nos manauit. Late Columella feipfutn dedarat:ad finem 
proximi uoluminis: cii loqtur de cucumere ac cucurbita.Pix laudatifiima i naritia ifula matis ionii. Hy 
metus mons i attica regioe ut dixi 
ubi multa: apes. Hamula uas efl 
apcfapitiuficlagena. Decane ori 
ganeo ladixi.Hiperio folis pater 
fol hipionis. Arboreos aperit 
foetus: ubi herbas defcripfit. 
Incipit de arbotibo;& icipit a mo 
ris.Mora i xgypto & cypro abun 
datis fucci funt. Trinus eis color 
primu albefcut.-ide rubefcut: pofl 
nigrefcunt.Primu alba fuifle feri 
but fabula: .colore mutauerunt ex 
cruore genera 
nigra & cadida:& qua: cu frugibo 
maturefcutordeacea. Afminani 
gra funt & a uilitate d/da cerma a 
purpurea laudatiora ab externa ge 
te armenie fuauillimi odoris. So 
1 et & pruna adoptiua ee: & q ma 
lis inferutur.ut i baetica regioe ma 
lura dicut .Qua: nucibo nucipru 
na :qux amygdala amigdalina. 
Addutur & i totu peregria qua: a 
duitate fyrie damafeo damafeena 
nucupatur-Sut& eulidina & fil 
ueflria.De prunis nulla metio efl 
apud Catone:quo magis mirat 
Plinius cu ate urbe-codita latinus 
ager hac arbore abudaret. Alii di 
eunt coepilTe poli Catone. Perfi 
ca tota afiae fuerut:& a perfide traf 
lata .unde & nome habet: & cum 
difficultate primu tranfiere. Nuc 
fpote,pueniutirhodo traflata ab 
argypto pfici minie fruticat fabula 
efle uidet 9 uenenata fmt:& cum 
cruciatu apud pfas gingi:a Syroqj 
rege,p ueneno i argyptu tranf 
terra mitigata tradunt. 
Paiteaegypti: falfo teflat hoc po 
mo necare 
tame e ut iuuat no ut pegrinis.fed 
ut patriis uti.In italia gallica q du 
racina dicut .£t q tarde ueniut afia 
tica funt & pcotia:& p adoptione 
dudamucipftca:linia odoratiora 
&fapidiora exteris:fub arduro 
maturefeunt. 
Et grauis atriplici confurgit longa phafelus 
Tu modo deoendens riani modo more chylindri 
Sole fub arftiuo gelidas per grammis umbras 
Intortus cucumis:pregnanfq; cucurbita ferpit 
Vna neq2 elT illis facies;nam fi tibi cordi* 
Longior eft gracili capitis quae uertice pendet* 
Et tenui collo femen lege fiue globoft 
Corporis; atq’ utero mmiu qua: uafta tumefat* 
Ventre leges medio: fobolem dabit illa capacem * 
Narycia- pias: aut adtei mellis hymeti» 
Aut habilem lymphis hamulam:bacco uel lagena: 
Tum pueros eadem fluuiis innare docebit, 
Liuidus at cucumis grauida qui nafcitur aluo. 
Hircus 6c ut coluber nodofo gramine tedfus 
Ventre cubat flexo femper collectus in orbem: 
Noxius exacuit morbos aeftatis iniquae* 
Foetidus hic fucco:pingui quoqj femine fartus. 
At qui fubtrichila manantem repit ad undam 
Labentemque fequens nimio tenutaur amore 
Candidus:effoetae tremebundior ubere porcas: 
Mollior infufo calathis modo ladte gelato: 
Dulcis erit:riguoque madefcit luteus aruo 
Et feret auxiliu quondam mortalibus asgris* 
Quom canis origones flagrans hyperionis aeflu 
Arbores aperit foetus tcumulataque moris 
Candida (anguineo manat fifcella cruore* 
Tunc precox bifera defcendit ab arbore ficus. 
Armenufqj St cereolis prunifqj damafci 
Stipantur calathu& pomis:qua: barbara perfis 
Miferat;ut fama efl patnis armata uenenis 
Ac nunc expoliti paruo difcrimine beti 
Ambrofios probent fuccos oblita nocedi: 
Qum etiam eiu(dem gentis de nomine didta 
Exiguo properant mitefcere perfica malo: 
Tempefliuamadent:qu£e maxima gallia donat 
Frigotibus pigro ueniunt afiatica foetu* Ardufus' exoritur nonis feptebris.Sunt&morina queticus moriscolore fimiliarhulliaspene odoris ac 
faporis cortice pilofo:& p adoptione fada. Alia pficus e quae ad nos nucj puenit myrtis rubetiba fimilis fa 
ta io memphia Perfo Alexadri macaedonis attauo. Vnde illi nomerqua ex re alexader triupbas ex egypto 
folia huius pfici i corona uidoriae fibi fftituitrut plymus refert .In zona artophilacis fulget /Telia unatquae 
ardurus dicitur.Euboia i mari aegeo auujfa boetiae fuit: ubi regnauit Lycaon qob madatos hofles inlu 
pu uerfus e. Inftgnis motiba duo 
bus Geraflo uergete in aphricam 
& caphareo ilhellefpontu.Hic efl 
urbs calchis.Iti hac& i chio inlu 
la de qua diximus nafcut”’ artificio 
diuesra qbo exprimitur mei: 
qcP poflea de codlione ficcatu: fit 
concreru:& i facharon trafit. Fico 
rugna haec qitalia recepit. Ficus 
lydiarq purpurea: cui fimilis ma 
mil) ana califlrutia fapore potetior 
fed frigidilTima omnium. Aphri 
cana pfertur cudis fuauitate:quae 
a multis lybifca noiaturrex praeco 
cibus. Tyburtinae:Sunt&ab 
audoriba noiatae Liuia pompeia: 
quae comode liceantur ad annuos 
ufus.Marfica inflatior efl:& tumi 
dior.Nigra efl quae taterina fiue 
rodiadiciturin hyeme maturatur 
chelidoniaa chelidoniis populis 
i britania noiata:efl& ferotina du 
ri corticis.Eft et praecox fiue alba 
fiue nigra bifera eXmefle & uide 
tniae.Fici ferutur autuno ut mdius 
;pueniatpofl uulcanalia nubibus 
pluuiam fpondentibus. Tardi 
pes:uulcanus appellat'.f.daudus 
quia iuppiter ira motus cadefles e 
carlo Expulit:Etiunone uiculis 
alligauitin olympo :uulcanus uo 
luit matri uicula foluere duppiter 
iratus filiu e caelo in lemnudeiecit 
ille praeceps ruit &coflam fibifre 
git :ut Valerius flaccus libro fecundo docet Amiturni:populi fuere i fabinia primi & nobiliores. Silius 
hinc amiturnachoors.Buniaspatronomicu nome a fonte bunio:qefl i agro amitumo fic & bunias ficus 
& nurfina fupradido feruntur tempore.Nomina bacchi euchios: bonus filius cum a patre qreretur mena 
liusa menaliomontearchadiee lyaeus .i.foluo.Nam uinu mente foluit laeneus qui efltorcu 
lar bromius a fonitu:Nidiliusa node:qa bacchanalianodu fiebat.Diomfius quia filius iouis& Nifae. 
Nifa urbs efl in aegypto ut diximus in qua natus bacchus. A fera opidum & uicus in boetia patria hefiodi 
poetae.-qui uerfus de ruflicatione compofuit.Et paucos:hefiodus afereus:dicit;ut Virgilius ide de feait. 
Afcreumc# cano romana per oppida carmeu. 
Atgrauis ardluri fub fydere parturit arbos* 
Lima calchidicis & caunis a:mula chiis. 
Purpurexqj chelidoniae pinguefqj marifbe. 
Etcaliftrutiis rofeo q use femine ridet 
Albaq; :qua: feruat flaus cognomina cerse. 
Sciffa lybifca fimul pitflo quoqj lydia tergo. 
Quin 6c tardipedi facris iam rite folutis. 
Nube noua feritur;caeli pendentibus undis . 
Congilisalluflri mittit quam nurfia campo. 
amiturninis defertur bunias aruis . 
Sed iam maturis nos flagitat anxius uuis ♦ 
Euchiusjexcultofque iubet claudamus ut hortos. 
Claudimus:imperioque tuo paremus agreftes. 
Ac metimus lati tua munera dulcis iacche. 
Inter lafauos fatyros:panafque biformes; 
Brachia lacTantes uetulo marcentia uino, 
Et te menalium te bacchum teque lyeum. 
Laneumque patrem canimus: fub tedla uocantes 
Ferueat ut lacus ac mullo completa falerno: 
Exundent pingui fpumantia dolia mullo ♦ 
Hadtenus agrorum cultus filuine docebam 
Syderei uatis referens pracepta Maronis. 
Qui primus ueteres aufus recludere fontis . 
Afcreum cecinit romana per oppida carmen. 
Expliciutit interpraetationes Iuhi Pomponii 
ia carminibus Columella:, LVCIIIVNII MODERATI COLVMELLAE REI RVSTICAELI/ 
BER DVODECIMVS♦ 
Qua intra uilla agi debeat ab homine officio uillicationis prapofito. C a ♦ i ♦ 
LAVDIVS AVG VTALIS TAM INGENVAE na/ 
tura q eruditionis adulefcens copluriu fludioru & praei 
pue agricolationu fermombus fftigatus excudit mihi cui 
c tus hortorum pro/fa ut oratioe componerem, Nec me ta 
men fallebat hic euentus rei:quem pdidam materiam 
carminis legibus implicarem* Sed tibi Publi Siluine per/ 
tinaciter expetenti uerfificationis noftra guftum negare 
non fufiinebarrufadturus mox( fi collibuiffet) qcf nunc 
aggredior:ut olitoris curam fubtexam uiilici offiais*Qui quis prio rei ruflica li/ 
bro uidebar aliquatenus executus:quom tame eam fimili defiderio no fler idem 
Auguftalis fapius flagitabat:numerum quem iam quafi cofumauera uolumi/ 
nu excedi :& hoc undecimu praceptu rufticatois memoria tradidi* Villicu tudo 
femiliaq* pponi couenit atatis nec prima nec ultima.Na feruitia fic tyru culti co 
tenunt :ut femejquonia alter nodu nouit opera ruris:hic exequi ia no pot ♦ Atq; 
hunc adulefcetia negligente: fenedus facit lllu pigrii,Media igr atas huic officio 
eff aptiffima *Poteritqj ab ano *xxx*ufque in♦ xl. fi no interueniant fortuita cor/ 
poris uitia fatis ualidi fungi muneribus agricola*Quifqs aute deftinabitur huic 
negocio:fitoportet idem fcientiffimus robuftiffimufque:ut edoceat fubiedtos: 
6C lpte commode faciat qua praripit* Siqde nihil retfte fine exeplo docetur: aut 
difcitur *Praftatque uiliicu magidru ede operarioru non difcipuluicum etia de 
patrefamilia prifei moris exemplu Catodixerit:Male agitur cu domino:que uil 
licus docet*Itaque in oeconomico Zenophontis:que,M* Cicero latino fermoni 
tradidit :uir egregius ille Symachus athenienfis rogatus a Socrate utrum ne fi 
res familiaris defideraflet mercari uillicum tanq fabiy :an a fe inflituere confue/ 
uerit. Ego uero inqt ipfe inftituo, Etenim qui me abfente in meum loeu fubftitu 
itur:& uicarius mea diligentia fuccedit:is ea qua ego:fcire debet* Sed & hac ni 
mium pnfca 8C eius quidem temporis funt:quo ide Symachuf negabat quemq 
rufticarinefcire.Nosautemmemoresignorantianoflra uigentis fenfus adule/ 
fcentulos corporifque robufli peritiffimis agricolis comendemus:quoru moniti/ 
oniba uel unus ex multis *Nam non efl difficile erudire non (olum rufticationis 
fed impandi confequatur fcientiam*Quidam( n*quis operum probatiflimi arti 
fices: imperitandi parum prudetes:aut fauius aut etiam lenius agendo rem do/ 
minorum corrumpunt*Quare ficut dixi doccdus :& a pueriria ruflids openbuf 
edurandus:multifque prius experimentis infpiciendus erit futurus uillicus*Nec 
folum an perdidicerit difciplinam ruris:an etiam domino fidem ac beniuolentia 
Verificatois 
guftus* 
Seruitiatyru 
culum cotem 
nunt * 
Media atas 
Nihil redte fi 
ne exemplo ♦ 
uicarius mea 
diligentia * 
Impitadi pa/ 
rum pruden/ 
tes ♦ 
Edurandus*. exhibeat: fme quibus nihil prodeft uillici fuma fcientia:Potetiffimum autem e i 
eo magifterio fare 8c exiftimare quale officiu SC quis labor fit cuique lmugedus. 
Nam nec ualetiflimus poffetexequi quod imperatur :fi nefciat qd agat: nec pe/ 
ritiffimus fi fit fualidufiQualitas itaque cuiufque rei cofideranda e* Quippe ali 
qua funt opera tdumodo uiriumtanq promouedi onera portandique: aliqua 
fociata uiribus Sc arti:ut fodiendi arandique: Tegetes Sc prata defecandi. Nonul 
Iis minus uirium:plus artis adhibetur: ficut putationibus infitoibufqj uineti.Plu 
etlam fcientia pollet f aliqba :ut i paftione pecoris atqj eiufde medicia. 
Qd?ori* °^um officioru uillicus: que iam prius dixi exiflimator bonus ee no pot: 
ueric etlam peritus: ut f uno quoqj corrigere queat perperam fadum♦ Neq* 
enim fatis eft reprehediffe peccante: fi non doceat redi uia. Libenter igitur eade 
loquor :ta docedus e futurus uillicus q futurus figulus aut faber. Et haud facile 
dixerimmu illa tanto expeditiora fint difcentibus artificia:qto minus ampla filt. 
Rufticationis aute magna & diffufa materia efbpartefque fi uelimus eius perce 
fere :uix numero coprehedamus Quare fatis admirari nequeorquod prio fcrip 
toru meoru exordio iure conqueflus fum.Geteraru artiu minus uitx neceffaria 
ru repertos antiftites: agricultura: neqj difcipulos neqj praceptores inuentos.Ni/ 
fi magnitudo rei fecerit reuerentiam uel difcedi uel profitedi pene immefam fcie 
tiam:cu tamen non ideo turpi defperatione oportuerit eam negligi ♦ Nam nec 
oratoria difciplina deferitur :quia pfedus orator nufq repertus eft :nec philofo/ 
phia :quia nullus confumata fapientia:fed econtrario plurimi femetipfos exhor 
tantur uel aliquas partes earum adifcere :quis uniuerfas percipere non poffint. 
Etenim qprobabilis ro eft obmutefcendi :quia nequeas orator effe pfedus:aut 
ln f°cordiam compelli: quia defponderis fapientiam. Magna rei quatulucuque 
poftederis:fuifreparticipemno minimaeftgloria.Quisergoinquis docebit fu/ 
turu uillicu:fi nullus profeffor eft fEt ego intelligo difficillimum effe ab uno ue/ 
lut audore eunda rufticationis cofequi pracepta Verumtamen ut umuerfa di 
fciplina uix alique confultum :fic plurimos partium eius inuemas magiftros: p 
quos efficere queas pfedum uillicum.Nam & arator reperitur aliquis bonus:SC 
optimus foffor:aut foeni fedormec minus arborator :<SC uinitor :tum etiam uete 
rmarius Sc probus paftor:qui finguli rationem fcientia fua defideranti non fub/ 
trhant.Igitur coplurium agreftium formatus artibus:qui fufeeperit officium uil 
Iicationisun primis conuidum domefticum mulroqj etia magis externum uitet* 
Somni Sc mni fit abftinentiffimus :qua utraqj funt inimicifnma diligentia* na 
Sc ebriofo cura officii pariter cum memoria fubtrahitur: 8c foniculofum pluri/ 
ma effugiunt, Quid eni poftit aut ipfe agere :aut cuiqua dormiens fperare: qn 
etiam fit a uenereis amoribus auerfus:quibus fi fe dederit:no aliud qcqua poftit 
cogitare: q illud qd' diligit«Na uitiis eiufmodi pelledus animus: nec premium 
iucundius q frudu libidif :nec fupplicium grauius q fruftatione cupiditatis exi 
ftimat*Tum igitur primus oium uigilet: familiaqj femp ad opera cunctante pro 
Scietia nollet 
C mger ner 
neram faJhl 
* * 
Nullus cofu/ 
mata fapia. 
Defponderis 
fapietiam* 
Somni Sc ui/ 
ni abftinetif/ 
fimus* 
A uenereis a 
uerfus* temporibus anni feftinanter producat :& flrenue ipfepcedat, Plurimum, refert 
colonos a primo mane opus aggredi:nec lentos per ocium pigre pcedere, Siqde 
Symachus idem ille:malo inqt uniuf agile induflria;q dece hominum negligen 
tem & tarda opam * Quippe plurimu affert mali: fi operario meretricandi pote/ 
fias fiat,Nam ut i itinere conficiendo fxpe dimidio maturius peruenit is qui na/ 
uiter & fine ullis conceffatiombus permeabit :q is qui cu fit una profedus um/ 
bras arboiy fonticuloruqj amoenitate uel aura: refrigeratione captauit: fic in agre 
fti negocio dici uix pot :qd nauus oparius ignauo dc ceflatore prxflet, Hoc igi/ 
tur cuflodire oportet uillicu :ne flatim a pria luce familia conctanter & languide 
procedat: fed uelut in aliquod proeliu cu uigor & alacritate animi pcedente eum 
taq ducem flrenue fequatunuariifcp exhortationibus i opere ipfo exhilaret labo 
rantes,Et interdu taq deficienti fuccurfurus ferrametu auferat paruper : & ipfe 
fungatur eius officio:moneatqj fic fieri debere :ut ab ipfo fortiter fit effedu. Atq$ 
ubi crepufculu incefferit: nemine pofl fe relinquat: fed omnes fubfequatur mor 
optimi pafloris:qui e grege nulla pecudem patitur in agro relfq.Tum uero cum 
tedum fubierit ridem faciat quod ille diligens opilio ,Nec in domicilio flati de/ 
litefcat:fed agat cuiufqj maxima curam.Siue quis (quod accidit pleruqj) faucia/ 
tus in opere noxam cepit:adhibeat fomenta:fiue alterum languidiorem in uale/ 
tudinarium cofeflf deducat :dc couenientem ei exteram curatione adhiberi iube 
at uero qui rede ualebuntmo minor habenda e ratio:ut cibus & potio fine 
fraude a cellariis prxbeatur, Cofuefcatqj ruflicos circa lare domini focu familiare 
femp epulari :atqj ipfe in cofpedu eoru fimiliter epuletur.Sitq? frugalitatis exe/ 
plumee nifi facris diebus accubans ccenet:feflofqj fic agat:ut fortiffimu queqj & 
frugaliffimu largitiombo profequaturmonuqua etia fux menfx adhibeat:& ue 
lit aliis quoqj honoribus dignari,Tum etia p ferias inftrumetu rufticu fine quo 
nullu effici opus poteftjrecognofcatr&fxpiusinfpiciat ferramenta,Eaqj femp 
duplicia coparet:ac fubide refeda cuftodiat :ne fi quod in opere uitiatu fuerit :a 
uicino petendii fit:quia plus i operis feruoru auocandis q i peio rerum eiufmodi 
dependitur, Culta ueflitaq? familia utiliter magis habeat:q delicaterid efl mu/ 
nitam diligenter a frigonbus & ibribus:qux utraqj prohibentur optime pellibo 
manicatis 6>C fagaris cucullis Jdqj fi fiat ofs pene hyemalis dies in opere tolerari 
poflit. Quare tam ueflem feruitioru: q ut dixi ferrameta bis debebit fingulis me 
fibus recenfere,Na freques recognitio nec impunitatis fpemmec peccandi locum 
prxbet ,Itaqj macipia uinda qux funt ergaflulitper nomia quotidie citare debe 
bit :atqj explorare ut fint cdpedibo diligenter mexa.Tu et cuflodix fedes an tuta 
& rede munita fit *Nec fique dominus aut ipfe uixent: fine iuffu patrif amilix 
refbluat,Sacrificia nifi ex pcepto domini facere nefaat* Arufpice fagaque fua fp5 
te non nouerit:qu$ utraque genera uana fupflitoe rudes afos lfeflant .No urbe 
no ullas nundfas nifi uendendx aut emedx rei neceffarix caufa frequentauerit. 
Neque eni colonis fux termfos egredi debet :nec abfentia fua familix ceflandi: 
Malo unius 
lduftriaqde/ 
ce tarda opa 
Nauiter 
Nauus opari 
uspftat cefla 
tore* 
Valitudfariu 
Cibus fine 
fraude a cella 
riis pbeatur ♦ 
Sagati cuculli 
Macipiaerga 
ftuli ♦ aut delinquendi fpatiiim date, Semitas nouofque limites i agro fieri prohibeat. 
Hofpite mfi ex amidtia domini qraridime recipiat» Ad mideria fua coferuof non 
adhibeat,Nec ulli termios egredi:nifi magna coegerit neceditas permittat, Pecu 
niam domini neqj in pecore nec aliis in rebus promercaliba occupet♦ H ac enim 
res auocat uillici curam :& eum negociatorem potius facit q agricola:nec nunq 
finit cu rationibus domini paria facere:fed ubi numeratio exigitur:res pro numif 
oRenditur.Itaq; ta idud uitandu habebit:q hercule fugiedu uenandi aut aucu/ 
pandi dudium: quibo rebus plurima opera auocantur Jam illa: qua etia in ma 
ioribus imperiis difficulter cudodiutur :cofiderare debebit:ne aut crudelius aut 
reml^lus agat cutn fubiedis. Semp foueat bonos 6C fedulos:parcat etia minusp 
kis:&lta teperet:ut magis eius uereantur feueritate:q ut fauitia detedentur. 
Poteritqj id cudodire:fi maluerit cauer ne peccet operarius: q quom pecauerit fe 
ro punire, Nulla ed aute uel nequiffimi hominis amplior cudodia:q quottidia/ 
na °Perls exadio.Nam illud uerum e. M. Catonis oraculu; Nihil agedo homfes 
ma^e a2ere dtaque curabit uillicus:ut iuffa reddantur. Itaque non agre 
confequetur:fi femp fe reprafentauerit. Sic enim & magidri finguloru officioru 
J r i D o 
diligenter exequentur fua munia: & familia pod operis exercitatione fatigata ci/ 
bo quietique potius ac fomno:q maleficiis operam dabit Jn uniuerfa porro uilli 
catione: ficut i catera uita:preciofiffimu ed intelligere queque nefdre fe quid ne 
fciat:fempque cupere quod ignoret adifcere,Nam 6C fi multuqxled faentia:pluf 
tamen obed fprudentiatuel negligetia maxie i rudicatione:cuius e difdplina ca 
put femel fecifle qcqd exegerit ro cultura .Na quauis iterdu emedatu fit ppera 
faftu uel lprudetia ucl negligetia:res tame ipfa ia dormo decoxit Nec mox f ta/ 
tum exuberat: ut & iadura capitis amiffi reftituat: & quadu refardat. Pralabe 
tis uero teporis fuga q fit irreparabilis :qs dubitet fEius igitur memor pracipue 
femp caueatme iprouidus ab opere umeatur.Res e agredis infidiofiflima cuda 
ti ‘Quod ipfum expfiius uetudifiimus auctor Hefiodus hocuerfu fignificauit* 
at ayuHp am-Hcri -jraXam. 
Quare uulgare illud de arborum pofitione rudicis ufurpatu :ferere ne dubites* 
Id uillicus ad agri totu cultu referri iudicet*Credataue pratermidas no duodeci 
horas fed annu periffe:nifi fua qque die quid idat effecerit .Na cum propriis pe 
ne momentis fieri quicqdebeat :fi unu opus tardius q oporteat pera dum fit:ca 
tera quoque qua fequuntur cultura:pod iuda tepora ferius adhibetur: omnif/ 
que turbatus operis ordo fpe totius dii frudratur. Quare nedaria e menftrui cu 
iufque offidi monitio:eaque pendet ex ratione fyderu cali .Nam ut ait Virgili/ 
us. T am funt arduri fydera nobis 
Hadoruque dies feruandi &C lucidus anguis: 
Qua quibus in patriam uetofa p aquora uedis 
Pontus &C oftriferi fauces tentantur abydi. 
Contra quam obferuatione multis argumentationibus dideruide me no didor 
PromercalibD 
Maeis uerea 
tur feueritate 
M1" 
homies male 
i r - 
3CtPdllrut 
o * 
Res domio 
decoxit* 
Serere ne du/ 
bites♦ in his libris :quos aduerfus adrologos copofueram. Sed illis difputationibus exii i 
gebatur id: quod improbiffime chaldai pollicentur: ut certis quafi terminis ita ; 
diebus flatis aeris mutationes refpondeant Jn hac aute ruris difciplina no confi I 
deratur eiufmodi fcrupulofitas: fed (quod dicitur pingui minerua) quantumuis » 
utile continget uillico tepefiatis futura: prafagiu : fi perfuafum habuerit: modo 
ante:modo pofl:interdum etiam flato die orientis uel occidetis copetere ui fyde 
ris »Nam fatis prouidus erit :cui licebit ante multos dies cauere fufpedla tepora* 
Quid quoqj mefe faciendum fit:teporibus accomodado opera: Cap» ii* 
Taqj pracipiemus qd quoqj menfe faciendu fit: fic teporibus accomo/ 
i dantes opera ruris; ut permiferit flatus cali. Cuius uatietatem mutati 
tioneqj: fi ex hoc commentario fuerit pmonitus uillicus: aut nuq deci/ 
pietur:aut certe non frequenter»Et ne defifcamus ab optimo uate q ait: Ille ue 
re nouo terram profcindere incipiat» Noui autem ueris no fic principium obfer/ 
uare rufhcus debet :queadmodu adrologus ut expediet certu die illu q ueris ini 
tium facere dicitur:fed aliqd etiam fumat de parte hyemis: quoniam conlump/ 
ta bruma iam intepefdt anus;pmittetqj dementior dies opera moliri. Poffit igi/ 
tur ab ldi.ianuarus ut prfapem menfe romani anni obferuet:aufpicari 
officia:quorum alia ex priflinis refidua confumabit:atcp alia futuri temporis in 
choabit. Satis autem erit p dimidios menfes exequi quodqj negocium :quia neqj 
pra:fedinatum opus nimium immature uideri poffit ante quindeam dies fadlu 
nec rurfus pod totide nimium tarde.Idibus lanuar.uentofa tempedas 8c icertuf 
flatus, Xviii»Kaied* februa, tempedas icerta. xyii.Kaled, februa, fol f aquarium 
tranfit.Leo mane incipit occidere :afncus interdum auder cu pluuia.Xvi» kale» 
februar»cancer definit occidere :hyemat*Xy.kalend,februanaquarius inapit o/ 
riri»Ventus africustempedatem fignificatiX’»Kaied.febr.fidicula uefpere occi/ 
dit:dies pluuius* Viii.calend. februa r. ex occafu pridini fyderis fignificat tempe/ 
datem»Interdu etia tepedas» Vi.calend.febr.leonis qua e i pedlore clara della 
occidit:nonunq fignificatur hyems bipartita. V.cale.febr»auder aut africus hye 
mat .Pluuius dies.III.cale.februar.delphinus incipit occidere.Item fidicula oc/ 
cidit:fignificat pridie calend. feptebr» eorum qua fupra fyderum occafum tem/ 
pedatem facit:interdu tantummodo fignificat.Hoc igitur femeftrium & defcepf 
fequetia tempeftatibus annotatis percenfuimusjquo cautior uillicus :ut iam di/ 
xi:uel abftinere poffit operibus:uel feftinationem adhibere .Itaqj ab idibus ianu 
ariis:quod habetur tempus inter brumam Sc aduentum fauonii :fi maior eft ui/ 
nea uel arbufri modus:quicquid ex autumno putatiois fuperfit:repetendum e: 
fed ita ne matutinis temporibus uitis faucietur:quoniam pruinis 6c gelicidiis no 
diurnis adhuc rigentes materia ferrum reformidant .Itaque dum ha religata fic 
cantur :ufque in horam fecundam uel tertiam poterunt uepres attenuari:ne in/ 
cremento fuo agrum occupent :fegetes emundari: acer ui uirgarum fieri: ligna 
denique confici: ut cum demum tepeti iam die putatio adminidretur. Apricis 
■■ * ——■—•“ -— ■ — * ; - •* 11 
Columella 
aduerfus a/ 
ftrologos. 
Scruplofitas» 
Ia ltepefcit 
annus♦ 
Aufpicaricul 
turaru officia 
Prafeftiatu 
Quado foli 
aquarium» 
Fidiculaocci/ 
dit» 
Gelicidiis no/ 
diurnis» etiam & macris aut aridis locis prata iam purganda 8C a pecore funt defendeda: 
ut feni fit copia.Siccos quoq* & pingues agros tempefliuum e profeindere. Na 
& uliginofi & mediocris habitus fub aflate no agendi funt . Macerrimi uero & 
aridi pofl a:Aatem primo autuno arandi :& fubinde conferendi.Sed iugerum a/ 
gri pinguis hoc tempore anni comode duabus operis profcinditur: qa hybernis 
pluuiis adhuc madens terra facilem cultu fui prabet, Eodeqj menfe ante caled« 
februa, farriendas fegetes autumnales: fiue illa feminis adorei funt;quod qda far 
uernaculum uocant; feu tritici * Eoruqj tempefliua farritio efl: cum enata frume/ 
ta qUattuor fibrarum effe coeperunt. Hordeum quoqj maturum quibuffupereft 
opera nunc demum farrire debebunt. Sed & faba eandem culturam exigit: fi ia 
coliculus eius in quattuor digitos altitudinis creuerit.Nam prius farriuiffe nimi/ 
um teneram non expedit* Eruum quidem melius priore menfe .Nec tame im 
probe hoc ipfo uel proximo feremus Nam martio nullo modo terra comittendu 
effe rUftlci pracipiunt. Vineaque iam palata & ligata redte iam fodiuntur * 
Surculi qui primi florem afferunt: ftatim arca idus funt inferendi: ut cerafioru 
tuberum amygdalarum perficorumqj ridias uel etiam palis conficiendis idone/ 
um tepus e. Nec minus in adificia fuccidere arborem conuenit: fed utraqj meli/ 
us fiunt luna decrefcente ab uicefima ufque in tricefimam:quoniam omnis ma/ 
teria fic cafa iudicatur carie non infeflari. Palos una opera cadere:& exputatos 
acuere centum numero poteft .Ridicas autem querneas fiue oleaginas findere: 
& dedolatas utraqj parte exacuere numero fexaginta «Item ad lucubratione ue/ 
fpertinam palos decem uel ridicas quinqj conficere: totidemqj per antelucanam 
lucubrationem.Materies fi roborea efl: ab uno fabro dolari ad unguem debet p 
quadratas pedes .xx.hoc erit uehis una .Pinus autem quinqj & .xx.pedum xq; 
ab uno expeditunqux & ipfa uehis dicitur .Nec minus ulmus & fraxinus pedu 
xxx. cupreffus autem. xl.Tum etiam fexagenum pedum abies atque populus: 
fingU[ls 0peris ad unguem quadrantur :atque omnes ha menfura fimiliter ue/ 
foes appellantur. His etiam diebus maturi agni & reliqui fetus pecudum:nec 
mlnus maiora quadrupedia caradtere fignari debent.calend♦ februar. fidis inci/ 
plt ocadere:uentus eurinus & interdum aufler cum grandine efl.III,nonas fe/ 
bruar.fidis tota 8c leo medius occidit: chorus autem feptentrio.nonnunq fauo/ 
nius .Nonis februar.media:partes aquarii oriuntur: uentofa tempeflas . Vii. 
idus februa.califlo fydusoccidit :fauonii fpirare icipiut.Vi.iduffebruar.uento 
fatempeflaf.IIT.iduf februar. euruf.Per hofcedief locif maritimif SC calidif& 
ficcif prata uel arua purgantur :& in fenum fubmittuntur .Reliqua: partefui 
nearum propter brumam uel frigora omiffonunc palanda & alliganda: funt: 
ne poflea tumentefgemma: ladantur SC oculi atterantur .Item uinearum foffio 
eifdem locif peragenda arbufloruqj fiue putatio fiue alligatio finienda efbquo/ 
rum iufla certa effe non pofTunt .Inter nonafdeinde & iduf :pomorum femina 
ria facieda fut;& matura piata: de fefanif i fcrobeftrafferantur .Paftiatio quoqj 
. 
empei tua 
arritio 
Vfea palata* 
Materia luna 
decrefcete fuc 
aditur 
Lucubratio 
uefpertina an 
te lucana 
„ _ 
A unguu q/ 
rantur. 
tupe/ 
ia cara e 
lignari 
palanda. qua menfe decembri uel lanuario cepta efhiam nunc includenda e & uitiba con 
ferenda»Parimatur at terreni iugeiy ita:ut folu i altitudine triu pedu defodiatur 
operis »lxxx»uel in altitudine dipondii femiffis operisd.uel ad bipaliu:q e altitu 
do duorum pedum operis» xl. Hac tamen in agro ficco furculis conferedis mini/ 
mapaflmationis menfura e, Nam oleribus deponedis poflit uel fexquipedalis 
altitudo fatiffacere:qua pleruque in fingula lugera trigita opis coficitur»Hoc eo 
dem tempore ftercoris ps l prata egerenda pars oleis & cateris arboribo infparge 
da ♦ quom etiam uitiaria dilige ter facienda: m aleolufqj qrecentiflimu s curiofmi 
me pangendus»Populos & falices 8c fraxinos:priufq frondeat: plantafq? ulmoiy 
nuc ponere utile e:ante aut fatas nunc exputare & circufodere:ac fumas earum 
afiiuas radices amputare»Sarmeta uineis nodum foffis atep arbuftis & fegetiba 
ramos aut rubos jquicqd deniqj iacens fodientem uel alio genere terram molien 
tem potefi impedire:nunc egeri & ad fepe applicari oportet»Rofaria noua cofe/ 
rere:uel antiqua curare» Arudieta nunc ponere: uel etiam priftia colere» Salidta 
facere: uel deputare:runcare: ac fodere.Genifia femine uel plantis in paftmato 
uel etiam fulco deponere»Trimeftriu quoq? fatio non e aliena huic tepori: quis 
tepidis regionibus melius adminifirctur p mefem ianuarium» Idibus febr»(agit/ 
tarius uefpereocciditruehemeterhyemat»xvi»cal»martii uefpecrateroritunuen 
ti mutatio»xv»cal,mar»fol i pifces trafitum facit:nonnunq uetofa tepefias »xiii» 
&»xii.cal.mar»fauonius uel aufier cum grandine & niuibus»x»cale,mar»leo de 
linit occidere: ueti feptetrionales qui uocatur ornithia: p dies»xxx. effe folet: tum 
6c irundo aduenit:viiii»caLmar* ardturus prfa noefie oritur:frigidus dies aqlone 
uel cororiterdum pluuia.yiii»cal»mar»fagitta crepufculo icipit orirhuaria tepe/ 
fiates:aLcyoei dies uocatur:i atlatico qde mari fuma traqllitas notata e«yu»cal» 
mar»uetofa tepefias irudo cdfpicit »Per hos dies frigidis loris eaiy reiy quas fupra 
fcnpfimus tempefiiua e adminifiratio»Locis at calidionba quis fera tame necef/ 
fana.Cxteiy maleoli Sc uiuiradicis pofito huius tpis ee ur optia»Nec tame dete 
rior et iter cale» & id, fequetis mefis :utiqj fi no fit feruetiflima regio» Si uero ma 
gis et frigida uel melior eft »Infitio quoque arboiy atque uitiu tepidis locis hoc te 
pore comode admffirabit »cal»mar»africusriterdu. aufier cu gradine»vi»no*mar 
tii ufdemiatorapparet:quegraa T-puyHT-Hpa dicut: feptetrionales ueti,iiii»no» 
mar»equus mane oritur:flatus aquiloms»iii»idus mar»pifcis aquilonius definit 
oriri: feptemtrionales uenti»Pridie idus mar» argo nauis exoritur: fauonius aut 
aufier: iterd um aquilo»His dieba commod e lfiruuntur horti: de qbus fuo loco 
dicam fecretius: ne Iter hanc quafi turbam operum negligentius olitoris officia 
defcripfifle uidear:aut nunc ordinem reliquarum culturarum coeptum interru/ 
piffe»Igitur a calen»mar»eximia e uitium putatio ufque ad»x.cal»apr» (i tamen 
gemma fe nondum moueant * Surculi quoque filentes ad infitionem nunc pra 
apue utiliterque leguntur: 6c ipfa infitio uitium atque arborum longe nunc 
Pafiiatio 
Altitudo bi/ 
palii * 
Curio fiflime 
pangendus 
maleolus 
Vehementer 
hyemat» 
Crater* 
Ornithia:». 
Ardtun ortuf 
Alcyonei dies 
Vfdemiator* 
Equus» 
. 
r§° nauis 
exorltur 
Vitiu putato 
tes» Sarritura 
efl optima ♦Frigidis quoqj loris St bumidis uitium fatio nue praecipua efi: fed & 
ficulnea cacumina iam tumentia utiliffime ponuntur, Sarritura quoque frume 
toiy iteratur egregie*Modios tres una opa redte facit* Prata purgare &C a pecore 
defendere iam tepeftiuum efl:.Locis quidem calidis 6c ficcis etiam a mefe lanua. 
ut fupra diximus:id fieri debet,Nam frigidis uel a qnquatnbus prata redte fub 
mittutur,Scrobes omnis generis:quos ens autuno cofiturus:hoc tepore praepa/ 
rare oportebit .Eoiy quaternarii:hoc e quoquouerfus pedu qttuor fi e comodum 
terrenu.xiii.ab uno fiunt.Ternarii aute.xyiii.Caeterii ad deponedas uites: nec 
non magni incrementi arbores: fulcus q fit pedu centu 6C uiginti:latitudine bi/ 
pedanea:( altitudine deprimi debet dipundii femiffe:euque fimiliter una opa ef 
ficit.Rofarui ferotinti pfoflum 3c cultu habere ia tepus efl.Oleis laboratiba cir/ 
cum radices amurca: qua falem non habeat, nunc conuemet i fundere :Maximif 
fex congii:mediocribus arboribus urna fatiffaciunt:catens exiflimanda erit por 
tio. Sed tamen qua nihil uitii habuerint:aliquanto latiores fient :fi amurca rige 
tur ifulfa. Nonnulli hoc optimum tempus efte feminariis lnftituendis dixerunt. 
Tum etiam baccas lauri 6c myrti caeteroiyque uindium feminu i areolis differer 
pracipiut.Nam orthociflos & hederas ab ldibus februa.uel etiam calen.martii 
poni oportere iidem cenfuerunt.Idibus mar, nepa incipit occidere: fignificat te/ 
peflatem.xyii.cale.apnl.occidit nepa : hyemat .x vi, cal, apnl. fol i arietem tran/ 
fitum facit:fauonius uel corus.xii, cal.apnl.equus occidit:mane feptetrionales 
ueti.x.caLapr.ariesincipitexoriri: pluuius dies: interdum ningit :odtauoca/ 
le ndas aprilesaeqnodtium uernu tepeflatem fignificat, Ab id.eadem qua (upra 
utiqj pageda funt. Optime aute uliginofa & pinguia loca nunc demum profa/ 
duntunatqjmenfeianuario ueruadta facimus.Nuncultfa partemartii lut ite/ 
randa:& fiqua pgula uitiu generofaiy:uel fiqua in agris aut uepnbus fingula/ 
res arbores marita a putatoribus relidtae funt:ante cal.apnl.utique deputari de 
bent:pofl quem diem (era & infrudtuofa fit huiufmodi cultura.Milii quocjj 
&C panici hac prfa fatio efl:qua pagi debet circa id ,apr. Vtriufque fetms feftarii 
qni fingula iugera occupat. Qumetia pecus lanatu:caeteraque quadrupedia te/ 
pus idoneum efl caflradi. Locis at tepidis ab id.febr.ufque ad id. apnl. In loris 
frigidis ab idiba.mar.ufque ( id.maias omnia redte pecora caUrantur, cal. apr* 
nepa occidit mane: tepe flatem fignificat.Non.apr.fauonius aut aufter cum gra 
dine nonnunqhoc idem pridie.vni id.ap.uergilia uefpere celantur: interdum 
hyemat.yii.id.apr.yi.&.y.auftri & africritempeftate fignificat. lm. id.apr. fole 
oriente libra occidere incipit: iterdu tempeflatem fignificat .Pridie id;ap. fucu/ 
Ise celatur:hyemat.His diebus locis frigidis prima fofiio utique ante id* 
peragandaefLQuaque merxfe martio poft confedtum aeqnodtium fieri debue 
rut:nuc denique qprimu exequenda fut. Fici uitefque adhuc redte (ferunt ♦ Se 
minaria qua: funt ante fadta: runcari & adhuc commode fodiri poffunt * Oues 
taren tinae radice lanaria lauari debent: ut tonfura: praeparentur * Idibus aprilis 
Scrobes qter 
nam .Terna/ 
a n 
Rofarium fe/ 
rotmm 
Orthocifios.' 
Nepa occidit 
Hyemat 
Aeqnodtium 
uemum 
Pergulae 
Hyemat 
Fodin feiaria ut fupra libra ocddit:hyemat.xyui.Kal.maias uentofa tepefias & imbres: nec 
hoc conflanter.xy, Kal, maias fol in taurum tranfitum facit:pluuiam fignificat, 
xi.KaL maias uergilix cum foleoriutunafncus uel aufler: dies humidus.ix.ca/ 
len.maias prima node fidicula apparet:tempeflatem fignificat. quarto calen/ 
das maias aufler fere cum pluuia. Kalen, maiis mane capra exoritur: auflrinus 
diesnterdum pruina pluuix.Pridix Kal. maias canis fe uefpere celat: tempefla/ 
te fignificat.Per hos dies eadern qua: fupra perfequemur.PofTuntqj fi iam libru 
remittunt, inferi olea: uel epla Arari :cxteraqj pomifera arbores eode emplaflrari 
onis genere iferi. Sed &C prima pampinatio rede fchoatur:du oculi di/ 
gito decuti poffint, Siqua praterea i uineis aut foffcr diflurbauit:aut negligetia 
omifit:diliges uinitor reflituere debet:& frada iuga cofiderare &C refarare: aut 
difiedos palos reponererita ne teneros pampinos explantet.Eodem tepore fce/ 
tus foecundi pecudes fignari oportet.Kal.maiis hoc biduo fol una dicitur tenere 
particula:fucula cu fole exoritur Heptetrionales uenti.y, no, maias eetaurus to/ 
tus apparet: tepe flate fignificat .iii. no, maias ide fydus pluuia fignificat ♦ Pridie 
no.maii nepa medius occidit :tepefiatem fignificat • No, maiis uergiliaz exoriun/ 
tur:manefauonius,vii.id.maias azftatisfitiu fauonius autcorusaterdu Qc plu 
uuix.vi.id.uergilix tora apparet, fauoius aut corusuterdu pluuia:.iii.id.maias 
fidis mane oritur: fignificat tepeflate. Per hos dies rucada: fegetes funt. foenifecx 
inflituendi funt. Bonus oparius prati lugeiy defecat: nec mfus mille ducetos ma 
nipulos unus obligat:q funt finguli Iibraiy .Arbores quoq; tepus efl 
ablaqueatas circufodere & opire. Vna opa nouellas circufodiet arbores. Ixxx. me 
diocres. Ixv. magnas. I. Hoc mefe feminaria oia crebro lodere oportebit: ca/ 
len.martii ufq$inidi.feptem.omnibus menfibus non folum feminariis:fed etia 
nouellis uineis danda foffio efl.Iifdem diebus ubi pragelidum 6C pluuium cadu 
efholex putantur:& mufcatur.Cxteiy tepidis regioniba duobus temponbo ani 
facere iflud oportebit.Primo ab id .odob. ufqj ad ld.deceb.iteiy ab id.feb.ufque 
in id ♦ martii. Si arbor librum non remittit :hoc eodem menfe impaflinato femi 
nano. Nouiffima pofitio efl oleariis talea: eamque oportet cum panxeris, fimo 
6C anere mixtis oblinire: 6c fuperponere mufcum; ne fole findantur* Sed hoc 
idem opus melius fiet ultima parte menfis martii: uel prima menfis aprilis :& 
exteris temporibus:quibus pracipimus feminaria plantis uel ramis conferere. 
Idib,maiis fidis mane exontunaufter aut euronotus: iterdum dies humidus. 
xyii. calen, iunias idem quod fupra,xyi.&.xv,cale,iunias euronotus uel aufler 
cum pluuia.xiiii.calen.iun.fol i geminos introitum facit,xii,calen ,iun. fuculse 
exoriuntur :feptemtrionales uentimonuq aufler cu pluuia. xi.xii. calen ,iu/ 
mas ardurus mane occidit:tepeflate fignificat.viii.&.yii.yi.cal.iun. capra ma 
ne exoritur:feptetrionales uenti. Ab idibus ufque i cal.iumis ueteranam uinea 
priufquam florere incipiat :ftenm fodere oportet:eandemque & exteras omnef 
uineaf itidem papinare. Quod fi fepiuf fecerif: puerili! una opera iugerum 
Ortus uergi/ 
fiaiy cu fole 
Explantet 
Nepx occa 
fus* 
/ 
lj • 
® 
Olea: mufca 
tuc 
Itnpaflinato 
Panxeris 
Euronotus uineti papinabit.Quibufda regioibo oues nuc todetur:& pecoris nati aut amif 
fi ratio accipitur Jte q lupinu ftercoradi agri caufa ferit mune demu aratro fub/ 
uertit. calen, mn. &. ilii, non . aqla exoritur: tepefias uetofa:& lterdupluuia.vii* 
id.iun.ardurus occidit:fauonius aut corus. ini* id *iun .delphinus uefpere exori 
tur; fauonius iterdu rorat*His diebus fi opere uidi fumus:eadem quae extremo/ 
mefe maio facieda funt Jte oes arbores frudifera circufoffe aggerari debent: ut 
ante folftitiu id opus peradum fit*Quietia pro coditione regiois & celi terra uel 
profriditur uel iterat.Eaqj fi e dif£cilis:pfcinditur opis triba: iteratur duabojter 
tiatur unaXiratur aut iugera duo opa una* At fi facilis e terra:pfcinditur iugeiy 
duaba opisriteratur unaXiratur una iugera quattuor:cu \ fubada ia terra lati/ 
ores porcae fulcatur. Qua ratio colligicmt per autunu facile poftint uno iugo:tri 
tici obferi modii cetum leguminu modii centu .Iifae di/ 
ebus area tritura pparada e:ut quaeqj res defeda eritti ea coferatur. Vinearum 
quoqj qba maior e modus:iteratus ee debet* Ante folftitiu pabuluffi facultas e) 
uel nunc:uel etiam fupiorfe qndeci dieba:q fuerit a calen*iun * pecori praberi 
oportet* A calen.aute iuniis (i ia deficit uiridis herba:ufque i ultimu autuni fron 
dem cafam pbebimus.Id.iun.calor icipit*viii calen.iulias fol ltroitu cacro facit: 
tepeftate fignifiicat.xi.cal.iuLanguifer q a grecis dicitur mae occidit 
tepeftate fignificat * viii ♦ & * vii . &. yi. caL iul. folftitiu: fauonius & calor *iii*calen* 
iul.uetofa tepefias* His dieba eadequa fupra.Sed Sc uicia f pabulu fecare opor 
tet:priufq fiiiquaeiusduretunordeu metere:faba ferotina ducere:faba matu/ 
ra coterere:& paleas eius diligeter recodere:ordeu terere: palea fqj ois recedere? 
aluos cafirare*quas fubide nono quoqj aut.x*die ad cahmaias cofiderare 6C cu/ 
rare oportet*Nuc aut fi funt pleni atqj opculari faui:demedi fut* Sin aute maio/ 
re pte uacat:aut fine opculis adaperti funtmodu effe maturos fignificaturntaqj 
mellatio e difiereda* Quida i prouinciis trafmarinis uel hoc: fequete mefe fefar/ 
tia ferut.Cal*iulus fauonius uel aufter:& calor*iiii*non*iul.corona occidit ma/ 
ne.Pndie nonaulias cacer medius occidit:calor*yiii*id*iul*capricornus medius 
occid it ♦ vii. id * iul ♦ cepheu s uefpeont: tepeftate fignificat * yi. id, iul. prodromi fla 
re icipiunt.His diebus eadem qua fupra. Sed & profeiffum ueruadu optfe nuc 
iterat: & filueftris ager decrefcete luna utiliftime extirpatur Jdita iulus procyon 
exoritur mane:tempeftatem fignificat.xiii.caLauguftas fol i leone trafitum fa/ 
cit:fauonius*yiiii.cal.auguftas leonis \ pedore clara ftella oritur:interdii tempe 
ftatem fignificat*viii.cal.auguftas aquarius icipit occidere clare:fau6ius uel au 
fter.feptimo calen.auguftas canicula apparet: caligo azftuofa.yi.cale.auguftas 
aquila oritur.liii.calen.auguftas:leonis in pedore clara ftella exoriuntur: iter/ 
dum tempeftatem fignificat* ui*calen*auguftas aquila ocadit:fignificat tempe 
ftatem.His diebus locis temperatis SC maritimis meflis conficitur: & mtra dies 
xxx* q defeda eft: ftramenta pracifa in aceruum congeruntur* Iugerum ftra/ 
mentorum opera una defecat:quibus remotis priufq fol acrior exurat terra :om 
Rorat > 
Iteratur.Ter 
tiatur .Lirat* 
Porcae 
Anguifer* 
ophiocus 
Faba ferotia* 
Operculati 
faui* 
Mellatio 
Selama 
Cepheus* 
Prodromi 
Procyon 
Caligo a:ftu/ 
ofa* nes arbores:qu£ fuerant in fegete:drcunfodere:& adobruere oportet, Item qbuf 
magna femetis praparatur:nunc debent iterare.Nam de fodiendis colendifue 
nouellis uineis farpius iam dixunullum effe menfe omittendum: donec autum/ 
nale axjuinodium conficiatur * Meminiffe autem oportebit:ut per hos &C augu 
guffi menfis dies antelucanis & uefpertinis temporibus frondem pecudibus ese/ 
damus* Item quafcunque uineas culturi fumus:nepera:ffum fed mane ufque 
in tertiam :& a deama ufque in crepufculum fodiamus .Quibufdam regiomba 
ficut in cilicia 5C pamphilia hoc menfe fefania feruntur* Italia autem regioniba 
humidispoflunt ultimo menfe iunio feri* Quinetiam tempus eft ficulneis ar/ 
bonbus caprificum fufpendere* Quod quidam exiflimant iccirco fieri debere: 
ne frudus decidat: & ut celerius ad maturitatem perueniat*Ka *augufli etefia. 
Pridie nonas augufli leo medius exoritur :tempeflatem fignificat* vii*idus aug* 
aquarius oeddit: medius nebulofus aflus, Pridie idus augu * fidis occdit mane: 
6c autumnus indpit. His diebus eadem qua fupra* Nonnullis tamen locis faui 
demetuntur. Qui non funt meile repleti nec operculati:differenda efl in men/ 
fem odob. mellatio. Idibus augufti delphini occafus:tempeflate fignificat *xix. 
kalendas feptembr*eiufdem fy deris matutinus occafus: tempeflatem fignificat 
dedmovcalendas feptembris fol in uirginem tranfitum fadt. Hoc & fequenti 
die tempeflatem fignificat: interdum & tonat* Hoc eodem die fidis ocridit. x * 
calendas feptemb.ex eodem fydere tempeflas plerunque oritur & pluuia*yn.ca 
lendas feptemb.ufndemiatorexoritur mane:& ardurus indpitoeddere: inter/ 
dum pluuia.iii*calen*feptem.humeri uirginis exoriuntur:etefia definunt flare: 
6c interdum hyemat. Pridie calendas fepteb.andromeda uefperi exoritur: iterdu 
hyemat. His quidem diebus arbores ficorum inoculantur:quod genus infitio/ 
ms empla Aratio uocatur. Idque licet uel commodius facere fupenore mefe poft 
idus iulias:quo tempore etiam aliarum arborum nonulli emplaflrationem fa/ 
ciunt* Quibufdam locis ut f betica maritimis regionibus & in afnca ufdemia co 
ficitur.Sed frigidioribus regiomba puluerationem faciunt:qua uocatruflici oc 
catione:quom ofs gleba i uineis refrfgit: & refoluitur i puluere. Hoc eode tpe: 
pnufq \i\tx pulueretur:fi pexilis e uel rara ipfa uitis:lupini modii tres uel quat 
tuor i fingula mgera fpargatur: 6c ita occatur: q cu firutificauerit: prima tu toffio 
ne couerfi fatis bonu flercus uineis pbet.Multi etia fi pluuius e flatus cali: ficut 
fuburbana regione italiaepampinis uitem fpoliant:ut percoqui frudus pofiint: 
nec putrefeere imbribus. At e contrario locis calidioribus * ut mo nominatis pro/ 
uinciis:circa uindemia adubratur:uel flrametins uel aliis tegumetis uux:ne ue 
tis aut caloribus exarefeant. Hoc idem tempus eft aridis uuis ficifqj coficiendis: 
dequibus quemadmodum palla: fiant:fuo locodicemus:cum u illic#perfeque/ 
mur officia* Filix quoq; aut carex ubicunqj nafdtur:auguflo menfe rede exflir 
patunmelius tamen circa idus iulias ante caniculae exortum * Calendis feptem/ 
bris calor: quarto non. feptembr.pifas auftrinus definit ocadere; calorem ante 
yc[ fefama 
plcu|nels ar 
. 
3 
* 
,. ... 
n 15 0CC1 1 * 
Vfdemiator 
ptefla,: 
Inoculantur* 
tfnpiaitrato 
Occatio. Pul 
ueratio. Pul/ 
ueretur* Fru/ 
tificauennt, 
Papinis uite 
ipoliant 
Carex * 
Pifds auflri/ 
nus* feptemb.ardurus exoritur: fauonius uel corus. yii. id. feptemb ♦pifeis aquilonis 
definit occidere :& capra exoritur: tempeflatem figmficat.Lii.id. feptemb.fauoni 
us aut africusjuirgo media exoritur. His diebus loris maritimis & calidis uinde/ 
mia & catfera qua: fupraferipta funt comode admmiflratur,Iteratio quoque ara 
tionis perada effe debet: fi ferius terra profeifia efl.Sm aute celerius:etia tertia/ 
tu fiue fatum folu effe couenit.Hoc etiam tempore qui cofueuerut uina codire: 
aqua marina praparat:& adueda decoquut.de qua cofirieda cu uilliese ofEria 
exequarjpcipia.Idibus feptebris ex priftino fydere nonuq tempeflate fignificat». 
xv.Kal.odob.ardurus exoritur :fauonius & africusaterdum eurus:que qdam 
uulturniiappellat.xiiii.KaLod;ob,(pica uirgimsexoritur: fauonius aut corus: 
xiii.Kai.odob, fol in libram tranfitu facit:crater matutino tempore apparet, xri 
Kal, odo. pifces occidunt mane: item aries occidere incipit: fauoius aut corus: i/ 
terdum au fler cu imbriba. x.KaLodtob.argo nauis ocridit:tepeftate fignificat i/ 
terdu etiam pluuiam .vim. Kal odob. Centaurus fcipit mane oriri: tempeflatem 
fignificataterdu &pluuia.yiihKal»odob.&.yii.&»vi*eqnodiu autunale ple/ 
runque fignificat.y.KaLodob.hadiexoriutur:fauonius:nonuq aufler cu plu/ 
uia.iiii.kal.odob.uirgo definit orirutepeftatem fignificat.His diebus uidemise 
plfcriba regioibus fiut:quaf$z maturitate alii aliter iterpratati funt. Quid a quom 
uidiffent partem aliquam uirefcere:crediderut tepefliua effe iterdu uide 
miam.Quidam cum concoloratas & perlucidas uuas animaduertiflentmonul 
li etiam cum pampinos ac folia deridere confideraflent.Quse omnia fallacia fut 
quoniam immaturis uuis omnia eadem poflimt accidere:propter intemperiem 
folis aut anni.Itaque nonnulli guflu explorare maturitatem tentauerunt:ut fi/ 
ue dulcis effet fapor uux fiue acidus:proinde exiflimarent. Sed & hac ipfa res 
habet aliquam fallaciam.Nam quadam genera uuaiy nonuq dulcedine capiut 
propter aufieritate nimia.Itaque opportunum eft(quod nos facimus)ipfa natu 
ralem cotemplari maturitate. Naturalis at maturitas eft:fi cum exprefleris ui/ 
naceaiqua acinis celant :iam infufeata & nonulla propemodum nigra fuerint ♦ 
Nam colore nulla res uinaceis potefl afferremifi natura maturitas:prafetti cum 
ita in media parte fintiut & a fole afluante & a uentis protegantur: hu/ 
morque ipfe non patitur ea praripi aut ifufcari:nifi fuapte natura. Hoc igitur 
quom exploratum habuerit uillicus:fciat uindemia fibi effe faciedam. Sed an/ 
teq frudum cogere iripiat: eunda pjaparada erunt fuperioreffi fieri pollet jme 
fe.Si minus certe ut ante quindecim dies dolia partim picata:partim defricata: 
dC diligenter Iota marina uel aqua falfa & rede ficcata. Tum & opercula colaqj 
& catera fine quibus probe confici muflum no potefl. Torcularia uero 6c fora 
diligenter emund ata lotaque. Et fi res ita exegirit picata praparataque habeat 
ligna:quibus defrutum 6c fapam decoquat.Tum etiam falem atque odoramen 
ta :quibus condire uina confueuerft: multo ante repofita effe oportet.Nec tame 
hac cura totum auocet eum a catera ruris cultura. Na & napina iteque rapina 
Arduri exor 
tus» 
Virginis fpi 
ca» 
Argus nauis 
occafus 
Eqnodium 
autumnale. 
Maturitas 
uuarum 
Naturalis 
maturitas» 
Vinacea ifuf/ 
cata: 
Fora 
Napia.Rapi 
na» ficcaneis locis p hos dies fiut. Farraginaria quoqj pecori futura p hyemem prafi I 
dio .Iteqj filiquam quod ruftici foenum gracum uocant. Nec minus i pabulu ui 
tia nunc demum coferitur * Tum etia lupini hac erit pracipua fatio:que quida 
uel ab area protinus i agrum deferri putant oportere.Miliu & panicu hoc tepo/ 
re demetitur:quo fafeolus ad efcam feritur. Na ad pcipiedum femen ultima par l 
te odob.circa Kaledas nouembris melius obruitur* Quare cum hac eunda in 
agris exequi debeat:pofiit eo& curam :qua ltra uilla facieda funt:uillica delega 
re.Ita tamen ut ipfe cofideret an rede fada fint.cal.odob.&. vi.non. interdum 
tepeflatem fignificat.iiii. non *odob.auriga occidit mane:uirgo definit occidere 
fignificat nonunqtempeflatem.iii.n.od.corona fcipit exoriri:fignificattepefla , 
tem.Pridie nonas odob hadi oriutur uefpere: aries medius occidit:aquilo ,yiii* 
idus odobris corona clara flella exoritur.yi.idus odob. uergilia exoriutur uefpe 
re:fauomus & interdum afncus cum piuuia*iii.& pridie idus odob.corona to/ 
ta mane exoritur; au fler hibernus 8C nonunq pluufa.Per hos dies frigidis regio 
bus uindemia &C catera qua fupra fcripta funt fieri folent .Hifdemque regioni 
nibus frumeta matura feruntur: & pracipue far adoreum .Locis etiam opacis tri 
ticum nunc rede feritur .Et quoniam femetis mentionem fecimusmo intempe/ 
fliue quatu cuiufqj feminis iugeiy agri recipiat referemus. agri recipit triti 
a modios quattuor uel quinqj:farris adorei modios.ix.uel.x. ordei modios .*v. 
uel.yi.mdiiuelpanicifeftarios.iiii.uel.v.lupinimodios.yiii.uel .x. fafeoli mo/ 
dios quattuor:pifi modios tres uel quattuor:faba modios fex: letis modiu unu 
uel paulo amplius: lini feminis modios nouem uel decem:cicercula modios tres 
uel quattuor: ciceris modios tres uel quattuor: fefami feflarios quattuor uel 
quinque : uitia pabularis modios feptem uel odo: uitia feminalis modios 
quinque: uel fex; erui modios quattuor uel quinque: farraginis ordeacea mo 
dios fepte uel odo:filiqua modios fex. Medica fingulos cyathos ferere oportet i 
areolis logis pedu decedatis pedu qnqj.Canabis grana fex i pede quadrato po/ 
nuntur,Idibus odob.& fequeti biduo fterdum tempeflas:nonnuq rorat, xuii* 
cal. nouembris fol in fcorpione tranfitum facit* xiii.6c. xii,cal, nouembris Colis ex 
ortus: uergilia incipiunt occidere: tempeff atem fignificat. xi. cal. nouembris tau 
ri cauda occidit:aufter fterdum pluuia.yiii. cal. nouembris ce taurus exoriri rna 
ne definit :tempeftatem fignificat.viii.cal .nouem.nepa fros exoritur:tempefla 
tem fignificat. v. cal. nouembris uergilia occidunt: hyemat cum frigore & gei ici/ 
diis.quarto cal.nouembns ardurus in uefperecccidit:uentofus dies, tertio cal. 
& pridie nouembris cafliope incipit occidere:tempeftate fignificat. Per hos dies 
quacunqj femina differri debent:arbufculaque omnis generis rede ponuntur. 
Vlmi quoque uitibus rede maritantunipfaque uites in arbufhs & uineis com/ 
mode propagantur. Seminaria runcare & fodere tepus efl .Tum etiam arbores 
ablaqueare;nec minus uineas:eafdemque putare.Item qua in arbuflis uite de/ 
putare. Seminaria qua fuo tempore pampinata non funt: arbufculaque fico/ 
Farraginaria 
Fafeclus ♦ 
Vergiliarum 
exortus* 
Far adoreu ♦ 
recipit 
tnnci modi / 
cs quattuor* 
Vitia pabula 
ris . Vitia fe/ 
minalis* 
Hyemat cu 
gelicidiis ♦ 
Vlmi marita 
tur umbo. rum in feminariis putari :& ad tingulos flilos redigi debent :quse tamen melius 
dum tenera lunt: per germinationem pampinantur* Sed quom omnia in agri/ 
cultura ffrenue facienda funt.tum maxime fem entis. Vetus eff agricolarum p/ 
uerbium.Maturam fationem fiepe decipere folere:feram nunqjquin mala fit* 
Itaque in totum prsecipimus;ut quifque natura locus frigidus eritris primu co/ 
feraturmt quilque calidus nouiHime* Vitia Sc faba Ifercorare agrum dicuntur* 
Lupinum mfi in florem uerteris: nihil agrum ffercorauens* Sed nec ulla res ma/ 
gis uacuis operariis aut feritur: aut conditur • Nam & primis temporibus ante 
ullam femente pollet id obruere:& nouilfime poff codtos frudi us tollere* Seme 
[occare oportet quod fparferis* Duo iugera tres op£ comode occabunt:ar 
borelqjquxintererut:ablaqueabat, quamuis antiqui lingulis opis lingula iu/ 
gera fariri & occari uelint * quod an redfe fieri poffit: affirmaf no aufi. Eode tem 
p0re folias riuofqj purgare: SC elices fulcofqj aquarios couemt facere .Iifdem tem 
ponbo li fit fraxinea: fi minus orneam: fi nec hac fit:iligneam frode bubus redte 
prabebimus.Gladis quoqj no futile e lingulis iugis modios fingulos dare;nec ta 
men amplius ne laborent: nec minus diebD.xxx.prabueris.Na fi paucioriba die 
bus daturfut ait Higinus)p uer fcabioli boues fiunt.Glans aut paleis fmilcen/ 
da elhatqj ita bubus apponenda.Tum etiam filuam fiquis barbaricam, i. cole/ 
mineam uelit facere: redte conferere glandibus & cateris feminiba.Tum & olea 
deffringeda e:ex qua uelis uirideoleu efficere:quod fitoptimu ex uaria oliua: 
cu incipit nigrefcere ♦ Na acerbu mfi ex alba olea fieri no debet ♦ Kal. noueb. & po 
Ifridie caput tauri occidit:pluuiam fignificat.iiii.no.nouebris fidicula mane ex/ 
oritur: hyemat & pluit * viii * id. noueb. id e fydus totum exorit; au Uer uel fauoni/ 
us hyemat * vn.id * noueb. flella clara fcorpionis exoritur: fignificat tepeffate: hye 
mat:uel uulturnus interdu rorat, vi udus noueb. uergilia mane occidunt:fignifi 
cat tepeffate: hyemat. y. idus noueb. hy emis initium: au fler aut eurus : interdu 
rorat.His diebus ufqj in idus qua fupiore mele facere no potueris:adhuc tolera 
biliter efficies.Sed 8c proprie hoc obferuabis:ut pridie q pleniluniu fit: fi mms 
certe ipfo plenilunio omnem quam faturus es fabam uno die pagas: fed poff ea 
licebit ab auibus &C pecore defenfam obruas. Eaqj fi ita competierit luna curfus: 
ante id.noueb*occatam habeas :qpinguiffimo & nouoloco :fi minus qlfercora/ 
tillimo* Satis erit i fingula iugera uehes ffercoris coportar numero dece & odio* 
Vehes aute ffercoris habet modios odtoginta.Ex quo colligitur oportere in de/ 
nos quoquouerfus pedes modios quinos ffercoris fpgere ♦ Qua; ratio docet uni/ 
uerfo iugero fatiffacere modios*M.ccc.xl.Tum etiam conucnit oleas ablaquea/ 
re.Et fi lunt parum frudtuofa uel cacuminibus retorrida frondis:magnis arbori 
bus quaternos modios ffercoris caprini circunfpargere:in catenis autem pro ma 
gnitudine portionem feruare*Eodem tempore uineis ablaqueatis columbinum 
Ifercus ad lingulas uites:quod fit inlfar unius feffariuuel urina; hominis congi/ 
os:uel alterius generis quaternos feffarios ffercoris infundere* Iugerum uinea/ 
Oia ff renue 
farieda» Pro/ 
uerbiu feme/ 
tif.Maturam 
fatione fape 
decipere 
CJccare 
Elices* 
Silua barba/ 
rica cofeiea* 
Viride oleu* 
Vehef fierco 
tif* cum in fetios pedes pofitarum dux opera: ablaqueant Jdita nouembris dies fcer 
tus:fxpius tamen placidus, xvi, Kaledaf decebrif fidif exoritur mane: aufler: in 
terdum aqlo magnuC xv,caL decembrifaquilorinterdum au fler cum pluuia» 
xiiii♦calend, decembr,fol in fagittarium tranfitum facit :fuculx mane oriuntur: 
tempeflatem figmficat.xiucal.decemb, tauri cornua uefperi ocadunt:aqlo frigi 
duf:& pluuia♦xi,cal.decembr, fucula mane occidit:hyemat,deamo caL decebo 
lepuf occidit mane: tempeflatem fignificat♦yri, cal,decembr,canicula occidit fo/ 
Lif ortu:hyemat,Pridte cal, decembris tota: fucula occidunt;faucmuf aut aufler 
interdum pluuia,Hif dieta qua pratenta erunt fu perior ita opera cofequi opor 
tet, Et fi non plurimum ferimus:optimum e intra cale , decembr fementem con/ 
feci ffe. Sed etiam longis nodata ad diurnum tempus aliquid adiiciendum eff 
Nam multa funt qua in lucubratione rede aguntur >Siue enim uineaf poflide/ 
muf :pali &C ridica poffunt dolari exacuiqj ,Siue regio ferula uel corticif ferax e: 
apita aluearia fieri debent, Siue palma fpartiue fcecunda efl:fifana fpartxque. 
Seu corbef ex uimine.An ne catera nunc pfequar: nulla regio no ali/ 
quid affert: quod ad lucubrationem confici poffit.Nam inertifefl agricola expe 
dare diei breuitatem:pracipue in hif regionibuf in quita brumalefdief horaiy 
nouem funtmodefquehorarum quindecim,Poflitetiam falixdecifa pridie ad 
lucubrationem expurgari:& ad uitium ligamina prapararuQux fi natura mi/ 
nuf lentaefltante dief quindecim praridenda efl:& purgata in flercore obrue 
da efbutlentefcat.Sin autem iam pridem cafa exaruit: in pifcina maceranda 
efl,Tum etiam per lucubrationem ferramenta acuere: & ad ea facere uel fada 
manubria aptare:quorum optima funt ilignea:deinde carpineatpofl hac fraxi/ 
nea.Kalen,decembris dies incertus fapius tamen placidus,yin, idus decembris 
lagittarius medius occidit:tempeOatem fignificat, viiudus decembris aquila ma 
ne oritur :africus:interdum aufler :irrorat,iu,idus decembris corus uel feptetrio 
interdum aufler cum pluuia» His diebus qua praterita erunt fuperiore menfe 
opera peragi debebunt :utiqi in locis temperatis aut calidis:nam i frigidis rede 
fieri iam non poffunt, Idibus decembris fcorpio totus mane exoritur: hyemat, 
Xyi,cal,ianuarii fol in capricornum tranfitum facittbrumale folflitiurmutHfp 
parco placet:itacp tempeflatem fape fignificat*Xv.caledas ianuarii capra occi/ 
ait mane:tempeflatem fignificat,ix,calendas ianuarii brumale folflitium (ficut 
caldai ob fer uantj fignificat, yi. calendas ianuarii delphinus incipit oriri mane: te 
peflatem fignificat,iiii,calendas ianuarii aquila uefpere occidit :hyemat,iii, cale 
das ianuarii canicula occidit uefpere: tempeflatem fignificat.Pridie calendas ia/ 
nuarii tempeflas uentofa,His diebus qui religiofius rem ruflicam uoluntmifi fi 
uinearum caufa paflines:nam negant debere terram ferro commoueri. Itaque 
quicquid citra id genus effici poteflrid ab his comprehenditur,ut olea legatur 6C 
conficiatur:ut uitis paletur: 8c capite tenus alligetur:& iuga uineis imponantur 
Sc capifirentur,Caterum palmare;id eft materias alligare:hoc tempore non ex/ 
Pali ridica 
dolantur i Iu 
cubratione* 
Sparta 
Salix letefeat 
Palmare.i. 
materias alii 
gare# pedit:quia plurima: propter rigorem:qui fit ex frigore:franguntur♦Poftimt etia 
liis diebus cerafa & tubures & armeniaca: atqj amygdalae cxtcrxq; arbores: quae 
primaeflorent:infericommode,Nonnulli& legumina ferunt,Kalendis ianua/ 
rii dies incertus, tertio nonas ianuarii cancer occidit:tempeflas uana.Pndie no/ 
nas ianuarii media hyems:auffer multus:interdum pluuia.Nonis ianuariis fi/ 
dis exoritur mane:tempeftas uana. Sexto idus ianuarias auffer: interdum fauo 
nius. vadus ianuarias au fler: interdum imber. Pridie idus ianuarias incertus fla 
tus cadi. Per hos quoqj dies abflinent terrenis operibus religiofiores agricola::ita 
tamen ut ipfis calendis ianuariis aufpicandi caufa omne genus operis inflauret. 
Ceterum differant terrenam molitionem ufque in proximas idus. Sed nec igno 
rare debebit uillicus quid uni iugo boum quoquo menfe per fmgulos dies pro/ 
flari fatis eff,Quare huius quoque curae rationem fubiiciemus .Menfeianuatio 
paleas cum erui macerati feflanis fex.uel paleas cum cicercula: frefae femodio: 
uel frondis corbem pabulatorium modiorum uiginthuel paleas quantum uelft 
6C foeni pondo uiginti:uel affatim uiridem frondem ex ilice uel lauro:uel q<f om 
nibus praeflat farraginem ordeaceam dabit ficcam: februario idem :martio id e. 
Vel fi opus fa&uri funt: foeni pondo quinquaginta. Aprili frodem querneam & 
populeam.Ex calendis ad idus uel paleas uel foeni pondo quadraginta,Maio pa 
bulu affati riunio ex calendis fronde affatf:iulioide:auguffo ide:uel paleas ex 
aruo podo qnqgita:feptebri frode affati, odtobri frode & ficulnea folia, Noue 
bri ad idus frondem uel folia ficulnea:quo fint corbis unius. Ex idibus glandis 
modium unum paleis immixtum:&: lupini macerati modium unu paleis imi/ 
xtu :uel matura farragine.Decebri fronde arida:uel paleas cu erui femodio ma 
cerato: uel lupini quod ex femodio macerato exegerit: uel glandis modium unu 
aliter modios duos:ut fupra fcriptu e uel farragine ♦ 
Profa de cultu hortorum :& herbis ortenfibus. Cap, iii. 
T quoniam percenfuimus opera qua fuis quibulque temporibus an/ 
e ni uillicum exequi oporteret: memores polliciti noflri fubiungemus 
cultus hortorum:quorum oque curam fufcipere debebit:ut & quoti 
diani uidtus fui leuet fumptum:&: aduenienti domino probeat:quod ait poeta: 
inemptas ruris dapes.Democritus in eo libro:quem georgica appellauit;parum 
prudenter cenfet eos facere:qui hortorum extruant munimenta:q> neque latere 
fabricata materies perennafe pofTit pluuiis ac tempeflatibus plerunqj infeflata: 
neq; lapides fupra rei dignitatempofcatimpenfa.Siueroamplum modum fe/ 
pire quis uelit patrimonio effe opus.Ipfe igitur offendam rationem qua no ma 
gna opera hortum ab incurfu hominum pecudumque munimus ♦ Vetufliffimi 
audlores uiuam fepem ftrudtili protulerunt:quia non folum minorem impen/ 
fam defideraret:uerum etiam diuturnior fmenfis temporibus permaneret.Itaqg 
uepres efficiendi confitis fpinis rationem talem reddiderunt. Locus quem fepire 
deflinaueris ab oquinodio autumnali fimul atque terra maduerit imbribus:cir 
Religiofiores 
agricolas. 
Kal.ianuariif 
aufpicatur. 
Affatim ♦ 
Faeni pcdod 
bobus. 
Perennare 
Viua fepes ♦ cuuallandus eft duobus fulcis tripedaneo /patio inter fe diftanribus. Modum ai 
titudinis 6c latitudinis eorum abunde eft effe bipedaneum :fed eos uacuos per/ 
hyemare patientur praeparatis feminibus quibus obferantur*Ea fint uafhffima/ 
rum (pinarum maximeque rubi & paliuri &C eius:quem grazci uocat Kuyoor&a/ 
Tocr:nos fentem canis appellamus.Horum autem ruborum femina qmaturif/ 
fima religi oportet:& erui moliti farinae immifcerejquae cum eft aqua confparfa: 
illinituruel nautiris uetenbus funibus uel quibuflibetaliis reftibus.Siccati de 
inde funiculi reponunrur in tabulato* Mox ubi bruma confedta eft: intermiffis 
quadraginta diebus circa hirundinis aduentu cu ia fauonius exoritur: poft idus 
februarii fiqua in fulcis per hyeme conftirit aqua exhauritur:refolutaqj humus: 
qua erat autuno regefta:ufqj ad media fulcoiy altitudine reponit;Pradidi dein 
de funes de tabulato prompti explicatur; & i logitudine per utrunqj fulcu porre 
dti obruuntur: fed ita ut no nimiu fupergefta terra femina fpinaru : qua inhx/ 
rent toris funiculoru enafci poffint.Ea fere arca tricefimu die prorepunt* Atque 
ubi coeperunt aliquod incrementum habere: fic infuefci debent:ut in id fpatium 
quod fulcis interiacet inclinentur* Opprtebit aute uirgea fepe iterponere: qua 
fuperfcendant (entes utriufq? fulci: dc fit quo interdum quafi adminiculo priufq 
corroborentur acquiefcant* Hunc ueprem manifeftum eft interimi non poffe: 
nifi radiatus effodere uelis.Caterum etiam poft ignis iniuria melius renafci du 
bium nulli eft*Et hac quidem claudendi horti ratio eft maxime antiquis proba 
ta*Locum autem prius eligi conueniet: fi permittit agri fitus iuxta uillam praei; 
pue pinguem:quique adueniente riuo:uel fi no fit flues aqua fonte puteali pof/ 
fit rigari* Sed ut certam perennitatis puteus habeat fidem: tum demu effodien 
dus eft:cum fol ultimas partes uirginis optinebitrid eft menfe feptebri ante aq/ 
nodtium autumnale .Siquidem maxime explorantur uires fontium:cum ex 16/ 
ga decitate a flatis terra caret humore pluuiali. Prouidendum eft autem ne hor/ 
tus area fubiaceatmeue per trituram uenti poffint paleas aut puluerem in eum 
perferremaqj utraq? funt olenbus fnimica.Mox ordinandi paftinandiq? foli duo 
funt tempora:quoniam duaquoqj olerum fationes*Nam & autumno 3C uere 
plurima feruntur:melius tamen uere riguis loris:quoniam Sc nafcentis anni cla 
mentia excipit prodeuntia femma:& fitis altaris reftinguitur fontibus»At ubi lo 
ci natura necp manu illatam:neqj fua (pontis aquam miniftrare patitur :nullu 
quidem aliud auxilium eft:q hyemales pluuia*Poteft tamen etiam i ficciffimis 
loris opus cuftodirrifi depreuius pafiinetur folum:eiufqj abunde e gradum ef/ 
fodere triba pedibus: ut in quattuor confurgat regeftum * At ubi copia eft rigan; 
di fatis erit bipalio non alto:id eft minus q duos pedes ferramento nouale couec 
ti* Sed curabimus ut ager quem uere conteri oportet:autumno rirca caledas no 
uembris paftinetur* Quem deinde uelimus autumno inftituere:menfe maio co 
uertamus:ut aut hyemis frigoribus :aut aftiuis folibus 6C gleba foluatur:& radi 
ces herbarum necentur*Nec multo ante ftercorare debebimus:fed cum fationis 
Perhyemare 
fulcos* 
Cynofbatos* 
Quadopute 
us effodieduf 
Dua cleiji fa 
dones* 
Regeftum* Exherbadus 
locus t . 
Stercus anni 
maceratu 
appropinquauit tempus: ante quintum diem exherbandus erit locus flercoran 
dufque: ita diligenter foffione iterandus: ut fimo terra commifceatur♦ Opti/ 
mum uero flercus efl ad hunc ufum afinriquia minimum herbarum creat.pro/ 
ximum uel armenti:uel ouium fi fit anno maceratum. Nam quod homines fa/ 
ciunt:quis habeatur excellenti flimum: non tamen neceffe efl adhibere:nifi aut 
nuda; glarea aut fine ullo robore folutiflima arena:cum maior.f.uis alimeti de 
fideratur. Igitur folum quod uere conferere deftinauerimus :poft autumnum 
patiemur effoflum iacere bruma frigoribus:& pruinis inurendum» Quippe eco 
trario ficut calor aflatis ita uis frigoris excoquit terram: fermentatamque foluit. 
Quare peracfta bruma tum demum flercus iniidetur: & circa idus ianuarias hu 
mus refofla in areis diuiditur:qua tamen fic informanda funt:ut facile runcan/ 
tium manus ad dimidiam partem latitudinis earum peruemantme qui pfequu 
tur herbas:femina proculcare cogantur:fed potius per femitas ingrediantur: &C 
alterna uice dimidias areas eruncent. Hac ante fationem qua facienda funt di 
xiffe abunde efl .In uno quid quouue tempore uel colendum uel ferendum fit: 
pracipiemus. Et primum de his generibus loquendum efl:que poliunt duobus 
feri temporibus:id efl autumno & uere.Sunt autem femina braffica 6C la<fluca 
rinera: eruca: naflurcii: coriandri: charefolii: aneti tpaflinaca: deeris: papaueris 
Hacenimdrcacalendasfeptembris:uelmeliusante calendas martii februario 
ferutur. Locis uero ficcis & tepidis qualia calabrya & apulia maritima poliunt 
circa idus ianuarias terra committi.Rurfus qua tamen autumno conferi debent 
(fi tamen uel maritimum uel apricum agrum incolimus)hac fere funt: allium: 
cape:capitula:ulpicum: fmapis.Etiam nunc quo quidqj tempore terra madari 
pleruqj conueniat :per menfes digcramus.Ergo pofl calendas ianuarias confefti 
reefle ponetur lepidium.Menfe autem februario uel planta uel femine ruta atqj 
afparagus:& interdum cape femen & porri.Nec minus fi uernum & afliuu fru 
dum uoles haberedyriaca radicis & rapa napique femina obrues.Nam allii SC 
& ulpici efl huius temporis pofitio .At arca calendas martii locis apricis licet por 
rum(f{ iam ingranduitjtranfierre.Item panacem ultima parte martii menfis. 
Deinde circa calendas apnlis aque porrum atque inulam & ferotinam plantam 
Ite ut maturius nafcatur cucumis cucurbita capparis ferenda efl ♦ Nam 
femen betaiquom punicu malu florebit: tu demum optime feritut. Porri aute 
caput circa idus maias tolerabiliter adhuc tranffertur. Pofl hos nihil ingruente 
aflate obrui debet: nifi femen apii: fi tamen rigaturus es: fic en i per aflate proue 
auguflo circa uulcanalia tertia fatio eft.Eaque optia radias Sc rapa 
napj; & fifens :nec minus oleris atri. Atq; hac funt farionu tepora .Nunc de 
his qua aliqua curam defiderant:de fingulis loquar:quaque prateriero mtelli/ 
gi oportebit nulla opera poflulare nifi roncatoris.De qua femel hoc dicendu e. 
Omni tepore confulendu efle:ut herba exterminentur ♦ Vlpicu quod quidam 
aiku punicum uocant: graa autem appellant longe maioris 
Vis frigoris 
excoqt terra. 
Area iforma 
da 
Eruncent. 
Ingranduit 
porru. 
Porri caputr 
. . 
Citca uu ca / 
na ia i augu/ 
lco * 
. 
Vlpicu alliu. 
Aphrcfcora/ 
dom eft incrementi alliuJdq? circa Kalen.odobris:anteq deponatur:ex uno capi/ 
te in plura diuiditur. Habet enf uelut allium plures conarentis fpicas :eaq; cum 
fint diuifa liratim feri debent: ut in puluinis pofita minus in fellentur hyemis a/ 
quis.EU autem lira fimilis ei porca:quam in fatiombus capeftribus ruftici faci/ 
unt :ut uligine uitent»Sed hac in hortis minor eft facienda:& per fummam par 
tem eius:id eft in dorfo inter palmaria fpatia fpici ulpici uel aln(nam id quoqj fi 
militer conferiturjdifponendi funt» Sulci liraru inter fe diftent femipedali fpario» 
Deinde cu ternas fibras emiferunt: fpica farriantur» Nam quo fapius id fadum 
eft:maius femina capiunt incrementum.Deinde anteq caulem faciat :omne ui/ 
ridem fuperficiem intorquere:& in terra profternere conuenietjquo uaftiora ca/ 
pita fiant,Regionibus aute pruinofis neutrum horum per autunum feri debet: 
nam brumali tempore corrumpuntur.Quod fere menfe ianuario mitefcit.Et ic/ 
areo frigidis locis tempus optimum eft allium uel ulpicum ponendi circa idus p 
didi menfis»Sed quando conferemus:uel iam matura in tabulatu reponemus: 
feruabimus in his locis:quibus aut obruentur aut eruentunut luna infra terram 
fit.Na fic fata &C (ic rurfus recondita exiftimantur neqj acerrimi faporis exiftere: 
neqj mandentium halitus inodorare »Multi tamen hac ante caledas ianuar. die/ 
bus ferunt mediis menfe decembri:!! cali tepor & fitus terra permittit ♦ Braffica 
cum. yi» foiioru erit tranfferri debet :ita ut radix eius liquido fimo prius illita & i 
uoluta tribus alga teniolis pangatur.Hac enim res efficit:ut in codura celerius 
madefcat:& uiridem colorem fine nitro conferuet »Eft aute frigidis 8C pluuiis ve/ 
gionibus pofitio eius optima poft idus aprilis:cuius depreffie planta cu tenuerit 
quatu olitoris ratio patitur: fapius farrita & ftercorata melius conualefcit:plenio 
nfq? incrementi & coliculu facit 8c cyma.Nonulli hac eande locis apricioribus a 
calendis martii deponunt. Sed maior pars eius i cyma profilit:nee poftea hyber/ 
nu caule amplu facit:cu eft femel defeda .Poffis aute uel maxfos caules bis traf 
ferre ridque fi facias:plus femmis& maioris incrementi prabere dicuntur.Ladu 
ca totidem foliorum quot braffica tranfferri debet.Locis qde apricis 6c maritimis 
optie autuno ponitur :mediterraneif & frigidis contra hyeme non aque como/ 
de difpergitur. Sed huius quoqj radix fimo liniri debet :maioreqj copiam defide 
rat aqua fiqua tenerioris folii.Sutque complura laduca genera:qua fuo quoq; 
tepor feri oportet.Earu qua fufei 6C ueluti purpurei:aut et uiridis coloris: 6c cri/ 
Ipi folii uti ceciliana menfe ianuario rede differit. At cappadoria:qua pallido et 
pexo denfoque folio uiret :menfe februario» Qua deinde candida 6c crifpiffimi 
folii: ut in prouincia batica eft finibuf gaditani muniapii: menfe martio rede 
pangitur »Eft & cyprii generifex albo rubicunda leui & tenerrimo folio :qua in 
tdibufaprilifcommode difponitur.Fere tame aprico cali ftatuiqba locif 
copia eft:pene toto anno laduca feri pot.Qua quo tardius caule faciancu ali/ 
quod incrementum habuerit :exigua teftam media pte accipiat :eo quafi onere 
Spicas lirati 
In pulinis 
Lira qua» 
Spici 
Luna infra 
terram fit» 
Mandetium 
halitus ino / 
dorare» 
Teniola 
Vt braffica 
uiride colore 
feruet* 
Cyma* 
Laduca ge/ 
nera» 
CecilianaCa 
* 
padocia» \ . 
Pexo folio» 
Crifpiftimi 
folii > coercita in latitudinem fe diffundit.Eadem efl ro etia intubimifi q> hyeme ma/ 
gis fu (linet .Ideoqj uel frigidis regionibus proximo autuno feri poteft. Cinera: fo 
bolem melius p autunum arquinodtium difponimus: femen comodius circa cal. 
martii feremus :eiufcj pianti circa cal♦ noueb r. reprimemus: 8C multo anere fler 
corabimus Jd enim genus flercoris huic oleri uidetur aptiffimu. Sinape atqj co 
riandrummec minus erucam & ozimu ita uti fata funt:fua fede imota perma/ 
nent .Neque efl eorum cultus alius q ut (lercorata runcentur.Poliunt aute non 
folum autuno:fed &C ucre conferi .Piata quoque fiinapis prima hyeme tranfla/ 
ta plus cyma uere afferunt. Panax utroque tempore leni 8c fubadta terra rariffi 
me differitur:quo maius incrementum capiat.melius tamen eius uerna fatio e» 
Porrum fi fedliuum facere uelis:denfius fatum praceperunt priores relin qui: 66 
ita cu increuerit fecari. Sed nos docuit ufus longe melius fieri fi differas :& eode 
more quo capitatum modicis fpatiis :id efl inter quaternos digitos depangas:<36 
cum conualuerit defeces .In eo autem quod magni capitis efficere uoles feruadu 
fit:ut anteq tranflatudeponas:omnis radiculas amputes:56 fibraru fummas p/ 
tes intondeas,Tu teftula uel cocha quafi fedes in fingulis fubiedla femitiba ad/ 
obruuntur: ut fiant capita latioris incrementi .Cultus autem porri capitati a (Ii/ 
dua farritio <36 ftercoratio eft.Nec aliud tamen fedfrui nifi totiens rigari 56 fler/ 
corari farririqj debet: quotiens demetitur.Semen eius locis calidis menfe ianua/ 
rio:frigidis februario feritur .Cuius incrementum :quo maius fiat:raris linteolis 
complura grana illigantur :atque ita obruuntur.Enatum autem deferri debet i 
his locis: quibus aqua fubminiftrari non poteft rirca sequinodtium autumni. At 
quibus poffis humorem prxbere: menfe maio redte tranffertur. Apium quoque 
poffis plantis ferere :nec minus feminetprecipue aqua laetatur: 56 ideo fecundu 
fontem comodiflime ponitur.Quod fiquis id uelit lati folii facere :quantum fe/ 
minis pofllnt tres digiti coprehendere :raro linteolo illiget :& ita in areolas difpo 
fitum religet .Vel fi crifpse frondis id fieri malueris: femen eius inditum pilae 56 fa 
ligneo palo pinfitu expoliatu qj fimiliter in linteolis ligatum obruat. Poteft etia 
circa hanc operam fieri crifpum qualitercuque fatum: fi cum efl natum:increme 
tum eius fuperuoluto cylindro coerceas. Satio eius efl optima poft idus maias 
u que in folftitium :nam teporem defiderat .Fere etiam his diebus ozima ferun 
tur :quorum cu femen obrutu c:diligenter inculcatur pauicula uel cylfdro. Na 
fi terra fufpefam relinquas:pieruqj corrupitur.Paflinaca 56 fifer atqj inula coua 
lefcut alte palliato 86 loco flercorato:fed qrariffime ponenda funt:ut maiora ca 
piant fcremeta.Inula uero interuallo triu pedu feri conuenit:quoniam uaftos fa 
cit frutices :86 radiaba ut oculus harudis ferpit .Nec e alius cultus ofumrni 
fi ut farritionibD herba: tollantur.Gomodiffime aut deponetur pria pte feptebr. 
uel olus:quod quidam grarcorum uocant hippofelinon; 
nonnulli cr^ipacuop: paftinato loco femine debet conferi maxime iuxta 
maceriam: quoniam 86 umbra gaudet: 86 qualicunque conualefait loco. 
Cinera 
Sinape * 
Panax* 
Nos docuit 
ufus Sedtiuu 
Capitatum* 
porrum 
Apium* 
Osima* 
Pauicula uel 
cylindro v 
Sifer* Inula 
. I 
r u Idque cum femel feueris i fi non totum radicitus tollas: fed alternos frutices in fe/ 
men fummittas a:uo manet jparuaqj farritionis exigit cultura, Seritur a uulcana 
liba ufque i kale.feptebris :fed etiam mcfe lanuano,Meta dulce defiderat uligi/ 1 
ne:qua ob caufam iuxta fonte mefe martio red;e ponitur.Cuius fi forte femina < 
defecerunt:licet de noualibus filuefire mentafirum colligere;atque ita iuerfis ca 
cummiba difponere:qua: res feritate detrahit & edoita reddit. Ruta autuno feie i 
fatam menfe martio deferre oportet in apricu: & anere aggerare: rucarique d oec i 
coualefcat:ne herbis enecetur.Sed uelata manu debebit rucarriqua nifi contexe i 
ris perniciofa nafcuntur ulcera,Si tamen p ignoratia nuda manu rucaueris : 8c ] 
prurigo atque tuor incellent:oleo fubide pugito* Eiufdem frutex plunba annis 
manet fnoxiusmifi fi mulier qux i mefiruife contigerit eu :& ob hoc inaruerit* 
Thymu 6c tranfmarina cunela & ferpillufficut priore libro iam rettulrimagts al 
uearia curantiba q olitoribo fludiofe conferuntur. Sed nos ea codimetoru ca( na 
funt quibufda efculentis aptiflimajno alienu putamus in hortis habere. Locum 
neque pingue neque Rercoratu fed apricu defiderant mt qua: macerrimo folo p 
fe maritimis pleruque regioniba nafcuntur. Ha: res & femine & plantis circa aq 
nodtium uernum feruntur:melius tamen efl thymi nouellas plantas difponere; 
quse cum fubacfio folo depreffa: fuerint ;ne tarde comprehendat:aridi thymi fru/ 
ticem contundi oportet. Atqj ita pinfito pridie q uolueris uti aqua medicare:qua: 
cu fuccu eius percepis:depofitis frutiabus infuditur: donec eos recfie confirmet* 
Cseteru cunela uiuacior efi q ut impenfe curada fit,Lepidium cu ante Kal.mar* 
habueris difpofitum: uelut porrum fediuu demetere poteris rarius tame. Nam 
poR kal.nouebris fecandu no erit:quonia frigoribus uiolatu emoritur:bienio ta 
men fufficiet fi diligenter farritum & Rercoratum fuerit,Multis etiam locis uiua 
citatem fuam ufque in annos dece prorogat.Beta floreri punico malo femie ob/ 
ruitur :&(imulatq; quincj folioru e: ut braRica differtur a:Rate fi riguuf e hortuf 
at fi ficcaneus autuno cu iam pluuis inceflerit:difpoi debebut.Charephylu ite/ 
que olus attriplicis:qucd gra ci uocant ay2s.pac|>a|uy circa cale.odobres obrui 
oportet non frigidiflimo loco.Nam fi regio faua hyemes habet:poR id, febr .feie 
differeda funtffuaq; fedepartienda,Papauer & anethu eade habent conditione 
fationis:quacharephylu & andraphafin.Satiui afparagi & quam coruda rufii/ 
ci uocant feia fere bienio praparantur. Ea cum pingui 8c flercorofo folo poR idus 
februarias fic obrueris :ut qtu tres digiti feminis comprehendere queunt; fingu/ 
lis foffulis deponas .Fere pofi quadragefimu diem inter fe implicantur : & quafi 
unitatem faciunt :qs radiculas fic illigatas atqj conexas olitores fpongias appel/ 
lant .Eafqj poR quattuor & uiginti menfes i locum apricum & bene ualidu fier/ 
corofuqj tranfferri couenit .Sulci autem inter fe pedali menfura diRantes fiiit no 
amplius dodrantalis altitudinis :in quam ita ipongiola deprimuntur ; ut facile 
fuperpofita terra germinent. Sed in locis ficcis partibus fulcorum imis difponen/ 
da funt femina;ut tanq in alueolis maneat* At uliginofis econtrario in fummo 
Menta defi/ 
derat uligine 
Mentafiru i 
uerfis cacumi 
nibus* 
Ruta*. 
Thymu 
Codimetoiy 
ca Elculetis 
aptiflima* 
Macerrimo 
folo* 
Cunela * 
Lepidiu* 
Beta* 
Riguuf Sicca 
neus hortus* 
Atriplex. 
Cherephylon 
Coruda ♦ 
Spogfae quse 
Stercorofus, porca dorfo coliocandame humore nimio ladantur»Primo deinde ano cum ita 
confita funt:afparagum quem emiferunt infringi oportet*Nam fi ab imo ueilere 
uolueris ;uix adhuc teneris ualidis radiculis tota fpongiola fequetur * Rcliquif an 
nis non erit decerpendus:fed radicitus uellendus.Nam mfi ita fiet:ftirpes pra/ 
fracfta angunt oculos fpongiarum :& quafi excacant:nec patiuntur afparagum 
emittere*Caterum ftilus q nouiffime autunali tempore nafcitur:n5 omnis e tol 
lendus: fed aliqua pars eiufin femen fiimittenda e ft. Deinde cu fpinam fecerit: 
eiedtis femimbo ipfiftfcorpionefita uti funt:in fuo loco perurendi funt:& deinde 
fulci omnef confarienduherbaqi eximenda: mox uel ftercus uel cinis iniicieduf: 
ut tota hyeme fuccuf eius pluuiis mananf ad radicem perueniat* Vere deinde pri 
ufq coeperit germinar; capreolis: quod genufbicornif ferrameti e:terra comouea 
tur:ut Qc faalius Hilus em icet: humo pleniorif craftitudinif fiat radix» 
Raphani radix bif ano refte feritur: februario mefe cum uernum frudtu expedta 
muf :& augufto menfe circa uulcanalia cum maturiuf *Sed hac fatio fine dubio 
melior habetur Cura eft eius:ut terra ftercorata & fubadta obruatur :poft ubi ce 
perit aliquod incrementum: fubinde aggeretur. Nam fi fuper terram e me r ferit; 
dura 6c fungofa fiet*Cucumis 8C cucurbita cu copia e aqua:minorem curam de 
fiderant :nam plurimum iuuantur humore* Sin autem ficco loco fieri debuerit: 
quo rigationem miniftran non expediat menfe februario fefquipedali altitudine 
foffa facienda funt*Poft idus deide martias quafi tertia pars altitudinis fulci lira 
mentis inditis tegenda;mox ftercorata terra ufque in dimidium fulcu aggerada: 
pofmfqj feminibj tam diu e aqua prabenda: donec enafcantur. Atqj ubi conua/ 
lefcere coeperunt ;adiecfta humo incrementa eoru profequeda funt; donec fulcus 
coaquetur*Sic exculta femina fine rigatione tota aftate fatis ualebunt :frucftucj 
iucundioris faporis:q rigua prabebut*Aquofis autem locis primo quoqj tepore 
non tamen ante Kalen * mart * femen ponendu eft:ut deferri poftit aquinodtio co 
fed:o*Idqj de media parte cucurbita femen muerfo cacumine ponito:ut fiat fere 
menti uaftioris*Nam funt ad ufum uaforu fatis idonea:ficut alexandrina cucur 
bita cu exaruerint* At fi efculenta merci praparabis:redto cacumine de collo cu/ 
curbita fumptum ferendum erit: q> prolixior & tenuior frudtus eius nafcatur: q 
fcilicet maius cateris inuenit precium* Sed cuftodiendu e:ut qminime ad eu lo/ 
cumrin quo uel cucumis aut cucurbita cofita funt:mulier admittatur* Nam fe/ 
re contadtu eius languefcunt incrementa uirentiu * Si uero etiam in meftruis fue 
rit :uifu quoqj fuo nouellos foetus necabit*Cucumis tener & iucundiflimus fit:fi 
anteq feras : femen eius ladte maceres*Nonnulli etiam quo dulcior exiftat: aq 
mulfa idem faciunt* Sed qui pramaturum fru<ftu cucumeris habere uolet:confe 
d:a bruma ftercoratam terram inditam cophpnis obferat:modicuqj prabeat hu/ 
morem*Deinde cum enata femina fuerint: tepidis diebus &C infblaris iuxta ad i/ 
ficium fub diuo ponatrita ut ab omni afflatu protegantur. Cateru frigoribus ac 
tepeftatibus fub ted:u referat »Idqj ta diu faciat :du aqnodliu uemu coficiatur» 
Spongiola» 
Caprcoluffer 
ramentum. 
Raphanus» 
Cucumis» 
Cucurbita* 
Mulier no ad 
mittatur ad 
cucumeres* 
Vt cucumis 
dulcis fit* 
Diebus lfoia/ 
cis» Poftea totos cophynos dimittat in terram Sic eni pracoquem fruftum habebit* 
PofTunt etiam fi fit opereprecium uafis maioribus rotula: fubiia: quo minore la/ 
bore producatur:& rurfus intra ted:a recipiantur .Sed nihilominus fpeculariba 
integi debebunt:ut etia frigoribus ferems diebus tuto producantur ad fole* Hac 
ratione fere toto anno Tiberio Cazfari cucumis prabebatur. Nos autem leuiore 
opera iftud fieri apud agyptia gentis dolum mendefium legimus :qui praei/ 
pit aprico & ftercorofo loco alternis ordinibus ferulas alternis rubos in hortis co/ 
fitas habere. Deinde eas confed:o aquino&io paululum infra terram fecare & 1 i/ 
gneo filio laxatis uel rubi uel ferula medullis ffercus fmittere:atqj ita femina cu 
cumeris inferere:qua fcilicet incremento fuo coeant rubis & ferulis.Nam no fua 
fed quafi macerata radice aluntur: fic in fitam fhrpem frigoribus quoqj cucume/ 
ris prabere frucftu* Satio fecunda eius femini fere quiquatnbus obferuatur ♦ Cap 
paris plurimis proumciis fua fponte noualibus nafeitur .Sed quibo locis eius ino 
pia ert: fi ferenda fuerit:ficcum locum defiderabit *Ifqj debebit ante arculari fof/ 
fula :qua repleatur lapidibus SC calce uel punico luto: ut fit quafi quada lorica: 
ne pofiint eam prarumpere pdicfbi feminis frutices:qui fere per totum agrum ua 
ganturmifi munimento aliquo prohibiti funt.Quod tamen non tantum icomo 
dum eftffubinde enim poffunt extirpan) quantum q? noxium uirus habent :fuc 
coqj fuo ftenle folum reddunt. Cultu aut nullo aut nouiffimo contenta e. Quip 
pe qua res etiam in defertis agris atra rufhci operam conualefat. Seritur utroqj 
aqnodtio .Capina magis frequenter fubacftam poflulat terram :q altius conuer 
fam.Itaqj ex calen.nouembr. profandi folum debet :ut hyemis frigoribus dC ge 
licidiis putrefeat:intermiffifqj quadraginta diebus:tum demum iterari :& iter/ 
pofitis uno ac uiginti diebus tertiari:& protinus flercorari .Mox bidetibus aqua 
liter per fofTum in areas difponi:& deletis radicibus oibus .Deinde ad calen. fe/ 
bruar, fereno die conueniat femina fpargi: quibus aliquid fatur eia femen inter/ 
mifcendum erit:ut eam quoqj habeamus.Nam & uiridis efui eft iucunda : nec 
arida inutilis ad pulmentaria condienda.Sed capina uel fapius certe non minus 
debet q quater farriri:Cuius fi femen excipere uoles:capita maxfa generis afcalo 
nii :quoa eff optimu tmenfe febr.difponito quaternorum uel etiam quinu digi 
torum (patiis diftantia: 8c cu coeperint uirere :nec minus ter confarrito. Deinde 
cu fecerint caulem:humilioribus quafi canteriolis interpofitis rigorem ffiloru co 
feruato. Nam nifi arundines tranfuerfas in modum iugata uinea crebras difpo> 
fueris :thalli caparum uentis profternuntur . totuqj femen excutietur:quod fcili 
cet non ante legendum efbq cum maturefeere coeperit:coloremqj nigrum habe 
re .Sed nec patiendum e ut perarefcat:aut totum decidat: uerum integri thalli 
uellendi:& fole ficcandi.Napus & rapa duas fationes habent :& eandem cultu/ 
ram quam raphanus. Melior efl tamen fatio menfis augufti. lugerumagri 
quattuor feftarios feminis eorum pofeit: fed ita ut radices fyriaca fuper hanc 
menfuram paulo plusq heminam feminis recipiat. Qui aftatejifta feret: 
Secularibus i 
tegi. 
Tiberio Caf. 
fere toto ano 
cucumis pbe 
batur. 
£aDDar{s 
Qrcwaris fi>f 
Q>pina. 
. - . . 
ca 0 lu 
“5n^eno^ls 
cePa/ 
rutn* 
Napus & 
&aPa caueat ne propter Gccitates culex adhuc tenera folia porepentia cofumat * Id quo 
que ut uitetur:puluis enim qui fupra cameram inuenitur: uel etiam fuligo:qux 
fupra focos tertis inharet:colligi debet,Deinde pridie q fatio fiat comifceri cum 
feminibus & aqua confpargi: ut tota norte fuccum trahant. Nam fic macerata 
poffero die rerteferuntut. Veteres quideaurtores ut Democritus pranpiunt fe 
mina omnia fucco herba:qua: fedu appellatur medicare :eodemqj remedio ad/ 
uerfus beftiolas uti: quod uerum e fle nos experientia docuit. Sed frequentius ta 
men quoniam eius herba minus larga eft facultas:fuligine & pradirto puluere 
utimur :fatifqj comode tuemur his incolumitatem plantarum .Rapa femina hi 
ginus putat poft trituram iacentibus adhuc in area paleis infpergi deberi: quoni 
am fiunt latiora capita:cum fubiacens foli duritia non patitur in altum defcende 
re.Nam iftud fape fruftra tentauimus:itaque raphanum & napum melius exi 
ftimamus fubarta terra obrui . Seruantqj adhuc antiquoru confuetudinem reli 
gf0f10res agricola:qui cum ea ferunt:pricantur ut & fibi & uicinis nafcantur. 
Locis frigidis:ubi timor eft ne autumnali fpatio hyemis gelicidiis perurantur:a/ 
rundinibus humiles canterii fiunt: uirga & uirgis ftramenta fupra iaciuntur: 6C 
flc a pruinis femina defenduntur. Vbi uero apricis regionibus poft pluuias noxia 
incefterunt ammalia:qua: nobis appellantur eruca::gnrce autem campa: nomi/ 
nantur:uel manu colligi debent:uel matutinis temporibus frutices olerum con/ 
cuti Sic enim dum adhuc torpent norturno frigore: fi deciderunt: non ampliu f 
in fuperiorem partem prorepunt .Id tamen fuperuacuum eft facere; fi ante fatio 
nem femina uti fam pradixi: fucco herba: fedi macerata funt, Nihil enim fic ma 
ceratis nocent eruca:.Sed Democritus in eo libro: qui graxre infcribitunrtpEt a\s/ 
affirmat has ipfas beftiolafenecari:fi mulier qua: in menftruis eft: 
folutif crinibus & nudo pede unamquaque aream ter circumeat :poft hoc enim 
decidere omnes uermiculos: &C ita emori. Hartenus praxipiend um exiftimaui 
de cultu hortorum & officiis uillici :quem quamuis inftrurtum atque eruditu 
omni tempore alias opere rufitico effe oportere prima parte huius exordii cenfue 
rim:quoniam tamen plerumq; euenit: ut eorum qua didicerimus memoria nos 
deficiat :eaqj fa:pius ex commentariis renouanda funt: omnium librorum meo/ 
rum argumenta fubieci:ut quom res exegiffet:faale reperiri poffit qd inquoqj 
quserendu: & qualiter quidque faciedu fit 
Fuligo *" 
Semina me/ 
dicare fedo 
. . 
, 1 ulcl/ 
nis nalcantur 
Canterius 
Erucx capx. 
Mulier in me 
ftruis. LVCIIIVNII MODERATI COLLVMELLAE REI RVSTICAE LI/ 
BER TERTIVSDECIMVS ET VLTIMVS VILLICA* 
PRAEFATIO 
ENOPHON ATHENIENSIS EO LIBRO PV/ 
Bli Siluine:qui oeconomicus infcnbitur tprodidit mari/ 
tale coniugium fic comparatum effe natura: ut non folu 
lucundiffima merum etiam utiliflima uitx focietas inire 
x tur: iampridefquod etiam Cicero ait)ne genus huma / 
num temporis longinquitate occideret jpropter hoc ma/ 
rem cum foemina effe coniundtum ♦Deinde ut ex hac ea 
dem focietate mortalibus adiutoria fenedlutis nec minus 
propugnacula praeparentur num etiam cum uidtus &C 
cultus humanus non uti feris in propatulo ac filueftribus locis :fed domi fub te/ 
dto accurandus erat :neceflarium fuit alterutrum foris & fub dio effe :q labore 
& induftria compararet: qua: tedtis reconderentur :fiquidem uel rufficari:uel na 
uigare:uel etiam alio genere negociari neceffe erat: ut aliquas facultates aequi/ 
reremus*Cu uero paratas res fub tedtum eflent congeftse: alium effe oportuit qui 
& illatas cuftodiret :& extera conficeret opa:qux domi deberent adminiftran* 
Nam Sc fruges 6c extera, alimenta terreftna indigebant tedlo:& ouium cateraru 
que pecudum foetus atqj frudtus claufo cuflodieda erantmec minus reliqua ute 
filia :quibus aut alitur hominu genus :aut etiam excoli tur ♦Quare cu operam & 
diligentiam defiderarent ea:qux propofuimusmec exigua cura foris acquireren 
tur:qux dum cuffodiri oporteret :iure ut dixi a natura comparata eft opera mu 
lieris ad domefficam diligentiam :uiri aute ad exercitationem forenfem 6C extra 
neamJtaqj uiro calores 8c frigora perpetienda :tu etiam itinera & laborem pa/ 
cis ac belli :id eff rufficationis 5C militarium ftipendioru diflribuit* Mulieri dein 
ceps:q> omnibus his rebus eam fecerat ihabilem:domeflica negoria curanda tra 
didit*Et quoniam hunc fexu cuflodix & diligentis affignauerat:iccirco timidio 
rem reddidit q uin!em*Nam metus plurimum confert ad diligentiam cuftodie/ 
di* Quod autem tum neceffe erat foris & in aperto uitffum quarentibufnonucj 
iniuriam propulfare:iccirco uirum q mulierem fecit audaciorem*Quia uero par 
tis opibus sque fuit opus memoria 6c diligentia :non minorem foeminstquiro 
earum rerum tribuit poffeffionem*Tum etiam q? fimplex natura non omnis res 
commodas ampledti uolebat: iccirco alterum alterius indigere uoluit:quonia qd 
alteri deeft: praflo pieruqj e alteri* Hscc i aconomico Xenophon & deide Cicero 
qui eum latina: confuetudini tradidit:non inutiliter differuerunt*Nam & apud 
grxeos 6c mox apud romanos ufq$ i patru memoria fere domeflicus labor 
matronalis fuit taq ad requiem forenfiu exercitationu omni cura depofita patri 
Vtiliflimaui 
tazfocietas. 
Vtenfilia 
Exercitatio 
forenfis. 
Mulieri do/ 
meftica nego 
eia* 
Domeflicus 
labor matro/ 
nalis* buflfamiliasintradomefticos penates fe recipientibus .Erat enim fumma re u ere; 
tia cu cocordia SC diligetia mixta: flagrabatq; mulier pulcherrima diligetia: jmu 
latione: ftudens negocia uiri cura maiora atqj meliora reddere ♦Nihil confpicie/ 
batur in domo diuiduu ♦ Nihil quod aut maritus aut fcemina proprium effe iuris 
fui diceret :fed i comune cofpirabatur ab utroq;: ut cum forenfibus negociis ma 
tronalis induflria rationem pare faceret Jtaq; ne uillici quidem aut uiUicx ma/ 
gna erat opera:cu ipfi domini quotidie negocia fua reuiferent: atq? adminiftra/ 
rent*Nuc uero:cu plerseq; fic luxu SC inertia defluunt :ut ne lanificii quidem cu/ 
ram fufciperedignenturjfed domi confecfbE uefles faflidio fint :peruerfaq; cupi 
dine maxime placeant qua: grandi pecunia & totis pene cenfibus redimuntur:ni 
hil mirum e eafdem rurif Sc lnflrumitorum agreftiu cura grauari:fordidiffimu/ 
que negocium ducere paucos dies in uilla moraris Quaobcaufam cu in totu n5 
folum exoleuerit: fed etia occiderit uetus ille matrufamiliaru mos fabinaru atq? 
romanaru mecefiaria irrepfit uiliica: cura:qua: tueretur officia matrona::quonia 
Sc mllici quoque fuccefferut in locum dommoru:qui quonda prifca confuetudi 
ne non folu coluerant:fed habitauerant ne uidear tepeftiue cenforum 
opus obiurgandis moribus noffrorum temporum fufcepiffe: iam nunc officia 
uiliica: profequar. 
Cura rei domeflica & praecepta qua; uiliica exequi debeat. Caput ♦ i. 
A porrofut inftitutu ordine teneamus:quem priore uolumine inchoa 
e uimusjiuuenis effe debet:ideft non nimiu puella:propter eafdem cau 
fas quas de atate uillici rettulimusffntegra: quoq? ualitudinis:nec fce/ 
di habitus nec rurfus pulcherrimi* Nam illibatum robur Sc uigiliis SC aliis fufiici/ 
et laboribus:foetidas fa ftidlofum:nimia fpes defidiofum faciet eius conturberna 
lemfftaqj curandum eft :ut nec uagum uillicum Sc auerfum contubernio fuo ha 
beamus :nec rurfus intra tecfta defide Sc complexibus adiacentem fcemina ♦ Sed 
nec hac tantum qua diximus in uiliica cuftodieda funt.Na in primis cofideran/ 
dum erit:an a uino ab efcis a fuperffitionibus a fomno a uiris remotiffima fit: SC 
ut cura ea fubeat quid meminiffe:quid in pofteru profpicere debeat :ut fere eum 
morem feruet:que uillico pracipimus:quonia pleraq? fimilia effe debent in uiro 
atq; fcemina tSc tam malu uitare q premium red;e fadtorum fperare. Tum eia 
borare:ut qminima opera uillicus intra tecftum impendat:cui Sc primo mane cu 
familia pdeudu e: 8C crepufculo peradtis operibus fatigatoredeundu.Ncc tame 
inffituendo uiliica domefticaru reru uillico remittimus cura:fed tamen laborem 
eius adiutrice data leuamus.Cateru munia qua domi capeffenda non in totum 
muliebri officio relinqueda funt:fed ita deleganda ei:ut identide oculis uillici cu 
ftodiantur. Sic eni erit diligentior uillica:fi meminerit ibi effe:cui ratio frequen/ 
ter reddenda eft .Ea porro perfuafiffimu haber debebit :aut in totu aut certe plu 
nmu domi fe morari oportere »Tuc quibus aliquid in agro faciendu erit feruis: 
eos foras emittere:quibus autem in uilla quid agendu uidebitur :eos intra parie 
In comune 
colpirabatur 
Foeditas fafti 
diofum faciet 
Munia domi 
capeffenda 
Perfuafiffi / 
munu tes continere: atqjanimaduerteremediurnacefTando fruflrentur opera* Qux 
domu autem inferutur diligenter infpicere:ne delibata fint:& ita explorata atqj 
inuiolata recipere *Tu qua feparare confumeda funt:& qua fuperfieri poliunt 
cuflodireme fumptus annuus meriruus fiat * Tu fiquis ex familia coeperit ad/ 
uerfa ualitudme effici :uidendu erit:ut is qcomodiffime miniftretur*Na ex hu 
ius cura nafcitur beniuolentia :nec mius obfequiu*Quinetia fidelius q prius fer 
uire fiudet qui conualuerint :cum eft agris adhibita diligentia, 
Queadmodumtradtare debeat penora fiue cellaria* Cap* ii. 
Ori hac meminiffe debebit :qua inferantur: ut idoneis Sc falubriba lo 
p as recondita fine noxa permaneant * Nihil enim magis curand u eri :q 
praparare ubi quidqj reponatur: ut cu opus fit:promatur*Ea loca qua 
Lia effe debeant & in primo uoiumine:cu uilla conftitueremuf:& i undecimo cu 
deoffiaouiilicidifputaremus: iadidtafunt.Sednenunc quidem demonrirare 
breuiter pigebit*Nam quod excelliflimum eri conclaue preciofifTima uafa & ue 
flem defiderat:quod deniqj horreum ficcum atqj aridum frumentis habetur ido 
neum:quod frigidum comodiffime uinu cuflodit:quod bene illurire fragile fup 
pellecflilem atqj ea poriulat opera:qua uillici luminis indigent. Praparatis igi/ 
tur receptaculis :oportebit fuo quidqj loco generarim atqj etiam fpecialiter non/ 
nulla di(ponere:quo facilius cum quid expoftulabit ufus recipere poflit *Na ue/ 
tus eri prouerbium*Paupertatem certiffimam effe:cum alicuius indigeas:uti eo 
non porie:quia ignoretur ubi proiedtum iaceat:quod defideraturJtaqj in re fa/ 
miliari laboriofior eri negligentia q diligentia* Quis enim dubitet nihil effe pul/ 
chrius in omni ratione uita difpofitione atque ordine:quod etiam ludicris fpe/ 
dtaculis licet fape cognofcere Nam ubi chorus canentium non ad certos modos 
neqj numeris praeuntis magiftri confenfit :diffonum quiddam &C tumultuofu 
audientibus canere uidetur* At ubi certis numeris ac pedibus ueiut fad:a confpi/ 
ratione confenfit atqj concinuit:ex eiufdem uocum concordia non folu ipfis cane 
tiba amicum quiddam Sc dulce rcfonat:ueruetiam fpedtantefaudientefque ketif 
fima uoluptate permulcentur, Iamuero in exeratu neque miles neque lperator 
fine ordine ac difpofitione quicq ualeat explicare:cum armatus inerme:eques pe 
ditem:plauftrum equites fifint permixti confundant,Hac eadem ratio prapa/ 
rationis atque ordinis etiam in nauigiis plurimum ualet*Nam ubi temperias i/ 
ceflit:&eri rite difpofita nauis:fuo quidque ordfe locatum armametum fine tre 
pidatione minirier promit:cu e a gubernatore poftulatu*Quod fi tantu hac pof 
funt uel i theatris uel i exercitibus uel etia in nauigiismihil dubiu eft: quin cura 
uillica ordine difpofitioneque reiy: quas reponit :defideret*Na 6C unuquodque 
facilius confideratur:cu efl affignatu fuo loco:& fiquod forte abeft: ipfe uacuus 
locus admonet:ut quod deeri:requiratur. Si quid uero curari aut corinari opor 
tet:faalius intelligitur:cu ordine fuo recenfetur*De qba omniba.M* Cicero au/ 
<ftoritatem fequens Xenophontis in oeconomico fic induat Symachum fcifritan 
Delibata* 
Ne iumptus 
annuus men 
ftruus Hat* 
Suo qdque 
loco generati 
Laboriofior e 
negligenria q 
diligentia* 
Chorus*. ti Socrati narrantem • 
Dirtributio mftrumeti & fupelledilis» Cap» Sii* 
Reparatis idoneis locis lrtrumetu SC fupelledile diflribuer caepimuf. 
p Ac primu ea fecreuimus: qba ad res diuinas uti folemus: portea muti 
du muliebrem :q ad dies fertos comparatur:deinde ad uirilerite 
folemniu ornatu :nec minus calciamenta utnque fexui conuenientia*Tu iam fe/ 
orfum arma ac tela feparabutur:& in altera parte quibs lanificia utuntur. ?Poft 
qux ad cibu comparandum uafa(ut affolent jconftruebantur.Inde qux ad laua 
tionem tquaz ad exornationem :qua ad menfam quotidianam atque epulatione 
pertinent:exponebantur.Poftea ex iis qbus quotidie utimur:quod menftruum 
eflet fepofuimus. Annum quoque in duas partes diuifimus.Nam fic minus fal/ 
lit ;qui exitus futibus fit.Hac poftq ofa fecreuimus:cum fuo quaque loco difpo 
fuimus* Deinde qba quotidie feruuli utuntur:qua ad lanificia: qua ad cibaria 
coquenda & conficienda pertinent:hac lpfa q uti folent tradidimus :& ubi ea po 
nerent idcmonftrauimus:& ut falua edent:pracepimus. Quibo autem ad dies 
feftos & ad hofpitum aduentum utimur:& ad quadam rara negocia: hac prfo 
tradidimus :& loco omnium demonftrauimus:& ei ofa annumeramusiatqj an 
numerata ipfi exfcriphmus:eumqi admonuimus: ut quodeunq? opus effet:fciret 
unde daret :&C meminiflet atqj annotaret qd & quando 8C cui dediflet :& cum 
recepirtet:utqdquefuolocoreponeret Igitur hac nobis ab antiqs per Symachi 
perfonam pracepta fdurtria ac diligentia tradiderut:qua nuc nos uillica demo 
ftramus.Nec tame una eius cura effe debebit:ut claufa curtodiat:qua tedis illa 
ta recepit :fed fubinde recognofcat atqj cofideret me aut fupellex uertifue condi/ 
ta fitu dilabatur: aut fruges aliaue u te filia negligentia defidiaue fu a corrumpan/ 
tur.Pluuiis uero diebus:uel cu frigoribo aut pruinis mulier fub dio rurticu opus 
obire non potuerit: uel ut ad lanifiriu reducatur:prapataqj fint & pedata lana; 
quo facilius iuxta lanificium perfequi atq? exigere poflit.Nihil enim nocebit: fi G 
bi atqj adoribus & aliis in honore feruiiis uertis domi confeda fuerit:quo mfus 
patnffamilia rationes onerentur*Irtud no etiam in perpetuum curtodiendu ha/ 
bebit :ut eos qui foris rurticari debebut:cum iam e uilla familia procelTerit:req 
rat* Ac fiqsCut euenit)curam contubernalis eius intra tedu tergiuerfans fefellerit 
caufam defidia fci fdtetu r: ex ploretq? utru aduerfa ualitudine inhibitus rertiterit 
an pighcia delituerit *Et fi compererit uel fimulantem langore fine cundatione 
in ualitudinarium deducat:praflat enim ope fatigatum fub cuHodia requiefeere 
unu aut alteru diem:q prefliim animu nimio labore ueram noxam concipere» 
Deniqj uno loco qminime oportebit eam cofirtere :neqj enim fedetaria eius opa 
ert: fed modo ad telam debebit accedere:ac fiqd melius friat docere: fi minus ad/ 
difeere ab eo qui plus intelligat: modo eos qui cibum familia: coficiunt inuifere: 
tum etiam culinam & bubilia nec minus prafepia mundanda curare. Valitudfa 
ria quoqj uel fi uacent ab imbecillis identidem aperire:& imundiriis liberare:ut 
Mudufmulie 
bris» 
Annumerata 
exfcripfimus 
Subide reco/ 
gnofeat. 
Vte ilia» 
Pedita: lanse 
Valitudiariu 
Sedetaria 
opa» 
Valitudfaria 
L _ cum res exegerit :bene ordinata & ornata & falubria languentiba prxbeantur ♦ 
Penis quoqj &C cellariis aliquid attendentibus aut metuetiba interueniremec mi/ 
nus interelTe paftoribus in ftabulis frudu cogentibus:aut ut foetus ouium alia/ 
ruue pecudum fubrumantibus: tonfurts uero earu utique intereffe:& lanas etia 
diligenter percipere:etiam uellera ad numeru pecoris recefere:tu infiflere atrien 
fibus ut fupelledile exponant ferramenta deterfa nitidentur:atqj rubigine li/ 
berentur,Cateraqj qua fi refedionem defiderant: fabris cocinanda tradantur, 
Poftremo his rebus omnibus conftitutis:nihil hanc arbitror diflnbutionem pro/ 
futuram nififut iam dixi)uillicus fapius 8C aliquando tamen dominus aut ma/ 
tronaconfiderauerit:animaduerteritque: ut ordinatio inflituta conferuetur, 
Quod etiam in bene moratis ciuitatibus femp eft obferuatum: quaru primori/ 
bus atque optimatibus:non fatis uifum e bonas leges habere:mfi cuftodes earu 
diligentiffimos ciues creaffent:quos grxci nomophylacos appellant,Horu erat 
offiaum:eos qui legiba parerent:laudibus profequ i nec minus honoribus: eos 
aute q no pareret:paena multare,Quod nuc falicet faciutmagiftratus affidua 
iurifditione uf legum cuftodietes > Sed hac in uniuerfum adminiftranda tradi/ 
difTe abude fit. 
Qua & qualia uafa parare debeat peoribus & falgamis codiedis,Cap, iiii, 
Vnc de exteris reboiqux omiffic erant prioriba librif:quonia uillicx re 
n feruabantur officiif pracipiemu f: Sc ut aliquif ordo cuftodiatur: fcipie/ 
mufa uerno tepore:quoniam fere maturifatque trimeftribo confuma 
tii fationiba uacua tempora ia cotfgut ad ea exequeda: qua deicepfdocebimuf, 
Paruarum rerum curam non defuilTe poenif gracifque audoriba atque et roma 
nif memoria tradidit*Nam SC Mago carthaginenfis QC Hamilcar :quof fecuti ui 
dentur graca getifno obfcuri feriptoref Magnaftaf atque Phaxanus,Tu demu 
noftri generis: poftq a bellis ocium fuit: quali quoddam tributu uidui humano 
conferre non dedignati funt:ut,M, Ambiuius 8i Maenas licinius: tu etia,C,Ma 
tiustqbus ftudium fuit piftoris &C coci:no minus cellarii diligentiam fuis prace 
ptis inflituere,His aute oibus placuit eu qui rerii harum ofBciu fufceperit:caflu 
ede continenteqj oportere: quoniam totum in eo fit :ne contradetur pocula uel 
cibi :nifi aut ab impube:aut certe abftinentiflimo rebus uenereis, Quibus fi fue/ 
rit operatus uel uir uel foemina:debere eos flumine aut perenni aqua priufq pe 
nora contmganttablui.Propter quod his neceflarium efle pueri uel uirginis mi/ 
niflerium:per quos promantur:qua ufus poflulauerit ,Pofl hoc praceptum lo/ 
cum & uafa idonea falgamis praparari lubent:locum effe debere auerfum a fole 
q frigidiffimum & ficciffimumme fitu penora mucorem contrahant, Vafa aute 
fidilia uel uitrea plura potius q ampla :& eorum alia rede picata: nonnulla ta 
men pura prout conditiocondituraexegerit,Hacuafadeditaopera fieri opor/ 
tet patente ore:& ufque ad imum aqualiamec in modum doliorum formata: 
ut exemptis ad ufum falgamis quicquid fuperefl aquali pondere ufque ad fun/ 
Salubria lan 
guetiba. 
Subrumari/ 
bus, 
Atrienfes, 
Ferrameta ni 
ridetur. 
Bene moratse 
ciuitates, 
Nomophyla 
ci. 
Coci, Cellarii 
dihgeria; 
Opatus rebo 
uenereis. 
Salgama, 
Penora mu/ 
core ne cotra 
hant, dum deprimatur :cum ea res innoxia penora conferuet: ubi non innatent: fed 
femper fint iur fubmerfa. Quod in utero dolii uix fieri poffet propter inaequali/ 
tatem figuras*Maxime autem ad hoc neceffarium effe aceti &L durse murias ufu. 
Quas utraque fic confiauntur* 
Queadmod um ex uino uapido acetu fiat* Cap * v* 
N feflarios duodequinquaginta fermeti libra;fici aridae pondo quadra 
i tem: falis fefiarium*Ha:c fubterito: & fubtrita cu quartario mellis ace/ 
to diluito: atque ita in pradid:a menfuram adiicito * Quidam ordei to 
fti feflarios quattuor:Sc nuces ardentes iuglandes quadraginta:& mentae uiri/ 
dis pondo felibram in eandem menfuram adncmt,Quidam ferri maffas exurut 
ita;ut ignis fpeciem habeant:eafqj in eandem menfuram dimittunt.Tum etiam 
exemptis nucleis ipfas nuces pineas uacuas numero quinque uel fex incendunt: 
6c ardentis eodem dimittunt* Alii nucibus fapineis ardentibus idem faciunt* 
Quomodo muria dura fiat* Cap* «yi* 
Vriam dura fic facito* Dolium qpatentiffimi oris locato in ea parte uil 
m ta:quas plurimu folis accipit*Id doliu aqua calefli repleto :ea efl enim 
huicreiaptiflima: Vel fi non fuerit pluuialisjcerte fontana dulciffimi 
faporis*Tum indito fportam iunceam uel fparteam qua: replenda efl fale candi 
do:quo candidior muria fiat .Cum falem per aliquot dies uidebis liquefcere :8C 
ex eo intelligis nundum efle muriam maturam*Itaqj fubinde alium falem tan/ 
diu ingeres donec in fporta permaneat integer;nec minuatur* Quod cum ani/ 
maduerteris: fcias habere muriam maturitatem fuam *Et fi aliam uolueris: hac 
in uafa bene picata diffundes:6c opertam in fole habebis: omnem enim mucore 
uis folis aufert :& odorem bonum probet,Efl aliud muria: matura: experimen/ 
tum* Nam ubi dulcem cafeum dimiferis in eam:fi peffum ibit:fcies effe adhuc 
crud am: fi inna tabit: maturam * 
Quse per quattuor anni tempora herba: & quomodo condiantur* Cap* viu 
Is praeparatis arca uernu asqnodtiu herbas i ufiim colligi Sc repoi opoc 
h tebit;cirrea:caule:capari:apii coliculos:ruta oleris atri cu fuo caule an 
teq de folliculo exeat:item ferula: cum coliculo filentis:qteternmu flo 
rem paflinaca: agreflis uel (atiuae cu coliculis filente : flore uitis aloae & afparagi 
& rufci 8C thani 8>C digitelli 8C puleii & nepeta: & lapfana: & battis & eius colicu/ 
lum:qui miluinus pes appellatur:quinetia tenerum coliculu faenicuIi.Nam oia 
una conditura comodc feruanturria e aceti duas ptes & tertia dura* muriae fi mi/ 
fcueris* Sed uitis alba rufcus & thanu 8c afparagus lapfana & pafliaca & nepe/ 
ta & battis generati i alueos coponutur;& fale confperfa biduo fub umbra:dum 
cofident:reponuntur.Deide fi tatu remiferut humoris: ut fuo fibi mre ablui pof/ 
fintffi minus)fuperfufa dura muria lauatur:& podere ipofito exprimutur* Tu 
fuo qd q? uale codit:5C ius ut fupra dixi :qd e mixtu duaba ptiba aceti & una mu 
nae [funditur * Foemcuhqj aridi quod e per uindemia pximo anno iedtum fpifla/ 
Muria 
Indito (porta 
iunceam > 
Silentis hec/ 
b ae: 
Miluinus pes 
Coliculus fae 
niculi ♦ 
Battis * metum iponitur:ita ut herbas deprimat:& ius ufque i fummum labiy fidelias p/ 
uemat.Olus atiy 8c ferula & foeniculum quom legeris fub tecflo reponito: dum 
flaccefcat.Defde folia & cortice oem detrahito;Caules fi fuerit pollice 
craffiores arundine feccato:& i duas partes diuidito Jpfos quoque flores:ne fint 
imodici:diduci 8c partiri oportebit:atque ita i uafa codi» deinde ius quod fupra 
fcriptumeflifundi:&paucas radiculas laferis*quodgraci filphion uocat adie/ 
d:af:ita fpiffameto foeniculi aridi cotegi:ut ius fupueniat» Cima caule capparim 
pede mtlui puleiu digitellu coplunbus dieba fub tedto ficcarridu flaccefcat: tu 
eode modo codiri conuenit: quo ferula ruta fatureia cunela ♦ Sunt q ruta muria 
tantu dura fine aceto codiant:deiude cu ufus exigit:aqua uel etiam uino abluat 
6c fuperfufo oleo utatur,Hac coditura poffet comode fatureia uiridis & aque ui 
ridis cunela feruari» Oxygala quomodo fiat» Cap» yiii 
Xygala fic facito. Ollam noua fumito:eaq? iuxta fundu terebrato, 
o Deide cauu que feceris furculo obturato: & ladte ouilo qrecentiffimo 
uas repleto teoqj adiicito uiridiu fafdculos origani meta 
capecoriadri.Has herbas ita i ladte demittito:ut ligarnia eaRz extet.Pofl die qn 
tu:furculu quo cauu obturaueras eximito:& fep emittito ,Cu deide lac ceperit 
manare:eode furculo cauu obturato:ltermifToq triduo ita ut fupra didtu 
emittito:SC fafdculos codimetoiy exeptos adiicito,Deide exiguu aridi thymi 8C 
cunela arida fup lac diflrigitojcocifiqj fediui porri qtu uidebit adiicito 6c pmi/ 
fceto.Mox ltermiffo biduo rurfus feiy emittito:cauuqj obturato:& falis triti qtu 
fatis erit adiicito:&: mifceto:opculo deide ipofito& oblinito:non ante aperueris 
olla q ufus exegerit. Sut q fatiui uel etia filueftns lepidii herba cu collegerut :in 
umbra ficcent:deinde folia eius abiedto caule die & nodte muria macerata expf/ 
faq; lad:i mifceat fine c6dimentis:& falis quatu latis arbitratur aduciant. Tunc 
catera qua fupra pcepimus faciat, Nonulli recentia folia lepidii cum dulci la&e 
in olla mifcent:& pofl die tertium queadmodum pracepimus:feiy emittunt* 
Deinde coperta fatureia uiride:tum et arida femina coriandri atqj aneti & thy 
mi & apii in unum bene trita adiiciunttfalemqj bene codtum cribratum permi/ 
fcent. Catera eadem que fupra faciunt» 
Conditura lactuca» Cap, viiii 
Aules lad:uca ab imo depurgatos eatenus:qua tenera folia uidebun/ 
c tur:in alueo falire oportet:dieque unum Sc nodte finere dum muria 
remittat»Deinde in muria luere:& expreflos in cratiba pandere dum 
afficcefcant. Tum fubflernere anetu andu & foeniculum rutaque aliqd Sc por/ 
ri concidere:atque ita mifcere,Tum ficcatos coliculos ita coponere:ut fafeoli ui/ 
rides integri iterponatur :quos ipe ante dura muria die & nod:e macerare opor/ 
tebit,Similiterque afficcatos cum fafciculis ladlucapz codi Sc fuperfundi ius: qcf 
fic aceti duarum partium atque unius muria» Deinde arido fpiffameto foeniculi 
fic coprimi ;ut ius fupnatet»Quod ut fiat is:q huic officio perit: fape fuffundere 
Lafer Silphio 
Siccari dum 
flaccefcat* 
Oxygala» 
Cauum obtu 
raueras, 
Afficcefcant. Salgama, 
ius debebit:nec pati Gtire falgamatfed extrifecus muda fpogia uafa ptergere: 8d 
aq fontana qrecetiffima refrigerare. Simili ratione mtubu &C cacumina rubi: q 
ladtuca ccrdire oportet:nec minus thymi 6c faturefre & origani:tu et armoradoiy 
cima, pqaec at quae fupra fcripta funt:uerno tpe componutur, 
Cap£ pirorum & maloiy cacteroiy q; compofitio♦ Cap, x, 
Vnc qua* per affate circa meffem uel et exadtis ia mefliba colligi 8c re 
n poni debeat pcipiemus, Popeia uel afcalonia capa: uel et marfica frni 
plice:qua uocatunione ruHia:eligito,Ea eft aut:qua: no frutificauit 
nec habuit foboles adhaeretis,Hac prius i fole ficcato: deide fub umbra refrigera 
ta fub (Irato thymo uel cunela coponito i fidelia ;& lfufo iure qd fit aceti tnu par 
tiu & unius muria::fafaculu cunela* fupponito:ita ut capa deprimatur:qua: cu 
ius cobiberit fimili mixtura uas fuppleat,Eodem tpe corna & pruna onychia 6C 
pruna filueflriamec minus genera piroiy & codutur,Corna qba pro oli/ 
uis utatur:ite pruna filueflna & pruna onychina adhuc folida nec maturifTima 
legeda funtmec tame nimiu cruda:defde uno die umbra ficcada,Tu aqs ptiba 
acetu & fapa uel defrutu mifceatur 6C (fundatur,Oportebit at aliqd falis aduce/ 
re:neuermiculus aliudueafal (nafcipoffit.Ve^comodiusferuatunfidua ptes 
fapa cu aceti una pte mifceatur,Pira dollobelliana cru(lumina regia ueneria uo 
lema neniana laterifiana decimiana laurea mirappia pruna purpurea cu imatu 
ra no tamen percruda legens diligeter infpidto:ut fint integra fine uitio aut uer 
miculo,Tu in fidtili picata fidelia coponito,& aut paflo aut defruto copleto ita 
ut omne pomu fubmerfum fit :opculo deide pofito gypfato,Illud in totu praei/ 
piendu exiflimauimullu ee genus pomi:quod n5 pofTit meile feruari, Itaq2 cu 
fit hac res interdu agrotatibd falutaris :cenfeo uel pauca poma in meile cuflodi/ 
ritfed feparatageneratim.Nam fi cdmifceas: alterum ab altero genere corrum/ 
pitur,Et cu opportune mellis fedmus mentione:hoc eode tpe alui ca(lranda:ac 
mei cofidendu:cara facieda e:de qba nono libro fam diximus»Nec nuc alia cu/ 
ram exigimus a uillico:q ut adminiflratibD iter(it:frud:uque cuflodiat. 
Aqua dulcis cdpofitio qua i codituris utuntur, Cap» xi, 
Aeteiy cu eode tpe mella nec minus aqua mulfa i uetuflate reponi de/ 
c beat:meminiffe oportebit:ut quom fecundariu mei de fauis fuerit ex/ 
emptu ;cara flati minuta refoluatur:& aqua fontana uel calefli ma/ 
ceretur,Expreffa deinde aqua coletur*& in uas plubeum defufa decoquat :oifqj 
fpurcicia cu fpumis eximat,qua decodta cu tam crafla fuerit q defrutum refrige 
retur:& bene picatis lagenis condatur, Hoc qdam meile pro aqua mulfa utun/ 
tur nonnulli etiam defruto in condituras oliuaiy :quiba quide magis idonea cen 
feo: q> cibarium fapore habetmec pot languentibus pro aqua mulfa remedio ee 
cum fi bibatur:inflationem flomachi & pracordiojy faat,Itaque fepofita efle 6C 
ad condituras deflinata per fe facienda erit optimo meile aqua mulfa:Ha:c aute 
non uno modo componitur» 
Armoracio^ 
cima, 
Afcalonia ce/ 
pa.Frutifica/ 
uit. 
Pruna ony/ 
china. 
Dolobelliana 
Volema, 
Picata fidelia 
Oe pomum 
meile feruari 
Spurcicia exi 
tnatur. De aqua mulfa facienda» Cap» xiu 
Am quidam ante multos annos calefle aquam uafis includut:& fub 
n dio in fole habet. Deide cu fepius eam i alia uafa tranffuderint & eli 
quauerintCnam quoties et p longu tps diffuditur aliquod craffamen 
tuma imo fimile feci repitur Jueteris aqua* feflariu cu libra mellis mifcet, Non/ 
nulli tamen cu aufteriore uolunt efficere guftum:feftariu aquse cum dodrante 
podo mellis diluunt:& ea portoe repletam lagenam gypfatamqj patiuntur p ca 
nicufe ortum i fole quadragfta dieba effe;tum demum i tabulatum qd fumum 
accipit:reponunt»N6nulli qba no fuit cura calefle fueterare aquam: recentem 
fumunt:eamqj ufcj i quartam pte decoquunt»Deinde quom refrixerit:fiue dul 
riore mulfam facere uolunt;duoba aqua: feflariis feflanum mellis promifcenr. 
Si uero aufleriore feftario aqua: dodrante mellis addiciunt:& his portioniba fe/ 
dam i lagenam diffundunt: eamq; ficut fupra dixi quadraginta dieba ifolatam 
poftea i tabulatum quod fuffumigatur:reponunt cafeo ufibus dcmefhcis ppa/ 
rando hoc maxime idoneum ♦ De cafeo in ufus domeflicos fer/ 
uando:&de quibufdam herbis condiendis» Cap» xui* 
Empus e quo &cafeus feri minimum remittit :& ultio tpe cum iam 
t exiguum ladis e:no tam expedit opas morari ac frudibus defe/ 
redis :& fane fape deportari pp aflum acore uiciantur/Itaqj pflat eos 
hoc ipfo tpe i ufum coficere Jd at ut qoptfe fiat opiliois officium e:cui feptio 1 i/ 
bro pcepta dedimus:quse feq debeat, Sut et quada herba qs appropfquate uin 
demia codire poflis: ut portulaca & olus cordum :qd qdam battim uocant.hfe 
herba diligeter purgantur:& fub umbra expanduntur, Deide quarto die falin 
fundis fubfternitur,&: feparati unaquaqj coponitur; acetoque in fu 
fo itey fal fuperponitur. Nam his herbis muria non conuenit» 
De malis 8c piris in fole ficcandis♦ Cap» xiin» 
Oc eode tpe uel et primo mefe auguffo mala 6C pira dulciffimi faporis 
h mediocriter matura eligutur:& i duas uel tres ptes arudme uel offeo 
cultello diuife i fole ponutundonec fi e multitudo: non 
minima pte p hyeme ruflici uindicat» Na p pulmetario cedit: ficuti fi/ 
cus:quse cu arida fepofita e:hyemis temporibus ruflicorum cibaria adiuuat. 
De fias aridis» Cap» xy» 
A porro neqj nimium uireta neqj mmiu matura legi debet:& i eo lo/ 
e co expandi: qui toto die fole accipit♦ Pali aut quattuor pediba inter fe 
diftantes figuntur:& perticis iugatur,Fadx deinde i huc ufum can/ 
nseiugis fupponutur:ita ut duobus pedibus abfint a terrame humorem quem 
fere nodibuf remittit humus: trahere pofhnt*Tunc ficus iniicitur: 6C crates pa/ 
ftorales culmo uel carice uel filice texa: ex utroqj latere fuper terram plane difpo 
nutunut cum fol in occafum fuerit; erigantur :& iter fe accliues tefludineato te 
£lo more tuguriorum uirefcentem ficum a rore & interdum a pluuia defendat, 
CaJefte inue 
terare aqua» 
Infolata» 
Olu cordum 
battis» 
Mala offeo 
cultello difa» 
Ficus p pui/ 
mentano» 
Vireta ficus* 
Teftudieato 
te&o» Orca picata 
Nam utraqfres pradidum frudum corrumpunt, Deinde cu aruerit in orcas pi 
catas meridiano ternpore calentem ficum condere :& calcare diligeter oportebit 
fubie&o tamen arido foeniculo & iterum uafis repletis fuppofitoqj:uafa confefU 
opculare & oblinire coueniat:& i horreu ficciffimum reponi: quo melius pe net» 
Quida ledis ficis pediculos adimunt: & i fole expandunt:quom deide paulum 
ficcata funt: anteq ldurefcat in labra fidtilia uel lapidea congerunt eas»Tum pe 
dibD lotis i modum farina’ fpculcat:& admifcet torrefada fefama cu anifo agyp 
tio 6c feie feniculi 8c cymim.Haccu bene pculcauerint:& tota maffam comi/ 
nuta fici permifcuerit:modicas offas foliis ficulneis inuoluat:ac religatas lunco 
uel qualibet herba offas reponunt m crates & patiutur ficcari .Deinde quom p/ 
aruerunt:picatis uafis eas codunt. Nonnulli hanc ipfam farina fici orcis fine pi/ 
ce includunt: & oblita uafa clibano uel furno torrefaciut:quo celenus omnis hu 
mor excoquatur :fic ficcata in tabulatu reponunt :& cum exegerit ufus tefia co/ 
minuut.Na duratam maffam fici aliter eximere no poffunt. Alii pinguiffimam 
quaqjuirideficoiyeligutt&arudineuel digitis diuifamdilatant:atqjita in fole 
arefcere patiutur:quas deinde bene ficcatas mendianis teporiba: cu calore folis 
emollita funt:colligunt:& ut e mos afris atqj hifpanisrinter fe compofitas copri 
munt in figuram ftellarum flofculorumqj:uel in formam panis redigentes * Tu 
rurfus i fole afficcant:& ita uafis recondunt» 
De uuis paffis faciendis :& forbis feruandis» Cap» xvi. 
Imile cura uua defiderant:qs dulciffimi fapons albas maximis acinis 
f nec fpiffis luna decrefcente (ereno & ficco cado pofl hora qntam legi 
oportet:& i tabulispaulifp porrigimec iter fe podere fuo pffar coilida/ 
tur» Deinde aheno uel i olla noua fidtili ampla pparata lixiuiam cineris far meti 
calefieri couenit.qua cu feruebit exiguu olei qoptimu adiici &C ita pmifceri.De/ 
inde uuas pro magnitudie binas uel ternas iter fe colligatas i ahenu ferues dimit 
ti: & exiguu patudu decoloretur: nec rurfus comittere ut excoquantur» na q i a 
moderatione teperametoq; opus e.Cu deide exemeris:icrate difponito rarius q 
ut altera alteram cotingat.Poff tres deinde horas unaquaqj uuam couerrito nec 
i eode ueftigio reponito:ne i humore qui defluxerit :corrupatur» Nodibo aute 
cotegi debent queadmodum fici:ut a rore uel pluuia tuta fint.Cum deinde mo 
dice aruerunt :in uafa noua fine pice operculata & gypfata ficco loco reponito» 
Quidam uuam paffam foliis ficulneis inuoluunt :&afficcat: Alii foliis uitigieis: 
nonnulli plataninis femiuidas uuas contegunt :& ita in amphoras recondunt 
Sunt qui culmos faba exarant:& ex eo:quod cremauerunt cinere lixiuiam fa/ 
ciunt.Deinde in lixiuia feftarios decem falis tres cyathos & olei cyathum adiici/ 
ant»Tum adhibito igne calefaciant: & catera eodem modo admmiflret ♦ Quod 
ii uidebitur i aheno feffe olehfubfde cjtu faris erit adiicatur:quo fit pingui/ 
or 6c nitidior uua paffa» Eodem tempore forba manu lecfta curiofe i urceolos pi/ 
catos ad liato: 5c opercula picata imporjito:& gypfo linito. Tum fcrobibus bipe/ 
In horreum 
ficciffimum 
reponi* 
Perennet 
Farina fici* 
Maffa fici* 
In olla uua < 
Lixiuia. 
Decoloretur* 
Sorba i urce/ 
dispicaris* daneis ficco loco itra tecftu jfacflis urceolos ita collocatofut oblita ora deorfu 
fpedtet♦ Deide terra cogerito: & modice defup calcato* Melius e at pluriba fcrobi 
bus paudora uafa diftatia iter Ce difponere.Na i exeptoe du unu tollis;(I re 
liqua comoueris:celeriter forba uitiatur*Quida hoc ide pomu. qda etia i defru 
tocomode (eruat:adie<£to fpiffameto fpifii faeniculhquodeprimat ita forba: ut 
fp ius fupnatet;ac nihilominus picata opcula diligeter gypfo liniutme poffit fpi 
ritus introire* De aceto ficulneo iaciedo* Cap. r.vii* 
Vnt quada regioes; i quiba uini ideoq? et aceti penuria efh Itaqj hoc 
f eodem tpe e ficus uiridis qmaturifTima legeda:utique & (i ia piuuiae 
iceflerut: & .ppter ibres i terra decidit:qua cu fubleda e;in doliu uel 
i aphoras codit;& ibi finit fer metari* De id e cu exacuit & remifit liquore: qcqd 
e aceti diligeter colat :& i uafa picata bene olida diffunditur. Hoc pr\x nota acer 
rimi aceti ufu pbetmec unq fitu aut mucore cctrahit; fi no huido loco pofitu e*. 
Sut q multitudini ftudetes aqua ficis pmifceat:& fubide maturiffias ficus rece 
tis adiiriat:& patiatur i eo iure tabefcere:doec fatis acris aceri fapor fiat.Poflea l 
iuceis fifcellisuel (parteis facds pcolat:liquatuqj acetu iferuefaciut:du fpuma <3i 
oem fpurcida eximat:torridi tu falis aliqd aduciut:qua res phibet uermiculos 
aliaue inafci afalia ♦ Qua pparanda fmt uindemia. Cap. xviin 
Vauis priore libro q fcnbitur uillicusna dixfus qua ad uidemia ppa/ 
q radafuntmo tameaiienuextetiauillicadeiifderebapdpemtitelli/ 
gat fua cura ee debere quacuqj fub tecfo admiflratur circa uidemia 
Si ager aplus aut uineta aut arbufta gradia funt;pene fabricada decemodia &£ 
trimodia fifcella texeda & picada. Nec minus facula & ungues ferrei qplurimi 
paradi & exacuendi funt:ne uidemitor mau diflrigat uuas:& no mima frudtuf 
portio difpfis acinis i terra dilabatur.Funiculi quoqj fifcellis aptadi funt; & lora 
trimodiis.Tu lacus uinarii 5c torcularii & fora.Oiaqj uafaffi uicinu e mare) aq 
marina: fi mius:dulci elueda fut & comudada:& diligeter afficadame humore 
habeat.Cella quoqj uinaria oi fiercore liberada:& bonis odoribus fuffienda me 
que redoleat fetore acoreue.Tu (acrifida libero liberaque 8C uafis pflfori q fadtif 
fime caftiffimeque fadedamec p uidemia ab torculari aut uinaria cella recedens 
dum e;ut oia qua muflu coficiut:pure mudeque faciatme furi locus detur pte 
frudtuum itercipiedi.Dolia quoque & fena cateraque uafa ate qdragefimu uif 
demia die picada funt: atque aliter ea qua demerfa funt humi: aliter qua flant 
fupra terra.Na ea qua demerfa funt rferreis lapadiba ardetiba calefiut:& cu pice 
i fundu deftinauit:fublata lapade rutabulo ligneo 8c ferrea curuata radula dici/ 
tur quod diflillauit: aut quod i lateribus hafit. Deide penicillo detergitur: & fer 
uentiflima pice infufa nouo alio rutabulo & fcopula picatur, At qua (upra terra 
cofiftunt:& copluris dies anteq curetur i fole .Deide cu fatis infolata 
funt:ilabracouertutur:6C fubiedlispuis tribalapidiba fufpeduturtatqj ita ignis 
tadiu iceditur:donec ad fundu calor ta uehemes perueniat: ut ap/ 
Sparteis fac/ 
ds pcolant. 
Decemodia* 
rimodia 
Fdcelia. 
Angues fer / 
reu 
Dolia picada 
Rutaku[urr 
j^acju[a 
g i a podta marius paties eius non fit* Tu dolio l terra dimiflb:& l latus depofita pix 
feruentiffima [funditur♦uolutaturqj:ut oes dolii partes linatur,Sed hac die qe 
to a uentis fieri debent :ne admoto igne quom aff lauerit uentus:uafa rumpan/ 
tur, Sunt aut fefqcuUeanbo doliis picis dura pondo uicenaquina fatis: nec du/ 
bium quin fi quinta pars picis brutia in uniuerfam codturam adiiciatur: utiliffi 
mum fit omni uindemia ♦ 
De pluribus generibo cdditura^: qbo uinu cofirmatur, Cap, xix, 
Vraquoqj adhibenda e:utexpreflum muftumperenne Gt:autcerte 
c ufqj ad uenditione durabile,Quod quemadmodum fieri debeat & q 
bus condituris adiuuari:deinceps fubiiciemus, Quidam parte quar 
tam eius mufti:quod in uafa plumbea conieceruntmonnulli tertiam decoquut. 
Nec dubium quin ad dimidiam fiquis excoxerit meliorem faporem facflurus fit: 
eoq; ufibo utiliore adeo quid e ut etia uice defruti fapa muflu quod eft ex ueteri/ 
bus uineis:condire poffit,Quacunqj uini nota fine codimeto ualet pennari: op 
tima effe ea cefemus :nec omnino quicq pmifcendujquo naturalis fapor eius i fu 
fcetur Jd enim praftantiffimu e;quod fuapte natura placere potuerit, Cateru 
cu aut regionis uitio:aut muflu laborabit:eligenda erit pars ui 
nea(fi eft facultas)amuea; fi minus q belliffimi uini quaqj erit ut uetufliffima 
8c minime uliginofa,Tu obferuabimus decrefcente luna:cu eft fub terra:& fere 
no ficcoqj die uuas qmaturiffimas legimus:quibus proculcatis muflu quod de/ 
f luxerit :anteqpralo pes eximatur: fatis de lacu in uafa defrutaria deferamus: 
leuique primum igne & tenuibus admodum lignis :qua gremia rufiici appel/ 
iant: fornacem incendemus:ut ex commodo muftum ferueat, Iifque qui pra 
erit huic decoquendo: cola iuncea uel fpartea ex crudo :id eft1 non malleato 
fparto pparata habeat ♦ Itemqj fafciculos foeniculi fuftibo illigatos: quos pof 
fit utique ad fundum dimittere:ut quicqd facis fe fupfederit:exagitet: &C 
in fumu reducat,Tu colis omne fpurcicia qua redundarit:expurget. Nec abfi 
ftat id facere:donec uidebitur eliquatum omni face muftum carere,Tum mala 
cydonea qua pcodta fublaturus fit:feu quofcunqj uoluerit conuenientis odores 
adiidat:Et nihilominus fubinde faeniculo pagitetme quid fubfederit quod pof/ 
fit plumbeum perforare. Cum deinde iam acriorem potuerit ignem uas fuftine/ 
re:id eft cum aliqua iam parte muftum excoftum in fe feruebit: tum codices & 
uaftiora ligna fubiiciantur:fed ita ne fundum cotingant,Quod nifi uitatum fu 
erit:fape uas ipfum pertundetur. Vel fi ta&um non erit:utiqj aduretur muflu: 
6i amaritudine concepta condituris fiet inutile. Oportebit auteanteq muflu in 
- uafa defrutaria coniiciatur :oleo bono plumbea intrinfecus imbui: bene fricari: 
atqj ita muftu adiici,Ea res no patitur defrutum aduri. 
De fapa coquenda, Cap, xx, 
q Vin etiam diligenter fadlu defrutum ficut uinu folet acefcere. Quod 
cum ita fit:meminerimus anniculo defruto:cuius iam bonitas expio/ 
Sefqcullea/ 
ria dolia. 
Valet penari 
Quabellifli/ 
mu uinu. 
Gremia 
Crudo.i* no 
maleato fpar 
to 
Vafa defruta 
ria*. rata eft uinum condire» Nam uitiofo medicamine tum fru&us qui perceptus 
e:uitiat Jpfa aut uafa quito fapa aut defrutu coquitur :plubea potius q anea ee , 
debent»Na f codura erugine remittut amea:& medicaminis fapore uitiat;Odo i 
res at uino fere apti funttq cu defruto coquutur:iris foenugracu fchaenum»Ha/ 
rum reiy fingula libra i defrutarium:quod ceperit mufti amphoras nonaginta: 
cum ia deferbuerit & expurgatu erit:tum adiici debent»Deinde fi natura tenue 
mullum erit:cum ad tertiam partem fuerit decodum:ignis fubtrahendus eft: 
fornax protinus aqua refrigeranda» Quod fi fecerimus:nihilominus defru/ 
tum infra tertiam partem uafis confedit» Sed id quamuis aliquid detr imenti 
habeat iprodeft tamen,Nam quanto plus decoquitur(fi modo no eft aduftum) 
melius & fpiffius fit. Ex hoc autem defruto:quod fi erit codum fatis eft fingulos 
feftarios fingulis amphoris immifceri» 
De defruto: quod quidam neapolitanum uocant» Cap» xxi» 
Vm amphoras mufti nonaginta in defrutario decoxeris:ita ut ia exi/ 
c guu fupfit fignificat decodum ad tertias» Tu demu 
medicamia adiicito:qux funt aut liqda aut refinofa.i, picis liqdas ne/ 
meturicse:cu ea diligeter anteaq marina decoda plueris dece feftarios»Ita refi/ 
nae terebithinse fefqlibra»Haec cum adiicies:plumbeum pagitabis:ne aduratur» 
Cum deide ad tertias fubfederit codura:fubtrahe igne:& plumbeum fubinde 
agitabis:ut defrutum & medicameta coeat,Deinde cum uidebitur mediocriter 
calere defrutum:reliq aromata cotufa & criftrata paulati ifpges:& iubebis ruta 
bulo ligneo agitari quod decoxeris eoufqj:dum defrigefcit,Quod fi no ita ut pci 
pimus pmifcuens:fubfident aromata:& adurentur» Ad pdidum at modum 
mufti adicii debet ii odoresmardi foliu :iris lllyrica :nardu gallicu :crocu palma: 
cypeiy:fchoenu:quoiy finguloiy felibra: fatiffaciet»Ite myrrhse qncux:calami po 
do libratcafix felibra:amomi podo quadras:croci qncux:cnpa: papinacae libra» 
Hxc ut dixi arida cotufa & cribrata debet adiici:& his comifceri rafis:quod e ge 
nus crudae picis:eaqj qto e uetuftiontato melior habet»Na lego tpe durior fca 
cu e:cotufa i puluere redigit :& his medicaminiba admifcetur.Satis e at pdidlis 
podenba fex libras eius mifceri.Ex hac c5pofitione:qtu i feftarios mufti quadra 
genos ocftonos adiiciendu fitricertu e:quonia p natura uim exiftimare oportet: 
quid fatis fit,Cauenducjj eft:ne conditus fapor intelligatur: nam ea res eptore 
fugat,Ego tame fihumida fuerit uindemia triente:fi ficca quadrante medicami 
nis in binas amphoras mifcerefolitusfum:ita ut quattuor urnarum eflet mufti 
modus»Vrna aute quattuor & uiginti feftariorum»Nonnullos agricolas fingu/ 
lis amphoris quadrante medicaminis indidifle fcioried hoccoadtos fecifleppter 
nimiam iufirmitate uini eiufmodi:quod uix triginta diebus integrum permane/ 
bat»Hoc tamen muftum:fi fit Iignoiy copia»fatius eft inferuefacere:& omne fpu 
mam cum faucibus expurgare:quo fadto decima pars decidet: fed reliqua peren 
nis erit» At fi iignoiy penuria eft: marmoris uel gypfi:quod flos appellatur: un/ 
Plumbei po/ 
tius q anea* 
Aromata cri/ 
brata* 
Rafispixcru 
da* cias fingulasritem ad tertias decocti defruti feftarios binos fingulis amphoris mi 
fcere oportebit,Ea res etiam fi non in totum perennat:certe ufcj in altera umde/ 
miam plerunqj uini faporem fer u at. 
De defruto:quod adiicitur in uinum ad uetuflatem, Cap, xxii 
Vftum qdulriftimi faporis decoquetur ad tertias :& decodu ficut fu/ 
m pra dixi defrutu uocatur♦ Quod cu defrixit traffert i uafa: & reponi/ 
tur:ut poft annu fit in ufu,Poteft tamen etia poft dies nouem q refri/ 
xerit adiici in uinum:& melius e fi anno requieuerit,Eius defruti fextarius in du 
as urnaf mufti additur:fi muftu ex uineis collinis efbfed fi ex campeftribus: tres 
hemina adiiciuntur,Patimur autem:cum de lacu muftum fublatu e:biduo de/ 
feruefcere 5t purgari,Tertio die defrutum adiicimus,Deinde interpofito biduo: 
cum id muftu pariter cum defruto deferbuerit :purgatur:& ita eo adiicitur i bi/ 
nas urnas ligula cumulata uel menfura femiuncia bene plana falis codi & triti. 
Sal aute qcadidiffimus coiiritur i urceo fidili fine pice:q urceus cu recipit fale: 
diligenter totus oblinitur luto paleato:& ita igni admouetur: ac tadiu iam torre 
tunqdiu ftrepitu edit:Cum filerecaepit:finehabetcodura.Praeterea faenugra 
cum maceratur l uino uetere p triduum:deinde eximitur:& i furno ficcatur uel 
£ fole.Idq3 cu eft aridum fadum, molitur :& ex eo molito poft falitura mufti co 
chlear cumulatu uel fimile genus poculi eius: qui eft quarta pars cyathi adiici 
tur i binas urnas. Deinde cum ia perfede muftumdeferbuit Sc conftitit: tantu/ 
dem gypfi floris mifcemus:qtum falis adieceramus, Atqj itapofterodie purga/ 
mus doliu :& nutritum uinum operimus atqj oblinimus,Hac coditura Collu/ 
mella patruus meus illuftris agricola uti folitus e in fundis iisnn qbus paluftres 
uineas habebat,Sed ide cu collina uina condiebat:aqua falfam decocta ad ter/ 
tias pro fale adiiciebat. Ea porro facit fine dubio maiore menfura & odoris melio 
ris: fed periculu habet ne uitietur uinu: fi male coda fit aqua,Sumitur aute hac 
ut ia dixera: qlongiflime a littore, Na liquidior eft & purior: q qua a littore ma/ 
ris haufta e,Ea fiquisfut Columella faciebatJreponet:poft trienniu in alia uafa 
eliquatam traffundat,Drinde poft alterum triennium decoquat ufqj ad parte 
tertia:longiore habebit conditura uini,Nec ullu periculu erit:ne uina uitientur. 
Satis eft at feftarios fingulos adiicere falfa:eafqj m binas mufti urnas:quis mul 
ti etia binos imifceantmonnulli etia ternos feftarios,Idqj facere non recufem: fi 
genus uini iantu ualeat:ut aqua falfa no intelligat faporJtaqj diligens paterfa/ 
milia:cu parauerit fundu: flati prima uindemia tres aut quattuor notas coditu 
ra totide amphoris mufti ex perietur: ut exploratu habeat quantu plurimu fal/ 
fa uinu quod fecerit:fine offenfa guftus pati poflit. 
Picis liqdf alteiy medicamen quo mu ftum condias, Cap ♦ xxiii, 
Iris liquida nemeturica metreta adde in labrum aut f alueu: & in eo/ 
p dem ifundito cineris lixiuia congios duos :deinde permifceto fpathali 
gnea,Cum requieuerit:eliquato lixiuia,Deide itej* tandunde lixiuia 
Defrutu» 
Ligula» 
Salitura» 
Columella il 
ftris agricola 
Metreta picif 
Spatha li/ 
gnea «Eliqua 
to lixiuia» addito :eode padto permifcefo 6C eliquato,-Tertio quoqj ide facito. Gnis at odo/ 
re picis aufert: 6c eluit fpurcicia.Poft eode addito picis brutis; fi minus alterius 
qpuriflima quinqj libras,Hac minute concidito:& admifceto pici nemeturica, 
l u aqua marina quetuftiflima fi erit: fi minus ad tertia parte recetis aqua ma 
rinadecodta congios duos iniicito, Apertu labiy finito in fole per canicula ortum 
fpatha lignea permilceto qfepiflime:ufcj eo du qua ea addideris i pice collique/ 
fcant:& unitas fiat, Nodtibus at opire coueniet:ne irroretur,Deinde cu aq 
marina:quaaddideris:folecofumptauidebitur:fubted;u uastotu ferre curra/ 
bis.Huius aute medicaminis quida pondo quadrante in feflarios, xlyiii, mifcere 
foliti funt:& hac conditura contenti e fle, Alii cyathos tres eius medicamenti adii 
ciunt in totide feflarios:quot fupra diximus. 
De pice qua utuntur allobroges ad conditura uini picati» Cap, xxiiii 
Ix cortica appellatur:qua utuntur ad codituras allobroges.Ea fic con 
p ficitur;ut dura fit: & quato e fadla uetuftior reo melior i ufu e.Nam 
omni lentore miflo facilius i puluere refoluiturratqj cribratur ♦ Hanc 
ergo conteri & cribrari oportet:deinde cu bis murtum deferbuerit:quod pleruqj 
e intra quartum die:q de lacu fublatum e:diligeter expurgatur manibus. Et tuc 
demu prsdiirts picis fextans 8C femiuncia in feflarios quinqj & qnquagfta adii/ 
citur:& rutabulo ligneo promifcetutmec portea tangitur dum lferuefcat.Quod 
tamen non amplius dieba quattuordecim a conditura patiendum eft. Na opor/ 
tebit poft hunc numerum dierum confeftim uinum emundare: Sc fi quid facis 
aut labris uaforum aut lateribus mhafit: eradi ac fuffncan & protinus operculis 
impofitis oblini, At fi ex eadem pice totam uindemiam condire uolueris: ita ne 
guftus picati uini poflit intelligi:fat erit eidem pici fex fcrupula i feflarios qnq$ 
6c quadragita.Tum demum mifcere cum rnuftum deferbuerit:& faces expur/ 
gata fuerint. Oportebit autem falis decocfti contritiqj femiuncia in eunde modu 
mufli aducere.Nec fblu huic nota uini fal adhibedus fi fieri poflit in oi/ 
bus regionibus omne genus uindemia hoc ipfo pondere (aliendu eft mam ea res 
mucorem uino inefle non patitur. 
De pice nemeturica ad condituras, Cap. xxv. 
Ix nemeturica in liguria conficitur.Ea deinde ut fiat condituris idoea 
p aqua marina qlongiffime a littore de pelago fumenda eft: qua in di/ 
midiam partem decoquenda.qua cum in tantu refrixerit: quatu ne 
contacfla corpus uratrparte aliquam eius qua fatis uidebitur praditfa pici imi/ 
fcemus:& diligenter lignea fpatha uel etiam manu peragitabimus:ut fi qd ineft 
uitii eluatur. Deinde patiemur picem confidere:& quom federit aquam eliqua/ 
bimus.Poftea bis aut ter ex reliqua parte aqua decodta ta diu lauabimus & fub 
igemus eam:donec rutila fiat,Tu eliquata in fole qttuordedm dieba patiemur 
efle:ut quifqs ex aqua humor remanfit tafiiccetur .no&iba autem uas tegendu 
erit ne irroretur, Cu hoc modo pice praparauerimus; & uina cu iam bis deferbu 
Pix brutia7 
Pix corticata 
Pixnemeturi 
ca. 
Irroretur* Vi 
nacodirpice erint condire uoluerimus:in mufli feflarios odio 8C quadragira cyathos duos pi/ 
ds prazdida: fic adiiciemus.Ex ea menfura quam codituri tumuf: feflarios duof 
mulli fumer oportebit, Deide ex his feflariis i picis fextante paulati muflu ifun 
dere:Sc manu taq mulfum fubigere:quo facilius coeat. Sed ubi toti duo feflarii 
cu pice coierit & qfi unitate fecerit:tu eofde [ duas unde fumpferamus pfunder♦ 
Et ut permifceatur medicamen: rutabulo ligneo peragitare conuemet. 
De aqua fatfa uel muria ad uina condienda. Caput , xxvi: 
Voniam quida imo enim fere omnes granei aqua falfa uel maria mu 
q flu condiut:eam quoqj partem curse no omittenda putaui. In medi 
terraneo quo non e facilis aquse marinas inuedtio:fic erit ad conditu/ 
ras conficienda muria,Huic rei maxime e idonea caslefhs aq:fi minus ex fonte li 
quidiffimo profluens,Haiy ergo alterutram curabis qplurimu fic qoptimis ua/ 
ns conditam ante quinqueniu in fole ponere,Deinde cu putruerit: tam diu pati: 
donec ad pnflinu modu puemat.Quod cu fadtu fuerit alia uafa habeto:fic i ea 
fenfim aquam eliquato:donec ad fascem puenias:femp eni in requieta aq crafla 
men aliquod i imo repitur,Sic curata cu fuerit:i modu defruti ad tertias deco/ 
quenda e, Adiiciutur at i aquas dulcis feflarios qnquaginta falis feflarius:fiC mei 
lis optimi unus feflarius.HxcpariterdecoqifiCoem fpurcicia expurgari opor/ 
tet,Defde cu refrixerit:tu qtucunqj humoris efl: tatum in amphora mufli por/ 
tione adiici.Quod fi ager maritimus e:filentibus uentis de alto qqetiftimo ma/ 
ri fumenda e aqua :fiC i tertiapartem decoquenda:adiedhs fi uideoitur aliqbus 
aromatis ex his:qua: fupra rettuli:ut fit odoratior uini curatio.Muflu at anteq 
de lacu tollas uafa:rore marino uel lauro uel myrto fuffumigato:6c large reple/ 
to:ut i efferuefeendo uinum fe bene purget. Poflea uafa nucibus pineis fuffnca 
to.Quod uinum uolueris dulcius eflepoflero die:quod auflerius quinto die q 
fubfluleris:codire oportebit:fiC ita fupplere fic oblinire uafa.Nonulh etiam fuf/ 
fumigatis feriis prius condituram addunt:& ita mullum infundunt. 
Remedia acefcentis uini, Cap. xxvii, 
N quo agro uinum acefcere folet:curandum efl;ut quom uuam lege 
i ris fic calcaueris:priufq uinacea torculis exprimantur: mullum i cor/ 
bem diffundas:& aqua: dulcis puteanas ex eodem agro partem deci/ 
mam adiicias fic coquas :doec ea aqua quam adieceris decoda fit, Poflea quom 
refrixerit :in uafa diffidas:fic operias fic oblinias.Ita diutius durabit:fic detrime 
ri nihil fiet.Melius efl fi ueteremferuatam compluribus annis aquam addide/ 
ris.Longeque melius:fi aquse nihil addideris:fic decimam mufli decoxeris: frigi 
dumque in uas tranfluleris.fic fi m feflarios uel mufli heminam gypfi mifcuenf, 
Poflea q decodum refrixeris: reliquum muffi quod in uinaceis fuerit expreffi: 
primo quoqj tempore abfumito.aut axe commutato. 
De uino dulci faciendo, Cap» xxyiii. 
In reqetaaq 
craffamen. 
Spurcicta ex 
purgari» 
Odoratior ui 
ni curatio, 
M-fflddela/ 
cu. 
Suffumigatif 
feriis ♦ Inum dulce fic facere oportet* Vuas legito:in fole per triduum expan/ 
u dito: quarto die meridiano tempore calidas uuas proculcato: muflu 
lixiuiu hoc eft anteq pralo preffum fit:quod in lacu mufti fluxerit tol 
lito*Quom deferbuerit in feftarios quinquaginta irim bene pinfita nec plus un/ 
eia- pondere addito: uinu a fecibus eliquatum diffundito * Hoc uinu erit fuaue 
firmu corpori falubre.Irim qcand id i ffim a pin fito: faenu grac u uetere uino mace 
rato*Deide in fole exponito:aut in fumo ut ficcefcat.Tu comolito minutiflime* 
Item odoramenta tritaad eft irim cribrata:qus fit inflar pondoquinqj & trien/ 
tem:faenigraci pondo quincuncem & triente :fchaeni pondo quincunce i unum 
permifceto*Tum in ferias fingulis:quse fint amphorum feptenu addito medica/ 
minis pondo uncia:fcrupula odio gypfuCu ex locis paluflribus muflu erit i fin 
gulas ternas heminas :cu de nouellis uineis erit feftarium:cu de ueteribus & lo/ 
cis ficcis heminas fingulas adiicito.Tertio die q calcaueris codituram infundito: 
fed antequa condias mufti aliquantum in feria de feria tranfferto:ne in condien 
do cu medicamento efferuefcat 6c fluat Sit aute curatio gypfum & medicame 
tum:in labello permifceto:quantu feriis fingulis fuerit neceffariii: idq* medica/ 
mentum mufto diluito:& lpfa ad ferias addito & permifcetoXu deferuerit fta/ 
tim repleto & oblinito* Omne uinum cum condieris molito ftatim diffundere: 
fed finito in doliis liquefcere* Poftea cum de doliis aut de feriis diffundere uo/ 
les:uere florente rofa defecatum qliquidiflimu in uafa bene picata & pura traf 
ferto* Si in uetuftatem feruare nolet:in cado duarum qoptimi uini fefta/ 
rium aut fecis generofe recentis feftarios tres addito* Aut fi uafa recentia ex qui/ 
bus uinum exemptum fit habebis:in ea confundito*Si horum quid feceris:mul 
to melius 8c firmius erit» Vinum etiam fi bonos odores addideris:omnem malu 
odorem & faporem prohibueris *Nam nulla res alienum odorem celerius ad fe 
ducit q uinum* 
Queadmodum muflum femp dulce tanq recens pmaneat* Cap * xxviiii 
Vftu:ut femp dulce tanqua recens pmaneat;fic facito* Antequa pio 
m uinacea fubiiciantur:de lacu qrecentiflimu addito muflu i amphora 
noua:eaqj {picato diligeterme qcq aquse ltroire poffit ♦ 
Tunc in pifcinam frigidas &C dulcis aquaz tota amphora mergito:ita ne qua pars 
extet*Deide poft dies*Ix*eximito:fic ufcp in annu dulce permanebit* 
Optima uini curatio Sc remedia languentis uini* Cap* xxx * 
B eo tempore quo primu dolia operculaueris: ufqj ad sequinocftiu uer 
a nu femel in dieba trigintafex uinum curare fatis e:poft aqnodiu uer 
nu bis* Aut fi uinu florere icipiet:fepius curare oportebit ne f los eius 
peffum eat:& faporem uitiet*Quato maior seftus erit reo fepius conuenit uinu 
nutriri:refngeranqj 6c uentilari* Na quadiu bene frigidu erit:tadiu rede ma/ 
nebit*Labra uel fauces dolioiy femper fuffricari nucibus pineis oportebit:quotief 
uinum curabitur* Siqua uina erunt duriora aut minus boa;quod agri uitio aut 
Dulce uinu 
Muflum lixi 
uium. 
Inferia de fe 
ria tran(ferto 
Labellum * 
Diffundere* 
Defecatum ♦ 
Nulla resalie 
num odorem 
celeriter ad 
fe ducit q ui/ 
num ♦ 
Impicato* 
Operculauc 
ris* tempedate fit fadum:fumito farce uini boni & panes facito:& in fole arefacito: 
& coquito in igne,Podea terito:& pondo quadrante amphoris Cingulis infrica 
to & oblinito. Bonum uinum fiet. 
Si quod animal in mu dum ceciderit: & interierit remedia» Cap» xxxi» 
I quod animal in muftum ceciderit :& interierit ferpes aut mus forex 
f uene mali odoris uinum faciat:ita ut reptum corpus fuerit: id igne 
adoleatur*Cinifqj eius in uas quo ceciderat frigidus infundatur: atqj 
rutabulo ligneo permifceatur, Ea res erit remedio» 
Virium ex marrubio» Cap. xxxii 
Inu marrubii multi utile putat ad ofa intedina uitia:& maxfe ad tuf 
u fim»Cum uindemia fades: marrubii caules teneros: maxfe de locis in/ 
cultis & macris legito:eofq; in fole ficcato.Defde fafciculos facito 3C co 
niite palmea aut iuncea ligato: & in feria mittito: ita ut u incul u extet ♦ In mudi 
dulcis fe darios * cc * marrubii libras ♦ vili. adiirito:ut fimul cu mudo deferuefcat ♦ 
Podea eximito marrubiu:& purgatu uinu diligeter oblinito, 
Vinum fcylliten» Cap, xxxiii» 
Inum fcylliten coquendu & ad corpus reficiendum:item ad ueterem 
u tuflim 8c ad domachum hoc modo condire oportet,Primu ante dies 
xl» q uinu uoles uindemiare: fcyllam legito:eaqj fecato qtenuiflime: 
Ccut raphani radicem:taleolafqj Cedas fufpende in umbra:ut adficcentur.Dein 
de cum arida: eruntrin mudi aminei fedarios.xl viri: fcylla arida adde pondo li/ 
bramteamqj inefle patere diebus triginta»Podea eximito :& defacatum uinum 
in amphoras bonas adiicito* Alii fcnbunt in mudi fedarios quadragintanouem: 
fcylla arida pondo libram Sc quadrantem adiici oportere:quod & ipfum no p/ 
bo,Hoc ipfum fcylla pondus:quod fupra in aceti duas urnas adiiciut:& p qua/ 
draginta dies inefle patiuntur» 
De aceto fcyllitico» Cap» xxxiiii 
Vi fcylliticu acetu facere uolut:decebabatain tres amphoras mudi 
q mitis jaceti acris congiu aut duplu fi no ed acre.& f olla:qua fert am 
phoras tres:decoqs ad palmum :id ed ad quartas :aut fi no dulce mu 
dum ad ternas defpumatur. Sed mudum de fub mana & limpidum fit» 
Vinum abfynthiten: 6C hyfopiten;& abrotoniten:& reliquarum notaiy quo/ 
modo facias* Cap» xxxy. 
Inu abfynthiten:& hyfopiten:& abrotoniten:& thimite & marathi/ 
u ten:& glycorizen fic codire oportet, Pontici abfynthii pondo libra cu 
mudi ledariis,iiii,decoque ufqj ad quartam,Reliquu quod erit frigi/ 
dum:adde i mudi aminei urna, Ide ex reliquis:que fupra fcripta funt: facito» 
Poflunt et puleii aridi tres libra? cu cogio mudi ad ternas decoq: & quom refri/ 
xerit liquor: exempto puleio f urnam mudi adiiciJdqj mox tufiientibo per hyc 
mem rede datur»Vocaturque uini nota glycorizes» 
Si ferpes i ui 
nu ceciderit ♦ 
Defaecatum 
uinum» 
Muflum lim 
pidum. 
Glycorizes* De mu flo tortiuo. Caput/ xxxyi. 
Vffum tortiuum e :quod pofl prima prefluram uinaceorti drcuncifo 
m pede exprimitur .Id murtum coniicies in amphora nouam: & implebis 
ad fumum. Tu adricies ramulos roris marini aridi lino colligatos . 
Sed patieris una deferuefcere per dies feptem ♦Deinde eximes ramulorum fafci/ 
culu; 8C purgatum diligenter uinum gyp fabis ♦ Sat erit aute roris marini fefquili 
bram f duas urnaf murti adiicere.Hoc uino port duos menfes portis pro remedio 
uti» Vinu fimilegraco facere *. Cap. .xxxvii. 
Vas pcoces qmaturiflimas legito :eafqj p triduum i fole ficcato: quar/ 
u to die calcato: & murtum quod nihil habeat ex tortiuo coniicito in fe/ 
riam: diligenterqj curato:ut quom deferbuerit feces expurgetur. De/ 
inde quinto die :quom purgaueris murtu:falis coorti & cribrati duos fertarios: 
uel quod ert minimu jadiicito unum feftarium in fertarios mufti.xlyiiii.Quida 
etiam defruti fertarium mifcent.Nonnulli etiam duas adiiciunt :fi exiflimat ui 
ni notam parum efle firmam ♦ 
Vinum myrtite quomodo facias. Caput. xxxyfii, 
Inu myrtite ad tormina & ad alui proluuiem:& ad imbecillu rtoma/ 
u chu fic fanas.Duo funtgenera myrti :quoru alteru e nigru: alteru al/ 
bum. Nigri generis bacae cu funt matura leguntur :& femina earu exi 
muntur:atque ipfe fine feminibus in fole ficcantur :& in frcftili fidelia ficco loco 
reponuntur .Defde per uindemiam ex uetere arbuflo :uel fi id non ert ex uetu/ 
tiflimis uineis aminea bene matura uua fole calido leguntur :& ex his murtum 
adiicitur in feriam .Et rtatim prfo die antequa id ferueatjbacca myrti qua fue/ 
rant repofita:diligenter conteruntur:et totidem earu libra contufarum appetun 
tur:quot amphora condiri debet.Tum exiguum murti fumitur ex ea feria:qua 
medicaturi fumus :& taqua faria cofpgitur:qcqd cotufu & appefum e. Poft hoc 
coplures ex ea maflula fiunt.Et ita per latera feria f muftu dimittuntur:ne alte/ 
ra offa fup altera proueniat.Cu defde bis muftu deferbuerit:& bis curatum e:& 
rurfus eode mo 6C tatude poderis bacca:ficut fupradixricontuditur. Nec ia ut 
prius maflula fiunt :fed f labello muftu de eadem feria fumitur :pradiorto ponde 
ri pmifcetunfic ut fit inftar iuris craffi.quod quom e pmixtumrin eandem feria 
confunditur:& rutabulo ligneo peragitatur .Defde poft nonu die q id fadu eft: 
uinu purgatur:& fcrupulis arida myrrha feria fuffriatur: opculuq? fupfpomtur 
ne qd eo decidat.Hoc fa<rto poft feptimu die rurfus uinu purgatur:& f aphoras 
bene picatas & bene olidas diffunditur. Sed curadu e:ut quom diffundis:liqdu 
6C fine face diffundas. Mei atticu ter fferbuere facito:& totiens defpumato. Vel 
fi atticu no habueris qoptimum mei eligito: & qter uel qnqes defpumato.Nam 
quato e detenus:tato plus habet fpurcicia.Cum defde mei refrixerit, baccas albi 
generis myrti qmaturi (limas legito :&C pfriato ita:ne fteriora fefa coteras. Mox 
fifcello ligneo mclufas exprimito :fuccumque earum qui fit feftariorum fex cum 
Tortiuum* 
Myrrites* 
Maffula* 
In labello mu 
ftum* 
Suffriatur* 
Defpumato* 1 
mellis decofto feflario mifcetur: SC in lagunculam diffufum oblinito ♦ Sed hoc 
menfe decembri fieri debebit :quo fere tempore matura funt myrti femina ♦ Cu/ 
ftodiendumqj erit ut antequa baccha: legantur(fi fieri poteftjfeptem diebus: fin 
autem ne minus triduum ferenu fuerit :aut certe non pluerit: & ne roruletse ie/ 
gantur cauendum.Multi nigram uel albam myrti baccham :cum iam maturuit 
diffringunt :& duabus horis eam eum paululum in umbra expolitam ficcaue/ 
runt:perterunt ita: ut quantu fieri poteft interiora femina integra permaneant* 
Tu per lineu fifcu :quod pertriuerant; exprimunt :& per colum iunceum liqua/ 
tum fuccum lagunculis bene picatis condunt :neq$ meile neqj alia re ulla fmixta 
Hic liquor non tam eff durabilis: fed quadiu fine noxa manet * Vtilior efl ad ua/ 
litudinem q alterius myrtei notx compofirio* Sut qui hunc ipfum expreffu fuc 
cum:fi fit eius copiofior facultas an tertiam partem decoquant :& refrigeratum 
picatis lagunculis condunt ♦ Sic confedtum diutius permanet,Sed quod non de/ 
coxeris:poterit innoxium durare biennio:fi modo munde &C diligenter id fece/ 
ris* Paffum queadmodum fiat, Caput* xxxviiii* 
Alium optimu fic fieri Mago praecipit: ut & ipfe feci * Vuam praeco/ 
p quem bene maturam legere:acina arida aut utriofa reiicere:furcas uel 
palos:qui cannas fuftineant :inter quaternos pedes figere :& pricis iu/ 
gare *Tum infixp cannas ponere:& in fole pandere uuas:& nodlibus tegere: ne 
irrorentur,Cum deinde exaruerint acina decerpe:& in dolium aut in feriam coii 
cere,Eodem muflura quaoptimum:fic ut grana fubmerfa fint adiicer* Vbi co/ 
biberint uua feq? impleuerint: fexto die in hfeellam conferre: & pio pmere: paf/ 
lumqj tollere,Poftea uinaceos calcare adiero recentillimo mufto:quod ex aliis 
uuis fadum fuerit :quas p triduum infolaueris *Tum pmifcere & fubacffam bri 
fam prstlo fubricer: paffumqj fecudarium flarim uafis obliniris includere: ne fi/ 
at auflerius. Deinde poft, xx»uel* xxx, dies cum deferbuerit: in alia uafa deliqua 
re:6c confeftim opercula gypfare & pellicuIare,Vuam appianam integra legito* 
Acina corrupta purgato & fecernito ,Poflea in perticis fufpendito. Perticae uri fe 
per in fole fint facito, Vbi fatis corrugata erunt acina:demito:& fine fcipiombus 
in dolium conricito:pedibufqj bene calcato, Vbi unum tabulatum feceris : uinii 
confpergito uetus ,Poftea alterum fupercalcatoritem uinum cofpergito Eodem 
modo tertium calcato: & infufo uino ita fuperponito:& finito dies qufq?,Poftea 
pedibus proculcato:6c in fifcina noua uuas premito,Quidam aquam cseleffem 
ueterem ad huc ufum praeparant: Sc ad tertias coquunt, Deinde cum uuas ficut 
cut fupraferiptu e paffas fecerunt:deco<fta aqua pro uino adiiciunt:& caztera fi/ 
militer admiff rant:Hoc ubi lignoru copia eff utiliffimecdftat:& e i ufu uel dul 
cius q fupiores notae paffi ♦ Lora optia quomodo fiat, Cap* xl* 
Vanfcum uini uno die feceris:eius pte decimam quot metretas efficiat 
q confiderato: & totidem metretas aquae dulcis in uinacea fed quibus 
unius diei uinum expreffiim erit: addito, Eodem fpumas dt / 
Percolum iil 
ceum* 
Picaris lagu/ 
culis* 
Paffum* 
Iugare 
Vuas lfolaue 
ris ♦ Bnla* 
Opercula pel 
liculare* 
Corrugata* 
acina une fe i/ 
pionibus* 
Lora* fruti fiue fapa & fecem ex lacu confundito & permifcetoteamqj intritaitii mace; 
rari una nodte finito :portero die pedibus proculcato:& Gc pmixta pralo fubiici/ 
to.Quod defde fluxerit aut doliis aut amphoris condito» Et quom deferbuerit: 
obturato.Comodius aut feruatur i amphoris Hac ipfam loram» M» Columella 
ex aqua uetere faciebat:& nonuq pius bienio innoxia feruabat» 
Murtum lixiuu quomodo fiat» Cap» xli» 
Vflum lixiuu de lacu ftatim tollito»Hoc aut erit quod difiillauerit:an j 
m teq nimium calcetur uua»Sed de arburtiuo genere:quod ficco die lege ; 
ris:id facito»coniicies in urnam mufti:mellis optimi pondo»x.& dilige 
ter permixtu recodas in lagena: eamqj protinus gypfabis riubebifqj in tabulatu 
poni »Si plus uolueris facere:pro portione qua fupra mei adiicies.Port uicefimu 
6c alteru diem lagenam aperire oportebit: & in aliud uas murtu eliquatum obii/ , 
nire :atqj in furnum reponere» In cacabo figuli nouo uel in ftagneo coquitur mu ‘ 
rti arburtiui aminei urna:& mala cydonea grandia expurgata. xx.& integra ma 
la dulcia granata qua: punica uocatur:& forba no pmitia diuifa exemptis (emi/ 
nibus :qu£ fint inrtar feftarioru trium »Hac ita coquu tur :ut omnia poma deli/ 
quefcant cum murto :& fit puer:qui fpatha lignea uel arundfe pmifceat poma: 
ne poffint aduri» Defde quom fuerit decocfta ut non multu iuris fuperGt:refrige/ 
ratur & pcolatuneaqj qua: i colo fupfederit:diligeter cotrita leuigatur :& iteru i 
fuo fibi iure leto igni (ne aduratur carboibajdecoquutur :doec craflame f modu 
fecis exirtat»Prius tamen q de igne medicametu tollatuntres hemfa: roris fyna/ 
ci cotriti & cnbrati fuper omnia adiiciuntur:& fpatha permifcetur:ut coeat cum 
cateris.Tum refrigeratum medicametum adiiatur in uas fi&ile nouum pica/ 
tum :idqj gypfatum alte fu(penditur:ne pallorem trahat ♦ 
Decafeocodedo» Cap» xlii* 
Afei aridi ouili proximi anni frufla ampla facito:& picato uafe compo 
c nito»Tum optimi generis murto adimpleto:ita ut fuperueniat: & fit 
ius aliquanto copiofius :q cafeus combibit:& fit uitiofus:nifi murtum 
femper fupernatet»Vas autem cum impleueris: rtatim gypfabis» Deinde poft 
dies »xx,licet aperias;& utaris quom uoles adhibita conditura»Eft autem per fe 
non miucundus» 
V ux ollares queadmodum coponantur: & feruentur» Cap* xliii» 
Vas bumartos uel duracinas uel purpureas cum defecueris a uite:con/ 
u tinuo pediculos earum impicato dura pice»Deinde labellum fitrtile no 
uum fpleto paleis qficciflimis cribratis:ut fine puluere fint: & ita uuas 
fuperponito »Tii labello altero adoperito &C circulinito luto paleato:atqj in tabu/ 
lato ficciflimo compofita labra paleis ficcis obruito.Omnis autem uua fine noxa 
feruari potert ;fi luna decrefcente & fereno calo poft horam quartam :cu ia inio/ 
lata e:nec roris quicq habeat :uiti detrahatur» Sed ignis iproxfo decumao fiat: 
ut pix ferueatri qua pediculi uuaru flati dimittantur» In doliu bene picatu de/ 
Murtu lixi/ 
uum» 
Stagneo ca/ 
cabo» 
Craflamem 
Pcdiculosipi 
cato pice» 
Qutdo uua 
legenda» 
Decumano * Ituri amphoram coniicito,Deinde tranfuerfuffufles fpiffe arato:ita ut detrutum 
non contingant,Tum fuperponito fictiles nouas patenas :& his fic uuam difpo/ 
nito Sc linito: ut altera alteram no cotingat,Tu opercula patenis imponito Sc li/ 
nito.Deinde alterum tabulatum SC tertium:ut qdiu magnitudo dolii fimiliter i/ 
flruito:& eadem ratione uuas componito.Deinde picatum operculu dolii defru 
to large linito:& impofitum in cinerem opturato. Nonnulli adiecflo defruto cote 
ti funt tranfuerfas perticas aptare:& ex his uuas ita fufpendereme defrutum co/ 
tingat ♦Deinde operculu lpofitu oblinire. Quidam uuas quom ita ut fupradixi 
legerunt:doliola noua fine pice in fole ficcant, Deinde cum ea in umbra refrigera 
uerunt: furfures ordeaceos adiiciunt :SC uuas ita fuperponunt: ut altera alteram 
non coprimant,Tum generis eiufdemfurfuresinfundun&alterumtabulatum 
uuaru eodem modo collocat Jdqj faciunt ufqj dolium alternis furfuribus Sc uuis 
compieant*Moxoperculaimpofitalinunt :&uuasficciflimofrigidiflimoqjtabu 
at0 teponunt. Quidam eadem ratione arida populnea uel abiegna fcobe uiri/ 
es uuas cu^°^lunt» Nonnulli ficco flore gypfi obruunt uuas: quas non nimio 
maturus uitibus detraxerut, Alii tame cu legerut uua: fiqua funt f ea uitiofa gra 
na forficibus amputat:atq? ita i horreo fufpedutu quo triticu fuperpofitu e. Sed 
hacratio rugofa facit acina :& pene ta dulcia q efl uua paffa,M, Columella pa/ 
truus meus ex ea creta:que fiut aphoradata uafa i modu patenarum fieri iube 
bat ,Eaqj ltrinfecus Sc exterius crafle picari ,Qua cum praparauerat :tu demu 
purpureas Sc bumaflos Sc numifianas Sc duracinas uuas legi pracipiebat, Pedi/ 
culofq? eagz fine mora in feruentem picem dimitti: Sc in pradidas patenis fepara 
tim fui cuiufque generis ita componi: ne uua inter fe contingerent. Po A hoc oper 
cula fuperponi Sc oblini craflo gppfo.Tu pice demum dura:qua igni liquataef/ 
fet fic picata: ne quis humor tranfire poffit♦ Tota deide uafa m aqua fontana uel 
cifternina ponderibus impofitis mergi. Nec ullam partem pati extare ♦ Sic 
°Ptltne Eruatur uua. Sed quom efl exepta:nifi eo die confumitur: acefcit. Ni/ 
hil efl tame certius q uafa ficflilia facere: qua fingulas uuas laxare accipiant. Ea 
debent quattuor anfas habere:quibus illigata uiti dependeant,Iteqj opercula eo 
rum fic formari :ut media diuifa fint:ut quom fufpenfa uafa fingulas uuas rece/ 
perint:ex utroqj latere appofita operculi dua partes coeant :& contegant uuas, 
Et hac uafa Sc opercula extrinfecus Sc intra diligenter picata efle debebunt .Dei/ 
curn contexerint uuas ♦ luto paleato multo adoperiri: fed uua dependentes a 
matre fic in pultarios condi debebunt:ne qua partes uafa contingant. Tempus 
autem quo includi debent:id fere efl quod adhuc ficcitatibus SC fereno calo craf/ 
fa uariaqj funt acina .Illud in totu maxime pracipimus:ne in eodem loco mala 
& Uua Coponatur:neue in uicfo unde odor maloijz poffit ad eaf puenire» Na hu 
iufmodi halitus celeriter acia corruput.Et tame roes qs ret 
tulimus :no oes ofba regioibo apta fut:fedp coditioe Sc natura uuajz alia 
alus coueniut, Antiq pleruqj ferruculas Sc ueuculas Sc maiores amfeas Sc gal/ 
Tabulatum ■ 
.. . - 
be uuafcullo 
diunt ° 
In fidtilibus 
uua, 
Vusef pulta/ 
nos. 
Vua Sc mala 
ne I eoae loco Ifcas:quasqj maiores SC duri & rari acini erat: uafis condebant. Nunc aute circa 
urbem maxie adhunc ufum numifiana probantur.Hac fereno caIo:quom iam 
fol rorem fuftulit quattuor uel qufnq; horas (fi modo luna decrefcat :& fub terris 
eft) modica matura ledaffima leguntur. Demde in cratibus ita ponunturme al 
tera alteram collidat.Tu demum lub tedum referuntur;& arida uel uitiofa gra 
na forficibus amputantur. Et cum paululum fub umbra refrixerunt: terna aut 
etiam quaterna pro capacitate uaforu in ollas dimittuntur:& opercula diligen/ 
ter pice obturantunne humorem tranfmittant.Tum uinaceorum bene pes pra/ 
lo expreffus proruitur: &C modice fepatis fcipionibus refoluta intrita folliculoru i 
dolio flernitur.Et deorfum uerfus fpedtantes oIIse componuntur ita di flantes ut 
intercalcari poffint uinacea.Qua cum diligenter confpiffata primu tabulatum 
fecerunt:alia; olla eodem modo componuntur:explentqj fecudu tabulatu.Dein 
de fimiliter doliis extrahuntur olia:& fpiffe incalcantur.Mox ufqj ad fummu la 
bru muinaceacondefantur:& flati operculo fuperpofito cinere imodugypfi te/ 
perato dolium linitur .Monendus tamen erit qui uafa empturus eft :ne bibulas 
aut male codtas ollas emat, Nam utraque reftranfmiffo humore uitiat uuam. 
Quinetiam oportebit :quom ad ufum promuntur olla;:tota fingula tabulata de 
trahi. Nam conlpiflata uinacea fi femel mota funt:celeriter acefcunt:& uuas cor 
rumpunt. Mala granata queadmodum feruetur. Cap. xliiii. 
Equuntur uindemia reru autunaliu copofitiones:qua & ipfa curam 
f uillica diflendunt.Nec ignoro plurima in librum hunc non effe colla/ 
ta :qua,C. Martius diligentifflme perfecutus efl.Illi em propofitu fu/ 
it urbanas mefas 6c lauta couiuia inftruere. Libros tres edidit :quos infcripfit no 
minibus coci & falgamari. Nobis tamen abunde funt ea qua ex facili ruftica 
fimpliritatinon magna ipenfa poliunt contingere.Quida pediculos punicorum 
ficuti funt in arborem torquent; ne pluuiis mala rumpatur: & hiantia difpereat: 
eaqj ad maiores ramos religant:ut imota permaneant.Defde fparteis reftiba ar/ 
borem eludunt :ne aut coruis aut cornicibus aliifue auibus pornu laceretur.Non 
nulli uafcula fidhiia dependentibus malis aptant :& illita luto paleato arboribus 
harere patiuntur. Alii foeno uel culmo fingula inuoluunt:& infuper luto paleato 
craffe linunt :atcg ita maioribus ramis illigant:ne ut dixi uento comoueantur. 
Sed hac ofa ut dixi fereno calo adminiftrari fine rore debent. Qua tamen aut 
facienda non funt ;quia laduntur arbufcula:aut certe no continuis annis ufur/ 
panda:prafertim cum liceat etiam detradla arboribus eadem inoxia cuff odire. 
Nam & fub tedlo fofifula tripedaneas ficciflimo loco fiut. Eoque cum altquantu 
terra minura repofitum eff:infiguntur fambuci ramuli, Deinde fereno calo gra/ 
nata legantur cu fuis pediculis inferuntur:quonia fambucus tam apertam & lap 
fam medullam habet ut facile malorum pediculos recipiat. Sed cauere oporte/ 
bit :ne minus quattuor digitis a terra abfint :& ne inter fe poma contingant,Tu 
fadta fcrobi operculu imponitur :& paleato luto circulinituneaqj humo qua fue 
Qrana forfi/ 
afous aputaf ♦ 
Vinaceorum 
pes; 
r 
e blbu as 
oas emat * 
aSar^aru 
Eediculos pu 
nicorum toa, 
4uent‘' rat ege fla fupaggeretur .Hoc idem i dolio fieri potefh fiue quis uolet refoluta ter 
ram ufqj ad dimidium uas elicitur: feu quod quida malunt fluuialem harenam 
cateraqj eadem ratione peragere.Paenus quidem Mago pracepit aquam mari/ 
n£ uehementer calefieri;Sc in eo mala granata lino fpartoue illigata paulu dimit 
;cJum decolorentur: Sc exempta per triduum in fole Gccarripoflea loco frigido 
fufpendi :5Ccum res exegerit: una nodte Sc poflero die ufq$ in eam horam: qua 
fuerit utendum aqua frigida dulci macerari.Sed Sc idem audior eft creta figula/ 
ri bene fubadta recentia mala craffe illinire:& cum argilla exaruit frigido loco fu/ 
fpendere.Mox cu exegerit ufus rin aqua dimittere Sc cretam refoluere. Haec ra/ 
tio taq recentiffimu pomum cuftodit Jdem iubet Mago i urceo nouo fidtili fub/ 
flernere fcobem populneam uel ilignea: Sc ita difponere:ut fcobem inter fe calca 
ri poffit.Defde fadto primo tabulato rurfus fcobem fubfternere:& fimiliter ma/ 
la difponere :donec urceus impleatur:qui cum fuerit repletus operculum impo/ 
nere:& craffo luto diligenter oblinire. Quine aut pomu quod in u et u flate repo/ 
n£tur :cum petiolis fuis legendum efl: fed fi fine arboris noxa fieri etia poffit cum 
rarnu[iS, Nam ea res plurimum ad perennitatem confert.Multi eti ramulis fuis 
arbori detrahunt iSc creta figulari cum diligenter mala obrueruntrin fole ficcat. 
Deinde fiqua rimam creta facit :luto liniunt :& afficcata frigido loco fufpen/ 
dutit. Mala orbiculata (efliana melimela Sc aliagenera quomodo (eruantur. 
Caput. xl y. 
Viti eadem ratione qua granata :in ferobibus uel doliis feruant cydo/ 
m nea.Nonnulli foliis ficulneis illigant:deinde cretam figulare cu amur/ 
ca fubnciunt:&: ea liniunt mala:qua cum ficcata funt:in tabulato fri/ 
gido loco Sc ficco reponunt.Nonnulli hac eadem in patinas nouas ficco gypfo ita 
°btuunt: ut altera altera non contigant. Nihil tamen certius aut melius experti 
fumus: q ut cydonea maturiffima integra fine macula Sc fereno calo decrefcente 
luna legantur iSc in lagona noua:qua fit patentiffimi oris deterfa lanugine:qua 
malis ineft :componantur leuiter Sc laxe:ne collidi poffint.Deinde cum ad fau/ 
ces ufqj fuerint compofita: uimineis furculis fic tranfuerfifard:etur:ut immodi/ 
ce mala comprimantmec patiantur ea cum acceperunt liquorem fubleuari. T u 
qoptimo 8c liquidiffimo meile uas ufqj ad fummu ita repleatur:ut pomu fub/ 
merfum fit.Hac ratio non folum ipfa mala cuftodit:fed etiam liquorem mulfi 
faporis prabet: qui fine noxa poffit inter annum dari febricitantibus: lfque uoca 
tur melomeli. Sed cauendum efl:ne qua in meile cuftodire uoluerif: immatura 
mala condantur :quoniam groffa fi lata funt ita indurefeant: ufui ut non fint.Il/ 
lud uero quod multi faciunt :ut ea diuidant ofTeo cultro :& femina eximant: q> 
putent ex eis pomu uitiari: fuperuacuum ede nunc docui. Adeo quidem ut etia 
fi uermiculus ineft:non amplius tamen corrumpantur mala:cum pradidtum 1 i/ 
quorem acceperit.Nam ea mellis eft natura:ut coerceat uitia:nec ferpere ea pa/ 
tiatur: qua ex caufa etiam exanimum corpus hominis per annos plurimos inno/ 
_ _ . - 
,3 Sfana/ 
ta eco o 
tur * 
Creta pomu 
cuftodit ♦ 
Pomu cu pe/ 
fiolis legedu. 
Cvdonea tria 
tutiflima. 
Melomeli qd 
Mei cohercet 
uitia. xium conferuat. Itaqj poliunt etiam alia genera malorum ffcut orbiculata feflfa 
na melimela mariana hoc liquore cuftodirflfed qua: uidentur in meile dulciora 
fieri fic condita: nec proprium fapore coferuare arcula: faginea uel etia tiliagfea 
quales funt in qbus ueftimenta forenfia conduntur .Huic rei paulo ampliores p 
parari debent :eaque tabulato frigidiflimo 6c ficciffimo:quo neqj fumus neqj te 
terperueniatodor:collocatur* Deinde fubflrata pradidapoma ficcomponi:ut 
flocculis ufum pediculi deorfum fpedenuqueadmodum etiam i arbore nata fut 
bc ne inter fe alterum ab altero co tingantur* Ita obferuandu e:ut unumquodque 
genus fepatim propriis arculis repoatur. Nam cum una claufa funt diuerfa gene 
ra: inter fe difeordant :& celerius uitiantur* Propter quod etiam confeminalium 
uinearum :non tam efl firmum uinum :q fi per fe fincarum amineum uel appia 
num aut etiam facinum condideris*Verum ficut pradixriquom diligenter ma/ 
Ia fuerint compofita:operculis arculis arcularum contegantur & luto paleato li/ 
nantur opercula:ne introire fpiritus poffic. Atq; ea ipfa nonnulli ficm aliis gene 
nbus :ut fupra iam diximus:populnea quidam etiam abiegna fcobe lnterpofita 
mala cuflodiunt. Hac tamen poma non matura: fed acerbiflima legi debent :cu 
eius radice menfe odobrhquod maxime matura eA e terra erueris :afpero linteo 
Io uel etiam cilicia detergito quicquid harena lnharebit * Deinde acutiffimo cui 
tello fummatim eradito :& qua plenior radicula fuerit:pro modo crafTitudinis i 
duas uel plures digiti longitudine diffundito. Deinde ex aceto modice in cacabo 
aneo coquitorita ne taleola myrti defint.Pofl hoc in umbra triduo (iccentur: 6C 
it a in fideliam picatam recondantur :adied:o paffo uel defruto quod fupernatet: 
fpiffamentoqj cunela impofito contedum uas pelliculetur* Cu radices eius era/ 
feris:taleolas ut fupra facito :6C in umbra tnduo uel etia quatriduo ficcato* De/ 
inde ficcatas in uafis fine pice interieaa cunela conucito :cunela impofita conte/ 
dum uas pelliculetur :habeat:ut fex partibus aceti una pars fapa mifceatur cu 
hemina falis codi:&iure macerentur taIeola:donec qminimum amaritudinis 
recipiant *Po Aea exempta iterum ficcentur per dies quinq? in umbra*Tum craf/ 
famentum uini faculenti:nec minus fi fit mulfi & utriufcp eoru quarta parte bo 
ni defruti confundito i ollam: qua cum referbuerit: taleolas inula ad li cito :& fla 
tim ab igne remoueto:& rudicula lignea peragitato: donec perfeda refrigefeat* 
Poflea tranffundito in fideliam picatam :operculo tegito:tumque pelliculato* 
Cum radiculas diligenter eraferis :minuta conafas in muria dura macerato :do 
nec amaritudinem dimittant .Deinde effufa muria forba qoptima & maturifli/ 
ma femine detrado contere:& cum inula mifce :tum fiue paffum feu qoptimui 
defrutum adiicito:& uuas obturato* Quidam cum condiuerunt inulam muria/ 
que macerauerunt :exficcant:& malif cydoneis tritis qua in defruto uel meile de 
coxerant:mifcent:atqueita fuperfundunt paffum ueldefirutu: & uas opercula/ 
tum pelliculant* 
De oliuaru albarii conditura* Cap* xlvi* 
Arcula: fagi/ 
nex* 
r^;uerfa acne 
ra - fe dif/ 
corcjant 
Scobe mala 
cuflodiunt* 
... ... . 
asFeillc e 
tur* 
Cranametu 
uini 
Taleolaa mu 
** aducito* 
Vas opcula/ 
tu pelliculat* Cerbampaufeam menfe feptebris uel odlobris dum adhuc ufndemia e 
a contunde & aqua calida paulum maceratam exprime: feniculi [emi/ 
nibus & lentifci cu codto fale modice permixtam reconde in fideliam:et 
mullum q recentiflimum infunde,Tum fafciculum uindis feniculi fuperpofitu 
merge :utoliux premantur & ius fupercmineat.Sic curata oliua tertio die pof/ 
fis uti . Albulam paufeam :uel orchife:uel radiolum:uel regiam dum contundef 
primam quaqj ne decoloretur in frigidam muriam demergejcuius quom tantu 
parata habueris:qtum fatis fuerit:implenda amphora foeniculi aridi fafcicuiu 
fubfterne in imo» Deinde uiridis foeniculi femina 5C lentifci deftricfta & purgata 
murtioia habeto. Tum exempta muria oliuam exprimito :& permixtam pradi 
d:is feminibus in uas ad licito. Deinde cum ad fauces peruenent:eius feniculi ari 
di fafciculos fuperponito:& ita recentes mufli duas partes & unam dura muria 
permixtas adiicito. Hac conditura compofitis oliuis toto anno commode uteris. 
Quidam oliuam non contundunt: fed acuta arundine infecant ridque operofius 
quidem: fed melius efhquia hac candidior eft oliua :q ea qua ex contufione liuo 
rem contrahit. Alii fiue contund erunt :fiue illi ierunt oliuas modico fale corto &C 
p-adidis feminibus imifcent,Deinde fapam uelpaflum:uel fiefl facultas:mei/ 
Ia infundunt.Melle autem quomodo fiat paulo ante hoc ipfo libro pracepimus. 
Catera omnia fimiliter adminiflrantur .Pofiias oliuas uel regias fine macula q/ 
candidiffimas manu tritas eligito»Delnfubftrato feniculi in amphoram con/ 
iiato: iter mixtis femiba lentifci nec minus feniculi: & quom ad fauces uuas re 
pleueris:adiicito muria duram.Tu fpiflamento facfto de arundinum foliis oliua 
premito:ut infra ius merfa fit.Et iterum infundito muria dura:du ad fummum 
amphora labru perueniat. Ad hac oliua per fe paru iucunda efl:fed ad eas con/ 
dituras qua lautioribus menfis adhibentur ridonea maxime e. Nam quom res 
exegit de amphora promitur:& cotufa recipit quacuqj uolueris condituram.Ple 
ruqj tamen fetiuu porru & rutam cum apio tenero & mentam minute concidut: 
6C contufis oliuis mifcent.Deinde exiguu aceti piperati &flofculu mellis aut mul 
fi adiiciunt:oleuqj uiride irrorant: atqj ita fafciculo apii uiridis contegitur «Qui/ 
da fi ledla oliua in modios fmgulos fuos heminas falis permifcent:& adiedhs fe 
minibus letifci feniculoqj fubftrato amphora ufqj ad fauces replent oliuis. Dei/ 
de aceto no accerrimo ifundut:& quom ia pene aphora fpleuerut: feniculi fpif/ 
famento deprimunt bacca:& rurfus acetu ufqj ad fummu labru adiiciunt. Po/ 
ftea.xl.die omne ius infundent:& uel defruti tres partes cu aceti una permifcet: 
& amphora replent.Eft & illa probata copofitio:ut quom muria dura paufea al 
ba:ubicu maturuerit:oe ius defundatur:& fmixtis duabus partibufdefruti :cu 
aceti una repleatur aphora .Eade conditura poflit etia regia coponi uel orchita. 
Quida una parte muria; &C duas aceti mifcent :eoqj iure oliuas pofeas colymba/ 
das faciut quibus fi per fe quis uti uelit: fatis iucundas experietur: quauis & hac 
fit de muria conditura qualecuqj recipere poflit. Oliua pofea: cu ia decoloratur. 
Murtioia* anteq mitefcantjpetiohc leguntur: & in oleo qoprimo feruantur» Hasc maxime 
nota eria poft annum reprefentat uiride faporem oliuaru. Nonnulli etiam cu de 
oleo eximerut :aftrid:o fale afperfas pro nouis apponut»Eft Sc illud coditurccge 
nus:quod in duitatibus grsecisplerucaufurpatunidqjuocant epityrum» Oliua 
paufea orchita cu primu ex albo decoloratur: fitq? luteola fereno calo mau diftri 
gitur:& in cannis uno dfe fub umbra expanditur»Et fiqui adhazrent pediculi :foy 
liaqj aut furculi leguntur»Poftero die cribratur :& nouo fifco inclufa pralo fup/ 
ponitur: uehementerqj premitunut exudet quatulucuqj habet amurca» Pati/ 
mur autem nonuqua tota nod:e Sc poftero die pondere preflam bacca uelut ex/ 
aniari: tu refolutis corticulis eximimus eam: & in fingulos modios oliua triti fa/ 
Iis codti fingulos fedarios infundimus Jtemque lentifci femen rutaque &C foenicu 
li folia fub umbra ficcata: qua ita fatis uidentur concifa minute admifcemus: pa 
timurque horis tribus dum aliquatenus bacca falem combibat»Tum fuperfun/ 
dimus boni faporis oleum ita :ut obruat oliuam :& foemculi aridi fafciculu depri 
mimus:ut ius fupernatet»Huic autem conditura uafa noua ficftilia fine pice pra 
parantur»qua ne poffint oleum forbere: tanqua oliuaria metreta imbuuntur li/ 
quida: tum & afficcantur,Sequitur aute frigus hyemis :per quod oliuitas ficut 
uindemia curam uillica repetit» 
Nig ra oliua conditura» Caput» xlyii» 
Rius itaqjfquia iam inchoauimusjde condituris oliuaiy pracipiemus: 
p ac datim confidendi olei rationem fubiiciemus»Paufea bacca uel orchi 
ta nonullis regjombus etiam neuia conuiuioru epulis praparantur» 
Ha igitur cum nigruerint: nec adhuc tamen pramatura fuerint: fereno calo di/ 
dringere manu conuenit: lecdafque cribrare & fecernere quacuque maculofa ui 
tiofa minonfue incrementi uidebuntur»Deinde fingulos modios oliua falis in te/ 
gri ternas heminas adiicere: 8c in uimineos qualos infunder &C fuperpofito copio 
fo fale:ita ut oliuam contegat triginta dies pati confudelcere atqj omnem amur/ 
cam extillare.Podea in alueum diffundere:mundaque fpongia falem ne perue/ 
niat detergere»Tum urnas adiicere de fapa uel defruto amphoram replere fu per 
pofito fpiffamento aridi faeniculi:quod oliuam deprimat»Plerique tame tres par 
tes defruti aut mellis 8C unam mifcent aceti. Aliqui duas partes &C unam aceti 6c 
eo quo condunt iure»Quidam quom oliuam nigram legerunt:eandem portio/ 
ne qua fupra faliunt:& fic collocant in qualis jut fmixtis feminibus lentifd alter/ 
na tabulata oliuarum :& fimiliter fupra falifufque in fummu componunt» Dei/ 
de poft»xl»dies cum oliua quicquid amurcas exfudauit in alueum defundut : et 
cribratam feparant a feminibDlentifci:fpongiaquedetergent:ne quid adhasre/ 
at falis»Tum in amphoram confundunt adiedto defruto uel fapa:uel etiam mei 
le fi efl copia :caeteraque fimiliter fadunt»In fingulos modios oliua! fingulof fefia 
fios maturi feminis lentifque dC ternos cyathos feminis foeniculi» Si id non eft :ip 
fum faenicuiu codfum quantum faris uidebjitur adiid oportet,Deinde in fingu/ 
Petiole, 
Epityru codi 
tura oliuaru♦ 
gxani'arl* 
Oliuaria me 
treta» 
Oliuitas»! 
Nigruerint 
Cofudefcere; Iis modiis oliuarum falis codi fed non moliti ternas heminas admifceri:& ita in 
amphoris condi :eafque fafciculis feniculi obturari :& quotidie per terram uo/ 
lutari ♦Deinde tertio quoque aut quarto die quicquid amurca ineff mitti » Poft 
xl.dies in alueu diffundi:&C a fole tantumodo fepari. Sic non fpongia detergan/ 
tur oliua:fed ita ut erunt exempta? :maflulis falis mixtis in amphoram conaan/ 
tur Bc fpiffamentis impofitis ad ufus in cellam reponantur » Maturam oliua in 
ffatura colymbadem de muria tollitoifpogia tergeto. Deinde cana uiri 
di fcindito duobus uel tribus locis :& triduo in aceto habeto jquarta die fpongea 
extergeto:in uas m urceum aut cacabum nouu mittito fubftrato apio & modica 
ruta conchis.Deinde pleno uafe oliuis immitte defrutu ufque ad os,Lauri turio 
nes in hoc ufu mittito:ut oliuas deprimant:pofl dies uigiti utere». 
Sirapa quomodo fiat; Caput xlyiii» 
Liua nigra maturiffima fereno calo legitur:eaqj fub umbra uno die in 
o cannis porrigitur: & quacuqj efl uitiofa bacca feparatur. Item fiqui ad/ 
hefarant pediculi adimuntur: foliaqj furculi quicuqj funt ftermixti eli/ 
guntur.Poflerodie diligenter cnbratur:ut fiquid inefl flercoris fepareturl Def/ 
de intrita oliua nouo fifco includitur: & pralo lubiiatur:ut tota node exprima/ 
tur.Poflero die miicitur qmundiffimis molis fufpenfisme nucleus frangatur. 
Et cu efl in fanfam redadta :tunc fal codlus tritu fqj manu permifcetur cum cate 
ris aridis condimentis.Hacautem funtcarpu cyminu femen fcniculianifu agy 
ptiu. Sat erit autem totidem heminas falis adiicere: quot funt modii oliuarum: 
& oleum fuperfundere:ne exarefcat, Idque fieri debebit quotienfque uidebitur 
aflicahVNec dubium eft quin optimi faporis fit:qua ex oliua pofea fad:a efl.Ca 
terum fupra duos menfes fapor eius non permanet integer. Videntur aute alia 
genera huic rei magis effe idonea :ficut licinia &C culminea, Verumtame habe 
tur pracipua in hos ufus olea calibraca :quam quidam propter fimilitudine ole 
aflellum uocant» Oleum quemadmodu fiat» Caput» xlix» 
Edia efl oliuitas pleruque initium menfis decembris.Nam & ante hoc 
m tepus acerbu oleii conficitur:quod uocatur afliuum :&C citra hunc me 
fem uinde premitur :deinde poflea maturum .Sed acerbu oleu facere 
patriffamiliaroiba no conducit jquonia exiguu fluit:nifi bacca tepeflatiba i ter 
ra decidit :& neceffe e ea fublegereme a domeflicis pecudiba fenfue co fumatur» 
Viridis aute nota coficere uel maxfe expedit:quom & fatis fluit;d: precio pene 
duplicat domini redditu.Sed (i uafla fut oliueta:neceffe efl aliq pars eoiy matu/ 
ro frudu referuetur.Locufaut i quo cofici oleu debeat:et defcnptus e priore uo 
lumie.Pauca tame ad re ptinetia comemorada funt:quaprius omifera.Tabu/ 
latu quo ferat olea neceffariu e:quis pceptu habeamus uniufcuiufq? diei frucftus 
molis & pio flati fubiiciatur. Veru tame qa imodica multitudo bacca torculario 
ru uicit labore (fi labor ejoportet pefile horreu quo iponatur frucflusridqj tabula 
tu fimile ee det granario:& here lacufculos ta multos q poflulabit modus: oliua 
Maffula falis 
Colymbades 
Lauri turioes 
Oliua fifco i/ 
duditur» 
Sanfa» 
Oleaflellum 
Oliuitas» 
Viride* 
Pefile horreu 
Lacufculi» ut fepetur & feorfum repoatur uniufcuiufque diei folu 
lapide uel tegulis oportet conflerni & ita decliue fieri:ut celeriter omnis humor 
per canales aut fiftulas defluat. Nam efl inimiciffima oleo amurca :qup fi rema 
fit tn bacca faporem olei corrumpit* Itaque cu lacus queadmodu diximus ex/ 
truxeris:aflerailos inter fe di flantes femipedalibus fpatiis fupra folu ponito: &C 
cannas diligenter fpiffe textas iniidto ita:ut ne baccam tranfmittere queant: Sc 
oliux pondus poflint fuflmere; Iuxta omnis aute lacufculos ea parte: qua de/ 
fluet amurca: fub ipfis fiflulis in modu concauu pauimentum uel cana 
lem lapideum efTe oportebitan quo confiflat:& unde exhauriri poflit quicquid 
defluxerit.Praeterea lacus uel dolia praeparata fub tecfto haberi oportebit:qua: fe 
orfum recipiant fui cuiufque generis amurca:fiue quae fincera fluxerit: fiueetia 
qux falem receperitma utraque ufibus plurimis idonea efl. Oleo aute confiden 
do molae utiliores funt q trapetutrapetu q canalis & folea .Molae qfacillima pa/ 
tiut admiflratione. Tu pro magnitudine uel fubmitti uel etiam eleuari 
pofTuntme nucleus qui fapore olei uitiat:confringatur.Rurfus trapetu plus ope 
ris faciliufque q folea &£ canalis efficit. / Efl & organum erecflte tribula: fimile: 
quod rudicula uocatur.Idque non mcomode opus efSacmifi q> frequenter uitia 
tur:& fi bacca: fifculum ingeffens impeditur,Pro conditione tame & regionum 
confuetudine precdidfoe machinae exercentur. Sed & optima tu etiam tra 
peti. Haec anteq de oleo conficiendo diflererem:praefari necefle habui .Niic ad 
ipfamrem ueniendumefbquaq multa omiffafunt:quteficut ante uindemia: 
fic ante oliuitate praparanda funt:tanqua lignose copia:quae multo ante appor 
tandaefttne quom res defiderauerint opere auocentur. Tu (cala: corbulse de/ 
cemodia: trimodia: fatonae: quibus diftridTa bacca fufcipitunfifci funes: canales 
fpartei: concha* ferrea::quibus depletur oleum :opercula quibus uafa olearia con 
teguntur:fpongise maiores & minores:urcei quibus oleu progreditur:cannas te/ 
getes;quibus oliua excipitur:& fiqua funt alia qua: nunc memoria meam refu/ 
giunt. Hsec omnia multo plura efTe debent:quoniam in ufu depereunt:& pau 
ciorafiunt:quorum fiquid fuotempore defuent:opus intermittitur. Sed iam 
quod pollicitus fum exequar.Quom primu bacca: uanare coeperint :& ia qua’/ 
dam nigra fuerint :plures tamen alba fereno calo manibus diflringi oliua opor 
tebit:& fubflratis tegetibus aut cannis cribrari & purgari. Tum diligenter mu/ 
datam protinus in torcular deferri:& integram in fifcis nouis includi: plerifque 
fubiici:ut quantum poffit paulifper exprimatur, Poflea refolutis corticulis emo 
li debebunt:adied:is binis feflarns integri falis in fingulos modios,Et aut tegu/ 
lis fi confuetudo erit regionis:aut certe nouis fifcis fanfa exprimi. Quod deinde 
primu defluxerit in rotundu labrum: na id melius efl q plubeu quadratu : uel 
Arudtile gemellar: protinus capulator depleat :& in fidilia labra huic ufui ppa 
cata defundat. Sint at in cella olearia tres labrorum ordines: ut unus prfse nota:: 
id efl pnma: pffura: oleum recipiat; alter fecunda:: tertius terti te. Na plurimum 
Inimiciflima 
oleo amurca* 
Trapetum 
Organum 
y * * * I 
DecemodiW 
Concha qba 
deplet oleu 
Oliua lfiTcis 
nouis. 
Sanfe* 
Gemellar ♦ 
Capulator 
depleat Iteratio ♦Ter 
tiatio* Lixi 
uum* 
Ventilatur 
tranflatioe i 
refert no mifcere iteratione: multoqj minus tertiationem cu prima preflura Ion/ 
ge melioris faporis efl : q? minori ui pralriquafi lixiuu defluxerit* Cum dein/ 
de paululu in labris primis confliterit oleu:eliquare id capulator in fecunda la/ 
bra debebit:& deinde in fequentia ufque ad ultimam,Nam quanto fepius tran 
flatione ipfa uentilatur Sc quali exercetur:tanto fit liquidius & amurca liberatur 
Sat erit aute in fingulis ordinibus tricena componi libra :nifi uafla fuerint oliue 
ta:& maiore numerum defiderauerint.Quod fi frigoribus oleum cum amurca 
congelabitur:plufculo fale codto utique utendum erit. Ea res refoluit oleum: SC 
feparat ab omni uitio. Neque uerendu eft:ne falfum fiat. Nam quatuncuq? ad/ 
ieceris falis: nihilominus fapore non recipit oleu * Solet aute ne fic quide refolui 
cu maiora frigora inceflerunt: ita qj nitru torretur Sc contritum infpergitur Sc co/ 
mifcetur:ea res eliquat amurca. Quid a quis diligetes olearii baccam mtegraplo 
nori fubiiciunt: q? exiflimant aliquid olei deperire* Na cum prali pondus acce/ 
pitmon fola exprimitur amurca: fed SC aliquid fecu pinguitudinis attrahit Illud 
aute in totu pracipiendu habeo:ut neqj fumus neqj fuligo quadiu uinde oleum 
conficitur:in torcular admittatur aut in cella oliuariam. Na efl utraqj res mimi 
ca huic reuPeritiflimiqj olearii uix patiuntur ad unam lucerna opus fieri.Qua/ 
propter ad eu flatu cadi Sc torcular Sc cella olearia conflituenda efl :q maxime a 
frigidis uentis auerfus e:quonia minime uapor ignis defideratur,Dolia aute Sc 
feria in quibo oleum reponitur:non tantu eo tepore curanda funt :cum frudius 
neceflitas cogit: fed ubifuerint a mercatore euacuata:cofeflim uillica debet ad/ 
bibere cura:ut fi qua? feces aut amurca in fundis femel flati 
emundentur: Sc non calidilllma lixiuafne uafa caram remittant) femel atqj 
eluentur .Deinde aqua tepida leuiter manibus defricentur: Sc fapius eluantur: 
atque ita fpongia omnis humor afficcetur.Sunt qui creta ficularem i modurn li 
quid a facis aqua refoluant:& cu uafa lauerint:hoc quafi iure itrinfecus oblinat 
Sc patiantur arefeere,Pot cu res exigat: tali pura aqua.Nonnulli prius amurca 
deinde aqua uafa perlinunt &afliccant. Tum confiderant nunqd caram noua 
dolia defiderent. Nam fere fexta quaque oliuitate carari oportere antiqui dixe/ 
runt:quod fieri poffe no intelligo.Nam queadmodu noua uafa fi calefiant:liq/ 
dam caram facile recipiant: fic uetera non credideram propter olei fuccum cara 
turam pati.Qua tamen Sc ipfamcaraturam noflrorum teporum agricola repu 
diauerunt:exiflimarutque fatius ee noua dolia liqda gumi pluere :ficcataq$ fuf 
fumigare alba cara:ne pallore capiat. Eaquefuffitione femp faciendam iudicat 
quotiefeunque uel noua uel uetera uafa curantur:olea noua pparatur. Multi 
cu femel noua dolia uel ferias craffa gumi liuerunt:una in perpetuu gumitione 
contenti funt♦ Et fane q ua oleu femel tefla cobibit altera gumitione non recipit: 
refpU1't enim olei pinguitudo talem materiam:qualis efl gummis. Pofl mefem 
decembris circa calendas ianuarias eadem ratione qua fuperius diflringeda erit 
olea:& ftatim exprimenda, Na fi repofita in tabufatu fueritjceleriter cocalefcit 
Olearii * 
Pinguitudo * 
Lixiua eluen 
_ • r ' 
Caratura. 
Gummitioe: 
Gummitio quonfa hyemaliba pluuiis amurca* plus cocfpit:quae e cotrarfa huic rei.Cauedti 
e itaqjme fiat oleti cibariti:qd uno mo uitari poterit:fi jDtinus illata de agro bac 
ca comolita & expffa erit: qua fic adminiftrata fuerit: ut fupradiximus, Pleriqi 
crediderunt: fi fub tedo bacca deponatur:oleti in tabulato crefcere:qd 
tam falfum e:q in area frumeta crefcere .Idqj mendaciti uetus ille Porcius Cato 
fic refellit. Ait ent in tabulato corrugari oliua: minore q; fieri,Propter quod cti fa/ 
di unius menfura ruflicus fub tedo repofuerit:& pofl multos dies eam molere 
uoluerit: obliti prioris menfura qua ftulerat ex alio aceruo fimiliter fepofito qtu/ 
cunqj mefura defuit fupplet.Eoque fado uidetur plus efle qete q recentis bac/ 
ca reddere:cum longe plures modios acceperit, Attame maxime id uerum 
nihilominus ex precio uiridis olei plufq multitudine alii mille ntimorum cotra/ 
hitur. Sed & Cato dicit,Et fic quide quicquid ponderis aut menfura oleo acce/ 
dit: fi portiones uelis in fadum adieda bacca computare,Quapropter dubitare 
non debemus ledam oliuam primo quoque tempore comolere praloque fubii/ 
cere,Nec ignoro etia cibariti oleti efle faciendti.Nam ubi exefa uermiculis oliua 
decidit: uel tempeftatibus & pluuiis in lutum defluxit:ad prafidium aqua cali> 
da decurritur:ahenumque calefieri debet:ut immunda bacca eluantur,Sed id 
non feruentiffima fieri oportet: uerum modice calida:quo comodior guftus olei 
fxat.Na fi excodus efbetia uermiculorum caterartique fapore tra / 
hit,Sed quom fuerit oliua elota: reliqua ficut fuprapracepimus:fieri debebunt 
Fifas autem no iifdem probum & cibarium oleum premi oportebit. Nam uete/ 
res ad caducam oliuam:non autem ordinario aptari oleo:femperque cum expf/ 
ferint fada: ftatim feruentiffima debent aqua bis aut ter elui.Defde fi fit proflu/ 
ens impofitis lapidibus ut pondere preffi detineantur immergi. Vei G nec f lu/ 
men eft:in lacu aut pifeina qpuriffima aqua macerari:& poftea uirgis uerbera 
ri: ut fordes facefque decidant: & iterum elui ficcarique. 
De oleo gleucino. Cap. L 
Vanuis non erat huius teporis olei gleucini compofitio:tame huic par 
q ti uoiumis referuata e:ne oportune uillici coditoibj iterponeret ♦ 
Hac at ratione confici debet. Vas olea qmaximti 8c aut nouti aut cer/ 
te bene folidti praparari oportet.Deide p uindemia mufti qoptimi generis & q 
recentiflimi feftarios fexaginta cti olei pondo odoginta in id confundtit: aroma 
ta non cribrata: fed ne minute qdem contufa:uerum leuiter confrada in reticu/ 
lum iunceum aut linteum aduci:& ita in olei atque mufli partem demitti. Sin 
at his portioibj pefare atque lfra fubiicimus:calami fchoeni cardamo mixto bal 
fami:corticis de palma: foenfgrad uetere pruno macerati & poftea ficcati atque 
et torrefadiriunci radicis:tum et iridis graca:nec minus anefi egyptiipari pon/ 
dere.i, uniufcuiufque libra &C qdrate:ut fupradiximus:reticulo iclufa dimittito 
& metreta linito.Pofl: feptimti die aut nonti p fe metreta fiqd fecis aut fpurcicfe 
faucibus inharebitimanu eximito & detergete *Deinde oleum eliquato: nouifqj 
In tabulato 
corrugari oli 
uam+ 
Cibanti oleti 
Oleti gleuci 
num» 
Reticulum/ 
ceum* uafis recondito:mox rcticulu eximito:& aromata in pila qmundifTime cotundi 
to: trita qj in eande metreta reponito :& tantude olei qtum prius i fundito: & ob 
tu rato :m fole ponito.Poft feptimu die oleo repleto :& quod reliquum eft mufii 
picato candore condito. Na id fi non exhauferit medicametu dabitur potatu lm 
becillis bubus & csetero pecori ♦ 
Oleum ad unguenta queadmodum facias. Cap. Li* 
Leum at fecunaariu no infuauis odoris quotidiana undtione pber po 
o terit dolore laboratibj. Anteq oliua nigrefcat ;cu primu deco/ 
lorari coeperitmec tame adhuc uaria fuerit:maxie licinia fi erit: fi mi/ 
nus regia: fi nec hxc fuerit: tuc culmina bacca manu flringito: & flati purgatam 
prdta itegra fubiicito:& amurca exprimito.Deinde fufpeTa mola oliua fragito: 
eaqj uel i regulas uel i nouo fifco adurito:fubieda qj pralo fic pmitome uala in/ 
torqueas:fea tantu ipfius pii podere qtulucunqj exprimi patiaris,Deinde quo/ 
modo ftc fluxerit:protinus capulator amurca feparare:& diligenter feorfum in 
noua labra trafterat :eiufqj eliquet reliquu olei. Quod poftea fuerit expfTum: po 
terit ad efca uel cu alia nota mix tum uel per fe approbari ♦ 
De falfura fuilU carnis; Cap. Lii* 
Adtenus de oleo abunde dixifle fatis efh Nunc ad minora redeamus* 
h Omne pecus & praripue fu em pridie q occidat: potoe phiben opor/ 
tet:quo fit caro ficcior.Na fi biberit:plus humoris falfura hebit. Ergo 
fitietecu occideris:beneexofTato.Naearesminus uinofam & magis durabile 
falfura facit.Deide cu exofTaueris:cod:o fale nec nimiu minuto fed lufpefa mo/ 
Ia infracflo diligeter falito:& maxie i eas ptes qba ofla religa funt largum falem 
ifarcito:copofitifque fupra tabulatu tergonbaaut frufhs uafla pcdera iponito: 
ut exaniet .Tertia die podera remoueto:& mamba diligeter falfura fricator eaqj 
cu uoles reponere minuto & trito fale afpgito atque ita reponito* Nec defleris 
eius quotidie falfura fricare donec matura fit.Quod fi feremtas fuerit his dieba 
qba pfricatur caro:patieris ea fale cofpfam ee noue dieba. Aut fi nubilu aut plu/ 
uia?:undecima uel duodecima die ad lacu falfura deferri oportebit:& fale prius 
excuti :defde aqua dulci diligeter plui:necubi fal ihereat: & paulu aflicatum in 
carnario fufpednquo modicus fumus pueniat:q fiqd humoris adhuc cotinetur 
ficcateeum poffit.Hac falfura luna decrefcete maxie p bruma:fed et menfe fe/ 
bruario ate idus comode fiat.Efl & illa fal fura qux et locis calidis oi tpe ani pot 
ufurpari:quom aq pridie fues funt:poflero die madatur:& uel aq can 
dete:uel ex tenuiba lignis f lamula fada glabrata (na utroque mo pili detrahun 
tur)caro i libraria frufla cocditur.Deinde i fena fubfternitur fal codum fed mo 
dice(ut fupra diximus)infradus> Deide offular carnis fpiffe coponuntur :& alter 
nis fal ingeritur. Sed quom ad fauces feria: peruentum efhfale reliqua pars reple 
tur:& impofitis ponderibus in uas conteritur* eaque caro femper conlumatur: 
tanqua falfamentum in muria fua permanet* 
Oleu ad uti/ 
guenta* 
Capulator* 
Sitiente por 
cum occidito 
Exanietur • 
In carnario 
fufpendi* 
Glabrata ca/ 
ro* Offube 
carnis* Rapa & napos quemadmodum condias» Cap» Liri» 
Apoiy qrotudiffima fumitojeaqj fi funt lutuofa detergeto :& fumma 
r cute nouacula decerpito, Deinde(ficut cofueuerunt falgamarii) decu ; 
fatim ferrameto lunato lridito, Sed caueto ne ufqj ad imu pracidas ra ] 
pum.Sale inter icifuras rapow n5 nimiu minutu afpgito:& rapa i alueo aut fe/ 
ria coponito:& fale plufculo afpfa triduo finito:du exudet,Pofl tertia die media 
fibra rapi guflato:fr recepit fale, Deide cu uidebitur fatis recepiflejexeptis olbus 
fingula fuo fibi iure eluito,Vei fi non multu liquoris fuerit:muria dura adiicito: 
6c ita eluito,Et poftea i quadrata cifla uiminea:quse neqj fpifTe:folide tamen &C 
crallis uimimba cotexta fit:rapa co ponito, Deide fic aptata tabula fupponito ut 
ufqj ad fundu:fi res exigat atra cifla deprimi pofIit,Cu»n,tabuiatu fic aptaueris 
grauia podera fupponito 8c finito node tota & uno die ficcarriTu i dolio picato 
fidili uei i uitreo copcnito:& fic infundito:ut a iure cotegantur, Napi quoque: 
fed integri fi minuti funt:maiores aut infedi:eode iure quo rapa codiri ponint» 
Sed curandu efl:ut hsec utraqj anteq caule aut cymam faciant:du fut tenera co 
ponatur* Napos minutos integros aut rurfus amplos in tres aut quattuor partes 
dmilos in uas coniicito:&; aceto infuftdito:falis quoqj codi unum feflariu in con 
gium aceti adiicito:pofl tricefimum diem uti poteris» 
Sinapim quemadmodum facias» Cap» Liiri» 
Emen finapis dihgeter purgato SC cribrato,Deide aq frigida eluito, 
f Et cu fuerit bene lotu ;duaba horis i aq finito,Poflea tollito :& mani/ 
bus expflum i mortariu nouu & bene emudatu adiicito :& piflilis co 
terito,Quom cotritu fuerit:tota itrita ad mediu mortariu cotrahito:& compri 
mito manu plana,Deinde cu copfferis fcanficato:& ipofitis paucis carbonibo ui 
uis aqua nitrata fuffudito:ut oem amaritudine eius & pallore exaiet,Deide fra 
tim mortariu erigito:ut ois huor eliquet,Pofl hoc albu acre acetu adiicito: & pi 
(lilio pmifceto coLatoqj,Hoc ius ad rapa ccdieda optime facit.Cazteiy fi uelis ad 
ufu c5uiutoiy pparare cum exaniueris finapi:nucleos pineos qrecentiffimos: 8C 
amylum adiicito:diligenterque conterito infufo aceto. Cetera ut fupra dixi faci/ 
to, Hoc finapi ad embammata non folum idoneo:fed etiam fpeciofo uteris♦ Na 
efl candoris eximii:fi fit curiofe fadum» 
Oleris atri & fiferis radicem quemadmodum condias * Cap» Ly, 
Riufc| olus atru coliculu agat «radice eius ferito mefe ianuario: uel et 
p februario:& diligenter defricato:ne qd terreni habeat: i aceto &£ fale 
coponito,Deide pofl die tricefimu eximito: 8C corticeeius delibratu 
abiicito,cxteiy medulla eius cocifa i fidelia uitrea uel noua fidale coiidto:& adii 
cito ius infrafcriptu:quod fic fieri debebit. Sumito menta & uua pafTam & exi/ 
gua capa arida :eaqj cu torrido farre exiguo meile fubterito :quse cu fuerit bene 
trita :fap£ uel defruti duas partes & aceti una pmifceto:atcp ita in eande fidelia 
cofundito:eaqj opculo cotecfta pellicato,Quo m deinde uti uoles;cu fuo iure co 
Salgamarii» 
Decufatim» 
Napi. 
Intrita» 
Scarificato» 
Examet» 
Exaniueris«. 
Sinapiad em 
bammata, 
Corticem deli 
bratum* cifas radiculas promito:& oleum adiicito.Hoc lpfo tempore fiferis radicem pote 
ris eadem ratione qua fupra condire* Sed quom exegerit ufus:eximes de fidelia 
6C oxy melli cum exiguo oleo fu per funde. 
Moretum oxypoiy: uel utaliioxygaiyquemadmoducoponas. Cap* Lvi* 
Ddito I mortariu fatureia:meta:ruta:coriadru:apiu:porru; fediuu: 
a aut fi no erit uiride capa: folia laduca: folia eruca:thymu uiridemepe 
tam:tu et uiride puleui & cafeu recente &C falfum. Ea oia pariter coteri 
to:acetiqj pipati exiguu pmifceto.Hac mixtura cu in catillo copofueris:oleu fu/ 
perfundito*Cum uiridia qua: fupradida funt cotriueris:nuces grades purgatas 
qtu fatis uidebitur i ferito: acetiqj pipati exiguu pmifceto 8C oleu infundito.Sefa 
mum leniter torrefadu cu his uiridibo qua: fiipra dida funt cotento. Ite aceti pi 
perati exiguu pmifceto:cui fupra oleu fupifundito* Cafeu gallicu :uel cuiufcuqj 
notae uolueris minutati cocidito:& coterito.Nucleofqj pineos fi eoiy copia fue/ 
rit: fi minus nuces auellanas torrefacias adepta cute:uel amygdolas aeque fupra 
codimeta pariter mifceto:acetiqj pipati exiguu adurito:copofituqj oleo fupfun/ 
dito. Si condimenta uiridia no erut: puleiu aridu uel thymu uel onganu aut ari 
dam fatureia cu cafeo coterito:acetuqj pipatu 6t oleum adiicito* Ponunt tamen 
hac arida fi no fit poteftas:etia lingula cafeo mifceri* Piperis albi fi fit: 
fi minus:nigri uncia tres:apii feminis uncia duadaferis radias qd filphio graci 
uocat fefuncia jcafei fextante*Hac cotufa & cribrata melli pmifceto:&£ f olla no 
ua feruato* Deide cum exegerit ufus:qtulumcuqj ex eo uidebit aceto Sc garo di 
luitoXiguftia uncia:pafiTa uua detradis uinaceis fextante:pipis albi uel nigri 
gdrante* Hac fi maiorem impenfam uitabis:poffunt melli admifceri:& ita fer/ 
uari. At fi pradofius oxyporum facere uoles:hac eadem cum fuperiore compo/ 
fitione mifcebis:&: ita in ufum repones.Quod fi etiam cum lafer habueris p> fil/ 
phio: melius adiicies pondo femunciarrn 
Laufula peradi operis mei Publi Siluin£ non alienum puto indicem le 
c (flutis: fi modo fuerint qui dignentur ifta cognofcere* Nihil dubitafle 
me pene infinita e (Te qua potuerint huic inferi materia:uerum ea qua 
maxime uidebanturneceffaria:memoria tradenda cenfuiiTe, Nec tamen canis 
naturam eundarum rerum prudentiam*Nam etiam qcunque funt habiti mor 
talium fapientiflimi: multa fafie dicuntur non omnia* 
Moretum ♦ 
Mixturai ca 
rillo* 
Acetu pipatu 
Oxyporum - 
Multa fcifle 
dicut no oia« 
LVCIIIVNII MODERATI COLVMELLAE RERVM RVSTICA/ 
rum libri :opera & impenfa Benedidi Hedloris Bononienfis lmpreffi Bononiae 
loanne benuuolo * II. reip * bonomen fis habenas feliciter moderante. Tituli libri primi Palladii Rutilii 
E prsrceptis rei rufiicaz» 
Titulus primus 
De quattuor rebus qbus agri/ 
cultura confillit» ti. ii» 
De aeris probatione ti. iii♦ 
De aqua probanda» ti.iiii» 
De qualitate ti»y* 
De induflria & neceffariis 
ad rura fententiis ♦ ti. yi, 
De agri elecfloe 8C fitu: ti. yii» 
De aedificio» ti»viii» 
De hibernis & xfiiuis man 
fiomba 5c pauimetis ♦ ti.ix» 
De calce &C arena» ti. x» 
De latericiis parietiba» ti.xi* 
De 1 limine & altitudine ti. xii» 
De cameris canniciis. ti. xur 
De ope albario. ti. xuii 
Deted:oriis» ti.xy» 
De uitada ualle qua? jppter . 
aquas diligi folet» ti.xyi» 
De cifterms &C maltha frigi 
daria. ti.xvii» 
De cella uinaria ti. xyrii» 
De horreo: ri.xix» 
De olei factorio- ti.xx. 
De ftabulis & bou:ti.xxi» 
De corte» ti.xxii♦ 
De auiariis ♦ ti. xx.ui, 
De columbariis» ti.xx liii» 
De turturario * ti ♦ xxy» 
De turdis» ti.xx vi» 
De gallinis» ti.xxvii» 
Depauonibus» ri.xxvriu 
De phafianis ti. xxix», 
De anfenbus» ti. xxx» 
De pifcinis» ti ♦ xxxi» 
De fenili paleario & 
lignario» ti. xxxii» 
De fterquilinio» ti, xxxiii» 
De locis horti 8c pomarii & fepibo & 
ferendi tempore» ti.xxxinu 
De remediis orti uel agri. ti. xxxy» 
De area» ti.xxxyi* 
De apium caftris ti, xxxyii» 
De apibus emendis» thxxxiii. 
De balneis» ti.xxxix» 
De malthis calidaria & ff aria»ti» xl. 
Depifirino ♦ ti.xli» 
De mflris agreftium. ti.xlii» PALLADII RVTILIITAVRIAEMILIANI VIRI ILLVSTrIS DE 
RE RVSTICA LIBFR PRIMVS * 
De praeceptis rei ruflic#, Titulus primus 
ARS EST PRIMA PrVDENTIAE IPSAM: 
cuipcepturus fis:eflimare pfona,Neque enf forma/ 
tor agricola: debet artita 8C eloquetia rethores emula 
ri:qd a plerifque fadu e :q dum diferte loquutur ru 
fticis:afTecuti fut:ut dodrfa nec a diflertiffimis 
poflit itelligi.Sed nos recidamus piationis mora:ne 
quos rephedimus imitemur*Diccndu at nobis e(G 
diuina fauerintjde 01 agricultura & pafcuis & #difi/ 
ciis ruflicis: fecundu fabricandi 
uerionita: & of genere qua: uel facere :uel nutrire oportet agricola rone uo/ 
luptatis & ufufru&us;fuis tamen teponta p uniuerfa diffindis ♦ Sane in pomis 
hoc feruare co Altui: ut eo mefe quo poneda fu t: lingula cu fua oi exeqr difciplfa» 
De quattuor rebus quibus agricultura ccnfiflit» T. ii» 
Rimo igitur eligedi & bene coledi agri ratio quattuor reta conflat:aere 
p aqua:terra:indu flria♦ Ex his tria naturalia:unu facultatis & uolutatis 
e A . Natur# e quod i primis fpedare oportet:ut eis loris qu# colere de 
flinabis:aer fit falutaris & clemens:aqua falubns & facilis uel ibi nafcens uel ad 
duda uel imbre colleda: terra uero foecunda & fitu commoda ♦ 
De aeris probatione* T. iiu 
Eris igitur falubritate declarat loca ab ifimis uallita libera :& 
a nodibus abfoluta:& habitatorum confiderata corpufcula: fi ei color fa 
nus:capitis firma finceritas:ioffenfu iume oculo^:purus auditus:fau/ 
ces comeatu liqd# uocis exercet. Hoc genere benignitas aeris approbatur» His 
autem contraria noxiu c#li illius fpiritu confitentur» 
De aqua probanda* T» iiii» / 
. Qu# uero falubritas fic agnofcit ♦ Primu ne a lacunis aut palude du/ 
a catur:ne de metallis origine fumat:fed fit pfpicui coloris: neque ullo 
aut fapore aut odore uitiet mullus ibi limus lfidat: frigus tpe fuo mul 
ceat :#flatis fcedia moderetur* Sed qa folet his oita ad fpem cu Roditis occultio 
rem noxam tedior feruare naturaripfam quoq; ex falubritate nofcamus: 
fi fauces bibentiu pur# funt: fi faluo capite i pulmonita ac thorace aut nulla efl: 
aut rara caufatio» Nam plerunq; has noxas corporis ad inferiore partem qua: fu/ 
pra funt corrupta demittunt.Sed ut uitiato capite ad pulmonem uel flomacum 
morbi caula decurrat:tunc culpandus aer potius inuenitur*Deinde fi uenter aut 
uifcera uel latera uel renes nullo dolore aut inf latione uexentur:(i uitia nulla ue/ 
fic# funt.H#c atque his fimilia fi apud incolas pro maiori parte conflare uideris 
nec de aere aliquid nec de fontibus fufpiceris» 
Reddamus p 
fatoismora ♦ 
Aer clemens. 
Inoffenfu Iu 
j 1 - 
me ccmoru* 
Commeatus 
liquida; uccis 
Caufatio. 
Nox* corpis De qualitate terrarum* T, y 
N terris uero quarenda faccu ditas. Nealba & nuda fit gleba: ne ma/ 
i cer fabulo fme admixtione terreni;ne creta iola:ne arena: fqualentes: 
ne ieiuna glarea: ne aurofi pulueris lapidofa manes: ne falfa uel ama/ 
ra:ne uliginofa terra: ne tofus arenofus atq$ ieiunusine uallis nimis opaca &C feli 
da. Sed gleba putris & fere nigra:& ad tegendam fe graminis fui crate fuffidens 
aut mixti coloris :qua & fi rara fit:tamen pinguis foli adiundlione glutinetur * 
Qua? (ptulerit nec fcabra fint nec retorta:nec fucci naturalis egentia ferat,Quod 
frumetis dadis utile fignu e:ebulum:iuncum :calamu:gramen : trifolium non 
macrum:rubos pingues:pruna filueflria,Color tamen non magnopere quaren 
du efhfed pinguedo atque dulcedo. Pingue ficagnofcis.Gleba paruula dulci aq 
cofpargis & fubigis :fi glutinofa e & adharet:coflat illi inefle pinguedine ♦ Item 
ferobe effoffa 6C repleta fi fupauerit terra: pinguis e: fi defuent exuis: fi conuene/ 
rit aquata mediocris.Dulcedo aut cogno(citur:fi ex ea pte agri:qua magis dif/ 
plicet:gleba fidtili uafe dulci aqua madefadla ludicio faporis explores. Vineis 
quoqj utile p hac figna cognoIces.Si coloris & corporis rari aliquatenus atqj re/ 
foluti e.Si uirgulta deuia nitidaprocera freunda piros fil/ 
ueflres: prunos :rubos:cateraqjhuiufmodineqjitortaneqj Herilia: neqj macra 
exilitate languetia. Situs uero neqj planus ut flagnetmeqj pruptus ut de 
fluat:neqj obrutus ut i imii deiedla ualle fubfidatmeq? arduus ut tepeffates lm 
modice fentiat 5c calores. Sed ex his ofba utilis femp efl aqta mediocritas:& uel 
campus aptior & humore pluuiii cliuo fallete fubduces:uel collis molliter per la 
tera ldinata dedudlus:uel uallis cu quada moderatoe & aeris laxitate fubmifla 
uel mons alterius culminis defenfus obiedtu Sc a moleftioriba uetis liber auxilio 
aliquo: uel fublimis afper fed nemorofus &C herdus. Sed cum fint genera terra / 
rum plurima:ut pinguis aut macra fpiffa uel rara ficca uel humida:& ex his ple 
raqj uitiofa:tame ppter feminu differentia fapeneceffaria dmaxime licut fupra 
dixi:eligendus efl pinguis ac refolutus ager:qui minimu labore perit: & frudlu 
maximu reddit. Secudi menti e fpiffus:q labore qde maximo tame ad uota ref/ 
pondet.Illud uero deterrimu genus e:quod erit ficcu fimul & fpiffum:& macru 
uel frigidum: qui ager pefliferi more fugiendus eft ♦ 
De md uflria & neceffariis ad rura fententiis. T vi. 
Ed ubi hac qua naturalia funt neqj humana ope curari poffunt: dilige 
f tius eftimaueris:exeq te couenit parte qua reflat lduflna. Cuius hec 
erit cura uel maxima: ut has quas fubieci ex oi ope ruflico l primis de 
beas tenere fentetias. Prafentia domini prouedlus e agn.CoIot terra no magno 
pere defideretur:qa bonitatis incertus e audior.Genera oium uel firu/ 
gum praclara: fed terris tuis expta comitte Jn nouo em genere feminu ante ex/ 
perimentu no e fpes tota ponenda.Locis humidis femina citius q ficas degene/ 
rant:quare fubinde fuccurat eledlio, Ferrarii lignarii: doliorum cuparumque 
Arena fqua/ 
letes. Auro/ 
fus puluis. 
Tofus ieiu 
nus: 
Pinguis terra 
Pinguem fic 
agnofeis* 
Pinguis ac re 
folutus ager, 
Spifla terra ♦ 
Prafentia do 
mim proue/ 
dius agri. 
Cuparum; fadtores neceffario habendi funt: ne a labore folenni rudicos caufa defideranda 
urbis auertat. Locis frigidis a meridie uineta ponantur:calidis a feptentrione: te 
peratis ab oriente:uel( fi neceffe fit)occidente,Operarum ratio unum modum te i 
nere non poted m tanta diuerfitate terraru: 8c ideo foli & prouincia confuetudo 
facile odendeuquis modus unamquaqj rem faciat fiue in furculif fiue f omni ge 
nere fatoru .Qua florent condat non ede tangenda.Bene eligi ferenda non pof/ 
funt :nifi hoc officium priufeligenfaffumat .In rebufagreflibuf maxime officia 
iuuenu cogruunt:imperia lemoru.In uitibus putandis tria confiderada funtffru 
dtuum fpes fucceffura materies:locus q feruet ac reuocet .Vite fi maturius putef 
plura farmeta; fi ferius: frudtus plurimos confequeris.De locis deterrimis ficut ar 
bores ita homines cduenit ad meliora tranfterre.Poft bonam uindemiam dridti/ 
us :pod exiguam latius puta. In omni opere inferendi putandi ac recidendi durif 
& acutis utere ferramentis, In uite uel arbore qua facienda funt: per age ante 
apertionem floris &C gemma. In uineis aratro pratermida: foffor emendet. 
Locis calidis ficcis apricis pampinandum n5 ed:cum magis uitcs oportet operi/ 
ri .Et ubi umeas uulturnus exurit aut flatus aliqs regionis inimicus:uitem tega/ 
mus dramibus uel aliunde quafiris.Ramus latus uindis & denlis i media olea 
abfcmdendus ed:uelut totius arboris inimicus.Sterilitas & pedileria aquo mo/ 
do fugienda funt.In padmato folo inter nouellas uites omnino nihil e conferen/ 
du .Graci iubent exceptis caulibuf :tertio anno qua libebit iniungere.Omnia le 
gumina gracis audoribus feri iubentur in ficca terra: faba tantumodo in humi/ 
da debet fpargi. Domino uel colono confinia podidenti qui fundum uel agrum 
fuum locat :damms fuis ac litibus dudet .In agro periclitantur interiora:nifi cola 
tur extrema. Omne triticum folo uliginofo pod tertiam fationem in genus faligi 
nis commutatur .Tria mala aque nocent: derilitas:morbus:uicinus.Qui terra 
Herilem uineis occupat:& laboribus fuis &C fumptibus ed inimicus.Capi largius 
uinum colles nobilius ferunt .Aquilo uites fibi obiedras foecundat:auder nobili/ 
tat.Ita in arbitrio nodro ed:plus habeamus an melius .Neceditas fenis caret. 
Quanuis temperatis agris ferendum fit :tamen fi ficcitas longa ed: femina occa/ 
ta tutius in agris q in horreis feruabuntur. Via malitia aque & uoluptatis & uti 
litatis aduerfa ed.Qui colit:grauem tributis creditorem patitur:cui fine fpe ab/ 
folutionisadricftused.Quiarandocrudu foluminter fulcos relinquit: fuis fru/ 
«ftibo derogat:terra ubertate infamat.Foecundior ed culta exiguitadq magnitu/ 
do negledta.Nigraf uitef omnino repudief:nifi i prouiciif&: eiufgenerif quo acia 
ticiu fieri cofueuit.Logiufaminiculu uitificremeta pducit. Tenera & uiride ui/ 
te ferri acie ne recidas. Off icifura farmeti auertatur a gema.me ea dilla qua flue 
re cofueuit extiguat. Pro macie uel foliditate uitiu nutrieda farmeta putator iniu 
gat.Terra pfudafqd graci afferutjolea gradef arborei efficit: fru&ufmmoref & 
aqtofac ferofmagifq; amurcapxfos. Aer oleas tepidufiuuat &C uetifmediocnbD 
fine ui Sc horrore pflabilif. Vitif.qua adiugu coliturpatatefad hocpduceda e: 
Factores* 
Vfeta a meri 
die*< 
Couenit ad 
meliora tranf 
ferre* 
Legumfa fe/ 
rutur i ficco* 
Capi largiuf 
uinu: colle f 
nobiliuf. 
Necefiitaffe/ 
ni( caret* 
Fcecudior cui 
exiguitaf. 
Acinaticium 
Aqti fru&uf. ut loris molefliorife) cjttuor peditus a terra: plaridior&o uero fepte fu mitas eius 
lfurgat,Hortus <j calo clamenti fubiacet:& fontao huore pcurritur:(ppe e liber 
fit:& nulla ferendi difciplina recurat. Subligatio acerbis uuis fadeda e:quado ex 
cutiendi aut rumpendi acini nulla formido efhLigatura m uitibus locum debet 
mutareme unum femper affiduitas coterat uinculorum.Foflorem fi apertus uf> 
tis oculus uiderit: cacabitur fpes magna uindemiaadeo dum efl claufa fodietur* 
Terra altitudine:cu foecuditate fi ad frumeta duoba pediba explora: qttuor uero 
fi ad arbufta uel uitef. Viti fnouella ut faale fcremetu diLeda cofeqt :ita fteritu ce 
Iere fi negligatur f currit * Modu tene aflfatif facultatibo tuif in afluptoe cultura: 
ne luperatis uiribus excedente menfura turpiter deferas qd arroganter affumis. 
ermna annicu^a e^e non debentme uetuflate corrupta non prodeant ♦ 
Frumentum collis grano robuflius fed menfura minus refundet * Omnia qua fe 
runturicrefcente luna & diebus tepidis funt ferenda:nam tepor uocat: frigus in/ 
c^udit*Si tibi ager efl filuis inutilibus tedusrita eum diuide.-ut loca pinguia pu/ 
ras reddas nouales ♦ Loca flerilia filuis teda efle patiaris: quia illa naturali uber/ 
tate refpondentjhac beneficiolatantur incendii.Sed fic ureda diflingues:ut ad 
incenfum agrum pofl quinquenium reuertaris :ita efficies ut aqualiter uel fleri/ 
lis gleba cum foecunditate contendat .Grari iubent oliuam:cu plantatur 6c legi 
tur:a mundis pueris atque uirginibus operandu. Credo recordari arbori huic ee 
prariulem caftitatem.Nomma frumentorum fuperfluum efl pracipere;qua aut 
loco fubinde aut aetate mutantur.Hoc fatis efl:ut eligamus praecipua in ea regio 
ne:quam colimusniel exploremus adueda.Lupinus 6c uicia pabularis fi uirides 
fuccidatur:& flati fupra fed as eorum radices aretur :flercoris fimilitudine agros 
fbecundant :quze fi ex fe aruerint anteqprofcindas: in his terra: fuccus aufertur. 
Ager aquofiis plus flercoris quarit :ficcus minus.Calidis maritimis ficcis apricis 
campeflribus loris omne opus uinearum maturius inchoetur; frigidis mediterra 
neis humidis oparis montanis loris tardius :quod no folum de menfibus aut die 
bus dixerim :fed horis operandi*Omne opus rufticum cum fieri praecipitur:neqj 
c*t0 : ante quindecim dies :neqj tarde fi pofl quinderim fiat. Frumenta omnia 
maxlme letantur patenti campo &i foluto &C ad folem recliui.Spifla & cretofa 8C 
humida terra bene far Si triticum nutrit:hordeum foluto deledatur Qc ficco.Na 
C in lutofo agro fpargatur morietur *Trimeftris fatio locis frigidis niuofis conue/ 
nit :ubi qualitas afflatis humedta e:ceteris raro refpondet euentu.Semen trime 
ftre locis tepidis melius refpondebit: fi feratur autuno .Si neceflitas coget de falfa 
terra fperari aliquid:pofl autunum plantanda efl uel conferenda:ut malitia eiuf 
hybernis ibnbus eluatur. Aliquid etiam terrx dulcis uel arena: fluuialis fubiiae 
due:fiilliuirguItacomittimus.Semfariumediocriterra lflituere debemus :ut 
ad meliorem qua: fata fuerint tranfferantur .Lapides qui fuperfunt hyeme riget; 
seftate feruefcut:iccirco fatis arbuflis & uitibus nocent :qd enf latenti profunt in 
terris calidis & ficds:dumodo eis terra fubfitfTerra quse rirca arbores mouetur 
Ligatura i ui/ 
tibus 
Semia anicu 
la* 
Crefccntelu/ 
na ferendu* 
Oliua legen/ 
da a mundis* 
Lupius Sc u i/ 
da foecudant 
Frumentale/ 
tantur paten 
d campo* ita e A ilicibus permutanda: ut ei qua: in fumo fuerat:ima fuccedat Jn Iatandis 
arboribus crates faciemus terram prius trunco admouentes & mox latamen: ut 
Cc opus natura beneficii alternante cumuletur ♦ Agri prafulem non ex diledis 6C 
tenere educatis feruulifponaf:quia fiduciam praeteriti amoris ad impuitatem cui 
pa prafentif expediat» 
De agri eledtione uel fitu. T» yiT» 
N eligendo agro uel emendo confiderare debebis:ne bonum naturalis 
i faecunditatiscolentiumdeprauauerit inertia: & indegeneres furculos 
uberfoli feracis expederit:quodquauisemendaripoATtinfitione me/ 
liorum: tamen harum rerum fine culpa melior ufus e:qcu (pe corrigendi ferus 
euentus.In feminibus ergo frumetoiy pratens emendatio poterit e (Te. In uine/ 
is maxfe confiderandu atq? uitandu e:quod pleriqj fecerunt Audendo fama tan 
tum :& latitudini paAinoiy femfa uitiu Aatuentes uel Aenlia uel faporis indigni 
quod grandi tibi labore con Aabit ut corrigas: fi agru compares uitiis talibus occu 
patum.Pofitio ipfius agri qui eligendus e:ea fit.In frigidis proumciis orienti aut 
meridiano lateri ager efle debet oppofitusine alicuius magni motis obiedtu :his 
duabus ptiba exclufis algorerigefcat:aut p pte feptetrioms remoto:autper ocri/ 
dentis in uefperam fole dii ito »In calidis uero prouinciis pars potius feptentriois 
optanda e A :qua 6c utilitati & uoluptati & faluti aqua bonitate refpondeat» Si 
uirinus e fluuiusiubi Aatuimus fabrica fede parare:eius debemus explorare na 
turam:quia pleruqj quod exalat inimicu eA:a quo(fi talis fitjconueniet refugere 
coditorem. Palus tamen oimodo uitanda eA:praripue qua ab au Aro e A uel oc/ 
ridente:& ficcari confueuit aAate propter peAilentiam uel afalia inimica qua ge 
nerat. Deadificio. T. .yin» 
Edifirium pro agri merito & pro fortuna domini oportet i Altui. Quod 
a pleru qj imodice fumptum difficilius e A fu Ainere q condere. Ita igitur 
aAimanda eA eius magnitudo:ut fi aliquis cafus incurrenriex agro in 
quo e A unius anni aut ad multum biennii penfione reparetur. Ipfius aute prato 
rii fitus fit loco aliquatenus erediore & ficciore q extera, propter iniuriam funda/ 
mentoru:&; ut lato fruaturafpedu» Fundamenta autem hoc modoponeda fut: 
ut lariora fint ex utraqj parte femipedis fpario: q par ietis corpus increfcet ♦ Si la/ 
pis uel tofus occurrat facilis caufa eA collocandirin quo fculpi tantu fundamenti 
forma debebit unius pedis altitudine uel duoru .Et fi folida uel con Arida inue/ 
nietur argilla, v. uel. yi. pars altitudinis eius:qua fupra terra futura e:fundame/ 
tis deputetur.Quod fi terra laxior fuerit :modo maioris altitudinis obruantur: 
donec munda fine ruderu fufpitoeoccurrat argilla .Qua fi omo defit: quartam 
merfifTe fuffiriet. Studedu praterea ut hortis & pomariis cingi poAit aut pratis. 
Sed totus fabrica tradus unius lateris longitudierin quo frons erit:meridiana p 
te refpiciat i prio agulo excipies ortu folis hyberni: 6C paululu ab occidete auerta 
tur hyemali .Itapueiet :ut p hyeme fole llluAret ;& calores eius aAate no feriat» 
In letadfs ar/ 
bonbus ♦ 
Palus uitada 
Edifidum p 
fortuna domi 
ni» 
Ad multum 
Pratonum» De hybernis & afliuis manfionibus & paui mentis. T* ix* 
Orma tame debet efTe eiufmodi:ut ad habitatioem breuiter colledas 
f & allati & hyemiprabeatmafiones, Quahyemi parantur ita fint 
cofiituta:ut poffit eas hyberni folis totus ppemodu curfus hilarare. In 
his pauimenta opportua effe debebunt. Primu in fabricis planis earum obferua/ 
du e:ut aqualis & folida contignatio fiat :ne gradus ambulantium tremor fa/ 
brica titubantis excutiat.Deinde ut afferes querna cum afculeis non mifceantur 
Nam quercus humore concepto cum fe coeperit ficcare torquetur :& rimas in pa 
uimento faciet:a:fculus autem fine uitio durat. Sed fi quercu fuppetente afculus 
defit :fubtiliter quercus ficcetur;& tranfuerfus atqjdiredus duplex ponatur or/ 
do tabularum clauis frequentibus fixus. De acerno aut fago aut fraxino diutifTi/ 
me tabulata durabunt :fi ftratis fuper paleis uel filice humor calcis nufq ad tabu 
lati corpus accedat .Tunc fuper ftatuminabis rudus.i. faxa contufa duabus parti 
bus & una calcis temperante conflitues .Hoc cum ad. vi.digitorum craffitudi/ 
nem feceris & regula exploraris aquale .Si loca hyemalia funt: tale pauimentu 
debebis imponere:in quo uel nudis pedibus flantes miniflri hyeme no rigefeat» 
Indudo itaque rudere uel teflatio pauimento congeflos & calcatos fpifle carbo 
nes cum fabulone & fauilla & calce permifcef :6c huius impenfa craflitudinem 
fex unciis iubebis imponuquod exequatum nigra pauimenta formabit :& fi qua 
fundentur ex poculis uelociter rapta defuget .Sed fi aftiua mafioes futrorietem 
folflitiale & parte feptetrionis afpiciant:6c uel teflatiufficut fupra diximus) acci 
piant pauimetu uel marmora uel tefferas aut fcutulas:quibo aequale reddat an/ 
gulis lateriboqj comudis.Si hac deerut fupra marmor tufum flernatur:aut are 
na cum calce induda leuigetur. 
De calce & arena. T x 
Raterea fcire e neceflarium conftruentuqua calcis & arena natura fit 
p utilis. Arena ergo {officia genera fut tria.Nigra:cana:ruffa♦ Cium pei/ 
pue ruffa melior. Meriti fequetis e cana.Tertiu loeu nigra poffidet .Ex 
his qua cophenfa manu edit flridores:erit utilis fabricati.Ite fi pano uel Ifteo ca 
dida ueflis infpfa 6c excuffa nihil macula reliquerit aut fordis:egregia e. Sed fi 
foflilis arena no fuerit: de flumimbo glarea aut littore colligetur. Marina arena 
tardius ficcatur.& io no continue fed intermiffis temponbus conflruenda efl:ne 
opus onerata corrumpat:camerarum quoque tedoria falfo humore diffoluit. 
Nam follilles arena tedorns & cameris celeri ficcitate utiles funt;meliorefque fi 
flatim cum effoffa funt mifceantur.Nam diutino fole:aut pruina:aut imbre ua 
nefeunt. Fluuiales ted oriis magis poterunt conuenire.Sed fi uti neceffe fit maris 
arena erit commodum prius eam lacuna humoris dulcis immergriut uitium fa/ 
lis aquis fuauibus elota deponat.Calcem quoque ex albo faxo duro uel tiburti/ 
no aut columbino f luuiali coquemus aut rubro aut fpongia aut poflremo mar/ 
more.qua erit ex fpiflo 6c duro faxo ftru duris couenit:ex fiflulo uero aut molli 
Manfiones. 
Hilarare cur 
(us folif» 
*. . . 
Statumfabif 
ruduf.i. faxa 
contufa» 
Efliuaman/ 
fioneh 
TefTera ipa/ 
uimento • 
Arena genera ori lapide tectoriis adhibetur utilius. In duabus arena partibus calcis una mifce/ 
da eft.In fluuiali uero arena fi tertiam partem tefta coda addideris toperum fo 
liditas mira praftabitur. De latericiis parietibus* T. xi, 
Vod fi latericios parietes in pratorio facere uoluerisriflud feruare debe 
q bis: ut perfectis parietibuf in fummitate qua trabibus fubiacebit: ftru/ 
dura teftacia cum coronis prominentibus fiat fexquipedali altitudine: 
ut fi corrupta tegula aut imbrices fuerint:parietem n5 poffint penetrare per plu 
uiam.Deinde prouidendu efl:ut ficcis &C afperatis parietiba latericiis inducatur 
tedorium:quod humidis ac leuibus adharere non poterit :& ideo tertio eos pri/ 
us debebifobducere:ut tectorium fine corruptione fufeipiant ♦ 
De lumine & altitudine. T♦ xiu 
N primis fludendu eft in agrefti fabricatut multa luce clarefcat.Dem 
i de ut partes temporibus diuifas ficut lupradixi cogruis partibus offera 
musrideft afliuasfeptentrionuhybernasmeridiano :uernas& autu/ 
nales orienti ♦ Menfura uero hac feruanda e in tricliniis atque cubiculis: ut quan 
ta latitudo uel longitudo fuerit: in unii computetur: & eius medietas in altitudi/ 
nem conferatur. 
De cameris canniciis ♦ T. xiii♦ 
Ameras in agreftibus adificiis ex ea materia utilius erit formare :qua 
facile inuenietur. In uilia itaque aut tabulis faciemus aut cannis: hoc 
genere. Afferes ligni gallici uel cuprefli diredos & aquales conflitue/ 
mus in eo loco:ubi camera lacienda e:ita ordinatos:ut inter fe fefqpedalis men/ 
fura fit uacua.Tuc eos cathenis ligneis ex iunipero aut oliua aut buxo aut cupref 
fo fadis ad contignationem fufpendemus :6c binas inter eos perticas dirigemus 
tomicibus alligatas. Poftea paluftrem cannam uel hanc craf!iorem:qua in ufu e 
contufam fada & ftridim iunda crate fubnedimus :<3i per omne fpatium cum 
ipfis affenbus & perticis alligabimus.Dehinc pnmo impenfa pumica induemus 
6c trulla aquabimus:ut inter fe cannarum membra conflringat ♦ Pofl arena 6C 
calce coaquabimus.Tertio tufi marmoris puluerem mixtum cu calce ducemus: 
& poliemus ad fummum nitorem. De ope albario. T. xiiii. 
Pus quoqj albariu fape delebat:cui calce debebimus adhibere:cu mul 
o to tepore fuerit macerata. Ergo ut utilem probes:afeia calcem quafi li/ 
gnu dolabis . Si nufq acies eius offenderit :& fi quod afcia adharetjfue 
rit molle atqj uifcofu :co flat albariis opibo couenire. De tedoriis. T* x v, 
Arietu uero tedura fic fiet fortis 6t nitida.Prfo trullis frequetetur ldu/ 
p dtio.Cu ficcari coepitnteiy iducatur & tertio, pofl hac tria coria ex mar 
moreograo coopiatur ad trulla.Qua idudio ante tadiu fubigenda e: 
utrutruquo calx fubigiturimundu leuemus. Hac quoqj marmoris grani idu/ 
dio cu ficcari fcepent: aliud coriu fubtilius oportet lponnfic 6c foiiditate cuflo/ 
diet. & nitorem. Deuitandaualle. T» xyi. 
Lateritiiparie 
tesi pratono 
Efliuas fepte 
trioni. 
Camera can/ 
niciae. 
Pertica: tomi 
ciba alligatae. 
Opusalbari/ 
um. 
Tedoria, Itandum edautem:quod plerique feceruntaquxcaufa:uillas f ffimis 
u uallibus mergere: & dierum uoluptate prxferre habitatoru fa/ 
luti ♦Quod etiam magis metuemus:fi prouincia qua colimus:de mor 
bis xdatc fufpeda ed»Cui fi fons defit aut puteus:cifternas condruere coueniet: 
quibus omnium conduci poffit aqua tedoru»Fiunt aute hoc modo» 
De ciflernis & maltha frigidaria♦ T. xyii» 
Igninis parietibus magnitudo ea:cui deledaris & fufficis:condruatur 
f longior magifq latior»Huius folum alto rudere folidatum relido fufo/ 
riisloco teflacei pauimenti fuperfufione leuigetur » Hoc pauimentum 
omni cura terendum efl ad nitores: & lardo pingui decodo affidue perfricandu» 
Quod ubi dedudo humore ficcatum e:ne rimis in aliqua parte findatur:etiam 
parietes fimili corio uelentur obdudi: &C ita pod diuturnam & folidam ficritate 
aqux prxbeatur hofpitium♦ Anguillas fane pifcefque fluuiales mitti in his pafci/ 
que conueniettut horum natatu aqua dans agilitatem currentis imitetur.Sed fi 
aliquando in quocuqj loco pauimenti uel parietis tedum fuccumbat:hoc genus 
maltha: adhibebimus :ut humor in exitum nitens poffit includuRimas & lacuaf 
cidernarum pifcinas & puteos fardemus hoc genere ,Et fi humor per faxa mana 
bit: picis liquida quantum uolueris: & tantumdem fumes unguinis quod uoca 
mus axungiam uel feuum»Tuncin olla utrunquemifcebis:& donec lpumet:co 
ques♦ Deinde ab igne remouebis » Cu fuerit eadem relrigerata promixtio: cal / 
cem minutim fuper adiiries:& ad unum corpus omnia mixta reuocabis»Cuque 
uelut drigmentum feceris:inferes loris corruptis ac manantibus :& preffum fu; 
ma denfitate calcabis ♦ Salutare erit aquas illuc per tubos fidiles duri: & opertis 
imeare ridernis »Nam caledis aqua aa bibendum omniba antefertur: ut & fi flu 
ens adhiberi poffit:qua: falubris non eddauacris debeat & hortorum uacare cui 
turx» De cella uinaria» T» xyiiu 
Ellam uinariam feptentrioni debemus haber oppofitam frigidam uel 
s c 'obfcurx proximam loge a balneis dabulis furno derquiliniis ademis 
aquis & exteris odoris horrendi:ita indrudam neceffanis ut non uin 
catur a frudu :fic autem difpofitam ut bafilicaz ipfius forma calcatorium loco ha 
beat altiore condrudum .Ad quod inter duos lacus qui ad excipenda uina hinc 
inde deprefli fint :gradibus tribus fere afeendatur aut quattuor» Ex his lacubus 
canales drudi uel tubi fidiles circa extremos parietes currant: Sc fubiedis lateri 
fuo doliis per uirinos meatus manatia uina defundant.Si copia maior e :mediu 
fpatium cupis deputabitur :quas ne ambulacra prohibeant:uafellis altionbus i/ 
pofitas uel fupra dolia poffumus collocare fpatio inter ie longiore didantes:ut(fi 
res exigat)currentis tranfitus poffit admitti.Quod fi cupis locum fuum deputa/ 
bimus:is locus ad calcatorii fimilitudinem podiis breuibus & tedacio pauimen/ 
to folidetur :ut etiam fi ignorata fe cupa diffuderit:lacu fubdito excipiantur non 
pitura uina qua: fluxerint» 
Anguillx ici/ 
dernis» 
Maltha» 
VnguenAxu 
gia • 
Celedifaqua 
antefertur» 
Tubi fidiles 
Calcatorium De horreis* T* xix* 
Itus horreoru quis ipfam defideret pte & fupior & loge ab oi humore 
f 6c latamie 6c dabulis ponedus e frigidus uetofus &C ficcus :cui prouide 
du drucdura diligentia ne rimis poUit abrupi * Solu ergo omne bipe/ 
dis dematur uel mioribus laterculis:quos fuffoflo tedaceo pauimeto debemus 
iprimere.Tuc diuifafcellas (fi magnus fperabitur feminu modus'Jgrano cuique 
tribuemus :& fi terra: pauperies minora promittit:uel cratidis podiis erut difcer 
nenda granaria uel uimineis uafculis redditus tenues colligemus.Sed fadtis gra/ 
nariis amurca luto mixta parietes linuntur.Cui aridi oleadri folia uel oliua p pa 
leis adiiciuntur :quo teddorio ficcato rurfus amurca refpgitur:qua ubi ficcata fue 
rit:frumenta condentur. Hae res gurgulionibus & exteris noxiis animalibus ini 
mica ed .Aliq coriadri folia frumentis mifcent ad feruandu profutura.Nihil ta/ 
men diu cudodiendis frumentis comodius erit: q fi ex areis in alteru loeu uidnu 
tranffufa refrigerentur aliquantis diebD:atqj ita horeis inferantur* Negat Colu/ 
mella uetilada effe frumeta:quia magis mifcetur aialia totis aceruis:qua fi non 
moueantura fumitate itra mefura palmi fubfident :& hoc uelut corrupto corio 
catera lllafa durabunt. Aderuit idem noxia aialia ultra pradidia menfura non 
pofle generari herba.Herba conica ficcafyt graci afferunt) fubdrata frumetis ad 
dit arati ♦ Ab horreis tamen auder debet ede aduerfus, De olei fadorio. T.xx* 
Learis cella meridianis fit obiecda ptiba 6c cotra fngus munita ut illi p 
o fpecularia debeat lumen admitthlta & opas qua hyeme futura fut nui 
lus algor ipediet :& oleu cu premetur adiutu teponba frigore no uale/ 
bit adringi»Trapetis Sc rotulis & pralo nata ed eius forma:qua cofuetudo dida 
bit .Receptacula olei femp miida fint :ne nouo fapore ifeda ueteri racore corru/ 
pantur.Ac fi qs maiori diligentia dudet:fubiedis hic ide cuniculifpauimeta fu/ 
(pedat :Sc igne fugerat fornace fuccenfa Jta purus calor olei cella fine fumi nido/ 
re uaporabit:quo fape infedum colore corrupitur Sc fapore. 
De dabulis equoiy uel boum» T. xxi* 
Tabula equorum uel bou meridianas qde refpiciat ptes :no tame ege/ 
$ ant a feptetrione lumiba: qua p hyeme claufa nihil noceat :p adate pa 
tefada refrigeret. Ipfa dabulappter ungulas aialiu ab oi huore fufpefa 
fint .Boues nitidiores fient:fi focupxie habeat:& igne itedat.Odo pedes ad fpa 
tiu dandi fingulis bou paribus abudant xSc i porredoe.xv.piata roborea fuppo 
natur datoibus equoru: ut iacetiba molle fit: datiba durii* De corte. T. xxii» 
Ors ad meridie pateat:Sc obieda fit foli quia facilius eritppter ea:qua 
c ifunt aialia. Ad adatis tepandu calore porticus furcis adenba Sc frode 
formari:qua uel fcadulis uel(fi copia fuppetit )tegulis:uel fi faalius Sc 
fine ipenfa placuerit tegetur caricibj aut genidis. D e a maniis. T* xxui» 
Irca parietes cortis extremos auiaria faaeda funt:qa dercus auiu maxi 
c me neceffariu ed agricultura excepto anferu latamie;quod fatis oibus 
Craticiis po/ 
diis 
Negat Colu/ 
mella uetilan 
da frumeta 
.« 
Rancor* 
Cors* 
Letamen an/ 
feru oiba ini/ 
micum* tnimicu e,Sed habitacula cateraiy auiu maxfe neceflaria funt. 
De columbariis♦ T. xxiiiu 
Olumbariu uero pot accipe fublimis una turricula in praetorio coftitu/ 
c ta leuigatis ac dealbatis parietibus :in qbus a .iiii.ptibus(ficut mos cft) 
feneftrella breuiffima fient:ut colubas folas ad introitu exituqj pmit/ 
tant.Nidi figurentur interius. A muftelis tuta fienttfi inter eas uetus fpartea pro 
iieiatur:q aialia calciantur:ut ea fecreto no uidentiba aliis unus attulerit:no per/ 
eunt.Et neqj locu deferunt:fi p oes feneflras aliqd de flragulati hofs loro aut ui/ 
culo aut fune fufpendas Jnducunt alias:fi cumfo pafcantur affidue:uel hirci ala 
ru balfami liquore tangantur .Foetus frequentant: fi hordeum torrefactu uel fa/ 
ba uel herbu fape cofumat, Trigita aute colubis uolatibus diurni tres feflarii tri 
tici fufficient aut cretura:ita ut herbu foetus gratia mefiba prabeamus hybernis. 
Ruta ramulos pluribus locis oportet cotra aialia inimica fu (pendere. 
De turturibus. T. xxv.b/ 
Ed colubari cella:duo fubieda cubicula fiant.Vnu breue & prope o 
s fcuiy :quo turtures claudi poffint:quos nutrire facillimu e.Na nihil ex 
petutmifiut aftate:qua fola maxie pingue(cunt:triticu uelmiliu mul 
fa maceratu femper accipiat. Semodius unus diurnus cetu uigiti turturibs fuffi 
cit.Aqua fane eis Irequeter mundior debet offerri. De turdis. T. xxyi. 
Liud uero cubiculu turdos nutriat :q fi alieno tepore faginentur:& uo 
a luptatem tibi & redditu maximu praftat parcitati beneficiu miflrate 
luxuria,Fit aute locus mundus & lucidus &C undiqj leuigatus.Tranf/ 
uerfa in hoc ptica figuntur: qba poflint pofl iclufu uolatu federe. Rami et uiri/ 
des fape mutentur.Carica tufa mixtis pollinibus largiflfime prabeantur. Myrti 
etia fi facultas e lentifci oleaftri edera arbuti femina lterdu ad excludenda fafti/ 
ftia & maxime aqua munda Claudatur illafi 8c receter capti mixtis ali 
quibus ante nutritis:quoru focietate ad capiedos cibos pauida noua captiuita/ 
tis moeflitudine cofolentur. De gallinis. T. .xxvii. 
Allinas educare nulla mulier nefcit.Hoc de his pracepiffe fuffidat: ut 
g fimo & puluer utantur & dnere. Sint pradpue nigra aut flaui coloris: 
fed alba uitentur.Vinacia cibo flerilefcut: hordeo femicodo Sc parere 
fape coguntur:& reddut oua maiora. Duobo cyathis hordei bene pafcitur una 
gallia.Supponeda funt his femp oua numero iparia luna crefcente a decfa ufqj 
i qntadedma. Pituita his nafci folet:qua alba pellicula Ifgua ueftit extrema. 
Hac leuiter unguiba uellitur:&: locus cinere tagitur 6C allio trito plaga mundata 
cofpgitur.Xte allii mica trita cu oleo fauciba lfentur.Staphif et agria prodefl: fi ci 
bis mifceatur affidue.Si amaru lupinu comedat :fub oculis illis grana ipfa proce 
dut: qua nifi acu leuiter aptis pelliculis auferantur :extinguut. Oculos portula/ 
ca fucco forinfecus 8c mulieris lade curemus;uel hamoiaco fale:cui mei 8c cimi 
nu aquale mifcentur.Pediculos perimit flaphifagria & torrefadu ciminum 
Leuigati pa/ 
rietes. 
Necolubslo 
cu deferant. 
Hircialaru ♦ 
Caries cum 
pollinibus. 
Albs gallins 
uitentur. 
Pituita. paria & pariter tunfa cu uino Sc amari lupini aqua: fi penetret fecreta pennaru. 
Depauonibus. T. xxyiii. 
Auones nutrire facillimu e:nifi eis fures aut afalia inimica formides:q 
p per agros uagantes plurimu fponte (e pafcut: pullofqj educunt: alcifli 
mas uefpere arbores petunt. Vna his cura debetur :ut incubites p agas 
foemfasiquse hoc pafiim faciunt :a uulpe cuftodias.Ideo in infulis breuiba meli/ 
ori forte nutriuntur .Vni mafculo faemfae. y.fuffiaunt.Mafculi oua & pullos fu 
os perfequuntur uelut alienigenas priufq illis criftatu nafcatur f figne. Ab idibus 
februariis calere incipiunt. Faba leuiter torrefafta \ libidine puocantur : (i eis qn 
to quoqj die tepida prebeatur.Sex cyathi uni fufficiunt .Cupidine coeundi ma/ 
fculus confitetur:quoties circa fe amicftu cauda: gemmantis incuruat :& fingula 
rum capita occulta pennaiy locis fuis exerit cu flridore procurrens ♦ Si oua pauo/ 
mi gallinis fupponantur excufata matres ab fcubatoe tnbj uiciba per anu foetus 
edunt.Primus ptus quinqjouoru :fecudus quattuor:tertius triu uel duoru efTe 
cofueuit. Sed eledlxffi hoc placueritjnutrices gallina fmtjqua a primo increme 
tolunse noue diebo habeant.ix. oua fuppofita. v.pauonina & catera fui generis. 
Decia, die ofa gallinacea fubtrahantur:& alia tunc gallinacea totidem recetia fup 
ponantur quot ablata funt:ut tricefima luna:hoc e expletis .xxx.diebo poflint 
cu pauoninis ouis aperiri.Oua aute pauonu qua gallina fubiecfta funt fape ma 
nu conuertatur:quia hoc ipfa facere uix ualebit. Vna ptem oui notabis:ut te fub 
inde couertiffe cognofcas:Maiores tame gallinas oportet eligere:na mfonbopau 
aora fuppones.Natos fi ad unam trafferre a pluribo uelis: dicit Columella uni 
nutrici.xxy. fufficere.Mihi uero ut bene educi poflint :uidetur.xv.fatis effe.Pri 
mis dieba far hordei cofperfum uino pullis dabitur:uel undecuqj cocfia pulricula 
6C refrigerata.Portea adiicietur porrum cocifum uel cafeus reces: fed expreffus : 
na ferii pullis nocet .Locufla etia pedibo ablatis pbentur.Ita pafcendi funt ufqj 
ad fextum die.Defde hordeum poteris prabere foieniter .Tricefimo quito tame 
die poftq nati funt:St in agrum tuto eiici poffunt comitate nutrice pafcendi: cu/ 
ius fmgultu reuocantur ad uilla. Pituitas uero 8c cruditates his remediis fubmo 
uebis :quiba gallina curatur.Maximum illis piculum e:cum incipit aifia pdu/ 
ci:na patiuntur lagores infantum fimilitudine:cum illis tumetes gingiuas deti/ 
culi apire nituntur. De phafianis. T. xxix. 
N phafianis nutriendis hoc feruadu e:ut nouelli ad creandos foetus pa 
i renturrid e qui ano fupiore funt editi. Veteres em foecudi ede no pof/ 
funt. Ineunt faemias mefe martio uel aprili. Duaba unus mafculus fuf 
fiat: quia ceteras aues faladtate no aquat. Semel in ano foetus creabut. Viginti 
fere ouis patiendi ordo cocludet,Gallina his melius lncubabutata ut.xv. phafia 
nina oua nutrix una cooperiat:extera, fui generis fupponantur,In fupponedo de 
luna & dieba qua: fut i aliis d ltf a: fer u e tu r. Trice firn u s dies maturos pullos i lu/ 
mine mittet. Sed p. xii, dies difeoefio ac refrigerato leuiter hordei farre pafcetur: 
Fafcainlibidi 
nem prouoca 
tur. 
Denticuli. cui uini iber afpgitunpofl tritfcu fradtum pbebis & locuftas & cua formica?* Sa 
ne ab aqua; prohibeatur acceffume eos pituita cocludat, Quod fi pituita patie 
tur phafiani :allio cum pice liqda trito roftra debebis afliduus pfricare: uel 
uitium ficut gallinis fieri cofueuit:auferre* Saginadi hac ro e:ut unius modii tri 
ticea fana in breuiffimas offulas redacta claufo phafiano p xxx*dies miniflrata 
fufficiat ♦Vel fi hordeacea farina pbere uolueris: unius & femiffis modii farina p 
pdidos dies fagina replebit, Obferuadu fane e:ut offula ipfa oleo leuigetur afp 
fo:6C ita inferantur fauciba:ne fub infima lingua pte mergatur,Quod fi euene/ 
rit : flati pibunt Jllud quoqj magnope curemus: ut pbeatur noua alimeta dige/ 
fhs:qa eos facillime onus cibi harentis extiguit. 
Deanferibus. T. xxx. 
Nfer fane nec fine herba nec fine aqua facile fu flfetur. Locis confitis ini 
a micus e:qa fata SC morfu ladit Sc flercore: pullos proflat Sc plumas qs 
Sc autuno uellamus Sc uere. Vm mafculo tres foemia fufficiat* Si defit 
fluuiusdacuna formetur. Si herba no fuppetit:trifoliu faenugracu agreflia ity/ 
ba laduculas feremus alimeto. Albi foecudiores funt:uarii uel fufci minusjqa de 
agrefli genere ad domeflicu tranfierut. Incubat a Kal.martii ufqj ad afliuu fol/ 
flitiu .Plus parient fi gallinis oua fupponas.Extremu ptu matriba ia uacatuns 
educare pmittimus:paritura ad area pducatur, Cu femel hoc feceris jcofuetudi 
ne fpote retinebut, Gallinis ficut pauonina etiam anferis oua fupponas.Sed anfe 
rina oua ne noceantur fuppofitis fubiiciatur urtica.Parui primis.x.diebus intus 
pafcendi funt:poflea fereno eos poterimus educer :ubi urtica no fuerit:cuius acu 
leos formidat.iiii.mefibD bene faginanturma melius pinguefcut i tenera atate. 
Polenta dabitur i die ter.Large uacadi licentia prohibeturilcco obfcuro claude/ 
tur Sc calido.Sic maiores et fecudo mefe pinguefcut.Na puuli fape die tncefimo 
faginatur: melius fi ad facietate miliu prabeamus infufum ,Ite anferum abaria 
legume oe porrigi pot:excepto herbo, Cauedu efl et:ne pulli eoiu fetas glutiant. 
Graci faginandis anfenba polenta duas ptes :& furfuris qttuor aq calida tepat: 
Sc ingerunt p appetentis uoluptate fumeda: triba per die uicibus potu adiuuat. 
Media quoqj node aqua miflrat:padis uero.xxx,diebus:fi ut iecur hif tenere/ 
fcat optabis:tunfas caricas Sc aq maceratas in offaf uolutabis exiguas: Sc p*xx. 
continuos rmflrabis anferibus, De pifcinis* T, xxxi. 
Isordinatifcateraexequedafunt.Napifdnaduauelfolo lpreffa uel 
h cafo lapide circa uilla efle debebut: qs facile e aut fonte aut imbre fup/ 
pleri:ut una ex his ufui fit pecoribus uel auibus aquaticis. Alia made/ 
faciat uirgas Sc coria Sc lupinos:& fiqua ruflicitas cofueuit infundere. 
De faemli: palear io: lignario, T» xxxii. 
Oeni palearii ligni canaiy repofitoefnil refert i q pte :du modo ficca: fint 
f atqj p flabiles: Sc longe remoueantur a uilla propter cafum furripientis 
fcendii. De flerqlimo, T. xxxiii. 
Praebeantur 
alimeta dige 
flif. 
Albi anferef 
foecundioref. 
Vt iecur tene 
refcat. 
Repofitioes. Tercoru cogeflio locu fuu tenere debebit :q abudet humore: SC ppter 
s odorif horreda a ptorii couertatur afpedtu.Humor abundans hoc pfla 
bit ftercori:ut fiqua ifunt fefa putrefiat»Stercus afinoru primu e 
maxie hortis.Deide ouilu 5t caprinu & uero peffimiL Cieres 
optimi, Sed colubinum feruidiffimum:cateraru(j auiu fatis utile e:excepto pa 
luflnum.Stercus:quod anno requieuerit:fegetibus utile e:nec herbas creat» Si 
uetuflius fit minus proderit» Pratis uero recentia flercora proficient ad uber 
herbarum» Et maris purgamenta:fi aquis dulcibus eluantur:mixta reliquis 
uicem flercoris exhibebunt* Et limus quem fcaturiens aqua uel fluuii incre / 
menta refpuerint* 
De locis horti & pomarii & fepibuf& ferendi tempore. T* xxxiiii» 
Orti & pomaria domui pxia ee debebunt .Hortus fit flerquilinio ma 
h xfe fubiedtus:cuius eu fuccus fponte foecundet» Ab area longe fitus.Na 
puluere palear u patitur mimicu.Foelix pofitio e: cui leuiter iclinata pia 
nicies curtus aqua: fluentis p fpatia difcreta deriuat.Si fons defit:aut iprimedus 
efl puteus:aut fi nequeas hoapifcina fupius coflrueda e :ut illi aqs pluuia cofe/ 
rente hortus p aftiuos rigetur ardores *Si hac oi facultate carueris:femper altius 
tnbus uel qttuor pedibus ad paflini fimilitudine fodies hortulu:q (Ic cultus ne/ 
gligit ficcitates.Sed huic quis cotra neceffitate mixta flercore qualibet terra con/ 
uematitamen hac genera funt in eledlioe uitanda:creta qua argillam dicimus: 
atqjrubrica.Illudquoqjcuflodiesinhorristquoshumoris naturan5 adiuuat: 
ut diuidas partes x6c hyeme ad meridie:a:flate ad feptetrione fpatia colenda co/ 
uertas. Munitionis multa funt genera .Alii luto inter formas claufo parietes fi/ 
guratos ex lateribo imitantur.Quibus fuppetit: macerias luto 5t lapide excitant» 
Pleriqj fine luto congefla in ordine faxa coponut.Nonulli foflis fpatia coleda p/ 
cingunt:quod uitandu e :qa horto fubducit humoresmifi forte locus paluflris co 
latur» Alii plantas &C feia i munitione difponut. Sed melius erit rubi (eia 
6d fpia:qua rubus caninus uocatur: matura coligere:& cu faria herbi ex aq ma 
cerata mifcere: funes dehinc fparteos ueteres hoc genere mixtionis fic lducere :ut 
ftra funes feia recepta feruentur ufqj ad uerni teporis initia.Tuc ubi fepes futura 
e:duos fulcoftriba a fe pedibo fepatos fefqpedifaltitudie faciemus:& p utrofqj fu 
nes cu feibo obruemuf leui terra.Ita tricefima die procedut fetefquos teneros am 
miculis opus e adiuuare:q iter fe p fpatia uacua relicfla iungentur. Partes fane 
horti fic diuideda fut :ut ha i qbaautuno feiabitur juerno tepore paflinetur.qf 
uero feibo uere coplebimus: autuni tepore debemuf effodere .Ita utraqj pafliatio 
decoquetur benefcio algoris aut folis. Area facieda fut agufliores & loga.i.duo/ 
deci pedu logitudie:& fexlatitudie:fic ppter fpatia utriqp purgada diuifa» Mar 
gines uero locis huidis uel irriguifduobo pediba erigatur: ficcif uno extuliffe 
fufficiet. Inter areas (Ti humor cofueuit effluere) fpatia altiora i{3is areis effe debe/ 
bunt ;ut facilius ingrediatur area de fupiore parte humor admiffus:& ubi fitien 
Sterquiliniu 
procul apto/ 
rioe 
Vberherbaj* 
Pomaria» 
Munitiomf 
mulca genera 
Macerias»? 
Rubo camus 
Areaz i hortis tem faturauerit: in alias pofTit exclufus auerti*Serendi tempora licet per menfes 
certa fignemus: tamen fecundum loci & coli naturam unufquifque cuftodiat* 
Frigidis locis autumnalis fatio celerior fiatjuerna uero tardior*Calidis autem re 
gionibus & autumnalis ferior fieri potefh & uerna maturior* Quo ferenda 
funt :cumluna crefcit:feminentur:quo fecanda funt uel legenda; cum minui/ 
tur. 
De remediis horti uel agri. T * xxxy♦ 
Ontra nebulas & rubfginem: paleas 6c purgamenta pluribus locis per 
c hortum difpofita fimul omnia cum nebulas uideris iflare:combures* 
Contra gradinem multa dicuntur* Panno rofeo mola cooperitur*Item 
cruenta? fecures contra colum minaciter leuantur*Tum omne horti fpatium al/ 
ba uite procingitur. Vel nodua pennis patentibus extenfa fufifigitur* Vel ferra/ 
menta quibus operandum efhfepo unguntur urfino* Aliqui urfi adipem cu oleo 
tunfum referuant: & falces hoc cum putaturi: funt ungunt* Sed hoc in occulto 
debet effe remedium: ut nullus putator intelligat. Cuius uis tanta effe perhibe/ 
tur, ut neque gelu neque nebula neque aliquo animalipoffitnoceri* Inter e ft 
ut ref profanata non ualeat* Contra culices &C limaces uel amurcam recentem 
uel ex cameris fuliginem fpargimus * Contra formicas: fi in horto habent fora 
men :cor noduo admoueamus: fi foris ueniunt :omne horti fpatium cinere aut 
creto candore fignabimus, Contra erucas femina: quo fpargenda funt: fempui 
uo fucco madefiant: uel erucarum fanguine *Cicer intra olera propter multa por 
tenta ferendum ell ♦ Aliqui cinerem de fico fuper erucas fpargunt * Item fquil/ 
lam uel in horto ferunt:uel certe fufpendunt* Aliqui mulierem meflruantem 
nufq cinctam folutis capillis nudis pedibus contra erucas & cotera hortum faci/ 
unt circumire* Aliqui f luuiales cancros pluribus locis intra hortum crucifigut* 
Contra animalia quo uitibus nocent:cantarides quas in rofis inuenire confueui/ 
mus: oleo merfas refolui patieris in tabem: & cum putando funt uites: hoc oleo 
falces perunges ♦ Extinguuntur cimices amurca &C felle bubulo ledis aut locis 
perundis * Vel foliif edero tritis ex oleo: Vel incenfis fanguifugis♦ Vt olera 
animalia infefta non generent :in corio tefludinis omnia femina :quo fparfurus 
es:ficca. Vel mentam locis pluribus maxime inter caules fere:hoc proflare fer 
tur herbum aliquantulum firatum :procipue ubi radices 6c rapa nafcuntur* 
Vel acre acetum fucco iufquiami mixtum fertur olerum pulices necare: fi fpar/ 
gas * Campas fertur euincere: qui fufticulos allii fine capitibus per horti omne 
fpatium comburens nidorem locis pluribus excitarit *Si uitiba uoluerimuf con/ 
fulere: allio trito falcef putatorio feruntur ungendo* Nafci quoque prohiben/ 
tur: fi circa arborum uel uitium crura bitumen & fulphur incendas. Vel G ab/ 
latas de horto uicino campas excoquas aqua: & per horti tui fpatia uniuerfa dif 
fundas * Ne cantarides uitibuf noceant an cote qua falces acuuntur: ipfo funt 
conterendo * Democritus affent;neque arboribus neque fatis quibufiibet 
Quo fereda 
funtcu luna 
crefcitfemi/ 
netur* 
Nodua fuffi 
gitur. 
Cotra culices 
Mulier men/ 
ftruans cotra 
erucaf * 
Catarider ♦ 
Cotra cimi/ 
ces* 
Capo ► noceri poffe a quibufcunquebefliis:fi fluuiales cancros plurimos uel marinos: 
quos nominantmon minus q.x.fidili uafculoin aqua mif/ 
fos tegas:& fub diuo ffatues:ut.x.diebo fole uaporentur.Pofiea quacuq; lllafa 
uolueris effe: perfundas. 8c odonis diebus peradis hoc repetas:doec folide quse 
optaueris adolefcant: Formicas abiges origano & fulphure tritis foramen afp/ 
gens.Hoc &C apibus nocet.Item coclearum uacuas teftas fi ufferis : Sc eo cinere 
foramen inculces.Culices galbano infufo fugantur aut fulphure. Pulices amur> 
ca per pauimentum frequenter afperfa. Vel cimino agrefli cum aqua tnto. Vel 
cucumeris agreffis feme aqua refolutu fape infundens:uel aquam pfi/ 
lotrt auffentatiba iunda.Mures fi amurca fpiflam patina infuderis: & i domo 
node pofueris;adhsrebunt.Ite necabuntur: G helleboro nigro cafeu uel panem 
uel adipes uel polenta pmifceas 8C offeras.Et agreffis cucumeris :&C coloqntidis 
fuffufio fic nocebit. Aduerfus mures agreffes Apuleius afferit femina bubulo fel 
le maceranda anteq fpargas. Nonnulli rododaphnes foliis aditus claudunt: 
qui rofis his dum in exitu nituntur intereunt. Talpas graci hoc genere perfequu 
tur.Nuce perforari iubent uel aliquod pomi genus foliditaris eiufde. Ibi paleas 
8c caram cum fulphure fufficieter includi.Tuc oes paruulos aditus 6c reliq fpira 
menta talpaiy diligeter obrununu forame quod amplu eff referuariri cuius adi/ 
tu nuce intus incenfam fic poni:ut ab una parte flatus poffit accipe:quos ab alia 
parte diffundat. Sic impletis fumo cuniculis talpas uel fugere protinus: uel ne/ 
cari. Mures rufticos: fi querno cinere aditus eoiy fatures; attad u frequenti fcabi/ 
es occupabit ac perimet. Serpentes prope omni aufteritate fugantur: & nocetes 
fpiritus innocentia fumi graue olentis exagitat. Vramus galbanu: uel cerui cor/ 
nua:radices Iiliiicaprae ungulas.hoc genere monftra noxia prohibentur. Opinio 
grxcoiy eff. Si nubes locuflarum repente furrexerintdatentibus intra teda cun/ 
dis homimbo eam poffe tranfire.Quod fi inobferuantes homines fub aere dep/ 
hendant;nulli fruduum noceri:G continuo omnes ad teda confugiant ♦ Pelli 
etiam dicuntur amari lupini uel agreffis cucumeris aqua decoda:fi muris mix 
ta fundatur. Extimant aliqui locuffas uel fcorpios fugari poffe: fi aiiq ex eis ura 
tur in medio.Campas nonnulli ficulneo cinere perfequuntur. Si permanferint 
urina bubula :& amurca squaliter mixta conferueant & ubi refrixerit olera om 
nia hoc imbre confpargere grsci uocat aialia:qus folet hor 
tis nocere.Ergo uetriculu uerueeis ftatim occili plenum fordiba fuis (patio quo 
abundant deuiter debebis operire.Poft biduum reperies ibi animalia ipfa conge 
ffa.Hoc cum bis uel tertio feceris:genus omne quod nocebit:extfgues.Gradmi 
credit obuiarejfiqscocrodili pelle uel hyene uel marini uituh plpatia poffeffio 
nis circu ferat :& in uills aut cortis fufpendat ingreffu:cu malu uiderit fminere. 
Ite fi paluftrem tefludinem dextra manu fupinam ferens uineas perambulet 
reuerfus eode modo fic illa ponat in terra; & glebas dorfi eius obuciat curuaturs 
nepoffitinuertijfed fupina permaneat. Hocfado fertur fpatium fic defenfum 
Fluuiales can 
eri ♦ 
pul{ccs amur 
ca fu2antur. 
mures ne 
catld0s. 
Talpae» 
otra 'crPen 
tes* 
Campa: * 
Grandini db/ 
mare# nubes mimica tranfcurrere*Nonulli ubi i flare matu uid erit: oblato fpeculo ima 
gme nubis accipiut:& hoc remedio nube ((eu ut fibi obiedla difpliceat feu taq ge 
minata alteri cedat)auertut*Ite uituli marini pellis i medio ufea& loco uni fup/ 
iedta uiticulx crediturcotra fmines malu totius uinese mebra uefliffe* Oia feia 
horti uel agri ferutur ab oibo malis ac moftris tuta feruarrifi agreflis cucumeris 
tritis radiabo ante maceretur Jte xque caluaria fed no uirginis ftra hortu ponen 
da e uel potius afinaz*Credutur*n*fua prxfentia foecudare qua (pedant 
De area* T xxxyi 
Rea loge a uilla ede non debet: & ppter exportadi facilitate & ut fraus 
a minor timeatur domini uel pcuratoris uicinitate fufpeda. Sit aut uel 
lirata filice:uel faxo montis excifamelfubipfo tritura tepore ungulis 
pecoiy St aqua amixtione folidata:cIaufa deinde St robuffis munita cancellis p/ 
pter armeta:qua cu teritur *ducimus*Sit circa hac locus alter planus St purus a 
que frumeta tranffufa refrigeretur St horreis iferatur:qua res i eow durabilitate 
profiaet*Fiatdeide undecuqjproximu tedlu maxieihumidis regioibo:fub quo 
propter lbres fubitof frumeta (fi neceffitas coegerit) rapti uel muda uel femitrita 
ponatur* Sit autem loco fublimi St undecuqj pflabili.loge tame ab hortis ufeis 
atqj pometis *Nam ficut radicibus profunt latamen St palea:ita infi/ 
dentes frondibo perforant; atque arere copellunt* De apiu caflris* T*xxxyii* 
Pibo flationem non longe a domini adibus in horti parte fecreta St apri 
a ca St a uentis remota St calidiore locare debemus♦ qux in quadrata coti 
ftituta menfuram fures St acceffus hominum pecudumque fubmoue/ 
at* Sit abundans floribatquos in herbis uel fruticibus uel i arboribus procuret i/ 
duftria* Herbas nutriat:origanum thymum:ferpillum:fatureiam: m elifphyl/ 
lum:uiolasagreftes:affbdillumcitriaginem:amaracu;hiacyntum: qui iris uel 
gladiolus dicitur fimilitudine foliorum:narciffiim crocum cxterafque herbas fu 
auifflmi odoris St floris* In fruticibus uero fint rofe lilia faba: rofmarinus:ede/ 
rae In arboribus zi2iphus:amygdalus:perficus:pirus:pomifera:que arbores :q/ 
bus nulla amaritudo refpondet flore defudo* Silueflria uero glandifera robora 
therebintus:lentifcus:cedrus:tilia:ilex minor St tinus* Sed taxi remoueantur 
inimica* Primi faporis mella thymi fuccus effundit*Secundi meriti timbra 
ferpillum uel origanum* Tertii meriti rofmarinus St fatureia * Catera ut ar 
butus St olera faporem ruflici mellis efficiunt Sint autem arbores a feptentrio 
nali parte difpofitx* Frutices atque uirgulta ordines fuos fub rnacenis exequan 
tur. Herbas deinde in plano poft frutices conferemus, Fons uel riuus huc coti 
ueniat "ociofus: qui humiles tranfeundo formet lacunas: quas operiant rara 
St rranfuerfa uirgulta: fedes tutas apibus prabitura cum fident* Sed ab his 
apium caftris longe fint omnia odoris horrendi:balnea: flabula coquina: fufo/ 
ria* Fugemus prxterea animalia: qux funt apibus inimica:lacertos bladas: 
St his fimuia* Aues etiam penis St crepitaculis terreamus ♦ Purus cuflos fre/ 
Equx uel ati 
nxcaluaria * 
Munita can 
cellis 
Pometa * 
De apiu fla/ 
tione* 
Floredefudto 
Thymi fuc / 
cus* 
Coqnx fufo/ 
ria* 
Purus cuflos 
& caftus# quens 6c caflus accedat:habes noua aluearia pparata: qta excipiaturexaminu 
rudis iuuetus. Vitetur odor ceni 8C cacer aduPus:& locus q ad humana uocem 
falfa imitatione refpcrdet. Abfint &C herba! titimallus tapfia abfyntium: 
cucumis agrePis:& ois amaritudo coficienda aduerfa dulcedinis Aluearia mei i/ 
ora funt:qua cortex formabit raptus ex fubere:qa no trafmittut uf frigoris aut 
caloris.Poflunt tamen & ex ferulis fieri, Si ha: defint:faliginis uimmita fabncen 
tur: uel ligno cauata arboris aut tabulis more cuparum .FicPiiia deterrima funt: 
qua & hyeme gelantur:& aPate feruefcut.Sed iter ea loca qua muniri debere 
pracipimus:podia ternis alta pedita fabricetur idudfca teflaceo & albario ope le 
uigata ppter aialum noxam: qta e moris irrepere : & fupra 
hac podia aluearia collocetur ita: ut no poflint imbre penetrari .fpatiolis inter fe 
patennta fegregata, Anguflus tamen aditus admittat examina propter frigoris 
& caloris imuriam.Sane uentis frigidioribus altus paries refiPat:qui locum pof 
fit defenlis fedibus apricare. Aditus omneffoli opponantur hiberno:q in uno cor 
tice duo uel tres efle debebunt ea magnitudine:qua apis forma no pofiit excede 
re. Sic.n,noxiis afalita ingreflu refiPetur anguflo. Vel fi apes obfidere uoluerit 
exeuntes:alio cu no defuerit utentur egreflu. 
De apibus emendis. T» xxxviiu 
Pes fi emenda funt:p>uideamus ut plena aluearia coparetur:quam re 
a uel infpedao uel murmuris magnitudo uel frequentia moPrat comean 
tis ac remeatis examinis:& uicina potiufq logmqua regioe:ne aerif no 
uitate tetentur. Si uero logius adueheda funt:collo nodte portetur:nec colloca/ 
re nec aperire aluearia nifi uefpere inflante debemus. Speculemur deinde pofl 
triduume oe lanuas fuas egrediat exame.Hoc.n, figno fuga meditatur affume 
re.Cotrahac 8cextera fuo unaquaqi mefe redemus.Tame credutur no fugere 
fi flercus primogeniti uituli adimamus onta uafculo^. 
De balneis. T xxxix. 
On alienum eP:fi aqua copia potiatur patrefa milia s de Prudura bal/ 
n nei cogitare. Qua res & uoluptati plurimum confert & faluti.Itaq3 bal 
neu coPituemus in ea parte: qua calor futurus e loco ab humore fu fpe/ 
lb:ne uligo eum fornacibus uicina refrigeret. Lumina ei dabimus a parte meri/ 
diana <5i occidentis hiberni: ut tota die (olis luuetur & tlluPretur alpedu, Suf/ 
penfuras uero cellarum fic facies ♦ Aream primo bipedis flernis anclinata fit ta 
tnen Pratura ad fornacem: ut fi pilam miferis: intro Pare non poPit: fed ad for/ 
nacem recurrat. Sic eueniet ut flamma altum petendo:cellas faciat plus cale/ 
re. Supra hanc Praturam pila: laterculis argilla fubada 6C capillo conPruda: 
fiant diPantes a fe fpatio pedis unius &C femiflis: alta pedibuf binif & femif. 
Sup er has pilas bipeda: conPituantur bina in altum:atque his fuperfundan 
tur tePacea pauimenta: & tunc fi copia eP: marmora collocentur. Miliarium 
uero plumbeum:cui area patina fubeflrinter foliorum fpatia forinfecus flatua/ 
Aluearia 
Podia* 
Apricare* 
Comeatis ac 
remeantis ex 
aminis ♦ 
Oribo uafcu/ 
lorum * 
Miliarium* mus fornace fubieda:ad quod miliarium fiftala frigidaria dirigatur: & ab hoc 
ad folum fimilis magnitudinis fiftula procedat:qua tantum calida! ducat ftenus 
quantum fiftula illi frigidi liquoris intulerit.Cellx aut fic difponantur: ut qua/ 
dra non fint.fed uerbi gratia fi quindecf pediba longe fuerint, x, lata: Gnt: fortius 
enim uapor inter angufta lunabitur folioiy: forma pro uniufcuiufqj uolutate fu 
detur. Pifanales ce lix in aftiuis balneis a feptentrione lumen accipiant: in hye/ 
malibus a meridie ♦ Si fieri poteft :ita confli tuantur balnea: ut omnis earum per 
hortos decurrat eluuies. Camera in balneis fi fignina fiant:fortiores funt ♦ Qua 
fide tabulis fiunt: utrgis ferreis tranfuerfis & ferreis arcubus fu fhnentur. Sed fi 
tabulas nolis imponere fuper arcus :has uirgas bipedes conftitues ferreis ancho/ 
ris colligatos capillo iter fe atque argilla fubada coharentes: & ita impenfam te 
ftaceam fuperinducis. Deinde albarii operis nitore decorabis. Poffumus et fi co/ 
pendio ftudemus: hiberna adificia balneis imponere:hinc & habitationi tepore 
fubmittimus: 6c fundamenta lucramur. 
De malthis calidaria & frigidaria. T. xL 
Cire couenit:quoma de balneis loqmur:qus funt maltha:calidaria: 
f uel frigidaria;ut fiquado i foliis fciffa funt opa:poflit repete fuccurri. 
Calidaria copofitio talis e.Pice dura cara alba poderiba aqs:ftupam 
picis liqdae totius poderis dimidia parte: tefta minuta flore calcis ofa fimul mix 
ta cofundes:& iuduris curabis iferere, Aliter. Hamoniacu remiffum ficu ftupa 
pice liquida tundis in pilo:& lunduras oblinis. Aliter. Hamoniacu & fulphur 
utruq? refolutu line uel infunde iunduris.Ite pice dura:caram alba & hamoni/ 
acum fup remiffum fimul iunduris adime :& cautere eunda percurre. Ite flo/ 
rem calcis cu oleo mixtum iuduris illine. Et caue ne mox aqua mittatur. Aliter* 
Sanguini taurino 6c oleo flore calcis admifce;&: rimas coiundionis obducito. 
Ite ficu 6C picem duram & oflrei teftas ficcas fimul tundes. His omnibus iundu 
ras diligenter adlines.Item maltha frigidaria fanguinem bubulum : flore calds 
fcoriam ferri pilo uniuerfa contundis :& caroti mftar efficies :& curabis ad linire. 
Item feuum liquefadu cribellato cineri admixtum frigida aqua inter rimas la/ 
benti(fi alinatur)obfiftet. 
De piftrino. T xli* 
I aqua copia efbfufura debet piftrina fufcipere:ut ibi forma 
tis aquariis molis fine aialiil uel hoium labore frumeta fragantur* 
Deinftrumentisagreftium. T. xlii. 
Nftrumeta uero hac:qua ruri neceffaria fut:pemus. Aratra fimplicia 
i uel fi plana regio pmittit aurita: qba poffit cotra ftatoes huoris hyber 
ni fata celfior fulcusattolleretbidetes dolabras falces putatorias:qbus 
i arbore utamur Sc uite.Ite mefforias uel foenarias ligoes lupos .uferrulas manu 
briatas miores maiorefqj ad mefura cubiti: facile e:qd p ferra fieri non p5t: 
refecando trunco arboris aut uitis interferriacus per quas in paftinis farmenta 
Solia. Pifci/ 
nales cella. 
Camera fi/ 
i 
gnina. 
Hiberna adi 
fida balneis i 
ponere. Mal/ 
tha calidaria 
Iundurasob 
linis. 
Caroti inftar 
Cribellatus 
cinis. 
Aquaris mo/ 
Is * 
Lupos .i.fer/ 
rulas manu/ 
briatas. merguntur:falces a tergo acutas atqj lunatas:cultellos ite curuos minores: per 
quos nouellis arboribo furculi aridi aut extantes facilius amputentur, Ite falcicu/ 
las breuiffimas tribulatas quibo filice (olemus abfcidere:ferrulas minores uuan/ 
gas runcones: quibus uepreta perfequimur:fecures fimplices uel dolobratastfar 
culos uel fimplices uel bicornes uel afcias in aduerfa parte referetes raftros, Item 
cauteres caftratoria ferramenta atqj to foria; uel qua? ad afaliu folet ptinere medi 
cinam * T unicas uero pellicias cu cuculis Sc ocreas manicafqj de pellibo: qua? uel 
i filuis uel in uepnbus ruftico operiet & uenatorio poffint efle communes ♦ 
Vuangas ru 
cnnes* 
Cauteres, 
Ocres* 
PALLADII RVTILII TAVRIAEMILIANI VIRI ILLVSTRIS DE 
RE RVSTICA LIBER SECVNDVS* TITVLI MENSIS IAN VARII 
Xpletis his qua: ad generale pertinent praceptum :nunc operas fuas fingu 
lis menfibus explicantes a menfe ianuario faciemus initium* 
De ablaqueandis uitibus* T i* 
De pratis abftinendis in lods macris . T ii 
De profcindendis agris &i iungendis boba uel arandi difciplina* T iii* 
De hordeo gallatico ferendo, T iiii 
De cicercula ferenda cum difciplina fu a. T v* 
De uitia fereda no ad pabulu fecadu fed ad fefa redigedacu difciplia fua* T, vi 
Defcenogrsco ferendo legendi feminis caufa cum difciplina fua* T* vii* 
De herbo ferendo ♦ T ♦ vrii ♦ 
De farriendis frumentis & leguminibus cum difciplinis fuis4 T ix. 
De paftinandi generibus &C fcrobibus uitium* T * x* 
De tabulis uinearum* T xi* 
De menfura paftmi Italica* T ♦ xii* 
De folo & calo & loco pangendis uineis ea qua illuc pertinet di/ 
fciplina, T* xiii* 
De hortisrin eodem de la&uca ferenda cum difciplina fua:item naflurcio fimili 
ter & eruca:item caulibus allio & ulpico* T* xiiii* 
De pomisiin eo de forbo:de amygdalo* T xv* 
De nuce iuglande cum difciplinis fuis:de pomis tuberum:& de cateris pomis: 
quorum di iciplina fuis menfibus continetur * T ♦ x vi* 
De fignandis aialibus:&lardi &C cofe&oe Qc echini & rapis* T* xyii 
De oleo myrano* ti*xviii 
De uino myrtite* tuxix* 
De oleo laurino* ri.xx* 
De lentifcino oleo* tuxxu 
De gallinarum partu* tfxxii 
De cadenda materie* ti*xxiii* j 
De horis* ti*xx^# MENSIS IANVARIVS T 
De ablaqueandisuitibus* tT u 
AN VARIO menfe locis temperatis ablaqueandas funt 
uites:quod itali excodicare appellat:id eft circa uitis co 
dicem dolabra terram diligenter aperire: & purgatis oi/ 
bus uelut lacus efficere:ut folis teporibus & imbrib:) pro 
uocentur * 
De pratis abfiinendis in locis macris* T* ii, 
Prids aut marcis aut aridis locis prata iam purganda funt*'& a pecore 
uindicanda* 
De prolcindendis agris :& iugendis bobmuel aradi difciplina* T iiu 
Ingues 8C ficci agri profeindi 6c apparari iam pofTut*Sed boues melius 
p collo q capite iunguntur:quos ubi ad uerfura ueniunt:arator retineat: 
6c iugum propellat:ut colla refrigerentur♦ Sulcus at in arationiba 
longior q centum uiginti pedum efTe non debet* Seruandu e ne inter fulcos non 
aqualiter mota terra relinquatur,Glebae omnes dolabris diffipandse funt* Sed 
aequaliter terram mota efTe cognofcis* fi tranfuerfam per fulcos perticam mittaf. 
Quae res faepius fadta bubulcos ab hac negligentia fubmouebit. Obferuandum 
eft ne lutofus ager aretur: aut (quod faepe ht)poft longas ficcitates leui imbre pfu 
fus*Na terra quae lutofa tradatur i primordio:fertur toto anno non poflfe trada 
ri*Quas autem fupra leuiter infufa oft & fubter ficca:fi tunc aretur: afferitur p 
triennium fterilis fieri* Et ideo mediocriter lfufus ager: ut nec lutofus nec aridus 
fit profeindi debet * Si collis eft :tranfuerfus per latera fulcetur: qua: forma tunc 
feruanda eft:cum femen accipiet* 
De hordeo gallatico ferendo* T* iiii* 
I clemens fuerit hyemf:hordeum gallaticum quod graue &C candidum 
f eft:circaid*ianuariafferamuslocistemperatis*Odomodiis iugerum 
complebitur t 
De cicercula legenda * T y*. 
Icercula menfe hoc feritur loco lato calo humido*Tres modii iugerum 
c complent. Sed hoc genus feminis raro refpondet:quia decipitur auftro 
uel ficcitate dum floret:quod tunc prope neceffe eft euenire* 
De uicia ferenda cum difciplina fua * T* yi, 
Oc menfe ultimo colligendi feminis caufa non pabuli fecandi uicia feri 
h tur * Iugerum fex modii occupant * Serenda eft in terra profcifla poft ho 
ram fecundam uel tertiam cum ros efTe defierit:quem ferre non poteft* 
Sed ftatim cooperienda eft ante nodem*Nam fi nuda manferit:nod;is humo/ 
recorrumpitur*Obferuandumeftne ante uicefimamquintam lunam feratur: 
quia fic fatam limaces perfequuntur* 
Ablaqueare." 
Excodicare» 
Verfurabou De faenograco ferendo* T. yuV 
Oenum gracum i italia collige di feminis caufa mefe ianuario ultio dr/ 
f ca februarias kal» ferimus»Sex modii iugero fuffident» Arandu e fpifle 
led no alte» Na fi plus q quattuor digitis obruatur: difficile na fatur* 
Iccirco qda mimis aratris pfaffa prius terra femat:& farculis flati fata coopiut» 
De herbo ferendo. T* yiii. 
Erbum feri & hoc menfe nouiffimo potefl loco ficco & macro. In iugero 
h quinqj modii feruntur» 
De farriendis frumentis & leguminita» T♦ ix* 
Oc menfe ferenis & ficds dieta:du geliridiu no e: funt farculanda fru/ 
h menta, Quod opus pleriqp negant fieri debere:qa radices detegan 
tur aut incidatur:& necetur frigore fubfecuto.Mihi aut uidetur herbo 
fis locis tantu e (Te fadendu.Sed triticu & far farritur quattuor folio^: hordeum 
qncp: faba & legumina cum fupra terra quattuor digitis fuerint» Lupinus uero 
qui una radice nabet:fi (arculetur:extinguitur,quod nec defiderat:qa herbas p/ 
ter auxilium cultoris aff Iigit. Faba autem fi bis farculetur: pr ofiriet: &C m ultum 
fru<ftum& maximu redditura:ut ad menfura modii compledi frefa propemodu 
ficut integra refpondeat. Si ficcas fegetes farculaueris:aliqd cotra rubigine pra/ 
fhtiflrimaximehordeum ficcum fanetur» 
De paflinandi generita &C fcrobita uitium. T» x 
Aflinu fieri nunc tempus efl» Quod fit trita generita: aut terra i totum 
p foffa aut fulcis aut fcrobita.Terra tota debet effodi:ubi ager immudus 
efl;ut filueflnta trunds & radiata filias uel herhaiy fpatia libe 
rentur.Vbi aute muda (unt nouales:fcrobita paflinemus aut fulds. Sed fulcis 
melius erit: qa humore uelut in totu fpatia paflinata tranfmittunt» Fiunt ergo 
fulci tanta longitudine:quantam deflinauens tabula‘.latitudine pedum 
& femis uel trium :ita ut mnd:i duo foflores defignatu linea fpatiu bidentita p/ 
fequantur altitudine tnum uel & femis pedum .Deinde fii per hoies uinea 
colenda efl: tantum crudi foli relinquimus & fic alter fulcus fprimitur ♦ Si uero 
aranda: funt uinea» v.uel.yi.pedu fpatia quano funt fodiedau medio relinqui/ 
mus .Quod fi fcrobes fieri placeat: fariemus tnta pedita altas :duota femis lataf 
trita logas.fiue fofforita colatur uineta»feu botaieade fpatia qua iter fulcos fut 
di(fla. feruemus. Vitra tres uero pedes altius fodienda? fcrobes no funt: ne labo/ 
rent frigore farmenta:quapangimus.Latera fcrobita aqliterincifa fint:ne obii 
qua uitis faurietur alte nitentita ferrametis cu foffor icubet.Paflino uero omne 
quod uerfabitur:trium uel femis pedum altitudine terra uniuerfa fodiet» 
In quo erit diligentia:ne crudu folu fraude occulta foffor includat.Qua re fubi 
de cuflos uirga i q pdidta altitudfs modus de/ignatus efl:p fpatia qua fodiutuc 
exploret/Radices oes & purgameta maxfe rubi & filicis in fummu regeri faciat» 
Qua cura in 01 politionis genere 8c ubique feruanda efl 
Sarculanda 
frumenta» 
Sarculare (e/ 
getes» 
Padinum ♦ De tabulis uinearum* T xi * 
Abulas ac p dornini uoluntate uel loci ratione faciemus: fiue mtegru 
t cotinetes: feu mediu: feu qternaria tabula : qua quarta lugeri 
pte quadrata conficiet» Demefurapafiini* T* xii* 
Enfura paffini hac eff. In tabula quadrata iugerali ut centeni odtcge/ 
m ni pedes per lingula latera dirigatur:q multiplicati trecetas uigftiqt/ 
tuor decepedas qdratas p fpatui oe c5plebut*Secudum hunc nume/ 
rum omnia qu£uoluerispaffinare:difcuties*Decem& cd:o enim decempeda 
decies & odies fupputata trecentas, xxiiii, explebunt. De quo exemplo docebe/ 
ris in maiore agri uel in minore menfura. 
De folo & calo 5c loco pangendis uineis congruenti: & ea qua illuc pertinet 
difciplina* T. xiiu 
Ed folu uineis ponedis nec fpiflum nimis nec refolutu fit tamen refolu/ 
s to fpximum: nec exile nec latiffimu tame lato proximu: nec capeflre: 
nec pceps: fed potius edito capo:nec ficcu nec uliginofu modice tame ro 
fidinnec falfum nec uitiu fapore corrupto mna contriffat.Calu me 
diocris qualitatis tepidu tame magis q frigidu:ficcu potius q nimis imbridum* 
Sed ante oia uitis pcellas uetofqj formidat. Ad paflinadu rudes agros potius eli 
gamus uel maxime filueftres. Vltima coditio e eius loci:in quo fuerunt uetuffa 
uineta.Quod fi neceffitascoegehtjprius multis aratoiba exerceatur:ut abolitis 
radicibus prioris uinea & omni earum carie & fqualore depuifo nouella uitis tu 
tius poffit i duci. Tofus & alia duriora ubi gelu relaxantur &C folibus: pulcherri/ 
mas uineas ferunt refrigeratis afflate radiaro & humore detento* Sed & foluta 
glarea 6C calculofus ager &C mobiles lapidesffi tamen hac oia glebis fe pinguibo 
mifcuere)& filex cui terra fuppofita eff :quia frigidus efl & humoris tenax:radi/ 
ces affate fitire non patitur.Ite loca ad qua de cacumimb? terra decurrit: uel ual 
les quas fluminu faturabit aggeflio:fed hoc i his locis qua gelu & nebulis ifeffa 
effe no pofiunt, Argillofa terracomoda efl:argilla at fola grauiter inimica:& ca 
tera qua £ generali bo dixi.Na locus q mifera uirgulta pduxerit: uel uliginofus: 
uel falfus:uel amarus:uel fiticulofus &i aridus approbatur* Niger fabulo 6c ru/ 
beus utilis eft:fed cui fortis terra permixta eft*Carbuncuius nifi. flercoretur ;ma 
cras uineas reddit,In rubrica difficilius comprehendunt:quis poftea nutriatur „ 
Sed hoc genus terra operiba inimicu eff:qa paruo uel humore uel fole nimis ma 
defcit;aut dura eff. Maxime utile folu efhquod iter oes nimietates teperamen/ 
tum tenebit:& raro proximum q denfo fuerit.Plaga cali uinea fpecffare debet lo 
cis frigidismendiana:calidis feptetrionale :tepidisonente:fitamen auffros uel 
euros regio non habeat inimicos, Quod fi hoc eff uitiu:melius i aquilonem uel 
fauonium umeta dirigimus. Sed locus qui paflinandus eff: prius ipedimeotis: 
& oiba elilis liberet arbonba:ne poff calcatu afliduo terra effofla folidetur*fi ca/ 
pus eff ;duobs femis pediba paffinetunfi cliuus tribo: collis praruptus.uu.ne 6/ 
Quaternaria 
tabula* 
Decempeda* 
Via cotri flat 
Calli ibridu 
**- * 
Siticulofus * 
Plagam cali 
uinea fpedt et 
Vineta mfa/ 
uonium* tius terra decurrat mallis uetoducbus pedibus ♦ Sed ager uligmofus: q huores 
altius fofius erud:at ficut rauenatis folimon in amplius q in pedem femis effodi 
atur♦ Illud experimentis afliduis comprehendimites melius prouenirejfi uel fla 
tim foffx terrx uel non longe ante pangantur:cum tumor paftini nondum repe 
tita foliditate fubfedit.Hxc quoqj in faciendis fulcis & fcrobibus approbaui :ma 
xime ubi mediocris efl terra* 
De hortisa eo de ladtucamaflurcio eruca:cauliba;allio & ulpico* T xiiii 
Enfe lauario ladluca fereda e uel decebri :ut piata eius februario traffe 
m ratur♦ Iteqj februario feritur: ut poflit aprili menfe tranfferri, Sed certu 
efl eam toto ano bene feri:fi locus fit Ixtus flercoratus irriguus* Antec| 
pangatur:radices eius refecemus xqualiter:& liqdo fimo liniamus:uel qua: iam 
pan&:x funt:nudatx Ixtamen accipiant. Amant folum fuba&um pingue humi 
dum ftercoratu Jnter has herbas manu eueleda e no farculoXatior fit;fi rara po 
naturmel cu producere incipiet caule:eo leuiter inafo gleba prematur aut tefta* 
Candida: fieri putatur:fi fluminis arena uel littoris frequenter fpargatur in me/ 
dias:5C collectis ipfx foliis aligentur*Si uitio loci uel tpis uel feminis cito lacfluca 
durefcit:planta eius auuifa & denuo pofita teneritudine cofequetur* Ite multis 
femimba codita nafcetur:fi caprini flercoris bacca fubula fubtmter excauaueris: 
& in ea feme lad:ucx naflurcii ocimi eruca: radias immiferis * Tunc inuolutam 
fimo bacca terra optime culta breui fcrobe demerferis .Raphanus nititur in radi/ 
cem:extera femina in fummodadtuca pariter mergente profiliunt fmguloru fa/ 
pore feruato* Alii hoc ita affequuntur, Auulfx ladtucx folia carpunt;qua radici 
bus lundta funt:& in eifde gradiba furculo pandlis prater raphanu fefa fupradi 
<fta deponunt:ac fimo adlinunt: Sic obruta lactuca prxduflofjz feminu cau 
liba ambietur*Lad:uca did:a e;q> abudatia ladtis exuberet.Hoc mefe naflurciu 
coflat <5i ex 01 tpe ee ponedudoco qli placebit & cxloriimu no defiderat :huore 
quis diligat:tame deefle n5 curat ♦ Si cu lad:uca feratur:nafei fertur egregie* Et 
nunc & mefiba qba uolueris 6C locis:eruca ferere nil moreris. Hoc et mefe caulef 
6c toto ano feri poffunt: fed melius aliis qba afcnptum efl. Hoc etia mele allium 
6C ulpicum bene feritur: fed allio alba terra profidet* 
De pomis: i eo de (orbo amygdalo nuce luglade & exteris pomis, T. xv\ 
Enfeianuario februario & martiolocis frigidis:calidis uero ctfobri 8c 
m nouembri (orba feruntur egregie ita: ut matura in feminario ipa poma 
pangantur* Ego expertus fum multas arbores ex pomis fponte progeni 
tas:&m crefcendo & in ferendo extitifle foelices.Platas etiam fi quis ponere uo 
luerit:habebit arbitrium:dummodo calidis locis menfe nouebri: temperatis ia/ 
nuario uel februario:frigidis martio inclinate difponat. Amat loca humida mo/ 
tana 6c frigidis proxima: folum pinguiflimum:cuius indicium certiflimum fa/ 
cit:fi frequens ubicunqj nafcatur*Planta efl tranfferenda robuflior: fcrobe defi 
derat altiorem & fpatia largiora:utfquod illi prodeftja uentis frequentibus agi/ 
Pandx* 
Pandis 
Ladtucaun/ 
de* 
Nafturcium* 
Quando pia 
tx ponedx* tata grandefcat. Si uermes patietur infeflos:qui in ea ruffi ac pilofi folet medul 
a: interna fedtari:aliquos ex his fine arboris iniuria detradlos uicino crememus 
licendio. Credutur hoc genereuel fugere uel perire. Si mfus ferre coeperit :thedx 
cuneus eius radiabo inferatur. Vel circa parte ultimam fofia fada cumulo mge/ 
fli cineris adaquatur. Menfe apnli forba inferuntur in fe i cydcneo in fpina alba 
uel trunco uel cortice. Sorba feruantur hoc genere. Lecfla duriora ac pofita: ubi 
mitefcere coeperint ifi&ilibo ufqj ad plenum claudantur urceolifgypfo defuper te 
dtis:& bipedanea fcrobe loco ficco fub fole merguntur ore peruerfo:& defup fpif 
fius terra calcatur.Ite fed:a per partes ficcantur in fcle:& feruantur in uafculis in 
hibernu.Cu uoluerimus uti: aqua ferueti macerata reuirefcunt fapore iucundo* 
Aliqui cum pediculis fuis uiridia ledta fufpendunt locis opacis & ficcis. Item ex 
forbis maturis ficut ex piris uinum fieri traditur & acetum. Alii fotba in fapa afie 
runt diu pofTe feruari. 
De amygdalo* T* xvi. 
Mygdalus feritur lanuario di februario:ite locis calidis otfobri 6c noue 
a bri femine 6i piatis quse de maiori radice tolluntur. Sed in hoc genere ar 
boris nihil utilius e-.q feminanu facere.Faciemus ergo alta pede uno fe 
mis aream:in qua obruemus amygdala non amplius.iiii.digitis alta:ita ut cacu 
mina figamus in terra fpatio inter fe pedu feparata.'Amant agi$z ficcu 
calculolum ralum calidiffimu: qa matura florere confueuerunt.Ita flatuenda! 
funt arbores: ut ad meridiem fpe&ent. Cum in feminano adoleuerint: reliddis 
ibi qua: fpatio fufficiant plantis:alias trafferemus mefe februario.Sed lpa amyg 
dala ad ponendum & noua legamus di grandia:quse antequa ponimus: pridie 
aquata nimis mulfa maceremus:ne germen extinguat ex multo meile mordaci/ 
tas. Alii prius fimo liquido p triduum nuces eas macerant. Deinde die di nodte 
effe patiunt in mulfa: fed qua: fufpitionem tantum poffit haber dulcedinis ♦ Cu 
in feminano amygdala difponimus: fi ficatas lnterceflit:ter in menfe rigemus: di 
herbis nafcetiba arcufodiedo fepe purgemus.Terra feminam latamen debet ha 
bere admixtum.Spatia inter arbores.xx.aut.xy.pediba dedifle fufficiat.Piitan/ 
da efl nouembri menfe:ut fuperf lua di arida di denfa tollamus.Seruandx funt 
a pecore:quia fi rodantur:amarefcunt.Circumfodi non debent quotiens f loret: 
quia inde flos eius excutitur.ln uetuflate plus afTert.Si ferax non cft:thedar cu/ 
neum terebrata radice mergamus. Vel filicem fic inferamus:ut libro tegete clau 
datur.Locis frigidis:ubi metus efl de pruina.Martialis dicit hoc remedio fubue/ 
niri anteq floreant.Radices nudantur:& albi lapides minutillimi mixti arenis 
congeruntur.di ubi iam tutum uidebitur ut debeant germinare: effofll iterum 
lapides fubmouentur.Teneras nuces amygdalus creabitfut dicit)fi ante florem 
radiabus ablaqueatis per dies aliquot calida aqua ingeratur. Ex amaris dulces 
fiunt: fi drcufoffo fiipite triba digitis a rad ice fiat cauerna:per quam noxiu m de 
fudet humorem. Vel mediuc truncus terebretur ;& cuneus ligni melleoblitus i/ 
Quomodo 
forba feruan/ 
tur* 
Ex forbis ui/ 
nu di acetum 
Cacumina 
amygdali fi/ 
gamus. 
Mulfa mace/ 
remus. 
Litamen* 
Amarefcunt 
Ex amaris 
dulces. primat .uel fi arca radices fuillu flercus affudas. amygdala ad legedu maturiea 
te fatet :cu fuerit (poliata corticiba* hxc fine cura hofs feruatur i logu. Si difficul 
ter coriu dimittent: paleis obruta cotinuo relaxabut.Ite decoriata:Ti aqua mari; 
nalauemus aut falfa:& cadida fiunt 8c plurimudurat.Menfe decebri uelianua 
rio arca idus amygdalus inferitur:locis uero frigidis & februario. Si tamen furcu 
los codiasanteq germinet:utiles funt:q de fumitate fumutur Jnferuntur 8C fub 
cortice & in trunco. Inferuntur in fe &C in per fico. Graci afferunt nafei amygdala 
fcripta:fi aperta te fla nucleum fanu tollas :& in eo quod libet fcribas: & iterum 
luto & porcino ftercore inuolutum reponas. 
De nuceiuglande* 
Vucem feremus extremo ianuario uel februario* Amat loca montana 
n humida 6C frigida pleruncp lapidofa. Potefl tamen & lotis tempatis iu 
uante humore nutriri* Serenda eft nuciba fuis co more quo & amygda 
la feruntur 8C iifde menfiba.Siquas nouebri menfe difponis: aliquatenus in Tole 
ficcabis:ut exiccetur noxium uirus humoris.Quas uero mefe ianuario uel febru 
ario politurus es:aqua fimplici pridie macerabis*Ponemus aut tranfuerfas:ut la 
tus id efl carina ipfa figatur in terra:Cacumen ipfum:cu ponimus nuceti aqlo/ 
nis pte dirigemus.Lapis fubter uel tefla poneda efl:ut radice no fimplicet: fed 
cepercufTa refpergat.latior fiet:fi farpius tranfferatur*In frigidis locis bima: in ca 
lidis trima trafferri debet .Radices in aliis arboribo folemusjm hoc 
genere refecare no debes.Fimo bubulo ima planta tingenda e* Sed melius cinis 
afpergatur i ferobibame calore ftercoris aduratur.Et cinis creditur uel corticis te/ 
neritudine peurare uel frudtuu denfitate * Altis fcrobiba delebatur pro arboris 
magnitudinc:& defiderat iterualla maiora: quia flillicidns pximis 
uel fui generis nocebit arboribus .Debet aliquando tircufodime caua fiat uitio fe 
ned;utis* Canalis longus a fummo trunco ad imu debet excludi: fic beneficio fo; 
lis 8c uenti dure eunt:qui f putredine trafibant.Si dura nux erit uel nodofa:cor 
tex tircucidendus etit:ut uitiu mali deducat humoris* Alii radicum fuma praei/ 
dunt* Alii terebrata radici palu de buxo imprimut uel cuprinu clauum uel fer/ 
reum * Si tarentinam facere uolueris: folam nucis carnem lana propter formicas 
obuolutam in feminario debebis obruere* Si ferentem iam in hoc genus uelis 
mutare iiexiuo per annum continuum ter rigabis in menfe* Cortex i nuce dimif/ 
fus maturitatis indiciu e:qualis debet & poni.Nuces (eruantur uel paleis obru 
ta uel arena:uel foliis fuis aridis:uel arca ex ligno fuo fadta inclufa: uel capis 
mixta qbus hanc uitiffitudinem reddunt:ut eis acredinem tollant* Martialis ex 
pertum fe ait:uirides nuces tamen liberatas putaminibus fuis meile demergi: 8C 
poft annum uirides efle*& ipm mei ita medicabile fieri: ut ex eo fadta potio arte 
rias curet & fauces .Inferitur ut plerique menfe februario in arbuto: fed melius in 
trunco ut aliqui 6C in fe. 
De aliis pomis qua maxime per alios menfes feruntur • 
Decoriata* 
Nafciamyg/ 
dala fcripta * 
Poemus traf 
uerfas*' 
j 
Stillicidia fo 
liorum* 
Cuprinus cla 
uus* 
Quoferuat* 
Acredo* Tuberes ife/ 
rutur cydoeo 
Perficus 
Oc mente tuberes inferuntur cydoneo, Nunc locis temperatis per (ico/ 
h rum offa ponuntur» Et inferitur eadem perficus in fe in amyg dalo in 
pruno:fed pruno armenia interimus & pracoqua.Nuc etiam prunus 
inferenda eft antequa germinetrin fe & per Geo» Et ceratus opportune inferetur 
agreff is» 
Defignandis animalibus :& lardi & pernarum confedione :& echini :6C 
rapis» T» xvi» 
Oc menfefficut Columella dicitjmaturi agni & animalia omnia mino 
h ra atque maiora caradere fignentur. Hoc tempore lardi echini falfi ra/ 
porum condiendorum & pernarum iufta confedio eft» 
Deoleomyrtino, T xyii» 
Oc mente ex baccis myrti oleum conficies hoc modo» Vnciam folioru 
h per olei libram unam mittes & per uncias * x. uini ueteris ff iptici emina 
& cum oleo bullire facies»Iccirco autem uino refpergentur folia:ne fri/ 
gantur anteq decoquantur» 
De uinomyrtite» T xviii» 
Tem eifdem baccis uinum myrtite fic facies»In uini ueteris fe Hariis ur/ 
i bicis.x»mittis grana myrti confrada feffarios urbicosqua fmt. xix 
diebus intuta.Poffea expreffis myrtigranis colabis:& i eo umo mediu 
croci fcrupulu & folii unum fcrupulum mittis :& ex mellis optimi decem libris 
omnia temperabis» 
De oleo laurino» T xix» 
Tem ex lauri baccis oleum con Gdetur hoc modo. Lauri baccas q pluri/ 
i mas & maturitate turgetes in aqua calida bullire facies:& ubi diu fer 
buerint:olei q? ex fe dimiferinufupernatantis undam pennis leuiter co/ 
gentibus in uala tranffundes» 
Deoleolentifcinoi T • xx» 
Entifcini etiam olei matura cofedio e:qua Gt taliter» Grana matura 
l letifd qplurima colligis:& i una die ac node fupra fe aceruata ee patie 
ris.Deide fporta granis eifde plena cuicuqj uafculo fupponis, Tuc ex 
eohumoreqdefluxerit:fupnatans oleu lentifdnu ficut laurinu colligetur»Me/ 
mento at(ne rigore poffit aflringijaqua calida fape tuffundere» 
De gallinar um partu. T xxi ♦ 
partus facunditatem repetit hoc menfe poft brumalem qete: 
& indpiunt ad educandos pullos oua fupponi» 
De cadenda materie» T xxii 
Oc etiam menfe cadenda materies e ad fabrica:cu luna decrefcit:&ri/ 
h dica uel pali faciendi» De horis: T xxiii» 
IcmenGs in horarum Ipatiocum decembri menfe conuenit:quarum 
h Gcmenfura colligitur» 
Aialia cara/ 
der fignetur 
Vinuflipticu 
Lauri baccas 
bullire» 
(jxieda ma 
tenes» 
j Hora pedes xxix* 
Hora* *ii* pedes xymV 
Hora ♦iii* pedes xy* 
Hora ♦iiii* pedes xuY 
Hora *v* pedes x* 
Hora ♦vi* pedes ix* 
Hora *yii* pedes x* 
Hora *yiii* pedes xii* 
Hora dx* pedes xy* 
Hora *x* pedes xyiii* 
Hora *xi* pedes xxix* 
PALLADII RVTILIITAVRI AEMILI ANI VIRI ILLVSTRIS DE RE 
RVilica liber, iii* Tituli menfis Februarii* 
De pratis feruandis & latathine faturandis* T. *u 
De profeindendis collibus* T* ii* 
De fatione trime Uri, T* iii* 
De ferenda lenticula cu difcplia fu a lite dcercula ♦ T* ilii* 
De ferendo cannabo* T* y* 
De agris medica parandis* T* vi* 
De herbo ferendo * T* vii* 
De curandis uitibus 6c arboribus & hordeo gallatico ferendo* T* viii* 
De ponedis uieis paftio uel fcrobibo aut fulcis:& oi qua illuc ptiet difciplfa*t*ix 
De arbuftiuis uitibus & plantis arborum uitiferaru ♦ T* x* 
De uineis prouincialibus ♦ T* xi* 
De putandis uineis communibus altis uel humilibus ♦ T* xii* 
De putatione arbufh* T* xiii* 
De prouincialibus uineis putandis* T- xiiii* 
De nouella putanda* T* xy* 
De propaginibus* T* xvi* 
De infitionibus * T ♦ xyii; 
De infhtuendis oliuetis, Ti* xyiii* 
De pomiferis & (patiis earum generale praceptum* T♦ xix* 
De fodiendis palandis & ligandis uineis uel latandis arboribus & plantis circum 
fodiendis* T* xx* 
De rofis liliis croco uiolis conferendis* T * xxi * 
De lini femine ferendo* T* xxii* 
De Cannetis & afparagis & plantis falicum & genefta 6c feminaris inyrti 8c lauri,' _ T. xxiiiV 
De hortis in co de fepibus :de ladluca carduo nafturcio coriandro papauere al 
lio ulpico :de fatureia cu difciplinarite cepullis fimiliter de aneto finaphde cauli/ 
bus cu difciplina fuarde afparagis:de malua meta foeniculo paftinaca cunela cx 
rofolio beta porro cu difciplia fuaanula 8C colocafiis fimiliter* T* xxiiii* 
, De pomis :& primo de piro:de malo cydoneo filiqua moro auellana mixa 
cum difciplinis fuis* T. xxy* 
De ed ucatione porcor fi * T * xxyi* 
De uino myrtite aliter* lT* xxvii* 
De uite thyriaca* T* xxviii* 
De uua fine granis* T: xxix* 
De uite nimis lachrymofa* T♦ xxx* 
De myrtinis alia cofedtio fecfidum T* xxxi* 
Vt propomata fponte nafcantur* T* xxxii* 
Vtuitisbotrioncsuariosferat* T* xxxiii* 
De hortis* T* xxxiiii* 
MENSIS FEBRVARIVS.De pratis feruandis St latamie faturadis .T.I. 
Prata letami 
ne faturentur 
OC MENSE LOCIS TEMPERATIS PRATA 
incipiet cuflodirirqua; prius (fi macra funt)fparfo latamie 
faturentunquod eliciendum efl luna crefcente. Quato re 
h centius fuerit: tanto plus nutriendis herbis ualebit: q<f a 
fuperiori pte fudatur:ut fuccus eius p tot fi poflit elabi* 
De profctndendis collibus * T* ii* 
Ocis tepidis aut fi clxmes tepus & ficcu fuerit: colles pin/ 
gues:uel hoc mefe profande, De fatoe trimeflri * T* iii* 
Oc menfe ferendu omne tnmeflriu genus* 
h De ferenda lenticula:ite cicercula* T* iiii* 
Oc etia mefe lenticulam feres folo tenui & refoluto uel etia pingui: fed 
h licco maxime qa luxuria & humore corrupitur, Vfqjadduodecima lu 
na bene femiatur :quse ut cito exeat atqj gradefcat: prius cu fimi aridi/ 
tate mifceda e:atqj ubi ita reqeueritriiiudieba aut *y*tuc fpargitur modii 
unius femen f plebit. Hoc etid menfe cicercula feritur;loco & modo quo ante de/ 
fcripfi* Deerendo cannabo* T* y* 
Oc menfe ultimo cannabum feris terra pigui flercorata rigua uel pia 
h na atque humida 6C altius fubadta * In uno pede quadrato fex eiulde 
feminis grana ponuntur* De agris medica; parandis, T* vi* 
n Vnc ager qui accepturus efl mcdicam:de cuius natura cu erit fereda: 
dicemus: iteradus e : & purgatis lapidiba diligerer curadus* Et circa 
Canabumi martias kaLfubacflo ficut in hortis folo formadx funt area: htx pediba ,x* longa: 
pediba quinquagfta ita; ut eis aqua miniflretur:& facile poflint rucariVTuc in/ 
lecto antiquo rtercore i aprile mefem referuentur parata:. 
De herbo ferendo , T, vii» 
Oc menfe toto herbu adhuc feri potefbquia martio feredum no e ;ne 
h paflu fuo pecoribus noceat; 6>C boues reddat infanos. 
De procurandis uitiba & arborib:>:& hordeo gallatico feredo.T, yiii 
Vnc pomis & uitibo uetus urina fi affundatur ;& nuero frudtuu ptx/ 
n flat & formaucui proderit:ut amurca mifceamus ifulfa maxfe i oleis: 
Sed hoc frigidioriba dieba anteq feruor incipiet.Etia nuc hordeu galla/ 
ticu quod graue dC cadidum efh feretur locis frigidis circa martias kal. 
De ponendis uineis paftino uei (crobibus aut fulcis :& omni quas illuc perti/ 
net difciplina ♦ T, ix, 
Oc menfe omnia genera palliati foli feu fulci feu fcrobes uitiba coplea 
h tur, Natura autem uitis calum oe foluqj fuftentat: fi genera couenien 
ter aptentur Plano igitur folo flatues uite: cuius genuf nebulas fuflmet 
& pruinas :colliba quod ficcitate durat & uetos,Pigui agro graciles atq; foecun/ 
das;macro feraces Sc (olidas;denfo ualidafatqj firodofas: frigido & nebulofo qux 
hyeme celeri maturitate praueniunt;aut quas duris acinis inter caligines fecuri/ 
us florent ;uentofo flatui tenaces:calido grai tenerioris & humidi :Gcco eas quas 
pluuias ferre non pofliint ,Et ne multa dicamus:eligenda funt genera:quas pro/ 
feffione fuorum cotraria loca diligunt his:in quiba durare n5 poterant. 
Placida fane regio & ferena tuto genus oe fufcipiet. Vitium genera numerare no 
attinet. Sed notum e maiores uuas pulchre fpedei grani callofi & ficciores ad me 
fam: feraciflimas uero & cutis tenerioris &i fapor nobiles:& maxfe qua: citius de 
florefcunt:uindemiis efle feruandas,Loca natura plerifqj uitiba mutant. Solae 
ammeae ubicunqj fint :uinum pulcherrimu reddunt,Calidu flatu potiufq frigi/ 
dum fuflinebunt,De pingui ad macrum trafire no poliunt :nifi flercus adiuue/ 
duo genera funt:maior dC minor,Sed minor melius deflorefcit & citius 
icernodiis mforibo & grano breuiore. Si arbori applicetur:pigue terra, fi celatur 
i ordines:mediocrem defiderat,Imbres cotenit 8t uentos:na maior tepe uitiatur 
in flore. Sut & apianae praecipuae,Satis eft genera ita dixiffe,Induflrius uir pro 
bata deligat:& terris talibus mandet :quas imitari eas poflint :unde fumuntur. 
Sic merita fua quasqj feruabit ,Sed uite uel arbore melius erit de exili ad pfgue 
tranfferre. Nam fi a pingui terra ad folu exile trafierint: utiles efle non pofliint. 
Eligenda funt farmeta quae pangimus de uite media:neq; de fumma neque de 
ifima♦ v * uel, y i, fpado a ueteri pcedetia :qa no facile degenerat quae d lo 
cis taliba traflerrutur. Sumatur aut de uite foecuda,Neq; putemus brachia efle 
fertilia:quae uuas fingulas aut qua multa ubertate curuatur,na 
pot ferax uitis; feraciores i fe hre materias,Erit & hoc fignu fertilitatis:fi de duro 
Vrina affun/ 
datur pomis» 
Vuae grai cal 
lofi ad mela. 
Amineac. 
De exili ad pi 
gue trafferre aliquo loco frudlu citabit:fi foetu fpleuent ramulos cx ima pte furgetes. Sed hoc 
fignispofitis p uidemias e notadu, Ad pagedu noueUas palmes debet eligi duri i 
fe nihil habes:& ueteris farmeti:qa hocputrefcente f*pe corrupitur.Suma fla/ 
gella repudiemus ac furculos :q licet bono loco nati funt :tame feracitate carue/ 
rut.Pa pinarius q de duro nafciturtet fi attulent frudlusip frugifero no e ponen/ 
dus.In fuo eni locofaecudatur a matre :traflatus uero tenet flenlitatis uitiu quod 
nafcedicoditione fufcepit .Caput farmentricu deponitur: torquedu no e:nec ali 
quo more uexandu.Nec demerfa penitus foecudiore pte quod Herili proximu e: 
fupra terras relinquatur, Deide lpa tortura uexatio e;&ps eadeq radix pr*fu/ 
miturriniuri* nulli fubiicienda e:cu q cotedere ccgatur:anteq teneat. Ponenda 
fut uites placidif dieba ac tepidis,Curadu q? ne farmeta fole urantur aut ueto: fed 
uel flati ponatur:uel obruta referuentur.Hoc mefe ac deiceps toto uere uiea po 
neaa e regioniba frigidis pluuiofis pinguiba capis & humidis prouiciis. Sit aute 
mefura farmeti cubitus unus, Vbi piguis e natura terraru: maiora iter uites fpa/ 
tia reliquemus:ubi exilis agufta. Nulli itaq* in his uitibo qs toto folo pafliato dif 
ponut: ternos pedes iter fingulas uites quoquouerfus dimittut. Sed hoc genere 
diuifionis in iugerali tabula pangentur triamilia fexceta farmeta. Quod fi duos 
femifpedes inter uites reiinq placuerit:i eade tabula ponentur uites qnquemilia 
qd rigent* feptuagita fex,Sed ad ponedu utimur hoc ordine .Linea feruatis his 
(patiis quae placuerit cuflodire:cadidis fignis uel qbufcuqj notabimus.Tuc tenfa 
p tabula linea in eis locis furculos uel calamos figemuf: ubi uitis unaqu*qj uetu 
ra e,Ita fpatiu totius tabui* furculis coplebitur ad uitiu ♦ Atqj is 
q padturus e:proiedta circa furculos farmenta fine ullo errore deponet.Pr*terea 
non eft uno genere uitiu oe paftinu coferendu :ne annus iniquus generi fpe uin 
demi* totius extinguat .Et ideo qttuor aut qnq; eximii generis farmeta pange/ 
muf.Sed maxie expediet genera tabulati difpoi:& decumais diuidi mfi deterre/ 
at opis difficultas. QcF fi eft meteres uieas finguioru generu furculis tabulati po 
terimus iferere.Et facile hocgeus coledi :quod e pulchru atcp utile cofequemur 
Ita & maturitatis 8c floris tpa qu* i uite diuerfa fut: fuis poterimus opportuita 
tibus optier. Nec paruo c5ftabit:fi legatur maturitas cu acerbitate difpediu :cu 
unius tepefliua uidemia feq fit pmixta cruditate uitiofu: alterius feras matunta 
tes expedtare damficu.Huic comodo adiicit :qpro generu diuerfitate p gradus 
accedete uidemia mior oparu nuerus ea potent expedire :& generati codere: ac 
melius puros fapores fine lucftamie alterius generis unaqu*qj uia feruare. Hoc 
fi difficile uidebiturmo alias fimul coferas:q qu* & fapore & flore & matunta 
te coueniut.Sed h*c i paftinis uel fulcis ro ent:i fcrobiba uero p angulos,ilii,far/ 
meta deponis. Sed (ut airerit Columellajuiacea flercori mixta fimul fparges : 6c 
fi exile folu fuerit: pigue terra fcrobi lferes uel aliunde portata. Cu uero plantam 
uel maleolu difponimus: modice humido folo fed potius arido q lutofo duabus 
gemis fupra terram relidtis farmenta ponemus obliqua:fic facilius coprehedet* 
Suma flagel 
la repudie/ 
muf. 
Tortura ue / 
xatioeft: 
Tabulatim De arbuRiuifuitibus & piatis arboru TV x» 
Vod fi arbuRu te habere deleiRat: planta generofe uitis prius in femi 
q nario nutrire debebis;ut inde radicata traGeratur ad fcrobe: cui arbor 
iniuncRa e. Seminarium uero dicimus aque foflam tabulam pedum 
femis altitudie.In numero uitium uel qualiucuqj pia 
ptendis aut contrahis :breuiflimo (patio diRantia iter fe farmenta depones. 
Si uailis aut humedtus efl capus: triu gemaru exceptis minutis quas habebit in/ 
fenus*Et ubi coualuerit :hinc pofl bieniu radicatas uites uel arbufculas tranffe/ 
ras * Quas cu depones in fcrobe: ad Cingulas materias redigis:putatis omnibus 
quse fcabra funt:curtatis etiam radicibus: fiquas potueris inuenire uexatas ♦ In 
fcrobe aute ad arbuRu faciendum duas radicatas uites deponis.-hoclcrutas ne 
fe in radice cotingant.Sed lapides qnu medios inter utraqj conRitu 
es: & ipfas uites ad fcrobis latera difcreta coniunges .Mago afferit: fcrobe no pri/ 
mo anno efle coplendam:fed Cubide coaquandam.Qux res uite faciet altius fu 
dere radices .Sed hoc aridis puinciis forte coueniat :humidis aute fata putrefiet 
recepto huoremifi Rati terra cumuletur» Sed arbuRa qui faciet:plantas arboru 
de his generibo ponat. Vel fi agro fuppetit abudantia:hif utatur; populo :ulmo; 
fraxino in montanis & afperis :in quibus ulmus minus lata e. Has etia Colu/ 
mella dicit: feminario debere nutriri» Mihi uidetur:q> nulla prouicia eR:qua no 
ex his quacuqj fponte producat.Plantas etia maiores de locis quibufcuq; tranfla 
tas uel eorum generu trucos radicatos hoc tempore circa fcrobe uitis oportere co 
Ritui»Sed fi ager frumentarius fuerit:ubi arbuRa difponis :quad ragenos pedes 
inter arbores relinque:ut feri poRit :in exili autem uicenos .In fcrobe uero uitif 
ab arbore fua fefquipedif fpatio diRare debebit.Nam uitifmultu fubiecRa arbori 
incremento arborif opprimetur» Caueif etiam munieda eR aduerfum pecorifap 
petetif iniurias:&; arbori fu a protinus alliganda eR »ER & aliud de tranfferenda 
ex arbuRo uite copendiu.Fit ex uimine parua corbicula :qua menfura pedif uel 
aliquanto minuf circini fpatio poRit amplecti. Hac ad arbore :cui uitil adhseret 
fertur :& in profundi media parte pertunditur: quo farmenti uirgam poflit ad/ 
mittere.Indud:o itaqj farmento uitis eiufde qua tranfferre difpoifjcorbicula lpa 
ex aliq arborif pte fu [penditur :& uiua terra repleatunut farmentum terra poflit 
includijquod farmentu prius intorquetur .Ita exadto annui temporif fpatio: far 
mentum quod claufum eR: radices creabit intra prasdicRa corbicula .Tuc fub fu 
do corbis incifum radicatum farmentum cu ipfa corbe portabitur ad locu :quem 
uitibo arbuRiuis deRinabis iplereabiqj obruitur arca arboris maritada radices» 
Hoc genere quatu uolueris numeru uitiu trafferes fine ambiguitate prededi. 
Deuineisprouincialiba* T» xi. 
Ineas in puinciis multis generiba fiunt ♦ Sed optimum genus efl: ubi 
u uitis uelut arbufcula Rat breui crure fundata» Hac primo calamo iuua 
tur: donec folidec. Sed altior fefqpede ee no debet» Vbi robufla fuerit; 
Radicata u i/ 
tis. 
Arbuflu* 
Vineapuici/ 
ales* fola confiftet♦Aliudgenuseft: inquocannispluribusarcadifpofitisipfauitis p 
cannas farmentis ligatis in orbiculos fledtitur fe fequentes»Vltima: pofitionis ui/ 
tis eft :quse per terram proiedta difcumbit.Ha: omnes & fcrobibus ponuntur 6C 
fukis* De putandis uineis in conuallibus altis uel humilibus* T* xii* 
Oc menfe locis frigidis aliquatenus &C temperatis uitium iufta puta/ 
h tio« Sed ubi multse funt uinex:diuidantur & pars earum quse (epten 
trionem refpiciet uerno putetur: alia pars aduerfa clamentioribus 
plagis refcindatur autuno«Sed in putatione femper nitamunut uitis fiat in cru/ 
re robuftiorme debili u incube duo durameta fer uemus. Auferenda funt lata in/ 
torta debilia malis locis nata far menta * Focaneu s etiam qui iter duo brachia me 
diusnafcitur:debet abradi♦ Qui fi. pinguitudine fua brachium quodcunqj pro/ 
ximum debilitaueritulli dedfo ipfe faccedat «Erit tamen optimi putatoris inferi/ 
us farmentum quod bono loco natum fuerit:reparanda: uitis caufa femper tueri 
& ad unam uel duas gemmas relinquere «In locis clamentioribus altius uitem li 
cebit expandere :in exilibus aut aut decliuis aut procellofis humilior eft 
habenda «Locis pinguibus fingulis brachiis uitium bina flagella dimitte* Sed erit 
fapienhs eftimare uim uitis * Nam qua: alnus colitur:& foecunda eft:plus q 
oito palmites habere no debet :ita ut conferuemus femper in inferiore parte cu/ 
ftodem, Circa crus quicquid nafcitur:amputandumeft;(I non defideret uinea 
reuocari«Quod fi truncus uitis fole aut pluuiis aut noxiis animalibus e cauatus 
purgamus quicquid eft mortuum plagafqj eas amurCa linimus & terra :quodp 
derit aduerfum prxdi&a «Cortex etiam redfus 6c pendens a uite tollatur: qua! 
res minorem farcem reddit in uino« Mufcus radatur ubicuqj repertus «Sed pia/ 
gauquas in duro uitifaccipiet:obliqua: & rotunda effe debebunt«Dedfis ficut (u 
pra dixi male nans ommba 8C ueteriba nouellos 8C fruduariof feruas« Vngues et 
cuftodum ficcos SC annotinos recide :& omnia qua: uetera uel fcabra reperief* 
Ha qua: altius coluntur ut in iugo uel pergula: ubi quattuor pediba fupra terra 
leuata fteterunt:quaterna brachia habeant*Si macra uiriferit in fingulis brachi 
is Cingula flagella dimittimus: fi pinguis bina «Sed prouidendum mefuna par 
te fint farmenta qua feruas«Quod cum fit: uitif tanq fi fulgure tangatur: are Icit. 
Relinqueda fut farmenta neque circa durum neque i fummo:quia hac uelut pi 
pinaria minus afferunt:illa uitem nimietate foetus onerant :& longius ducut* 
Quare in medio loco feruanda funt :qua tuemur «Plaga n5 iuxta gemmam :fed 
aliquanto fuperius fiat: 6c auertatur a gemma propter lachryma defluente* 
De putatione arbufti. T* xiii* 
Itis qua in arbore col!ocatur:prima eius materia ad fecudam uel tertia 
u gemmam peidatur ♦ Deinde omntbo annis aliqd p ramos crefcer fubin 
depatiamur:unam materiam femp ad cacumen arboris dingentef. 
Sed qui frucftu uolutmaximu:materiafpluref pramof dimittant :q uinu me/ 
liuf: farmenta in cacumen extedut*Fortioriba ramif plure! materis: de/ 
Viticula." 
Focaneus. 
Annotinos 
ungues cufto 
du recide* bilioribus imponenda: fimt pauciores .Putandi autem ratio talis efl :ut & tietera 
farmenta quibus primi anni frudlus pependit :omnia recidantur:& noua dreun 
cifis capreolis & ramulis inutilibuf dimittantur «Sed prouidendum e:omnibo an 
nfs uirem refolui ac religari :quia refrigeratur. Ita formandi funtrami arborum 
uitiferarum ne alter fub alterius linea dirigatur :fed loco pigui ulmus a terra odio 
pedibus:gracili uero feptem fine ramo relinquenda e Jn folo rofido 8c nebulofo 
rami arborifuitifera in orientem 8C occidentem putatione dirigatur: ut latera ua 
cua folis radiis membra totius uitisoflendant.agedum efl autem:ut uitis fpif 
fa non fit in arbore ;& deficientibus primis arboribus fubflituenda funt alia: ♦ in 
loco cliuofo humilius rami arborum feruandi funt:in plano 6C uliginofo altius 
palmites ad arborem non duro uimine ligentur:ne eos uinculum reddat aut at/ 
terat .Hoc autem noueris:quia palmes quod extra ligaturam pendens habue/ 
rit: frudtu induet:quod infra ligaturam materiae fequentis anni deputabit» 
Deprouincialibusuineisputandis. T» xiiii 
Ites quas prouinciali more uelut arbufculas flare dixi: fi infiituere uelis 
u ramos aquattuorpartibushisrelinques:&ineisbrachiisfarmenta g 
uitis pofifibilitate feruabis .Vites autem qua: cannis in orbem cogutur 
fic putentur:quemadmodum ha qua: nituntur ridids aut palis.Illa: uero quae fi/ 
ne aminiculis iacent:quod pro foia indigentia faciendum efl uel neceflitate pro 
uincia: primo anno duas gemmas deinde plures habebunt. Sed huius generis 
uinea flruflius efl putanda » De nouella putanda. T. xy\ 
Ouellam uite Columella dicit a primo anno ad una materiam ee for/ 
n mandam:nec recidenda totam: ficut italia confuetudo efl. Anno fecun 
do expleto quia uel intereant uitesin toturerifa:uelinfbecundafarme 
ta producat:qua amputato capite uelut pampinaria de duro coguntur exire:q/ 
re iuxta lpfam comiffuram ueteris far meti una uel duas gemas relinquedas:q<J 
efl merito in uiticula fortiore feruandu:& fane exdpiendam calamis nouella uel 
exiguis palis :ut tertio anno robufliores poffit accipere.Nam quadrima nouella 
ubi latum folum efl:tres materias merito nutrire cogetur. Statim pofl putatio/ 
nem farmenta decifa uineis & rubi & impedimentum foffons omne tollatur. 
De propaginibus ♦ T. xvi. 
Oc etiam menfe propagada funt uites. Sed uetus & exefa uinea: cu/ 
h ius duramenta longe procefTeruntCut Columella dicit Jmergis meliuf 
reparabitur :q fi infofiioe totius corporis obruatur :quod agricolis cer 
tum efl difplicere.Mergum dicimus quotiens uelut arcus fupra terram reliqtur 
alia parte uitis infofTa.Namfut ait Columellarum tota: flrata funtiplurimis ra 
dicibus totius corporis fatigantur.Mergi uero pofl bienium reciduntur in ea par 
te: qua fupra efl idcin loco iuflas uites relinquunt* Sed (ut agricola afferutjpofl 
bienium fi recidas:pleruqjinfirmas habet radices & repente limul pereunt* 
De infitiorubus* T* xyii. 
Omnibus an 
nis uite refol/ 
ui ac religari. 
Nouella uitii 
Propagines. 
Mergus qd. Ocmenfe calidis & aprias locis optime celebratur infitio;qus fit tri/ 
h bus generibus. Sed ex his duo nunc fieri poffunt: tertium referuatur 
se flati * Sunt autem genera inferendi hac aut fub cortice:aut in truco 
aut emplaffro, Inferemus ergo fic arborem uel ramum in loco qui nitidus efi :& 
fine acatrice: ferra recidemus non lafo cortice,Poft ferraturam plagam ferrame/ 
tis acutis inddamus Jnde quafi cuneum tenuem fereum uel offeum maxie leo/ 
ninum inter corticem & lignu tribus prope digitis confideranter deponimus: ne 
corticis fafeia diffipetur:& in eum modum fubdudto cuneo:flatim furculu mer 
gimus una pte deafum falua medulla &C cortice partis alterius:qui fupra arbore 
fex uel odio digitis emineat. Duos uel tres uel plures furculos pro truci qualita/ 
te conflituimus:quaternis digitis uel amplius inter eos fpatium relinquemus, 
Tunc iunco aut ulmo aut uimine ffringimus:& fuper lutum mufeo tedlum poe 
mus :ac ligabimus:ut quattuor digitis fuper lutum poflit furculus eminere.ple 
rofqj deledlat flridlum primo fedla: arboris truncum uinculis altionbus i medio 
findere: 8C ibi furculos ex utraqj parte rafos in modum cunei:ut integra fit me/ 
dulla demergere pramiffo antecuneolo:quofubdudlo depofitus furculus rede 
unte in plagam materia polTit affringi,Sed hoc utruqj genus uernum eft: & fit 
crefcente luna: ubi incipit gemma arborum turgefeere. Surculi autem qui in fe/ 
rendi funt;(int nouelli fertiles nodofi de nouo nati ab orientali arbons parte ded 
fi craffitudine digiti minoris bifurci uel trifurci gemmis pluribus uberati. Si arbo 
rem minorem defiderabifinferererin qua fine dubio meliora incrementa proueni 
unt:circa terram feccato:& quod melius efl: furculos inter lignum corticemqj 
depone,tunc ffringe, Quidam rafum ex utraqj parte furculu conuenientem fofi 
ditati arboris inferenda: fic in medio deponunt :ut cortex furculi undiqj cortia ar 
boris reddatur aqualis. Sed in nouella arbore terra mota ufqj ad iplum mfitu coi 
ligatur :qus eam res a uento & calore defendat. Mihi afleruit diligens agricola: 
omne infitum fine dubio comprehendere:fi depolitis furculis uifcu no tempera/ 
tum in ipfa plaga pariter mergamus:quafi glutio quodam fuccos materis utri/ 
ufq? mixturu. De emplaftratione fuo mefe dicemus .Quartu genus Columella 
fic rettulit Gallica terebra ufque ad medulla arbore peforanda: plaga interius le 
uiter inclinata, Ibi edudto omni fcobe:uitem uel ramu ad modii foraminis im/ 
preffi delibratum : fuccidum tamen & humente finde imprimi una aut duaba 
gemmis foris relicftis ,Tunc argilla Sc mufeo loeu diligenter operiri,Ita 6>C uites i 
ulmo inferi poffe comiffas.Hifpanus quidam mihi hoc genus infitionis ofiedit: 
quod ex perfico fe afferebat expertum, Salicif ramu brachii craffitudine folidu lo 
gu cubitis duoba aut amplius terebrari iuffit i medio:& plantam pfici in eode lo 
co in quo confiffit:fpoIiata ramis oibuffolo capite relfoto per ipfum faligni mau/ 
brii foramen induci. Tunc eude falias ramu terra: capite utroque demerforin ar 
cus fimilitudinem debere curuari :forame luto mufeo uinculis ffringi. Anno de/ 
inde exempto :ubi lfra medulla falias caput planta fic cohaferit: ut unitas fit ex 
InCtionu gc/ 
nera* 
Serr itura* 
Cofiderarer* 
Gallica tere/ 
bra* 
Ramus fucci 
dus* duobus mixta corporib us: plantam fubter incidi atq* tranfforri:& aggerari terra: 
qua: arcu falicis cu perfici cacumine poflit operire, Hinc perfici poma fine oflibus 
nafci.Sed hoc locis humidis conuenire uel riguis:& falices aquationibus adiuua 
das:ut & natura ligni uigeat:qusc deledtatur humore:6«: fuperfluente copia fuc 
ci graminibus mimftret alienis < 
De inflituendis oliuetis* T, xviii, 
Oc mefe locis teperatis iflituemus uel paftinis cofereda 
h fut: ut extremas circa decimanu tabulas cingat:uel (uu. locutenebut. 
Si ponuc i paftfo:radicat* piata; decifis capitiba & brachiis & i trucu 
redadbe ufqj ad me fur a cubitis unius & palmi i fermeto terras folias defigantur: 
locu palo antea deprimente hordei grana fubteriaaatur:& amputetur his qcqd 
putridi inuentum fuerit aut arentis :& tunc capita earum luto uelentur & mu/ 
ico: ulmeis uinculis uel tenacibus quibufcucp coftridta :fed maximu beneficium 
efhut proficiat incremento: fi rubrica partes notentur:quibus obuerfas fteterunt 
& conrra eas fimili ratione ponantur. Sint a fe difcreta pedibus, xy,uel,xx> Ois 
fubinde arca eas herba ueliatur :& quotiens fe imber lfuderit :breuiffimis ac fre 
quentiffimis foffioibus follicitentur,Et fubinde dudta a trunco terra atq? permix 
ta in aliquato altiores cumulos congeratur. Quod fi oliuetu fuo loco facere uo/ 
lueris:hxcgenera terraru fequeris, Terram cui mixta fit glarea:aut cretam fabu 
Ionis coniundtione refolutam aut pingue fabulone aut terra natura denfioris &C 
humida;,Creta figuli omnino repudiada efl 8C uiiginofa:& in qua femper huor 
ailiftit:&fabulo macer & nuda glarea.Quauis em coprehedat :no conualefcit, 
Potefl feri:& ubi arbutus aut ilex deterat,Nam cerrus & afculus excifa radices 
noxias relinquit:quaru uirus oleam necat. Locis aftuofis feptentrionali colle: fri 
gidis meridiano gaudet,Mediis cliuis deledtatur .Neqj imu locu neqj arduu pa/ 
titur: magis modicos cliuos: ficut efl regio fabina uel batica, Baccarum genus 
numerofum e:&plurium uocabulo^: ficut pau fia: orches: radius; fergia: licinia 
cominia:& castera quas nomiare no attinet.Paufia tamen oleu quod reddit:du 
uiride efl optimu ♦ Sed cito uetuflate corrupitur, Optimu licinia dat. plurimum 
fergia.Sed de his hxcgeneraliter pracepifle fufificiet;maiores baccasabo:mino/ 
res oleo profuturas,Si frumentarius ager efl:quem conferimus oliueto: quadra 
genis inter fe pedibus diflent:fi macer quinis ♦ Melius faciemus:fi ordines i fauo 
nium dirigamus, Cu deponentur in fcrobes ficcas conflituantur quaternis pedi/ 
bus foffas,Glarea etia ubi lapides defuerint:mifceatur & flercus, Si claufus lo/ 
cus efl: modice fupra terram quse ponuntur:emineant.Si pecora formidantur: 
altiores trunci efle debebunt,In ficcif uero prouinciif cum pluuise defunt: rigare 
conueniet,Et fi prouincia indiget oliuetif:& non efl unde planta fumatur: femi 
narium faciendum eft:id efl tabula effofra:ficut fuperiuf dixi:ut ibi (ficut Colu 
mella dicit)rami ferra incifi in modum fefquipedalem deponantur, Inde poft qti 
quenium poterit ualida planta tranffern: & locis frigidis hoc menfe plantari. 
Perfici pom 
fine oftiba. 
geus 
numerolum* 
Oleti uiride 
optimu. 
Minores bac/ 
cx cieo Scio plerofqjtquod facilius atqfutiliuseft: radices olear u: qua in filuis pleruncp 
funt: aut i locis defertis; in cubitale menfuram recifas aut in feminario fiplacuc 
rit:aut in oliueto folere difponere:& ad mixtio e ftercoris adiuuare ♦ Quare pro/ 
uenietmt ex unius arboris radicibus numerofa planta nafcatur . 
De pomiferis & (patiis generale praceptu ♦ T. xix. 
Tiam pomiferas arbores pofTumusin paflinisa feptetrionali regioe 
e difponere:de quibus figillatim dicemus: qua fpecialiter funt tenenda 
Na pomis eadem couenit terra: qua uitibus ♦ Scrobes aute maiores 
fades:ut materia pfis & frudtui.Si pomariu facies:inter ordines tricenos pedes 
relinques.Platas flatues radicatas .quod e melius feruabis:ne cacumina aut ma 
nu fradta aut erofa no crefcant.Vnuqueq; ordinem fuo genere deputabis:ne in 
firma a ualentioriba opprimatur.Piatas fimiliter notabimus: ut ipfis quibus fte 
terat cardinibus:opponamus.Decliuo ficco 6c exili { planu pingue & humidum 
tranfleremus. Si truncos ponere uolueris:fupra terra prope tribus pedibus eri/ 
gantur. Vbi duas in una ferobe plantas deponis :cauendu eft: ne fe contingant: 
nam uermibus interibunt. Sed (ut Columella dicit)feraciores funt: qua femini/ 
bus;hoc eft nucibu fuis :q qua plantis ponuntur aut ramis. Vbi regio ficcior e: 
aquationibus adiuuentur. 
De fodiendis plantis 6c ligandis uitibus:uel latandis arboribus. T. xx. 
Vnc locis maritimis 8C calidis fodienda funt uitef.Velffi hac puinda 
n confuetudo eft)exaranda:&in eifdem locis palanda: aut ligada fut 
uinea priufq gemma pcedat:cuius concurfione uel attritu incurritur 
grande difpendiu.Nuc olea cateraqj arbores latame aedpiunt decrefcete luna. 
Sufficiet aut maiori arbori ueges una:minori media: ita ut fubdufta a radiciba 
terra & fimo pmixta reuocetur.Tempore hoc fiqua fut in feminariis piata:circii 
fodienda funt & amputandi eis rami fuperflui: uel radicula quas arca in fupe/ 
riore parte miferunt. 
De rofis: liliis: croco: uiolis con ferend is. T. xxi. 
Oc menfe rofaria coferemus:qua fulco breuiflimo aut ferobibus po/ 
h neda funt:uel uirgultis uel et femine.Semina aut no putemus 
medios flofculos effe aurei coloris:quos rofa ferunt. Sed baccas nutri 
unt:qs inbreuifTimi piri fimilitudine plenas feminibD poft uindemia teddut ma 
turas: tame maturitas ex colore fu fco & mollitie poterit aftimari. Siqua et 
funt antiqua rofaria:hoc tpe dreufodiuntur farculis uel dolabris: 6>C ariditas uni 
uerfa recidatur.Nunc &C qua rara funt:poliunt ducfta reparari. 
Si rofam tepius habere uolueris:duobus palmis ab ea in gyy. fodies :& aq calida 
bis rigabis in die.Nunc & bulbos ponemus:uel lilia ante habita farriemus 
fuma diligetia:ne oculos circa radice nafcentes & minores bulbulos fauciemus. 
q a matre fubtradlhatqj i alios digefti ordines noua lilieta formabut ♦ Ite uiolaji 
piata & croci bulbi ferendi funt: uel fubtiliterffi fuerant ante; fodiendi. 
Pomariu. 
Feraciores q 
nuabaponut 
Aquationes. 
Seminarofa/ 
rum. 
Si rofam tem 
porius,habe/ 
re uolueris. 
Bulbuli lilio/ 
rum. 
Lilieta.' De lini feihine T» xxii* 
Odmenfe aliqui lini femen Ixto folo in iugerum♦x, modios fpargunt: 
& lina confequuntur exilia . ! 
De planas falicum uel genefla:, T. xxiii* 
Empore hoc canneta poneda funt factis breuiffimis fcrobibus & ocu/ 
t lis p lingulas fcrobes obrutis:q femipedis fpatio inter fe difla 
re debebut, Si calida: SC ficca? puincia: Audemus: ualles humidas uel 
irriguas opus efl deputare cannetis,Si frigida regio eriocis mediis inflituatur fed 
fucco uillaiy fubditis ♦ Inter hxc afpagoiy et femina fpargere poflumus:ut mix/ 
ta nafcatur: qa Sc afparagi coluntur Sc inceduntur hoc mo quo cana:* Sed fi fut 
antiqua canneta:hoc tpe farrietur:recifis qua: in radice purgada funt: id efl pu/ 
tribus male porrectis :& fi qua gignedi oculos no habebut, Nunc falicis plantas 
& omniu generu:qua: arbuflo applicadas fut:uel genefbe ubi deerit:obruemus» 
Ex baccis et myrti Sc lauri feminaria faciemus:uel fi fuerant: excolemus* 
De hortis» T, xxiiii» 
Irca idus februarias Tepes hortoiy ex congeflo in funiba fpinaiy femine 
c faciendx funt:Ccut dictu e cu de munimine loqueremur hortoiy. Ite 
grseci dicut de groffa rubi uirga fieri debere particulas: Sc palmariba 
fcrobibus obrui:SC quotidie(donec frondeant)foffione Sc rigatione nutriri ♦ Hoc 
menfe lactuca feritur:ut poffit apnli menfe tranfferri. Item carduus feritur Sc na 
flurciu Sc coriandru Sc papauer ficut menfe nouebri:& allium uel ulpicu ♦ Nuc 
fatureia feritur pingui agro no flercorato fed aprico: uel melius mari pximo: SC 
cu cepullis mixta feminatur*Hoc et menfe cepullas feris:fed c6flat Sc uere Sc au 
tuno ee feminandas♦ Si feme eius feueris$ in caput crefcit: Sc minus reddit in 
femine, Si capitulu ponas:ipfum macefcit:& multu feme educit.Terra cepa: de 
fiderant pingue uehernenter fubacta irrigua flercorata.Ibi areas faciemus oibus 
herbis SC radice purgatas.Seremus placido Sc fereno die: maxie auflro uel euro 
flatiba»Si minuente luna feratur:tenues Sc acriores puemut:fi crefcete robuflas 
Sc faporis humeddi.Rarius fut poned#:runcadas ac farculada? funt frepius.Si ca 
pita uoluerimus his ee maiora:folia oia debemus auferre:Sc fic fuccus ad inferio 
ra cogetur. De qba uero femina colligeda funtriuuetur aminiculis:ubi caule cae/ 
perit excitare.Cu niger color feminis fuerit:pferut maturitatis indicia* Vellendi 
funt talli adhuc femificci cu femine Sc fic in fole ficcadi.Hoc mefe anetu feres lo/ 
cis frigidis. Oem cadi flatu patitur: fed tepidiore Ixtatur.Rigetur: fi fe imber ab/ 
flineat: feratur rarius* Aliq feme eius no obruut:opinates q> a nulla aue tagatur 
Nuc Sc finapi ferere poffumus ♦ Hoc et menfe caules feremus: q Sc toto anno feri 
poffunt.Solu pingue Sc fatis fubactu diligut:arena SC glarea timent: fabuloe Sc 
arenis no delectatur :mfi pennis unda fuccurrat* Oem caeli flatu caulis patitur: 
frigidu magis,Cotra auflru pofiti ritius ferut:cotra feptetrionem ferius» Sed hic 
&fapore caulis uincit Sc robore» Cliuis delectatur: Sc ideo ponendas funt plantas 
Canneta» 
Afparagi» 
Cepullas fe/ 
ris» 
Capitulu ce/ 
pulLe 
Velledi talli» 
Caules» p pulumos Gaudet ftercore & fa rculatione , Rariu s pofitus coualefcit, Ce 
ferius coqtur uirore feruato: fi dum eft triu uel quattuor folioiy nitrum tritu cri/ 
bello defup fpargas:& fpecie pruina canetis imitetur,Columella dicit ra 
dices alga marina iuoluedas feruanda mriditatis ca fimo fimul adharete. Pone 
das funt piata maioris mcremetijqa licet ferius comphed at: fortiores fiet. Si hy/ 
ems e:tepido ia die.fi aftas:cu fol in uefpera declinatur: piata pageda e. Vaftior 
fiet fi terra opiatur aflidue.Seme braffica uetuftu mutatur in rapa ♦ Hoc menfe 
poft idus fpongias uel nouas formare inripiemus ex femine:uel antiqs 
ponemus. Mihi et illud utile uidetur ac diliges: ut afpagi agrefhs radices plurias 
in unu locu cogeramus cultu uel certe faxofu:qua ftatim frucftu det ex loco:qui 
aliud nil alebat.& has annis ofbus incedamus i fcopis:ut frucftus frequetior fur 
gat & fortior.Hoc aut genus e fapore iucundius.Nunc et malua feri pot. Meta 
quoqj fere piatis uel radicibus loco humido uel arca aquas. Apricu folu nec pin/ 
gue nec ftercoratu defiderat Hoc mefe foemculu feres loco aprico & maxfe faxo/ 
io. feritur primo uere.Paftinaca & femine ponetur &C piatis loco pfgui: foluto al/ 
tius paftmato:rara ftatues:ut robur accipiat. Cunela et nuc feritur:&: colitur eo 
more quo alliu uel cepulla. Nunc carefoliu loas frigidis pofl idus feratur, defide 
rat agrii latu humidu ftercoratu. Hoc mefe beta feremus :quauis poffit & tota 
aiftate feminari. Amat agru putrem humtdu locum.Tranffereda e quattuor aut 
quinqj folioru radiciba fimo recenti oblitis. Amat frequeter effodi: &C multo fler/ 
core faturan.Hoc menfe porrus ferendus.que fi fecftile uelis: poft duos mefes <| 
fatus eft:poteris defecare manente in areis fuis:quis afferat Columella et fedti/ 
uum diutius duraturu melioreqj fi tra n (feratur :& quotiens fecabitur:aqua iuue 
tur & ftercore.Si capitatu facere uelis :quod uere feueris:o<ftobri menfe tranffer/ 
re debebis Serendus e loco lato & maxie campeftri:area plana paftinata alte 8C 
diu fubacfta & ftercorata.Si fecftiuum uelis:fpifllus.fi capitatu rarius feris. Sar/ 
culo frequentandus eft & herbis liberandus. Cum digiti craffitudinem habuerit 
a media parte praafis foliis & truncatis radicibus tranfferatur. oblitus fimo liqui 
do quaternis uel quinis digitis feparetur. Cum radices aget:modice comprehen/ 
dendus 8C alleuandus eft farculo:ut fufpenfus a terra quod fpatii uacuum fubter 
inuenerit:capitis uaftitate cogatur implere. Item plura femina in unum ligata fi 
depofuens:grandis porrus nafcetur ex omnibus. Item fi capiti eius rapse femen 
immitas fine ferro:& pangas:multum fertur increfcere.Melius fi frequenter hoc 
facias,Hoc menfe inula feritur:quo canneta ponuntur. Seritur oculis ficut cala/ 
mi:quos abfcindere & terra leuiter debemus obruere terra fofla 8i fuba&a exci/ 
tatis ad lineam bulbinis: quibus eius oculos oportet infodere: trium pedum in/ 
terfefpatio feparantur,Hoc menfe colocafisc bulbos ponemus ♦ Amant humi/ 
dum locum pinguem maxime irriguum ♦ Circa fontes latantur & riuos:nec de 
foli qualitate curant: fi perpetuo foueantur humore. Frondere prope femper pof 
funt: fi tanquam citreta tegumentis defendantur a frigore,Hoc menfe ciminum 
Nitru feruat 
uirorum 
Menta* 
Caerefolium* 
Beta* 
Porrus 
Sedrilis. 
Capitatus 
CoiocaGae 
bulbi 
Citreta tegu/ 
tur a frigore* &'anifum feritur loco bene fubadto: & cui letamenad mifceas* Quod fatum efl; 
herbis purgetur aflidue* 
De pomis Sc primo de piro * T* xxv* 
Lantas pirorum mefe februario loris frigidis ponemus:calidis uero no 
p uembri. Sed menfe nouembri pira loris tepidis conferenda funt:ut folo 
iuuentur irriguorita Sc florem plurimum proferent :&magnitudinem 
pomi turgentis acqrent.Nafci tamen tali Colo maxime diligunt:quali uineas di 
ximus conuenire.Sed Iste folo Sc ualidas arbores Sc frudtus plurimos cofeque/ 
murXapidofi generis pira uitium mutare credutur:fi terris mollibus coferatur* 
Sed pirum plantis ferere ppe tardus euentus e;tame qba hoc placuit:ut femina 
generofa nihil (ibi de agrefti afpitate pmifceant:plantas bimas aut trimas eo mo 
re quo oles ponuntur:radicatas magnis ferobibus ponant fupra terram triba al/ 
tas uel quattuor pedibus»Quarum derifa cacumina argilla mixta mufeus debet 
operire* Nam fiquis pirorum femen afpergat :nafci quidem neceffe efl originem 
fuam refouente natura:cuius sternitati nulla tarditas pot caufare faflidiu * Sed 
homini hoc fpedare longinquu e»cu Sc fero ueniant:& degeneris nobilitate de/ 
cedant .Melius ergo hoc me fenouebri fiet: ut piroru plantas radicatas feramus 
agreflium fubadis bene fcrobiba:ut cophederint iteratur* Hoc at iterefl:q> qus 
plantis fuis feruntur:dulcedine ac teneritudine feruant:diu tame feruata no du 
rantrinfita uero mora tpis fuftinebut* Spatia iter piros* xxx* pedum menfura di 
fcemat.Genus hoc arboris (ut proficiat) frequenti humore Sc afliduis foffionibus 
efl colend um ufqueadeo:ut tempore quo florere confueuit:nihil perditura cre/ 
datur de flore prolato: fi eam tunc folfor adiuuerit.Multum profiris:fi iteriedo 
anno qualelibet letamen adiungas»Sed bubulu fpiffa Sc grauia poma generat. 
Aliqui cinerem mifcet:credetes hic contrahi pomis argutos fapores.Generu ua/ 
rietates exequi fuperuacuum puto* cum in ponendis uel excolendis nulla fit di/ 
flantia, Si languida arbor efl piri: uel ablaqueats radicem terebras: dc ibi ligneu 
palum deprimis*Vel in trunco fimiliter terebrato ex theda cuneum figis * Vel fi 
hoc defit ex quercu. Vermes eius arboris Sc nati necantur: 6c nafei prohibentur: 
radicibus felle taurino frequenter lnfufis.Item fsces uini uetens recentes fi radici 
bus affundantur per triduum: diutius arbores in floribus laborare non faciunt* 
Si lapidofa pirus efl:ab extremis radicibus terram priorem leuabis: SC fecernes 
omnes lapillos:quibus diligenter remotis alteram terram cribro cretam in loco 
eius infundis* fed hoc proderit fi rigare non ceffas. Menfe februario Sc martio p i/ 
rus inferitur more quo dictum efl :cum de infitione loqueremur:fub cortice SC i 
trunco.Inferitur autem piro agrefli malo: ut ncnulli amygdalo 6c fpinae: ut Vir 
gilius orno Sc fraxino Sc cydoneo: ut ajiq Sc punico: fed fifio ligno» Surculus p i/ 
ri qui inferitur ante folflitiu: aniculus effe debet:6c priufq figatur:foliis Sc oi te/ 
nera parte priuari*Poft folflitiu uero eu figis:qui fummum germen inclufit.Pi/ 
rus omni genere inferitur* Condienda funt pira ita:die placido decrefcente luna 
Pirojy piata* 
Laetamen bu 
bulum* 
Ne uermcs 
nafcantur in 
piro* 
Lapidofa pi/ 
rus* 
Inferitur pi 
rus 
Condiedapi 
ra a uicefima fecunda ufqj ad odauam, Eadem poma ficca & manu leda hora a fe 
eunda in qntam uel a feptima f decima a caducis diligeter eleda ftegra <31 prope 
dura 6C aliquanto uiridia f picato uafe claudutur.quod opculo tegitur :& deor/ 
fum os eius inclinatur:atq? obruitur i eo loco:circa que perenis aqua decurrite 
Ite quaz dura funt i came 8c cute:prius i aceruo pofita:ubi fe mollire coeperint:in 
uas fidile lene codum picatuqj ponutur:& opculo fupueniete gyplantur . Vas 
breui ferobe tegitur i eo loco, q quotidie fole tagatur.Plurimi pira obruta iter pa 
leas aut frumenta feruarunt; Alii ftatim leda cum tenaciba fuis picatis urceis co 
diderunt:&onbus gypfo uel pice claufis lpfa fub diuo obruta fabuloe 
texerunt, Alii pira quaz fe non contingerentri meile feruarunt. Ite pira diuifa 8C 
purgata granis i fole ficcantur.Ahq aqua falfam:cu coepit undare calefada:dif/ 
pumant: & ei poft iam frigida pira feruanda demergunt,Tuc exepta poft tem/ 
pus exiguu codunt urceo:& eius lito ore conferuat. Vel node &C die i frigida fal/ 
fa manere patiutur.Poftiaq pura biduo macerant, Defde in fapa uel paffo uel 
dulci uino merfa cuflodiunt. Vinum piri Sc acetum ♦ 
Inum de piris fit: fi contufa & facco rariffimo condi ta ponderibus com/ 
u primatur aut pralo.Hyeme durat: (ed prima acefcit a flate. Acetum fic 
fit de piris. Pira filueftria uel afperi generis matura in cumulo referua/ 
tur per triduum,Deinde mittuntur in uafculo:cui fontana aut plumalis aqua 
mifcetur;& opertum uas per.xxx,dies relinquitur: ac fubinde quantu fublatu 
fuerit aceti ad ufum:tantu redditur aqua ad reparationem. 
Liquamen ex piris. 
Iquame de piris caftimoiale fic fiet,Pira maturiflima cu fale calcantur 
[ itegro. Vbi carnes fuerit refolutae: uel f cupellis uel i uafculis fidili 
ba picatis cpdiutur.Pofl mefem tertiu fufpefa ea carnes liquore dimit 
tunt faporis iucudi:fed coloris albiduli. Circa hoc illud pderit: ut tpe quo faliun 
tur :pro aliqua pte uina nigella pmifceas. De malo. 
Enfe februario 3c mattio mala feramus :fi calida 3c ficca regione odo/ 
m bri & nouembri. Eorum plura funt genera:qua numerare fuperfluu 
eft .Amant pingue ac latum folum: & cui humorem non tam riga/ 
tio q natura fuppeditet. Et fi in arena uel argilla fit:rigationibus adiuuetur. 
Montanis locis debent ad meridiem uerfa conflitui. Et frigido folo proueniunt 
® txPor adiuuerit, nec in afperis 8i humedis fedem recufant. Macrum & 
anc^urn f°l poma uermiculofa efficit &c caduca. Seruntur omni genere fi/ 
CUt Pir*f Neque exarari neque effodi defiderant.Iccirco eis magis prata conue/ 
niunt. Stercus ouillum tantum non exigunt quidem: fed libenter aflumunt: 
uel fi cineris pulueres mifceatur. Amant modeftas rigationes.Putatio illis apta 
eft: fed maxime ut arida & male nata tollatur. Citius fenefcit hac arbor :& m fe/ 
ne(^utc degenerat, Si caduca funt poma; fiflae radici lapis iniedus poma retine/ 
kit, Lacerta uindis felle fi tangantur cacumma:non putrefnt. Vermes eius fuillo 
r». . 
* 
Vinum de pi 
ris Aceturn 
Liquamen ca 
lmoniaie, 
Poma uermi 
culofa & ca/ 
duca 
P j. .. . 
a ici ime/ 
US ftercore mixto humans urina aut felle bubulo extinguuntur.Qui fi plures circa 
arborem funt:areo fcalpro femel rafi non ultra nafcentur.Qua rara funt:bubu/ 
lum Aereus obducat. Si fpiffa poma ramos onerabunt:interlegenda funt quaq$ 
uitiofa:ut alimentum cateris fuccus aquiparet:& generofis abundantiam mini 
Aret: quam numerofa utilitate perdebat. Malus omni generi inferi pote A quo pi 
rus. Menfe februario martio & aliis quibus pirus inferitur:in maiori piroa (pi/ 
no: pruno :forbo: per fico :platano: populo xfalice. Diligenter legenda funt mala: 
qua uolumus cuAodire.Ea in locis obfcurisiubi uentus non fit: Aramentis prius 
in crate fubiedis in cumulos fecreta difponimus:qui cumuli frequenti diuifione 
feparentur. Aliqui diuerfa dixerunt.Vel fingula in uafculis fidilibo picatis atqj 
oblitis claudi:uel argilla muolunuel folos pediculos creta adlini:uel i tabulis fub 
Arata palea difponi:& Arametis de fupenori parte coopiri. Mala rotunda qua 
orbiculata dicuntur: fine cura toto anno feruare fe poffunt. Alii in puteo uel m ci 
Aerna mergunt uafa fidilia: quibus diligenter picatis & claufis mala committu/ 
tuc, Alii ex arbore mala lllafa fumpferunt:& pediculis eorum pice feruenti mer> 
fis fupra tabulatum per ordinem difponunt:nucum foliis fubter expofitis.pleriqg 
(cobem populi uel abietis inter mala diffundunt. ConAat mala fic poneda:ut pe 
diculorum partes deorfum fadasmeqj antequa ufui neceffaria uideantur efle: 
contingas. Vinum & acetum fit ex malis: ficut ex piris ante pracepi.Cydoneis fe 
rendis pierique tempora diuerfa dixerunt.Tamen mihi ufu compertum eA i ita 
lia circa urbem menfe februario uel incohante martio plantas cydoneorum radi 
catas in paAiato folo tenuiffe adeo foelicitertut fepe fequetis anni fruge gaude; 
rent: fi pofita maioris Aatus fuiffent.Locis ficcis 5C calidis extremo odobri uel no 
uembri incohante ponantur. Amant cydonei locu. fngidu humedum. Si in tepi 
do Aatuuntunopus eA illis rigatione fucurri. Ferunt tamen Aatum mediocris 
fitus inter naturam frigoris 6C caloris.Et in planis & in decliuibus proueniut:ta/ 
men magis inclinata & deuexa defiderant.Serunt aliqui cacuminibus dc talea: 
fed tardus e A in utroq; prouentus.Ita ponenda: funt larga: arbores cydonei: ne al 
tera quatiete uento Aillicidium tangat alterius. Dum minor e A: uel quando po> 
niturauuetur Aercore:maior uero cinere uel creta? puluere femel toto anno radi 
cibus miffo. Poma in his & cito matura & maioris incrementi affiduus humor 
efficiet. Riganda funt: quoties cade Ais negatur infufio :& circumfodienda locis 
calidis odobri menfe & nouembri:frigidis uel martio:Nifi circumfodiatur affi/ 
due:aut Aeniis efficitur:aut eius poma degenerant.Putanda eA:ficut probaui: 
& a uitiofis omn ibus liberanda. Si arbor argra e A: amurca aqua aquali ter mix 
ta radicibus debet affundi* Aut calx uiuus temperatus cum creta: uel refina lo 
cularis pici liquida mixta trunco arboris adlini. Vel ablaqueata arbori circa 
radices impans numeri poma cydonea pro magnitudine eius ponenda & ob/ 
ruenda firmantur. Quod annis fingulis fadum cuAodietauitiis:fedarbo/ 
ris longa derogabit atati ♦ Menfe februario cydonea inferuntur melius 
Poma interle 
geda uitiofa. 
Malus iferit. 
Orbiculata? 
Cydonea. 
Cydonei Aii/ 
licidium melius itruco q in cortice* Recipiunt in fe furculosprope omnis generis punici 
forbi omnium maloiyquaz: meliora producunt Jnferuntur autem nouelfe arbo 
res:quibus fuccus eft in cortice* Si maior eft circa radicem melius inferetur: ubi 
cortex 8C lignum beneficio foli adherentis humefcit*Legenda funt matura cy do 
neat que hoc more feruantur* Vel inter binas tegulas pofita:fi funt matura: luto 
ex omni parte claudantur: uei defruto incoquantur aut paffo* Alii que maiora 
funt:fici foliis inuoluta cufiodiunt* Alii tantu locis ficcis reponunt:a quibo uen/ 
tus excluditur* Alii canna uel ebore in quattuor partes diuifa fublatis omnibus: 
que in medio funt:in uafe fidtili meile obruunt, Alii i meile fic integra dimittut* 
In quo genere condiendi fatis matura deliguntur, Alii milio obruunt:uel paleis 
feparata demergunt, Alii plenis uino optimo uafculis mittunt,Vel uini & defru 
ti ad feruanda cydonea equum corpus efficiunt. Alii doliis mufti mergunt: atq; 
ita claudunt:quod odoratum reddit & uinu, Alii in patina noua licco gypfo ob/ 
ruunt feparata cydonea* 
Siliqua, 
Iliqua februario menfe feritur & nouembrn&Temine & piatis* Amat 
f loca mantima:calida:ficca:campeftria*Tamenfut egoexpertus fum) 
I locis calidis fecundior fiet: fi adiuuetur huore*Poteft & taleis poni* 
Scrobe defiderat largiorem .Inferi eam pofle menfe februario credunt aliquiin 
pruno uel amygdalo*Silique feruantur diutiffime:fi expandantur i cratibus* 
Morus 
Mica eft morus & uitis,Mora nafcutur ex femine*Sed Sc poma Sc uir 
a gulta degenerant* Sereda eft taleis uel cacuminiba: melius at taleif fex/ 
quipedalibus ex utraque parte leuigatis ac fimo oblitis ♦ Cum locum 
palo ante fecerimus:immergimus:ac tegemus cinere terris admixto:non ampli 
us q quattuor digitis operimus:Seremus a medio februario & toto martio: lo/ 
cis uero calidionbj odtobri poftremo uel nouembris iitio:fed uerno maxime die 
nono calendas apriles* Amant loca calida fabulofa Sc plerunqj maritima* In to/ 
fo uel argilla uix comprehedut. Humor afliduus moris prodeffe non creditur * 
Foffionibus fetatur Sc ftercore* Putria in his & arida poft triennium funt puta 
da.Plantam fi robuftam tranfferes menfe oddobri uel nouembn: fi teneram fe/ 
bruario 8c martio * Scrobes defiderant altiores: interuaila maiora: ne umbris 
prematur alterius Feracem altioremque arborem mori fieri aliqui tradiderunt: 
fi perforato hinc inde trunco fingulos cuneos inferamus therebinthi hinc: inde 
lentifci* Circa odobres calendas morus ablaqueanda eft: 6c radicibus eius ui/ 
ni ueteris recentiflimx faces infundenda. Inferitur autem in fico &in fetan/ 
tum fub cortice* Vlmo infita comprehendit: fed parturit magnx infelicitatis 
augumenta*^ 
Auellana 
Cydoea fer y 
uantur*, 
Siliqua * Vellana ponenda funt nucibus futs.Non amplius fupra terra ducen 
a daefbq craffitudine digitorum duorum* Piantis tu & fobole exptus 
fum melius prouenire menfe februario:feu planta feu femen exponi 
tur, Gaudent loco macro humido frigido etiam fabulofo, Menfe iulio drca no 
nas aueliana matura eft. Mixa* 
Vnc feruntur mixa ex nucleis in aliquo uafepofitisjdonec planta: idu/ 
ant firmitatem:calo tepido terra foluta humore moderato Jn feruntur 
menfe martio forbo uel fpinis 
De pomis aliorum menfium, 
Tiam nunc tuberes feruntur & inferuntur:& offa duracinoru uel plan 
e ta eiufdem generis ponuntu r :fi tranfferuntur & inferi poflunt.& mef 
pilus inferet :& offa prunoiy, Ficus et loris teperatis nunc poni poteft: 
& forbus hoc etiam menfe feri: & amygdali femina in areis obrui ;& locis tempe 
ratis nunc inferi menfe inchoante:frigidis uero exeute:conditis tame furculis an 
teq germinet,Et piflacea planta uel nuc flatui aut lferi pot:& caflaneaiy femen 
afpargi* Nuces quoqj iuglandes & nunc feminariis recondi & ipfam inferi :& Ivv 
gidis & humedis locis nunc poterunt pineta feminari* 
De educatione porcorum ♦ T xxyi. 
Vnc uerres maxime foeminas inire debebut.Legedi funt uafli & ampli 
n corporis: fed rotundi potiufq longi: uetre & cruriba magnis :roflro bre/ 
uKceruicegradula & fpifla:libidinofi:aniculi: q ufque ad quadrimos 
inire foeminas poffunt* Scrofas uero longi lateris debemus eligere:6c quibus ad 
fuftinendum foetura onus magnus fe uenter effundat:catera uerriba fimiles* 
Sed in regiomba frigidis defi &C nigri pilirin tepidis qualefamqj prouenerint.Fae 
mina ad creandum ufqj in annos lepte partus onera geftare fufficiet:ad conapi/ 
endu anicula debet icipe*Quarto exepto mefe pariut: ubi qntus incipiet* Incipi 
unt at(ficut dixijmefe feb*ut folidioribo herbis nati & flipula fuccedente pafcan 
tur* Vbi facultas e tranfeundi:uenditis qui fubinde nati funt: celerior matribus 
foetura reparatur,Genus hoc ofbus locis haberi pot:melius tame agris paluflri/ 
bus q ficcis:pcipue ubi arboiy filua fuppetit:qua fubide maturis fru 
dibus alterna per annum mutatione fuccurrat,Maxime locis graminofis & can 
narum uel iuna radice nutriuntur* Sed deficientibus alimentis p hyeme nonuq 
prabenda funt pabula glandis caftanea uel frugum uilia excrementa ceterarum 
uerno magis cum ladent nouella uirentia: qua porcis folent nocere ♦ Neque 
gregarim claudenda funt porca more aliarum pecudum:fed haras fub portici/ 
bus faciemus:quibus mater unaquaque claudatur:& alumnum gregem tutior 
ipfa defendat a frigore* Qua hara a (uperiori parte deteda fint: ut hbere nu/ 
merum paflor exploret :& oppreffis a matre fcetibus fape fubueniat fubtra/ 
hendo * Curabit autem : ut foetus proprios cum unaquaque producat ♦ 
Plus uero q odofficut Columella dicit} nutrire non debet ♦ Mihi uero utilius 
Auellana 
Mfxa, 
Tuberes 
Piflacea * 
Verres inire* Vt plurimu 
fex nutriat 
porca» Suda 
probatur experto: porca cui pabula fuppetut:ut plurimum fex nutrire debere: 
quia licet plures poffit educare:tame frequentiore numero fuda deficiet ♦ In por 
cis etiam e comodu :q> imifli uineis necdu turgentib? uel exada ufdemia grami 
ne perfecuto diligentia fofforis imitantur* 
De uino myrtite aliter* T* xxyii* 
N huius menfis initio aliter myrtite fic facies.Mittis uini ueteris *x*fe/ 
i darios in lagena :SC baccarum myrti libras qncp mifcebis, Cum.xx* 6C 
duoiy dieiy fpanum confufa tranfegenntjper quos uas quotidie conue 
nit agitari:tunc palmea fporta colabis ;& pradidis. x. feftanis mellis optimi for 
titer triti pondo quinqjmilcebis* De uite thynaca. T* xxyni* 
Hyriaca uitem fic fadestcuius lfle profedus e:ut uinu eius uel acetu 
t uel uua uel cinis proficiat cotra morfus omnium bediaru* 
Fit at fic. farmentum quod pangendu e:triu digitoiy fpatio i una par 
te findatur:& fublata medula ad eius uite thynaca medicame addatur.tuc ter/ 
ra madetur uinculo diligenter aflridum*Aliqui eade farmenta iam medicami/ 
ne fatiata intra fquilla bulbum recondunt: & terris hac ratione comittunt. Aliq 
antidoti eius affufione radices uitis infundunt* Sane farmentum fi de hac uite fu 
matur ad tranfferendum:potentiam materni medicaminis non tenebit*Oporte 
bit autem thynaca infufione affidua uim fucci fenefcentis iterare. 
De uua fine feminibus * T* xxyiiii. 
St pulchra fpecies uua:qua granis interioribus caret:Hinc efficitur: 
c ut fumma lucunditate fme impedimento forberi pofTit: uelut unum 
oium corpus uuaiy.Fit at gracis audoribo hac rone p arte fuccedente 
natura* Sarmentu quod obruendu e:qtu latebit f terra :tantu findere debebfus: 
& medulla 01 fublata ac diligeter exculpta mebra iteiy diuifa ptis adunare 5C ui/ 
culo conftrido deponere* Vinculum tamen papyro affrrunt effe faciendum: 
& fic in humida terra effe ponendum. Diligetius qda farmentum reuind:u qtu 
excifum eft: intra fquilla bulbu demergunt:cuius beneficio afferunt fata omnia 
coprehendere poffe facilius. Alii tempore quo uites putant: farmentum frudife 
rum putate uitis in ipfa uite : q poliunt de alto fublata medulla excauant non 
diuifum :& calamo affixo alligant:ne poflit muerti. Tunc onr op KupnpcuKop: 
quod graci fic appellant:in excauata parte fuffundunt:ex aqua prius ad fapa pi 
guedmem refolutum :& hoc tratifadis odonis diebus femper renouant; donec 
uitis germia nouella procedant.Et i granatis malis fien hoc pofle firmatur a gra 
cis:6d i cerafis opus e expiri* De u te nimis lachrymofa* T xxx 
Ites qua lachrymarum nimietate tabefcunt:& deplorando uim robo 
u ris fui auertuntur a frudu: trunco earum lacerato graci finum fieri 
iubent* Si hoc mmus proderit:radicum robur pingue refcindi: ut af/ 
ferat medicinam uulnus impreflum* tuc lfulfa amurca ad medietatem decoda 
& refrigerata plaga excifio perlinetur: & fub hac acetum acre fundatur ♦ 
Vitis thyria/ 
ca* 
Vua qua ca 
reat granis in 
terionbus 
Medulla ex/ 
culpta ♦ 
Opon cyre> 
naicon* Myrtitis alia confedio apud gracos, T♦ xxxi, 
Raci item myrtite fic praecipiunt temperari,Myrti baccas maturas in 
g umbra ficcatas & poflea tufas undas odo mittis in linteo:& fufpen/ 
dis in uino:& uas coopenes:ac linibis,Et cum plurimis dieba fic fue/ 
ndauferes &C uteris, Aliq myrti baccas fine pluuia colledas maturas ex locis fic/ 
cioribus calcant:uel exprimunt:&uino mifcent *yiiu cotularum menfuram per 
amphoram uinuQuod uinum medicinaquoqjproderit:ubi flipticis efl uten/ 
dum:flomachum folidaretitubantem:reiediones fanguinisinhibere:fluore ue 
tris aflringeredimu diffintericas paflionis medicabiliter afpirare fertur, 
Vt propomata fponte nafcantur ♦ T, xxxii, 
Onditum uel abfynthium uel rofatum uel uiolatu fpote fer/ 
c tur tx uitibusfut natura fufcipiat quod procurare fueuit induflria) fi 
farmenta in uas aliquod femiplenum fupradidis potioniba merfa fer 
uentunet uiuam terra fimul refoluas ad lexiui modu;donec oculi farmetoiy ni/ 
tatur exire .Tuc eadem farmeta germinatia in quo uolueris loco uitium catera/ 
rum more deponas, 
V t botriones uarii nafcantur, T, xxxiii, 
T uitis botriones & albos afferre poffit & nigros :graci fic fieri debere 
u iufferut,Siuicina funtuitesnigra 5t alba:cu putatur:farmeta utri/ 
ufqj inter fe diuifa fic iunge:ut medios utriufq? generis oculos aquan 
do reddere poflis unitati,Tunc papyro ligabis Arido & molli: humida ter/ 
ra curabis ad linire :& interiedis ternis diebo adaquare: donec gramen noua fro/ 
dis erumpat Hinc exempto tpe fi libuerit:genus eflides p plura farmenta. 
De horis, T, xxxiiii, 
h Ic menfis in horarum menfura cum nouembri menfe cocordat: quas 
hac numeri ratione colligimus. 
Stiptidf ute/ 
du 
Fluore uetris 
Botrioef ua/ 
rii. 
Hora «i. pedes xxyii, 
Hora au pedes xyii, 
Hora ,iii, pedes ,xm< 
Hora ,ilii, pedes *x, 
Hora ,y, pedes ,viiu 
Hora 4vi, pedes >viu 
Hora yiu pedes ♦yiin 
Hora ♦yiiu pedes *x, 
Hora ax, pedes ,xiii ♦ 
Hora ,x, pedes *xyu, 
Hora .xi* pedes ♦xxyiw 
PALLADII RVTILII TAVRI AEMILIANI VIRI ILLVSTRIS DE 
RE RVSTICA LIBER JIIL TITVLI MENSIS MARTII, 
De putandis uineis:& inferendis 6c pangendis uitibus. T. i. 
De pratis purgandis in locis frigidis: & profcindendis agris T> ii. 
De panico & milio ferendo cum difriplina* T♦ iri*. 
De cicere ferendo cum ordine fuo. 1% iiiu De cannabo. |T. v. 
De cicera* T* yi. 
DenoueUispuluerandisfid fodiedis:uitibDpaIandisacligandis:fi<: ueteranis ui/ 
neis reflituendis & agris Sd la fis* T* vii* 
De oleis amurca faginadis & catera curante de feminariis 8d rofariis facien/ 
dis uel colendis:fid farriendis frumentis, T * viiu 
De hortifrin eo de carduis cu difciplina:de ulpico allio 8d cepulla cunela aneto fi/ 
napi caulibo maluis armoracea origano ladtuca beta porro caparri colocafeif fatu 
reta naflurcio itybis raphanis:de meloibo & cucumere cu difciplina fuaatem de 
afpagis 5d fpfigiis eo^:fimiliter & ruta fid coriadrocu difciplina fua: 6d cucurbita 
fimiliter <5d blito:ite de anifo 5d cimmo* T* ix* 
De pomisrin eo de malo punico cu difciplina 6d uini fui cofe&ioeide citreo fimi/ 
liter:de mefpilo Sc de fico cum difciplinis fuis fid aliis pomis: difciplina fuis 
menfibus continetur* T* x* 
De comparan Jis bobus SC tauris ac uaccis* T. xi. 
De domandis bobus. T♦ xii* 
De equis equabus: Sd pullis Sc atate T * xiii* 
De mulino genere Sc afinis* ~ T* xiiii* 
De apibus* T* xy*. 
De horis* T* xyu 
MENSIS MARTIVS* 
De putandis uineis 6d inferendis Sc pangendis uitibus* T* i* 
OC MENSE LOCIS FRIGIDIS PVTATIO VINE/ 
arum celebratur :de qua abunde februario mefe locuti fumus 
h ufqjquo incipit gemma ee fufpecfta. Nunc oportet uineas in/ 
ferere:cu uites non aquato fed fpiflo humore lachrymabunt* 
Seruabimus ergo:ut truncus q inferitur folidus fit: & alime/ 
to humoris exuberet: neqj ulla uetuftate aut iniuria laceratus 
arefcat.Tucdecifa uiti furculi qui inferendi funt:fint folidi rotundi: gernis fpif/ 
fis &C plunba oculatuTres tame oculi in infitione fufficient, Radedii eft ergo far/ 
metu ad menfura ab una parte fit cortex. Aliqui no patiunt nu 
dam medulla:fed leuiter radut.ut incifura fenfim poffit in cacume exire: 8>C cor/ 
ticata pars cortici noua matris aptetur*Infimus oculus ita infigendus e: ut trun/ 
co iundlus adhareat: qui oculus exteriore ptem debet afpicere uinculo falicis in/ 
fufo:& paleato luto defup alligari :tegumeto quoqj aliquo a uentis & a fole de/ 
fendime hi quariat:hic adurat*Vbi calor tpis coeperit:ligatura ipi pinnicillo cir 
ca uefpera tenuis debet frequeter humor affundi: ut hoc alimeto contra uim cav 
li torentis animet *Cu ergo germen ruperit :&aliquod coeperit incremetu : cala/ 
mi adiutorio debet annedlnne motus aliqs fragile jxedetis farmeti quaffet ata/ 
Calami adiu 
torium* tem.Vbi folidius quantumcunqj procefferit: uincula oportet abfandrine adole/ 
fcentia molliffimi germinis nodo duras conftridtionis angatur. Aliqui infra terra 
femipedis fpatio eflofTi uiti furculos inferunt ;& beneficio congeffionis accumu 
lant:ut hoc quoqj nouis farmentis prater nutricis alimenta fubueniat, Nonnul / 
li arca terras melius afferunt inferendum:quia in altiori difficilius comprehen/ 
dunt, Vfque ad idus uel aquinocffium uites lods frigidis pangenda funt; feu pa 
ftinato feu fulco feu fcrobibus:more quo didtum eff* 
De pratis purgandis in locis frigidis:& pfcindendis agris, T, ii, 
Vnc lods frigidis prata purganda atqj feruanda funt,Lods gelidis coi 
n les pingues 6c agros profcidere uliginofos atqj exarare coueniet, Ver 
uadta etiam:qua ianuario menfe funt fadta: repetere,' 
De panico 6c milio ferendo cum ordine fuo, T, iii, 
Alidis Sc ficcis regionibus panicum feremus & milium. Leue & foluta 
c terram defiderant,Nec in fabulone folum: fed in arena quoqj pueni/ 
unt:dumodo calo humido & folo ferantur irriguo:quia ficcum & ar/ 
gillofum agrum reformidant, Herbis liberentur affidue, Quinqj feflariis fpatiu 
lugeri complebitur, 
De cicere ferendo cum ordine fuo, T♦ iiii* 
Vnc cicer utrunqj ferere debemus loco latiffimo calo humido, Mace/ 
n randum eff pridie:ut poffit dtius nafci, tribus modiis confere/ 
tur, Cicer grande nafd graci dicunt: fi infundatur aqua tepida pridie: 
amare etia loca maritima:temperius prouenire fi feratur autuno. 
De cannabo, T, y, 
Oc etiam menfe cannabum ferimus ufqj in aquino&ium uernu hac 
h ratione:qua in februario difputatum eff, 
Dedcera, T, yi, 
Vnc cicera feritur:qua diffat a cicercula folo colore: quo fordet &ni/ 
n grior eff primo fulco uel fecundo folo lato, lugerum quattuor uel tri/ 
bus uel etiam duobus modiis implebimus. 
De nouellis pulueradis <5C fodiedis:uitibus paladis acligadis, T♦ vii, 
Oc mefe nouella uinea incipiat puluerari. Quod nuc ac deinceps per 
h oes calendas ufqj ad odlobres faciendum e: no folum propter herbas: 
fed ne tenera adhuc femina folidata terra conffringat, Graminu radi 
ces qua plurimum uitibus nocent :extirpanda funt, Nunc locis frigidis uinearu 
foffio celebranda eff JEt palanda atq3 liganda funt uites, Sed nouellam molliba 
uinculis alligemus:quia eam teneram uincula duriora pracidunt,Palus maiori/ 
bus uitiba folidus: minoribus ponatur exilis, Propter umbra moleftiam fiatua/ 
tur ab aquilone Sc plaga frigida fpatio quattuor digitorum uel femipedis remo 
tus a uite:ut poffit omni parte circunfodi, 
Vtuetus uinea reparatur, ll ii 
Veruacffa» 
Panicu &mi 
lium ♦ 
Onnabum 
Cicera» 
Vinea puiue 
ratur* Ineas ueteres nuc aliq a terra altius truncant fludetes repatioi: fed ui 
u' tiofum efl ♦ Nam plerunqj uaftior plaga fole putrefcit & roriba «Qua/ 
re hoc genere reparetur* Prius ablaqueabitur altius:donec eius nodus 
appareat,Deinde mfra terra fupra nodum recidatur: ut opta de frigore ml time/ 
at. Hoc faciendu e:fi optimi generis uitis fit & alte pofita:alioquin generofis me/ 
lius erit inferenda farmetis.Ofa fupradida locis calidis prio menfe: frigidis uero 
poft idus ipius exequemur* Aegras uites refouere* 
Egras uites liel quibo frudus arefcit: circufodies:& urina ueterem fuf 
a fundis* Ite cinerem (armenti uel querci aceto mixtum fubiice:aut in/ 
ci fas circa terra betamine refoueto:& qua germinat fortiora dimitte* 
Lafas bidente curare* 
Vm uitis bidete laditur aut ferro:plaga fi terra iunda efl:adline ftet 
c core ouilo uel caprino*Tunc terra mixta circufoffa ligare curato* Si { 
radice lafa efl:operiens liquidum latame admifce. 
De oleis amurca faginandis: & catera earum cura ♦ T« vili* 
Vnc oleis laborantibus circu radices infulfa amurca fundetur. Maxi/ 
n mis arboribofquod Columella dicit)fex congii:mediocribo quattuor: 
cateris pro aflimatione fufficiut, Alii paleas faba binos p maiorem ar 
borem qualos* Alii ueteris urina humana truco qtum fatis uidetur affundut:& 
arbori mortariu flatim faciunt:maxie locis ficcis trunco ante coopto* Olea fleri/ 
lem terebra gallica pforabis ♦ Tunc duos frugifera arboris ab auflrali pte ramos 
eiufde magnitudinis tollis:& finde in forame utrunqj coniicies ♦ Vel lapide uel 
pini uel querci palos & abfciffo eo:quod fupabitduto paleato curabis occulere* 
Si fine fruge luxuriant:oleaflripaluradicibo eius infige. Nunc quibo moris efl: 
frumenta iterum farrire coueniet*Nunc locis frigidis feminaria:qua februario di 
d:a &C feminu fiunt :& rofaria in menfis initio percolantur* 
De hortis* T* ix* 
Vnc horti optime fumunt cultionis mitia.Menfe martio carduus feri/ 
n tur* Terra fiercoratam & folutam diligit:quis in pingui poffit meli/ 
us prouenire.Et hoc illi cotra talpas prodefl;fi pangatur in folido: ne 
terra ab iimicis animalibus facilius pforetur* Seredi funt cardui luna crefcete in 
area ia parata femina fpatio femipeais difcreta* Cauendu ne femina inuerfa po/ 
nantur :na debiles incuruos & duros creabunt. No alte imprimeda funt: fed tri/ 
bo digitis comphenfa mergantur:donec ad primos articulos terra pueniat.Tunc 
leuiter opiantur & herbis liberentur affidue:donec plantaria folidetur:& rigen/ 
tur fi arilus interuenit.Si cacumina feminum cofringas:fpinis carebunt.Ite fi fe/ 
mina madefeceris p triduum laurino oleo uel nardo uel opobalfamo uel fuc/ 
co rofaeuelmaflicino:& poflea ficcatadepfTeris:eiufde fapons orietur: cuiusun 
guentu femina cobiberunt.Singulis fane annis a codice auferenda funt plants; 
ut nec matres fatigentur :& foboles p alia fpatia digeratur* cum aliqua tame ra/ 
Infulfa amur 
ca oleis fun/ 
datur* 
Rofaria per/ 
colantur* 
Cardui* dids parte uellenda furit.Quos referuabis ad femina colligenda: liberatos omni 
bus pullis terta fupertegere debebis aut cortice. Nam folent femina fole uel im/ 
bribj interire. Contra talpas prodeft catos frequeter habere in mediis carduetis* 
Murtelas habet quida manfuetas.Aliq foramma earu rubricca Sc fucco agreflis 
cucumeris impleuerut.Nonulli iuxta cubilia talparu plures cauernas apiunt:ut 
ille territa fugiant folis admiflu.Pleriqj laqueos in aditu fetis pendetibo po/ 
nunt.Hoc etia menfe ulpicu bene Sc alliu feremus :Sc cepullas Sc cunela lods fri/ 
gidis Sc anetu.Nunc Sc finapes Sc caules optime feruntur uel platantur: Sc mal/ 
ua feritur Sc armoracea:& origani planta tranffert. Laduca Sc beta SC porrus SC 
capparis feri poliunt :& colocafia Sc fatureia Sc nafturtiu .Intyba etia Sc raphanu 
nunc aliqui ferunt:qbo utantur artate,Nunc melones ferendi rarius. Dirtent in 
ter fe femina pedibo luoba locis fubadhs uel paftinatis rnaxime arenis. Semina 
eius mulfo Sc ladte per triduu' maceranda funt:& tunc iam ficcata ponenda: hic 
fuaues efficientur:odorati aut fi femina multis dieba iter rofa folia ficca mer 
gantur.Nunc Sc cucumeres feminantur rare fulcis facftis altitudine fefquipedali 
latitudine pedum trium.Inter fulcos.yii.pedutn fpatium crudum relinquis:ubi 
poffint uagan,Herbis iuuantur:ideo farculo Sc rucatione no fdigent. Semina fi 
ouilo ladle Sc mulfa maceres :dulces nafcentur Sc candidi. Longi Sc teneri fiunt: 
fi aquam in patenti uafculo fub eis ponas duobo palmis inferiore: ad qua fertina 
do tales efficientur, Sine femine nafcetur: fi prius femina oleo fabmo punga 
tur:& herba ea qua culex didtur:trita confricentur. Aliqui florem cucumeris cu 
uiticula fua capite canna inferunt:cui prius oes nodos pforauerint: ibi cucumis 
nafcetur in nimia longitudine tenfus,Oleum fic metuit:ut fi iuxta pofueris: ue/ 
lut hamus pLicetur.Quotiens tonat:uelut timore conuertitur. Si eius flore ficut 
in fua uite eft :in forma fidtili clauferis ac ligaueris:quale uultu forma uel horni/ 
nis uel aialis habuerit:tale cucumis figuram pflabit.Hac ofa Gargilius Martia 
lis afferuit.Columella dicit:loco aprico Sc flercorofo fi rubos habeamus aut feru 
las:port autuni aquinotiu his iuxta terra recifis Sc excauatis ligneo rtilo inter me 
dullas latamen fmittamus: Sc cucumeris femen addamus .hic nafei fruertus qui 
poffunt Sc inter frigora no negari.Hoc menfe afpagos feremus circa apriles cale/ 
das pingui loco humido fubaertoata ut minoriba foflulis ad lineam diredffs bina 
aut terna grana femipedis fpatio difereta ponantur .Dehinc ftercore folum tega/ 
tur:& herbas fubinde uellantur:uelper hyemen fupra ftramina iacianturprimo 
uere tollenda.Hinc poft triennium nafcentur afparagi. Sed expeditior ratio ert: 
fi fpongias ponas:qu£ dto fruertum minirtret. Ha fic fient. Semfa afpa 
ragi quanta triH digitis comprehedere portis:poft idus februarias pingui Sc rter 
corato folo in lingulis fortis ponis: Sc leuiter obrues. His coeuntibo radix connexa 
nafcetur:qua: appellatur fpongia.Sed Sc hac moras habet ♦ Nam per biennium 
in feminario fuo eft ftercore Sc affidua runcatione nutrienda. Deniqj poft aqui/ 
nodtium autuni tranfferetur; Sc uere afpagum dabit. Has erit utilius compara/ 
Cati in cardu 
etis. 
Cotra talpas 
Melonef fere 
di 
Semina mul 
fo macerada 
Cucumerif. 
Oleu metuit 
Afparagi* 
Spogia afpa 
g*- re q longa expecffatione nutrire* Eas tamen in fulds difponemus: fi loca ficca fu t 
inter medios fulcosjfi humida in fummitate fulcorum,Humor fpogias afparago 
rum tranfitu fuo debet tantum rigaremon fiffere, Afparagum quem primo ptu/ 
Ierint:confringere debemus non auellere:ne adhuc inualidam moueamus fpon/ 
giam.Cateris annis auellendus eff: ut oculos ipfius germinationis apiat: quia fi 
deinceps refringas:loca qua: foecunda efTe confueuerunt:remanente afpagi radi/ 
ce clauduntur *Miniff rabunt autem uere. Et autumno referuabis eum: de quo 
fumpturus es femina: poff ea fcopas eius incendis.Tunc circa hyeme fpcgiis adii 
cies ffercus 8c cinerem. Hoc menferuta feritur loris apricis folius cineris mfpfio/ 
ne contenta Loca defiderat altiora: unde humor elabitur ♦ Si ponas femina eius 
adhuc claufa folliculis: fingulatim manu debebis affigere. Si ia minuta funt fpar 
fa iacffabis:& raffro obducffa cooperies * Caules eius qui inclufis feminibus nati 
fuerint: fortiores erunt: fed fero nafcentur,Ramuli eius cum aliqua corticis parte 
conuulfi uerno tempore pro plantis tenebunt,Tota uero tranflata morietur* No 
nulli ramulos eius pertufa: faba inferunt :atqj ita obruunt alieno uigore feruan/ 
dos ♦ Profequuntur etiam maledictis maxime in terra foluti lateris ponunt: 
quod prodeffe certiffimum eff, Sed (ut afferuntjmelius furtiua prouemut * Sub 
fici arboris umbra libentius acquiefcit*Non effodi herbam fed optat auelli * Im/ 
munda: mulieris formidat attactum* Ab hoc menfe ufque in octobrem totu cori 
andrum feritur. Amat terram pinguem:fed 8c macro folo nafcitur.Semen meli/ 
us putatur:quod uetuffius fuerit:delectatur humore * Satum bene cum olere 
quocunque nafcetur*Hoc menfe cucurbita ferenda eff. Amat folum pingue hu/ 
midum ffercoratum folutum*Hoc in cucurbitis infigne eff: q? longas patiunt 6C 
exiles femina qua: in earum ceruice nafcuntur.qua m uentre fuerant cucurbitas 
faaunt crafliores:quse in fundo latas: fi inuerfis cacumimba obruantur* Vbi ado 
lefcere coeperint:amminiculis adiuuentur* Qua feruantur ad femina:ufque ad 
hyemem in fiia uite dependeant*Deinde fublata in fole ponantur aut fumo: ali 
ter femina putrefacta depereunt, Hoc menfe blitus feritur folo qualicunque fed 
cuito*01us hoc neque runcandum eff :neque farculandum.Cum femel natum 
fuerit:ipfum fe per multa facula feminis fui deiectione reparabit: ut etiam fi ue 
lis:uix poffit aboleri,Nunc etiam ferpillum feritur plantis & femine fed uetuffa 
te meliori Latius frondebit: fi iuxta pifcinam uel lacum uel putei margines con 
feratur* Anifum quoqj & ciminum nunc bene feritur,locis latioriba melius pro 
uenit: itemqj cateris fi humore iuuetur &C ff ercore* 
De pomis 6c malo punico* T* x* 
Oris tempatis menfe martio uel aprili mala punica feremus: calidis 
l uero & ficcis nouebri. Amat hac arbor folu cretofum macilentu : fed 
in pingui et puenit*Regio illi e aptatqua calida e*Serit piatis de ma 
trum radice deuulfis.Sed quis multis generiba feratur:melius tam ramus eius 
cubitalis inctfus maubrii craffitudfe & capite utroqj acuta falce leuigatus fcrobi 
Ruta* 
Profequutur 
ruta maledi/ 
effis* 
Coriandrum 
Cucurbita: 
Blitus olus 
no farculadu 
Serpillum* 
Mala puica. uelut obliquus imergitur:prius tamen porcino ftercore & in capite & i pte:qu& 
ima e: oblinatur ♦Vel i crudo folo maleo cogatur ad iferiora defigi ♦Melius pueni 
et:fiponedus ramus gemata ia matre fumatur.Sed q i fcrobe deponit:fi tres la/ 
pillos f ipfa radice coftituat:*puidebit ne poma findantur. Curandum ne uirgul 
ta iuerfa deponas.Credutur acida fieri:fi rigentur affidue. Na ficcitas i his 6c fua 
uitate pftat & copiam:cuius tame nimietati aliquid debet humoris opponi. Cir 
cufodi autuno debet & uerno. Si adda nafcaturtmodicu laferis cu uino tritum p 
fuma arboris cacumina oportet infundi. Vel ablaqueatis radiciba thaida: clauus 
infigi. Alii algam marina obruunt ad radices:cui nonulli ftercus mifcent afini/ 
num atqj porcinum. Si florem no continetturina uetere cum pari mefura aqua 
temperabis: 6c ter per annum in radiabo infundes; Vni arbon amphora ingeffa 
fufliciet. Vel amurcam mittis infulfam. Vel algam radicibo iunges:6i bis ngabif 
in menfe. Vel arboris florentis truncum plumbeo circulo debebis includere. Vel 
corio anguis inuoluere,Si crepant poma:lapidem in media arboris radice fuppo 
nis.Vel fquillam circa arborem feris.Et fi dum pendent poma-.tenacibus ficut in 
arbore habentur intorferis:in totum ann um fine corruptione feruabis. Si uermi 
bus laborant:tangis radices felle bubulo:& continuo moriutur. Aut clauo aneo 
fi uermes eofde purges:difficile nafcentur.Vel afini urina flercori amixta porci/ 
no uermibo obuiabit. Cinis cum lexiuo drca punia truncum frequenter infufus 
lata 8i fruduofa reddit arbufta. Aflerit Martialis candida i his grana fieri: fi ar/ 
gilla 6i creta quarta pte gypfi mifceas:& toto trienic hoc genus terra radicibus 
eius adiugas. Ide dicit mira magnitudinis fieri: fi olla ficftilis obruatur circa arbo 
rem punid:& i ea ramus cu flore claudatur:ne refiliat ligatus ad palum. Tunc 
cooperta olla contra aqua muniatur incurfus ♦ Autumno patefacta fua magni/ 
tudinis poma redhibebit.Multa in punico ipfe afferit poma procedere:fi titima/ 
li 6c portulaca fuccus aqualiter mixtus anteq germinet:trunco arboris adlina/ 
tur.Inferi pofle affirmatunderamorum connexione:utmedula utrfqj diuifa fe 
iungant .In fe tantum inferi poteff drca apnles calendas menfe martio ultimo* 
Sed fedo trunco furculas recentiflimus ffatim debet inferi:ne mora exiguum q 
eft ficcet humorem.Punica mala feruantur:fi picatis pediculis ordinata fufpen/ 
das. Aliter.Leda integra i aqua marina uel muria feruente mergatur : ut cobi/ 
bat.Poff triduu fole ficcetunut fub diuo node no maneat.Poft i loco frigido fuf 
pedatur.Cu uolueris uti:aq dulci pridie macerabis.Ferutur hac pomis recetiba 
amulari.Ite a tadu iuice fepaca paleis obruat.Ite fofla fit loga:& cortex eiufde 
magnitudfs paratuncui mala acutis furculis fuis affiguntur .Tunc iuerfus cor/ 
tex fijpra foliam ponitur:ut mala fine terra tadu fuppedetia ab huore defedat. 
Ite fi iduatur argilla :& ea ficcata loco frigido pedeat.Ite fi feriola fub diuo obru 
atur:qua habeat arenas ad mediu;dc malacum tenaabaleda impriman 
tur cannis fingulis:uel lambuci uirgulis:& itafeparata i arenis figatur: ut ipfa 
quattuor digitis emineat ab arena,Hoc di fub tedo i fcrobe bipedanea fieri pot 
Nepomafin 
dantur» 
Si crepat po 
ma* 
Picatis pedi/ 
culis ♦ Et utilius eft adi feruandum:fi cum ramo longiore tollantur* Aliter. In feriola 
cui ad medium aqua mittatur:fufpenduntur mala:ne humorem tangant :& fe 
ria clauditur ne uentus irrumpat Jte in dolio intra hordeum fic ordinantur: ne 
fe inuicem tangant:& dolium defuper operitur. Vinum de malis granatis confi/ 
cies hoc modo.Grana matura purgata diligenter in palmea fifceUa mittis:in co/ 
clea exprimis:& leuiter coques ufqj ad medietatem. Cu refrixerit:picatis & gyp 
fatis uafculis claudis. Alii fuccum non excoquut: fed fmgulis feflarus libras mei/ 
lis fingulas mi fcent :&in pradid:o uafe cuftodiunt. 
De citreo. 
Enfe martio citri arbor multis modis feritur:femine ramo talea claua. 
m Amat terram rarioris natura:caelum calidum hu morem q; cotmuum. 
Si granis uelis ferererita facies.Terram in duos pedes fodies : cinerem 
mifcebis:breues areas facies:ut utriqj per canales aqua difcurrat.In his areis pal 
marem fcrobem manibus aperies: & tria grana deorfum uerfo acumine lundta 
conftitues:& obruta quotidie rigabis. Citius procedet:fi beneficio aquae tepentis 
utaris.Natis germinibus femper proxima herba rucetur.Poteft hinc trima plan 
ta trafferri.Si ramum uelis ponere:non amplius fefquipedem debebis imergere 
ne putrefcat.Claba feri comodius e:quae fit manubrii craflitudfedogitudine cu 
bitali ex utraqj parte leuigata: nodis & aculeis recifis fed ltegra fu nutate gemaiy 
p quas fpes futuri germinis ltumcfcat.Diligetiores 8C fimo bubulo adlinunt utri 
q* quod fummu eft.Vel manna alga uefliunt.uel argilla fubadta ptis utriufque 
extrema coopiunt:atqj ita i paftmato folo deponunt.Talea & gracilior & breui/ 
or ede ponquar fimiliter ut claba mergetur. Sed talea palmis duob:> fuperfit:cla 
baois obruitur.In fpationo defiderat iterualla maiora.Aliis arboribo no debet 
annedi.Calidis locis: fed irriguis Si maritimis maxfe gaudet :qba humor exun/ 
dat. Sed fiqs hoc genus: ut i regioe frigida nutriatur:extorquet:loco uel parieti/ 
bus munito uel i meridiana parte uerfo difponat hac arbore. Sed hibernis men/ 
fibus tedlu Oramine uelet agrefti. Vbi addas refulferit *aeri arbor nuda Sc fecura 
reddatur.Talea fiue claba eius calidiffimis regioiba & p autunum ponitur ♦ Fri 
gidiffimis iulio & augufto politas & quotidianis rigatoiba afatas ipe ufqj ad po/ 
ma & magna fcrementa perduxi.Citreum iuuari creditur:fi cucurbita uicinis lo 
cis feratur:quaiy uites etia combufta utilem citri arbonbus cinerem praebent. 
Gaudent aflidua foffione.hinc proueniunt poma maiora. Nifi qua arida funt: 
ranfTime debemus ab fcidere. In feritur menfe apnli locis calidis: maio frigidis: 
non fub cortice:fed fiffo trunco circa ipfas radicef.Inferitur & piro:ut quidam &C 
moro. Sed infiti furculi qualo defuper omnino muniendi fut uel fidtili uafculo ♦ 
Afferit Martialis apud affyrios pomis hanc arborem non carere. Quod ego in 
fardinia & in territorio neapolitano in fundis meis comperi ♦ Quibus folum 
& caelum tepidum eft: humor exundans per gradus quofdam fibi femper po 
ma fuccedere: cum maturis fe acerbaJubflituant: acerborum uero aetatem 
Vinu de ma/ 
lis granatis* 
Citrum 
Claba feri ci/ 
trum. 
Citiy ftramfe 
uelandum. 
In affyria po 
mis no caret. 
Maturis fe 
acerba (ubfti 
tuunt. florentia cofequatur:orbe que da cotinum foecuditatis (ibi miniflrate natura. Fe 
runt acres medullas mutare dulcifcufi p triduu mulfa feia poneda macerentur; 
uei ouilo ladle quod pflat* Aliq mefe februario truncu obliquo foramine ab imo 
terebrat:ita ut altera pte no exeat.Ex hoc humere f luere pmittunt:donec poma 
formentur.Tuc foramen luto replet:fiquod e mediu fieridulcecofirmat.Citreu 
&: i arbore pot p totu anu cuftodiri. Melius fi uafculis qbufcuqj clau/ 
datur. Si uelis legere atqj feruare: nocte luna latete debebis cu ramis foliatis car 
pere:& fecreta difponere* Alu fmgulauafis fingulis claudunt :uel gppfo adlinut: 
6c opaco loco ordinata cuftodiut.Pleriq; i cadri fcobe uel ftraminiba minutis uel 
in paleis tedta (eruant ♦ Mefpilum . 
Efpila locis calidis maxie gaudet: fed irriguis tamen.frigidis quoq? p/ 
m ueniunt:magis fabulone pingui aut glareofa terra:cui arena pmixta e: 
uel argilla cu faxis. Sereda e taleis mefe martio uel nouembri: fed fblo 
ftercorato & fubad:o: ita ut utruqj caput talea ffercus obducat. Sunt eius incre/ 
menta tardiflima. Amat putari atqj circufodi;& parco huore iter ficcitates fape 
refoueri. Seritur & fefe fed i logiore fperatur atate.Si uermiba occupatur: fhlo 
areo purgadi (unt:& amurca uel humana uetere urina uel uiua calce profunde 
dufed parcius propter arboris noxa, Vel aqua decodti lupini: fed putatur hic ar/ 
bor flenlisfien.Fimus & cinis uitiu fimul firadiaboinfundatur; fertile reddut. 
Si formica moleffe funt: rubrica cu aceto & ciere teperata necabutur. Si poma 
labuntunfruflu de eius radice peifum i media truci pte figatur. Inferitur menfe 
februario i fe & in piro & in malo. Surculus tamen eius ex arbore media debet af 
fumi.na de fumitatibo uitiofus e.In truco fifTo inferenda e.na corticis macies ie/ 
iuna nil nutriet.Mefpila ad feruandu legutur necdu mitia :qua & m arbore diu 
durabut:uel i urceolis picatis uel i ordine fufpenfa:uel ut qda pufca codita. Die 
Cerena legatur ac media: & paleis obruatur diferetame ea uiciflim tacitus afficiat 
Vel cu pediculis ledta femimatura & falfa aqua p dies qnqj macerata :poftea fe 
pe tfundatur:ut enatent. Seruantur & meile: fed fi minus matura collegeris * 
De ficu. 
Alidis locis fici planta radicata nouembri menfe:tepatis februario: fri/ 
c gidis melius martio uel aprili ponenda eft. Si taleam uel cacumen po/ 
nas:ultimo aprili cum ei fe uiridior fuccus infuderit. Planta i ferobe de 
pofita lapides fubftituendi funt:ad radicem fimo terra mifcenda eft Si loca fri/ 
gida funt: plantarum cacumina diuifis canna: internodiis defendantur a frigo/ 
re. Si cacumen uelis ponere:trifulcum ramum bimum uel trimum ab auftrali 
!)arte decidas:& fic obrues:ut diuifa cacumina terra interiacenre uelut tres furcu 
os reddant. Taleam fic ponemus ut catera: cui leuiter ab infima parte diuife 
lapidem mergemus in fifTo. Ego menre februario ultimo uel martio in italia 
plantas grandes ficorum perpaflinatum folum difpofui: & eo anno poma pe 
perere fupra comprehendendi facilitatem uelut tributa reddentes ♦ Legenda 
Mefpilum 
Seruantur 
meile* 
Ficus funt plantarin quibo frequens nodus extuberat, Steriles creduntur:qua nitidas 
funt:& oculos fuos per longa internodia diftulerunt. Si planta fici prius nutrias 
in feminario;& maturam tranfferas in ferobe :poma generofiora producet, Ali/ 
qui multum prodeffe confirmant:fi plantam fici diuifo fquilla bulbo interfitam 
Arida* nqj uinculis collocemus. Scrobes amat altas:interualla maiora:terrae ge 
nus djpdC gracile & ficcu pro utili fapore Sc petrofis atqj afpe 
ris: tame poteft locis prope omniba feri, Qua in montanis & frigidis locis nafcu 
tur:quia minus laddis habent:ficcitatem durare non poflunt,Vfus illis in uiridi 
e:melioris magnitudinis Sc faporis arguti,Qua nafcuntur in campis Sc locis ca 
liciis & pinguiores funt:&in ficcitate durabiles,Si genera numerare uelimusri/ 
menfum eft: Suffiat omnibo aqua cultura e.Illa diftatia e:q> in caricis meli/ 
us alba feruatur,In locis nimie frigidis pracoquas ficus feramus: qua cito ueniat 
ut ance imbres genus hoc poflit occurere:ca!idis uero Sc aftuofis ea qua fera ma 
turat,Gaudet affidua fofTione,Per autumnu proderit: fi ftercus admoueas:pra 
apue de auiariis,Recidenda funt in ea:qua aut putria aut male nata repereris* 
Ea ratione putanda eft: ut inclinata per latera poflit expandi,In locis humedis 
ficus faporis obtufi eft: cui circucifis cotra hoc radiabo aliquatus cinis debet aftil 
di. Aliqui inter ficarias caprifici arborem ferunt:ut non fit neceffe per (ingulas ar 
bores p remedio eade poma fufpendi,Menfe iunio circa folftitiu caprificada fut 
arbores fici,i,fufpededigrofli ex caprifico lino uelut ferta pertufi,Si hoc defit:ab 
rotani uirga fufpeditur, Aut callu quod i ulmeis foliis inuenitur» Aut arietina cor 
nua circa radices arboris obruutur. Vel trucus arboris quoloco turget: fcarifican 
dus eft :ut poflit humor effluere. Ne uermes patiatur:ramum therebinti uel le/ 
tifei talea cu plantis fici cacumine ponemus inuerfo, Vncinis areif tollendi funt 
uermes ex fico, Alii amurcam:aln ueterem urina ablaqueatis radicibj mifcent ♦ 
Alii bitumen SC oleu aut fola calce uiua latebris uermiu linunt. Si formica mole 
fta funt;rubrica butiro & pice liqda mixta circa truncu debet includi, Alii coraci 
nam picem contra formicas in arbore fufpendendam efle confirmant. Si fruduf 
fuos uelut agra proliciet:alii rubrica aut amurca infulfa mixta aqua arborem li/ 
niunt. Vel cancru fluuiale cu ramo ruta fufpendunt uel algam marinam uel fa/ 
fcem lupinorum. Vel radici terebrata cuneum figunt. Vel fecuri arboris corium 
fape profeindunt, Cum folia producere inapiunt fici:ut frudum multu Sc pin 
guem ferant:in principiogerminis cacumina fumma decutimus:uel hoc tantu 
cacumen:quod ex arboris medietate procedit,Si maturam ficum uis ferotinam 
facere:incipientes groflbs decute:cum illis faba fuerit magnitudo, Vt ficus cito 
maturet:fucco cepa longioris cu oleo & pipere mixto unge poma:quando grof 
fi incipiut fubrubere» Aprili menfe ficum debemus inferere inter corticem. Vel (i 
nouella arbores funt fiflo ligno:quod ftatim operiendum efl 6c ligandum: ne 
uentusintroeat,Meliuscomprehendunt:fiarca terram rerifa inferantur arbu/ 
fla» Aliqui & iunio menfe inferunt,Surculus legendus eft anniculus:inutilis,n. 
Caricas 
Ficaria* 
Caprificada 
fici 
Coradapix, 
Groflos decu 
te ut fit fero/ 
tina* creditur maioris uel minoris statis .Inoculari ficus locisficcisaprili.humidfs me 
lius iulio mediante poterit: odobri menfe locis tepidis.Propagari ficus ramis po 
teft * Inferitur autem in caprifico: in moro: in platano & oculis & furculis. Ficus 
uirides feruari poffunt uel in meile ordinate: ne fe inuicem tangant: uel finguls 
intra uiridem cucurbitam claufs docis unicuiqj cauatis:&ite teflera qus fequa/ 
tur inclufis fufpenfa cucurbita ubi non fit fumus uel ignis. Alii miflas ficus recen 
tes minus maturas in nouo uafe fidili ledas cum pediculis & a fe feparatis reclu 
dunt:& in dolio uinipleno uas natare permittunt.Martialis dicit:caricas p ge/ 
neta multa feruari:cum ratio una fufficiat. Ergo hoc genere:quo campania tota 
cuftodit:feruare debemus.In cratiba ficus expanditur ufque ad meridiem:& ad 
huc mollif in qualum refunditur.Tunc calefado furno ad panis coquendi mo/ 
dum fuppofitif triba lapidiba :ne ardeat qualus iciuditur:& claufo furno ubi dif 
coda ficus fuerit:ficut eft calida interpofitis foliis fuis in uas fidile conditur bene 
picatum denfius prefTa:& operculo diligenter obduritur. Si pluuiis abundanti/ 
ba crates non poffis expandere:fub tedo eas ita ponis:ut femipede erigatur a ter 
ra:& eas ad uicem folis cinis fubiedus uaporet:& fubinde ficus ficut eft diuifa 
uertatur: ut ficorum coria ficcentur St pulpa'. Tunc duplicata in ciftellis ferue/ 
tur aut loculis.Alii maturas mediocriter ficus & diuifas in cratiba expandunt to/ 
to fole ficcandas:& recipiut node fub teda. Nunc ficulnea cacumina obruun/ 
tur utiliter :cum tumefcunt: ut plantas faciant: fi earum copia non abundat ♦ Vt 
etiam uarios frudus una ficus exhibeat; ramos duos nigra & alba arborum in/ 
ter fe ita uinculo ftringif: ac torquef: ut germina mifcere cogantur . Sic ob ruti 
& ftercorati & humonba iuti ubi prodire coeperint germinantef oculofaliqua fi 
bi annexione conglutina.Tunc germen adunatum parturiet duof colores :quos 
unitate diuidat:diuifione contingat. 
De pomis aliorum menfium. 
Vnc 8c pirus uel maluf lferi ac feripot:& cydonea & prunufinferit :& 
n forba ponutur & morufmono calen.april.die. 8c inferuntur piftacea & 
Locif frigidif pini femen afpergitur. 
De boba tauris 8c uaccis. T. xi. 
Oc menfe comparandi funt boues:qui tamen fiue de noftrfs capiantur 
h armentis:fiue emantur:iccirco nunc parabuntur utilius:quia necdum 
(agina temporis pleni aut celare poflunt fallaciam uenditons & uitia 
fua:aut ad repugnandum domitura contumacem pleni roboris exercere fiducia 
til figna fpedanda funt in boba: feu de noftro feu de alieno grege fuerit co/ 
parandi:ut fint boues nouelli quadratis & grandibus membris: dc (olidi corpo/ 
ris :mufculis ac toris ubique Turgentibus: magnis auribus: late frontis Sc crif/ 
px:labris oculifque nigrantiba:cornibus robuftis ac fine curuatura prauitate lu 
natis: patulis naribus dc refimis: ceruice torofa atque compada:paleariba largis 
& circa genua fluentibus:pedore granduarmis uaftis: uentre non paruo: por/ 
Ficus uiridef 
i meile ferua/ 
tur. 
Di fccda fi/ 
cuf. 
Huoribaiuti 
rami» 
Signa i boba 
Quadratif 
membrif. 
Corniba lua 
tis. Palearia. trecTtis lateriba tiaris lumbis: dorfo redo & plano tcruriba (olidis neruofis & breui 
bustungulis magnis:caudis longis ac fetofistpilo totius corporis denfo ac breui: 
rubei maxime coloris aut fufci»Melius autem boues de uicinis locis parabimus: 
qui nulla foli aut aeris uarietate tententur» Aut fi hoc deefttde locis fimiliba ad (i 
milia tranlTeramus Jllud ante uniuerfa curandum eft: ut uiriba ad trahendu co/ 
parentur aquales: ne ualentioris robur alteri procuret exitium ♦ In moribus haec 
confideranda funt, Sint arguti manfueti timentes hortamen clamoris ac uerbe/ 
ristcibi appetentes» Sed fi regionis ratio patitur:nullus melior cibus eft:q uiride 
pabulum» Vbi uero deeftteo ordine mimftreturtquo pabuli copia & laborum co 
get accefffeNunc tauros quoqj quibo cordi eft armenta conftruere tcomparabit 
aut his fignis a tenera artate fummitet. Vt fint alti atq; ingentibo membris: aetatis 
mediae:& magis qux iuuentute minor efttq qua: declinet in fenium» Torua fa/ 
cietparuiscormbattorofauaftaqjceruicetuentre fubftrido»Vaccas etiam nunc 
maxime parabimus»Sed eligemus forma altiffima: corporis longi: uteri capacis 
& magnitalta frontetoculis nigris & grandibus:pulchris cornibo & pracipue ni/ 
gristaure fetofa:palearibus 8c caudis maximis:ungulis breuibo 6c cruribo par/ 
uistartatis maxime trima: quia ufqj ad decimum fetura ex his procedit utilior». 
Nec ante atatem trimam tauros his oportet admitti» Sed erit ftudium diligeris 
abmoris (enioribo nouellas fubinde conducere & fteriles aratro ac labotibo depu 
tare»Graci aderunt: fi mares creare uelis t finiftrum tauri in coitu ligandum effe 
tefticulum:fifeminasdextrum»Tamentaurosdiu ante abftinendos :ut cum 
tempus eft:acrius in caufas dilati fertioris incumbant» Sed his armentis hyeme 
maritima & aprica loca aftate opaca paremus ac frigida: montana maxime: qa 
melius frutetis & his herba internafcente faturantur: quis circa fluuios redte p/ 
pter amoena loca pafcantur»Foetura tamen aquis tepidioribus adiuuatur; unde 
magis utilius habenturtubi f luuialis aqua tepentes format lacunas» Tolerat ta/ 
men frigus hoc armenti genus :& poteft facile hibernare fub diuo.Quibus tame 
fepta fieri propter iniuriam grauidarum conuenit laxiora» Stabula uero utilia 
funt ftrata faxo atque glareis aut arenistdeuexa aliquatenus: ut humor poffit 
elabriparti meridiana: obuerfa propter flatus glaciales: quibus aliquis refiftere 
debet obiedtus» 
De domandis bobus» T» xiu 
Oc menfe ultimo domandi funt trimi boues: quia poft quinquenniu 
h benedomari non poflunt atatis repugnante duritia»Capti ergo ftatim 
domenturtqui quidem prius cum teneri fuerint:frequenti manus at/ 
tredtarione manfuefcant»Sed ftabulum noui boues largioriba (patiis habere de 
bebunttut & ante ftabulum loca nullis concludatur anguftiis:& produdti nui 
la uirientur offenfa» In ipo uero ftabulo afleres tranfuerli a terra feptem pediba 
alti configanturtad quos boues ligantur indomiti»Tunc eligis abfolutam tempe 
ftariba & impedimentis ommba diem:qua capri pducantur ad flabulu»Quoiy 
Viriba ad tra 
hendu eqles 
Timetes hor 
tamen» 
Forma uaccs 
Ligadus tefti 
culus tauri » 
Stabula de > 
uexa» fi nimia fuerit afperitas :uno die ac nodle inter uincula mitigentur atqj leiunia* 
Tuc appellationiba bladis illecebris n5 a latere neqj a tergo: fed 
a fronte accedens bubulcus admulceat.Narefqj & terga ptradet: mero fubinde 
confpargens:hac tame cautione:ne alique calce contingat aut cornu♦ Quod ui> 
tium fi i primordiis effediuu fibi ceffifle fenfent optinebit. Tunc mitigati os &C 
palatum faliba fricabis: & in gula demitte pfulfi adipis librales offas: 5c uini fella 
rios fingulos cornu infundente p fauces. qu$ res ftra triduu totius fauiria ira re/ 
foluet. Aliqui eos iter fe iungunt :ac docet onera tetare leuiora» Et quod utile e; 
fi arationi paratur fubado prius folo exercedi funt:ut nouus labor tenera adhuc 
colla no quaffet.Expeditior at ratio e domadriut alpeiy boue manfueto & uali/ 
do boui coiungasiquo ofledente facile ad ofa cogetur officia* Si poft domitura 
decubit i fulco:pedes eius ita ligetur ufculis:ut no poilit progredi :aut flare uel 
pafci.Quo facio fiti ac fame laflatus carebit hoc uitio* 
De equis equabus & pullis» T* xiii» 
Oc menfe faginati ac pafli ante ad miliarii generofis equabus admitte 
h di funt:&C repletis foeminis item ad llabula colligedi.Neqj tame aqua 
le omniii debemus adhibere: fed extimatis uinba uniufcuiufcp 
ad miliarii: fubmittenda funt pauca uel numerofa coiugia ♦ Qua res efficiet ad/ 
miliarios n5 parua atate durare Juueni tamen equo & uiribo formaqj conflanti 
no amplius q.xiuueLxy.debemus admittere:cateris pro qualitate uiriu 
Sed inadmillario quattuor fpedanda funt:forma:color:meritu : pulchritudo: 
In forma hoc fequemunuaffum corpus & folidu:roboricoueniens altitudo: la/ 
tus longiflimum:maximi 6c rotundi clunis: pectus late patens: & corpus omne 
ficcus & folidus:& cornu cocauo altius calcia/ 
tus.Pulchritudinis partes ha funt.Vt fit egregiu caput 6c ficcum:pelle ppemo/ 
dum folisoffibaad harente. Aures breues & arguta:oculi magnrinares patula: 
coma SC cauda profufior: (olida& fixa rotu ditas. Colores hi pracipui» 
Badius aureus:abineus:rulleus:mureus ceruinus gilbus: fcutulatus:albus:gut 
tatus:candidiflimus:niger preffus.Sequentis meritriuarius cum pulchritudie 
nigro uel abineo uel badio mixtus:canus cum quo uis colore:fpumeus maculo/ 
fus murinus obfcurionSed in admiffariis pracipue legamus dari 5c unius colo/ 
ristcateri uero defpiciendimifi magnitudo mentorum culpam coloris excufet. 
Eadem in equaba confideranda funt: maxime ut fint longi & magn i uentris 8C 
corporis. Sed hoc in generofis feruetur armentis.Catera paflim toto anno inter 
pafcua admiflis fecum manba impleantur. natura efl: partu fpatio duo / 
decimi menfis ab folu ere .Illud in admiffariis feruandum efl:ut mediis aliquiba 
fpatiis feparentur:propter noxam furoris alterni. Sed his armentis pafcua lega/ 
mus pinguiffima hyeme aprica:frigida & opaca prouideamus aflate: nec adeo 
molliba locis nata ut ungularum firmitas de afperitate nil fentiat. Si equa mare 
pati noluerit :trita fquilia naturalia eius infe&a libidinem concitabunt, Deinde 
Vitium i pri/ 
mordiis effe/ 
dtiuum* 
Nouus labor 
tenera adhuc 
colla no qffet 
In admiffa/ 
rioq fpecflan 
da♦ Forma 
admiflam* 
Badius ♦ Ruf 
feus.Mureus 
Guttatus» 
In equaba. 
Propter noxa 
furoris alter/ 
nu 
4 grauida non urgeantunnec famem frfgufqj tolerentmec iter felodcompriman/ 
tur anguillis.Genero fas equas & qua mafculos nutriunt: alternis annis fubmit 
tere debebimus:ut pullis puri 8i copiofi ladtis robur infundant:catera paflim re 
plenda* Aetas incipientis admiffaru quinti anni in initio efle debebit ♦ Foemina 
re&e & bima concipiet:quia pofl decenium iners ex ea foboles & tarda nafcetur 
Pulli nati manu tangendi non funt:qa eos tadfus ladit affiduus. Quan/ 
tum ratio patitur:defendantur a frigore. In pullis pro atatis merito ea funt confi 
deranda:qna fignum bona indolis monflrant qua in patriba uel matribo fped:a 
da pracepi, dabit & hilaritas alacritas agilitafqj documentu.Nuc domandi funt 
pulli:ubi tempus bima atatis excefferint. Confideranda funt magna longa mu 
fculofa& arguta corpora :tefliculi pares exigui:& cateri qui inpatnba did;i fut 
mores:ut uel ex fuma quiete facile concitetur:uel ex incitata feflinatione non dif 
ficile teneantur* Aetatis confideratio talis e*Bimo &i fex mefium dentes medii fu 
periores cadunt.Quadrimo canini mutantur*Inrra fextum anu molares fuperio 
res cadunt*Sexto anno quos primo mutauit exaquat* Septimo anno omnes de/ 
tes eius explentur,Latent ab hinc atatis nota* Sed prouedlionbus tempora ca/ 
uari incipiunt:fupercilia canefcere:dentes plerunqj prominere * Hoc menfe om/ 
nia quadrupedia maxime equos ca Arare debemus* 
De mulis di afinis* T* xhii* 
I quem genus creare deledat :equam magni corpis: folidis ofli 
f bus di forma egregia debet eligere*In qua non uelocitatem fed robur 
exquirat. Aetas a quadrima ufqj in decennem huic admiffura iufla co 
ueniet* Si afinus equam faflidit admiflusroflenfam prius afmamf donec coeun/ 
diuoluptas follicitetur)adhibemus:qua fubducAa equam libido incitata non 
fpernet:& raptus illecebris generis fui in permixtioneconfentiet alieni. Si morfu 
furens laedit obied:as:aliquatenus labore mitefcat.Creatur ex equo Si afina: uel 
onagro di equa*Sed generofius nullum eft huiufmodi animal:q quod afino cre 
ante nafcetur* Vtiles tamen admiffarii nafcentur ex onagro di afina*Qui pofl in 
fobole fecutura agilitatem fortitudinemq? reflituant. Admiffarius tamen afinus 
fit huiufmodi:corpore amplo folido mufculofo: Aridis di fortiba membris:nigri 
uel murini maxime coloris aut rubei*Qui tamen fi difcolores pilos in palpebris 
aut aurita geret:colorem (obolis plerunque uanabit* Minor trimo maior dece/ 
ni non debet admitti* Annicula mula debet a matre depelli: & per montes afpe 
ros pafa:ut itineris laborem in tenera atate folidata contemnat. Minor uero 
afellus maxime agro neceflarius efl:& laborem tolerat: di negligentiam prope/ 
modum non recufat* 
r 'i *• Deapibus* T* xy. 
i Oc menfe maxime apibus folet morbus incumbere.Nam pofl hiberna 
h ieiunia titimali & ulmi amaris flonta qui prius nafcuntur :auidius ap/ 
petitis folutionem uetris incurrunt :& pereunt:nifi affueris uelccitate 
Alternis anis 
fubmittere* 
Aetatis confi 
deratio* 
Dentes jpmi/ 
nere*' 
Ex onagro & 
equa muli*, 
Murini colo/ 
ris. remedii.Prabebis ergo mali granati cu uino amineo grana contrita.uel uua paf 
(x cum rore fyriaco &C auftero uino. Vel fimul omnia leuigata & icodta uino af/ 
pero.Qua deinde in ligneis canalibus refrigerata ponantur. Item rofmarinus 
aqua mulfa decodtus congelatur :6c i imbrice ponitur fuccus huiufmodi, Quod 
fi horridas uidentur atqj contradta torpere filentio:& corpora frequen/ 
ter efferre:canalibus ex canna fadtis mei cum galla1 puluere uel ficca rofas codtu 
debebis infundere,Illud ante omnia expediet:ut putres partes fauorum:uel ua> 
cuas caras quas aliquo cafu examen ad paucitatem redadtum non ualebit iple/ 
re:femper recidas acutiffimis ferramentis fubtiliter :ne mota alia pars fauorum 
cogat apes domicilia concufla defer ere, Nocet apibus plerunqj felicitas fua. Na 
fi nimiis f lonbo annus exuberat :*du fola cura geredi mellis exercent:de prole nil 
cogitant,Cuius omiffa reparatione populus idem labore confedtus extinguitur 
totius gentis exitio Jtaqj cu mellis nimietate uideris ex floiy grandi &C continua 
meffe defluere:interieris ternis diebo claufo foramine no eas patiaris exire * Ita 
ad generanda fobole colerentur, Nuc circa caLapri,curadi funt alueitut oia pur 
gamenta tollatur 5C fordesrquas tps cotraxit hibernu :& uermiculi & tineas & a/ 
raneatqba corrupitur ufus fauo^: 5c papiliones q uermiculos ftercore fuo faciut 
na(ci,Tunc furnus incenfi ficci bubuli flercoris adhibeatur: q aptus eft apiu (alu 
ti. Quas purgatio frequenter ufqj in autumni tpa celebratur. Hac omnia cate/ 
raq3 efficies caflus & (obnus & alienus ab alus uel a cibis acribus dc odoris imun 
di atqj omnibus falfamentis ♦ 
De horis. T. xyi. 
Ic menfis ad deprehendendas horas confentit odtobri. 
Nocet apibD 
plerunqj foe/ 
licitas. 
Curadi aluei 
Cadus Sc ab 
alliis alienus 
Hora i. pedes xxv. 
Hora ii* pedes xy. 
Hora ili. pedes xi. 
Hora liii. pedes viii. 
Hora v. pedes yi. 
Hora yi. pedes v. 
Hora yii. pedes vi 
Hora yiii. pedes viii. 
Hora ix. pedes xi. 
Hora x ♦ pedes xy. 
Hora xi. pedes xxy f 
PALLADII RVTILII TAVRI AEMILIANI VIRI ILLVSTRIS DE 
RE RVSTICA LIBER.V. TITVLI MENSIS APRILIS. 
De medica ferenda SC difriplina eius- T* i* 
De inferenda olea uel oleaftrotde uineis SC feminariis fodiendis$& inferendis ui 
tib3 SC agris humidis Sc pingufo profrindendis. T ♦ ii* 
De hortis:f eo de caulibusatem de apio:de atriplice:de ocimo cu difciplinis fuis 
item de melone cucumere porro cappari ferpilo colocafia laduris beta cepullis co 
riandro intybis cucurbitis ac menta* T iii* 
De pomisrin eo de zizita cum difciplina fuai& aliis pomis fuis menfibus 
difriplina defcripta eft* T* iiii* 
m m ii De oleo uiolaceo & uino. T. y * 
De armetis :i eo de uitulis nutriedis:de tonfurif & fignaturif. T. yi. 
De apibojf eo de uedigadil apiba & purgadif alueariif. T. yii ♦ 
Dehorif. T. yiii. 
MENSIS APRILIS. 
De medica ferenda & difciplina eius. T. i* 
OC MENSE in areis quas ante ficut diximus prxparadi: 
medica ferenda ed.Quaz fimul feritur :&.x. annis permanet; 
h ita ut quater uel fexies poflit per annum recidi. Agtum Pereo 
rat. Macra animalia reficit. Curat xgrota.Iugerum eius to/ 
to anno tribus equis abunde fufficit.Siguli cyathi (eminis oc 
cupant loeu latum pedibus fex tlongum decem. Sed mox li/ 
gneis radellis obruantur ladta femina;quia fole citius comburuntur. Pod (atio/ 
nem ferro locum tangi no licet:fed raflris ligneis frequenter herba mudeturme 
teneram medicam premat. Prima medis eius tardius fiet:ut aliquantum femen 
excutiat.Cetera uero medes q uolueris cito peragantur:& iumentis prabeatur 
Sed primo parcius prabenda ed nouitas pabuli:inflat enim & multum (angui/ 
nem creat. Vbi fecueris:fapius riga.Pod paucos dies:cu frutificare coeperit: oes 
alias herbas truncato.ita & fexies per annum metis: 6c annis decem poterit ma/ 
nere continuis. 
De inferenda olea. T. ii. 
Vnc locis temperatis oliuainferatur :qua inferitur inter corticem more 
n pomorum: ficut fupra di&um ed. Sed ut oleadro inferas contra illud: 
q? ex oliueto infito Sc cafu incenfo renafeitur oleader infoelix:fic proui/ 
dendum ed.Politis prius oleadri brachiis in ferobe m qua difponemus inferere: 
ferobes ita replebimus:ut media uacua fint. Cu coprehenderit oleader: infere/ 
mus in infimo uel infitum ponemus :& infitionem prope ffra terram nutriemus. 
Deinde ficut adolefcit terram fubinde colligimus.Ita comidura in profundo la/ 
tente quifqs urit aut cadit:oliua locum non aufert pullulandi. Qua & apertam 
redeundi foelicitatem de olea:& occultam ualendi feracitatem de oleadri conne/ 
xione retinebit. Aliqui oleas in radicibus inferunt:& ubi comprehenderint:cu ali 
qua parte radicis auellunt:& tranfferunt more plantarum.Graci oleas ab oda/ 
uo calendas apriles die ufq? in tertio nonas iulias mferi debere pracipiunt. Ita ut 
in locis frigidis ferius:calidis maturius inferatur. Locis frigididimis nunc uineaiy 
fodio ante fdus peragenda ed:& fiqua de martio menfe redabant. Vites quoqj 
inferimus.Seminaria qux funt ante fadta:herbis liberentur:& leuiter circufcdi/ 
antur.Nunc locis mediocriter ficcis multu miliu ferimus & panicu . Hoc menfe 
pingues capi &agri:qui diu aquam tenent;profcindunturpodidus : cu &oes 
herbas £>tulerunt:& femina nondum maturitate firmata funt. 
De hortis. T. iii. 
Medica. 
Oliua iferac* Oc etiam menfe ultimo & prope uere tranfacfto brafficam ferere! po(Tu 
h mus,qua: cauli feruiet;quia quima tempus amifit.Nunc apium bene 
feritur locis calidis &C frigidis terra quali uolueris:dumodo humor ubi 
affiduus eft: quis nafci fi neceffe fuerit & in ficcitate non deneget,Et prope om/ 
nibus menfibus a primo uere ad autumnum feratur extremum .Ex ipfius gene/ 
re eft hypofelinon durius tamen & aufterius:& heleofolinon molli folio & cau/ 
le tenero: quod nafcitur in lacunis: & petrofelmon maxime locis a fperis. Hac 
omnia genera poliunt habere diligentes, Apios maiores facies: fi femen quatum 
tribo digiris comprehendi poteft: linteolo clauferis rariore :& breui foffa obrueris 
Ita omnium feminum germen capitis unius foliditate necftetur, Crifpi fiunt: fi 
femina ante tundantur,'Vel (i fuper areas nafcentes aliqua pondera uolutenturr 
aut pedibus proculcentur enata JApii femina uetuftiora citius nafcuntur: quae 
nouella funt:ferius,Hoc menfe atriplicem feremus:fi rigare poterimus iulio uel 
cateris ufqj ad autumnu mefibo. Amat afliduo humore fatiari, Seme ftatim cu 
fpargitur:obruendum e,Herba: ei fubinde uellantur.Tranfferri necefiarium no 
eft: cum bene feritur,Tamen poteft melius adolefcere:fi fpatio rariore pagatur: 
& iuuetur fucco laetaminis & humoris.Ferro tamen refcindedum femper eft: qa 
ita pullulare non ce flat. Nunc ocimum feritur :cito nafci dicitur:fi flati cu ferue/ 
ris:aqua calida pfundas,Rem miram de ocimo Martialis mo pur/ 
pureos modo albos flores modo rofeos pariat, & fi ex eo femine frequenter (era/ 
tur;modo i ferpillum mo i ftfibru mutetur,Hoc etiam menfe melones & cucu/ 
meres feruntur 8c porrus :&primordio capparis & ferpillu:& colocafia plataria 
ponemus :& ladtucas 6t betas & cepullas 8c coriadrum feremus & intyba fecun/ 
da fatoe qbo utamur aftate:& cucurbitas & menta radice uel planta. 
De pomis &zizifa, T* uri. 
Ocis calidis apnle menfe zizifum conferemus: frigidis uero maio uel iu 
l nio. Amat loca calida aprica. Seritur offibo & ftipite & planta ♦ Crefcit 
tardiflime.Sed fi plantam ponis :martio magis in terra molli. Si oflibo 
feras:in fcrobe palmari:ita ut terna grana per fcrobem cacuminibus ponantur 1/ 
uerfis,Quibus in imo Sc in fumo affundatur Iatamen & cinis:& herbis anafcen 
tibus manu planta liberetur erumpens.Cu pollicis foliditati (imilis fuerit:tranf/ 
feratur in locum paftinatum uel in fcrobem.Terram diligit non minus lata: (ed 
proximam tenui atque ieiuna.Per hyemem prodeft illi:ut circa codicem lapidu 
cumulus aggeratur: qui a flate debet auferri, fi arbor hac triflis eft: ferrea flrigili 
fubrafa hilarior fiet. Vel fi fimum bubulum radiabo modice & frequenter affun 
das.zizifa collecta matura in longo uafe fidili feruatur oblito & loco ficciore co/ 
pofito. Vel recens lecfta poma fi guttis uini ueteris perfundas:efficitur ne ea ruga 
rum deformet attratftio.Seruantur etiam decifa cum ramis fuis aut fronde fua 
inuoluta atqj fufpenfa. 
De pomis aliorum menfium. T, v. 
Apium: 
Hyppofelino 
Atriplex 
Melones * 
Cepulla ♦ 
Zizifum Oc etiam menfe locis temperatis mala granata ponutur:ea ratioe qua 
h dictum eft: & inferuntur♦ Nam circa calen * maias perficus foculari po/ 
tefhquo more emplaflratur ficus ficut diximus:cu de infitione loque/ 
remur.Hoc menfe calidis locis citri arbor inferitur: ficut fupra memoraui. Nunc 
locis frigidis fici plantaria difponemus: feruantes eam qua* fupra didta efhdifci/ 
plinam.Nunc etiam ficum debemus inferere in ligno uel fub cortice: ficut ante 
pracepi:& eam locis ficcis inoculare. Nunc planta palmarum quam cephalo/ 
nem uocamus docis apricis & calidis eft ponenda.Hoc mefe forbum poterimus 
inferere in fe in cydoneo in fpina alba* 
De oleo & uino uiolaceo. T. yi. 
Ot uiolsc uncias infundas:quot olei libras miferis:& diebus, xl.fub di/ 
t uo habere debebis»Viola purgata ut de rore nihil habeant libras qnq? 
uini ueteris .x.feftarus debebis ifundere:& poft. xxx. dies. x. mellis po 
deribo temperare. 
De armentis. T. yii♦ 
?'*;»> r 
8; ' 
Oc menfe uituli nafci folent:quorum matres abundantia pabuli iuue 
tur :ut fufficere poflint tributo laboris 8c la&is.Ipfis autem uitulis to 
ftum molitum milium cum lacfte mifceatur faluiati more prabendii. 
Nunc locis calidis tondantur oues :8C ferotini foetus hoc menfe fignentur ♦ Nunc 
prima eft admiffura qua excellit arietum:ut agnos lam maturos hibernum tem 
pus inueniat. 
De apibus. T; yiii. 
Oc menfe locis apricis apes quaremus. Sed loca mellifica indicat apes: 
h fi circa fontes frequentifllma pafcantur. Na fi rariores uidebuntur: in 
his locis mellificari utiliter no poteft.Quod fi frequentes aquatur: ubi 
fint examina earum:hoc genere poffumus inuemre* Ac pnmo q longe fint:expio 
remus:aut proxime.Rubricam liquida breui uafculoinfufam geramus: 6C ob/ 
feruemus fontes aut aquas uicinas. Tunc dorfa apum bibentium tagamus illo 
liquore timfta fifticula:atqj ibidem moremur .Si cito reuerfa fuerint.quas tin 
ximusdiofpitia proxima ede nofcemus:fi tarde fpatio longiore fummota: 
quod pro mora temporis extimamus. Ad proxima facile uemes.Ad longinqua 
hoc genere perduceris. Canna? unum internodium cum fuis recidis articulis & i 
latere aperies .Ibi mei exiguum uel defrutum mittis:& iuxta fontem pones. Cu 
ad eum conuenerint apes:atqj ingrefTa: fuerint:poft odorem forame pollice clau 
dis appofito:8c unam tantum patieris exire:cuius fugam perfequere.ea tibi par 
tem detnonftrat hofpitii.Cum ipfam coeperis non uidere:alteram continuo di/ 
mittis :& fequeris.Ita fingulsc fubinda: dimiffe te faciunt ufque ad locum exami 
nis peruenire. Aliqui mellis breuifiimum circa aquam uafculum ponunt: de 
quo cum apis aquam deguftauerit:ad comune pabulu perges: alias exhibebit* 
Vinu uiola/ 
ceum. 
Mellificaloca 
Mellificari 
Fiflucula* 
Foramen pol 
lice claudis* QuarumTrequentiam fubindecrefcentemmotata reuolantium parte ufquead 
examina perfequeris.Quod fi e(I examen in fpelunca reconditum: fumo eiicie/ 
tur:& cum exierit seris fonitu territum in frutice uel in aliqua filuse fe parte fufpe 
det:& ita admoto uafculo recipietur.Si uero in caux arboris ramo fuerit: acutif 
fima ferra idem ramus fupra infraqj decifus di munda uefte cooptus poterit auf 
ferri: & inter aluearia collocari .Ve fligatur autem mane:ut tota dies luffidat ad 
fequendum . Nam uefpere peradto opere ad aquam plerunqj non redeunt.'Va/ 
{a autem quibus recipiuntur perfricanda funt citreagine uel herbis fuauibus : di 
confpergenda imbre mellis exigui.Quod fi uerno fiat: di circa fontes aluearia fic 
tinfta ponantur locis:quibus apum frequentia eft:multitudinem fibi fponte co 
ducent:fitamen feruari a furibus poflint.Hoc etiam menfe ficut fupra:purgan/ 
da funt aluearia fordibus:& necandi papiliones:qui maxime habundant floren 
tibus maluis:quos hoc genere intercipiemus. Vas smeum miliario fimile: id efl 
altum di anguftum uefpere inter aluearia collccemuf:& in fundo eius ponamus 
lumen accentum.Illuc papiliones conuenient:& circa lumen uolitabunt: di an/ 
guflia uafculi ab igne proximo interire cogentur. 
De horis. T. viiii. 
h Vius menfis hora horis menfis feptembris sequantur hoc genere. 
Necandi pa/ 
piliones. 
Miliariu uas 
Circa lumen 
uolitabunt» 
Hora .i. pedes .xxiiii 
Hora .ii. pedes .xiiii 
Hora .iii. pedes .x. 
Hora .ilii. pedes .vi, 
Hora .y. pedes ,y. 
Hora .yi. pedes *iiii. 
Hora .vii. pedes .v. 
Hora .viii. pedes .yii. 
Hora .ix. pedes .x. 
Hora .x. pedes xiiii. 
Hora .xi. pedes xxiiii. 
PALLADII RVTILII TAVRI AEMILIANI VIRI ILLVSTRIS DE 
RE RVSTICA LIBER.VI. TITVLI MENSIS MAII. 
De panico di milio: de florentibus fatis :de recidendo feno T. i. 
De nouellse (armentis relinquendis & pampinandis uitibus * T. ii. 
De profcindendis di aperiendis nouis agris * T iii. 
De occandis uitibus arboribufqj di rude caedenda: fodiendis feminariis putandis 
oleis:ac lupino uertendo. T. illi. 
De hortis :in eo de [patiis :de apio coriandro melone cucurbita card uo radice tu/ 
ta* T. yv 
De pomis:de flore mali punici:perficoimplaflrando:citroinferedo: di ficu pia 
tanda uel inferenda:de zizifa di palma plantandis. T. yi. 
De armentis;in eo de cafirandis bobus. T. vii; 
Detunfurisouium. T. viii. De oleo liliaceo. T. xiiii. 
De cafeo faciendo. T. ix. De °leo rofeo. T. xv> 
De apibus. T. x. Derodondelli. T. xyi. Depauimentis & folariis T* xi* De rofis uiridibus fer/ 
De Lateribus faciendis» T* > xiu uandis T» xvii* 
Derofato T* xiin De horis* T* xyiii* 
MENSIS MAIVS* 
De panico & miliotde florentibus fatis: de recidendo foeno* T» i* 
OCIS FRIGIDIS ET HVMECTIS PANICVM SE 
remus &C milium more quo dixi»Nunc omnia prope qua: fa/ 
l ta funt :florent:neqj tangi a cultore debebunt* Florent autem 
fic* Frumenta & hordeum & qua: funt feminis fingularis odo 
diebus florebunt» Et deinde per dies»xl»grandefcent f lore de/ 
pofito ufqj ad maturitatiseuentum» Qu* uero duplicis femi 
nis funttficut faba pifumcseteraqj legumina »xL diebus florent: fimulqj grande/ 
fcunt*Hoc menfe in loris ficris calidis fiue maritimis foena recidantur:pnus tam 
q exarefcant»Quod fi pluuiis infufa fuerint:conuerti ante non debent: q pars eo 
rum fumma ficcata eft* 
De nouellse farmentis relinquendis & pampinandis uitibus* T ii* 
Vncco fideremus nouell* uitis farmenta qua: protulit: & ei pauca Sc 
n (olida relinquamus: &r amminiculis firmemuf:donec brachia prolata 
durefcant.Non autem amplius refed* & pullulanti uiticula? q duae 
uel tres materi* relinquantur :6c alligentur propter iniuriam uenti* Ideo autem 
tres materias dixi debere dimittime diffipantibus uentis nulla remaneat:fi in pri 
mordio reliqueris pauciores.Hoc menfe pampinari conuemet, Sed tunc eft opti 
ma pampinatio:cum teneri rami digitis ftringentibus crepabunt fme difficulta/ 
te carpentis. H*c res uuas effiat pinguiores: & maturitati cofulit folis admiflu. 
De profcmdendis 6c aperiendis nouis agris ♦ T ♦ iu* 
0 
Vnc quoqj pingues agri & herbofi profcindantur ♦ Sed fi agros incul/ 
n tos uolueris aperire ♦ Confiderabis: ficcus an humidus fit ager: iiluis 
aut gramine:ftutetis ueftitus aut filice*Si humidus erit:fbfTarum du 
dibus ex omni parte ficcetur. Sed apert* foff* nota: funt: eseese uero hoc genere 
fiunt* Imprimuntur fulci per agrum tranfuerfi altitudine pedu ternum * Poftea 
ufque ad medietatem lapidibus minutis replentur aut glarea & fuper terra:qua 
egefteramus: sequatur *Sed foflarum capita unam patentem foflam petant*ad 
quam decliues decurrant» Ita &C humor deducetur: & agri fpatia non peribut* 
Si defuerint lapides:farmentis uel ftramine fubiecftocooperiantur: uel quibuf/ 
cuqj uirgultis. Sed fi nemorofus eft :extirpatis aut raro relidis arboriba excolat 
Si lapidofus per macerias turba colleda & purgari poterit & fde muniri* 
tiui 
ticulx 
Pampinatio* 
Rami crepa/ 
bunt. j 
Ceca foffa* Iuncus & gramen & filices frequenti aratione uincentur ♦ Sed filicem: fi fape £a/ 
bam conferas uel lupinos : & fi fubinde nafcentem mucrone falcis incidas: intra 
exiguum tempus abfumes * T* Hu 
Deoccandis uitibo arboribufqj:&: rude cadenda: fodiendis feminariis putan/ 
dis oleis & lupino uertendo* 
Oc menfe arbores & uites qua ablaqueata fuerant occare:hoc e ope 
h rire iam conuenit.Nunc ad rudem faciendam filua cadatur: quando 
omni fronde ueflita efl. Qedendi autem hic modus e:ut optimus ope 
rarius in alta filua modii fpatium : mediocris uero tertia minus poffit abfcidere 
Nunc & feminaria fodiuntur aflidue:& locis pergelidis & pluuiofis olea putan 
tur:& eis mufcus abraditur . Atfiquis lupinum ftercorandi agri caufa femina/ 
bit:aratro illum nunc debebit euertere* 
De hortis* T* y* 
Ortorum fpatia qua per autumnum feminibD fplenda deflinatur aut 
h plantis:nunc conueniet paflinare, Hoc menfe apium bene feritur: fi/ 
cut iam ante didtum eft. Vel coriandrum & melones & cucurbita car 
duus & radices & ruta pangentur ♦ Porri auoqj planta tranffertur ut rigatiomba 
animetur* 
De pomis T* vi* 
Ocis calidis nunc mala punica florere incipiunt* Ramus ergo cu flo/ 
l refficut Martialis dicit) fi obruto circa arborem fidtili uafe claudatur: 
& ne refiliat ligetur ad palum:pro uafculi magnitudine pomum red/ 
dit autumno. Hoc etiam menfe locis calidis emplaftrari perficus pot* Locis frigi/ 
dis nunc citri arbor inferitur:ut ea qua didta efl difciplina feruetur* Nuc frigidis 
locis zizifum coferemus & ficu: uel inferimus.Hoc et mefe palma? piata ifentur* 
De armentis:in eo de caflrandis bobus* T* vii* 
Vnccaflrandi funt uituli:ficut Mago dicit:tenera atate:ut fifla feru/ 
n la tefliculi comprimantur:& paulatim confradi refoluatur* Sed hoc 
luna decrefcente uerno uel autumno fieri debere pracepit ♦ Alii ligato 
ad machinam uitulo:duabus anguflis regulis flagneis ficut forcipibus ipfos ner/ 
uos apphendunt;qui grace KpejA.acn-HpEar dicuntur. His coprehenfis tentos te/ 
fliculos ferro refecant: & ita recidunt:ut aliquid de his capitibus neruorum 
dimittatur harere.Qua res 8c fanguinis nimietatem prohibet:& no omnino iu 
uencos fubdudo robore uirilitatis effocminat.Nec admittendum efl: quod ple/ 
rique faciunt: ut flatim caflratos coire compellant: nam certum efl ab eis gene/ 
rari : led ipfos fluxu fanguinis interire * Vulnera uero caflratura cinere far/ 
mentorum & fpuma linentur argenti* Caftratus abflineatur a potu:& cibis pa 
fcatur exiguis: ac fequenti triduo prabeantur ei tenera arborum fummitates dc 
fruteta mollia:& herba uiridis coma dulciore fagina roris aut f luminis.Pice eti/ 
am liquida mixto cinere &.modico oleo pofl tridu uulnera diligeter ungeda fut* 
Vites’ occare 
hoc e operire 
Emplaftrari 
perficus* 
Caflrandi ui 
tuli* 
Vulnera ca/ 
ftratura* Sed melius genus caflrationis fequens ufus inuenit, Alligato enim luuenco atqj 
deiedo teriiculi (Irida pelle clauduntur:atq? ibi lignea regula pmente decidun/ 
tur:ignitis fecunto uel dolabris. Vel quod eri melius:formato ad hoc feramento 
ut gladii fimilitudine teneat*Ita enim drca ipfam regulam ferri acies ardentis lm 
priraitununoq; idu & moram doloris beneficio celeritatis abfumit: & uriis ue/ 
nis ac pellibus a fluxu (anguinis ftridis: plagam cicatrix quod amodo cum ipfo 
uulnere nata defendit* 
De Tonfuris ouium* T* viiu 
Ocis temperatis nunc ouium celebranda tonfura eri* Sed tonfas oues 
I hoc unguine medicemus . Succum decodi lupini feces uini ueteris 
& amurcam pari menfura mifcebis:& in unum corpus ofa reddada 
curabis adlinire. Pori triduum deinde fi mare uicinu efljlittori mergatur extre/ 
mo.Si in mediis terris pafcimustaqua cxleriis cum fale paululu decoda fub di/ 
uo debebit pecorum tonfa &C unda mebra diluere. Hoc enim modo curatur pe/ 
cus toto anno:nec fcabru fieri dicitur;&vplixas lanas creare fertur ac molles* 
De cafeo faciendo. T * ix* 
Oc menfe cafeu coagulabimus (incero lade coagulis uel agni uel hx/ 
h du Vel pellicula qux (olet pulioiy uetribus adhxrere: uel agreriis car 
dui floribus* Vel lade ficulno ♦ Cui ferum debet omne deduci:ut &C 
ponderibus urgeatur» Vbi (olidari coeperit:loco opaco ponatur aut frigido: 6: pf/ 
(us fubinde adiedis pacqfita foliditatepondenbo:tntoac torrefado (ale debet 
afpergi:&iam durior uehemerius premi.Pori aliquos dies folidatx iam formu/ 
Ix per crates iam riatuatur ne inuice fe unaquxqj contingat.Sit aute loco daufo 
& a uentis remoto:ut teneritudinem (eruet:atque pinguedinem* Vitia cafei (ut: 
fi aut ficcus fit:aut fiflulofus.Quod eueniet:aut fi parum prematunaut (ales ni 
mios accipiat:aut calore folis uratur.In recenti ca(eo conficiendo aliqui nucleos 
uirides pineos terunt :atqj ita mixto lade gelant. Aliqui thymum tritum & fre/ 
quenter colatum congelant.Qualecunqj etiam fapore uelis efficere poteris: adie 
do quod elegeris condimento: feu piperis feu cuiufcunqj condimenti* 
De apibus* T* x* 
Oc menfe incipiunt augeri examina: & in extremis fauorum partiba 
h maiores creatur apiculx:quas aliqui reges putat: Sed grxci oicn-pocr 
appellant :& necari iubent:quia requiem concutiunt quie icentis exa/ 
minis.Nunc papiliones abundantiquos necemus:mote quo dixi* 
p>epauimentis &C folarns* T* xi* 
n Vnc circa extremu menfe pauimta in (olariis fiut * Qux in frigidis re 
gioniba 8c ubi pruinx funt:glacie (ufpedunt xSc pereut. Sed fi hoc pia 
cuerit:flernemus duplices ordfes trafuerfos atqj diredos:& palea uelfi 
lice fupra c6ftituemus:& xqliter xqbimus faxoiqcF manu poflit fplere.Pedaeu 
fup rudus fduaus:& afliduo uede defamuf.Tuc auq rudus ficcet bipedas qux 
Hoc ungui/ 
ne medice/ 
mus* 
Cafeu coagu 
iabimus* 
Formula foli 
data* 
Fiflulofus ca 
(eus. 
Gelant* 
Oeflrus* 
Pauimenta l 
folariis 
Rudus* per omnia latera canaliculos habeat digitales fungemus:ita ut calce uiua ex oleo 
temperata bi pedarum canales qui inter fe conned:endi funtampieantur: & 
coniundfone rudus omne cooperiatur* Nam ficcata omnis materia unu corpus 
efficiet:& nullum tranfmittet humorem.Poflea fex digitorum teflaceum fuper/ 
fundimus :& frequenter uirgis uerberabimusme rimis poflit aperin.Tunc teffel 
las latiores uel tabellas qualefcunqj marmoreas aut paginas fprimemuCEt hanc 
conflrudaonem res nulla uitiabit* 
De lateribus laciendis* T. xii* 
Oc menfe lateres fadendi fiant ex terra alba uel creta uel rubrica. Na 
h qui afflate fiunt:celeritate feruoris in fumma cute ficcatur interius hu 
more feruato.Qua: res fcifluris eos faciet aperiri. Fi ut autem fic* Ter 
ra creta diligenter 8c omni afperitate purgata mixta cum paleis diu maturabitur 
& intra formam lateri fimilem reprimetur*Tunc ad ficcandum relidta: fubinde 
uerfabitur ad folis afped;um.Sint uero longitudine pedum duorum: latitudine 
unius:altitudine quattuor unciarum* 
Derofato, T* xiii* 
q Vinqj libras rofa pridie purgata: 1 uini ueterif x. feflarios mergifipofl 
♦xxx.dies.x difpumati mellis libras adiicies;& uteris. 
De oleo liliaceo. T* xiiii* 
p Er olei libras fingulas dena lilia curabis infundere:& uas uitreum*xl* 
diebus locare fub diuo* 
Deoleorofeo* T* xv* 
i N olei libras fingulas rofa purgata fingulas uncias mittis: & ♦ yii.die/ 
bus in Iole fufpendis & luna* 
Derodomelli* T* xyi* 
i N fucci rofa fellariis fingulis libras fingulas mellis admifces: & dieba 
xl. fub fole fufpendis* 
De rofis uiridibus feruandis. T* xvii* 
Olas nondum patefadas feruabis:fi in canna uiridi flante fifla reclu/ 
t das ita:ut fiffuram coire patiaris* Et eo tempore cannam recidaf:quo 
rofas uirides habere uolueris, Aliqui olla rudi conditas ac bene muni/ 
tas fub diuo obruunt: ac referuant * 
De horis* T* xviii. 
i N horarum menfuris maius relpondet auguflo* 
Lateres* 
Rodomel 
Hora a* pedes * xxiii* 
Hora au pedes ♦xiii* 
Hora *iii* pedes *ix* 
Hora Atti* pedes .vi* 
Hora *y* pedes *iiii* 
Hora *yu pedes *ui* 
Hora *vii. pedes anu 
Hora *yiii* pedes *yi* 
Hora .ix* pedes *ix* 
Hora 4X4. pedes xiii* 
Hora *xi* pedes xxiii* PALLADII RVTILII TAVRI AEMILIANI VIRI ILLVSTRIS DE 
RE RVSTICA LIBER*VII* TITVLI MENSIS IVNII* 
De area paranda♦ T* i* 
Dcmeflibus. T. iu 
De agris profcindendis:deuineis occandis fodiendis uicia (oeno graxo lenticula 
faba lupino colligendis* T* iii* 
De hortis: i eo de braflica apio betis radiciba laducis coriadro. T♦ iiii♦ 
De pomis:in eo de flore punici;de piro:de malo zizifo: de fico: de implaflratio/ 
ne* T* y* 
Dearmentis:ineodecaflratura:decafeo:de tonfuris* T* yi. 
De apibus an eo de legendo & conficiendo meile uel cara: de feruandis examini/ 
bus &C fignis eorum & regibus;de inopia examinu fuppleda, T* vii* 
De pauimenris& latere. T* vili* 
Qualiter fruduum uenturorum experimenta fumantur* T * ix. 
Deoieocamamileo. T. x* 
De oenanthe. T* xi* 
De alphica. T* xii* 
De horis. T* xiii. 
MENSIS IVNIVS* 
De area paranda. T♦ U 
OC MENSE AREA PARANDA EST AD TRITV 
ram :cuius primo terra radatur. Deinde eflofla leuiter mixtis 
h paleis & amurca aquatur infulfa.Qua res a muribus & for/ 
micis frumenta defendit Tunc premenda eft rotundo lapide 
uel columna quocunqj fragmeto: cuius uolutatio poffiteius 
fpatia folidare. Dehinc fole (iccetur ♦ Aliqui mundatis areis a/ 
quam fpargunt: & minuta ibi pecora diu fpatiari ac proculcare compellunt ♦ Et 
cum terra ungulis flnda fuerit: fpedant folidam ficcitatem. 
Demeflibus* T» ii* 
Vnc primo hordei meflis indpitur:qua confumanda efl : anteq gra/ 
n na arefadis fpicis lapfa decurrant:quia nullis ficut triticum folliculis 
uefhuntur.Quinqj modios recidere pot pleni agri opera una mello/ 
ris experti:mediocris uero tres:ultimi etiam minus. Sed hordei culmos iacere i 
agris aliquantulum finamus:quia fertur hoc more grandefcere.Nunc etiam me 
fe poftremo locis maritimis & calidioriba ac ficciftririci meflis abfciditur. Quam 
paratam effe cognofces: fi aqualiter fpicaru populus maturato robore flauefcat. 
Pars galliarum planior hoc compendio utitur ad metendum:& pter hominu la/ 
bores unius bouis opa fpatiu totius meflis abfumit. Fit iraqj uehiculum ad* dua/ 
bus rotis breuibus fertur: huius quadrata fuperficies tabulis: qua: forinfecus re/ 
Area ad tritu 
ram. 
Equanda cy/ 
lindro. clines in fumo reddant fpatia largiora* Ab eius fronte carpenti' breuior e altitudo 
Ibi denticuli plurimi ac rari ad menfura coflituutur i ordine ad 
fupiore pte recurui, A tergo uero eiufde uehiculi duo breuifiimi temones figura 
tur :uelut amites baflernarum .Ibi bos capite in uehiculu uerfo iugo aptatur & 
uinculistmanfuetus fane q no modu copulforis excedat. Hic ubi uehiculum p 
mefles coepit fpellere:ois fpica in carpentu deticulis cophenfa cumulatur abrup 
tis ac relidis paleis:altitudine uel humilitate plerunqj bubulco moderate q feqt 
6C ita p per paucos itus ac reditus breui horarum fpatia tota meflis ipletur. Hoc 
capeflriba locis uel utile e; & his qba neceflaria palea no habetur* 
De agris pfcidediside meis occadis fodiedisuicia foenogreco recolligedis.T.iii 
Vnc frigidiffimis locis qux maio funt ptermifla faciemus. Agros aque 
n profci demus .Herbofis SC gelidis partito umeta occabfus ♦ Colligemus 
uicia:foenugrxcu refecamusad pabulu.Hoc menfe locis frigidis per/ 
agenda eft leguminu nieflis.Itaqj lenticula colleda cineri mixta beneieruabius 
Vel uafis oleariis aut falfametariis repletis flatiqj gypfatis.Nuc & faba luna mi/ 
nuente ueiletur. Ante luce fane & anteq luna procedat excufla & refrigerata po 
natur.Tta curculiones non parietur infeflos.Hoc menfe lupinus colligitur . & fi 
placuerit flarim feretur ex area. Sed longe ab humore eft ponendus i horreis, fic 
enim diutiflime cuftoditur:maxime fi granaria eius afTlauerit fumus affiduus* 
De hortis. T* iiii* 
Oc menfe circa folflinu braflica feremus:qua inchoate trafferemus au 
h guflo uel irriguo loco:uel pluuia initiante madefado. Apiu quoqj be/ 
ne (erere poterimus:betas &C radices & laducas & conadru fi rigemus 
De pomis. T. v. 
Oc etiam menfe ramus puniri: ficut fupra diximus:poterit intra fidile 
h uafculum claudi ut ad eius magnitudine poma reflituat. Nuc pira uel 
mala:ubi ramos multa poma denfabuntunterlegenda funt quxcunqj 
uiriofa:ut fuccus qui ingrate his poflet impendi:ad meliora uertatur. In hoc et 
menfe loris frigidis zizifum ferere poterimus.Nunc caprificandas funt arbores fi 
c: ficut in eius narrauimus difciplina. Aliq eas dc hoc mefe infer ut. Locis frigidis 
pficus inoculatunpalmx planta circufoditur.Hoc mefe uel lulio celebratur :mfi 
tioin pomis:quse iplaflratio dicitur*Solis arboribocouenit:qbo pinguis fuccus 
i cortice eft:ut ficis 6C oleis ac fimilibus:ut Martialis dicit:& periico.Fit aut fic. 
Ex nouellis ramis & nitidis ac feracibus gemam:qua bene apparebit line dubio 
proce flura: duobus digitis quadratis circufignabis:ut ipfa flatuatur i medio: 6C 
ita fubtiliter cortice leuabis acutiflimo (calpro:ne gemaladatur Item ex ea ar/ 
bore;cuiuelimusinferere:fimilitercu gema tolletur emplaftrum nitido tamen 
atq? uberi loco.Tunc ibi couenienter aflrigitut:& preflum circa gemam uincu/ 
lis cogitur fine germinis lsefione coherere: ut ea qux appofite redditur :locu gem/ 
mse prioris idudat.Tuc luto fup plims:& libera gemma reliques.Ramos fupio 
Amites ba 
Pernarum ♦ 
Itus ac redi/ 
tus 
Fabalua mi/ 
nuente uelle/ 
tur* 
Pira uel tna/ 
la itetlegeda* 
Caprificadae 
ficu 
Emplafirato 
qucmodo. res eius arboris fecabis ac Airpestac.xx.uno dieba exadis refoluto uimine uicu/ 
lorum repies externi femisjgema mire i arboris aliena? membra tranfire ♦ 
Dearmentis:ineodecaflratura:decafeo:detonfuris. T vi. 
Ocetiam mefe uituli reClemt diCtu efl ante caflratur.Nucetia cafeu 
iure conficimus :& oues in frigida regione tondemus. 
De apibus alueanis & reliquis♦ T♦ yii. 
Oc menfe aluearia caArabuntur:qua matura ee ad mellis redarum fi 
h gnis pluriba mflruemur.Primu fi plena funt :apu fubtile murmur au/ 
dimus.Na uacua fedes uelut cocaua adificia uoces quas accepe 
rintfl maius extollunt ♦Quare cu murmuris fonus magnus & raucus e :agnofci 
mus non efle idoneas ad metendu crates Ite cu fucos a fediba fuis: q funt 
apes maiores:gradi intentioneperturbant:matura mella teflatur * Caflrabunt 
aute aluearia matutinis horis:cu torpent apesmec calonba afpantur. Fumus ad 
mouetur ex galbano & arido fimo bubulo:que i pultario fadtis carbomba coue/ 
nit excitare.Quod uas ita figuratum fit:ut uelut inuerfi [fundibuli anguflo ore 
fumu poflit emittere:atqj ita cedent ibo apiba mella recidetur. Ad examfs pabu/ 
lu hoc tpe ps debet qnta dimitti♦ Sane putres ac uitiofi faui de alueanis 
auferatur.Nuc mella coficimus coge Ais in rnundiflimu fabanu fauis ac diligen 
ter expreflis.Sed anteq premamus :ptes fauoijz corruptas uel pullos habetef reci 
demus.Na malo fapore mella corrumpunt. Mei recens paucis dieba aptis ualcu 
lis habendu efl:atqj i fumitate purgandu idonee refrigerato mu Ai calore defer/ 
ueat.Nobilius mei erit:quod ante expreflione fecunda uelut fp5te profluxerit. 
Hoc et menfe cara conficimus:qua i uafe aneo ferueti aqua pleno minute con/ 
cifis reliquiis mollietur :8c deinde in aliis uafculis fine aqua refoluta dige/ 
retur i formas.Nunc fed mefe ultimo noua egrediutur examina. CuAos efle de/ 
bebit attetus:qa nouella apes uagatiba animis iuuetutemifi feruetur effugiut. 
Exeutia f aditu fuo morat uno aut duoba dieba:qua flati nonis alueariis excipie 
da funt.Obferuabit at cuAos afllduus ufqj [ oCtaua uel nona hota:qa poA hac 
tpa no facile fugere aut emigrare cofueuerut:quis aliqua flati & pcedere & abi 
re no dubitent. Signa futura fuga hac funt. Ante biduu uel triduu acrius tumui 
tuantur Si murmurant. Quod ubi appolita frequeter aure explorator agnoue / 
rit: foliatior aduerfum hac ee debebit.Solet hac figna <St cu pugnatura funt fa/ 
pugna copefdt puluis aut mulfa aqua imber afperfus.IneA illis ad 
originis fua reparanda cocordia dulds auctoritas. Sed cu fe agmina fic pacata C 
ramo aur loco quocuqj fufpederint:fi unius uberis eduCtione pendebunt :noris 
aut unum rege efle uniuerfis; aut reconciliatis oiba manere cocordiam♦ Si uero 
duo uel plura ubera fufpendens fe populus imitatur :& difeordes funt:& tot re/ 
ges efle quot uelut ubera uideris cofitentur. Vbi globos apiu frequentiores uide 
ns: undta manu fucco melifphylli uel apii reges requiras .Sut at paulo maiores 
& oblbga magis q catera apes:re&ioriba cruriba neqj gradifo penis pulchri co/ 
Fuciapefma 
iores ♦ 
Fumus ex gal 
bano. 
Muflu mei 4 
Cera 
Signa fuga 
apum ♦ 
Vbera apu ♦ loris 5c nitidi:lenes fine pio nifi forte pleniores iquafi capillu gerunt i uetrerquo 
tamen non ututur ad uulnus.Sunt alii fufci atcp hir futi: quos oportet extingui: 
6C pulchriore relinqui.q fi frequenter uagatur cu examirub:):exeptis alis referue 
tur.Hoc eni manete nulla difcedet.Sed fi nulla nafcatur examina iduorum uel 
trium multitudine i unum conferre poffumusiduld tame liquore con 
fperfas apes atq? inclufas p triduu tenebimus appofitocibo mellis Sc exigua tan 
tum fpiracula relinquemus i cella. Quod fi uelis alueariu :cui p aliquam pefte 
multitudo fubdudta e(1: populi adiedtione reparareicofiderabis i aliis abundan 
ribs caras Sc extremitates:qua pullos habet :& ubi fignu nafcituri regis i/ 
ueneris: cu fobole fua recides: & in id alueariu pones, Efl at hoc futuri regis fi/ 
gnum.Inter catera foramina qua pullos continent :unu maius ac longius uelut 
uber apparet.Sed tunc tranfferendi funt:quando e rofis coopculis ad nafcendu 
maturi capita nitutur exerere.na fi imaturos tranfluleris interibut * Si autem fe 
fubitum leuabit examen: flrepitu aris terreatur aut teflulx.Tunc ad aluearium 
redibitiaut in proxima fronde pendebit:& inde in nouum uas herbis cofuetis St 
meile confperfum manu attrahatur aut truia:&cu in eo loco requieueritiuefpe/ 
re inter alia collocetur . 
De pauimentis & latere. T yiii* 
h Oc etiam menfe pauimenta faciemus fub diuo : & lateres more quo 
dixi. 
Qualiter frudhium uenturorum experimenta fumantur ♦ T; ix. 
afferunt srgyptios hoc more prouentu cuiufqj feminis experiri, 
g Aream breuem loco fu badio & humido nunc excolunt: & in ea diuifis 
fpatiis omnia frumenti uel laguminum femina fpargunt. Deinde in 
ortu caniculaziqui apud romanos quartoderimo calen.augu,die tenetur .expio/ 
rant quas femina ortu fydus exuratiquse lllafa cuflodiat.His abflinentiilla pcu 
rantiqa indiau noxx aut beneficii p anu futuas generi unicuiqj fydus aridu pfen 
ti exitio uel falute pmifit. De oleo camemilleo. T. x. 
Er olei libras fingulas camomillx herba; florentis auream medietatem 
p proiedtis albis foliis:quibus flos ambitur: undarum fingularum pon/ 
dus mfundisi&.lx. diebus in fole confhtues De oenanthe T. xi. 
Iluertres uuasicu florent: fine rore colligimus:& expadimus i fole :ne 
f quid reflet huoris : & flos ad excutiendu ficcior apparet. Tunc cribello 
fpifTo cernimusiut grana no trafeantifed flos folus decidat. Hunc in 
meile feruamusifufo.Et cu dieb^.xxx.fuerit conditum: temperamus genere 6C 
more quo rofatum moris efl temperare. De alica. T. xii* 
Rdeum femimaturu cui adhuc fupere aliqd de uirore p manipulos li/ 
gabis 3c torebis i furno:ut facile mola poffit ifringi:& i modio uno fa/ 
lis aliqtuidu molit imifcere curabis ac feruas. De horis. T. xiii. 
Vnius ac iulius horarum fibi aqua fpatia contulerunt. 
Tmitus aris* 
Ortus' cani/ 
cula. 
Camemilleu 
Cribellum»1 Hora i* pedes* xxiit 
Hora u» pedes xii, 
Hora iii. pedes yiii. 
Hora ini* pedes y\ 
Hora v* pedes iii* 
Hora yu pedes ii* 
Hora yii. pedes, iiu 
Hora yiii* pedes yi. 
Hora ix. pedes, viii. 
Hora x. pedes xii* 
Hora xi. pedes xxiii. 
PALLADII RVTILIITAVRI AEMILIANI VIRI ILLVSTRIS DE 
RE RVSTICA LIBER OCTAVVS. Tituli menfisiulii. 
De iterandis agris:de mefle triticea:de extirpandis uepribus & filedlistde arbo/ 
ribus operiendis puluerandis nouellis ♦ T. i 
De hortis an eo de cepullis radicibus atriplice ocimo malua beta lacfluca porro: 
item napis & rapis cum difciplina fu a. T. ii* 
De pomis in eo de implaftratione:de piro malo citreo ficu palma* T* ni* 
£)e armentis 8c gregibus in eo: de admittendis tauris & arietibus ♦ T * mi* 
De extirpando gramine* T*y* De aceto fcyllitico. T» viii* 
D T.yit De finapi T* ix* 
Deydromelli Tvii* De horis T* x* 
MENSIS IVLIVS 
De iterandis agris:de mcffe triticea:de extirpandis uepribus & filedis:de arbo 
ribus operiendis nouellis ♦ T♦ i* 
OC MENSE AGRI QVI APRILI PROSCISSI FVE/ 
rant rcirca circa caledas iteretur ♦ Nuc locis teperatis tritici mei 
b fis expletur: more quo didlum efLSilueAres agri utilime ex/ 
tirpabutur arbonba atqj uirgultisicu luna decrefcit: defedtis 
radiabo atqj cobuflis.Hoc menfe arbores quse i mefle flete/ 
rant: fe&is meflibo obruatur aggeflioe pp nimios fo/ 
lis ardores*Opera una.xx, maximas obruet. Nuc 8c nouella: uites mane & uef/ 
pere ia calore depofito effodi debet:& auerfo gramine puluerari.Hoc mefe utili 
ter uel ante caniculares dies filices exflirpabis & carice. De hortis. T ii. 
Oc etiam menfe cepulias ferimus irriguis aut frigidis locis: radicem 8c 
h atriplicem fi rigare poflumus s & ocimum :maluas:betasdadtucas: 8C 
porros rigandos*Hoc menfe loco irriguo napos feremus & rapa folo pu 
ro & foluto nec fpiflo.locis humidis Letantur 6c campis. Sed napus in ficco &£>/ 
pe tenui atqj deuexo 6C fabulofo melior nafcitur.Loci propnetas utrunq? femen 
in alterum mutat*Na rapa i alio folo per bienniu fata mutatur in napos:alio ue 
ro napus tranfit in rapam. Subatflum folu flercoratu uerfatuqj ccqrunt: quod 
& iphs & fegetibus proderit:quse ibi anno eodem feruntur.iugero raporu quat/ 
tuor feflariamapi autem quincj fuffiaunt.Si fpifla funtunteruelles aliqua :ut 
Agri iteretur* 
C epullas feri 
mus. 
Rapa muta/ 
tur in napos* 
Xnteruelles. extera roborentur* Vt uero femina maiora reddigantur teruta rapa foliis omni/ 
bus purgas:& ad dimidii digiti craflitudinem in caule fuccides.Tuc in fulcis di/ 
ligenter fubadtisjodtonis digitis feparata obrues :& iniicis terram Sc calcabisata 
magna nafcentur. De pomis T. iii* 
Oc etia menfe iplaftratiocelebrari poteft:ficut ante demoftraui: Sc pi 
h rus uel malus locis humidis; nuc lnfita me explorante pceflit ♦ Hoc etia 
mefe i pomis ferotinis:qua ubertate nimia ramos onerauerunt(ficut p 
dixi)interlegeda futjfiq uitiofa reppereris:ut arboris fuccu uertamus ad melioty 
nutrimenta pomoiy .Nuc et talea loco irriguo frigidis regiomba me plantafle me 
mini:& quotidianis animafte liquoribus: qua 6C nafcendo & afferendo uotum 
foeliatatis aquauit.Hoc tpe locis humidis inoculari ficus Sc inferi citreum pot, 
Menfe iam medio palma planta circufodi.Nunc locis temperatis amygdala ma 
tura funt ad legendum. Te armentis*' T. ilii* 
Oc tempore maxime tauris fubmittendafuntuaccatqa dece menfiu 
h partus fic poterit maturo uere cocludi: & certu e eas poft uerna pigue/ 
dine geftientes ueneris amarelafciuia. Vnitauro.xv.uaccas Columel 
la a (Terit po(Te fu fficere :curanduq? ne cocipere nequeant nimietate pinguedinis 
Si abudantia pabuli eft i regione qua pafcimus:pot anis oiba x foeturam uacca 
fubmitti*Siuero indigetur hocgenere:alterms tpiba onerada funt: maximeq? 
fi eadem uacca alicui opi feruire cofueuerunt.Hoc menfe arietes cadidiffimi eli 
gendi Sc admittendi funt molliba lanis riqbo non folu corporis candor confidera 
dus eft fed etia linguatqux fi maculis fufeabitur uarietate reddit i fobole. De al 
bo pleruqx nafeitur coloris alterius.De fufeis nunqfficut Columella dicitjpoteft 
albus creari.Eligemus arietem altum procerum uentre promiflo Sc lanis candi/ 
dis tedlo:cauda longifrima:uelleris denfi:fronte lata:magnis teflibus:atatis pri 
ma« qui tamen ufqj in odio anos pot utiliter inire.Foemia bima debet fubmitti 
qua ufqj in quinquennium foetura neceflaria efhanno feptimo defiat. Eligeda 
eft uafti corporis Sc prolixi uelleris ac molliffimiilanofi 6C magni uteri .Sed pro/ 
uidendum eft in hoc genere: ut pabuli ubertate faturetur:& loge pafcatur a fent 
tibus:qui Sc lanam minuunt SC corpus incidunt. Admittendi funt menfe iulio: 
ut nati ante hyeme conualefcant* Ariftotiles afTerit:fi mafculos plures creari ue/ 
bstadmiflura tempore Gccos dies.& halitum feptentrionis eligendum :6C contra 
eum uencum greges effe pafcendos. Si foeminas generari ueiis:auftri captan/ 
dos flatus :& in eum pafcua dirigenda.ac fic ieundas matres ut mortuarum uel 
uitiofarum numerus nouella fobole reparetur* Autumno debiles quaqj precio 
mutentur me eas imbecillas hibernum frigus abfumat. Aliqui duobus ante me/ 
fibus arietes a coitu reuocantjut facem libidinis augeat dilatio uoluptatis.Qui/ 
dam coire fine difqretione permittunt: ut hoc eis genere per annum totum faetu/ 
ranon defit; 
De extirpando gramine T* v* 
Interlegenda 
poma* 
Vni tauro qn 
deci uacca 
Ligua arietis 
cofideranda. 
Ouis lanofi 
uteri* 
Si mafculos 
creari ueiis. 
Coire fine di 
(cretione* Oc mente:cu fol cancri tenebit hofpittum:luna fexta in capricorni fi/ 
h gno pofita gramen ablatum graci afferunt nihil de radiciba reddituiy» 
Item fi bidentes cyprei fiant :& fanguine tingantur hircino :& poft for/ 
nacis ardores no aqua led eode fanguine teperentunp eos erutu grame extigui. 
De uino (cyllite. T ♦ vi* 
Oc menfe uinu (cyllite fic facimus.Scyllam de motanis aut mantimis 
h locis fub ortu procul a fole ficcamuf. Ex hac in uini ampho/ 
ra unius libra menfura mittimus : incilis ante tamen fupfluis & abie/ 
cftis foliis qba ps extrema uallatur.Quida uelamfa ipfa filo i ferta fufpendut: ut 
uinoinfufa mergatur: & no admixta facciba pofhxLdieiylpatiu ferta:qua appe 
fa funt funt:auferatur.Hoc uini genus tuffi refiflet:uentre purgabit:f legma dif 
foluet: fpieneticis proderit :acume pflabit oculoiy :cocitabit digefliois auxilia. 
Deydromelli. T ♦ yii. 
Ncohantiba caniculariba dieba aqua puram pridie fumis ex fonte» In 
h tnba aquae leftariis unum fcftarium no difpumati mellis admifces: ac 
diligeter p caroenarias diuifum.v,horaiy fpatio cotinuo p lnueftes pue 
ros curabis agitare uafa ipfa cocutiens. Tunc.xLdieba ac nodabo patieris ee fub 
calo. De uino fcyllitico. T ♦ ym. 
Quilla albae crudae proiedis duris atque extrinfecus pofitis oibo tene/ 
f ram medietate ad libram 6c fex uncias per minutas partes recides: &C 
in aceti acerrimi.xii. fe(fanis merges uas fignatu .&.xLdiebus patiens 
eflfe fub fole. Poft abieda fquylla acetum diligetius excolabis :& f bene picata ua 
fatranffundes. Aliud acetum digefiioni & faluti accomodum. fquylla* dragmas 
odio:aceti feftarios.xxx. mittis in uafculo:& piperis unciam unam:mente 8C ca 
fiaaliquantum:& pofl tempus uteris. 
De fynapi» T. ix* 
Ynapis femen admodu feftarii unius 6>C femiciculi reddigere curabis in 
h puluere:mellispondo.y.olei hitpam unamlibram:acetiacrisunu fe/ 
ftarium mifces:& tritis oiba diligenter uteris. 
De horis. 1» x, 
Vli 8c iunii horas par menfurarum libra compofuit» 
Vinu fcyllite 
Cocitabit di/ 
geftionis au/ 
xilia. 
Ydromel 
Per inueftes 
pueros» 
Oleihifpani* 
Hora i» pedes» xxii: 
Hora ii» pedes xii. 
Hora iiu pedes yiii. 
Hora iiiu pedes y. 
Hora v. pedes iii# 
Hora yi» pedes ii* 
Hora yii» pedes» iiu 
Hora viii» pedes 4y* 
Hora ix. pedes, vili. 
Hora x. pedes xii. 
Hora xu pedes xxii * 
PALLADII RVTILII TAVRI AEMILIANI VIRI ILLVSTRIS DE 
RE RVSTICA LIBERIX* TITYLI MENSIS AVGVSTI* De agris exilibaarandis: de apparanda uindemia: de occattofte uinearum locis 
frigidif* T*i* 
De exili 6C mifera uinea reficienda * X* ii* 
De pampinandis & obumbrantibus intibus & extirpandis caredlis atque file/ 
cflis* T *iii ♦ 
De urendis pafcuif* T*iiii* 
De hortis in eo:de rapa 8c napo:de radice cu difdplina fua:de paflinaca*T< v* 
Depomif. T,vi* Deaquadudlibuf* T,xi * 
De apibuL T * vii* De menfuris & ponderibus fiflula 
Deaquainuenienda* T*viii* larum* T;xii* 
Deputeif» T ix* Deomphacomelli, T* xrii 
De aqua probanda* T*x* Dehorif* T*xiiii 
MENSIS AVGVSTVS* 
De agris exiliba arandif:de apparanda uindemia; de occatione uinearum locis 
frigidif. T*i* 
OC MENSE VLTIMO CIRCA CALENDAS SE/ 
ptembres ager planus humidus exilis incipiat exarari* Nuc 
maritimis locis uindemia apparatus urgetur* Hoc etia me/ 
h fe locis frigidiflimis occatio uinearum efl* 
De exili 6c mifera uinea reficienda ♦ T*ii* 
Oc tempore fi terra exilifin uinea efl & uinea ipa 
h mi ferior; tres uel quattuor lupini modios in iuge 
ro fpargis:atqjita occabis.Quod ubi frudlificauerit:euertatur:& optimum fler 
cus prabet in uineistquia latamen pp uini uitium. non conuenit inferre uinetis. 
De papinandis Sc obumbrandis uitiba & extirpadis caredtis atqj filedtis.T* iii * 
Vnc locis frigidis pampinatur docis uero feruentibus ac ficcis obunv 
n bratur potius uua:ne ui folis arefcat: fi aut uinea breuitas aut facul/ 
tas operarum permittit*Hoc etiam mefe extirpare poffumus caredta 
atque filedta ♦ De urendis pafouis♦ T * iiii. 
Vnc urenda funtpafcua: ut & fruticu feflinatio reprimatur ad 
n flirpes:& incefis aridis noua latius herba fuccedat De hortis.T* v* 
Oc etiam menfe ultimo ficcis locis rapa <5C napus ferenda funt hac ra/ 
h tione: qua didtum e♦ Hoc menfe ultimo locis ficcioribus radices ferun 
tur:qua hyeme fui ufum miniflrent* Amant terram pinguem foluta 
& diu fubadtam qualem rapa ♦Tofum & glaream reformidat.Gaudet cali flatu 
nebulofo. Serenda funt fpatiis grandibus & alte foffis. Melioresproueniunt in 
arenis* Serantur pofl nouam pTuuiammifi poffint forte rigari. Quod fatum e: 
flatim debet operiri leui farculo Jugerum duo feflariituel ut quidam quattuor: 
cum feruntur:implebunt.Latamen non efl ingerendum fed potius palea:qa in 
de fungofa fut* Suauiores fiut:fi eas aq falfa frequeter afpgas. Radices foemini/ 
Frutificauerit 
Latame non 
couenit ume 
tis* 
Obubratur* 
Caredta file / 
dia* 
Radices» ni generis putatur:qua: minus acres funt:& habet folia latiora leuiora & cu iocu 
ditate uirentia*Ex his ergo femina colligemus* Maiores fieri credutur: fi fublatis 
oibus foliis & folo tenui caule dimiflo fape terris operiatur* Si ex nimis acri dul/ 
ce fieri uelis: feia die & nodte meile macerabis aut pallo * Raphanu tamen ficut 
braflica conflat ee uitibo inimica*Na fi circa fe feratur: natura difcordate refugi 
unt.Hoc et mefe paftinacas feremus* De pomis* T* yi. 
Tiam nuc implaftratur arbufta.Piru nunc pleriqj inferunt: & locis ir 
e riguis arbore citri* De apibus* T. yiu 
Oc menfe crabones molefli funt alueariis apu jquos pfequi ac necare 
h debemus*Nunc etiam qua iulio non occurrimus:exequamur. 
De aqua inuenienda* T* yiii* 
Vnc fi deerit aqua:ea quarere acueftigare debebis:qua taliter pote/ 
n ris inuenire* Ante ortu folis his locis qbo aqua quaerenda e: eqliter p/ 
nus meto ad folu depreffo iaces in terra fped:abis oriete: & in quo lo 
co crifpu fubtili nebula aere furgere uidebis 8C uelut rore fparger :figno aliquo ui 
cina flirpis aut arboris pnotabis*Na conflat ficcis locis:ubi hoc fiet:aqua latere* 
Sed terraiy genus cofiderabismt poflis uel de tenuitate uel de abundantia iudi/ 
care * Creta tenues nec optimi fapohs uenas creabit* Sabulo folutus exiles infua/ 
ues limofas &C fpatio altiore fubmerfas4Nigra terra humores &C flillicidia no ma 
gna ex hyberms imbribj & liquore coIledla:fed faporis egregii. Glarea mediocref 
& fcertas uenas :fed fuauitatepcipuas*Sabulo mafculus 6c arena & carbuculus 
certas 8c ubertate copiofas/In faxo rubro bona &C abundates funt* Sedpuidedu 
e:ne menta inter rimas refugiant:& p iteruenia dilabant* Sub radiabo montiu 
& in faxis filicibo uberes frigida falubref,Locis capeflnbo falfa graues tepida lfua 
ues* fapor fi optimus fueritmoueris eas fub terris exordiu de mote fupfif/ 
fe* Sed in mediis capis motanoiy fontiu fuauitate fequutunfi umbratibo tegant 
arbuflis* Sut 6c hac figna ueftigada aquatqbo tuc credimus: fi neqj lacuna eft 
neqj aliqs ibi ex cofuetudine humor infidet aut pterit, Iuncus tenuis falix filuari 
ca alnus uitex arudo edera cateraqj fiq huore gignutur*Locus ergo ubi fupradi/ 
cfla figna repis :fodiaturlatitudfe pedibo tribus altitudine pedibo quinque &pxi 
me folis occafum mundum uas ibi areum uel plumbeum interius undtu inuer/ 
fum ponatur in folo ipfius foflionis*Tunc fupra foffa labra crates fadta de uirgis 
ac frondibus additaque terra fpatium omne cooperiat ♦ Sequenti die aperto lo/ 
co fi in eodem uafe fudores intrinfecus inuenientur aut ftilla: aquas ibi efle non 
dubites*Item fi uas figuli ficcum neque cocflum eadem ratione ponatur: ac fimi 
liter operiatur:a!tero die fi aquarum uena efl:in prafenti uas concepto humore 
folueturJtem uellus lana aque pofitum uel coopertum fi tatum colligit humo/ 
rif:ut alia die fundat expreflum:copias inefle teftabitur* Item lucerna oleo ple/ 
na & incefa fi ibi fimiliter tetfta ponatur:& fecuto die inueniatur exrincfla fupan 
tibo elementis aquas idem locus habebit Jte fi in eo loco focu feceris: 6c terra ua/ 
Raphanu ui 
tiboinimicu 
Qualiter aq 
ueftigada* 
Interuenia* 
Tub radicibo 
motiu aqua 
falubref* 
Vmbrantibo 
arbuflif* 
Vaf areu in 
uerfum pona 
tur* 
Vellus lana* 
Lucerna* porata’h umidum fumum nebulofumq? rudauerit:aquas ineffe cognofcis. His 
itacp reptis certa firmante noticia puteum fodies:& aquar caput requires. 
Vel fi plura funtun unum colliges.Tamen maxime fub radicibus montiu in fe/ 
ptetrionali parte quarenda funt aqua: quia in his locis magis habundant utilio 
refqjnafcuntur. De puteis. T. ix. * 
Ed in fodiendis puteis cauendum eft fofforum penculu : quonia ple/ 
f runq; terra fulphur alumen bitumen educit. fpiritus mixti ha/ 
nelitum peftis exalat: & occupatis ftatim naribus extorquent aias: ni 
(i quis fuga fibi uelocitate fuccurrat.Phus ergo q defcedatur ad intima:in eis lo 
cis lucernam ponis accenfam:qua fi extinda non fuerit:periculum non timebis. 
Si uero extinguatur :cauendus eft locus:que fpiritus mortifer occupabit. Quod 1 
fi alio loco aqua no poteft inueniri:dextra leuaqj puteos fodiemus ufqj ad aqua: 1 
tpfius libramentu : &C ab his foramina hinc inde patefada uelut nares intus age/ 
mus:qua nocens fpiritus euaporenquo fadlo latera puteorum ftrudura fufcipi/ 
at.Fodiendus e aut puteus latitudine, v. pedum quoquouerfum:ut binos pedes 
ftrudura cocludat. Qua ftrudura uedibus ligneis fubinde denfetur:& ftruda 
fit lapide toficio uel filice.Si aqua limofa fuerit: falis admixtione corrigitur. Sed 
dum foditur puteus:fi terra no flabit uitio generis difloIuti:aut humore laxabi/ 
tur:tabulas obiicies diredas undiqj:& eas tranfuerfis uedibus fuftinebis: ne fo/ 
dientes ruina concludat. De aqua probanda < T. x. 
Qua uero noua fic pbabis.In uafe aneo nitido fpgis: & fi macula no 
a fecerit :pbabilis iudicetur.Ite decoda aneo uafculo fi arena uel limu 
no relinqt in fundo:utilis erit, Ite fi legumina cito ualebit excoquere. 
Vel fi colore plucido carens mufco & oi labe pollutiois aliena. Sed q in alto fut 
putei:pforatis ufqj ad ultima parte terris ad loca inferiora pofTunt uice fontis exi 
re:fi uallis fubieda natura pmittat. De aqua dudibus. T. xi. 
Vm uero ducenda eft aqua:ducitur aut forma ftrudili aut plubeis fi 
c ftulis aut canalibus ligneis aut fidiliba tubis. Si p forma ducetur :foli 
dandus eft canalis:ne p rimas aqua poffit elabi.Cuius magnitudo p 
aqua: mefura facienda eft.Si p planum uemetnnter cetenos uel fexagenos pedes 
fenfim reclinet ftrudura fefqpede:ut uim poffit habere currendi.Siqs mons in/ 
teriedus occurrerit:aut p latera eius aqua ducemus obliqua:aut ad aqua caput 
fpelucas librabimus: p qs ftrudura coueniat. Sed fi fe uallis iterferat: credas p i/ 
las uel arcus ufqj ad aqua iufta ueftigia coftruemus: aut plubeis fiftulis claufa 
deiici patiemur explicata ualle confurgere. Sed quod eft falubrius & utilius: fi/ 
diltbus tubis cum ducitur: duobus digitis crafti SC ex una parte reddantur an/ 
gufti: ut palmi fpatio unus in alterum poffit intrare. Quas mnduras uiua cal 
ce oleo fub/ada debemus illmire . Sed antequam is aqua curfus admittatur 
fauillaper eos mixta exiguo liquore decurrat: ut glutinare poffit: fiqua funt ui 
tia tuboru. Vltima ratio eft plumbeis fiftulis ducere:qua aquas noxias reddut. 
culum« 
Spiritus mor 
tifer. 
Dc aqua p/ 
banda» 
Aqua dudtuf 
Fictilibus tu/ 
bis* 
Fiftulaplum 
bea. Cscrufa 
Nam carufa plumbo creatur attrito:qua corporibus nocebit humanis. Diligen 
tis erit aquarum receptacula fabricari:ut copiam uel inops uena procuret* 
De menfuris & ponderibus fiftularum* X* xii* 
Enfura uero fiftularum plumbo feruetur huiufmodi, Centenaria, x* 
m pedum mille ducetas libras habeat.Ocftogenaria odtingetis.xl.Qui/ 
quagenaria fimiliter.x.pedum pondo fexcenta ocftoginta. Xricenaria 
pondo quinquaginta* Vicenaria pondo ducenta.xl* Ocftonaria pondo centum* 
Deomphacomelli* X* xiii* 
N uua femiacerba fucci feftanis fex:mellis triti fortiter duos feftarios 
i debebis infundere:& fub folis radus diebus xl,decoquere ♦ 
De horis* X* xy. 
a Vguftum maio par folis curfus aquauit* 
Centenaria fi 
ftula* 
Omphaco 
mei 
Hora, i* pedes, xxui. 
Hora.ii. pedes.xiii* 
Hora .lii* pedes, ix* 
Hora.iiii* pedes, vi* 
Hora.y* pedes, ilii* 
Hora.vi* pedes.iii* 
Hora.yii* pedes.iii* 
Hora.vili* pedes, vi, 
Hora.ix* pedes.ix* 
Hora.x* pedes, xiii* 
Hora * xi. pedes. xxiiii. 
PALLADII RVXILII TAVRI AEMILIANI VIRI ILLVSTRIS DE 
RE RVSTICA LIBER.X. XITVLI MENSIS SEPTEMBRIS. 
De agris pinguibus tertiandis uel implendis exilibus:de ftercorando* X. i. 
De ferendo tritico & adoreo in locis frigidis & opacis* T* ii* 
De remedio falfi humoris:de feminum menfuris & diuerfis remediis ad fatione 
pertinentibus* T.iii* De lupino ferendo* T* v. 
De ferendo hordeo canterino* T-iiii De pifo ferendo X> yi* 
De fifamo ferendo:& profcindendis agris ad medicam* T* vii ♦ 
De uicia faenogra:co 6c farragine ferendis. T. vui* 
De lupino ferendo:qui natus euertatur:ut loca fecundet exilia* T* ix . 
De pratis nouellis formadis uel uetenbus excolendis X* x* 
De uindemia celebranda* * T*xi* 
De paico QC milio metedis & fafelo ad afca feredo & appandis aucupiis* T* xii* 
De hortis :m eodem de papauere braffica thymo origano capparicum difcipli/ 
nis fuis.Item nafturcio aneto radiabus paftmacis caroiolio ladtuca betiscorian/ 
dris rapis & napis. X.xiii. 
De pomis :in eo de tubere. X* xiiii 
De pauimentis folariorum & lateribus. X. xy, 
Dediamorum T*xy. De feruandis uuis. T.xvii 
De uite cuius frudtus humore putrefac. X.xviu, De horis* T.xix MENSIS SEPTEMBRIS* 
De agris pinguibus tertiandis uel implendis exilibus :de flercorado* T ; i 
OC MENSE AGER PINGVIS ET QVI DIV TE/ 
nere confueuit humorem: tertia uice arabitur*: quauis & hu/ 
h mido anno poflit Si antea tertiari* Nuc ager humidus planus 
exilis:que primo augufto arari diximusateratur Si feritur* 
Graciles cliui nunc primum arandi Si ferendi funt flarim cir 
ca aquino&ium* Agri nunc flercorandi funt: fed in colle fpif/ 
fiusrin campo rarius latamina difponentur:cum luna minuitur:qua res herbis 
fi feruetur:officiet*Vni iugero affent Columella*xxiiii. flercoris carpenta fuffice 
re. In plano uero.xyiii.Sed idem cumuli tot diflipandi funt:quot ea die poterut 
exarari:ne flercora exiccata ml profint.Eliciuntur quidem latamina Si qualibet 
hyemis parte, Sed fi tempore fuo eiici aliqua ratione non poterunt: anteq feras 
more feminis per agros puluerem flercoris fparge: uel caprinum manuproiice: 
Si terram farculis mifce*Nec pdefl nimium flercorare uno tempore: fed freque 
ter Si modice * Ager aquofus plus flercoris: ficcus uero minus requirit, Sed fi lata 
minis copia non abundat:hoc pro flercore optime cedit:ut fabulofis locis cretam 
id efl argillam fpargas:cretofis ac nimium fpiffis fabulonem * Hoc etiam fegeti/ 
bus proficit :& uineas pulcherrimas reddit:nam litamen in uineis faporem uini 
uiriare confueuit* 
De ferendo tritico Si adoreo in locis frigidis Si opacis* T* ii* 
Oc menfe uliginofis loas aut exilibus aut frigidis opacis circa aquino/ 
h dium triticum Si adoreum feretur: dum ferenitas conflat: ut radices 
frumenti ante hyemem conualefcant* 
De remedio falfi humoris:Si diuerfis remediis ad fatione pertinentiba* T* iii 
Olet terra humorem falfum uomere:qui fegetes necat*Vbi hoc fit:co 
f lumbinum flercus aut cupreffi folia oportet infpargere: Si ita ne eade 
mifceantur inarare* Melius tamen omnibus remediis erit: fi aquarius 
fulcus noxium deducat humorem, In mediocris agri iugero* v*tritici modios: Si 
adorei totidem conferemus:nam quattuor ager pinguis accipiet* Si modiu quo 
feretur:hyena pelle ueflieris:Si ibi aliquadiu quod ferendum:effe parieris:fata 
bene prouenire firmantur Jtem quoniam quxdam animalia fubterranea fedtis 
radicibus necant plerunque frumenta:contra hoc proderitffi herba:qux fedum 
dicitur: fuccus aqua mixtus una nodte madefaciat qua fpargenda funt femina* 
Vel agrettis cucumeris humor expreflus:& eius radix trita S aqua diluatur: Si 
eodem qua ferenda funt:macerentur humore. Aliqui ubi hoc fegetes fuas perfer 
re fenferunt:inter initia uitiorum infulfa amurca uel pradidta aqua fulcos Si ara 
tra perfundunt* De ferendo hordeo canterino T* ilii; 
Vnc gracili folo hordeum feritur canteriniim modiis, v* per iugerum 
n Poft hoc genus agros ceflare parieris: nifii forte latamen afpergas* 
Latamina 
Latamenfa/ 
pore umi ui/ 
ciat* 
Aquarius fui 
cus* De lupino ferendo . T* v. 
Vnc uel maturius aliquanto lupinus feritur in qualicuqj terra uel cru 
n do folo, Cui hoc pderit: ut feratur anteq frigus incipiat» Limofo agro 
non nafcitur: cretam reformidat* Amat exilem terram atqj rubrica.x. 
modiis iugeri menfura implebitur* 
De pifo ferendo* !• vi. 
Oc menfe poflremo pifum feremus terra facili & foluta loco tepido, 
h calodeledtaturhumetfo, Iugero quattuor modios uel tres fparfifle 
fufficiat* De fifamo ferendo. T. vii. 
Vnc fifamum feritur putri folo uel pinguibus arenis uel terra conge/ 
n flitia. Iugero quatuor uel fex feHarios feuifle conueniet♦ Hoc mele po 
ftremo prima uice agros profrindemus:qui habitun funt medicam* 
De uiria fcenograco & farragine ferendis. T. ym. 
n Vnc uicia prima fatio ert :& faenigraci cu pabuli ca ferunt .Vicia.yu* 
modiiiugerum aque & faenigraci feme lplebit. Farrago et loco rerti/ 
bili ftercorato ferit Hordei canterini in iugero.x.modios fpgimus circa aqncdi/ 
um:ut ante hpemecoualefcat. Sidepafcifapiusuelis:ufqj mmaiu mefemeius 
partura fuffiriet.Quod fi ex ea feme et reddigere:ufqj ad martias caledas: & de 
hinc pecora phibebis. De lupino ferendo. T. ix. 
Oc menfe:ut loca foecudctur exilia:lupinus arca idus feratur ♦ Et ubi 
n creuent:uertente ucmere putrefiat exafus. 
De pratis noueliis formandis uel uetenbus excoledis» T* x. 
Vnc prata fi libuerit tportumus nouella formare ♦ Si eligendi facultas 
n eft:locum pinguem rofidum planum leniter inclinatu:uel huiufmo/ 
di uallem deputabimus:ubi humor nec flarim praripitari cogit: nec 
diu debet harer.Potert quidem &C foluto & gracili folo prati forma:h rivetur: lm 
pont.Extirpandus ert iraqj locus hoc tempore:& liberandus impedimentis om/ 
mbus :uel herbis altionbus & folidis atq; uirgultis. Deinde cum frequenter exer 
citatus fuerit ac multa aratione folutus: fubmotis lapidibus & glebis ubiqj com 
fradtis ftercoretur luna crefcente recenti lata mine. Ab ungulis lumentor um fum 
maintentione ferueturintacrtus:pracipue quoties humefcitine inaquate folum 
reddant multis loris impreffa uertigia. Sed fi prata uetera mufcus obduxent:ab 
radendus ert :& fcalptis eifdem loris focni fpargenda funt femina:& quod ad ne 
candum mufcum prod eft: cinis fapius ingerendus ♦ Quod fi rtenlis facrtus eft lo 
cus carie incuria ueturtate exaretur:ac de nouo rurfus aquetur. Nam prata fle/ 
nlia plerunque arare conueniet Sed in nouo prato rapa coferere portumus:quo 
rum mefle finita catera qua durta funt:exequemur. Viciam tamen firni femini 
bus mixtam port hoc fpargemus.Rigan ueroanteg durum folum fecerit: no de 
bebit:ne eius cratem minus folidam uis interflui corrumpat humoris. 
De uindemia celebranda. T. xi. 
Prata nouel/ 
la. Oc menfe locis tepidis maririmifqj celebranda uindemia eft: frigidis 
h apparada.In doliis picandis hic modus eritiut dolium ducentoiy con 
giorum. xii. libris picetur:deinde pro minoris extimatione fubducas. 
Sed maturitate uindemix cognofcimus hoc genere*Si expffa uuauinariaquse , 
in acinis celantur:hoc eft grana: fufea & nonuliapropemodu nigra: qua re na 1 
turalis maturitas facit. Diiigentiores optimae carae in decenfpicis libras unam li 
bram mucent:qua SC odori proficit Sc fapori:& pice lenitate pmifcens frigoribus 
eam no paritur diffilire.Piris tamen guftu explorada dulcedo efl: quia faepe ui/ 
na eius amaritudine uitiantur. 
De panico Sc milio metendis Sc fafelo ad aefeam ferendo :& apparandis aucu/ 
piis* T* xii* 
Vnc quibufdam loris panicum metetur 5C milium.Tempore hoc fa/ 
n felus ad aefeam feratur. Nunc in amitiba apparetur aucupiu noctuae 
casteraqj inftrumenta capturae:ut circa calendas exerceatur octobres* 
De hortis* T* xiii* 
Vnc papauer feritur locis ficris Sc calidis: potefl Sc cum aliis olenba fe 
n minari. Fertur utiliuspuenire: ubi uirgae SC farmeta cobufta funt«Te 
pore hoc brafficam feris utilius:ut plantas eius nouembri incohante 
trafponas:de quiba Sc hyeme olus Sc uere poflit rima produci. Hoc menfe fpatia 
per uernu feminibus impleturus es:alte tribus pediba pafhnare de/ 
bebis:& luna decrefcente his ftercus inferre, Hoc menfe ultimo thymu feremus: 
fed melius piatis nafcitunquis poffit Sc femine. Agrum diligit apricu macru ma 
ritimum. Nunc circa aequinoctium feres origanu:flercorari ac rigari:donec con/ 
ualefcat:amplectitur. Amat loca afpera atqj faxofa.Hifdem dieba feritur cappa/ 
risdate ferpit:fucco fuo terris nocet, Serendu efl ergo:ne procedat ulterius:circii 
ueniente foffato uel luto tructis parietiba folo ficco Sc graali: herbas fpote perfe 
quitur:floret artate: fub occafu uergiliarii capparis arefrit. Giddi hoc menfe ulti 
mo bene feritur ♦ Hoc menfe naturcium feremus& anetum locis temperatis 
& calidis Sc radices locis iiccis SC patinacas SC carrofolium circa octobres calen/ 
das: SC ladtucas SC betas Sc coriandru: Sc primis dieba rapas SC napos. 
* De pomis. T* xiiii 
Enfe feptebri cicca, calendas octobres uel februario tuberes feremus fo 
tn bole uel nucieis:cuius tenera diligenter nutriri debet infantia.Suma/ 
tur cii radiriba planta diuulfa:bubulo fimo linetur ac luto: tatuatur 
pingui terra Sc fubacta fubditis conchis Sc marina alga: terris magna fui pte con 
datur* Alii pomis tatim grana decuta Sc fole ficcata pingui Sc ppe cribrata ter/ 
ra autuno tria fimul ponut: qua: feru tur in unicu coire uirgultu: qcf affidua riga 
tione iuuadu e atqj fofluraiqua: folu leuiter fcalpes teneritudini robur inducat* 
Pot annu deinde uel aliqto tardius qua: fuerit de femine piata tranfferat :8c hoc 
genere fructus efficit dulriores.Menfe ianuario ultimo uel februario tubuiy fur/ 
Maturitas ui 
demia:. 
Vinaria fufea 
In amitibus 
aucupium* 
Origanum' 
1 uberes* Inferitur ma 
iis omniba. 
culus mirabiliterpficit cydoneo infitus .Inferitur aut malis oibj & piris Sc prunis 
6C calabrici:melius trunco fiflo q cortice :defup qualo uel fidili uafe munitur re/ 
pletis ufqj ppe fumitate furculis terra fubada cu ftercore. Profunt tuburibo qua: 
malis pdefTe memoraui.Tubures feruabuturjfi obruantur in milio uel urceolis 
picatis & oblitis. De pauimentis & latere. T. xv. 
Oc etiam menfe pauimeta m folariis & lateres faciemus eo more quo 
h maio menfe defcnpfi. Dediamoro. T. xyi. 
Vccum mori agrefhs paululu facies deferuere. Tunc fucci duas ptes 
f & una mellis admifces: & mixta curabis ad pinguendinem mellis ex/ 
coquere. Deferuandisuuis. T. xyli* 
Vas qs feruare uolumus: legamus lllafas neqj acerbitate rigidas neqp 
u maturitate defluetes: fed qba e & granu luce penetrabili fplendidu &C 
tadus cu molli iucuditate callofus. Siq funt corrupta uel uitiofa refe/ 
cemus:nec patiamur rtereffejqba {expugnabilis acerbitas cetra bladimeta afti/ 
ui caloris iduruit.Tunc incifos botrionu tenaces calida pice oportet amburi :atqj 
ita in loco ficco frigido & obfcuro fine luminis irruptione fufpendi. 
De uite cuius frudus humore putrefeit. T* xyiii. 
u Itis cuius frudus humore putrefcit; per latera papinanda eft ante tri/ 
cefimu uindemise die:& fola fros illa feruada eftjquse in fumitate po 
fita folem nimium defendit a uerrice. De horis. T. xix. 
f Eptembris & apnlis dies horis fimilibus conferuntur. 
Diamorum, 
Bufrioesilo/ 
co obfcuro fuf 
fpende. 
Hora, i* pedes. xxiiii. 
Hora, ii* pedes. xiii. 
Hora. iii. pedes. x. 
Hora, iiii* pede. viri 
Hora, v* pedes. v* 
Hora, yi* pedes. iiiw 
Hora. vii. pedes, v. 
Hora. viii. pedes, vii. 
Hora. ix. pedes, x. 
Hora. x. pedes, xui. 
Hora. xi. pedes, xxini. 
PALLADII RVTILII TAVRI AEMILIANI VIRI ILLVSTRIS DE 
RE RVSTICA LIBER .XI. Tituli menfis odobri s. 
De adoreo & tritico & hordeo caterino & herbo :& lupino & pifo & fifamo & fa 
felo ferendis, T.i, De lini femine, T, ii. 
De notanda uitium fertilitate qua prouidebimus pandioni» T. ni. 
De ponendis uineis uel propagandis repandis putandis & arbufhs, T* iiii. 
De ablaqueanda nouella. T.y. De utilitate ppagada nuc ufnea: T. vi. 
De in ferendis arboribus uel uitibus, T, vii. 
De oliuetis inflituendis & colendis latandis:uel remediis eorum:uel oliuis con/ 
diendis:uel follis riuifqj purgandis, T. yiii, 
Remediufiuuacoplutae» T,ix, De oleo uiridi faciedo & laurino, X *x De hortis:m eo c?e intybis:de carduis:de finapi malua cu difciplinis.item de ane 
to cepulla menta pafhnaca thymo origano cappari beta armoracea porro traffe/ 
rendo & ocimo. T* xi* 
D e pomis:in eo de palma piftaceis cerafis & aliis pomis p tnefes fuos dif 
(ciplina digefta efhite de cddiendis pomis* T*xii* De apibus» T* xiii* 
Quagraciuelaliifuperuinacondiendacurandaqj dixerunt* T, xuii* 
Derofatofinerofa* T* xv* De paflo, T, xix* 
De uims pomofj: T* xyi* De cydonite* T* xx* 
De ceno melli* T, xyii* De fermento mulleorum feruan / 
De defruto caloenofapa* T* xviii* do* T* xxi* 
Deuuapafla* T* xxii* Dehoris* T. xxiii* 
MENSIS OCTOBER* 
De adoreo tritico hordeo & herbo lupino & pilo & Clamo & fafelo feredis*T,i* 
OC TEMPORE HORDEVM SEREMVS AC TRI 
ticu.Iufla fatioeadeciocalen.nouebres ufqjad,yi,idus de/ 
h cebres regioibo tepatis. Nuc et latame effert ac fpgit ♦ Hoc et 
menfe feremus hordeu; quod diciturcaterinu*Seritur macra 
& ficca terra uel fatis pingui * Ac uincitur alteri no habet am/ 
phus qcP nocere:qu£e feme aliud ferre no pcfiet,Lato agro 
no e feredu, Etianucherbu lupinu & pifu & fifamu feremus:ut dixi: fifamum 
ufq; ad idus odobres 6c fafelum :tame terra pingui aut refhbili agro. Quattuor 
modus iugeru coplebimus, De lini femine ferendo* T*ii* 
Oc menfe lini femen feremus fi placet:quod p malitia fui ferendu no 
h eft :nam terra ubertate exhaurit,Sed fi uelis loco pinguilTimo & mo 
dice humido feretur :in iugero, vili, modus. Aliqui macro folo fpiffum 
(erunt :ita affequuntur:ut linum fubtile nafcatur* 
De notanda uitium ferulitarerquam prouidebimus pandioni, T • iii* 
Vnc opportuna uindemia efbcuius tempore notanda efi foecunditas 
n uitium & notis quibufcunq? fignanda:ut ex his ad ponedum farmen 
ta poflimus eligere, Afferit aut Columella explorari foecunditate uno 
anno no pofle:fed quattuor:quo numero cognofcitur uera generofitas furculoiy 
De ponendis uineis uel propagadis repandis putadis & arbuftis; T,ilii* 
Oc menfe poftremo ubi calidi ac ficci aeris qualitas e: ubi exilis & ari/ 
h dus eft campus: ubi collis pruptus aut macer :uites utillime ponu tur 
de quibo fatis menfe februario difputaui,Nunc locis Ciccis calidis exili 
bus macris arenofis apricis qusecuq? de pafhnis de uitibo ponedis putadis ppaga 
dis reparandis uel arbuflo faciedo ate dida funt:redius fiunt: ut cotra exilitate 
gleba? hybernis imbribus adiuuentur,Sic & humore finetibo conferunt:&recifa 
uel merfa glacie no adurunt:quia talibo locis pruinarum uis & natura nefatur* 
Iutta fatio» 
Sifamum» 
Malida lini» De ablaqueanda noueila* T* y♦ 
Grt idus odobns ablaqueanda eft ofs nouella feu in partino feu i fero 
p bibo aut fulcis:ut aputetur radices fupuacua:qs produxit artate:qua 
fi coualuerint: inferiores radices faciunt interire :& ita remanebit uitis 
in fumitate fufpenfa:qua res ea frigori obnoxia faciet 8C calori♦ Sed ha radicula 
no ad ficeti debet recidrine aut plures inde nafcant :aut noua plaga corpori uitis 
impffa ui fecuti algoris uratur,Recidemus aut relido digiti fpario. Et fi placida 
ibi hyems eft: apertas relinquimus uitestfi uioleta:ante decebres idus opiemus. 
fipirigidaraliqtum coiubini ftercoris fub ipfa hyeme circa uiticulaw ueftigia lar/ 
giemur:q<f cotra frigus nimiu Columella dicit toto faciendu effe quinquemo. 
De utilitate propaganda nunc uinea T. vi. 
h Oc tempore iccirco locis qbo dixi:propagatio melior efl: qa firmadis 
radiabo uitis mcubittcum proferendi palmitis ea cura no pmouet. 
De arbonbo inferendif ucl umbo. T* vii, 
h Oc menfe aliq uites dc arbores locis calidiffimis inferere cofueuerut* 
De oliuetis mftituendis & colendis :uel remediis eorum :uel oliuis 
codiendis:uel fortis nuifcj; purgandis* T. ym. 
Vnc etiam locis calidis 8c apricis oliueta inftituemus more uel ordine 
n que februarius menfis oftendit. Semina quoqj olearu locis talibo fa/ 
aemus hoc tempore:& omnia qua ad olea ptinebunt. Oliuas quoqj 
albas condiemus: ficut poftea referetur. Hoc tempore ablaqueanda funt arbores 
olea prouincns ficcionbo ac tepidis:ita ut eis a fupenori parte humor poflit indu 
a.Omnem fobolem couelli Columella pracepit.Mihi uidetur paucas dimitti fe 
per ac folidas:ex quibus uel in uetuftate matris loco dilecta fuccedat:uel melius 
nutrita & aggeffa terra benefiao etiam fuas habens radices ad oliuetu faciendu 
fine cura femmarri tranfieratur arbufcula.Nuc fi fuppetitrintermiffo tnenio fler 
coranda funt oliueta loris maxime frigidis. Caprini ftercoris fex libra uni arbori 
uel cineris modii fmguh fuffiaent. Mufcus tame femper radatur arbonba.Et pu 
tentur((icut Columella diat)odo atate tranfada. Videt mihi unoquoqj 
armo ficca & infruduofa cum aliqua debilitate nafcentia debere refecan. Quod 
fi frudus arbor lata non afferet .-terebretur gallica terebra ufqj ad medullam fora 
mine impreffo:cuioleaflri informis talea uehementerartetur: Si ablaqueata ar 
bon amurca mfulfa uel uetus urina fundatur. Hoc enim uelut coitu fteriles arbo 
res uberantur :quas tamen durante malicia oportebit inferere.Hoc menfe foftaf 
nuofque purgabimus, Remediu (iuuacoplutae. T* ix. 
Raci iubet: fi uuam nimius imber infunderit:poflea q murtum eius 
g primo ardore feruebit: ut ad alia uafcula tranfferatur. Ita pp natura 
grauitatem remanens aqua fubfidet: & tranflatum uinum pure fer/ 
uabitur: relido quicquid fe illi ex imbre mifcuerat. 
De oleo uiridi faciendo & laurino. X x. 
Oliueta* 
Mufcus rada 
tur arbor. 
Arbores ube/ 
taacur*’4 * Vnc oleum uiride faciemus hoc genere*Oliua qrecentiffimam :cu ua < 
n ria efl: colligis :& fi diebo aliquot collegeris:expandis ne calefiat, Siq 
ibi putris aut ficca eft :remoues,Vbi uero copleueris modum fadtorii 
fales tritos uel non tritos quod eft melius in oliuam eande mittis per *x* modios J 
tres falis:& molis primo;& fic falitam i nouis caniftris ee parieris: ut pemodtet j 
cum falibus:&ducat in fe eofdem fapores» Ac mane premi incipiat olei meliore 
fluxum redditura falis fapore concepto. Canales fane 6c ofa receptacula olei cali 
da aqua prius lauabis: ut nihil de anni praeteriti rancore cuftodiant. Focos etiam ] 
non propius admouebisme olei faporem fumus inficiat.Nunc mefe poftremo lo 
cis Ciccis 6c calidis ad oleum faciendum lauri baccas legemus* 
De hortis* T* xi* 
Enfe ocftobri ferenda funt intyba :qua hyemi feruiant. Amant humo ' 
m res & terra foluta, Arenis &C falfis locis atqj maritimis fuma puemut* 
Area his planior apparetur: ne radices eoiy terra fugiente nudentur* 
Quattuor folioiy tranfferant aa locum ftercoratu»Nunc planta: cardui ponutur 
quas cum ponemus:radices earum fumas ferro refecamus:ac fimo tingimus:ter 
num pedum fpario feparamus mcremeti caufa pedali fcrobe depolitas binas aut 
ternas» Cinere fape fub hyeme dieba Ciccis fimuqj mifcebimus.Hoc menfe finapi 
feremus, Terram diligit aratam;& fi fieri poteft congefticiam: quauis ubicunqj 
nafcatur, Sarculari debet afiidue:ut refpargatur puluere:quo fouetur.Non mi/ 
nus gaudet humore»De quo femen legere difponis:fuo loco efle patieris; Quod 
ad afcam parabis:robuftius facies tranferendo. In finapi uetus lemen inutile eft 
uel fationi uel ufui:quod dentibus fradtum (i intus uiride uidebitur:nouum eft: 
fi album fuerit :uetuftatem fatetur* Hoc menfe malua ferenda eft: qua occurfu 
hyemis ab incrementi longitudine reprimetur,Loco pingui dele&atur & humi/ 
do:gaudet latamme,Tranfteruntur planta eius:cu coeperit folia quattuor habe 
re uel quinqj. Melius comphendit eius planta:qua tenera eft :maior enim trafla 
ta languebit»Sapor illis eft melior: Ci non tranfferantur ♦ Sed ne cito erigantur in 
caule :in medio earum glebulas conftitues aut lapillos*Rara ponenda eft: farcu/ 
Io delecftatur aftiduo* Sic liberanda funt herbis:ne motum fentiant in radice» Si 
tranfferendis plantis nodum facias in radice:fefiiles Eent*Nunc etiam loris tem/ 
peratis 8C calidis anetum feremusJtem cepulla feruntur :& hoc menfe uel men/ 
ta & paftinaca thymum & origanum & cappar menfis initio,Item beta locis fic/ 
rioribo nec no armoracea feremus:ueltranlferemusadculta:ut melior fiat:na 
hac agraftis e raphanus*Nunc porrum uerno fatum tranfferre debemus:ut cre 
fcat in capite,Sane farculis circufodiatur affidue:& comphenfa porri planta ue/ 
lut tenacibo alleuetur: ut inanitas (patii qua radicibus fuberit: incremento capitis 
fuppleatur * Ocimu quocj etiam nunc feremus:quod riritius nafci fertur hoc te/ 
pore:fi aceri imbre leuiter fpargatur infufum* 
De pomis* T* xii* 
Oleu uiride* 
Pernodletcu 
falibus 
Rancor» 
Intyba» 
Congeftiria 
ferra* 
Malua» 
Cepulla* 
Cappar» 
Armoracea a 
greftis rapha 
nus*^ Vi placet curas agere feculoru de palmis cogitet coferendis* Hoc igi/ 
c tur menfe dadyloijj no ueteru fed ac pinguium recentia ofla 
debebit obruere: terrae cinere mifcere. Si plantam uelit:poneda e apri 
Ii menfe uel maio*Locis delebatur apricis 8c calidis.Fouenda e:ut crefcat:humo 
re.Terra foluta uel fabulone requirit:ita tame ut quando planta difponitur:cir/ 
ca eam uel fub ea pinguis terra {undatur* Annicula tranfferat aut bima iunio me 
fe incipiente uel iulio* Circufodiatur aflidue:ut rigatioe cotinuos afiatis uincat 
ardores. Aqs palmae aliqtenus falfisiuuantur:quaeinficidebet faliba :& fi tales 
eas natura no pbuit.Si aegra efl arbor:faeces uini ueteris ablaqueatae oportet in# 
fundi:uel radicu fuperuacua capillameta decidi:uel cuneu faliris interfoflis radi 
cibus premi.Conflat aut locu prope nullis utile frudtibarin quo palmae fpote na 
fcuntur.Piflacea ferutur autuno 8c menfe odlobri fobole & nuciba fuis.Sed me/ 
lius ipfa piflacea mncfla ponuntur mas ac foemina* Marem dicunt cui fub corio 
uelut odei longi uidentur latere tefliculi. Qui diligentius facere uoluerit: pertu/ 
fos caliculos & flercorata terra repletos parabit:& i his piflacea terna conflituet 
ut ex omnibus germen quodcunque procedat: quod ubi conuaiuerit: planta hic 
facilius tranfferatur menfe februario. Amat locum calidum fed humecflum: & ri 
gatione gaudet & fole. In feritur therebinto menfe februario uel martio: at alii a/ 
mygdalo inferi poffe firmarunt ♦ Cerafus amat cali flatum frigidum:folum ue/ 
ro pofitionis humedfoe.In tepidis regionibus parua prouenit. Calidum non po/ 
tefl fuflinere. Montana uel in collibus con Aituta regione latatur. Cerafi plan/ 
tam filueftrem tranfferre debemus menfe ocftobri uel nouembri ♦ 6C eam primo 
ianuario cum comprehendit mferere. Plantaria uero creari pofTunt: fi prxdidtis 
menftbus fpargantur poma: qua fumma facilitate nafcentur .Ego fic huius arbo 
ris facilitatem probaui: ut uirgulta ex cerafo pro ammmiculis per uineam pofi/ 
ta in arborem profiluifle confirmem. Et ianuario menfe feri poteft. Inferitur 
menfe nouembri melius . Vel fi necefle fit:extremo ianuario. Alii & ocflobri infe/ 
rendam efle dixerunt. Martialis in trunco inferi iubet. Mihi inter corticem & ii/ 
gnum fbeliciter femper euenit. Qui in trunco conferunt:ficut Martialis dicit:om 
nem lanuginem:qua: arca efl:auferre debebunt:quam fi remaferit: infitis noce 
re manifeflat.In cerafis hoc feruandu efl:&in omnibus gumatis: ut tunc infera 
tut:quando his uel no efl:uel definit gume effluere. Cerafus inferit in fe i pruno 
in platano:ut alii in populo. Amat fcrobes altas:fpatia logiora:afliduas loflioes 
Putari i ea putria 6c ficca debcbut:uei qua defius artata fptuIerit ut rarefcat. Fi/ 
mu no amat :atq? mde degenerat .Cerafa ut fine ofle nafcant; fieri Martialis hoc 
dirit. Arborem tenera ad duos pedes recides:& ea ufqj ad radice findes:medulla 
ptis utriufq? ferro.curabis abradere :& flati utrafqj ptes i fe uiculo flrfgis & obii 
nis fimo: & fumma pte & diuifuras.Pofl annum cicatrix ducflaiolidatur* 
Hac atbore furcuiis:q adhuc frudlu no attulerut: inferis: 6c ut aflerit exhis fine 
oflibbus poma nafcetur. Si cerafus concepto humore putrefcitji trunco foramen 
Ofladadtylo 
rum. 
Capillameta 
radicum. 
Piflacea. 
Gummate ar 
bores; 
Gumen* 
Cerafus 
Cerafa fine 
olle* accipiat:quo poffit educi;Si formicas patitur: fuccu portulaca debebis infunde/ 
re cu aceti media pte pmixtu :uel umi feciba trucu arboris floreris adime.Si aftu 
fatigatur :triu fontiu Ungulos feftarios fuptos poft folis occafum radici 
bus arboris mbeamus influere fic :ne remediu luna deprehedat. Vel herba fim/ 
phoniaca circa arboris truncu torquebimus i corona. Vel ex ea iuxta imu codice 
cubile faciemus.Cerafa no aliter q in fole ufcp ad rugas ficcata feruatur, Menfe 
odlobri aiiq mali arbore calidis Sc Ciccis regioni ba ponut:& cydonea arca noue/ 
bres calen.& forbum uel amygdolas in feminariis obruunt:& pini femen afper/ 
gunt.Hoc mefe poma codienda funt atq? feruanda eo more:quo in fingulorum 
titulis continetur :uelut quaqj matura procefferint. 
De apibus, T. xiii. 
Oc etia menfe aluearia caflrabutur more quo diftu e:qua tame opor 
h tet infpicere:& fi abundantia e:demere, fi mediocritas:pte media relin 
quere p hyemis inopia.fi uero flerilitas apparet i cellis:mi prorfus au/ 
ferre.Mellis uero & cera fupius e demoftrata cofedrio» 
Qua graci uel alii fuper uina condienda curandaqj dixerunt. T xiiii. 
E ledta pteream:qua graci fua fide media de codiendi uini genere dif/ 
n putarut :demoftrare curaui. q uini natura tali rone difcernut: & hanc 
i eo uolut effe diftantia:ut quod dulce e:grauius dicant, quod album 
& aliquatenus falfu icouenire uefica.quod croceo colore bladitundigefhoni ac/ 
comodu.qd albu & flipticu prodeffe flomacholaxiori.Trafmarinu pallore face 
re:& tantu fanguine no creare. Vuis nigris fieri forte:rubeis fuaue:albis uero 
pleruqj mediocre.In codiendo ergo uino aliq gracoiy muftu decodlu ad medie/ 
tate uel tertia pte uino adiiciunt. Ali graci ita iubet aqua marina munda de pu/ 
ro & qeto mari:qua ano ante copleuetit:referuari.cuius tale ee natura:ut & fal 
fedine uel amaritudine pro hoc tpe careat & odore:& dulcis fiat artate Ergo eiuf 
odtogefimam pte mufto admifcet:& gypfi qnquagefima.Poft tertiam deide die 
fortiter comouet:ac pollicetur no atate folu uinoried fplendore quocp coloris af 
ferre,Oportet aut nona quaqj die uinu moueri atqj curari:uel fi tardius undea/ 
ma:frequens eni refpedlus faciet iudicare utru uendenda fit fpecies an tenenda. 
Quidam refina ficca trita uncias tres dolio imergunt & permouet:& uina diu/ 
retica fic fieri poffe pfuadent.Muftu uero quod p pluuias frequetes leue eft: fic 
curari debere iufferunt:quod probari guftu ipfius poterit.Omne muflu decoq 
iubent:donec pars eius uiceiima poffit abfumi.Melius quoque fieri fi cetefima 
partem gypli adiicias.Lacedemomi uero eo ufque decoquere:donec uini quinta 
pars pereat:& quarto anno ufibus mimflrare, Suaue uinu de duro fieri docent: 
li hordeacei pollinis cyathos duos fimul cu uino fuba&os mittas in uini uafculo: 
& hora una ibi effe patiaris. Aliqui faces uini dulas admifcent. Aliqui ad/ 
dunt glyciadia ficca aliquantulum & utuntur: cum diu uaforum commotio/ 
ne mi fcuerint. Vinum quoque inter paucos dies optimi coloris effici: fi baccas 
Vinu dulce 
grauius* 
Croceum di 
geftioni acco 
modum ♦ 
galfedo 
Via diuretica myrti agreflis montanas ficcas & tufas mittas in cado:&*x*diebD requiefcerepa 
tiaris *Tuc coles :& utaris* Vitis et flores arbuftiuaz colledtos in umbra ficcare cu 
rabis -Tue diligenter tufos & cretos habebis in uafculo nouo:& cu uoluens tribo 
cadis una floris mefuram:qua fyrichinica uocat:adiicis:& fuplines doliu:& fex 
ta uel feptima die aperies & ureris* Vinu fieri ad potandu fuaue ita dicunt ♦ Fcc/ 
nicoli uel fatureise finguloiy congruu modum uino imergi:atqj turbari* Vel fru / 
<H:um que dux nuces pinea? pduxerint torrefadtu 8c linteo ligatu mitti in uafcu/ 
lo:ac fuplini & ufui e(Te* v. diebD exactis* Vinum aut uelut uetus effici de nouel/ 
lo: fi amigdola amara abfynthium pini gumi foenugracum fimul frangas quatu 
fufficere extimaris:& pariter tudas:& ex his unum cyathu per amphora mittas: 
6C magna uina conficies.Si uero fenferis peccatura: huic cofedtioni aloen myrra 
crocomagma fingula modis aqliba tunfa:& in puluere redadta cum meile mifce 
bis :& uno cyatho unam amphora condire curabis* Anniculum quoqj uinum ut 
longam fimulare uideatur atatem:melliloti uncia unam :gly ciri dis uncias tres: 
nardi celtici tantunde:aloes epatites uncias duas: tundis & cernis: & in feftariis 
qnquaginta coclearia fex reconde :& uas ponis in fumo ♦ In album colorem uina 
fufea mutari afferunt:fi ex faba lomentu fadtum uino qs adiiciat:uel ouoru tri/ 
um lagena? infundat alborem: diuqj c5moueat:fequenti die candidum reperiri* 
Quod fi ex afra pifa lomentum: adiiciatur:eade die pofle mutari* Vitibus quoqj 
hanc effe naturam:ut alba uel nigra fi redigatur in cinerem uinoqj adiidatur: ei 
unaquaqj formam fui coloris imponere: ut ex nigra fufeum:candidum uero red 
datur ex alba:ea ratione*Cut combufti farmenti cineris modii unius mefura mit 
tatur in dolio:quod hebit amphoras*x ♦' & triduo fic relisum pofl operietur aut 
lutetur* Albu uel(fi ita uifum fuerit) nigrum repperirfxl* diebus exadlis* Vinum 
quoque afferut ex molli forte fic fieri* Althex hoc e ibifei folia uel radices aut eius 
caule tenerum decodtum mitti:aut gypfum: aut ciceris cotulas duas aut cupffi 
pilulas tres aut buxifolia qtum manus ceperit:aut apii femen 8c cinerem farme 
toiy :cuiuis flamma? corpus reliqt exile 01 foliditate detradla* Vinu uero ea die ex 
auftero lympidu atqj optimu fieri fi grana pipis.x*piftacea*xx; adiedto modico 
uino fimul coteras:& in fex uini feftarios mittas:diu ofbj ante comotis:tunc re/ 
quiefeere patiaris 6c coles ufui mox futuru*Ite feculentu ftatim in lympidu red/ 
di:fi* viupininucleos in unu uini feftariu mittas diuqj comoueas & paululu cef/ 
fare patiaris:mox (umere puritate coiariqj debere & in ufum referriJte quod cre 
tefibo oraculum pythii Apollinis monflraffe memoratur: fieri.n* ficcadidum<5C 
fumere uetuftatis faporem:fi fquinantos uncias quattuor: aloes epatites uncias 
qttuor:maflicis optfe uncia unam:caffia fiftula? unciam: tundis uniuerfa & in 
tenuiflimum puluere cribro excutiente deduds ♦ Cu uero muft u ferbuerit: defpu 
mabis:& omnia uuatum grana:qua feruens in fummumreiedt:expelles*Tuc 
gypfi triti atque cribrati tres italicos feflarios mittis in uini amphoras*x*pofl ta/ 
men pte quarta uini codiedi in alia uafa traffundis:& ita gypfu adiides:&doliis 
Flores tonfof 
6c cretof» 
Chinica men 
fura» 
Aloefepatitef 
Ex faba lo 
mentum» 
Ouoiy albor» 
Ex auflero 
limpidum» 
Faculetu in 
limpidum» uiridi ac radicata cana p biduum fortiter agitabis,tertia uero die ex fuprafcriptis 
pulueribj quaterna coclearia cdpleta modeflius in denas uini amphoras mittis: 
6c uinificut fupradidu e:quarta pte qua alibi diffunderas fupadicies , & doliu 
replebis:& ite diu agitare curabis:ut fjpeiy uis oe mufli corpus lnficiat.Tuc ope 
ries atqj adlinis relido breui foramine: quo sfluantia uina fufpiret Sed exeptis 
quadragita dieba & hoc fpiracuiu claudis:& deidecu libuerit:guflas.illud me 
mento feruare poeteris:ut quotiens uinu mouetur inueflis puer :hoc aut aliqs 
fatis purus efficiat.Linimenta quoqj dolii no gypfoifed anere debebif 
inducere.Ite uinu quod falutare cotra pefliletia fit:& flomacho profit: fieri hoc 
genere fertur .In optimi mu Hi metreta una anteq ferueat:tufi abfynthii odo un 
cias linteo molutas dimittis:&C exadis.xl.diebacurabis aufferre.Id uinu refun/ 
dis lagenis minor, ba 8c uteris. Nue codiunt primo amne mufli fpumatis egeflo: 
qba moris e gvpfo uina medicari,Sed fi natura lenius umu e & faporif humeri: 
lcdgiiscetuduosgypfifeftarios mififfe fufficiet. Quod fi uinu nafeitur uirtute 
(olidius: medietas abunde pdidis poterit fatis effe menfuris. 
Rofatum fine rofa fieri, T, xy* 
Vnc rofatum fine rofa facies fic,Folia atri uiridia fporta palmea mifla 
n in mufli nodu feruentis uafa deponis:& claudes. 8c exeptis,xl, diebus 
meile addito ad modum rofati cum placebit uteris , 
De uinis pomorum, T, xvi, 
h Oc mefe ofa qua locis fuis leguntur:ex pomis uina coficies, 
Deoenomelli, T, xyii, 
Vfl u de maioribu 5c egregiis uitiba pofl. xx. dies q leuatu fuerit ex la/ 
m cu:qtu uolueris fumif: Sc ei mellis n6 difpumati optimi qnta pte priuf 
trita fortiter donec albefcat:admifces. & agitabis ex canna radicata ut/ 
hementer.Mouebis at fic p dies.xl,corinuos:uel quod e melius qnquaginta:ita 
ut cu moueris: mudo linteo tegas:per quod facile cofedio sfluada fufpiret. Pofl 
dies ergo. L. mu da manu purgas quodeuep fupnatabit:&: i uafculo gypfo dilige 
ter includis: 8C ad uetuflate referuas Melius tamen fi in minora Sc picata ualeu 
la proximo uere tranffundas: & gypfata diligeter opies: & i terrena & frigida cel 
la recodas uel arenis fluuialiba:uel eode folo uafcuta ex aliqua pte fumergas. 
Hoc nulla uitiatur state: fi tam diligenter effeceris. 
De defruto:calceno:fapa, T, xyiu, 
Vnc defrutu calanum: fapam :confiaes. Cum omnia uno genere con/ 
n ficiantur ex muflo:modus his Sc uirtutem mutabit 6c nomina. Nam 
defrutum a deferuendo didurmubi ad fpiffitudinem fortiter difpuma 
uerit:effedum efl, Caloenum:cum tertia perdita dus partes remanferint,Sapa 
ubi ad tertias redada defcenderit:qua tame meliore faaent cydonea fimul co/ 
da dc igni fuppo&a ligna ficulna, 
Depaflo. T xix* 
Inueflis puer 
uinu moueat 
Vinu cotra 
peftilentiam* 
Oenomel, 
Defrutum 
Calanum 
Sapa, PafTum* 
Affum nuc fiet ante uindemiaiquod africa fueuit uniuerfa coficere :pi 
p gue atqj iocudum: & quoad coditu: fi utaris mellis uice ab ff latione te 
uidices. Legatur ergo uux paflk qplurimse 8C i fifcellis claufe iunco fa 
d:is aliquatenus rariore cotextu uirgis primo fortiter uerberatur.defde ubi uua/ 
rum corpus uis cofufionis exoluerit: coclea: fuppoftta (porta copnmitur.Hicpaf 
fu e qcqd eff luxerit: & coditu uafculo mellis more feruatur* 
De cydonite. T xx* 
Bied:o corio mala cydonea matura i breuiffimas ac tenuiffimas parti/ 
a culas recides :& prolicies quod habetur fterius* Dehinc in meile deco/ 
ques donec ad menfura media reuertatur:& coquedo piper fubtile c5/ 
fpergis.Aliter.Succu cydoneoiy leflarios duos:aceti feftariu unu (emis: & mei/ 
lis d uos feflarios mifces: & decoques donec tota pmixtio pinguedine puri mellis 
imitetur.Tuc triti pipis atqj zingiberis binas uncias mifcere cu rabis* 
De fermento mufteorum feruando * T « xxi* 
X nouo tritico purgato farriculu facies :& mullo fub pediba rapto cura 
e bis lfundererita ut modio farris lagena mufii aduaas.Defde fole ficca/ 
bis :& ite fimiliter infundis ac ficcas* Hoc cu tertio feceris:panes ex eo 
breuiffimos ad modu facies muHeoR!:& i fole ficcatos uafculis nouis fidhliba re/ 
codis & gypfasp fermento:quo tpe ani mufteos facere uolueris:hoc uteris* 
DeuuapafTa* T. xxii* 
Vam paffam graca fic facies. Melioris acini & dulcis Sc lucidi botrices 
u i ipfa uite torquebis:& patieris fpote inarefcere:deide fublatos in um/ 
bra fufpedis: &uua diftridta coponis in uafculis:fubflernispapinos 
ftcco algore frige tes:& manu co primis & ubi uas fpleueris:ite pampinos addis 
nihilominus non calentes:& operculabis ac flatues i loco frigido ficco:quem nui 
lus fumus infeftet* De horis. T* 4 xxui* 
October martium fimiiiba umbris fibi ferit equari* 
Cydonitis 
Farriculum/ 
Muflei 
Botrioes i ui 
te torquebis* 
Hora u pedes* xxy* 
Hora ii* pedes xy* 
Hora iiri pedes xi. 
Hora iiiu pedes yiii. 
Hora v* pedes y'u 
Hora yi* pedes v* 
Hora yii* pedes* vi* 
Hora yiii* pedes yiii* 
Hora ix* pedes* x * 
Hora x. pedes xy* 
Hora xi* pedes xxv* 
PALLADII RVTILII TAVRI AEMILIANI VIRI ILLVSTRIS DE 
RE RVSTICA LIBER*Xjt/ TITVLI MENSIS NOVEMBRIS 
De fatione tritici farris hordei fabse cum difciplina fua:de lenticula mature feren 
da:de lini femine* T* u 
De pratis nouisinftituendis: ponendis uitiba 6c propagandis 6c rircufodiendis 
nouellis ac recidendis mergis. T* 11. 
De uinea ueteri in iugo uelpergula reparanda* T* ui. De putadis uitiba & arboribo lods tepidis & oliuetis & faciedo oleov T* mu 
De oliuetis ponedis &C curandis a:gris arboriba palis ridicis faciendis oleo 
laurino faciendo* T* v. 
De hortis:in eo de allio ulpico cum di(ciplinis:de cepullis 6C plantis carduorum 
de armoracea & cunela. T. yi * 
De pomis: m eo de perficotde pinu:de prunis:de caftaneis cum omni difciplina 
& pomis aliorum menfium ♦ T* viri 
De apiba:in eo de mundandis ac muniendis caftris ea§u T* yiiri 
Remedium uitibo:qua: fine fruge luxuriant* T* ix* 
Remedium fteriliuiti, T* x* 
De rofario ex paucis uirgulis mftituendo* T* xi* 
V t uua ufqj ad uer referuetur in uite* T « xiri 
De gregiba ouili generis & caprini :& pafcendi ordine* T* xui ♦ 
De glandiba legendis* T* xmri De materie cadenda* T xv* 
De tranfferendis arboriba maioris atatis. T* xvri 
De oleo faciendo fecundum gracos dc emendando. T* xvi* 
Oleum liburnico fimile* T * xyui* De oleo rancido curando & 
Vt oleum fordidum purges* T* xix. emendando* T* xxi* 
De oleo odorif horrendi* T» xx* Decondendifoliuif.* xxii * 
Dehorif. T, xxiiri 
MENSIS NOVEMBER* 
De fatione tritici farris hordei faba: cum difciplina:& de lenticula ferenda: 6C 
de lini femine* T* i. 
OC MENSE TRITICVM SEREMVS ET FAR S A 
tione legitima ac (emente foleni utriufqj feminis mo/ 
diis qncjj tenebitur.Nuc & hordeumaturu adhuc feremus* 
h In huius principio faba fpargimus :qua pinguiffimu uel fler 
coratum defiderat locu:uel ualle qua fuccus ueniens a fumi/ 
tate faecundet,Primo feritur:defde pfaditur:& tuc fulcatur* 
Occanda eft large: ut tegi plurimu poflit* Aliqui locis frigidis dicunt in fabaz 
fatione glebas non efle frangendas: ut per eas gelicidiarum tempore pofTint gra 
mina obumbrata defendi. Satione eius generis hcut opinio habet:non foccu 
datur terra:fed minus leditur. Nam Columella dicit:agrum frumentis util ore 
probari:qui anno fupenon uacuus fuerit:q qui calamos fabacea meflis eduxit* 
Pingue fex modi occupat:mediocre amplius,Spiffo bene prouenit * Ma/ 
erum (olum nebulofumqj no patitur* Curadu pcipue:ut luna. xv. feratur:fi ad/ 
huc idum (olis repercufTa non fenfit. Aliq dicunt quartadecima potius eligeda* 
Saguine caponis graci afferut faba fefa macerata herbis aduerfantiba no noceri* 
Aq pridie infufa citius nafei:nitrata aqua refpfa codura no here difficile. Nunc 
Saguitte ca/ 
poms faba: fe 
mina macera 
ta* feritur prima lenticula ficut februario mefe narratu e,Hoc etiam toto menfe po/ 
terit lini femen afpergi. De pratis nouis inflituendis : ponendis uitiba t 
&C propagandis & arcu fodiendis nouelhs. T* ii* 
N huius maxie pricipio poffumus iftituere noua prata:more quo di/ 
i dtum efl.Hoc etiam toto mefe locis calidis & ficds uel apricis erit uitiu 
celebrada pofitio.Nuc & propago iure ducetur :& lods frigidis nouel/ 
las uites:& arboru piatascircufodereatq?operire couemet:&ante idus. Nunc 
mergus hoc efl propaginis curuatura pofl triennium qpreffa fuerit: recidetur 
auite* De uineaueteri i iugo uel pgula reparanda. T. ii. 
Vnc acdeiceps uinea uetus qux i iugo e uel pgula: fi robuflo & ftegro 
n truco fit:ablaqueata fimo fatiet:& anguftius purata iter qrtu & tertii! 
pede a terra uiridiffima pte corticis acuto ferrameti mucrone feriatur: 
ac foffa frequentius incitetur. Nam ficut affcnt Columella:ex eo loco germe plu 
rimu pducit:&: ueniete uere fudit materia :q uitis reparet antiqua. 
De putandis uitiba & arboriba locis tepatis 5c reliqs . T* iiii* 
Vnc putatio autunalis celebrat f uitiba & arbonba: maxie ubi inuita/ 
n mur tepore prouincix:8c putatur oliueta: & oliua cu uana coepit effe: 
colligitur:ex q primu fit oleu. Na cu tota mgrefcet:quod fpei merito 
poflerauit:fundendi ubertate copenfat.Eft utilis putato arbori 
fi loci patitur difciplina:ut decifis cacumimba rami fluetes p latera prona funda 
tur. Quod fi regio infolens 8t incuflodita cotigeritjagedu prius toto arboris cor 
pore ab iferiore pte purgato:ut altitudfe afaliu fupgrefla modus trafcendatur i/ 
iuria:& arbor iam fpatio fuo tuta curetur. 
De oliuetis ponedis & curadis agris arboribo & reliqs♦ T. y. 
Vnc etia locis calidis ac ficcis regioiba oliueta ponutur; ficut februano 
n difputatu e. Amat hac arbor arduo fitu mediocriter ab humore 
fu fpendi: fcalpi aflid ue: lataminis ubertate pinguefcere: feracibo uen/ 
ris clamenter agitari. Hoc etia menfe oleis fterilibo qua fupra didta funt re me/ 
dia faciemus.Nunc & corbes & pali & ndica bene fieri poffunt:etiam nunc lo/ 
cis teperatis efUaurim olei iuftacofedao. De hortis. T* vi♦ 
Oc menfe alliu bene feritur & ulpicu terra maxie alba foffa &C fubadta 
h fine flercore.Sulcos i areis facies:& femia i locis altioribo pones.mi.di/ 
gitis fepata neqj altius pffa. Sarculabis frequenter: fde plus creicent.Si 
capitatu facere uolueris: ubi coeperit caulis fdire proculca: fuccus reuertetur ad 
fpicas.Fertur fi luna fub terris pofita feratur :& ite fub terris luna latente uellat: 
odoris foeditate Vel paleis codita allia uel fumo fufpenfa durabut. Nuc 
& cepulla feri pot.& piata di(poni:& armoracea feritur & cunela. 
De pomis. T. yiit 
h Oc menfe locis calidis:canteris uero ianuario pfici offa \ paftinatis agris 
funt poneda: binis a fe pedibo fepata.Et cu ibi planta excreuennt; traf 
Mergus hoc 
e propaginis 
curuatura. 
Porterau;t; 
Regio iiolens 
Sarculabis 
Vt alliu care 
at odore. 
De porris* feratur* Sed offa ponantur acumine deorfum uerfo * Et no amplius q ducto aut 
tribo palmis obruatur*Offa uero: qua poneda funtraliq ficcata prius paucis die 
bus aneris mixtione terra foluta in qualis releruant. Ego uero ulqj ad ferendi te/ 
pus fine ulla cura fape feruaui.Lods qde qualibufcuqj proueniut* Sed & pomis 
&C frondibD & durabilitate peipua funt: fi calum calidu folum arenofum & humi 
dum fortiantur* Frigidis uero 8i maxime uentofis nifi obiecflu aliquo defendatur 
intereunt.Du tenera funt germina: fape herbis circufoffa liberentur* Bima plan 
tam redle tranfferemus Icrobe breui.Nec a fe longe ftatuenda funt: ut inuicem fe 
a calore folis excufent* Ablaqueada funt per autunum;&fuis ftercoranda foliis* 
Putanda pficus in eo efhut arida & putrida tantum uirgulta tollantur*Nam fi/ 
quid uiride refecemus:arefcit * Languenti arbori ueteris uini faces aqua mixtas 
oportet infundi, Affirmantiba graas pficus feripta nafcetur: (i offa eius obruas: ■ 
6c poft dies.yii*ubi patefieri coeperint:apertis his nucleos tollas: & his cinnabari ' 
quod libebit infcnbas*Mox ligatos fimul cum fuis offiba obruas diligetius ad ha 
rentes.Genera funt hac:duracina:pfica:armenia*Sihac arbor ardore folis 
inarefcitjfrequeti aggeftione cumuletur. Vefptino iuuetur humore: obie&is de 
iendatur umbraculis .Iuuat in ea Sc fpolium ferpentis appendi. Nunc iam cotra 
pruinas ffercus ingeratur perfico:uel faces uinicumaqua permixta: uel qcf ma 
gis prodefhaqua in qua faba decodta e*Si uermes perficus patit: cinis eos amur 
ca mixtus extinguit:uel bouis urina cu aceti tertia parte cofufa.Si poma caduca 
lunt: nudata radici eius uel trunco lentifci aut therebinti cuneus affigitunuel te/ 
rebrata in medio palus Calicis imprimetur* Si poma rugofa creabit aut putrida: 
circa imum trucum cortex reddatur:& cum inde modicus humot effluxerit:ar/ 
gilla uel paleato luto plaga retegatur .Magna poma perficus affert :fi florenti per 
triduum ternos feftarios caprini ladtis ingefferis.Contra uitia perfici proficit fpar 
tum ligatum uel fpartea fufpenfa de ramis. Me fe ianuario uel februario locis fri/ 
gidisinouembri calidis perficus inferatur:maxime circa terram furculis pleniori/ 
bus & prope arborem natis .Nam cacumina uel non tenebut: uel diu durare n5 
poterunt. Inferitur in fe in amygdalo in pruno* Sed armenia uel pfica prunis:du 
racina amygdalis melius adharefcunt:& tempus atatis acquirunt. Menfe apri/ 
li uel maio locis calidis:in italia uero utroqj exeunte: uel iunio perficus inoculari 
potefbquod implaflrari dicitur:pradfo fuper trunco & impia liratis pluriba g e/ 
mis: more quo didtum efl.Perficus rubefeit fi platano inferta figatur* Duracina 
feruantur condita muria & oximelle * Vel detradlis offibus ficorum more in fole 
ficcantunac pendent.Item (ape uidi detradis offibus duraana meile condiri 6C 
faporis ee iocundi.Item bene feruantur: fi umbilicum pomi gutta picis calentis 
oppleuerismt fic fape innatare cogantur uafe conclufo* 
De pinu* 
Inus creditur prodeffe omniba qua fub ea feruntur * Pinum feremus 
p nucleis fuis calidis & ficcis regionibus menfe odtobri uel nouebriffri/ 
Perficus feri/ 
ptanafeatur* 
Armenia* 
Si poma ca/ 
duca* 
Vt magna 
fine perfica* 
Inferitur in 
amygdalo* 
Inoculari em 
plaftrarn 
Durada mei 
le condiri* 
Vmbilicus 
pomi* gidis & humedtis februario uel marrio. Amat locu gracile fape maritimum: in/ 
ter montes & faxa uaffior 8c procerior menitur, Ventofis & humidis arboiy fiunt 
{crementa latiora «Sed fiue motes uelis coferere: feu fpatia quacunqj: hac huic 
generi deputabis:qua alteri utilia effe no poffunt. Exarabis ergo ea loca diligen/ 
ter atqj purgabis:& frumenti more feme afpergifiac leui farculo curabis operire: 
nec enim pluf q palmo debet abfcondhDefendeda eff tenera arbor a pecore: ne 
calcetur inualida.Proficiet fi nucleos aqua ante triduum macerabis* Aliqui dicut 
frudtu pineum tranflatione mitefcere. Sed piatas hoc modo procurant: ut prius 
multa femina in caliculis terra 8C fimo repletis obruant.Qua: ubi proceflerinnre 
lidto eo quod (olidius eff: au fer ut alia.Vbi iuftum coeperit incrementu: trimam 
planta cu ipfis caliculis tranfferunt: quibo fradtis in fcrobe mdulgent radiabo lar/ 
gitate.Terra tamen equa flercus admifcent: facientes ffraturam alterno ordine 
(ubinde crefcente. Seruadum eff tamen:ut radix eius qua* una & diredta e: ufq* 
ad fummitatem fua poffit integra & lllafa tranfferri. Putatio nouellas pmi arbo/ 
res tantum promouetCquod expertus fum)ut qua fperaueras inaementa:dupli 
centur. Nuces pinea & ufcp in hoc tempus in arbore ee poffunt & maturiores le/ 
gcntur.Prius tamen legenda funt: q putrefcant. Nuclei nifi purgati durare non 
poffunt «Tamen aliqui in uafis fidhlibo nouis & terra repletis cum teflis fuis mi(/ 
fos afferunt cuftodiri, De pruno» 
Runa fi offibo ferantur au tu no menfe nouembri folo putri & fubadto 
p duobo palmis obruantur.Offa eade ponantur & mefe februario.Sed 
tunc prius lexiuo funt macerada p triduum: ut cito germinare coga/ 
tur. Ponunt & plantis quas fumemus ex codice menfe ianuario exeute uel febru 
ario circa idus radicibo fimo oblitis.Gaudet loco lato & humido: calo tepido me 
lius proferuntur:tamen queunt & frigidum fuffmere.Locis lapidofis & glareofis 
fi iuuantur latamine:excufant ne poma caduca & uermiculofa nafcantur.Extir/ 
panda funt (oboles a radice:exceptis redtioribo qua feruabuntur ad plantas. Si 
languida pruni arbor eff: amurca cu aqua aqualiter temperata radicibo debet in 
fundi» Vel bubulu locium folum uel humanum uetus cu duabus aqua partibus 
mixtum,Vel cineres ex furno & maxime farmentoiy, Si poma decurrat:oleaffri 
epityru terebrata infige radici. Vermes eius atqj formicas rubrica cu pice liqda 
fi adlinatur:extinguet»Sed modeffius pp arboris noxam: ne idem faaat remedi 
um quod uenenum.Iuuatur frequenti humore & afiidua foffioe»Menfe martio 
extremo prunus {feritur melius trunco fiflo q cortice»Vel menfe ianuario anteq 
incipiat gumen lachrymare. In feritur in fe:& pficum recipit uel amygdalum uel 
malum:fed eam degenerem reddit & paruam.Pruna ficcantur i Iole p crates lo/ 
co ficciore depofita, Hac funt qua damafcena dicuntur, Alii in aqua marina uel 
in muria feruente recens ledta pruna demergut:& inde fublata : aut in furno te/ 
pido faciunt aut in fole ficcari♦ De caff anea, 
c Aftanea feritur 8c piatis: qua fponte nafcutur: &C femfe, Sed qua pia 
Pruna oflibD 
ferunt lexiuo 
maceratis* 
Vermiculofa 
nafcuntur» 
Lociumhu 
manum» 
Damafcena» tis feritur:ita scgra e:ut bienib de eius uita fepe dubitetur* Seretida efl ergo lpis 
caflaneisthocefl femimba fuis: menfenouebri &C decebriatem februario Eligen/ 
da? funt caflanese ad ponendil recentes grades matura * Quas fi nouembri mefe 
feramus: facile le pfentia fruCtus lpius pflat.Si uero februario ponamusjut ufq; 
tunc duret: ita faciedu e.In umbra caflanex ficcentur expafa?. Tunc in angu ftu 
&C ficcu locu tranflara cumulu faciunt :SC eas oes fluuialis arena diligenter ope/ 
riat.Pofl dies* xxx.eas remota arena in aqua frigida mittis.Qua? (ana: funt: mer 
gunt jfupnatat qusecuqj uexata e.Ite quas pbaflhfimiliter obrues:& pofl.xxx. 
dies seque probas.Hoc cu tertio feceris:ufq; ad ueris initium ferere debebis qua: 
manfermt illibata?♦ Aliq in uafculis feruant arena pariter mifTa. Amant folu mol/ 
le 6C folutu :no tamen arenofum. In fabuloe puemut:fed humeCto.Nigra terra 
illis apta efl:& carbuculus 8c totus diligenter infraCtus.In fpiflo agro & rubrica 
uix puenit.In argilla &C glarea non pot nafci.Dibgit cseli flatu frigidu :fed & te/ 
pidu n5 recufat: fi humor alTenferit. Delectatur cliuis Qc opacis regionibsiac ma/ 
ximein feptetrione uerfis.Paflinariergo locus debebit: q huic deflinat arbuflo 
altitudine pedis unius femis uel duo^z. Vel totus aut fulcis in ordine defhnatis: 
aut certe aratris refolui hinc inde findetibo.Qui fimo fatiatus ac redactus in pul/ 
uerem:caftaneaiy femen accipiat no apLus pedis dodrate demerfum . Vnicuiqj 
femini pp notam furculus debet affigi. Ipfa femina lingulis locis fimul terna uel 
qna ponantur: & iter fe qttuor pedu fpano feparentur. Qiuba tranfferreplacue 
rit:binas plantas tranfferre debebut. Locus tamen deductoria liquoris accipiat: 
ne humor mfidens limo germen extinguat.Cui placet :pot caflanea: in ppagine 
ducere ima uirgulta :qua? in radice nafcuntur.Nouum caflanetu circufodi debet 
affidue.Menfe martio QC feptebri incremetu maius acquiris:fi putatiombo adiu/ 
uetur .Caflanea inferitur(ficut pbaui ipfe)fub cortice menfe martio uel apnli: ta/ 
men genere utroqj refpondet.Pot QC inoculari.Inferitur in fe Qc in falice:fed ex fa 
lice tardius maturat :QC fit afpior i fapore. Caflanea feruatur uel ir\ cratiba difpo/ 
fira:uel intra fabulone ne inuicem tagatur fmerfie: uel in uafculis fictiliba nouis 
condita?:& loco ficciore defoffieiuel mclufa? uirgeis ex fago receptaculis & lutata? 
ut (piracula no relinqs:uel hordei paleis minuti(Timis obruta:: uel paluftri ulua 
figuratis denfioriba (portis reclufa?♦ De pomis aliis♦ 
Qc menfe locis calidis ac ficcis regiomba agrefliu pir plantas poni/ 
h mus:quas poflea poffumus iferere:& maloiy uel mali punici & cydo 
nei QC citri Sc mefpili fici forbi filiqua: & piatas agreflis cerafi poft lfe/ 
rendas & mori taleas QC amygdali femina Qc nuces iuglades: fi in feminariis quo 
didtu efl more pangantur. De apibus. T. vili, 
h Vius mefis initio apes ex tamanfci floriba reliqfcp filueflriba mella co 
ficiunt. Qua: auferenda no funt: qa feruatur hyberno. Eode mefe for 
diba liberandi (ut aluei:quia tota hyeme eos mouere aut aperire no poflumus. 
Sed hac die aprico tepidoq? facieda funt: Qc penis maxfe auium maiojz qua ha/ 
Caflanea de 
leCtat cliuis. 
Arbuftumca 
flanearum. 
Dedu&oria 
liquoris ♦ 
Caftanetu* 
Vt caflanea; 
(eruentur. bent rigorejuel aliquo fimili ofa interiora mundent: quo manus no ualebit attin 
gere.Tum rimas oes qua funt extrinfecus luto & fimo bubulo mixtis linamus* 
Et infup genefhs uel alus tegumentis fimilitudine porticus imitetur:ut poflint a 
frigore 6c tepeflate defendi* Remediu uitiba quas fine fruge Jluxuriat.Trix* 
Ocis calidis & apricis uites:qua frudtu caretifronde luxuriat:& pau 
l perie foetuu copefant ubertate nunc putare jSflius conueniet: 
frigidis uero menfe februario* Si pmanebit hoc uitium circufoffas are/ 
na fluuiali uel cinere debebimus aggerare* Quida lapides infertit inter fuxuofa 
radicum* Remedium Herili uiti* T* x. 
h Ifde tpiba Bc locis uitem:qua Herilis fuerit:graci ita pcipiuntee cura 
dam* Trunco eius fiffo lapide afferunt includedu: & ibi urina ueteris 
humanas quattuor cotulas circa truncu debere diffundi: ut ad radices inflillatio 
ipfa defeendat.Tunc adiiciendu terra latamen admixta circa radices folu omne 
uertendum* De rofario ex paucis uirgultis lnflituedo* T* xi. 
Vauis menfe februario fint confereda rofaria : tame locis calidis apri/ 
q cis atqj maritimis hoc et mefe poterimus mHituere rofeta* Quas fi in/ 
digus plantam uoluens ex paucis uirgulis habere copiofa: quaterno/ 
rum digitorum furculos gemantes cum geniculis fuis debebis excidere: & in mo 
dum ppaginis flernere; Hercore ac rigatioiba adiuuare* Vbi anni astate copleue/ 
rint:pedis fpatio inter fe tranfferre di5und;os:atqj ita folum quod huic generi de 
putabis implere. Vt uua ufqj ad uer referuetur in uite* T* xii* 
Racis afleretibamt uuam ferues in uite ufqj ad ueris initia: circa ipfa 
g uite qua frud:u plena efl: loco umbrofo fcrobem fodies altitudine tri/ 
um pedumdatitudine mittis fabulone:& ibi calamos figis; 
in quibo retorques affidue farmeta frudibo plena : 6c illafis botrionibo alligabis: 
ut folum no contingat:& cooperies ut imber eo penetrare no poffit* Item gracis 
docentibus uuas uel poma in uite aut arbore fi diu feruare uolueris:uafculis clau 
fa fidrilibo ab ima parte ptufis diligenter a fumo tedla fu (pende :quauis poma 6C 
gypfo cooperta in longam feruentur atatem* 
De gregibus ouili generis & caprini* T* xiiu 
Oc menfe agno& prima generatio efl*Sed agnus flatim natus uberi/ 
h bus maternis admoucdus e* Manu prius tame exiguu lacflis in quo 
fpiffior efl natura mulgedu :quod pallores coloflra uocant:naq? hac 
agnis nifi auferatur nocebit* Ac primo per biduum natus cum matre claudatur* 
Tuncfeptisobfcuris feruetur & calidis:ita feclufo grege matrices mit/ 
tantur in pafeua* Sufficiet autem priufquam procedant matrices mane: & cum 
fatura reuertutur ad uefpam agnis ubera haurieda pmittere* Qui donec firmet 
iter flabulu furfunbo uel medica herba :uel(fi efl copia)farina hordei pafcatur m 
gefla:donec coceptu paulifp robur atatis pafcuu matribo poffint hre comune* 
Depafcendi ordine. 
Pauperie fe/ 
tuu copefant 
Rofaria* rofe 
ta« 
Coloflra qd. 
Ma trices. Afcua ouilo generi utilia funttquse uel in noualiba uel in pratis fimo/ 
p nba excitatur.Paluflna uero noxia funt: filueflria danofa lanatis* Sa 
lis tamen crebra refpfio uel pafcuis mixta uel canaliba frequenter obla 
ta debet pecons leuare faflidium* Nam per hyemem fi penuria efl: faenum uel 
palea uel uicia uel facilior ui&us ulmi feruatis frondibus praebeatur aut fraxini* 
Aefliuis menfibus pafcantur fub luds initio:cum graminis teneri fuauitatem ro 
tis mixtura commendat Quarta hora calefcente potus puri fluminis aut putei 
praebeatur aut fontis. Medios folis calores uallis aut arbor umbrofa declinet.De/ 
mde ubi flexo lam die ardor infringitur :& folum primo imbre uefptini roris hu/ 
mefcit: gregem reuocemus ad pafcua.Sed canicuianba & aefliuis diebo ita pa (ce/ 
dae funt oues; ut capita gregis femper auertantur a folis obiedtu ♦ Hyeme autem 
uel uere rufi refolutis gelicidiis ad pafcua prodire no debent. Nam pruinofa her/ 
ba huic generi morbos creabit;ac tunc lemel adaqre fufficiet ♦ Graecas oues ficut 
apulas uel altinas moris efl potius flabulo nutrire q campo : & ptufis tabulislo/ 
lum in quo claudetur infler nere :& fic tuta cubilia propter iniuriam preciofi uel/ 
Ieris humor reddat elabens * Sed tribus per annum totum dieba aprico die lotas 
oues ungere oleo oportebit & uino. Propter ferpentes : quipleruncjj fub pfepiba 
latet ;caedru uel galbanu uel mulieris capillos aut ceruina cornua frequeter ura/ 
mus* De capris* 
Vnc hirci admittendi funt; ut foetum primi ueris fouere poffit exor/ 
n tus*Sed caper eligendus efl: cui fub maxillis duae uidentur pendere 
uerruculae* Magni corporis;craflis crunbo:breui planaqj ceruice;auri 
bus flexis & grauibus;paruo capite:nitido fpiffo & longo capillo, Ad ineundas 
faeminas & ante anniculum congruus*Non autem durat ultra fexennium* Ca/ 
pella fimilis corporis; fed magnis ubenbus efl legenda* Non tamen ita multae ca 
prae ut oues una (latione claudantur: quam luto & flercore carere conueniet* 
Haedis fupra ladlis abundantiam edera & arbuti & lentifci cacumina fut faepe p/ 
benda.Trimae educare optime poflunt*Quod teneriores matres generant tran 
figendum efl.Sed ultra *viii, annos feruandae non funt matrices; quia genus hoc 
longiori flerilefcit atate* 
De glandibus colligendis: T* xiiii. 
Oc tempore glandis legendae ac feruadae cura nos excitet: quod opus 
h foemineis ac pueriliba (ludus celebrabitur facile more baccarum* 
De materie caedenda* T. xv* 
n Vnc materies ad fabricam caededa e:cum luna decrefcit. Sed arbores 
qua caedenturtufcj ad medullam fecuribo rerifas aliquadiu flare pa/ 
tferisjut p eas ptes humor fiqs in uenis cotinetunexcurrat* Vtiles aut fut hae ma 
xime. Abies qua gallica uocantmifi pluatur :leuis rigida & in opibo ficcis perene 
durabilis.Larix utillima ex q fi tabulas fuffigas tegulis f firote atqj extremitate te 
dtoji; prarfidium cotra incedia cotuhfli*Neqj*n*flamam recipiut: aut carbones 
Salinpafcuif 
& canalibus» 
Pruinofa her 
ba morbos 
creat* 
Verruculae 
capri* 
Abies* 
Larix utilli/ 
ma* Quercus, 
Aefculus, 
Caflanea ♦ 
Fagus, 
Alnus fabri/ 
ca inutilis. 
Carpinus: 
Pmu s. 
creare poffunt, Quercus durabilis fi terrenis opibs obruatur: & aliqtenus palis, 
Aefculus aedificiis 6c ridicis apta materief. Caftanea mira foliditate pdurat i agris 
& tedlis & opiba caterfs lntefhnis: cuius folu pondus i uitio e. Fagus in ficco uti/ 
lisihumor corrupitur.Populus utraqj falix & tilia i fculpturis neceflana, Alnus 
fabrica! inutilis:fed neceflaria:fi humidus locus ad accipieda fundameta palan/ 
dus e, Vlmus 8c fraxinus fi ficcetur:rigefcut:antecuruabiles: cathenis utiles ha/ 
betur. Carpinus utillima, Cupffus egregia, Pmus mfi i ficcitate no duras:cui co 
tra celere putredine coperi in fardinia hoc genere prouideri:ut excifa trabes eius 
aut in pifcina qiibet anno toto mer fa lateret poft operi futura: aut arenis obrue/ 
retur i li<ftore:ut aggeflione qua tedta effet alternis aftiba reciprocas fludtus al/ 
lueret .Codrus durabilis nifi humore tangatur. Quacuqj aut ex pte meridiana 
cadutur:utiliores funt:qua uero ex feptetnoali proceriores:fed faale uitiantur. 
De tranfferendisarboribo maioris atatis, T, xyi, 
h Oc menfe locis ficcis calidis &C apricis maiores arbores tranfferemus 
trucatis ramis rillaffis radiciba: multo fler cor & rigatioiba adiuuadas 
De oleo faciendo fecudum gracos 6c emedando, T♦ xvii» 
g1 Raci in coficiendi olei pceptis lfta iufferunt,Tatu legedu ee oliua c|/ 
tu node ueniete poffumus exprimere. Mola primo oleo debere leui/ 
ter ee fufpefam:ofTa.n,c6frada fordefcut:qre de folis carniba fit prima cofedtio* 
Salignis caniflros fieri debere uirgultis:qa genus hoc oleu dicit adiuuare,Nobi/ 
lius erit q<3 fpote defluxerit,Sales deinde ac nitrum iubent nouo oleo mifceri:ut 
hac res fpitlitudme eius abfoluat. Deinde cu amurca fubfedent :oleu puru* xxx, 
dieba exadisn' uitrea uafatranffernuSecudu fimili difdphna fieri: fed mola for/ 
tiorequaflari, Oleu liburnico fimile, T. xviiu 
o Leu primu liburnico fimile fieri afferut graci: fi i optio uiridi f ula fic/ 
cam & lauri folia & cypeiy oia fimul tufa & fubtiliter creta pmifceas 
cu faliba torrefactis ac tritis :& diu oleo imeda pturbes, Dehinc triba aut aliqto 
amplius dieba cuqefcet:utaris, Vt oleu fordidu purges, T* xix. 
I fordet oleu:fridos & adhuc caletes fales iniici iubet:& diligeter ope 
f ririjtamudureddipoff tpsexiguu. De oleo odoris horredi,T,xx 
I fuerit odoris horreduuirides oliuas fine offiba tundi: &: in olei metre 
f ta choenicas duas mitti. Si bacca defuerint:caules tenemos olea: fimi 
liter ee tudedos,Nonulli utraqj pmifcet addito et fale, Sed 01'a intra 
linteu clufa fufpedut: atqj ita i uas olei demittut.Poflea tnba dieba exeptis aufe/ 
rut:et oleu i alia uafa traffudut. Quida mittut uetuftu latere torrefadu.Plenqj 
hordeaceos panes breuiter figuratof & raro lfteo iuolutos mergut:& nouos fubf/ 
de pmutat, Vbi hoc bis aut tertio fecerit: falef mittut:et i alia uafa traflatu p pau 
cos dies fubfidere patiutur. Quod fi afal forte deciderit:& oleu putredie ac nido 
reuitiaritriubet graci coriadri maipulu i olei metreta fufpedi:atqj ita paucis die 
ba maere,Si nihil de horrore <Jcuflerit:mutadu e coriadru; donec fupet hoc uiti/ 
Cedrus, 
Caniflros ♦ 
Olei metreta 
chenica. um ♦ Sed maxime proderit: poft fenos dies in uafa muda tranfferre: melius fi 
acetu ante uexerut.Quida fbeni graci feme ficcu tritu qj pmifcent. Vel incenfos 
oleaginos carboes in ipfo oleo frequeter extiguut. Si acerbus odor fuerit :uua ex 1 
cremeta qua graci yiyap-ra uocanpcipiut tufa & in maftam redada merfari* i 
De oleo rancido curando* T* xxi* 
Leu rancidu graci afferut fic poffe curari* Alba cara mudo & optimo ] 
o oleo refoluta & ad huc liquente mitti in oleo iubent» Tuc fales fridos 
calentes addi:operiri:atqjgypfari.Sic fieri ut oleum purget fapor 8C 
odore mutato»Oleum tame omne in terrenis locis efte feruandu:& eam eius ee 
naturam:ut fole uel igne purgetur»Vel aqua feruenti fi fimul mifceantur in ua/ 
fculo. De codiendis oliuis. T* xxii* 
Oc et menfe oliuas genera funt diuerfa»Columbares 
h oliua fiunt fic* Alternis cratibu puleium fpargis &C mei & ace/ 
tum: & fales modice ftratura mtercedete fuffiindes. Item fternes oli/ 
uas fupra furculos foeniculi uel aneti fiue lentifci:& ramis oliua fubditis aceti he/ 
minam &C muria fuffundis:& has coftrudioes ufq? ad uafculi plenitudine patie 
ris infurgere* Aliter ♦ Eledas oliuas muria maturabis :poft.xl. dies muria fundis 
uniuerfam»Tunc duas defruti ptes:aceti unam:menta minute incifam uafculo 
adiicies:Sc oliuas replebis: ut iufta infufione fupnatet. Aliter* Oliuas manu lec/ 
tas una node itegra in balnei uapore ee patiens tabula uel crati fuppofitas. Ma 
ne balneis exeptas faliba tritis cofparges:& uteris» Qua n5 apltus q. vii»dies po/ 
terut cuftodiri, Aliter.Oliuas lllafas primo mittis in muria:poli dies.xl.leuabif: 
atqj itercidis acuto calamo. Et fi dulciores habere uolueris:duas fapa ptes & ace/ 
ti una:fi acriores:aceti duas & fapa una debebis ifundere. Aliter»Paffi feftarium 
unu cineris bene creti qtu manus utraqj geftabinuini uetens unu femiciculu 8c 
aliqtu cuprefti folioli mixtis oiba oliuas infudis inculcas:& fubinde crufta facie/ 
do faturabis:donec ad fuma ora puenias* Aliter. Oliuas qs iacetes rep/ 
pereris:rugis cotrahentiba crifpas colligis: & faliba tritis refpfas expadis:donec fo 
le iarefcat.Tuc fubftrato lauro alternas crates bacca& fxpius ordinabis.Tucde/ 
frutu cu fatureia fafciculo duaba aut tnba undis feruere patieris.Et poftq tepue/ 
rit: fupra copofitas baccas refudes admixto fale paululo & origani fafce coiedo: 
fupra ius oe pfundis. Aliter. Ledas baccas ex arbore ftatim codies:ruta & petro/ 
felinu fternes iter fpatia ftrudiois:& fubinde feminati falis afpfioe cumulabis* 
Poftremii mei & acetu fupfudis.Nouiflime optimi olei qtucuq? mifcebif.Aliter» 
Legis oliuas ex arbore nigras:& copofitas muria dilues.Tunc oiise adiids mellis 
ptes duastuini unamrdefruti dimidia.Et ubi fimul deferbuerit deponis:ac pmo 
ues &C acetu mifces»Cu refrixerit: fup oliuas origani furculos fternis: & fupra ius 
omne diffundes» Aliter.Oliuas manu ledas cu pediculis aq fpargis tnba dieba* 
Deinde mittis in muria:& poft*viudies exeptas in uafe adiicis cu mufti 6C aceti 
£Eqs pondenbj.Et impletu uas ita operies:ut aliqua fpiramenta dimittas* 
Vuas excrem 
ta .gigarta 
Raddd oleu ♦ 
Codftura oli 
uarum* 
Crates bacca 
rum* De horis* T* xxiii* 
n Ouembere Sc februarium ratio temporis per horas duxit equales. 
Hora* i* pedes* xxviu 
Hora* ii* pedes* xvii* 
Hora* iii* pedes* xiii. 
Hora* iiii* pedes* x* 
Hora* v* pedes* viii* 
Hora* yi* pedes* vii* 
Hora* yii* pedes* yiii* 
Hora yiii* pedes* x. 
Hora* ix* t pedes* xiii* 
Hora* x* pedes* xyii* 
Hora* xi* pedes* xxyii; 
PALLADII RVTILII TAVRl AEMILIANI VIRI ILLVSTRIS DE 
RE RVSTICA L1BER*XIII*TITVLI MENSIS DECEMBRIS* 
De ferendis frumentis Sc faba SC lini femine * T* i* 
De fodiendis paftinis:& caedenda materie palis Sc ridicis:& oleo laurino ac myr/ 
tino* T* ii* 
De hortis:in eo de ladluca allio ulpico cepulla finapi Sc cunela* T* iii* 
De pomis:in eo de ypomelidibus Sc menGum pomis» T* iiii* 
De rapis condiendis* T* y* 
De echinis SC pnis Sc lardo faliendis Sc auiu laqueis difponedis* T* Yi+ 
De horis* T* yii* 
MENSIS DECEMBER* 
De ferendis frumentis faba Sc lini femine* T♦ h 
VNC SER VNTVr FRVMENTA TRITICVM FAR 
n hordeum: qui s hordei fatio iam fera eft * Et faba arca feptimu 
idus feri potefh Nam pofl exadtam brumam male feminanc 
Hoc et mefe adhuc lini feme fpgi poterit: ufqj* vii.iduf deceb* 
De fodiendis paftinis Sc cadenda materie. T* ii* 
n Vnc ad inflituedas uites : fed poft idus paffina inchoemus effoderet 
ficut ante trattatu e.Et materie bene hoc mefe cademuf.Palos quoqj 
SC corbes faciemus Sc ridicas * Et locis frigidis oleum faciemus ex lauro:&myrti 
baccas atq; lentifci in olei fui cofed;ione quaffabimus xSC uinum myrtite ficut di/ 
€tum eft ante tingemus. De hortis* T* iii* 
Oc tpe ferenda e ladtucatut planta eius februario trafferatur • Etiam 
h nuc alhu Sc ulpicu Sc cepulla Sc finapi Sc cunela feri poterut:difaplxa 
Sc more quo ante narratu eft* De pomis. T. iiii* 
Pomelides poma funt(ut Martialis aflerit)forbo fimilia. Mediocri ar/ 
y bore nafcutur:& flore cadidulo*Dulcedo huic fiu&ui cu acuto fapo/ 
re comixta eft* Seritur mefe decebrinucleis in uafculis pofitis* Menfe 
aute februario ypomelidis piata fed pollicis magnitudine robufla traffertur bre/ 
uiffimo fcrobe foluta terra plurimo ftercore* Sed mumeda e:qa cito arefcit: fi ra/ 
dices illi uetus aff lauerit.Terra qlecuq? no refpuit* Amat loca tepida aprica ma 
Serunt fru/ 
menta* 
Ypomelides 
poma* ritima & fepe faxofa»Statum rigidum reformidat. In feri non pote fh exigua du/ 
rat atate.Poma eius aut in picatis 5c munitis urceolis aut fcobe populi aut in ol/ 
lis inter uuas uinaciis obruta feruabuntur» 
De rapis condiendis» T. v. 
Vnc rapa in partes minutas recifa & leuiter cocfta Sc tota die dilige/ 
n tius exiccata nequid referuent humoris; &C finapi ex aceto( ficut mo 
ris efl)temperato: mergere 6c condire curabimus:& repleta uafa clau 
demus:ac poff aliquantos dies guffibus explorata ufuri ♦ Quam rem 
ianuario quoque 8C nouembri menfe poterimus efficere. 
De echinis 6C pernis 8c lardo faliendis: & auium laqueis difponendis» 
Titulus fextus» 
Vnc etiam quibus littus in fru&u eff: ubi luna* iuuabit augmentum 
n quas omnium clauforum maris animalium atque concharum iubet 
incremento fuo membra turgere: echini carnes falibus condire cura/ 
bunt»Quod folito more conficitur ♦ Hanc quoque rem per omnes menfes bene 
faciemus hybernos ♦ Pernas etiam & lardum conficimus non folum menfe hoc: 
fed omnibus quos hyemalis algor aftnngit ♦ Tempore hoc per humiles filuas & 
baccis faecunda uirgulta ad turdos cseterafque aues capiendas laqueos expedire 
conuemet»Hoc ufque in martium menfem tendetur aucupium» 
De horis» T» yii* 
d Ecembrem ianuario in horis caufa difpar adiunxit: cum linea fimili 
ille augeatur:iffe decrefcat» 
Guflibus ex/ 
plorata* 
Cu lunatur/ 
gent maria» 
Echini» 
Lardum» 
Aucupium* 
Hora» i» pedes» xxix» 
Hora» ii» pedes» xix » 
Hora» iii» pedes» xv. 
Hora» iiii» pedes» xii» 
Hora» v» pedes» x» 
Hora» vi» pedes» ix* 
Hora» yii* pedes» x» 
Hora viii» pedes» xii» 
Hora» ix» pedes» xy» 
Hora» x» pedes» xix» 
Hora» xi» pedes» xxix? Ic Palladii libellus quauis non adeo obfcurus fit ut lucis egere uidea 
h tur, Quippe quae hic uerfu canuntur fupra profa oratioe eadem fere 
demonftrata funt»tamen ne nudus omnino exeatmeue Columellae 
horto inuideat:nonnulla ex Codri gramatici bononienfis dicStis ex/ 
cerpta. illi circufudimus»Quae & fi peritum leclorem non docebunt: minus ta/ 
men dodhim nonnihil adiuuabunt Palladius ipfe rei rufticae peritiffimus «xiii 
libros de agricultura fcriplit ad Pafiphilum uirum do&iflimum • Et quia ferius 
fcripti fuerant adierit hunc quartum de infitione fcriptum pro tempori s tafura» 
In quo excufat tarditatem fuam:& crimen reiirit in fegnitiem librarii:qua qui/ 
dem non maligne extimare fe dicit. Quoniam uelocitas procurrit in facinus: Se 
gnities figuram benignitatis imitatur:ut ipfemet dicet:& nos quoqj exponemus 
Eli autem libellus ifte carmine fcriptus elegeo:premittit tamen proatmiolu pro/ 
(a oratione facium:quo excufat tarditatem fcnptionis fuae:ut dicebamus» Catte 
rum ut de Palladio ipfo non nihil dtcamusripfe fupra libro qui menfis martius 
infcnbiturmbi loquitur de malo citreo: fcnbit fe habuiffe fundos i territorio nea 
politanoifortafTe fuit neapoiitanus:fufpicamur tame lpm fuiffe romanum» Litid teflimoniu.CLaia gcedetes.xiii.libri fatit teffes fidei Palladii efgapafiphilu: Hic decimas 
a quartus e aliud teftimoniu fidei indultsemoue didu:ac fi dicamus:idulgeo tibi fide:hoc e cocedo 
8c heo.& pafliue fides idulget.Vnde fides idulta.Vr at Palladius hsec opa fidei pafiphili comif/ 
fiftemt de illis fideliter iudicaret.Scripferat.n.iulTu llliusrut ipe refertan aliter exponendu et ut dicamus. 
Hes aliud teftioniu fidei.f.mese idultz.i.cocelfe & feruata: tibi;quafi f>mifi(Tet Palladius pafiphilo fe feri 
ptu£» libros ruris coledi hoc ptici/ 
pio: qd e idultus:aufus e marcelli 
Taq 
inqt licetia crudelitati idulta. CLd 
allegat pnfcianus:ubi docet ab eo 
qd e idulgeo fieri fupinu idulfu 
& idultu.& ori canoici no adeo fa 
tis eruditi dicut fe a pontifice fumo 
here idultu qdda quafi $ quadam 
codonatoerqd an elegater didum 
fiuideritjqnonifi examufim loq 
j)pofuerut. Proufura tpis:hoc 
e $ tpis ufu.Sic Ci.ad Appiu: ut 
logi tpisufura qua aruimus &re 
liqua. Vfura at generale uocabulu 
e ta pecunia: cj V fi piau 
tus i amphitruoe appellat ufuraria 
uxore: & ufurarii fut iiqb:> e reli/ 
dus e ufus alicuius rei. Librarii 
manus fegaior.Librarius sequocu 
nom e & ad eos qui feribut libros 
uel uedut:& ad eu q pefabat ciba/ 
na id qd* ad p5dus da 
bat? :demefu dicebat :audor dona 
tasi terentiiphormionemdj 
Nuq maligne seftimo. Aeftimare 
apeiare e:ab eo qd* e xs seris dedu 
du & timi didoe grea: qd peiu 
dr« Argutia :hoc e a/ 
Iiditas:cuius diminutiuu e argutio 
la qua uoce utit Gellius. Inclinet 
argutia quafi tu dicas ad furtu uel 
malu aliqd.Maloopam eius ex/ 
pedare potius.q.t.fupffuit hoclo 
co ponus & e archaifinos. hoc efl 
uetufius loquedi modus. Ne/ 
fcio coe fit dnis.i.art aliis quocj hoc ufu eueniat. Inuenir tepie mediu qdda & mediocritatemt nec ni 
mis fit uelox: nec mtniu tardus feruus. Ita faepiflime natura hxc.f.feruilis fi qd het in fe bonu: & mifcct 
optada cotrariis.i.bona malis:& declarat:qa q uelox e erit facinorofus.fegnis erit qde bonus:fed n5 agilis 
& ob id igratus dno. Ad has m5 minutias.Minutise dicut' res uiles minimiqj peii. Grade erit.Senfus e 
haec res:qua fcriboruilis e:Sed erit magna fi affedabis. Fauorabiliter fentias.Fauorabiiis |>prie di is cui 
fauetYTraqllus Sueto.f caligula.Sic uulgo fauorabilis ot plurimi tradat:quoties aliquo adueniret uel ficu 
de difcederet p turba occurentiu (pfequetmue nonuq cu diferimie uitse adifie.hic aduerbiu fauorabiliter. 
Noia i bilis termiata palfiua babet fignificatione:ut amabilisruenerabilis, Apd Virg.tn penetrabile frigus 
& penetrabile telu dr adiue.Sed apd Teren.phormione eam uinribile exponit Donatus:q faci) e uincat- 
putabat Codrus legedu ee :q facile umeat' ab adore.f& p hoc fit optia: ut uox uicibilis pafliua hoc e .pro 
pria het fignificatione. Adi feruiu quocg fup eo uirgiliano ex.x.azn. Afpice no mage fit penetrabile 
telu. Ego meas opes eftimare no diftero-Huius loci fenfus no fatis nobis liquet: 8c neremur ne no fana 
PALLADII RVTILIITAVRI AEMILIANI 
DE INSITIONE LIBER AD PASIPHILVM 
VIRVM DOCTISSIMVM 
ABES ALIVD INDVLTAE 
fidei tefliomujpro ufura tpis hoc 
opus de arte infitionis adiecu Sed 
q> uolumina hac ruris colendi fe/ 
rius c| iufferas fcripta funt:libra/ 
rii manus fegnior fecit;cuius ego tarditate nunq ma 
ligne extimo* Sdo*n.quo frequeter inclinet argutia 
♦ Malo operam eius expedlare potius q ti/ 
mere* Nefdo utrum comune [it dominis:mihi diffi/ 
die contingit in feruilfo ingeniis inuenire temperie* 
Ita fepiffime natura hoc uitiat comodum fiquid efl 
& mifcet optanda cotranis* Velocitas procurrit in fa 
rimusjfegnicies figuram benignitatis imitatur:& ta 
tum recedit ab agilitate: quantum receffit a fcelere* 
Diu tame apud te pudorem meu diftuli: fed hoc qfi 
bonus famulus fed * Veru nefdo: fi tuu ad has mo 
minutias inclinetur ingeniti *Grande erit & par defi/ 
derio fuo:quod fludii tui quseret affe&io*Et licet de 
his nugis fauorabiliter fentias: ego meas opes sefti/ 
mare non differo. Non efl magni loci affibus intuen 
dis oculos duxiffe per puluerem:quia nefdo quomo 
donotse funt quaedam maximaru perfonarum mi/ 
nuta compendia; i fit ledio.dicamustame ficquis fauorabiliter de his nugis fentias:ego tame Do differo.i.no .pcfaftino &i 
logu duco:hoceceler & ,pmptus fum & uolo a:ftimare.i.poderare opes meas.iigeniu & dodrma meari, 
an ualea hoc genere fcribedi nec ne.ut tecu habita &.n.q.f.t*c.f.dicit Perfius :& nec te quefieris extra. 
Aflibaituedis.i.uilioriba pecuniisquadratiba.ut illndi priapeismoaflisfaciut. Nota:: ifamia_\Sic..n. 
Valerius max.caput fcripfit de nota ceforia libro. Copedia:utilitates & com oda. Noefi 
magni loci.hocenoptinetad eu ' 
q fit alicuius dignitatis & a:ftima/ 
tionis.Teretius Eunucho. Coue/ 
ni hodie aduenies queda mei loci 
hicatqjordis:& elegater palladi/ 
us hic tagtt qcP e apcf Ora.liri.epi 
melior feruo:q libe/ 
rior fit auarus i triuiis fixu cum fe 
demittitobalTem.Itecg apud Per 
fiu.Inqj luto fixu poliis trafcedere 
nummum 
Pafiphile ornatus fidei. Seqt: 
aliud elego uerfu fcriptu 
i quo agii gras pafiphilorq dignet 
comedare& amare huc libellu. 
.ppomtqd fit tradaturus 
hoc e de triplici ifitoe. Pafiphili at 
appellatio oiba amicus, 
Hicplurimunuc palladio a fide 
comedat .Fuerat.n.foitaffe hic pa 
fiphilus alicuius ipatoris Secreta/ 
riusauthoc dicit.Cuiego palla.» 
iqfccomittofecretamea: cu fis fi/ 
dei ornametu. Parte filete pedu. 
Quonia fcripfi fupiores 
orone. Affedu focii.f.mei: fe/ 
metipm fignat. Nec ftridos nu 
meris.Hoc dicit i attenuatione 1 i/ 
fint fermone 
pedefiri:&orone nonuerofa. 
No io:qa tu amas, Arbitrio iudi/ 
cio, Vrbanu.Vnfcriptoresagri 
colatois appellat arbores urbanas 
.i .domefticas & fatiuas. Sub 
thalami fpe.Infitio naq? fpes mri/ 
moniiquodamoeeuf. Vefiire 
affiniba ubris:hoc e arboriba.Af/ 
finiba at dicit qa i ifitoe: qredu e. 
Qua: cu iqj magis arbor coueniat l 
Lege Ply.li.xvii.ca.xiiii, Docet 
tn Columella ex oiba arboribus 
i oes arbores fieri polle ifitiones. 
Duplicifruge.Vnarbores fru 
gifere pfynio 8c exteris. Quseq/ 
ba hofpitiu.ita Virg.Q_.ua: qbus 
antefera. Ipe poli redor. Gndit 
ifitione eeartificiofa&no natura 
le.quonam aut mo meta fuerit m 
fitiote edocebit plynius eo libro 
Afiphile ornatus fidei cui iure fatemur 
p Siquid in arcano pedtoris umbra tegit: 
Bis fepte paruos opus agricolare libellos: 
Quos manus haec fcripfit parte filente pedum 
Nec ftridtos numeris nec apollinis amne fluentes 
Sed pura tantum rufticitate rudes 
Commendas: dignans: amas: & ruflica dicfta 
Afledtu focii follicitante colis» 
Nunc ideo modicum crefcens fiducia carmen 
Obtulit arbitrio laetificanda tuo. 
Efl noflrae fludium non condemnabile mufae: 
Vrbanum fari ruflicitatis opus» 
Sub thalami fpecie faelices iungere filuas: 
Vt foboli mixtus crefcat utrinque decor» 
Connexumque nemus ueftire affinibus umbris: 
Et gemina partum nobilitare coma» 
Foederibus blandis dulces confundere fuccos: 
Et Istum duplici fruge fapons ali» 
Quae quibus hofpitium prae flent uirgulta docebo: 
Quae fit adoptiuis arbor honufta comis, : 
Ipfe poli redtor; quo lucida fydera currunt 
Quo fixa efl tellus:quo fluit unda maris: 
Cum poffet mixtos ramis inducere flores: 
Et uaria grauidum pingere fronde nemus: 
Dignatus noflros hoc infignire labores; 
Naturam fieri fanxit ab arte nouam» 
Non fegne officium noflrae reor efle camaenae: 
Aut operis parui gratia fiet inops» 
Si uelocis equx pigro mifcetur afello 
Ardor:ut in ftenlem res cadat adta gradu m: 
Foecundumque genus produdtus deleat haeres: 
Et fibi defedtum copia prolis agat: 
Cur no arbor inops pinguefiat ab hofpite gemmat 
Et decus externi floris adepta micet.'' 
Incipiam quicquid ueteres fcripfere coloni: 
Sacraque prifeorum uerba labore fequar ♦ quo fupra allegauimus. Si uclocis equa?. Afgumetu a fortiori.Ardof.allufn?ad illud uirgilianum. 
Scilicet ante alios furor e ifignis In Herile res cadat ada gradu.Tagit mulu & muli-q raro imo fere 
nuq gignut:frerq i ecypto ,aiTdQr4%. Vri puerbiu mula pepit,unde e illud luuenalis:Et foetas comparo 
mulse.legito et Arifto.Ii.ultio de aialiba. Hofpite gema.,ppterea q> e fpes ifitois q uocat 
gema £prie uitiu e ficut oculi ply. Pricipio multas fpes.T ria inlitionu gria antiq tradide 
* rut ut fcribit.L.Colu.lib-vi.ca.ix. 
unu inqt quo refeda & filia arbor 
refectos furculof accipit.altet*' quo 
refeda iter & materia feia ad 
mittit q gna ueris tpe fiut. 
Tertiu quo ipas gemas cu exiguo 
cortice i pte fui delibrata rcipit: qua 
uocat eplaftratione uel ut qda iocu 
latione: hoc geus ifitois teRiuo tpe 
optieufurpat :&reliqq fequunt. 
Vide et huc nrm mefe feb.ti.xvii. 
Leto finuihoc e tenaci :ad digi/ 
tos letifcit habedo Virgilius 
Primus echionii.poft triplice i 
fitionudiuifione agredic Pallad. 
pticulareifitoem:& primo Ioqtur 
de uite queadmodu facit pli.l.xiii 
ca.i.Na eaemaxie peculiaris ita 
liae arbor. V/tes.n.ut ide audor e: 
iure apd prilcof magnitudie quoqj 
iter arbores numerabatur. De uite 
atifereda loqt plg.lib.xvii.ca.xv. 
Cato iqt modis iferit uite:pfe 
da findi iubet p medullari ea fur/ 
culos exacutos ut didu e:addi me 
dullasiiungi. Altero ut fefe uites 
cotigat utriufqj i obliquu latere co 
trarioadrafoiudis medullis colli 
gari.Tertiu genus e terebrare uite 
i obliquu ad medulla: calamofcg 
addere logos: pedes binos.-atcg ita 
ligatu ifiturintritacg illitu opire ter 
ra calamis furredis.hoc uide ape? 
Cato.de agricultura a. xli. addit 
tn pty.nram aetatem correxifle :ut 
gallica iquit uteret' terebra: q exca 
uat nec urit.de terebra gallica feri/ 
bir Col.li.v.ca.xxix. Echioni the 
bani.Echio terrigena unus fuit de 
coditoriba quo Ouid. 
CLuin<5 fuit unus echion. Palmes se iugere.palmes appellat ramus nouus i uite: ficut 
termes in oliua. Nexilibus gemis.propne loquitur.-locutione quauis aduentitia.Gemma eni uitiu pecu 
liarem ede diximus.Tangit autem empladrationem. 
Robora Pailadii.De oliua & olea Ply.li.xv.& dicit Palladius:# oliua fatiua iferit'oleadro q gra: 
ds dr.Rami furculi i oliua ,pprie dicutur thaleaz:ut adnotauit Nonius marcellus. 
Germine cana piruf.Multas piri infitoes defcribit.na hxc arbor multis arboriba couenit 
graecis dr pirus.lege Columella li.vi.ca.viii.ubi de arboriba pomiferis:ibi.n:multas fpes noiat- Sil 
ueftris pirus greeeis dr. Vnde epigramatis eius ifuio celebrat'. Cana pirus.V ir.ii.geor. 
Principio multas (pecies induftria folers 
Protulit!8c dodam iuflit inire manum* 
Nam quacunque uirens alienis frondibus arbos 
Comitur:his difcit credita ferre modis* 
Aut noua difcreto figuntur germina libro: 
Aut aliud fummo robore lina capit: 
Aut uirides oculos externi gemma tumoris 
Accipit:& lento ftringitur uda finu* 
De uitev 
Rimus echionii palmes fe iungere bacchi 
p Nouit: & externo tenditur uua mero* 
Nexilibus gemis fecundos fplicat artus 
Vitis :8C amplexum pafcit adulta genus* 
Degeneri fqj comx ueftigia mitis inumbrat 
Pampinus:& pingui curuat honufta deo* 
De oliua* 
r Oborapalladiidecorat filueflria rami: 
Nobilitat partus bacca fuperba feros* 
Faecundat flerilis pingues oleafter oliuas: 
Et quaz non nouit munera ferre docet* 
De piro* 
g Ermine cana pirus niueos haud iuida floref 
Comodat:& uariu nectit amore nemus* 
Nunc rapit hirfutis horrenda foronbus arma: 
Et docet indomitas ponere tazla piros* 
Nunc teretem pingui producit acumine malum: 
Fraxineafque nouo fledit honore manus* 
Phyllida quin etiam grandi mitefcere fiudu 
Inflituens:durx dat fua membra cuti* lib.Ornufcj fcanuit albo flor piri. Nuc rapit hirfutis t.coiugit' pirus fatiua piro filueftri. Fraxieas ma 
nus.i.ramos. Phyllidaqnet.Phyllisregtnathracia: mutata e i arbore qua:dramygdalis:& ab cius no 
mie phyllagraecis hoce.Folia noia fortita ee uideffpe pruni. Sed filueflris e & fpinaarborrEt fleri les fpi 
nos arbor erexcj faces nuptiales fiebat. Vn illud catullianu: Spinea quare tzda.de (pinis fieriliboVir.uii. 
geor.li.Et fpinos iam pruna ferentes 
Vertere cydonia rami. De ma/ 
lo cydanio ply.li.xy. ca.xi .het at 
nom a cydone urbe creta? un trafla 
tu fuitdatini uocantcoroneu. huic 
malo M elopepone fuauiffimu ter 
ra? frudu nt ocj asuo i deliciis hitu 
referimusacceptu.Excvdonio p/ 
terca fit cydonittfcii meile uel fapa 
&cuf8caro nonullifqua uulgo 
cotoneata dicimus.Caflanea* fep/ 
tos.Caflanea; producut foetus in/ 
tra cortice fpinofu.que aliq uocant 
echinnuabecbinno pifce: uel ab 
erinaceo:q c porcus terreflris fpi/ 
nofus.Caftaeaprimuuenit de far 
dito uti <jap2sjapoo* Ciapa./ 
pocr grtecis didiitat. Mefpilacg 
dehocifradicemusf&ide Palla/ 
dius fupra ti.x.quarti li. Credit" 
ilibycis.Malupunicu fignat: de 
quo legeply.li.xiii.ca.xix. gratce 
dicit" Hpoia. Lata<j puniceo. 
Intelligit pira purpurea. 
Punica no alios.De malo punico 
Ply.fcnbitli.xiii.ca.xm. Sed cir 
ca Carthagine inqt malu punicu fi/ 
b i cognome u e dicat: aliq granatu 
appellat. Apyrino dr cuius nu 
cleus lignu no habet. Martialis in 
diftichis.Balauftiudrflos eius& 
medicinis idoneu & tigendis uefti 
ba.uri uefle balauflina?. Malico/ 
riu uero cortex uiridis quo ttngut 
coria.De medicis eiufde mali pu/ 
nici uideply li.xxiii.ca.Wi. ubi et 
loqt de ftluefiri punico: & fupra 
palladiu.ti.x.mefis martii.In fe tth 
iqt inferi pct circa apriles kal.mefe 
martioultimo. 
Infita ,pceris.la de pomo lo 
qtur:& poma dida ee poffut ut cri 
bit li.i.de agri.qd' idiget potu:dtir 
mala noie gratco. jJLHAop.n .illis 
pomu & onis nucupaf .arbor ipfa 
jjLHAicr.Degniba.xxix 
ply.li.xy.ca.xiiii:defcribi at Pai. 
«x. arbores qba pot iferi malus 
Et fteriles fpinos & inertem foetibus ornum 
Dotat:& ignotum cogit amare decus. 
Huius & immiffi uertere cydonea rami: 
Pomaque confufus blanda creauit odor. 
Caftanese feptos afpro uelamine foetus 
Exuit :& placido pondere mutat onus. 
Mefpilaqj exarmat pugnacibus horrida membris: 
Et mala tranquillo cortice fota premit. 
Creditur in libycis fua germina nedtere ramis 
Lxtaqj puniceo poffe decore frui. 
De malo punico. 
p Vnica non alios unq dignata fapores 
Mala:nec externis aubciata comis 
Ipfa fuas augent mutato femine gemmas: 
Et libi cognato pidta rubore placent. 
De pomo. 
i Nftta proceris pergit concrefcere ramis 
Et focia mutat malus amica pirum. 
Seqj feros filuis hortatur linquere mores: 
Et partu gaudet nobiliore frui. 
Spiniieras prunos armataqj robora fentes 
Leuigat:& pulchris ueftit adulta comis. 
Exiguam forbum dulci dtflendere fucco 
Nouit:& ad cupidas fledtere poma manus* 
Stipitibus gaudet nomen mutare falignis; 
Et gratum nymphis fpargere flore nemus. 
Robora thyrfigero platani concordia baccho 
Foetibus inflituit plena rubore nouis. 
Illius infolitas miratur perficus umbras: 
ferunt candida dona comse* 
Mefpilus huic paret:lapidofaqj uifcera mutans 
Tenditur:& mueo plena liquore rubet. 
Pro fudibus foetis & pro praegnantibus armis 
Caflanea: fuluum dant noua mala decus. Seq* feros.f.malus fatina’'interitur malo filueffa. Sp inifera sprunus.fupra d/ximustex automate Vi/. 
Et fpios ia pruna feretes.Eft. n.fpinus fpes pruni filueftns. L*uigat.i.polit:la:ue facit. Exigua forbu 
De forbis refpexitad poma exigua. Sahgnis.de pomis 8c piris fupra Palla, 
ti.xxv.menfis feb.ubi ait. Malus oigenere iferip6t:quopirus:mcfefebruario:rnartio: & aliis qba pirus 
inferie i malo i piro:i (pinorpruno forbo:perficoplatano:populo:falice. Piatam concordia baccho.hoc 
dicit .ppterea op antiqui fub umbra 
platanicouiuabatur.Vir.iiii.geor. 
laqjminiftrant' platanu potantiba 
umbras.&Oui.methamorph .x. 
Et platanus genialis colori/ 
ba impar.de platano loqt plv.lib. 
xii.cap.i.ubihxcfubdit. Tatuqj 
pofteaiqtHfr honoris icreuit:ut me 
roinfufonutriatur.Coptu id ma/ 
ximep>de(Teradicib:>:docuiniufqj 
etia arbores uina potare:& hoc efl 
fortaffe qcf nue ait palladius. Mar 
tialis. 
lpfafuo onerat. De pfico lege fu/ 
prapalladiii ti.vii. mefis nouem/ 
bris.perficoru gna quattuor facit 
ply.li. x v. palma datur duracinis: 
nationumhabenteognomen Gal 
I ica Sc afiatica: ut Columella. Ii.xi 
Tempeftiua madent Sc reliqua q 
fequuntur. 
Cu pftet cudis fe.f.c. Malum 
cydonia ait no nifi i fe iferi cu reci/ 
piat i fe furculos ,ppe ois giiis . pu 
nici:forbi:oium meliora 
,pducat:ut fupra Palla, mefe febr. 
meminit ti.xxv.6x cydonio falga 
ma fieri diximus: eac£ coponem 
grxeis KucSpiToo uocitarulege 
palladiu li.xx.mefisodob. Scit 
tame nullo, i.nulla re. 
Aemula duta piri. Mefpilu ca 
nit iferi piro filueftri: &cu utraqj 
arbor afpa fit:frudus fieri afperio/ 
res.relege fupra ti. mefis martii. 
Nec non & citrei. Malu citrea 
nue ait iferi moro ficut citrea: 
necno piro filueftri.Reuife fupra 
eode ti. ubi fubiugituTetit iqt Sc p i 
ro:& ut ut qda moro. Malu citre/ 
um puta't aliq ee id qcf ferat medi 
ca arbor.Cuius rei meminit Macrob.capite de frudiba.fed de citreo Marti.quoqj i difhchis.Pomaqj pa 
fturi efitaturi cornefhiriue. Citrea ut diu duret i uas citru mitte:gypfa Sc fufpede dicit apitius li. primo. 
Pruna fuis addut.Ia dicit queadmodu prunus inferituri fe Sc in cafta«ea:ut fupra docuit tit.vii. menfis 
nouernbris.Inferitur inqt in fe:& perficu recipit uelamygdalu uel malu.Sed ea degenere reddit Sc parua. 
Adi quoqj Columella: hortos: Sc piynii lib.xv. naturalis hift.Exarmat: hoc e:no fecit frudus echinatos. 
Atfuefcunt filiquae. De fihqs mentione facit plynius. lib. x v.ca.xxiiii. ubi ait aut ,pcul abefie uidenrur: 
Sc pdulces filiqux:tiifi $ i his cortex ipe madit’ hois logitudo illis:& iteri falcata pollicari latitu/ 
De per (ico ♦ 
i Pfa fuos onerat meliori germine ramos 
Per ficus: & pruno fcit fodare genus * 
Imponitqj leues in ftipite phyllidis umbras; 
Et tali difcit fortior erfe gradum 
De malo c^doneo» 
c Vm pftet cudtis fe fulua cydonea pomis: 
Alterius nullo creditur hofpitio. 
Roboris externi librum a pernata fuperbit: 
Sdt tantum nullo crefcere poffe decus* 
Sed propriis pandens cognata cubilia ramis 
Stat contenta fuum nobilitare bonum* 
De mefpilo* 
a Emula dura piri defpedti malafaporis 
MefpilusadmifTo germine tutafubit* 
Et geminis fefe uiolentior inferit armis: 
Atqj auidas terrent robora fxua manus* 
De malo citrino* 
n Ec non & citrei patiuntur mutua rami 
Pignora :qux grauido cortice morus alit 
Pomaqj pafluri blando redolentia fucco 
Armatis mutant fpicula nota piris* 
De prunis* 
p Runa fuis add u t faelicia germina mebris 
Donaqj cognato corpore Ixta ferunt* 
Exarmat foetus: fed brachia roboris armat 
Caftanex prunus iuffa tenere larem* 
Defiliqua, 
a Sfuefcunt filiqux uiridi mollefcere fucco: 
Et gremio pafcunt extera poma fuo* dine.Sed & CoI.li.Ki.Siliqua inqt gf£ca:qua qdi KEpaL-riop uocat:& pficu ante bfilma p autunu ferito 
Sut & nonulliqui filiquas appellet. Hic et filiqua fignificat cortic e illu logum legum i/ 
nu:ut fabaru & lupi Gradior ut foboles filigs falacib:>eet.& Ora.paflus filiqs & pane fecudo. 
Huc quoqj fupra reuifita mefe fe.ti.xxK.de filiqs legito paulo ifra qda paucula & Theophra.Ii.qrtu 
Perfuadet moris tetrum.de ficuum giiiba undeuigiti fcribit Plg.li.xK.ca.xnii.& Colu.li.yi.ca' Kiii.nec 
non Macrobius .Pallad.quoqj fu 
prati.x.mefismartii. Sed de ficu 
acgKptiacopiofeplK.li.xiii. In 
ua fis dat fua iura comis.i uafis pti 
cipiu e paffmu.fupra palladius.In 
ferit at iqt i caprifico:i moro: i pia 
tano & oculis & furculis. Infi/ 
gnes foliis platanos.de iufitione fi 
cus i platano loqt\ Ficu recente. 
Prunarpira cerafia ut diu ferues: 
oia eu peciolis di Iigeter legito & i 
meile ponito ne fe cotingatrfic do/ 
cet hic ordo nota/ 
dus.quatuor enim uerfus fimul iu 
guntur 
Mutua qn et moris. De moris 
adi ptyniu li .xy.ca.xxiiii .Ite lib. 
xvi.ca.xxvi.ait.n.q» nonifi exado 
frigore germiat:ob id fapietiflima 
dida.Pallad.it fupra men 
fefeb.ti.xxK.Inferit inqti fico & i 
fe tantum fub cortice: gracce dicit 
Cor.Celfus li. 
iii.ca.xKiii.& frudus.i. 
medici alis compofitio 
fucco mo 
fit Blado terebithus odore.te 
rebinthus arbor cuius qda fpes ha 
bet frudu faba maiorerodore lucu 
diore. V ir.x.sene.aut ericia terebi/ 
tho ex hac fluit relina q e aliis odo 
ratior:ut fcribit PlK-li.xiiii.ca.xx. 
io Pallad.bladu appellat terebin/ 
ti odore.plebei italici et nuc terebi 
thina appellat fuccu illu terebithi. 
de terebitho multa plg-l-xiii .c.vi. 
Sorba fuos partus.de forbis ui 
de fupra li.v.mefis apr.ti.K.ubi ait 
hoc mefe forbu poterimus ilerere 
i fe i CKdomo & fpina al ba 
ac libris mitibocorticibo tefierorio 
ribus. 
Inferit lauro cerafus .De cerafis 
fcribit plK-li.xv.ca.xxK.ubi ponit 
odo genera.Supra et Palla.ti.xii. 
mefis odob.Cerafus iqt iferit i fe 
f pruno i platano: & ut alii i popu / 
io. Copellitgemis:per inoculationemXplK.nifnis quinquenioe:q?.pdiereq uocat laurea fao mgrate 
amaritudinis ifi ta Iauro:his deficcatis folet coq nri altilia affanda replere. 
De ficubus* 
p Erfuadet mons tetrum mutare colorem 
Ficus :& in uafis dat fiia iura comis* 
Se quoque miratur pingui grandefcere fucco; 
Et folitum gaudet uincere poma modum* 
Infignes foius platanos faelicia menfis 
Brachia gaudentes uitis honore comas 
Ingrediens pingui fe cortice maxima ficus 
Seruat;& optatos implet adepta fmus* 
De moro. 
m Vtua quin etiam moris commercia ficus 
Pra:flat:& oblatum robore germen alit* 
Fraxinus huic auidx confert fua membra for ori: 
Et metuit fetus fparfa cruore nouos* 
Proceras fagos 6c poma hirfuta uirentis 
Caflanea: duns afpera mala comis 
Inficiens monftratpiceo nigrefcere partu: 
Et fucco pafcit turgida poma nouo* 
Obfequitur moris blando therebintus odofe: 
Et geminis ueniunt munera mixta bonis* 
De forbis* 
f Orba fuos ptus merito maioris honeflat 
Seminis:& pulchro curua labore nitent* 
Ha:c arbos fpinx duros mucronibus artus 
Exuit:ac libris mitibus arma tegit* 
Aureaqj annexo mifcere cydonea fetu 
Gaudet:& externi dona coloris amat* 
De Cerafo* 
i Nferitur lauro cerafus :partuque coacflo 
Tingit adoptiuis uirginis ora pudor* 
Vmbrantes platanos & iniqua robore prunum 
Compellit gemmis pingere membra fuis. 
Populeafqj nouo difiinguit munere frondes: 
Sic blandus fpargit brachia cana rubor* Phyl lis odoratos. Amygdali meminit Ply.li. xv.ubi de tiucibj agiV.Iegeet Macrohiu: q ea tum 
graeca tu thaxia nuce dici ait: at fecudu fabula fabulat. Velatnie pfica mixto. Ad pficu iuifenda re/ 
mea fupne fi libet.ti.vii.mel is nouebris. In modica tornat filiqua.De filiqua paulo ante diximus: & (i/ 
liqua e et foenugrecu utapcf Columella li.xii.ca.ii.fcriptu efiliqua:qcf ruffici fcenugraecu appellat eius 
diminutiuu filiquula:quo ufus e Varro li.i.Cu diis liliquuli cepit:oes fp es alio noie cornicula 
dicuf et auernaculis multis nrisa 
fimilitudiecornuu:ficuta graecis 
KEpaTtanoiant: imo foenunt 
graccu.i.filiqua a graecis hac rone 
df GouKEpacr & aicroKEpdLcr 
a cornib:>:& thAict a logitudie 
uri. teliou appellat a 
medicis unguetu i qcf fcenugrae/ 
cu mifcet.de quo Ply.xiii. natu. 
hifto.& uelfe 
ftuca.na & feftuca a foeno dida e. 
Sciendu pterea filiqua feu grana 
filiquae iter podera numerari. V ii 
obolu fiue fcrupulu dicim us efle 
podus filiqua^fex:ut i libris de 
poderib? & mefuris e iuenire: & 
nri aurifices populari lingua unu 
ceratiu & duo 8c tria ceratia auri 
appellat uocabulo graeco $ filiq. 
Quin & amygdaleos.De pifta 
ceis lege fupra ti .xii.mefis odob. 
Adi et Piyniu li.xiii.cap.v. Syria 
iqt pter hanc peculiares het arbo/ 
re? i nucu grie piftacea nota ,pdef 
feaduerfusferpentu morius &po 
tu & cibo. Ite.hac at ide uitellius 
i italia primuf itulit eode tpe fimul 
i hifpania flaccus popeius eques 
romanusqcueoerat. 
Haec & cognato cigens therbin/ 
thus. Vndeidealiubiderit inqt 
therebintho mefe febr.uel menfe 
martio:& alii amygdalo inferi pof 
fe affirmant. 
Fluminea falice. 
odognaconumerat Ply.li.xvun 
uife et Macro biu: q ait appellari 
nuce heracleotica Si rmccpotiai 
Arbuteas frondes mellae nucis. De nuce Ply.Ii.eode.ca.xxii. Nux a graecis Kapuop dr a capitis 
grauediepp odoris grauitate conuenitdiduait Ply.Kapa.n.graececaput.Bafilicaetnuxuocitat &lati 
ne lugians.Macrobius. Arbuteas frodes.Virg.Geor.n.Infent nero ex foetu nucis arbutus horrida. 
Caetera.quae folers. Coclufioopufculi. Haec fat erit tenui paroaia Virgiliana:ex cal 
ce. latet foraiata bidentes.Bidens mftrtn rufticanu binos habes detes.iuue. Viue bidentis amans. 
De amygdalo ♦ 
Hyllis odoratos pnmauis floriba artus 
p Difciffi pruni cortice fixa tegit* 
Pomaqj pmutat uelamine pfiica mixto 
Duriciemcj docet tegminis effe loco* 
In modicam tornat hliqua tendente figuram: 
Et frondes pulchro ditat odore feras* 
Caffaneamqj trucem depulfis cogit echinis 
Mirari frudtus leuia poma fui* 
Depiftaciis* 
q Vi 8c amygdaleos fubeu t piflacia ramos 
Et debitu maius de breuitate petunt* 
Mxc 6c cognato cingens therebintus amidu 
Nutrit adoptiuis nobilitanda comis 
Decaftanea* 
f Luminea falicem faecudat ardua mebra 
Caftaneae:& multo pafla liquore uiget* 
De nuce* 
Rbuteas firodes uafhe nucis occupat ubra 
a Pomaqj fub duplici cortice tuta refert* 
Caztera :quaz folers procefTu teporis ufus* 
Exprimet: exemplis inftituere nouis. 
Hxc fat erit tenui uerfu memoraffe poetam: 
Quem iuuat effoffi terga mouere foli. 
Carmina tu duros inter formata bidentes* 
Afpera:fed miti ruflicitate leges* 
Opera agricolationum:Columellas:Varronis: Catonifqj;nec no 
Palladii:cum excriptionibus.D.PhilippiBeroaldi:& comenta/ 
riis qux in aliis impreflionibus no extant .Imprefla Bonon* Itn/ 
penfis Benedida hecftons bonomenhs* Mcccclxxxxiiihxiii.calen* 
o&ob* Ioane be tiuo ♦ ui ♦ reip * bono♦ habenas foeliciter moderate• A mortuas1 't 'dd paha& 'hoc etiam 
opera mento maxime inflituerc Lucii i unii ftercorum quarum 
Enarrationes terra non nitidifTimuT tes con noceri na 
Halecem i commode cum res ii clines ia 
eabus de gliribus loca mentum defoeno loris & 
B pleant ne u ee tius terra extera 
figninum) ipfis uti me etiam rataefl primatur de agris 
tDepangere ardea tanta’ cupationem addito Hora.i.1 oo 
arentinae capitula ratione irinum kk hocmenfe 
amarantus’ k omnes de mullo bilioribus de hortis 
adhuc feruat Lucii iunii x ff duobus nunc oleum 
a uitam1 ter die xium con de lini accipiat 
Georgius tuifiequi exhilaratas antequam & anifum pp 
Marci difciplina admitTarium ut Teperetur 11 ferantur 
quomodo 1 turordeocg gg monitis ti j feritur 
lex pabulo' cellx po y rapa temul ij pafcua ouilo' 
quid in una biam eft alba diris parte qq 
b Sed ubi ditTimas Palladii uelut ritima&fxpe 
quomodo’ Lucii iunii pus anni fadores mfn Aliud teflimoniuo* 
pineam uel m cum maioris hh fi nimia quo fupra 
hoc Tigni agifulcum z De hotreis remedii 
femina rium locicum Quam 
familia: ni Tuflinetur lis eft 
c iugerum - latici generis 
fi uoles n cellam 
ut inter precipue & 
urinx olea’ eamlupet batusell: 
etiam iis uel filueflris 
frudus agri uertitnr fueucrunt 
d o accipitribus 
quemadmodu Validaque p 
iometor de oportet autem fic ait * 
aurea imago de malo pumco habitent 
dicis inquit docuimus cuplures 
g>his . P , 
e eadem portione eadem 
ad maiorem nos debet maias 
mafeirpo igitur Tl rerum referuare 
neutri :& trunci aa 
el1 coliculus q pafceret 
tycxocum, tantum xllu 
f hodio fumi lis cipefo 
q in arbore prudentis ambigo 
marci terentii feduere latfuca 
ia nec multo rj bb’ 
ci duo teneram Lucii iunii 
poditac litas eius temporibus 
g nariantibus in his 
moniis tiflimamj quxmenfe 
ut partus f cc 
canes ellatq* ficcaneis 
fed etiam] dum filent' rumm Tenos 
h’ Lucii iunii! conualadus 
ce me at fi longior eflincremeti * D.Vgerii Pontremulenfis legum fcholaflici ad le/ 
dorem carmen* 
Ocia da feffis tandem (ludio fe camanis: 
Aoniiqj celer numina linque iugi. 
Non femper cytharam tendit formofus apollo; 
Nec mars cornipedes in fera bella trahit: 
Rura tibi placeant nitidi quoqj cultus agelli: 
, Rure nihil culto gratius effe potefl. 
Tu modo adoptiuis crefcat face plurima ramis 
Arbor:& externa furgere fronde paret. 
Nec modo te pigeat uarios perferre labores. 
Quos uel pracipue bachica cura petit. 
Non apis hiblaa caleflia mella recufes: 
Nam tibi mille modis ocia rumpet ager; 
Sum rudis at forfan paganis ufibus inquis: 
Tempora confumpfit nam mea calliope. 
Perlege diuini primum monumenta catonis: 
Et quod uarronis pagina doda refert. 
Quodqj (uis doceat terfus columella libellis: 
Pofl modo palladius catera te moneat. 
Horum fi fueris led 'r pracepta (ecutus: 
Crede mihi alcinoi tunc tibi cedet ager. 
Eiufdem ad Benedidum imprefforetn carmen; 
Quas tibi nunc grates referat benedide iuuentus; 
Node die ftudus:quam uigilare iuuat. 
Hoc mendofa tenet quod littera nulla uolumen: 
Impreffum mira nec minus arte fuit. 
Dii tibi dent pylios annos longamqj falutem: 
Efficiant uotis ut potiare tuis» 
Semper in arata nummus tibi pullulet arca: 
Mercibus afpiret mercuriufqj tuis. 
Si quis enim iufh uiuit feruator & sequi; 
Difpeream ii non hic Benedidus erit#