FRANCISCVS PHILELFVS LODOVICO MARIAE 
fphorcise barhi duci ac ducau primario locutcncnci fal.pl.d. 
Vam parentale quonda pro nobilifirmo illo princi 
pe patre tuo Fracifco fphortia oratione habuiflfcud 
q circo ad te deduqa multa i ea legucuttquae ad jllms 
laude &C imortaiicatc pertinent :cuius me ftudiofif 
fimu efle no ignoras,Huic ego cu nonullis orombf 
& operibus meis duas fubieci ofones:quaru altera habuera in 
funere diuae illius uiraginis Blancae Mariae ite altera cofo' 
latona;qua lapndc fcripfera ad uiru patriem diu uenetu Iaco 
bum antomu marcellu de obitu Valerii filinNam fiquis hafce 
tris orones diligetius letlitarit;cu plaeraq? lueniet no inutilia; 
ut mea fert opinio :tu uero quae ad alorum imorcalitate pertt 
ner.aiaduertetno inepte a me elte pro tepore 6C difeuda <2C di 
fputata .Nec unu mihi praetereudu fuihpropterea illa 
cofolatoria ad lacobu antonm Marcellu curaffe hoc tepore cu 
hifceiprimenda:quonia quae antea fuerat Mediolani ab alus 
qmbuida ipreffaiea pluribus i locis deprauata corrupta epoffe 
di:fiue ifcitia factu fuerit feu muidctiamefcia affirmare. Quod 
fi quefiens;qbus i praefentia delecter ftudns; qd almd me 
tes cogitare; qui no loge abfimab ottogefima quarto aetatis, 
anno;qua ea oia:quae a philofophis theologifqi acute funt 6C 
fubtiliter dijputata J Haec qualia fine: breui cognofees, Vale 
mi humamflime prmceps:6C me cdmendatu habe .Mediolani 
ex aedibus meis, vi.KakndasIumas.M.cccdxxxi, 
Fradfd phiklfi eqtis aurati lauracig? poetae 6C oratoris ac phj 
lofophi dariffimi orones &c no nulla alia opera i qbus omne 
bene dicendi genus omnefep artis rhetoricae partes ac diuinag 
philofophoru 3C theologorum fenteuae comperiuntur. 
ORATIONES FVNEBRES, 
Fracifci phiklfi cpiftola ad IUuftnffimum principem Lodoui 
cum Manam ffortiabarhi ducem. Caput, Qyam, fo, ■ ,j. Fracifci philelfi oro paretalis de dim' Francifci fphortix Me/ 
diolancfiu ducis felicitate. Caput. Si fieri, fo. 11. 
Fracifci philelfi oro hra in funere diux uiraginis Blacx Ma 
rix Mediolancfmducis. Caput. fo. xxyn. 
Fracifci philelfi oro funebris pro magnifico ducali lcnatorc 
&C dariflimo eqt: aurato Philippo borrhomxo comite ha 
ronx. Caput. Perdifficile, fo. xxxvi. 
Francifci philelfi oro funebris pro magnifico ccjte aurato du 
fenatore Stefano frederico todefchino. Caput. 
Quanquam. fo. xxxvmi. 
ORATIONES NVPTJALES. t 
Francifci philelfi oratio de inita focietate inter Illurfnffimos 
duces Bonam eiufqj filmlohanem Galeacium fiCherculen 
xftenfem. Caput. Anftoteles. fo. xxxxn. 
Fracifci philelfi epithalamio i Ili .Beatricis xftefis 6C Triflai 
fphortix nuptus habitu. Caput. Etfi. fo. xxxxim. 
Francifci philelfi oratio habita i fpofalitiis Theodori piati 
darilTimi iureconfulti & Helifabetx uicecomitis. Ca 
put. Siueipfum. fo. xlyiii. 
Fracifci philelfi oro nuptialis hita i fpofalitiis Petri biragi &C 
Elifabet pnnciuallis. Caput. Qyi. fo. In. 
Fracifci philelfi epuhalamion i nuptiis nobihu coiugu Ioha 
nis antomi fimonetx &C Margaritae cottx. Caput. 
Inter. fo. lin. 
Francifci philelfi oratio hita in coniugio magnificx puellas 
Marucix &C magnifici equitis aurati Raymundi attenduh. 
Caput, Quanti. fo. ly. 
Fracifci philelfi oro hita i conubio Magnificx puellx Marga 
ritx arcimboldx 6C Magnifici egtis aurati Antonii cribelli 
Caput. Cum. ‘ fo. lyi. 
ORATIONES DIVERSAE. 
Fracifci philelfi oro ad Piu fecundu pont.Max.hka Matux i 
publica unmerfaliq? chriftianoru cocione jp duce Fracifco 
fphortia die martis quartodedo Kal.ocfobres.M.cccdyiiii 
Caput. Cumeffem. fo. lvn. 
Francifci philelfi ad uiros papienfes oro congratulatoria de 
creatione Iacobi borrhomxi uitaliam comitis, f. ad dignita 
tem 6C gradu epifcopalem. Caput. Nopoffu- fo. lxi, Fracifci philelfi ora tio de laudibus Labari fcarampi epifcopi 
adComenfes. Caput. Inftitucti. fo. lxyi. 
Fracifci philelfi oratio pro Theodoro piato dariitimo iureco 
fulto. Caput. Fuerat, fo. lxx. 
Fracifci philelfi oratio habita Mediolani i principio ftudu. 
Caput. Tanquam. fo. lxxiiii. 
Fracifri philelfi oro ad Siftum quartum potificem maxima. 
Caput. Qtjim. - fo. .lxxiiii. 
Francifci philelfi oro habita in principio quaeftionu tufcula 
naru.M. Tullii ciceronis i ftudio urbis Romae. Ca 
put. Qyi. fo. lxxv. 
Francifci pmlelfi oro de fuo in urbe reditu ad Siftum Qua* 
tum pone.Maximum. Caput. Qyanca. fo.lxxyi. 
COMSOLAriO, 
Francifci philelfi ad Iacobu antomu marcellu patriciu uenetu 
flC equitem auratu de obitu Valerii filii confolatio. Ca 
put. Cupienti. RHETORICA. fo. lxxvii. 
Francifci piiilelfi praefatio in Ariftotelis rhetoricen ad Illu' 
ftreac fummu uiru. D.Alphofum fa&ae Romanae ecdefiae 
cardinalem. Caput. Cum. fo. cxxii. 
APOPHTHEGMATA . 
Francifci philelfi praefatio ad magnanimu X Ill.principe Phi 
hppu maria angliiindytumediolanenfiuducci plutarchi 
cheroncfis apophthegmata ad Xraianu caefarem. Ca 
put. J-eciitanti. fo. cl. 
APOPHTHEGMATA. 
Francifci philelfi praefatio a i Nicolau Qyintu pontifice ma 
ximii in p lutarem cheronenfis apophthegmata laconica. 
Caput, Qip. fo. clxxyii 
Fracifci philelfi epfa utiliffia ad Fredericu corneliu de legib9. 
Caput. Qijod, fo. ccv. 
Francifci philelfi epiftola cofolatoria ad Pemi mftinu phild- 
fu nepote fuu de obitu Alfinae mris dilediftimae, Ca 
put, Audio. . fo. ccviii. 
Fracifci philelfi lftrudi o bh uiuedi ad Ill.pridpc duceni Phi 
libertum. Caput, EiTcdome. fo. ccynii, 
Georgu ualiae placentiniitrodudorm ex Galeo ad medicina 
adReuercdu.D . Iacobu antiquariu ducalem fecretarium. 
Caput, Medicinae. fo ccxni. FRANCISCI PHILELFI ORATIO PARENTALIS DE 
DIVI FRANCISCI SPHORTIAE MEDIOLANENSI 
VM DVCIS FELICITATE. 
Exordiu nar 
rationis urni 
T (e cotinens. 
Fr.fphortia 
dux 
I FIERI POSSE CENSEREM-.VTLAMcn 
tatioibus ac lachrymis faeuo 6C peracerbo natu 
tx uulneri mederemurtquod ex incomodo for 
f taffe magis cp ex imaturo Fracifci fphortiae lui 
; '* fhiTimi optimicp ducis &C clxmctmimi pris pa 
c trise-obituoesaccepimusmomodouos node 
hortarer praeftatiflimi pr!cipes:fcd cohortarer 
potius etia atgj eti a:ut ocm aetate quoad is reuimfceretu afli 
duisflaetibus degeremus dC eiiilatibus:N6 em in unius tanti 
tam p diuini pricipis amiffione cu nobis cunftis tu uniuerfae 
Italiae parua quaeda faQa c uel iadura uel naufragiu: per que 
foluer: trnto&ta diuturno bellorum turbine ac fluaibusfe 
data oia pacata<j conquieuerat.In fola profe&o illius uita at 
Q; animi magnitudine furnax lapictia tanta fpem fibi florctif 
fima noffcra refpublica uin$ oes boni collocaratmt perpetua 
le felicitate adeptos opinarenf .Sed o fallaces mudi bladicias: 
gbus aile&i per uarios agitamur errores. O lubrica atqj cadu 
ca humanae uitae condicionc:qua tu maxime deftituimur: cu 
umereeft dulciiTimu.O inanis noftros cogitatus:g eo fecudis 
i rebus magis nos decipiut:quo certiore fpe quada nobis allu 
dut.Sperabamus nos gdc Francifce fphortia te ob maximas 
tuas Inumerabilifq? uirtutes propemodu fore fempiternn.lta 
ep omnia nobis erant laeticiae gaudnq? plena.Nulli hoftes im 
minebat.nullx premebat follicitudines.ntillae curae.Te no mi 
nus omnes 6C qui prope effent dC qui procul abefient :maximi 
potentatus uerebantur:quam metuebant. Sub firmiffimo tuo 
tutiffimoque praefidio uitam quieti omnes fecurique ageba' 
mus. Te non italia modo fed unmerfa romana ecclefia exteri 
q; reges-.quibus ulla aut uis aut iniuria ipenderet:fubfidio fi/ 
bieffe ac faluti arbitrabanf .Nunc aut te extinfto undiq; fufpi 
cionesincumbunt.terrores obftrepunt .hoftilia arma bellico 
fragore circunlonant.Heu heu nos infelicis atque in for tu na' 
tos:quitato tam miti tam benigno tam pio tam inuifto tam 
omni genere probitatis illuftri parente orbati fumus. Quis i canta rei idigmtate no maereat.'no fortuna deploret fuafnon 
fefe itolerabili dolore coficiad Vnna liceret Fracifce fphortia 
princeps opiie ac fortilfime forte comutare.Nemo prorf9 fui 
fibi cofci9 elfet dC tui:g no emori cppnmu optaretrquo tu reui 
uifceres.In hacfniam ldubitato pedib9 iret nofolu coftatiffr 
ma uirago 6C fadiffima uxor tua Blaca Maria :quse te dies no 
ftifrc collachrvmar.fiC poft matre tibi oi probitate fimillim9 
dux Galeaci9:g ob cotinuu luctu ai cruciatur una cil religs pi 
entiffimis tuis filns-.ueru et &C apliffimus hic fenat9 tuus Sc au 
la uniuerfa atq; ocs ciues fubditic£ tui:quos unirs tui defyde 
riu torquet ac macerat» Caeteru quo feror homo mifernmus* 
quo meus me uaehemctilfim9 rapit dolorJut g alios debeam: 
me lpfu nequea confolari! Na gd prodeft excellentiflimi prin 
cipes quic<j? optare:quod fperare no liceat.'Magnu c fateor:SC 
graue dC permoleftu atcg acerbiifimmquod nuper ocs uulnus 
accepimus,Idfiminusdoleam9:aut lapidei piae putadi fim9 
aut nobis lpis inimici.Sed illud nos tamc praeterire no debet 
ai effe dC bene compofiti 6C moderati & fapictis nihil appetere 
fupra homincmuncp ne<$ a ratione difcedere nec£ diurnae ad'' 
uerfan mfticiae. Nurn q libi lpfi no pepercerit:quin morti ut 
homo concederet:parcat fimpiici homini cuiqj de9 uel heroi 
ut poetae appeiiatJMorieAdu eft.n.oibus.in ide 
q; refoluendu:unde manauerint.Qyod fi mercatonb9magnae 
turpitudini damus:ubi aut dequoquant;aut reddere depofitu 
nolint;quae dementia tanta fit noftra:ut que deus optim9 ma 
ximus animii noltrae fidei ueluti c6mendarit:huc repeteti do' 
nvnorefhtuereindignemursQuae noftra queat fuperbia tata 
elfe ,g faftus.quae arrogantiaait g ratura mortales fumus :di 
gnu exiit imemus corporibus quoq? effici imortales prius:qua 
moriamur jQuis ufq? adeo eft nefcius fui: que lateat exteriori 
cuicp homini ante refurrcdionc imortalitatc ucdicari no pol> 
feJSed quo pado refurredurus lit gfqj: ante qua dic obierit! 
Itacp neceffariofit-.ut g natifut:ocs aliquado moriatur.Qum 
eo mors eft asgomferenda aio &C no modo no dolcda fed me 
rito potius opcimoqi lure fuma teticia profequcda in ais igc 
tibus 6C exceifis:quod hac prseuia atcg duce ad lempiterniim 
illud bonii fupremucp peruenic:quo folo felices beati q; effici 
mur.Qyge»n.in huius mudana? uitae procellis ac tcpeftatib9 
Blanca Maria 
dux 
Galcacius Ma 
nadux no modo felicitas fed ulla oio tragllitas offeraf i Qyod fiqua 
hic det fucatae cuiufpia felicitaLs imago:quae tata eft quata 
habet cu fumo illo &C uttp at<£ mcomutabili caelefti bono fi 
militudmchaec ois uni ex oibus mortalib9 dC ducib9 dC regi 
bus Fracifco fphornae ita cotigitiut deceffio magis metucda 
laeffet qua accefTiocupicda.ld aut lic habere fi paucis onde 
ro:tu equidc uos rogabo:orabo:obfecrabo:ita uobis lpis mo 
dcremim.ita cofulatisuta pro roms lperio poft ai eundas $>' 
ftratas gturbatioes opitulemini: ut no ueftra magis qua illi* 
ca tanta ludus acerbitate lufcepilte iudicemini.Hoc.n.& par 
ui elfet ai igrati ac ueluti bono alieno nudetis. Vo 
lunt ergo iwn lapictiffimi humana qua uocamus: felicitatem 
bonis his cotinernquoru altera iut extra nos altera uero i no 
bis:& haec fae parti corpori gti aio lut tributa, illa uero fub 
leda for tuae efle arbitrat :quae gdc lpa liqua lit tade ea diuiae 
fubeflr uolutati nemo fane metis ignorat .Haec aut tria bono 
fum genera qpta cu gloria fii diurna quada indulgentia atque 
benignitate i magnanimo illo nro pricipe effloruerinquaefo 
diligcter atteditc.Incipicdu eft igr ab ai boms:quae ni a lunt 
propria.dein quae i nobis ena lpla l'unt;de corporis fiC poftre 
mo de fortunae bonis diflerendu :ac de hifce qdc oibus breui 
quantu locus atqj tps patit. Vt aut orctine pro 
grediat oratio:natus eft Francilcus fphorna Lly to patre illo 
QC fortiffimo belli duce Mutio Attendulo;cui primo no mm9 
ob ai elatione atq; uires corporis Sphortiae fuifle cognomc' 
tu uolut qua ob ingenii uim cogitatuft# acrimoniaA eft is q 
dem nat9 Miniati i ethruria ano a natali chnftiao fupra mil 
lcfimu quadringentefimiiprimo ad fextu Kalendas auguftas 
circiter uefperunu crepulculmquo tepore pater Sphorna ex 
eode oppido pro republica Florentina ualidiftimis uirib9 io 
hannis Galeacii illius fplcdidiflimi Mediolancliu ducisiquae 
ex urbe pilis florentina iuaderent oppida agrolqj uaftarcnt: 
coftantinime dC fua maxia cu laude repugnabat, is cti primu 
per aetate licuit-.luopte lgenio curaq> paterna litteris atqr elo 
quentix opera dedit idq> FerrariaeiNam pofteaq; uita lohan 
nc Galcaciu deieruifTenfiC per diuturna oblidionem pilas 
florentim in deditionem recepiffent bphortiae potiliimu ope 
ra:hic inquam Sphortia in auxihu a Nicolao seftcli nobiiilfl 
Diuifio tripar 
c ita 
Confirmatio 
primae partis 
g approbatio 
nem. 
Mutius atten 
dul9fphortia 
Miniatum 
Ethrutia 
Florentini 
lohanes Ga 
leacius dux 
Pifse 
Ferraria 
Nicola’ mar 
chioaefLnlis fimo principe in bello aduerfus Othonem tettiu ab quo ma' 
gnis uiribus petinacillims a -1 extremum ufque periculum prc 
mebacur: pro uetere beniuolencia accerfitus fecum diieehffi' 
mu adueciu puerum iter Nicolai lpfius filios 6C educari dC ru 
diri ftuduit. Qyi cu in oi probitatis genere nemini aequaliu ce 
deretatra undecimu aetatis anum tanta eft laudem auecutus: 
utadladifiauufq>ficili3emaximu<2£ potentiffimu regem fui 
nominis fama perfonuent:Na erat trancifcus :nondu enim a 
paterno cognomine fphortia uocabatur;ad ingenii fplendo' 
rc indoli% praeitantia ns uirtucibus praeditus;auibus f upra 
aetatem admirandus apud ocs uideretur.Na ab lpfa infantia 
ad ultimam ulcp diem fuit pauciffimi admodu fopnucybi mo 
derati ac minime exquifiti potufqj dilutiffimi.Hoc eni uiuen 
di genus tu ingenium reddit acutius:tu corpus 6C ad bonam 
uaietudmc dC ad uires plurimum adiuuat. Quata elfet m ocs 
facilitate quata manfuecudine quata humanitate quanta dae 
mentia quata dilectione quanta ena animi uel magnitudine 
uel altitudmememo eft:qui nefciat.Qyidetum loquar deiu' 
fticia eius mirabili quadam commiferatione condita 5 Qy;d 
de conflantia feritandae fideiiQyid de muido animi robore 
atque fortitudine sVt erat omni corporis immundicia inepti 
tudmeque luperioruta nihil ex illius ore non modo olcoe' 
num aut rufticum fed ne incultum quidem aut leue quicqua 
unquam effluebat.Mira in illo grauitas erat cum incredibili 
quadam lenitate coniuncia. Vituperabat neminem «caftiga/ 
bat modice.operamcg dabat:ut pudori magis elfet .quam me 
tui.affentatores 6C fubdolos odio habebat.Sed aperto horni' 
nes ingenio ac ueros plurimum diligebat. Calumniatoribus 
&C maledicis non modo non patefaciebat auns:fed eos lenita 
tis luae lmprobitatifque admonebat.Et cum foret in alienas 
laudes copiofus:de fuis non folum non loquebatur: fed* nec 
etiam audire patiebatur.Nemo profecto uno Erancifco fphor 
tia modeftior unquam fuit.nemo uerecundior .nemo contine 
tior. fanta uero beniuolctia fuos omnis complectebatur no 
fangume coiundos dutaxat:fed quofcuqi femel accepiffet i fu 
os:ut eos ab fe abire netp lure necp liuna unq? Imerec.Qijid; 
quod ct fuiiTec optandu.fi quod ab eo uel factu aliquato leue 
frus uel dictum in quenqua usebementiiis prodilfcc i Na que 
Otho terti’ 
Ladiflaus rex putaffet ulla ex parce ab-fefe off nfti-.tata cotinuo humaitate 
tata profequebat beneficctiamt 'Qu fibi no fccus ac idulgctif 
fimo patri auc numini qnpia affe&u redderet. Tata at erat in 
rcmpublica caritate:ut negle&is quodamodo fuis comodis oc 
ftudiu fuu ocm opera ocm lnduftria ad publica referret S>C uti 
litate &C digmtatc.Quoc eni quatofq? thefauros cofumpfit in 
deduccdo ex addua hqc riuo uel poti7 flumineiquo no ex ad 
dua folu fed ex lario lacu &C fupra lariu ex tellina ualle a ger' 
mania u% res admodu &C ifimtae &C utilifTimae ad nos lpor/ 
taut iQuid eni meminero cu alia maxima &C fplcdidiflima x 
dificia:quae ad publicuufu fabricat7 efhtu arcc hacquae por 
tae Iouis appellacsQijod ullu in mediu afferamus ex feptc ib 
lis:quae i uniuerfo terraru orbe memorant mirabilia:quod cu 
hac una arce uel magnificctia uf pulchritudine uel ullo excel 
lenae genere coparari queatJNon eni huiufmodi opus molit7 
eft Fracifcus fpnortia ad ullu fuu fed ad publicu &C ufu SC co' 
modu.Na arcc fibi fua mumtiflima tutifumamcp coftituit in 
animis 6C caritate ciuiu:quoru comoda 6C emolumcta oia lm 
mortalitati fibi ducebat efle.Et qm a primis ufq? annis non fe 
cus atq; teterrima peftc aliqua formidaret mali nominis fama 
omnis cogitatus 6C a&iones fuas ad honeflatc dC gloriam refe 
rebat.Itaq? nullu neq? labore corpore neq; periculi! animo de 
treclabat. Viros doftos &C eruditos in oi genere uitae &C audie 
bat libcter:6C honorifice munerabat.Tata erat ingenii magni 
tudine tata reru humanari! ptradatione &C diligentia :ut nihil 
proif7:quod effet memoratu dignu:ignorare uideretur Jtaqj i 
ter pradendu caenadumq; fcmper aliqd excogitatum acutius 
affatibus proponebattad ?dq> no rncunde minus q; fubtiliter 
difputabat:tanq$ ludicaret nihil effe otio atq? defidia a digni 
tate hominis alienius.Et quia per ocm uita nihil unq? teme/ 
re nihil iconfultoinire confuefTet:omnia femperex lententia 
fua faufte at<£ fortunate confequebatur .Quis enim ambigat 
uiro fortiffimo eidemq? prudentiiTimo fecunda omnia contin 
gere oportere JFauet enim deus auxilioqt efl: femper mfhs coc p 
ns faitifcj conatibus:cuncfc>s in fe fperantis ampleditur.ac fo 
uet:IdquodfapictiiTim7 princeps nofter affidua meditatione 
prae fe feres nihil aut iuftum aut laude ulla dignum exifhma 
batiquod a religione pietateq? abhorreret.Quare dmino cui 
Addua 
Larius heus 
Tellina uallis 
Germania 
Arx portae Io 
uis tu atqi ucneratione fidei chriftianae nihil eiTe apud fe antiqui 
us unq? uoluit, Qijibus qmde inocentiffimis 6coptimis mfti 
tutis fuma eft oia cum laude cofecurus, Qyod aut fecudo lo 
codicedum mihi propofuera:qbus corporis adminiculis ad 
haec tanta &C ta eximia animi bona efTet adiutus: breuibus g 
flringamus.Fuit corpore Fracifcus fphorda cu robuftifiimo 
tu erectiore paulo fupra comunc atqj mediocrem hominis p 
centatc SC eo plane heroico»Erat is enitut norunt omnes :mv 
rabili quada membrorum copaclioe ad couenientc ac decora 
iter fefe propprtione cu cata oris dignitate bC uult9: 
ut uel folo alpeftu dignus indicaret imperio. Et cum oium fc 
fuu integritate caeteros homines plurimum antecelleret: tum 
uifu adeo erat acerrimotut etiam inter praehandum hofhum 
uel minimu quodcfc erratu profpiceret admodum longius :eof 
c|j continuo luere fuse ftulticiae poenas cogeret:Qyid enim lo 
quar de eius agilitate at<# dexteritate ad omnem motnm & ge 
fturmquae tataeratuit quidqd facere aggrederef: dicto citius 
effectum redderet i Quare cu ei per aetate liceretifiC luctatione 
dC falcu dC curfu ita aequales omnis anteibat: ut inueniret ne 
mmem:g fecum cotendere auderet»Ia&u aut aeque atqj omni 
dimicandi arte delectatus ferrea fudem aut fixum fgentis po 
deris multo longius emittebat qj alii tragulam aut pilam» Na 
6C laculationc &C catapultam &C equitationem SC meditationi 
omnem bellicae difciplinae ab ufqj puero ludendo uenandocp 
didicerit tquae quidc fingillatim oia dC fub patre Sphortia & 
fuo ductu ateg aufpicns longo ufu &C multa exercitatione bel 
lando pugnandocp confirmarat:6C ad fummum ufep auxerat. 
Et erat Francifcus fphortia felici adeo corporis temperameto 
ut uniuerfum diem nudo capite ftaret in folem immotis etia 
paribufeg pedibustdC frigus non pluris faceret q calorem.Eae 
aut mres CC in brachiis inerant oC in manibus:ut quem artius 
circuplexus mediu ilnnxiffet:eum tancg exanimaret.que liero 
pugno percufTiitet in caput:femiammu repente humi profler 
neret» Voce pro tempore utebatur nuc leni ac miti rulc graui 
6C moderata:6C cum fonora femper tum cu ufui citet: conata 
ta& grandi 8C horrenda . Qyid enim meminerode mirifica 
eius linguae in omnem ufum uidebatur dmina 
potius qua humana jQnidpluribusfln corpore pulcherrimo 
Cofirmatio fc 
cudx parcis p 
approbatione Confirmatio 
tertis partis p 
approbatione 
hercules uires inerat. Si tata in (in gulis mebris bonitas: ut ai 
bonis nulla ex parte cederet. Cxteru quonia duas felicitatis 
parces ia gcucurrimus:riiquu cait de tortunx comodis eade 
breuicate trafigamus.Qijod modo dicebat :narus cFracifcus 
fphortia ! ethruna:qux regio ex umuerfa Italia c maxime ab 
oi aeris caligine nebulaq; remocior-ob eamc£ re ab ethra qux 
(eremtate fignificat:ethruna nomen fumpfit.ltaq, natus lub 
eiuliuodi cxli feremtate Si ingenio erat perfpicatiore Si aenta 
te fenfuu natura nimirum alacriore. Qyod aut ad generis atei 
net fplendori:fi altius fuerit:c| a patre fphortia' repetundu a 
regibus datis Si urbe atteda reperiamus Attenduloru famili 
am origine duxiiTe.qjqj lpfe no minus cu illis fentio;qui a Mu 
tio illo fesuola affirmat manafte attcndulos.g Porfenam re' 
gc clufinoru oecifurus cu fruflra ta egregium ticinus pro libe 
rada patria efTct adortus:! dextra fcsmerit (uao culo lniecta 
ignitord cuod lpfius fphortis propriu nomen pbat Mutius: 
Id en! Si inter fesuolas erat llluitre Si inter attendulos appri 
me celebratu.Sed ne fingula prolyxius gfcquar.ubiFracifcus 
i aula graciflimi illius SiclarilTimi prine pis Nicolai sffccfis 
que pater fphortia.ppcer Othone tertium a fe oppreffum ext 
tremo periculo liberarat:maiorc infantis parte Si puericiam 
quoq? ad undecimu ufep statis annum cu mirabili f pe probi' 
tatis Si laude peregiflet:Neapolin luiTu patris adueetus e. Id 
quod .pptereafecit pater;quo regiladifiao gratificaret. Iseni 
pueri fama delectatus huc uidere cupiebat. Nec fua de puero 
fe opimo falfu habuit.Na cu pnmu in illius conlpedum Fran 
cifcus ueniffet:regemqj ingenuo quoda ftrenuocp pudore ue' 
neratus alacriter falutaflet:ef!fetq} appofite Si ornate locutus 
plsraqj.eu Ladiflaus perinde atq; fihu amplexatus deofcula 
tufq; tncanco donauit;eius comitatus ornatu mfigtubus mi 
tiu fane pulcherrimu adlstions fortuns pricipatum. Et no 
modo dies no prsteribat fed ne hora quidc:qum puerum cu 
ei a maximis occupationibus fuis facultas olferretur;ad fe ac 
cerfitu aarns de rebus !cerrogaret:cui cu ille Si impigre Si ar/ 
gute uerecu iecg rhderet:admirationc ! dies magis atep magis 
de (efe apud regias auris metecp augebat.Cuq; frequetior cct 
tu i aula regia cfi apud regedtudebae quottidie doctior fieri re 
ru et urbanaru ac toti9 regis difcipims:utpo:e prslago ei9 
Ethruria 
Etiira 
Daciae reges 
Atcenda 
Attenduli 
Muci9 fcaeuo 
ia 
Porfenarex 
Otho 
Neapolis 
Ladiilaus rex 
Xricaricum igenio futuras glorias ac regm.Sed ubi paucis poft: anis rex Ia 
difiaus uica exceffifTet:& loiiana foror quas ladiflao fucceflit 
in regnudacobo Barboncfi Mariae comici nupfiffet. hic inc£ 
Iacob9 barboncfis fphortia quoma pucaret nefarrns fuis i re 
gina uxore opprimenda cogitacibus repugnacurii:& eu 6C fi' 
lui Francitcu q astatis annu ia ageret quartu ac decimu:i fub 
terraneu munmftime turris carcerc arcis oui appellatas coie' 
cit fine ulla olo fpe futuras aliqri libertatis. Qy a reifasuiciam 
atqj diritate molcitiffime adeo tulit fphortia:ut i filiu coiechf 
oculis que unu fupra uita et lpfam mirifice amabit: morte fi 
bi cofcifcerc guicacius decreuent:ad qua ut erat aio ferociffi 
mo:cu fures ferret lproximii turris pariete caput 
ifiiciiirusdubica miferabili &C fuaui QC accomodata facu 
diffimi filii oratione no fecus ab illo oi imamtatis impetu dC 
coercitus eft &C ad mente fanioris cofilii redachis:£p a Thimo 
theo mufico fbruc Alexandru rege ab armis efle ad conuiuiu 
reuocatu.Qyo pietatis officio eft effecfcmuc pr fphortia ex p 
pe ia mortuo reuiuixei it:ac no multo poft per regina Iohana 
ipfa poft copreflam at<£ proftrata Iacobi uin perfidia ac uim 
ocm lniuito carcere liberatus una cu pictiftimo probatiffimo 
que filio magnas res geiTerit &C prasclaras.Regina ucro cu ma 
ximis honoribus Sphortia emolumcti% cumulauituti Fra' 
cifcum eius filium cuius ingenio &C oratione pater leruatus ef 
fet;Arrhiani atq* apicis comitatibus donauit. Quid aut me 
more uel potius admirer primu fpeclatiflimi adolefcctis tiro 
cimum aduerfus Angelum labellum uirum belli gloria infi i 
gnem:qui obhasficantiam linguas tartalias habuit cognomen 
tum JNam ubi fphortia Bracio a fe fugato ex urbe roma lo 
hannas reginas lufTu urbeqp ipfa i regina poceftatc redadai 
ftituiffet uitionc capere:ut par erat:de uetere inimico Tarcalia 
q aduerfus fefe quo tpre Neapoli primu anciore Padulphelio 
que regia i delicus hcbancarcere tenebat :cuBracio confpira i 
rat:quo lpo confenticnte fauente<$£C Tufcanella urbe &C alia 
eius plseraque oppida ui opprefferat: ad tufcanellam lpfam 
inftrucia acie pugmturus proficifcitur. Qyo in loco Tar/ ' 
talia ipfe contra magnis uiribus in aciem egreditur . Pu/ 
gua mox utnnque pari animorum ui atque ardore confe 
mur. Diu multumque certatur, neuter pedem refert. Ala/ 
Iohana regia 
Iacob9 barbo 
nenfis 
Arx oui 
Timothe9 mu 
ficus 
Alexader rex 
Arrhianum ' 
Apex 
An gei9 labell* 
Tarcalia 
Bracius 
Roma 
Iohana regia 
Neapolis 
Panaulphell* 
Tufcanella crfter ac fortiter icumbunt hoftes fercci 
tercp repugnat. Neutri cedut .Spes £pe utrmq; par.Xii prob9 
generofufqi adolefccs g wix du feptimum foret igreffus ad de 
cimu aetatis annunuubi ex patre percuratus certo didiciffct: 
g nam effet Tartalia:na is iter pugnandum ne poffet agnofci: 
faguluequumq; mutaratullico per confertiffimu aduerfarioru 
praeliantiu globu diftrido enfe i unum Xartalia equu dirigit: 
Que ille ubi per uaftam occurrentiu caedem cominus in fe ir/ 
ruentem afpicit:perinde atq? ftupidus atc£ fui impotens repe 
te i fugam uix fuoru pracfidio intra porta Xufcanellse 
fublato ponte demiffaq? catarhafte fe recepit gmagno nume 
roXortmimorum militum amiffo» poftea cduerfus ad 
fuos dixiffeilltlfibunam quinam efTet;ex pellino cotignolao: 
qui intra porta eft captus:acceperat:non uideri adolefcentem 
fed tigrem.fed Leone fed horribile quoddam prodigiu. At 
quata Cuir illa uel prudetia uei claementia:qua eft i eos milites 
ufus:quos antea i calabria a fe traffugas ad hoftis 
nos praelio ois captiuos fecit JGerebat eni bellu fphortia pro 
Lodouico Andegaucfi rege tertio regis huius renati fratre ad 
uerfus Alphonfu rege regis item huius pherdinadi prenuquc 
regia Iohana quo ualidior foret cotra Lodouici fadionciado 
ptarat.Praeerat i calabria maximis Alphofi firmiftimifqj uiri 
b9 Raymudus boylus:aduerF que lpfu Fracifcus mittif a Lo 
do lico cu ptate regia nat9 anos unu ac uigiti.Huic dat pater 
fphortia pulcherrima militii manu &C cu his ueteraos quofda 
quoru fide ducebat libi certi9 nihibFracifci a ductu i calabria 
cu ois gotthalanoru ipetus retardatus repreffufq: c ;tu ob uv 
taefc6tin etiam at<$ inocentia &C ob fingularem illam morum 
facilitatem humanitatemque adeo icredibilc erga fe oium ca 
labroru benmolentiaconcihauitiutultro unmerfa ppeilla 
regio ad ei9 fide uirtutc tanqua ad publicu aiique 
Cornelium Scipionem illum:qui primus eft Africanus cogno 
minatus: certatim confugeret: cum anno dein proximo ii 
quos fibi maxime fidos Sphortiaputabauomnes praeter du 
os Pellinum Buldrinumque faucntinum tranffngerunt ad- 
gotthalanos: Francifco lpfo inter hoftium quafi rxna. relic 
to atqt defhtuto.Sed hic ut erat animo iuiQomcquaq; fubita 
perfidia fractus ubi fe cum reliquis copiis quadrato agmine 
Xartalia 
Tufcanella 
Peliinus 
Calabria 
Lodouic9 An 
degauclis rex 
Renatus rex 
Alphonf9 rex 
Pherdmadus 
rex 
Iohana regia 
Raymundus 
boylus 
Fr.fphoma 
Gotthalam 
P.cor. Scipio 
afncanus 
Pcllinus 
Buldrinus fine ullo tumultu i ea oppida rccepifTenquae a Lodouico rege 
flipcdii uice odo paffidebar.coepit cotinuo hoftilc agrii circii 
curfare.praedari.uaftare,ac nufq; hoftib9 qefccdi fpatiu prae 
bere:cu tande tranffugaru itinera quxq? amdue conatufcp ois 
cfidiligctiflime odorat9 fine ullo fuo difcrimine bC cu maxima 
gotthalanorii cl ade uniuerfos cepit in agro.qui dicitur fandi 
Marcuquo illi populaturi proceflerat.Rem ad patre fphortia 
figmficata curriculo quieode lpfo die Alphonfu rege coliatis 
figms fuderat:fugarat<£ no ,pcul ab urbe Neapoli: ab eo lube 
tur:ut gfidis illis oibus fufpcfis laqueo gulas fr "geret :Quod 
patris imperiu cu uideret claemennffimo adolefcenti feuerius 
bC alienu ab eius confuetudinema erat etia lpfe fphortia mitif 
fimus:paululu fubdubius ftetit cogitabuduf<j:ut qui b£ patri 
paren du effe duceret:& nihil crudelius faciundu. Dein couer 
fus ad nunciii dicdquit: mihi tu:quo uultu pater ut lfta mihi 
referresdpera lt.Refpondit ille bC minaci fiC iracundo Tu Fra 
cifcus non lgit pater mifinfiiuffit iracundus. Itaqp accerfitis 
illis ad fe captiuis inquit.Quoma uobis humaniflimus pater 
meus errati% ueflris ignofcit:ego uos ois gibberrime miflbs 
£acio:optionemq: permitto fii manedi ut antea: bC abeundi p 
arbitrio ueftro.Tu oesprse laeticia collachrymates fii pri gra 
tias egerut fii filio:ac fefe manere uelle alacriter refponderut: 
fueriitqp ex illo die fii fideliffimi femp: bC fphortianae gloriae 
uni oium maxime ftadiofi.Qyod fadu cu propedic fphortia 
ex litteris filii didiciflet:couerfus ad circuftantis fubrides ait: 
longe filius c patre fuo prudctior.Quis aut eius uel coftantia 
uel grauitate no lure optimo admiret :qua c ufus:quo tepore 
pater Iphortia profedurus i reginae lohanae auxihuaduerP 
Braciu: que tota formidabat italia:ad tertiu nonas lanuarias 
fena fecunda q dies e lunae in fluminis Aperm trafitu cui nuc 
a pifcana proximo oppido in ripa fito uulgare eft nomen pi 
fcariaedapfu equi fubmerfus periitSbraciani equites ac pedi> 
tes qui pro bracio pifcariam praefidio tenebant:cum uidiffct 
fphortianos tranfitum Aperm moliri ad eius oiha per uaehe 
me ntiffimos maris crebernmofcp fludus ex oppido err.mpen 
tes occurrunt ad fauces tranfitum pro uinbus prohibiruri: 
quod eo maioribus animis agebant:quod fperarent id fibi fa' 
cillimu fadu fore:quoniam Fracifcus adolefccs dutaxatnat* 
Ager fanefr 
Marci 
Alphonf9 rex 
Bracius 
Apernus 
Pifcana Michaei atteri 
dulus 
annos duos &C uiginti cu aliis egrbus quingj trafifTet;& pofl 
illos Michicl attcndulus dC fphortia lperator ociauus:ac ma 
re cotrarns uentoru turbulctifTimifcp flatibus agitatu aitidue 
magis atqj magis cxafperafceret. At Fracifc9 adolefccs ut erat 
aio excello atqj iuicio calcaribus cofeftim crebrioribus equu 
adigens dC Longiori innixus hiftae ueluti uernus coluber llre 
nuo curfu i obuios hoftes fert tanta audctia ac u’ri' 
bus:ut eos palantis i fuga ageret.Qgod Sphortta pater cora 
afpicigs geilienfgj laeticia SC uoce 6C manu ad tranfmeandu fu 
os hortat comilitones:quos ob fluduu magnitudine cu fegni 
oris uidet ad tranfituupfe rurfus quoformidatibus fiduciam 
iniiciat:ad exercitu remeans du pone periclitanti armigero in 
ter fluxus dextra fublacurus porrigit:$C equus quo ifidebat: 
pofterioribus defert9 pedibus labit: lperator ubi ephippio 
eft excuffus;5C fi bis fuftulit manus ferreis graues chirothecis 
perinde qu ;fi auxiliu implorans:tamc 6C thoracis reliquorii 
armoru preflus pondere dC aluei fundo pedu nixum no fu 
ftincte mgruentiu fluciuu altitudine obrutus tancp i Numico 
aeneas diu poftea ac multu quaeficus nufqj apparuit .At Frati 
cifc9 fubici cafus ignar9 ubi iter fortiffime praeliandu de fub 
repti pris acerbitate da p queda ex comiliconib9 c comonefa 
8us:quancjj itolerabih cordis uulnere eiufmodi nucio c trafi 
fixusun re oi diiTimulata pauiati fefe apedetenti ex ea pu' 
gna fubducit ad fuosthoftib9 minie mfequctibus :gppe g 6C 
deteriora i ea pugna fuiffet codicione:6C de repatio Iphortiae 
obitu nihil nofient. Ac ne hortes faceret ipetu i eos:quos poli 
fefe reiigfTet uitim9 ec uoluittg reciperet ad exercitu. Itaqj ubi 
relig remea(fent:qua mo trdfieratupe fol9 lfcenfa trabe caua: 
qnae cafu i fiumie c repertaiter fagiptaru &C ois generis milfili 
nm itiumerabiiis iad9 breuiifimo le coto remigado receoit ad 
focios:quos oiscu fiC extremo dolore cofedos 2C tumultuatis 
offcdiffet:eos c fua orone adeo cofolat9:6C ica i laetiorrs fortu 
nae fpc erexit:ut dC ipm iperatorc fuu connuo lalutarit: dC ut 
defe oia fibi reciperet:uno cofcfu dC eode ore alacriter affirma 
hnt. At Bracius fphortiae obitu no diffimulater collachryma 
tus tulit gmolefte;fiue memmiffet priilina fua cu illo fami 
liantacc atq? beniuoletia:fiue i fphortiae aduerfo cafu fui 
ut fit:mifereret» Caeteru Fraciicus inito cu luis colilio ortho 
Numicus 
Aeneas 
Bracius na quae urbs c i pelignis cu uniucrfo coceffit exercitu:qua fuo 
ru militu munita praefidio ue prima uigilia inde moucs cu re' 
liqs copiis recepit fe bcneucntu unde ldibus Ianuarus ad regi 
na Iohanna proficifcit SC uifendi gra 6C pcunSadnqd fe face/ 
re mberenHaec amifTa Neapoli fe continebat auerfae: quae ut 
Francifcu eft cora intuta:fe ob fphornae patris defydenu a la' 
chrymis moderari no potuit.Dein pauca ,p re locuta: fed mr 
nae cantatis plena urbis oppidaqj oia gbus donarat fphortia 
traffert i Francifcu filiu pleno iure:iubetq;:ut&ipfe rcliquiqj 
fies atq; lpforu pofleri npetuo feruct fphornae csgtiomctinld 
q> i hac dic uidemus allidue propagari. Ad haec madat:ut coi 
ledo uniuerfo exercitu properet ad Neapolin oblidenda,Na 
idcirco properadu effe regina ludicabar.quonia rex Alphonf9 
aberat jafechis ano proxio pofteaq? eft a fphortia pugna fupe 
ratusun citeriore hifpania cu unmerfa clane adrenouadas au 
gcdafq? uires coparadafcp pecunias;relido petro prae 
fidio no mediocri gotthalanorti tC eqnbus italis tribus milii 
bus.Cu reginae lohanae uolutateac uifTis paruifiet qjprimu 
Fracifcus Jphorna.& ad eas pecuniasrquas no admodn mul/ 
tas a regina: quaeftoribus accepcrancollegiffet ena ex amicis 
tC fubdius quatas potuit:coparato inftrucfcx# robuftiffimo 
firmiffimoq, exercitu mcapolm cofeftim obfedit: ea quottidie 
uarns praeliis oppugnanombufq; cocurics.Idq; breui effecit 
tu umbus tu lgenio.ut q praefidio intus erar.defperare coepe 
rit tebus fuisxu haec claffis fuguemoqua dux ille clanffimus 
Philippus Maria in reginae auxiliu mrferat munita nauibus 
roftratis 11% mgctibus quattuordecim &C triremibus quinas 
ac uigiti myoparombulq; nonullia :huic praeerat uir bellicis 
laudib? celeber Guido torellus : Quare q pro rege Alphonfo 
erat i urbedtelleda periculi magnitudie fecuti admonitione 
unius Fracifci fphornae ac fidc:& q; coftituto ab Alphonfo 
flipcdio carerct:Berardinus Vbalciin7 ac Iacob’ caudola id 1 
oc prae (idui deftituere (pfedi alter ad Braciu.-Iacob9 aiit ad rc 
gina.Poft horu abitione Fracifc9 fphortia terreftri oppugna ! 
none:Guido at manna adorti muros ui tade urbe potin fut 
fine ulla et ciiiiu offcfionexata fuit nri illi9 moderatiifimi pri ' 
cipis uel inocentia uel prudena,Neapoli per hunc modii ex 
ipfius Petri OC gorthalanorum manibus recuperata: reginae q; 
Orthon ortho 
ms orthona 
accufatiuus eft 
graecv 
Peligni 
Beneuentum 
Iohana regia 
Neapolis 
Auerfa 
Alphonf9 rex 
Hifpania cite 
rior 
Petrus 
Gotthalani 
Philippus Ma 
ria ctux 
Guido Torel9 
Berardinus V 
baldinus 
lacob9 caudo 
la 
Bracilis Philippe ma 
ria 
reftituta cu Fradfci fphortias non quottidie fdderef llluftn9 
idc Philipp9 Maria ut erat fuma nrudctia pjricops &C egregius 
uiroru fortm ccfor ac mdtx: curabat p Guidonc coreliu apud 
regmamt tata ,pbitate adolelcentc fibi tatifper ccderet:donec 
Bracn audacia:q aquila obfidione acerbius pmebat.i Martini 
pontificis maximi 6i ipfi9 ct regmae contemptu Sc detrimetu 
rcfringerer.atq; obcereret.No difficulter q? petebat: ipetrar.it. 
Na tu regina Braciu timebatme fi aquila potiretur cu &C capu 
am haberet 6C alia plaeraq; oppida regni fuitfentiretcp cu AI/ 
phonfo:fe ufiiuerfo regno fpoliaret:tu Fracifcus fphortia par 
tis philippi feq quoda naturae dudu maiore in modu cupie' 
bat:praefercim q> ct noffet ea fuiffe mete co aio patre fphortia 
ut oia in pofterii ageret ex philippi fentetia ia ab 
illo aureu ntimum duodecim millia:quo &C fefe una cum regi 
nae ecc exercitu opponeret bracio:5(: in proxima aefta 
tem cuimf eno equitu deccmillium ac peditu quinquemiiliu 
in ethruna proficifceretur aduerfus florentinos.Francifc9 lgr 
fphortia agens aetatis annu iam tertiu 8C uigefimu proficifci/ 
tur nomine Mediolanenfiu ducis Phibppi Mariae pro Martio 
pontifice dC Iohana regia liciliae aduerfus braciu.q aquila ur 
be coftantiffime fimul &C acerrime oppugnabat-Erat i ea eccl'a 
ftica expeditione cu Iacob7 caudola &C Michael Attcdul9duo 
qj Lodouici feuerinas 6C coluna tu ct tartaliani eqtesma farta 
Ua ipfe duobus a nte anis Martini pontificis mffu Auerfae fue 
rat obtruncat9:atqj alii cu iis una gmulti 6C llluftres &C magni 
uiri. At bracius aduenictiu cotra fe mrium no ignarus ut erat 
uir aio ingenti eque atqi belladi callctiffimus:eum 
collem:g que illis iter futuiq erat :duobus munierat caftellis 
cu praefidio peditu circiter quinq? millia.ad radices aut collis 
qua illis defcenfus erat in campeftrem planiciem :quae collem 
ab aquila dirimif.omnia aquis ex proxima foffa ui deductis 
m ftagni fimilitudinem complerat«Inde fua ipfe tenebat ca/ 
flra cum equitibus ad quattuor millia exercitatis &C fortibus: 
quos omnis in quattuor £>C uigmti ordines ad pugnam liv 
ftruxerat: Nicolao piemino uiro bellicofo 6C impigro cum 
equitibus quadringentis dC ualido peditatu e regione ur' 
bis in colle: qui uocatur fante Manse ad manipulum: ne 
quis ipetus ex urbe erupens fuos pugnantis ad terga adoriret, 
Bracms 
Aquila 
Martin9 pot» 
Capua 
Hthruria 
Florentini 
Iacob9 caudo 
la 
Michael Attc 
dulus 
Lodouic9 feue 
rmas 
Lodouicus co 
lumna 
Tartaliai equi 
tes 
Tartalia 
Auerfa 
Nicolaus pici 
ninus 
Collis (anctae 
Mariae Praeterea fpe uinccdi ea maxime ducebatur bracius:quod exi 
(rimaret hoitium duces propter ambitionem nunqj inter fe fe 
conuenturos. Sed tatam uim habuit manfuetudo ingeniiq? 
dexteritas ac facundia noftri principis &C monendo &C hortan 
do 8C fuadendoait ne minima quidem animorum irritamenta 
in umuerfo illo exercitu interueneririt.Confederat ig'tur eccie 
fiafticus exercitus ex altero collis illius latere: quem Bracius 
caitellis munierat:ad feprem millia pafTuum iter ab 
aquilaicum aduenit a Bracio cum litteris tubicen:quibus ille 
duces omnis &C prouocabat dC hortabatur ad pugnam addes 
eis per fe licere:ut fine una prorfus uel moleftia uel impedime 
to 6c afeederent collemex colle in campum aequum defeen 
lureiurando inuiolatum fore affirmabat: Quibus 
auditis cum filentium a eundis ducibus feruaretur;conuerfus 
Francifcus fphortia ad legatum apoftolicum Francifcum pic 
colpalfum integerrimum illa uirum &C fapientem qui poftea 
Mediolani archiepifcopumgelTit:fiiiifrerismquit pater reue 
rendifTime;pofteacp nemo audet relpondereuple ut muenis re 
fpondebo.refponde igitur inquit ille fubndens:Tum comedis 
in tubicinem fuis uigentionbus illis oculis ac ueluti radiatib9 
dicito iquic.Bracio nos pro arbitrio notaro ucturos aduerfus 
fefe uel multum &C i fuam quidemtfem malam.Captato igitur 
tempore ex communi ducum omnium conlilio collem afccdut 
inftruda acie eaq; diftnbuta in equitum ordines»uiginti pari fe 
rc numero bracianis.peditibus uero quingentis ac milie - Poft 
hos omnis fequebantur impedimcta.oC qui ad mmifteria accd 
modati ad pugnandum ufui haud dfent.Cu llluxiffec :coepere 
ad radices collis defeendere dc omnes quidem pedites:nam £ 
pter callis anguftias ac rupis difficultatem coadi tunc omnes 
equo defeendere. At bracius fiue quoniam lureiurando per lit 
t.ras le obitrmxerat liberum defcenfum illis fore m campeftrc 
planiciem iiue quia ut erat animo excelfo dC inlblenti ladabu 
dus inter fuos praedixerat propterca fe illis liberum praebere 
defcenfum:quo nemo prorfus ex ea pugna euaderet.fujs omis 
continuit intra aciem:d .'nec uniuerlits ille exercitus in aequo 
confhtit campo. Dem collatis figms pugna cbferif ltra fecudd 
lapidem prope aquilam maximis utrinque uiribus 6C exaeltua 
cibus animorum ardoribus ac fumo cu uitae periculo umuerfi 
Francifcus pic 
colpalfus _ 
Mediolani 
Pugna coferic ccmatfdicuaria mutabiliq* fortiia. utrTc£ liulnera utrfcg cfcdesU 
Nec uno in loco praelia, hac fugiunt.illae prxmunt. Inter fp£ 
ac metum omnia tumultuant .Iide eode fere mometo SC uicxo 
res SC uichicum tandcecclefiaftico cedente exercitu prxmcti 
bufep robuftius braciais ac ia prope uiSoribus. hir generofo 
SC muicto aio adolefccsttancj; e fpecula quada inter fortiflime 
dimicandu ultimi difcnmims magnitudine confpicatus ueld 
ti horredu aliquod fulmen i cofertiflimu mutuis Iter fefe mil 
neribus digladiantiu agmen tanta ui tato Ipetu irruitiut cum 
m lpfum brreni inter ois genens taela ac cedes pmricacius fep 
tur:hiicilleiopinato metu pculfus capiti fuo lnfeftms imind 
te diftrufto gladio haud aplius fuftinueritrfed confefti auerfo 
equo celere uerteretur I fuga deieda ultro ex capite cafT de nd 
poffet agnofci.Eratn.Bracu caffis ferico tecla purpureo SC ar 
genteo torqueifignis:qucemincciorespilx argenteae decora 
bant.Cu ita Fracifcus fphortia p innumerabilia occurrcntiu 
uulnera braciu ifequif :effcciu eft SC ille fugies ab ex 
pedito SC audaaffimo equite fphortiano Fulignato i occiput 
loetale uulnus exciperet:& ita repete ex equo rues fmi umuer? 
'fu exercitum fecu i ruina traheret.Exquc intellectu eft: quod 
apud Eunpiden ait polynices Secur9operator audaci praeilat? 
Du fibi Bracius certa uidoria pollicetur iultis tu iis peditibus’ 
quos prxfidio locarat i caftellis: ne prius hoftis a tergo ade* 
ipfeiuffilTet:tiim etia Nicolao pirinmo: ne fc ullo? 
fui diferimine loco moueret:5£ mbedi SC uiuendi fine fortitusi 
cfttNaeo uulnere poftridie anima efflauit tertio neas Iunias 
SC aqlam mifcrabili excidio liberauit.Nec illud certe filetioq 
prxtereundir Francifcii fphortiam .Braci9 ubi primii i caftra- 
femianim9 eft relatusicoepiffe lllu amicis mitiflimifq? uerbisj 
ad bene fperadu cohortar; medicos ad eu curadii cpdift 
getiffime adhibuiffemihilq; oio prxtermiftffe:q> ut’ad optimi-1 
uiri ut'ad fideliffimi amici ofticui gti neret.: demiiq; ubi illu ex 
fec9illachrimaffc:ac fi pater exritifTct 
Cxterii pofteaq; Fracifcus poft tatx uicfcorise gloria luiffct in 
urbe roma potificis Martini SC uifendi &C falutadi gra: tu c ab 
illo prna quada except9 dilethone honoratufq: egregie:tti cts 
v hac laude reportauit:ut diceret Martin9:Es tu fane fili nr ca 
/riffie Fracifce fphortia &fpeaofus £fprudes robuft?-£C 
Fuhgnatus 
Euripides 
Polynices 
Nicolaus pici 
ninus //risae facundus # de rorrana eccteffa bene jpmerit7 abi igr i 
ii i dei bndicrioe £C de nobis tibi i chrifto Ihem omnia pollice, 
re,? At Philipp7 maria cu i dies magis atq> magis icremetap 
bitatis at<$ cofilii inderet i fracifco fphortia coalefcere:maxi 
aio curauit ftudioait eu omnino fim efficerct.Itaq? &C Martin* 
potifiris oga &C magno fuo honorificog» ftipedio huc. ad fe ac 
cerhtumultis maximisq; i rrb7 &i belli SC paris exercuit, Vcit 
iis primu Mediolanu:cu ageret quartu ac uigefimu setatis anu: 
quo-ipo ena ano diurna'quadam nata c Blaca Maria 
pridie Kaiendas apnles.bua uero tu prgefentia tt orone tu ct* 
prudetia atep moru grauitate &C elegatia n modo sequauinfed 
nuru i modufuperauit ocm de fefe apud Philippu expedatio 
nc adeoait uel ex eo tpre confiliu philipp7id inierinquod 
cis poft anis abfolmt;unius fibi Fracifci fphortiae &C generi fa? 
ciudi gnataifantula 3Cg adoptionem una cum filia bonorum ; 
omniu haeredis ac toti Ipern fuccefforis coftitucdi ,FiHt enirm 
philipp7 Maria fupra omne hominum gen7:q ea tcpeftate 
quos pricipes logiffime fuperarit itelligcdo 6C mdicado «Qua. 
re Francifcu unu fingulis pone dieb7 ad fe accerfitii cum-liberir 
ter audiebat de rebus maximis 6C grauiffimis acute multa co 
piofeq; loquente: tu lpfe quoqp gmulta ex eo gcunftabatura 
enter excogitata callide:ad quae itaftrenu7 adolefces alacri; 
ter ac prudeter refpodebatmt diuio poti7 qua huano praedit7 
uideri pofletlgenio, Interca uero tpris cu res publica floreri* 
na ipi7 Philippi manae uirib7 graiu7 pmeret :eofcp foret ia res; 
fuae libertati metueret plurimmmittunt a Floreri .? 
nis ad Venetos legatuq g multa I philippu expoftulationem 
eos docerct:quato effent i periculo :quodq> diuti7foh tata belli 
mole ferre no pofTent:<3£ cjj uniuerfae italiae metucd7 philipp7 
foret ob lgenh uerfutia auiditateq? dominadnNec.n.credcdii: 
efTe quiete philippu dem a cluni occupata florcria republica*, 
Gogerebat milia delicia pluria acuti7 excogitata.Superiora 
tepora memoriter referebat:gb7 phihppi maiores ab Italia g 
turbada nuqua defhtiffet. Mediolanu officina effe belli iuidio ] 
fonoie diciitabat:Salag? eia urbe ex uniuerlb terraru orbe tu * 
ob mum tiiTimu lociTitum que tria ingetia flumia Pad7 Addua 
Ticinus reddut undiqj tutiuimum ab omni hoftui ipetu.tunu 
ob frequentia pppuluquae c maxia m.uliiufcj rei ad uicH, 
Philipp7maria 
' r *# 
Ndtalis Blaese5: 
Mariae f, j 
Florentini 
Veneti 
Mediolanii 
Padus 
Addua 
Ticinus ncc£ ad uitae cultum mdigesimm ftiam ob opificum multitii 
dinem ac uarietatem bellis crefcere ac locupletari,Qyamobre 
poflulabant:contendebatfobfecrabat:ut auxilio fibi praefidio 
cp effent. At ueneti 8C(i non obfcure animaducrtebant quo ma 
gis augeret philippi imperium:eo rebus fuis futurum giculofi 
us :tamen ad bellum capeffendu nulla prorfus miuria ab illo 
prouocati no facile adducebant prsefernm quod focietas 
intercederet in aiteru quinquenniu ex i&o foedere duratura-Tu 
unus ex legatis floretinis Rainaldus Albitius uir non minus 
elatus dC audax qj difertus ubi uidifTet nullis rationibus uene 
tum fenatum adduci ad ferendu fuse reipublicae auxiliu i phi 
lippum:Vos inquit patres confcripti cum annis fuperioribus 
Genucfibus auxilium ueftru imploratibus id illis ferre uolui 
fi: is: fecerunt Philippii Genuenfes dominumtqui non erat:eade 
nos ratione illi! reddemus regem:quo uospropediem impera 
torem conftituatis.Quae cu dixiffet turbato ae minaci uultu:e 
fenatu abiens una cu csetcris legatis diutius nihilo cunftatus 
ex urbe deceffit florentia rediturus.Tum ueneti de re nixi9 co 
fultantes I maximam inter fele uenere difceptationc:cum alii 
honeftate tuerentur alii utilitatem,Tandc uero fredencus co 
tarenus uir grauiffimusiter Venetos idemq; dsfertiffimus: ad 
ductis multis rationibus <2£ exemplis cil romams tum peregris: 
gb9 argumetaret no oiapmifla feruada effeut uel ifidiofa uf 
ea praeterea quae honefta fuerint folere mutari' cum 
tcpore-.atcfc illos omnts iniuftos cflcqui no propulfant ctl pof 
fut: iniuria uel ab ignotis:adderetqj magnam utilitatis uimra 
pere ad fefe honcftatis & dignitate QC nomen. Ad haec quanta 
calamitateuenetaereipubhcaepoffetafferre ui&pria philippi 
de florentinistcum dominaretur focictatc ha 
beret cum Martinopotifice maximo: &C de Iohana regina oia 
quiret pro uolutate decernere: Nec enim defuturam Philippo 
caufa inferendi belli m Verona atq; Vincentia p mre patrio 
repetcdis:Huiufmodi mqua ratiomb9 alnfcp c£;plurimis fena 
tu ppulit Fredcric9 adfercdu floretinis auxiliu ;quod petebat: 
pbi minus fc philippus a bello retraheret.Qy a gdc re eo facili 
us pfiiafipquod Fracifcus crcmagnola 9 no multo antea tranf 
fugerat a Philippo ad uenetos:eos f magna fufpicionc lniece 
rat:dc illi9 aduerf9 fe uolutate geleris uicboriae fpc afferes, Prae 
fi ■ . 
Veneti 
Ramaldus al 
bitius 
Genuenfes 
Fredcricus co 
l^rcnus 
£5enuenfes 
Mammis pot. 
max, 
Iohana regina 
Verona 
Vicentia 
Fr.Cremagno 
la terea dux ille pmdctiffimus Fracifcus fofcar* cuius auctoritas 
erat apud oes maxiamo foid quae Fredetic9 differ itera t:copro 
bauitmcru ct accuratiffima oratioe oftedit ultimuji rcpublica 
uencta excidiu guenturiuubi min’ 6C qua primu &C fortiter ad 
uerfus Philippu bellu capefTerit„C6fdtim ergo ex itinere lega 
tis florctinoru reuocatis focietatc qua petebat:ineut:ac firmat 
aequis codicionib9 .Deinmiffis euclhgio Mediolanu oratori 
bus Philippu monetait ab omni i florctinu populu ui iniuna 
m defifteretiqucd h fecus faciat:fore:ut fpote caufa fua ageren 
Quod Venetoiu quafi edictu cu phiiippo infolcuus uideret: 
prio coepit ftomacharndein fecu aio uolutans haud folere uc 
netos fe iiufticiae obnoxios uncp facere foedus deccnale ia qn 
to ano antea gcuflu ac mutua focietatis lura afferebat. Praete 
rea Floi ctios belli aduerfus fefe auctores extkiffe:q nulla miii 
na lacelfiti ultro armis fuerit fe adorti» Quae dii citro ultroqj 
gerunf :cla ueneti parat oia:quae ad bellu attinent: Ne,c Italiae 
folu fed gegrinos quo# potet atus excitat accingunt# in Phi 
lippmcu is nulla rone adduci poffet:ut crederet uenetos tu ob 
inueterata ac gpetua amicicia tu ob inita nouiflime focietatc 
gc#:quofibi incomodarct:teptaturos«Sed loge praeter eius 
opinione cecidit. Interea, n. teporis Gelphi bnxiam ta&ionis ] 
ei? auctoribus Petro Achille# aduocatis abobus 6C fratribus < 
& opulentis 6C apud ciues municipei# cariflimis audita uerle 1 
toru ac Florctinoru focietate deficiut a Philippo ad Venetos . 
e s dedita ea urbis gte:ubi gebellini minus habebat uiriiL Na 
urbiculae quas hi potiflimum inhabitat:flabat :&C uetus quae 
uocat :&C noua una cu fiibiedo fuburbio at# arcb9 ta porta 
ru qua ea:quae ualidiffima c in fumitate urbis ja duce Philip 
po.res at geita c nodu fena pria:q dies e folis ad fextum deci 
mu Kalcdas Apriles ano a natali chriftiano fexto ac uigefimo 
fupra quadringetefimu & millehmu.Eqtes nulli hofhu ea no 
6e i urbe mgrefli nec alii prorfus ulli praeter pedites ochngc 
tos a cremagnola excopofito fubmifTos.SC frequete muniapu i 
murimquos n fratres ex eade fadione cla collectos muro gifi 
dias fracto fecu adduxerat,Erat Fracifc9 fphortia g id teporis 
Mediolani apud phdippmfedei9 milites alii apud mote darii 
alii i ,pximis municipiis hibernabat;Quaqdc re nocte au 
dita brixia adeqtates i urbiculas mane excepti fuc. Qui urbe 
Ffancifcus fo 
fcarus 
M.diolanum 
Brixiani 
Gelphi 
Petrus fe, h 
Achilles aduo 
cati 
Gebellini 
Qyotpre bri 
xi ai de fecerit 
a Philippo 
duce 
Cronagnoia 
Fr fphortia , 
Mediolanum 
Mons clarus tradiderat Venetis:mox eius uias doliis humo copletis rranf 
uerfis trabib9 repagulis fic cathenis muniebat: neqs fubitus i 
petus rc puerteret pri9:qi£remagnola cu uirib9 aduciffet.Phi 
lipp9 ea rerumorib9 ac iuicus curriculo audita Francifcum i 
fubfidiu mittinq lcredibili ufus pernicitate feria tertia q dies 
c martis:cu reliqs fuis copiis ex altera lpfe parte urbiculas ci 
grdfus:ex altera uero eodc tpre i urbe cremagnola cu eqbb9 
quattuor millib9igetiq? peditatu.Relig atoes ducales exer 
cit9 i flaminiis agebat fiC I ethrufcis cotra Florctinos.Cofpira 
rat prseterea ana cu uenetis i Philippu Mana hi oes Amide9 
dux allobrogu:quos noie deprauato a fabbatis mondb9 fab 
baudiefes,p fabbatefes eluetii &C tres illi Marchio 
nes Motis ferrati seftcfis matuanus ad haec potetiflimus rex 
Alphofus:q una cu flifeis fregofis £< adornis rc genuenfc ma 
ri terraq? turbabat.In tot dC ta magnis taqj giculofis &C repen 
tinis reni difficultatib9 fol9 Fracifcus fphoma philippi ducis 
&C fufhnebat £< tuebaf iperimq affidue die nothiqj ex urbicu 
lis aduerfus hoftes i urbe enipens eos cotinuis praeliis laceffe 
re urgere uexare caedere itenmere ac nug? quietos fmere tanta 
in defnerationc agere cremagnola:ut metis fere atg fenfus 
mops qdcofiln caperet:effet nefdus:qppe q fuperioribus tem 
ponb9 cu p philippo militaret:uincere feper cofucffctinnc ip 
fe quottidie uinceret. Quare quoad a cofercda manu abftie 
bat :idg totu ei negotiu erat ut caftellis e regione portaru ob 
lechs per catapultas &C plubeas pilulas molefq? bobardarum 
Fracifc9 fphortia a frequeti emptione coerceret. At dux phi 
lipp9 huic magis q; bnxiae metuens imiffa i urbiculas ualida 
peditu manu Fracifco iubet:ut ab eo prxfidio ad montcclanl 
!e recipiat 8C ! pxima municipia:donec coalis aliis exercitib9 
ex ethruria £C flaminia obfidetes premat obfidionc.Paret Fra 
cifcus ac per medias hoftm moitiones ubi illuxiffet:pofl qua 
dragefimu ex quo uenerat:dic cu luis oibus eriipcns uno lpe 
tu ftrenuaq? ui iter occurrentiu tsela ac iafii9 ex urbe egredie, 
Huc ifeqtur maximis uirib9 cremagnola cui9 ille iter cqtadu 
ferocia Fepe couerfus reprimit:ac retudit.Sed ubi uentu eft in 
capeflre fpatiu montis clarr.tti faida phalange alacerrime fert 
collaris f gnis i cremagnola;ubi pulcherrimum erat u fu:c£ &C 
coitater £< fortiter pauci fphomai cu tanto uenetoru exercitu 
Flaminii 
Ethrufci 
Armdeus dux 
Sabbati motes 
Sabbaudicfes 
Eluetii 
Marchio mon 
tis ferrati 
Marchio xftc 
fis 
Marchio man 
tuanus 
Alphoius rex 
Flifci 
Fregofi 
Adorni 
Mons darus SC adolefces adhuc Fracifc9 cu Fracifco ueterano diu multu<$ 
dimicaret. Eaqj de utro<£ fle duce &C exercitu opinio apud oes 
coftitit mfi nox pugna fuo iteructu diremiffet no minore de 
cremagnola uidoria fuiffe Fracifcu fphortia eo die cofecuturu 
c| eide atea de bracio coti giffet.Cae ter u hic i Mote claru fe re 
cepit 6C ille i urbe Brixia ad urbiculas oppugnadas «Quo ma 
gis ipfe mecu cofydero admirada illa ac ,ppe diurna 
philippi Mariae igenn acrimoma:eo magis illum mihi uideor 
caeceris mortahb9 praeftitifle AC cofilio prudctia.No praefc 
ria.n.modo fuma iduftria diligetiaq, gerebatffed futuris cjbuf 
q; cafib9 ita grauiter ,puidebat:ut nihil unq; ei acci 
dere poffet lopinato. Videbat fibi effebellu cu duab9 potetif 
fimis &C locupletiflimis reb9 publicis:qb9 fe pecuniaru magni 
tudie quae belli fut neruuloge ifenorc itelligebat.Quae.n.aut 
pricipis aut regis cuiufq? uires adeo firmae finoquas ueneto 
ru Florctinoruq? pecuniae no frangat:ac peffundet nui 
lu fibi praefidiu firmi9 ducebat flC certi9 uni9 Fracifci fphortiae 
fide itegritate prudctia ai magnitudie: Accedebat ad rciquod 
ex Mathematicis uatibufq? did cerat eude Fracifcu fphortiam 
primu adhuc fore pricipc in italia:flC g fol9 afflidas phif ppi 
res ac poene gditas uitah ueluti afficeret fcfu:flC i laetiore fortu 
na erigcretiatq? ftabtliret.Qyib9 cogitacib9 fadu e;ut uitae Fra 
cifci fphor.philipp9mallet qi Brixiae recuperadae coliilere.Na 
g> faepe dicere poltea philipp9 cofueuitmifi Fracifci fphortiae 
uita carior fibi qj bnxia extitiffetmunqj brixia amififfet. Sed 
ut ad re qua de coepim9:reu:rtamur:cu dies ac nodes murum 
nouae urbiculae flC bobardai u dC uanoru tormetoni molibus 
cremagnola cocuteretmec itima Philippi praefidia miorc aut 
ftrenuitate aut iduftria ad repugnadu uterent: aduenere tade 
ex etnruria fii flaminia ducales exercit9:g una cu ipo Fracifco 
,ppe brixia cofederut ad duomillia paffuu hoftis iclufos ,puo 
cates i pugna. Aberat p id teporis Cremagnola:g fibi metues 
ab aduenientibus copiis fimulato laterum dolore perrexerat 
ad balneas patauinas . Qtji uero pro imperatore intus erat 3 
lohannes Francifcus princeps mantuanus pugnandi iis copi 
am nulla facies urbiculae expugnatione erat intent9.Hic fi uni 
Fracifco fphortiae fuiffet obtcperatti.& brixia cct minio labo 
re recuperata fiCdchoftibus pulcherrima fumpta uidoria, 
Mathematici 
Vates , f . 
Balneae pata 
urnae 
Iohanes frari 
fcfMarchio Cofulebat.n.ut omni cubatione fublata per urbiculas i urbe 
mgrdTi uenetu hofte adorirent pnus:qj c<. a Venetis maiores 
cogeretur uires:& 3 Floretims auxiliares copiae mitterent .Id 
cofiliifolus Nicolaus picimn9& ,pbabat:&laudabat: Na An 
gelus pgulanus &C caefar brixiaus dC Nicola9 guerrerius 6C cu 
his Cicchus patauinus caeteriqp duces Fracifci gloriae inuiden 
9 tes fecus q? lentirct:oia gerebar.Quib9 diftenfionib9 factu eft: 
6C Cremagnola I meliore adduci9 fpc reuerterit ex,balneis ad 
ueneti maioris quptndie copias copararit &C flori? 
tini I auxiliu nifferint Venetoru exercitatiffimu que habebat: 
6i prudentiflimu Iperatore Nicolau Tholentinate cu equitum 
quattuor millibus 6C duob9 millibus peditu:Na ipi omni bel 
li moleflia liberati ia nihil fibi necg i ethruria nec i flaminiis 
metuedu effe intelligebat.Is nicolaus Tholentinas ubi primu 
brixia uenit: cognita ducaliu ducu diffenfione maturanau effe 
arbitratus,ne li illi fortaffe refipifcerct:diflficilior foret bellan 
di ,puincia ingente foffam deduci rnbet i logitudinc ad paflu 
um qn<£ millia:qua trafitus .phiberet hoftibus ad ullu omni 
no aut auxiliu feredu obfelTis aut minie cuiufq? opis admini 
culu. Erat aut ea foffa &C aggere &C uallofiC caftellis no nullis 
atq; frequetibus munita turribus ac pluteis afta in latitudine 
paffus duodecim & tatunde fere m altitudinc.Venetoru flo 
rentinorucp exercitus coplebant hominib9 fupra triginta mil 
lia,Philippi at ducis ad tria ac uiginti millia. Equi tat9 
poene par. Sed hoftiu peditatus multo fuperior. Cu haec a ue 
netis fuafu Nicolai Thoietinatis gerunt;uoluit faepenumero 
Fracifcus ea molietis adoriri.Non modo habuit nemine prae 
ter unu Nicolaum picininum q cum eo fentiret:fed oes potius 
aduerfantis feqp apud philippu mfimulatis: quod cla uenetis 
faueret .C&as obtretlatoru inuidentiucp calunias cpuis noob 
fcure Fracifcus refcifceretmunm tn induci potuit :ut iliorum 
mallet fimilis effe q? funcii tande pofl urbicularii muros coti 
nuis tormentou ictibus terrae aequatos:Antonius landnanus 
ac caeteri fortiffimi uiri q arci praeerat:rei fm metari se cornea 
tufep defeelu honeftas pafli in fuma necefTitate codiciones ar 
ce hofti dediderut pofl menfe &C annii unu:ex quo die Petrus 
Achillefq? aduocati urbe uenetis pdidiffent. Reddiderat fac 
pe ia Fracifcus fphortia philippu ducc & litteris & nuens cer 
Nicola9pici | 
ninus 
Anicius per 
gulanus 
Caefir brixian9 
Nicola9 guer 
ferius ( 
Cicchus pata i 
uinus 
Nicolaus Tho 
lentinas 
Ethruria 
Flaminii 1 
Brixia 
Foffa qualis 
Exercituu nu 
merus 
Antonius lan 
dnanus 
Arcis brixiaae 
deditio tiorc fe plurimu uererrnegd aduerfi ei9 exercitus caperet idq? 
ob fula ducloru eu monuerat:aliquc uniuerfis 
praeficeret copiis:cui9 falte audontati audiat caeternfeeni fc 
per paratu fore:g omni l re pareat mffis eius,legit a philippo 
totius iperator exercitus Carolus malatefta pifaurclis :quem 
monet:ut copiaru fuaru duces audiat quidc omms:duoru aut 
folii cofilia exequat Fracifci fphortise Guidom% torelii.ld fi 
fadu efTet:c6flictus ille g uocatur ad Machalau:nunqj pfefto 
accidiflet.Erat ducales uires ad copilianu. Venetse uero ad fo 
tanella .Quinto idus o&obres g dies erat folis &C ide dicatus 
orpotenti dnouubet carolusinemo ea luce belladi gratia eqmi 
afcedat:fed diuiae ueneratioi gfq? itudeat. Hortes illi9 liemx 
n ignari pedite iftruut:g petitis ducalib9caftris Nardinu pedi 
tc (phortianu ad fingulare certamc * Ille ut militaris 
mos c:nodetrectat pugna. Ituri duellu. folus Fracifcus fphor 
tia fpettat armat9 ut cxteri faciat:monet.Et iperator ob 
auditi caeceri negligut.Inter duelli fpettaculu celeri agmine 
acieq; uniuerfa ad pugnandu inftruda cremagnola fupuenit 
ea uiatqua Machalau itur:Angelus pgulanus &C Nicolaus ide 
perufinus cui ex breuitate corpons picmino cognometu erat: 
du illae p otm obequitates inopinato i hoftilc exercitum inci 
dutdtelleda piculi magnitudie quo reliqui dC duces 6C comiti 
tones fe paret ad pugnaata ut erat leui armatura:manu confe 
runt.Tumultuarii milites cocurrut undiq? pro fefe qf<£ nullii 
uitae periculii detredates. Veru gd SC pauci di iermes di inter 
paluftris difficultates queant tatam uim tatu impetu fuftinere 
aduerfus callentiflimu imperatore di uiginti millia equitii tan 
tuejs peditatufEgtat9 hoftilis uia omne occuparat. at pedites 
ad utra<$ uige illius pte ex palultrib9 logis lanceis catapultis 
ac laculis ducalis milites atqp equos paffim tranffodiebant. 
Quid multis* Vix diciqucat:quata caecitas oculos qua tus er 
rormentes ducatm di milite & ducu in ea uia ad machalau in 
tercepent :adeo ut ex caecitate errorecg pugnadi Machalau ac 
cepiffe nome uideat .Ocs.n.fubito pinde atep excordes di a me 
tes lfuga uerfi nihil praeter caecas corpis ptes hoftib9obiecer 
Sol9 Fracifcus fphortia tanqj irritat9 draco ex eo duelli fpec « 
taculo cuplas ad clamore du hac illae fulmineu corufcat en , 
ie:alns uulneratis alus itcreptis;tu Angelu pgulanu ex hoftiii 
Carolus mala 
terta 
Fr. fphortia 
Gmdo torell* 
Machalaum, 
Compihanu 
Fontanella 
Nardinus 
Pugna 
Machalau 
Angelus 
Nicolaus pici 
ninus 
Conflictus 
Machalau no 
men c graecii 
copofitumex 
macherqd pu 
gna figniftcac 
£C alaos caecii 
&C errantem» 
Angelus pgu 
lanus trahentiu manib9 captu lifcerat:tu tt tadlu imiemiu molem 
fuo maxio cu uitae dilcrimie fuflinet ut & caeteri dudores mi 
nore cu dedecore feruarent &C lpfe fua cu fiima laude ita dimi 
cas referret pedc:ut receptui ccciniffe no eualifle mre foret iu 
dicadus.Caeteru Philippus ea ingeti clade pcrcullus accomo 
dato colilio tepori per bergomi deditione eu holhb9bellu fol 
uitano fecudopoli libere potitos brixiauenetos. Qyogdc 
tepore quoma lolus Fracifcus lphorcia 8C aio uideret iui5us 
dC corpore:mittita Philippo i auxiliu gcnucfu.quos ut modo 
memineram9: Alphofus mari 6C exules terra getos efife no fi 
nerent. Superato at appenino iter loca cofraga iX. praerupta i i 
quos fibi amiciftimos dux Philippus exiftiabatuli ligutu fci 
licet fide 6C coiiatia circufundunt undiq; cit tata catapultarii 
ui 6C c i mifliliu genere:ut no fecus atq; alpina gradine oia tse 
lis paftim fternerent. Dura ,pfecto & horreda uniuerfis militi 
bus uila c ea ta repentina pugnadi facies:pr&’ferti cu n pugna 
di modo fed ne ftadi gdc ob locoiu malignitate ulla facultas 
elfet fibi gfcp diftidere:ac ia dededi fui habere ratione. 
Qyod cu Gerardus gratian9 ipfr9 Fracifci propinqu9 uirq; for 
tifiim9equo ltra cautes lapfo unius accolae tidei 
credidiffet:ftati ab illo ubi caltidc pofuiflet: fcorpionis cornu 
percultus i caput itenit. C&od liguris facinus cora Fracifcus I 
tut9 flC illi cotinuo recifa enfe ceruice uita abftulit:8C reliquos 
fuos per uafta urgentiu caede holtiu ad caftellu Ronchu egit 
icolumes:quo iloco a foemina nobiliflima iliana fpinula cui9 
erat perbenigne exceptus c &C cphononfice. Inde 
at genuenfiu rei ea ftrenuitate fortitudineq* profpexit: ut oes 
Alphofi regis cxuluq? conatus frultra fufcepu fuerit. Et ne ab 
Iliana fugatus animi gratitudie uideret :tu eius tilia nobili ui 
ro n5 parua cu dote uxore tradidit.tu ipfa dC habuit femper i 
honore:& cotmuis beneficus affecit. At ne praetereudu gdc 
reor:qualefe praelii cit in Motis ferrati Machione i heodoiu 
palaeologu.quc cu ltra paucos dies quoia nulla linq n modo 
affed9 iiuna fed multis faepe ornatus bhficiis fecuda ulus Ve 
netoru iortuna bellu ultro Philippo itulerat patrico auitocp 
oi dnatu eiecifTet dolus dein audor fuit:ut i poltellionc amiiu' 
modo pnncipat9per Philippti reuocaref. Cofugerat.n. Tiieo 
dor9 ad Venetos-.quoru praefidio ubi itellexit fe nihil oio effc 
Bcrgomu 
Genuenfes 
Alphofus rex 
Appcnm9 
Ligures 
Gerardus gra 
tianus 
Ronchu 
Iliana fpinula 
Alphofus rex 
Theodorus fturuuuderetcp Philippu ducc eite lure ldignatu aduerfus fefe: 
Fracifco fphortia &C deprecatore dC amico oia c ex fctctia fua 
apud mumficctiflimu illu priapc cofecutus. Nu uero lauda 
tilTimu illud Fracifci facinus filctio iuolui patiamur 5 Quo tc 
pore monte caluu ui ceperat-.uirgo praedati forma honedoq; 
nata genere confugerat una cu aliis multis :ut fit :i diui Fraci 
fci teplu-Hac miles qfpia fphortiaus eode i tcplo ui rapta ac 
manae uirginis fublatis flaetib’atq; hululatibus auxilntim 
plorante in lpfius Mariae uirginis facello copreffit:Qyod ipie 
tatis flagitium cum primum Francifcus didicifllt: tum illum 
ludit obtruncari inquiens neque amorem odio neque religio 
nem immundicia pollui debere :tum puellam foluta ex pecu 
nus luis dote uiro tradidit: cui antea fuerat defponfata. 
His aut reb’ no fapicter min’ gedis qj fortiter atq; fortunate* 
Fracifco fphortia dipedio ducali ia fund’accerfi£ a Paulo gui' 
nigio tyrano luccfi magnis premns i auxiliu cotra obfidionc 
Floretinoriuqua ad deditione ufq> pmebat» AdmifTa codicio 
nc eo cu expeditis uirib’ firmiflimifep .pfedus prio aductu ho 
ftc uertit ifuga:Pauluq; SC luca at$ ocm lucenfc agru omni li 
berat dC detrimeto 8C metiucu iterea teporis paul’ tyranus ut 
erat mercadi c| regnadi dodior quo fe omni follicitudie metu 
q? liberaret:cla agit cu florctinis de lucae deditione padus lgc 
tc auri uim SC ciuitatis florctinae donatione :Quod ubi apud 
luccfes icrcbruifletulh fadp cofedim ipetu tyranu captiuu fa 
ciutraguntcp ad Fracifcu uria cu ei’ liberis ac rogat: ut eo ite 
repto ipe urbis ill.i’capiat dominatu. At Fracifcus 6Cfi iteliige 
bat :SC qd paul’ mereret -8C qd fibi liceret:tn nequa ifamiae la 
becula fua inocctia polluereudetrcdato illi’ illud’ is reipubli 
cae munere ultro a ciuib’ cudis offerebat:urbe libera dimit 
tir.Paulu uero cu liberis omni offcfione illaefum mittit ad Phi 
lippu Maria cui norat illu effe canffimu.Dein pacata re luccfi 
i Gallia cifalpma ex ethruria reuernt» Agebat apud Miradu 
la Fracifc’ eo cofilio:ut ide i appulia pf cifccret: cu florctini < 
rurfus maxio coparato exercitu lucaobf dione pmut belli du 
ce Guidone Antonio comite urbinatneaq; quottidie tormetis 
& omni uinccdi arce conatuq oppugnat,Philippus Mana co 
adus ea neceffitatc auxiliu ferre amicae urbi miffo Nicolao pi 
cinino cu maximis copiis Floretinos fuperat pugna cu iponi i 
genu clade.Itacjrurfus curbata pace uencti maiore antea 
Mos ealuus 
Diu’ Fracifc’ 
Maria Virgo 
Paulus guini 
gius 
Florentini 
Luca 
Lucenfes 
Gallia rifalpia 
Ethruria 
Mirandula 
Appulia 
Florentini 
Luca 
Guido antoni’ 
urbinas 
Philippus ma 
r;a 
Nicolaus pici 
riinus 
Veneti apparatu bellu aduerfus Philippii nouct S>C ipePhilipp9 rur 
fus maioreqp nuper fii fhpcdio fpe accito Fracifco fphortia 
accingit no mo ad repugrlandu uirib9 uenetoru atcp focioru 
ueru et ad oppugnandu» Venerat Fracifcusfcremagnola cu ma 
gno equitu ac peditu numero: ut luncinu reciperet: 
Quod Fracilcus fphortia q i agro hibernabat cremonenfi: cu 
p exploratores accepiffet;obuia ,pfedus pugna cofent :eumq? 
turpiifima uertit i fuga.captis egtibus gngentis ac mille: pedi 
tibus uero fupra gngentos. Id autem gdtum eft ad fextudeci 
mum Kalendas lunias. Neque dcin multos poft dies maiore 
etiam clade ueneti eiufdcm Francifci fphortix fmgulan pru 
dentia icredibiliq, uirtute pculfi funt.Ciaifis.n.ueneta praefe 
do Nicolao taruiliano padu ia luperarat fupra cremona ufcjj 
Ea coftabat galeombus maximis fepte ac triginta triremibus 
at ac biremibus alufqj nauigiis circiter centu. Galeones uero 
aliquato funt q» triremes breuiores fed cu latiores tu et multo 
fubhmioresiqppe qui furgat in tabulata duo fiC femis pupib9 
fiC proris altius fublatis at<£ munitis turribus «aguntur aut ut 
triremes uelis ac remis» feruntep fuper caruchos latioris plu 
teos:ex gb9 fingulis quattuor & fex armati uirnaculis ac fer 
reis fudibusSC catapultis QC faxis atc$ omni txloru ladu acer 
rime praebetur. Cotra uero ducalis claiTis deuehit galeoib9 &C 
alioru nauigioru genere circiter gquagitaxui9 prxfedus erat 
Pacinus Euftachius tidncfis.Is cu pnmu aduentaflet in cofpe 
dum daffis hoftilismt erat uir alo mnime demiffo fiC naturae 
fluminis pentiflimusaicrit9 quod ibribus paululu excreuerat: 
foreait decrefccretaibi pugna ,ptrah ret:& ita deteriore fe fu 
turu codicioned hoftuc daifc ipetu facit, pugna utriq> ui ma 
gna aiacriterq? coferitur.cadut utrinq? multi.cruoreqj madet 
oia:cu tande nodis mtcructu ab utrilg, pugna dcfiftitur amif 
fis tn e ducali claife galeombus quinq>.quonia a claiTc reliqua 
feparati ab hoftiti multitudie circunucti lterceptiq, fut. Qyo 
fadii eftuit f ducali claife paulifper trepidaretur, id Fraciicus 
ut aiaduertir.ledis e militibus luis quos ad nauale prseliu ma 
> ime ceniuiffet idoncosiultro lpfe claffc infeendit duob9 pn* 
ornatis qiu ex euru equitu ordine quos callippos nominant: 
ueluti ab ie tranftugx peterent cremagnolam :qiu ad tria mil 
lia paffuu inde cum umuerfo diftaret exercitu :quo tepethue 
fi ufm foraaienetx dalfi auxilium ferret.Fh ergo calippi duo 
francifcus 
cremagnola 
Suriciim 
Ncolaus ta t 
uilianus 
Padus 
Cremona 
Galeones cui9 
modi fune 
Pacinus Eu 
Itachius cum uenifTent ad cremagnola manentmlta ut erat edofti ateat 
quefti de Francifco fphorria fubdunt interloquendu ducales 
copias omnis mftruaa acie cffe ia motas ad eum adoriendum* 
Quib9 auditis du fuos cremagnola parat ad pugna:claffis du 
calis cu primu llluxiffetiumus Francifci fphortix cohortatio 
ne Venetam claffem inuadit magnis clamoribus magnog; SC 
ammoru& corporum robore. Francifcus autipfecu militib9 
fuis conuerfo galeoe que lfccderat: i cum quo praefeci9 uene 
tus uehebatur: galeonc tanto animi ardore tata ui tatis oppu 
gnantuiribusmt Nicolaus taruifian9 nequiueri»: diuti9ipetu 
fuftiere:gn ex praetorio galeoe i fubie&u myoparone demiff9 
deferta clafTe fuga faluti luae cofuleret. Permagna ea pugna 
clade ueneti accepere:qinppe q galeones noucac uiginti ami 
Ierint 8C reliqua fere claffem unmerfa multis hommii millibus 
Opibusq? referta .Fuitep ea res uel i primis caufa:ut Francifcus 
cremagnola apud uenetos i ea pfidix fufpicionc uenent: qua 1 
anno poftea uenetris cft publice obtriicatus.Hxc eni 
pugna profligata eft i pado no procul a cremona anno a nata 
li ehrrftiano primo ac trigefimo fupra annum quadnngentefi 
muadmillefimiifecudafenanonoKalcdasiulias. Dein po 
ftero anno publice ac magna cu celebritate atq; laticia blanca 
mana nata ia annos fepte defpofata eft Fracifco fphortix :id 
quod anno fuperiore philippus pater .pmiierat: quo tempore 
nuc i uicecomitti familia una cum fuis omnibus tiliis pofteris 
q? receperat:atq; adoptarat, A t ubi rurfus ob claifem amiffa 
Veneti foedus percuffere cu duce Philippo:qui etia lpfe tu ob 
Nicolaum picininu apud labinx ponte ad debilitate uf$ cata 
pulta uulneratu ad ceruicis neniitm fub occiput:tu quia maio 
ra quxda ut erat dmino quoda &C ingemo SC fapictia priceps: 
aio moliret :no itum9 bellu foluit:Francifc9 fphortia ex focen 
fentenna abiens ex hac cifalpina gallia i appulia aduerfus -AI 
phonfii regem ,pfefturus recepit iter eudu in ultronea deditio 
ne picctes:q ob duriore ,puinrix adminiftrationc Ichanis ui 
tellefci ncmatefisepifcopi apcftoliciq; legati defecerat ab Eu 
gemo qitarto;q Martio nup uita fudof potificacu fucceflerat. 
Qua gdc rc eugem9 ut erat lufticia &C inocctia fingulamn mo 
do molefte n tulit led liric poti9 i «pximn anu 5C picci l quarta 
u% progeniem marchionem dfe luffit: totius romanx ec 
Nicola* tarui 
fianus fugit 
Veneti 
Fr.aemagfiolA 
Natalis Blatt 
eae Manas 
Nicolaus pic» 
mnus 
labina 
Gallia 
Apgulia 
Alpnonf9 re% 
Picentes 
Iohanes uitef 
lefcus 
Eugemus pot* 
Martin^pont* cMik uexillifeftmi donec umerchfoonte conftmnc. Quid.m 
bella ea comemorc:quae dem ta multa focero et Philippo affc 
nentetiC pro: Vetietrs &C pro florctinis GC pro romana ecclefia 
cu fuo maximo nominis fplcdore cofecit>Haud latis fcio: utri 
magis accufandi fint pricipefne qui fefe nimis quadocpiis faci 
lis ad credendu praebentquos habet familians:an principum 
familiares:q aliquo fuo uel eomodo uel affectu alia qj lenciat; 
illis pfuadent.Erant Francifc9 fphortia NicoiausgjpicinmuS 
ut prxftatiffimi duo ac primam in uniuerfa italia iperatores 
ita mirifica ite/fefe benniolentia GC fuauiffima coiunch confue 
tudine adeo:ut non cbfilia modo communia haberent:fcd mit 
tuis fe pecuniis adiuuaret - Et ne id mirandum quidem.Na ab 
ufq? Sphortia patre Francifcus norat amicu extitme Nicolau 
quippe q GC in Michaele Attendultbquo pnmu tpre in carcerc 
Neapoli conieetus effet fphortia:fe beneficu praeftitiflet:& est 
ptus poftea cu pro Braeio bellu gereret perhumaniter a patro 
foret liberaliterqj tractat9. Sed duo potiuimum fuerunt feriba? 
difcordiarum oium audoresiquae poftea inter Nicolaum- Fra 
cifcumcp ortae funt:Antoni9 pilaurenfis GC imolenfis iacob ; 
qui cu nullis poftent pecuniis fatis ingurgitari:mfi qmdgd Ni 
colaus acquireret uel ftipendio uel praeda diriperent: illum<£ 
; noffent uirum magis bonum qjcallidmatFrancifcum fpom' 
am omni in re ftrenuu ac prudentemmeritine aftidua taliu ami 
eorum cofuetudine infidiae fuse aliquado prodirent 
in luce nuncp deftiteruntpditiflimi nebulones:donec per uarj 
aS calumnias atqj malediaa hominem fimplicc GC ad credcdu 
facilem ab optimo amiciflimoque uiro abalienarunt «Quibus 
quiclc duoru fcnbaru infidus cu maxima bella inter duos cla 
nftimos imperatores fecuta funt :tu ad philippum cximiu lllir 
at($ diurnum pricipem maxima incomoda calamitatefcpdeue 
nei'*Sed haec ego:g utriufqj memoria cola:ut par clactiuime: 
ne uidear mortuos i traquillitatc p comemoratio 
ne difeordiaru tac| irritare:de iduftria praetereuda ccfui. Qya 
re minime explicabo ut* quae i picctib9 GC ubris ethrufeifep Fra 
cifco Nicola9 icomoda laepe itulent nulla fua cu laude:dufe 
mo ecctiafticis modo Alphofi copiis coiugitmV quoties ab eo - 
fufus fiierit cu ad barga:qua obfidebati agro lucc 
Veneti 
Florentini 
Romana ecde 
fia 
Fr.fphortia 
Nicolaus pici 
rtiritts * '■ - 
Sphortia 
Michae!'attch 
d&lus; : 
Neapolis 
Bracius 
Antoni9 pifau 
renfis 
Iacob9 immo 
Picentes 
Vmbri . 
Ethrufci 
Alphofus fex 
Barga 
Teius fi tu ad Tene ppe ueronaiab qha lpa paucis poli dieb9 qua 
ditionecepat nodiucuigenci aetrimeto expulfus c.Na ad mo 
tc lauru no longe ab Ifauro flumine quato cu uulnere eunde 
Nicolau maxima pugna fuperatu uichiqj opprefTerittnouemc 
ocs:Quod certe muitu Francifcu fphorua feciffe illud c perfpi 
cuu argumetibq? poftridie illi9diei cu didiciffet gmagnaeupre 
mi iopia aiflis uefhmctis &C mulis 6Mpedimcns8<: pecilus 6c 
religs reb9qib9una cu caftris:adhita curriculo diligetia gdcjd 
m exercitu e repertuad omnemifit ad eu dono cu aureis infu; 
per mille.Ex quo poteft liquido perfpicnqj illi fi erint iprolxi 
atq; nefarrii:qui Nicolau pianinu ab amico ta miti ta clseme, 
ti ta munifico diremerat - praeterea humanitate c ufus 
cu eod5 fere anno Fracifcu picminu i (ppe Monte 
ulmu cuuniuerio patris exercitu uaehementiffimo praelio g- 
fligam cepit J Na cum acerbiflimo eo nucio tata Nicolaus m 
ira dolorcq; exarxifTet:ut intra paucos dies uita defereretur; 
Francifcus eius obitu cuprimu accepiffetitato maerore afled9 
c:ut poft amilTu patre nihil ung* doluent magis;Qyod at mit 
pietatis potuitau Nicolai piemini mcoria atqj uir; 
tute fumis extulit laudib9:tu Fracifcu ei9 filnuquc i arce firma 
nacuftodiri iiifferat:donatu pulchememifTufecit.Quis ig.ic 
ufquam fuerit ita ab omni hominis natura ahenus;g min9 op 
tark tata huminitate &C lenitate mrii fi fas elfet imortalc fieri»* 
At illud certe e incredibili quada admiratione profequedum; 
quod cu excellentiffima ac fere diuia Francifci fphorna^uirt 
ufq* adeo fupra humanum excreuiffet ingenium :ut Alphora 
foregi&ipfi quoque Eugenio pontifici maximo formidabi- 
lis fadaiam efler.ingenres atque primanaeuires Italiae ineu3 
concitarentur :Nam £C Alphonfus:quas habuit: omnis colle.v 
git m eum copias:&.eugemus pro auctoritate illa apoftolica; 
qux apud uniuerfam chrifhanam religionem uenerabilis 
habetur dC facrofancla:non modo reliquos Italiae 
prope eundos i eunde hunc comouitifed lpfum quoq; Philips 
pum Maria foceruut aduerfus dikchffimu gcnerii mitteret: 
maxios illos fuos unctofq? exercit9:ueluti coegit, Ec.n.uenea: 
utq; floream :q huic ni fele auxilio potiflimu debebat qb ma 
xia biificia pluriaq? accepta;tu ccfurae ecckfiafticx metu tum . 
Verona 
Mos Laurus 
Ifaurus 
Francifcus pi 
cininus 
Mons ulmus 
Picctes 
Nicolaus pici 
ninus morit, 
Alphofus rex 
Eugenius pon 
tifex 
Philippus Ma 
riadux 
Florentini periculi magnitudineid facere funt deterriti * Qtiafe eumJion 
modo oppida non nulla atque urbes.& in picent ibus &C ium 
bris maximi anath:mans formidine ut appellantia i rancifco 
fphortiadefecilTent:uerumetiam neceflumi lpfi &C (anguine 
coiunchffimi defciuiffentamus dutaxat Fredericus comes ur 
binas inuentus eft;qui per id temporis aetate adhuc adolefccs 
fed morum gramtate admodum letiex ac mirifica probitate ii 
luftris a fidei (anditate ri recederet.Erat hoftilescopise fupra 
inginti hominu millia fphortianus autc exercitus omnis con 
(labat militibus ad lummum fex millibus.Cumqi reliqua lo 
ca omnia Franafco fphortise fufpeda «flent S>C ifidiarum ple 
na:neqj ab hofhbus pugnandi facultas offerretur ulla; fed eo 
tenderet hollihs omnis mduflnaait hic interclude 
Itetur commeatu dolus inquam is Fredericus muentus c: cui* 
incorrupta fide &C bemuolentiflmu animi conflantia nobihfli 
mus ille princeps m tantis rerum omnium fludibus fibi tuti* 
nihil duxerit, itaquein tanta hominum perfidia leuitateque 
fuorum fe recepit tanquam in opportuna aliqua (lationem in 
agrum urbinatem.Quo cum hoiiiles etiam copiae effcntcon 
tinuo fubfecutae: neque faepius ad pugna prouocatae i aequu 
campum defeendere unc£ auderet: fed more Fabii illi* cucla 
toris fe iocoru difficultatibus ufqj tutarentur rem ffumctand 
prohibentes:nunq> deilitit fredericus per maxi 
tna fuorum fubditorum omnium fuaqi icommoda atq; detri 
menta leuare omnem fphortianam difficultatem 6C id quidem 
cum extremo dicionis fuse diferinue, At malebat egregi* ado 
lefcens aio inclyto QC dominatu ocm 6C uita ct ipfa id 
quod pala affiduc diditabatiamittere g? pati;ut de fide coflan 
tiacp fua qcq; defyderandutn uideretur:Qua quidem perfeue 
rantia fadum eft: ut &C reliqui holles fruitraci opinione fua 
fpem potiundae uidorise omnem amitterent: 8C magnanimus 
dux ille Philippus Mana in maiorem addudus admiratione 
de infuperabili generi probitate 6C lapientia nullum fibi prae 
fidium regni (m certius frmiufq; uideret q; fi unum Francifcu 
fphortiam ad fe tutandum qipnmum accerferet.Xd autem eo 
ei t facilius aflecutus: quod eode ipfo urbinati fredenco taqua 
deprecatore apud generum lpfum quem alienatum ab fe exiit i 
tnabat:dl ufus.Dccreucrat.n.is $C uire quidem forcaffis <X de 
Anathema 
Fredericusur 
bmas 
Chl.fabius cu 
Sator Euge nio &C de Alphonfo ab cjbus neqj diuino neq? humao iu 
re foret armis p ocm contumeliam acerrime appetitus :debita 
capere ultione. Tanti aut fecir unius Fredenci ftudiu pietatem 
q; erga fe:ut cu facile lam poffet uim oem hodium retudere at 
q? opprimere;Na auxiliares copiae a florctims &C a Venetis ia 
aduencrat: id certe facere noluerit tu magni efTe ducens animi 
oblmifci miiiriaru :tu etiam grati Frederico ipi gratificari plu 
rimmquem in fe adeo beneficum foret expertus. Qua ob rem 
6i cum hoftibus cotinuo bellum foluit:& fe cum primum per 
honedate poffet iturum ad focerum cum oibus rms uinbus c 
polhcitus.lpfum uero Fredericu ex eo tepore non fecus ac fi 
edet filiusrdilexit femper:& quod honorificu praedare maxie 
cg utile munus potuit:eundc praefecit belli ducc uniuerfis fuis 
qdem dignitate ita ille ed ufus:ut fimul cu se 
tatis ,pgreffu carior quottidie fapictiffimo bC grauifli mo prici 
piatquucundiorredderef. Sed ia caeteris maximis facinori 
bus fplendidiflimifq; omiflis quae inumerabilia poene funt:ad 
paucis ueniam9. Vt fut res humanae oes fluxae ac bre 
ues:egregius ille princeps Philippus Maria Anglus :q uno fa 
pientiffimoru omnium hominu ludicio potuit cu omni anti 
quitate m omni gloriae genere de nominis imortalitate conte 
dereunopinato migrarat ex hac uita:cu Francifcus fphortia 
eiufmodi cafus omnis ignarus :ut erat animo i focerum &C be 
niuolodCpioireuertiturinhacgalliacifalpinam cum uxore 
ac libens ualidifftmoc# exercitu:quo illi auxiliu ferret aduerf9 
Venetos-.q ia agrum mediolancfem inuafcrat:& multis oppi 
dis captisaifq; ad portas urbis omnia ferro igniqj uadantes 
quottidiecircuquaqjdifcurrerent. Igitur ubi cremona uemt: 
quam dotale annis lex antea una cu uxore Blaca Mana a Phi 
lippo focero acceperat: inita pro tempore cum Mcdiolanenfi 
bus focietate:quos norat haereditano rnre ad fefe uxoremq? 
pertinerc:Placentiam celeriter obfidet:Haec.n»indigne ferens 
Mediolancnfium domiatum ad Venetos ultro defecerat» Mu 
nierat Placentiam Veneti firmiffimo equitatupeditatucg lub 
sedenfis Thaddaei dufltu uiri impigri &C codantis. Qyam per 
uicacius repugnantem ubi intra paucos dies ui expugnatam 
captamque &C direptam.quis enim armatis uicioribufque mili 
tibus modum imponatImediolancfibus pro focietatis foedere 
Philippus Ha 
na 
Gallia cifalpla 
Cremona 
Blanca Mara 
Mcdiolancles 
Placentia 
Mediolancfes 
Veneti 
Thidda^seftc 
fis tradidiffct: Atque in antium deride proximum claffemiP 
lam& magnam & formidabilem cui Andreasquinnus prae 
erat uir mercaturae quam bello nauali aptior mira lnduitna 
ac uiribus apud Cafalem maiorem ex arido dC fudifiet: dC ce 
piiTet i Pado:mox trans addua aSo exercitu carauagiu: quod 
ia antea ueneti occupauerancircunfedit oppidu fane cum po 
pulo freques tu a Venetis copletum maximis uiribus. Occur 
nmt ueneti cu potentiffrmo exercitu fortiu uiro 
rumfuprauigmtimilhatqtandcpoftplurima quottidie gicu 
iofiftimacj p.selia cu incelligerct oppidu ad triduum ufq> in i9 
noftri pricipis cocefTurutmfraeti uiribus fuis &C quod exiftia 
rent oculati flimu &C uigilantiflimu argu perinde atq? dormita 
tem pofle opprimeremaftra adoriunf ad eam gteimqua opia 
banf incuftodita.Quare cum g uia Fori noui i caftra impetu 
audaciter faciut:fumma prudetia incoparabilicp uirtute uni9 
Fracifci fphortiac tata clade geuifi funtrnt nili paucorum me 
diolanenfiu quorunda qui dC ei Si uniuerfae reipublicae luide 
rent:fanis coliliis coiuratio obftitiffetiafhim enet eo die de 01 
Venetoru imperio. Cjeteru hoc loco quae deinceps fecuta fut 
non ab re mihi praetereunda iudicaui:ne fi alioru errata come 
morauero:fanata uidear &C cofolidata ia uulnera ueluti refri 
cando magis exacerbare.Illud fane oibus &C perfpcthim eft &C 
cognitu tanta noftri diurni illi9 principis &C lapientia dC cofta 
tiam lauditamq; bonitatem extitifle:ut unmerfus mediolanc 
fis £>C fenatus &C popul9 tande ubi fefe collegiffeoreieChs oib9 
uenetoru &C fuafionibus &C fubfidiis unum Fracifcum fphorti 
am una cu Blanca Mana mulieru clanftimaru 
iuntiaut fuerut unq?:aut in pofterum fut futurae: integerrima 
optimaq? uiragine ad totius reipublicae imperiu mirabili con 
cordia atq> beniuolentia accerfierit:& eunde q; diu in uiuis fu 
it:fuma cu fide ateg pietate no fecus ac parente tum femg ob 
feruauent:tu affidue obleniet uel mortuii.Quid.n .fim proly 
xior in referendis aliis ei9 rebus tam multis tamcp magnificis 
quas uel belli uel pacis &C i omni laudatiffimae uitx genere cu 
ftmpiternafui nominis celebritate cofecitiNonne id anu ex 
ploratiftimu eft illius mirifice uirtutis documctum.quod un? 
Andreasqmri 
nus 
Cafalis maior 
Padus 
Addua 
Carauagiu 
Forum nouu 
Blanca Maria Francifcus fphortia apud ois principes chriflianos uenerabi 
lis apud barbaros uero X aduerlanos chrifti nominis effet ad 
modu formidabilis*Nam qualem praeterea uel erga maximos 
ecclefiae romanae pontifices uel erga Pherdinandu regem diui 
illius regis Alphofi filium uel erga luichffimum rege Franco 
rum Lodouicu fe p aeftiter t:totus terrarum orbis £C uidit :X 
admiratus eft.Sed qd plura i medium referam5'Vno Francifco 
fphortia nemo humanior nemo benignior nemo melior nemo 
imortali deo p omnem mfticiae X aequitatis pietatif<$ laude 
hoibufep acceptior aut carior nunq> fuit. Adde quod i tanta 
fihoru profpentate fecundiffimis regno florentifumo 
fuma gloria ualetudine itegra leuiffimo genere mortis ita ltra 
biduu eit extinchis-.ut ea ,p fua illa acutillima mentis acie m 
credibilim prudetia uellexerit quidemon aut fenfent. Qyae ( 
cu ita fint:noltri muneris effe arbitror llluftriffimi principes: 
ut modii lam tandem noftro huic ta diuturno luttui impona 
mus quod ut lpfi primi faciatistquo caeteris quoq, grauitatis 
exemplo fi cis; no debeo uos non monere adhortari orare ob 
teftan Vinccda c eni uobis animi mollicia.dClachrYmaeocs 
reprimendaeme quo magis I parete pii uideri uult?s:eo mmus 
in deu fperare mdiceminuNa fatis eft mea qdem fententia uel 
2 imbecillitate naturae uel pro communi cofuetudme anum 
ia totum m ludu maeroreq; agitafle.Redeat denicp ai waquij 
litas cii priftma illa uulc9fercitate ornatusq; elegatia.Qyod fi 
mmus fortaffe ueftra caufa facturi fitisud fakcm huicueftrae 
uniuerfae rcipublicae c6donate:quae no ucflra minus qj amiui 
principis caufa in extremis uerfatur angoribusmam cum illo 
actum eft qiaptime:qiu p omnia :ut fummati coplexi fumus: 
fiC animi fiC corporis X fortunae bona ad quintum X fexagefi 1 
mam ufq> annum uichs omnibus X mimicis X hofhbus per 
feuerauitmuiclus.ac ita pacata omnia atq> traquilla a nobis 
abiens reliquit -.ut cu omnes eius abeffent exercitus :aln m ap 
pulis ; ut Regi Pherdinando pro affinitatis iure mferuirent: 
aluufhmmns nequis* impetus oriretur aut in bononienfes aut 
in fenenfes aut m florentinos:quos focios amicofq? haberet: 
Alii m Gallis tranfalpims:quo adeffent iodouico regi:ab quo 
pp Sagona dono accepta bh effct affeci9: ne mimm9 
Fr .fphortia 
Pherdinandus 
rex 
Alphofusrex 
Lodouic9 rex 
Coplexio argu 
mentacionis 
Appuli 
Pherdmad9rex 
Flaminii 
Bononienfes 
Senenfes 
Florentini 
Galli trafalpii 
Lodouicus rex 
Sagona 
Genua quidc tumultus in hanc uf<$ dic ir uniuerfo eius ipeno fufci 
tatus fit.Ita<£ nobis moderate fercda eft huiufmoai hominis 
naturae neceflitas tum quia mortalibus cun&is St comunis eft 
St debita:tu etiam quia aerumnis praefentis uitae nos liberans 
fe ducc praeftat ad melioris aem traquillitatc.Quid enim eius 
morte doleamus:cuius uita omnis plena fuerit honeftatis St 
'/ aduerfae nulli fubiecia fortunae i Na refte Pindar9:Praemi 
"um primu tibi res fecudae Afferent, laus hic feqiut probata. 
/'QyaeJduoquifquistenuitibeatusiureuocef .Tanta erat fa 
"pientia noft/i principis :tantu oibus in rebus confilium tan 
ta moderatio tanta grauitas:ut no folii nihil unqj pateret ad 
uerfnfed fortunae ipfi tanqi dominaretur:gdquid uel magnu 
uel appctcdtl in uita fir.in fua poteftate ufq> habuifle uideat. 
vEftillefeliciflimus-.aitapudEuripiden Haecuba:mali nihil 
/ cui accidit uiuo.Qyis aut uir fapiens fragilem breuc 
uita non cotemnat ihabeatque ,p nihilo:quo folidam fempi 
ternam<$ cofequaturiHac fane ratione uera beatitudinem do 
cebat Epicurus in hac hominu uita nullo paflo inefte poffe: 
quia corruptioni fubie&a foret, Ob eacp rem uocat deum bea 
tum:quod St icorruptus fit SC fempiternus. Quid igitur illum 
poft uita tam diu bene a&am adeo doleamus obdormiffe in 
aomino:tanm adhuc udimus iter hofce turbulctiftimos flue 
tus agitari affidueJNuc omnibus St praeliis corpo 
ris St faeculi cladibus liber fui ipfius uiftor euafit in ca?lu:quc 
fi magis cf; nos ipfos cafte ac pie diligerem9:gauderemus fane 
'/ no doleremus.Si diligeretis me: ad Apoftolos ait chnftus: 
” gauderetis utiq? quod uado ad patre .Nec enim omnibus ut 
*/ fcnptii reliquit Cicero in cofolatione de filiae fua? obitu:ude 
/' illi fapictes arbitrati funt eunde cur fu m i caelu patere:Nam 
'' uitns St fccienb9 cotaminatos deprimi i tenebras atep m ccc 
'/ no lacere docuerut caftos animos puros itegros incorruptos 
V bonis ct ftudiis atq$ artib9 expolitos leui quoda St facili lap 
o fu ad deos id eft ad natura fimilc fui fupuolare.Etiolamt in 
" qua Fracifcus fphortia ex his terrenis tenebris in ferena illa 
" casleftcq; regionc:ut atep mfu iocm aeternitate 
frueret :ad cui9imaginc ac fimilitudme nouerat fe creatu. A t 
ftultu effe qs dixerit non dolere id oportere: q> fua natura fit 
maliutanq? mors in bonis lit numeranda:qua tollit uita.Prse 
Pindarus 
Euripides 
Hecuba 
Epicurus 
Apoftoli 
Chriftus 
Cicero 
Confutatio St 
cofirmatio 
Quot frit luge 
dicaufte cerea alias qrt<$ afferri poffe lugendi cas: quaru una fumitur 
ex eo icomodo: quod lpfi accipimus ex illius obitu:quem di 
lexerimuS;altera uero:quod exiftimem9 animufineuaeheme 
tiffima doloris acerbitate a corpore :cui penitus inhaeret infi 
xufcp cifeparan haud pofle.Tertia at caufa fufcipit: quod ar 
bitremur eude que huiufce uitae uoluptatc ad 
ducut eoa quarta ex horribili metu fempiterni fupplicn apud 
inferos .Sunt praeterea no nulli ingemo u% adeo deprauato 
dC ab omni hominis natura dignitatecg aliei: ut animum opi 
nentur una cu corpore iterire diffipari deleri. Ita<£ eos ferreos 
eflfe dicunt amentis atq; ilenfatos :qui minus doleant 
morte:ac fumis ducant in malis. Sed has ego fingiliatim lu 
gendi caufas foluam SC facile &C uero 6C breuiter:6C primum q 
dem ex antiquoru philofophoru feritcntia probatur animi f 
mortalitas.Na poetae oi doctoru hominum genere loge anu 
quiores quid fenferint de animoru aeternitate:cum Orpheus 
6c homerus tum alu &C graeci fiC latini fere innumerabiles fut 
locupletiffimi teftes. Plato duplicem cife animum docet: q 
rationis particeps fit aeternus:alterum mundi alterum homi 
//ms.Ita autem a Platone animus definitur: animus eft eflen 
// tia incorporea fe lpfam mouens ac rationaiis:Ea autem ra 
uoe animi immortalitatem probat Plato:quod lsper fefe mo 
ueatur dC femg:ac caeceris quaecunqj mouentur:6C fons fit &C 
principium motionis .Nec.n. latere nos debet immortalita 
teni dupliciter accipuquod aut aliquid immue fit mortis:quo 
ma eius fua natura capax non fit ut ammus:aut quod alteri’ 
beneficio a morte reddatur mcolume:ut mundus fecundum 
Platonem.Qua etiam ratione aliquid agitari dupliciter dici 
tur:Nam 6C de eo accipi foiet :quod ex quo principio elfe cce 
pit:fcp mouet:ut mud’:&cp fcp &C c:5C mouet;utanim’.Nec 
fane ulla polfu rone affeq:qd illos mouerit:q ocm animu uo 
lueruc una cu corpore iterire .Na fi ita foret:& mundus iapri 
dem SC quae in mundo funt omnia periffent. Sed quo pado 
mundi animum immortalem dixerunt hominis autem mor 
tale:cu &C pnncipiu utercg motiois fit.& uterqp uiuat a feipo 
tC eade eode attigat modo:qppe q iceliigat &C quae i caelo fiit 
dC quae funt ultra caelu:5C qdqd elt lccundueflfentia:quaerat: 
afeendatq? ad primu ufque prmcipiu;Itaq> cotcplatio fecudii 
Prima caufa 
Orpheus 
Homerus 
Probatio lm 
mor calicatis 
animoru per 
rationes 
Platonica ai 
definitio Plotinus 
Plotinum quae ab ipfo fit :ex iis qux in lpfo admirabilia fut: 
6c ex uno quoque quod in ipfo elt: & quod eft ex Academi 
ca recordatione:eciam ate tcpus lpa dat efle. Et quoniam per 
petuis amm9 fcientus utitunppetuus quoq? neceflario lpfe c, 
Ad haec quidqd accepta copolitione perficit:ut fit: id identi 
dc natura difloluituriut c copofitu. At animus una c &C fim 
plex agilitas in uidendo fecundu natura.Non igit hoc pacto 
corrumpi'pot, Praeterea cu animus no fit corpulentu quidda: 
nec habeat quatitatc:et ubi feparetur a corpore:diflipari dele 
rig; nopotek.Numfortaflis m aliud trafmutatus corrupati 
At huiufmodi trafmutationis corruptio aufert forma: mate 
nam dimittit.Hoc aut eft compofitae rei paflio. Si amm9 igi 
tur fecudu horu aliquod genus corrumpi nequitiis c neccfla 
rioimortalis.Hac aut imortabtate animi humani cum alus 
multis m locis probat Ariftoteles tum etia in libro fecundo 
; de aialium generatione uerbis huiufmodi.Ocs animi ncceffa 
> rio funt uirtute prius qua aSu.Necefle ct eft aut omnes non 
f efle prius 6C fieri aut omnes antea exiftere: Vel alios effe atea 
" alios no efle: Ac fieri aut in materia &C non ingredi i maris fae 
< mine aut in materia uenire a faemine quidem fed in mare aut 
/ extnnfecus fieri ocs aut nullum:aut alios fieri alios no fieri. 
/ Qyod fieri igit nequa£p poflit:ut animi ocs prius exiftantipa 
/ tet ex huiufmodi ratiombiis:Quoruncun^.n.principiorum 
/ corporalis fcilicet c operatio: atea exiftere fine corpore 
' minime pofluntmt icederefme pedibus:Qnofit:ut animi ex 
/ trinfecus ingredi nequeantiNeqj.n.fierflpoteftiutipfi per fefe 
v qui feparan no poffuntdgrediatur.nec ite in corporeo iaemi 
y ne.Eit.n. femen fuperfluitas imutati alimcti. Relinquitur er 
y go mente fola extnnfecus adueniente ingredi fiC eadem fola 
v efle diuina:Nihil,n.cum eius agilitate habet comune opera 
/tio corporalis.Omnis igitur ms animi uidetur alius corporis 
/ efle particeps &C eius qde diuimorisicp illa funt corpora:quae 
>/ uocantur elementa. Si auftoritatibus tantu inniti nos oporte 
ret:aflerrc alios plaerofque nobilis Ipeftatofq; philofophos: 
qui fola grauitate nihil contradici pofle conumcerent: Qyis 
eft.n.ufq; adeo hebeti obtufoqj ingcnio:qui fui lpfius difcri 
men habebat nullum Jqui intelligat propriam animi humai 
perfethonem idefle:quod incorruptibile iit ,5 At propria hu 
lufmodx animi operatio intelligere eft. Ea. n.hominis & pccu 
Ariftoteles dibus praeftat X ftirpibu? X inanimis, Sed intelligerefeam 
du uim propriae naturae uniuerfalm eft X eorum:quae corrui 
pi no pofTunt.Sed cum ois perfetho ad fuu perfechbile ncccf/ 
ianoproportione habeanrehnqmtur animu humanti interi 
tui nodte fubiectum. Mentalis incp animus lmor talis c X fc 
pitern9.Et ne id quidc miru:Na fi ea parte quae nobis c com 
munis cum baelluis:corrumpimur:atcp intenmus:quis ambi 
gat ea nos parte incorruptos imortahfqi futurosiqua ad dei 
lrnagmg fimilitudinccp creati comunem habemus cu cadefti 
bus iliis uel mentibus uei angehs:quos appellai.t Jpraefertim 
quod neceffc fit ea fubftantias habere comunis: quibus ope 
ra funt communia.Sed hominum animos ita fupremam con 
templari aeternamqj ueritatc ut angelos qui ignorat:fe horni 
nem etfe negat.Hanc certe uim mentis fola dicit Anftoteles 
in ns libris quos de animo reliquit fcriptos:a ui fenfitiua ita 
feparari quemadmodu quod perpetuu efbab eoquodfit cor 
ruptibile.Et c huiufmodi fane animus uiuax quaeda imago 
dei que idcirco ad lua creauit fimilitudinem:ut proxim9 fibi 
quodam pado in fuo genere imortalis etia fecum foret:ut,n. 
a feriptume in libro fapientiae: Incorruptio facit proximu 
Adeo. Propterva inquit:g hac habeo imortalitatc. Praeterea 
fi de9 ipe dutaxat ai humat X coditor c X creator:a quo alio 
fg ab deo is perimi pot queadmodu de agehs affirmam9.quos 
nulla interimit uis naturae $Na qdqd eft natura corruptibile: 
id naturalibus coftat caufis.at aium de9naturae caufis no fub 
lecitud quodin Timaeo etiam docet Plato. Rede igitur in 
" euangelio praecipitur:Eum timete qui pofteaquam occide 
// rit; potcftatem habet mittere i gehennam ignis.animamqj 
// X corpus ibi perdere: Atque illud quoque perfpicuum c: 
fi animus interiret: ex eo emci nihil poffet : at quidquid eft 
naturali caufa mique generatum: nunquam permquin inde 
aliquid producatur;ut ignis ubi ligna concremant. X carbo 
nes ex lignis X cinerem X uapores flameos efficit.Qyo fit: ut 
nihil arte pereat :qmn aliquid mde fit reliquum.Id autem de 
animo dici nequit:ls enim fi pereanrehnquitur nihil omnino, 
Videmus infuper uirtutem ocm inftrumcntaiem debilitari m 
ipfi9 ldruirrn debilitate eandc# pire:ubi geat iitrumetu.Ira 
oculis aunb9ue debiliutis audiedi ac uidedi uirt9 debilitaf 
Ariftoteles 
Solomon 
Timaeus 
Piato 
Euangelium eademq? perit:cu ea pereunt inftrrmcta.De mentali autem tu 
accidit multo fec9.Nungj.n,n:?c£ debilitatur: neq? perit ex cu 
iuftjj mftrumenti uel amifiione uel debilitate :etia fi quadoq? 
eius agilitas obamagmadi uim intercepta ceffare uideat »Nec 
ite illud ignorat quifquqiu oio ftultus non fit.Quidquid for 
ma utitur infinita ac nullis terminis circufcriptand corporeu 
efie non pofie: cu omne corporeu formam habeat &C finita &C 
fuis terminis circufcnpta» At uniuerfaleui multiplicatiois di 
cimus infinitu:quod<$ fit terminatu comunitate ne<j fini 
tu quantitate At mens cu in itelligendo huiufmodi formam 
habeat lpm uniuerfalorelinquitur ea efie 8C fimplicc fepara 
ta ac ob ea ratione etiam Imortalem: Na quid fim longior in 
animoru noftroru probanda immortalitatcquae illorum dun 
taxat metes non capir.g aut ftulti funt:6C ita fimiles iumento 
ru aut fcelerati 6C impii atq? immanes adeo:ut diuina 
uim quo<£ negent omnino:Haud.n.fcio gd Epicharmus ille 
v comicus fibi uoluerit.cu ait:homo fiC concretu cft quidda &C 
/ diferetu at<$ abir.unde uenit.rurfus terra in terra:fpiritus aut 
i/ furfum.Quid horu triftelnihil. At ego ita homine efie cocre 
/ tum arbitronut 6C animo affirmem immortali coftare 6C cor 
/ pore interitui debito:quippe quod compofitu fit ex quattuor 
elementis quada non arithmetica neq; geometrica 
fcd mufica potms:quae tanta uim habet I uim hominis corpo 
re:ut animu Ariftotelis difcipulus Ariftoxenus no dubitant 
harmonia effe definire.fed animus g uitam dat corpori &C id 
fua praefentia regit:at££ moderatur;aliud nihil eft mea quidc 
v fententia q? creata fubftantia fpiritalis fimplex rationis intel 
/ leftufg? particeps :quae feipfam moucs naturale inftrumctale 
'I $ corpus ta diu afficit ea unquae &C uitalis eft:& fenlibilia ad 
/ mittit:quoad eoru natura capax elementalem conuementia 
/ feruat-Huiufmodi inquam animu aeternus 6C immortalis de 
us immortalem creando infundit in corpus humanu 6l infiin 
dendo creat. Qua animorum immortalitatem ut indubitato 
creda:fi nulla etiam ratione afferre noffemiquse funt prope in 
finitae no folu fed etia necefiariae-.comunis tamc ipe 
populoru omnium ac gentiu nationumq? cqfenfus q eft quae 
da uel uti firmilTima lex naturae :ea mihi ante oculos poneret: 
Quam enim audiuimus legimus uel barbaram mul 
Epicharmus 
Ariftoxenus 
Harmonia 
Animi defini 
lio 
Probatio ex 
eoi hominum 
opinione titudinerquae fiitura fecula nihil ad fe ptinere opinaret: quae 
parctalia neghgeret:quae minus dC orationes 6C facrificia p iis 
faceret extindis:quos iiiuos cariffiimos habuiffiet. Quid cnf 
illorum afficra te(umonia:qw uel i italica ab ufg Pythagora 
qui Pherecyden fyriuaudiueratuiel in iomea philofophia cui 
principiu dedit thalesmilefius-.uiri erudiciffiimi & grauiffimi 
nomeruntfQyi uero iter arabas habiti fnt illuftres acutilfimi 
gj philofophi: Auerrhus Auiccna Algazel Ifahac Alpetrago 
ras qua multis q? fubtilibus cp neris docuerint ratio 
mb’ effie hominu aios imortalis: fit difficile numeratu . Nec 
illud parim eft documentu permanfuros animos pofl: corpo 
ns feparatione.quod 6C boni 6C mali Angeli non nunq; appa 
rent ni ad malas adiones: illi ad bonas homines adhortates: 
quod nunqj facerenttnifi noffent quafda dfe paratas fedes ani 
mis mortuotu dC ad praemia 8C ad poenas. Sed quod omne 
fuperat ueritate:habemus 6C uetus 8C nouu teftamentum:ac re 
Iiquos facros libros:quibus qidiligentiffiime erudimur non fo 
M uniere nos pofl obitu uerum etia cum corporibus una refur 
reduros aliquado id quod magi quoqj antiquiffiimi perfarum 
philofophi coffiantiffiime afferunt, At uidete obfecro :quatu 
ego tnbua au domati atep fapientiae unius Fracifci fp hornae 
cuius haec agimus parctalia .Si nulls poffient rationes affiern 
quibus hominu ai immortales effe demoflrarentur :(i nulli gc 
tiu ommu nationumq; cofenfus f: nullae effientiaru inuifibiliu 
apparitiones fi grauiora nulla teftimoma quirent adduciTola 
illius diurni pricipis uita laudatiffiimiq* mores: ut id fine ulla 
cotrouerfia credercffiatis fuperq? prae flarent: Quo eni pado fe 
ab omni miuria ab oi abftinuiffit maleficio :fi futuru mdicaf 
fetuit mors totius hominis effiet IteritusjQiiot fugit i uolup 
tates&emolumetahoneftans gratia fQuqt labores pericula 
fufcepit.nequa turpitudinis cuiufq; fufpicioe feiquinaretS 
Duxerat olim uxore I Calabris natus anos fepte ac decem no 
biliffiimam uirginc Polyxenam rufa cui Motis 
Alti comitatus cu oppidis pluribus municipusq? parebat. Ex 
hac fufeeperat iam puellula:cum abfens ad patre Sphomam 
certior fidus eft: &C filiam infantula primu: dem intra paucos 
dies Polyxenam quoq? uxorem ueneno a matertera effe inte 
remptam.Raiertimr in calabros.Rem ita habere reppent: ut 
Probatio ab 
auctoritate ita 
lica philofo 
phia 
Pythagoras 
Pherecydes 
Ionica phiLo 
phta 
Thales 
Arabes 
Auerrhus 
Auicenna 
Algazel 
Ifahac 
Alpetragoras 
Probatio ab 
apparitiomb5* 
fpirituum 
Probatio a fa 
eris libris 
Philofophi 
Magi 
Probatio a 
Fracifci fphor 
tiae uita atque 
moribus 
Polyxena rufa 
Mons altus accepcrat:Na Tpia illa mulier ut X comitatu Motis alti X foro 
ns filix polyxenx exteris borns iure po 
tiretur.tato fe contammarat fcelcre.No milites fphortiani fo 
lum fed ii oes calabn gbus polyxena prxfuerat: hortant ado 
lefccntc:ac profufiiTimis lachrymis obteftant :ut ultione fum 
pta de fceleratiftima muliere X mteremptx uxoris X eius ma 
terterx dominatu ocm.id quod facillimum factu erat.fibi uen 
dicet;cu is non religiofe minus q$ grauiter ita refpondit:Etfm 
ignoro quod munus lufhcix e humanx.malo tri quod dei c: 
lequi q? quod hominis,Scriptu cft eni mihi uindict a X ego rc 
tribuam. Nccp illud prxclarx cotmentix argumentu hlen 
dumeft.Quo tempore trancifcusfphortia bellum gerebat p 
Florctinis aduerfus lucentes.Pontico municipio m capto di 
reptocp inter mulieru militare cotumeliaiut fit.puella quxda 
eleganti forma quincp ac dece annos nata trahebatur a miluu 
globo ad ludibriu ftuprncu uociferans illa iperaton fe deden 
dam precabat iperatorun.fua deberi uirginitatc .ltacp metu 
peulii milites hac ad lllu adducut:q re ltclk&a idqj ilia hilari 
uultu cora affirmate hic ut X luuems X corporis cemperame 
to proclmis in uenerc:& qui nondu Blanca duxiffet uxorem: 
no detre&at munus.Cu uero tcmpeltiueuirgine m lectu addu 
fta ia haftx innixus uenerex uoluptatis foret uulnus ultimu 
uocc flxbili inquit Virgo;Ego te mi optime 
/ iperator oro:atg? obfecro p hanc impoliura Mariam uirgine: 
v cuius facratifGma imaginem hie depicta afpicis erac .n .in ,p 
/ximo appefa pariete quxda tabula.qiia Marix uirginis ima 
''goreprxfentabatumemihimea uirginitatc eripias .fed meo 
t me fponfo qui afferuat inter captuios.reliquas mtactanuQyi 
/ bus auditis cotinuo Francifcus fp horti a copreffa ui oiuene 
rei appetitus X illa dunifit eius fponfum ppulchre 
donatu carcere liberauit.Oh mirabile atg; in hanc diem inau 
dita fummi uiri continentia donge mihi profecto unn hoc Fra 
dfci fphorux no continentix lolum leci religionis X pietatis 
exemplu maius liluftriufq? uidet .cjj quod de Afncao fuperio 
re proditum cft memorix:g ne uemrc qdc m confpeaum litu 
fit palfus puellam lndibili defponfatam;cum ramen illum ui 
xiiic conftatieqwde ea utererdi feruaefkt X no libera . Qnis 
no ca lufticix laude admiretunquadi: ulus ad rubicona .sNi 
Florentini 
Lucentes 
Ponticum 
Blanca Maria 
African9 fupe 
nor 
Indibilis colans picimnus qua tempeftate Venetos uachemetius preme 
ret:,ut inagruia patauinum multis oppidis &C brixianis 6C 
ueronciibus dc uicentinis in deditionem actis omnia circuqua 
q; bellico more uaftarenfuuemens Francifc9 fphortia ex picen 
tibus ut Venetis pro itipcndn fccietatifq; mre auxiliu ferret i 
fummis difficultatibus:ad Rubicoajftatiua pofuerat:cu ex ur 
beForohuio noctu emis cuiufda famulus adeumuemt polii 
citus illa fe urbem fine ullo prorfus difcrimineei traditurum 
quo pacto id facturus eifetedocuit.Cui cu refpondiflet lm 
perator no eo 1'e adueniife:quo gfido cuiq? eifet adiutor: iuffit 
homine copraehcdi iilico;eumc£ artms uinSum intra portas 
u% foriliun agedum curauit:quc re omni diligenter expofi 
ta ciuibus ad fupphciu tradidit imitatus is quidc tum Caroil 
Ium i Falifcis aduerfus magiftru ludntum.G Fabhciu aduer 
fus medicu regis epirotarum pyrrhi. PolTem humfmodi exem 
pia mfticiae uirtutis prope lfinita in meditu afferre. 
Sed aliis duobus tribufue cotenu iimus.Non,n.parentaba ce 
lebrantes hiftoriam recenfemus, Accepta ingenti illa ad Ca 
rauagiu clade cu Veneti rebus fuis lam defpera 
tct Ai qui Mediolani factiofi ciues g id temporis fummae reipu 
bheae forte praeerat:Francifci fphortise ocm &C uirtutc & glo 
nam ut erat animi indicio hulceratomertctes in perniciem fu 
am clam coeperut g henencu pamcarolarh uirum callidum dC 
mduftriu:qui mercatura uenetns exercebat :de pace cu uenetis 
agere ea cochcione ut Francifcu unum fphortia ex hac Gallia 
cifalpina omnino extruderent :SC lpli certa iter fe lege quas ille 
urbis &C oppida poiTidebatdiuiderent. At Veneti qsquam itei 
ligebant nihil tutu f bi futurum cum ciuitace factionibus difli 
dentu tamen quia intelligerent omnem mediolanenfium cum 
fuo duce difeordiam libi non poffe non prodeffe:rem ueluti 
probare:6C uana eofilia uerbis alere:operamq: dare:ut ese oes 
infidiae ad Francifcum fphortiam perferrentur:qui etiam ipfe 
lam pridem omnia per nen nullos optimos ciuis ex Mediola 
no antea didicerat;diffimulabat tamen futurum fperans: uti 
,pboru animi praeclaris fuis itegerrimifq; openb9flccterct:ad 
famtatecp redirct>.Sed ubi uidet i dies magis atqj magis res fu 
as apud Mediolancfes habere giculofius:& Brixia quam iam 
Rubico 
Nicolaus pici 
ninus 
Veneti 
Picentes 
Forumliuium 
Camillus 
G. Fabricius 
Carauagiu 
Veneti 
Mediolanum 
Heneric9 pani 
carola 
Gallia cifalpi 
na effet in deditione recepturus c manibus fibi eripi Mediolane 
fmm ad Bnxiaos litteris quae ne id faceret: quonia propedic 
cu uenctis foret foedera percuiTuri:fuadebat :ea coadus necef 
fitate ne & ipfe &C Mediolanenles una perirent: focietatc init 
ciluenetiscacondicioncait feruato foedere quod Philippus 
Maria focer ferranx paucis diebus prius q? uita excederet: cu 
illis percufl*erat:fibi auxilio forent:& cgtib9 quattuor millib9 
bC peditibus duob9 millibus bC aureis numis termldcnis milii 
bus in menfes fm§ulos:donec omni Mediolanffium dicione 
quae Philippi focen fuerar.potiretur.His humao at<£ diuino 
iure fandiflime confhtutis atc$ firmatis: cu Irancifcus fphor 
tia municipia bC caftella oia quae ex Bcrgomcli agro atqp Bri 
xiano nuper abftulerat:reflituilTec Venetis;6£ Chrema praete 
rea ex illo ferrancfi cu duce Philippo foedere traditur9 prope 
dic foret;atq? Veneti cotra annum lam integru quae couenetac 
qjabfolutifiime obferuaflent:eo ia res erat addudaut Medio 
lanenfes diutius tatibelii mole tolerare no porterihpraefertim 
quod mteftims feditionibus fluduarct:& boni oes nob.liffimi 
ciues ca populare tyrannida nixta lnfeliciflimu aufpici 
um quaerumnofiifime ferrent, fum ueneti cepere conliiium 
eius loluendae focietatis auxiluque ferendi Mediolanenlibus 
contra Francifcum fphertiam: ubi minus ipfe quamprimum 
SCabcllo defifteret: bC quidquid intra Padum Ticinum ac 
que Addua Mediolanenlibus bello abftuliffctais reihtueret. 
Quae ratio fenatus Veneti gramtatem a propofito mouent: 
no fatis compertu eft. Aln dicut eos nolume diutius tantam fi 
ne ullo emolumcto impenfam ferre;aln quod uitio fibi dari bC 
a Fredenco rege romanoru bC a Fracorn rege Carolo bc ab Al 
phonfo rege grauiter duceret quod q libi itarem uni omnium 
ampledi maxie tueri q? deberencai urbe quae libera effe uellet: 
ad feruicdum cogerent.Sunt praeterea:q alferant illos fibi uc 
luros prudetiffimos metuifle.ne Francifcus lphortia ubi uoco 
potit9efTet tatis audus elatufq» uinb9 uidncia i fe arma cduer 
teret.Qyidecretu hoc ediduq; Fracifco Iphoraae nuciarctdec 
ti ia fuerat duo Pafchalis Malippcn9 GC Vrfat9iufliiiian9 
tam i itinere eflfe ferebanturicum Carolus Gonzaga uir ftrenu 
us ac fortis ducem hortatur huiufmodi fere uerbis. Qyae Ve 
' neti decreuerint : tenes: quid igitur cundamur . Sine ipfe 
/t Bartholcmaeum hunc Collionem ac reliquas Venetorum 
Philipp9 Ma 
na 
Ferraria 
Chrcma 
Philipp9dux 
Padus 
Ticinus 
Addua 
Fredericus rex 
Carolus rex 
Alphonf9 rex 
Pafchalis Ma 
lippenus 
Vrfatus iufti 
manus 
bartholomae9 
collio /> auxiliaris copias quae hic prope apud nos funt: deiprouifo 
// adoriar.faci!e. n.opprima :uer tamqj m praeda.Jdctu lpfe fa 
// cico de exteris Venetoru umbusiqux chrema oblidet, Et 
hoc pafto eade hora tu Mediolanenfiupuicacia tu uenetoru 
// infidns una uiceris. Ad qux nobiliffim9 lperator ita relpo 
// dit:Doleo egdem Carole di uxhemcter4pfeao:quod me Vc 
// netoru iocietate quos SC amaui femp:SC fecipiurimi- ita fpri 
// uatum in intelligamait quos ob maxima utrinque data ac 
// ceptaqj beneficia amiciffimos femg oportuit:hoftes fim ha 
//biturus. Cxterum utcuncg res habeat:malo llios iiunaru 
// qk me dC effe dC haberi auftores, Deus eft cu&is hominu uin 
// bus longiffime fuperior.Huius ego fretus auxilio metuo 
// nemine.Qyare nihil prorfus quod me dedecear.fum fa&ur7 
cum dixiffet:curauit lllicomt legatis uenetorum chre 
// ma traderet. Id. n.per ipfum Carolu cui9 magnae milituma 
/t nus prxfidio erat chremae uel chremcfibus inuitis efficit: 
// Na antea fuerat p Philippu foceru ferrarienfi foedere con 
// ftitutfr.fi<: ipfe poftea cofirmarar.uoluit ratu effetmequid ab 
// fc factu uideretur imufte, Neq? minore fe animi uel magni 
'/ tudine uel clxmentia reru mediolanenfium 
//•eft potitus.Na ubi pofl accepta Fracifci fphortix beneficio 
chrema Veneti decreto funt ufuatq? is fuo duntaxat marte 
dC icredibih fapientia fuis coeptis deellet nunc£:tande poft an 
num a mediolancfi republica pftratis atep eopreffis fcelerato 
ru quorunda ciuiu nefarriis conatibus ultro eft ad urbis & to 
tius regni gubernacula una cu uxore lpfa muliere &C fancta dC 
pia Blaca Mana fummis etiam cu pcibus accerfit9:q? fefemo 
ctefte moderatccp gefferit:auditote:quxfo.Vt uniuerfa urbs i 
fex ptis diftnbuta eft-.quas portas appellant: oratores duode 
cim lecti funt bini $ fingulis portis.Terti9 decim9 leftus e pu 
blico decreto Fracifcus Philelfus:fiue id linguae diccdiq, bene 
ficio faftufuerit:fiue huc exiftimarftTperatori effe pgratu: 
ut g n6m :tuent i fuma gladioruipunitateduas ad populum 
acerrimas habere oradoes i teternmos illos imsifq> tyranos: 
cj ditua oTa humanaq; lura uexarct atq> id gdc 
i facratiffimo hoc tcplo i maxia omniu magiftratuu ordmiicp 
frequctia.Hic igr cu nomine mediolancfis reipubhex fol9 ex 
oibus oratonb9,quemadmodu a publicis magiftratib9 medio 
Carolus go 
zaga 
Chrema 
Blanca Maria 
Fracifcus Phi 
leifus lamconftitutufueranofationcH Francifcu fphoma qui ad 
huc fe moguntiae concmcbat:habuiffet q> magis potuiffet ad 
perfuadendu accomodataait p imortalium luarum uirtutum 
mentis p tot tamq multam rerum gelfarum gloria fi ucllet 
uniuerlis ciuibus rem facere grata &C penucunda: triumphali 
curru urbe ingrederet more maioru.ad hsec ille ut erat unus 
omniu ingenio miti tC uerectido &C graui.locut9de le pauca 
/ &C mira cii modeiha abfitanquitait ego in patria mea tam libe 
> raliter ueluti reuocatus trmphas ingrediar. Quod li me cupi 
y tis pro benignitate ucftra maxime honoratum opera date;ut 
' oia pacata inter uos efte offendam.Cetfent ciuiles oes dilcor 
' diae -extinguant omnia odioru incendia, oes mea gra 
y tia condonet ;quod ut etia iph &C pnuatim faciatis &C publice: 
/ ego primus quidgd c aduerlus me meolq; perpetratu aut imu 
f (te aut guicacitermo ignofeo folu.fed oes rogo:atq> oro.ut fc 
t piterna id obliuione ex aio deleatis. Mecuq; in poiterum ita 
t mutuis certetis officiis ut &C mei &C umccre atque lit dulce. 1 ta 
dium9 ille princeps locutus c.Lt quae, locutus c;re ipfa praeiti 
t tit.Quo fadu c:ut &C omnis ciuiles difeordias e medio luftule 
'rit :QC ulcifcendi flamas ois extinxent .&C mimicos omnjs red 
' dident fibi amiciffimos adeo :ut eius obitum no lecus dolue 
/rmt ac parentis . Sed qua poltremo animi aequabilitate (e 
o geflit cu Venetis:qui ano tertio poft acceptu doceri Philippi 
' ipenu pacatis tranquilli% rebus oibus ubi cotpirafient cum 
' Alpholo rege;maiore huc belii apparatu adorti fune i Qi>*os 
uni Francifco fphortiae no reddiderunt aut holtes aut mimi 
cos alios apertos occultos alios Jl loream loli lufhciae partes 
tutati funt:qui audore Colmo medice infiado animo uiro at 
que fapienti nulla impenfae mole nullum bellicae fortunae pe 
riculu recufarunt:quo illi optimo lufhffimoq, principi bene.p 
fpedum effet.Cum femper acus optimus maximus tu eo po 
tiffimum tempore Luce clarius oftenditlibi no efte neglectui 
uiros bonos 6C innocentis: Veneti,n.qui nullo lure alienu ap 
petebant imperiumduum pocne amifeie;Na praeter has duas 
urbis Bergomum ac Brixiam 6C oppidum unum Chrema ola 
quae in gallia cifalpma poffederant landiuintra paucos men 
fes fub unius Francifci Iphortix dicionem ultro atque alacri 
ter deuenerunt .Idemqj & brixiam $C bergomenfes chremcri 
fefq, fcciflcnt-.mfi bamioiomaeu» collio ufus ea;qua lemper fi: 
Philipp9dux 
Alphof9 rex 
Florentini 
Cofm9medices 
Bergomum 
Bnxia 
Chrcm.1 
Bartholomae9 
collio de confueuitun medio uincendi curru ad Venetos defeciffet. 
Qua ] pfa in re bonitas etia noftri principis praetereunda hoc 
loco certe non c. Didicerat Bartholomasu corruptu pecuniae 
magnitudine fuga parare ad Venecos.amici di familiares om 
nes hortabantur lperatore ;ut illu caperetme tanta de hofte 
uiftoria lam fere parta g unius hominis gfidiam impediretur 
Idqj fe facile effectum Alexander fphortia frater uir ingenio 
" prompt9 di intrepidus di iduftrius conftater recipiebat; Tn 
'/PrancifcusNolitemeinquitmei obliuifcuut ei male facia: 
// que affecerim maximis beneficns:Na di fenae grllicae cum 
*/ effet p Philippo focero.fiC ego me g id temporis continere 
'/ hx.fi :audies eum premi no mediocri inopia o&omillibus 
" nummu aureum emsanopiae confului ;quos reddidit mihi 
/' mortuo Philippo focero ;ab quo quia cla ientiret 
" cum uenetis:fuerat Moguntise coiectus in teterrimum illum 
" carcerc.quem nominant furnum ;mea eft opera miferia illa 
'/ omni liberat9 reftitutis etia omnibus eius di bonis di pecu 
" nnsiquat in ticincfi arce qua ego lam poffideba:ab lpfius uf 
" q? captiuitate feruabant .Meacp dein quoq* facium eft opera 
't atc$ lponfione:ut a repubhea mediolancliu conduceret fti 
//pendio di amplo di honorifico: A qbus cii non multo poft 
" traffugiffct ad Venetos cotempta omni fideijfanditate qua 
mediolanefibus fponforiq, dediiTetmo delhti tamen ad po 
//ftremuut uidetis eunde hunc fugiente a Venetis:ab quib* 
/" ad fuppliciu quaerebaturnnerme nudumcp exciperet emo 
" lumctis maximis ac honorib9 ,pieq.Malo lgic in tantis bn 
i' ficus meis rurf9 falli a Collione ratiorub9ullis adducuut 
" falli ab illo creda ;prjelertim quod ea c uis diurnae lufticiae 
'/ ut nuliu fit neq> malli lmpumtu ne<£ borui irremuneratum. 
" Haec i racifctis fphoi tia di benigne di granifer. Catterum 
quo Barcholomtei auiditati occurreret:ei belli fummam con 
ceffit adueriUs bergomum:cp eius rei maxie ille uidebat cupe ■! 
re.Sed neq; hoc item pacto mederi potuit lgenio auariffimo 
ac necp :quo minus cotcpta oi hominu fama reuerentia 
poft acceptum grade auri pond9 homo un9 oium iigratiiTim9 
tranffugent aduenetos.Qiuhbitnrcbufqjfuis nihilo eius 
acceffioiie minus metuentes de pace per Paulum barbum 
legatum fuum uirum patricium di lliuftrem continuo ege 
runtiquam ipfam princeps moderatiffimus non folum non 
Alexander 
fphortia 
Sena gallica 
Philipp9 dux 
Hsefis 
Moguntia 
Bergomum 
Paulus barb9 recufauitifed ultro etiam camella omnia municipia omnia op 
pida omnia :quae mre belli fibi ucdicaratmenetis dono ceflit: 
quo nihil deeffet omnino ad perpetuae pacis ftabihmentu ac 
' robur imitatus fane quod fcriptum eit: pacem meam reliquo 
uobis:pacem meam do uobis:Cum.n.deledaretur omnem per 
fe pacari Italiam: nihil per fefe deefle uoluit ad tollendam 
ocm belli no materia modo fed et fufpitionem. ani 
mus eius fufpiciebat:qui mortalia defpiceret omnia immorta 
lis illius uitae gloriam contemplans:ad quam 
fola mdicia nos perducit.Ecce rex tuus uenit tibi luftus dC fal 
' uatornnquit uemt redemptor humani gene 
ns rex Ihefus;ut iufhfiimum noftrum principe corporeo car 
cere aliquando liberatum pro fua lufticia faluum faceret - Na 
' ut rede ac uero apud homerum ait Eumaeus: Non amat iniii 
f dos homines qui rnfqj piumque Ornat honore deus. Haud 
fanemortuus elt Francilcus fphortia: qui per tam multa tam 
que praeclara iufticiae opera fe in omnem uitam tutatus e.fed 
dormitiut de puella inquit chriftus: Reuiuifcct enim ac refur 
getin gloria non hac fragili &C inani :quam uanae hominum 
circunlerunt aurae :fed in illa potius:quam nulla circufcriptu, 
ra 5 aetas nulla deletura antiquitas nullus extindurus interi 
tus.Nunc omnibus humanae peregrinationis periculis liber 
c.Iamnulquamdeuiis oberrare poteft anfradibus.Qyiefcit 
iam tandem apud creatorem fuum omni cura 
folutus.Nunc tranquillus nunc beatus e. Nam quid per im 
mortalem deum tantopere doleamusiLugeanf fontes.lugean 
tur flagitiofuquorum «animi fempiterms fupplicus crucianf: 
Nam quod c cuiquam apud in feros fupplicium metuendum: 
qui fupplicio dignum ninil in uita gefleriis Qyin potius nuc 
pofteaqi euafit ex huius uitae laboribus: quae ihmulis &C mo 
leftiis bC corporis &C animi nunquam uacat;fruitur Francifcus 
fphortia uera uoluptate &C gaudio fempiterno: 
quando quidem coram illum K alpicit; & uidet; &C contcpia 
turiqui folus fons &>C origo c totiusfelicitatis atq; beatitudmfs. 
Praeterea nec ullus acerbior c dolor in morte:qua£ aliud nihil 
cq; uitae priuatio in corpore atque abfentiamt docet Arifto 
teles QC id quidem ex corruptione proportionis corporeae. 
Nam quadiu elerncncorum.ppoma humanu continet corpus: 
Kuagelicum 
pcepttim 
£?acharias 
Ihefus 
Homerus 
Eumaeus 
Chriftus 
Sccuda caufa 
Tertia caufa 
Qijarta caufa 
Ariftoteles tnta animus illud afficft:ac "lOuet.Ea fi coifumpaf :animf ip 
fe icormptus difcedit a corpore:morf# continuo cofequitur 
fenfu omni penitus fablato.Quid igitur ftultorum hominum 
greges morte adeo ducunt in malisiquae ut monebat Arcefila 
us liluftris uir academicusmt abfens 6C expedata egritudmis 
plurimum folet afferre demctibus-.ita prae (ens nemini eft mo 
lefta:gppc quae a perpetuo foporequoda differat nihil. Do 
Iere aut ex incommodo proprio hominis efbqui non ta altcru 
amet # feipfum:qui# a foeneratore differat nihibQui eni ex 
amiffione cornodi quod fperabat:dolet morte alterius: gaude 
ret is certe:fiex eius uita incomodum metuiifet:## fapictiffr 
mus ille princeps a nobis abiit ita bene at# moderate copoli 
tis rebus fuis uniuerfo# imperio :ut fiquid nobis doledum c: 
illud fit fane:quod in unius illius obitu (numerabilium comi 
tatu uirtutu orbati fumus.Sed eo principes ueftra 
futura llluftrior eft laus:fi annitemini ut nulla uideamini illi 
bonitate diffundes. Ad haereditate luccedere fortunae c bene 
ficium.fed ea rerum geftaru gloria propagare ueftrae uirtutis 
proprium eft munus:quafi non pluris taciundus fit Alexader 
Macedo:quod ad ultimas uf# terrarum moctas imperiti £>pa 
garit:# quod Philippi patris regnu accepent.Nos aut qui fub 
ueftra dicione uitam aduri fumus:eo feremus moderatius illi 
us abfentiae defydenum:quoniam ante oculos ponctes quae 
a uobis re&e dC cu laude gefta fueriupatrem optimu in liberis 
uobis optimis uiuere exiftimabimus:6C ita nihil ex eius mor 
te nobis efte lncomodatu. Nec eni morsi malis habeda eft: 
quae coftituta oibus eft natura, nec uita toliitded commutat 
corruptibili hanc at# aerumnofam in (implicc illa dC fecura 
tC fempiterna. Praeterea quod pythagorei monenemon abfur 
du fortaife fuerit audire: 
Qyos diurna homini dederit fortuna labores: 
" fors fuent:capito.ne# ferto molefte. 
Cm et ipfi fetentiae aftipulac prudeter Anaxagorae difdpul7 
Euripides ille tragicus;cum ait: 
A Cafus finiftros qui bene tulerit.mihi 
/' Vlr optimus uidetur ac fapiens quidem. 
Qya# (i rede rem lpfa incerpretemurme# illi graui*ne# no 
bis mopinatu gc# acciditiNa #diu erat peregrinadtM huius 
Arcefilaus 
Qymta caufa 
Alexader rex 
Philippus rex 
Sexta caufa 
Pithagorei 
Anaxagoras 
Euripides ' uitae humana falebrisSAduena r%o fu apud te i terra dicebat 
' Dauid;& peregrin7 ficuti ocs patres mei.Siueeni mors altiffi 
' mo fit fopno gfimilis‘J fiueilonge atq> diuturnae peregrinatio 
ni:ut ait Plato:ea certe no bona effe no poteft:cu6C animi an 
gorib7 dC iaborib7 corporis nos foluit oio. Ad haec an igno 
ramus quo diuturnior eft hois uitateoeffe calamitati magis 
obnoxia iftultus pfeclo 6i amens ille ntihi uideri debet: g co 
munis hominu cafus &C humanae uitae fragilitate non extime 
fcit.Si Cyr7 ciariffimus ille rex perfaru poit tot tatafqp uiclo 
rias potitus etia babylone continuo effet extinchis dudibno 
Tomyndi no fuiffet. tdc cu de aliis permultis &C dici &C cogno 
fci pot: tu maxime de Gn .pompeio magno de.G .Iulio caefa 
re de Marco Tullio Cicerone gfpicuum eft:g fi mmores obififct 
mimicoru oculos cladibus fuis non fatiaffent.Quid tantu no 
bis afferre queat maior annoru numer7:quadoquidc fi Mathu 
falc illius aequaremus aetate:g anno quartodecimo poft dilu 
uiu morti conceffit:cu annos noue &C fexaginta fupra nonge 
tos uixiffetmihil tamen ex tata uitae longitudine nobis aliud 
fupereffet g? maior farema peccatorii, Xerxes ille ifolens t>C fu 
perbus qui cum quinquies decies centenis hominum millibus 
helleponto bofphoroq; conflratis 8C Atho uelificato traiecit 
ingraedam:cum exaltiore loco fuum omnem confpicaretur 
exercitum lllachrymaffe traditur:quonia diceret poft centum 
anos feex tanta multitudine uifuru neminem,Quae.n.ulla *tc 
poris longitudo cu aeternitate contendatiSi ratione rem mali 
mus q; ullo noftro uel comodo expendere uel hbidine-.fatis fi 
bi Fracifcus fphortia fatis gloriae fatis naturae uixerat:qui ta 
tis &C tam multis reb7 fuma geftis cum laude regno pulcherri 
mo non coparato folum fed etia ftabilito annos uixent quat 
tuor &C fexaginta :menfis feptc:diebus quattuordecim: relicto 
ta felici filioru coetu una cu uxore fpecfatiffima prudetiffima 
optia in tata italiae pace qua ipe peperat folus i tata llluftriu 
ciuitatiupotctiffimoruqj reguacpricipumfocietate famici 
cia:quos fuis fibi maximis deumxerat beneficiis.Quid at mi 
rari quenq? oportetffi naturae ad coftituta dic: qua praeterire 
no licebat:debitu folueridg natura mortalis erat.Mortu7 c m 
cg ccpeftiue Francifcus fphortia non min7 quan fortunate id 
quod ex eius natalis Horofcopo dignofci etiam lice t. 
Dauid 
Cyrus rex 
Babilon 
Tomiris 
Gn. Popeius 
magnus 
G Juli7 caefar 
M« Tulli7 cice 
ro 
Mathufalem 
Xerxes 
Hellefpontus 
Bofphorus 
Athos 
Graecia 
Italia 
Horofcopus Quas ob res ut tandem alteri peroremus quae mea fit fentetia: 
cognofcite:obfecro moderaciflimipricipes.Satis ut opior :mo 
do oftcdim9quae i hac uita mortalin optari cui§ felicitas pot: 
ea ita uni Fracifco fphortiae cotigiffemt fieri maior nulla qret 
acceffio:Na &C ai bois SC corporis un9oium polluit maxie.For 
tuna hiiit fcp fpledidiffimis uirtutib9 fuis adeo i rebus cibus 
obfequencaitf ea pro arbitrio uti uiderec. Aliud nihil erat re 
liquirq? optaret prseter ea beatitudmc:quae nulli fortuae nui 
li corruptioni fubiecla c.Hanc lilii poft moKc adeptu 
iit ambi§edu5N6«n- uircutes coiectatus eft femp du 
uaauVcjous icur led multo etia ftudiofius cjb9 gucnicur ad de 
um:Na religione fandimoma:pietate nihil apud fe unc£ anti 
qui9 elTe uoIuit.No tenebat folu:fedetia praedicabat duunam 
elTe mfticia:qua &C mfti i altera uita £ his iaborib9 prgemia re 
cipercoquos hic inique gpcfli efTent:d<: lniufti pro impiis ope 
rib9 plecterent:Nullus uncp dies illuxit ne belli qdem dC inter 
ifid as hoftm;quin genib9 nudis humi nix9no denotas ac fup 
plicis minus qua plyxas orationes haberet ad deu.Nunqj pre 
terne dies:quo minus religiofis offiais atq> facnficxis itereflet 
Idq; ab incute ufq; aetate.Nunquam.aut ineptis ludicris aut 
tripudiis faltationibus delectatus eded ad ,pbitatc fuas om 
nis actiones ad deuqj referebat.Eius fide fancti9 nihil erat. Ne 
mini unqua opus negauit mifericordiae ne inimicis qdem. Vi 
ros rcru diurnarii peritos no minus uenerabat pie :qua audie 
bat libctcr.Ec nefim longior:qua par c:couocarat Pius fecud9 
pontifex maxim9 anis fupenorib9 in couentum illa matuanii 
principes omnis regefqj chrftianos ad cofukandti de collitu 
enda expeditione aduerf9 ipetu imamtatemq? TurcoriVcj cap 
ta ia U direpti ifenore Panonia Italiae ueluti portis immine 
rct.Caeten chriflianae reipublicse porctatus dC 11 qdc pauci mi 
ferut oratores;q aliud nullu praeter uerba iania adiumentu af 
ferret ad op9 ta piu ta neceffariu ta falutare. At folus Fracifcus 
fphortia no oratores mifiofed lpemet ucit cu umuerfa aula 6C 
llluiln fua illa nobilitate:quse unmerfam romanam curiam 
llluftraret. Is m quam Francifcus fua ilia grauifiima 6C ma 
leftatis plena oratione praefens coramque pollicitus eft non 
folum expolitum ire facultates omnis atque uires fuas ad pro 
pulfandam & profliganda uim oem couatufg? ctircoru fed itu 
Corel ufio ge 
neralis p enu 
meratiore dC 
aphficaticne 
Pius pont.ma 
ximus 
Turei 
Pannonia 
Italia rum etia fefe cu exercitu pro ipfius fumi pontificis fuoluntate 
necp ullu non modo iperatoris feo ne militis gdem aut labore 
aut uitae penculu omiffurum ,p libertate atq> amplificanone 
& fplendore fidei chriftianae.Et dubitabit quifqj de hui? pic 
tiffimi principis cadefti beatitudie apud chrifturmqui chrifh 
opera p unmerfam uita reprefentaritJNec.n.eii mors offendit 
mcautiug texta fena nonis martiistcui9 poftridie euolauit in 
caelum:c6iedis deuotis traqmllifcg oculis in faluatons imagi' 
noce ac 
fupplicKuifnVddttiine ita oioftiat ergo uCllZ2' tua*Quare po 
fms iamctis oibus dC querelis non ta nobis dolendu efhquoa 
tale principe amiferimus qj lxtandu quod tale habuerimus: 
cuius mirificas lmortalifqt uirtutes fi femper animo uolutabi 
mus:eafqp apud oes quottidie crebris fermombus ufurpabim9 
incredibili ,pfecio mihi creditemoluptate detinebimur. Na qd 
tantu doloris mors cuiq; poteft afferrean qua lpfa non folum 
nulla eft: iufi!a lugedi caufa:ut modo probauimus :fed etia cu 
alia plseraq? bona lfunt tu illud in primis quod 6C uitia fepe 
lit ut inquit Ambrofius :dC uirtutes fufcitat Jltaqj recfrftime 
fcrfptumefLMoriat anima mea i animis iuftorum.Si Anftip 
pus ille cyrenaicus quo humaae uitae conluleret:quidqd auri 
qdgd nummoruhabuit:dicitur abieciffemosuti caelo fempi 
terni futuri fimusmita hanc inflabilem &C incertam tantopere 
tuebimuriSi Menicocus thebanus fi rexathenaru codrus fi 
phileni fi curtius fi tres illi decn pater filius ac nepos fi alti no 
nulli uin magni 6C clari mani duth gloria huiufmodi fponte 
morti fe dediderunt.nos ut gloria cseleftem adipifcamur;mor 
tc hanc adeo dolcamus:quae uel naturae curfu obuenerit: uel 
dono omnipotentis dei prouidcntiacg cotigenttSed ne fi lon 
gior fuero:maiorc uobis patres confcnpti auliciqj ducales ac 
reliqui nobiliffimi ciucs quo ad uos tande folos noftra fe con 
uertat oratio:acerbiorc ex recordatione illi9 nofln amiffipri 
cipis dolorem incutiaicu omne uulnus eo magis ex hui aratur 
atep recrudefcit:quo attrectatur magis:Hoc ego loco finem di 
cendi facia:fi unu illud uos prius comonuero .ppterea effe om 
nes religas aegritudinis ex animis noftris radicit9 extirpad?s: 
cp no modo non c mortu9 Fracifcus fphortia fed uiiut adhuc 
uigetqnac fapit;& i dies magis magiiqj adolefcit cu i reliquis 
Chriftus opt. 
max. 
Ambrofius 
Ariftippus 
Menicoeus 
Codrus 
Phileni 
Curtius 
Decii tres diis liberis U fut praftanr indole SC fpe paternae probitatis 
infigrubus tum potiflimu m excellenti (limo ducenoftro Ga 
leacio Mana:cuius tatus ed ingenii fpicdor tata magnitudo 
ai tanta orationis maieftas tanta in deum ueneratio tata iu 
(licia tanta benignitas tantum honeftatis (ludium: ut certo 
fperare lam liceatihunc paternam gloriam omnem no aequa' 
turum modo ied etiam no fecus fuperaturum;qua ab Achil 
le canitur pelleus fuperatus:Nam de huius matre BlacaMa 
ria regina noftraquid attinet plura meminiffeicuius innocen 
titfima uita fan&ilfimi# mores apud lpfos etia hoftis fut ue 
nerabilesiQyotiensinhos coniecenmus nodros oculos ac 
mentem:cum noftrae fidei fyncaergecp pietatis fungemur offi' 
cio.tumdiui Francifct fphortiae humanitatem beneficentia 
abfoluti(Tima% uirtutes iucundidima cu animi uoluptate in 
memoriam reuocabimus:Nam quod i me eduinum illud uo' 
bis polhceor:promitto:fpondeo:quantu praedare ingenii po 
tero mribus quantu lingua refonare quantu arundine latine 
graece$ feribendo confeq aut oratoria aut poetica facultate 
(emg unus apud me Francifcus fphortia memorabitur;audie 
tur ;legetur:ut non mortuu minus qua uiuum ab uno Fran' 
co philelfo dC amatum illum £C obferuatum U celebratum 
praefentem omnes uenturitt cognofcant. 
FINIS. 
Galeacms ma 
ria dux 
Achilles 
Pelteus 
Blaca maria 
Fracifc’ fphor 
tia dux 
Fracifcus phi 
lephus 
Qyae quidem oratio habita cft ab eodem Francifco philelfo 
equite aurato laureatoque poeta in ecdefia cathedrali Me' 
diolam die lunae vn.Idus Marnas anno a natali chriftiano 
Millefimo quadnngentcfimo fexagefimo feptimo. FRANClSCrPHTLELFI ORATIO HABITA IN FV 
NERE DIVAE VIRAGINIS BLANCAE MARIAE 
MEDIOLANENSIVM DVCIS. 
VNQuAM FVTVRVM EXTSTIMARam 
Patres confcriptuuc noftro huic inui&iiTimo 
ti atc£ optio principi Galeacio Mariae fphortiae 
confolatoj? accedere i luftuta inopinato 
imaturo clariflimae ldulgctiflimaeq? matris ac 
uiraginfs inclytas Blacae Manae :qua qdc una 
ex unmerfo mulicru oium gener nihil astas nra pulcnn9culit 
nihil meh7mhil uenerafcili9nihil 
demq; ex oi parte gfedius:Nam etfi noram illam eile natura 
mortakm:tamen cum mecum ipfe tacitus cogitaremiquan-' 
ta foret mtae continentia: quanta frugalitate: quanta in reb9 
omnibus moderatione & ordine :minime profe&o dubitare 
poteram homo feptuagenarius iam &C amplius:mc nunqua 
eius funeri interfuturum:quae nondum abfoluiflet astatis an 
num quartum QC quadragefimum, Sed inanis eft prorfus at 
que irridenda noftra omnis humana prudentia: ut uelimus 
nobis certi quicquam incertiue polliceri: qui qua hominis 
parte mortales fumus: omni mutabilitati infirmitati corru/ 
ptiom fubiaceamus.Itaque non polium non mifereri -5C hu> 
manae condicionis & ipfius meuqui in id mifenarum incide 
rimait eius fim funus deploraturus: in cuius uita certiflimu 
mihi libenfque meis praefidium collocaram. Venione ipfe te 
laudaturus mortuam Blanca Maria: quae ob 
lis tuas diuinafque uirtutes digna fueras:ut non morte folu 
fed mortis omni uacares fufpicioneiNam quo magis atque 
magis tuam probitatem &C morum integritatem pudiciciam 
innocentiam fidem pietatem fan&imoniamque confydero: 
eo me maior ex obitu tuo maeror adeo inuaditait quid de te 
primum locuturus fim: nefeiam. Fulgor enim patriae paren 
tucp claritudo ac caetera oia: quae fub fortuae ipio pofita ce 
fenf :tametfi magna i te fuerat 6C excelfa:haec tn aliafunt :ut 
ppria nequeat cuiufqua bona appellari. At excelletia ai tui 
maieftafgp uirtutis me de te mecn diligcti9cogitatc ita reddit 
Galeacius ma 
na 
Blanca maria attonitu ut ab hac omni cofoladi oratione deterreat.Oh qua 
ta &C gj grauis ad nos calamitas uirago heroica ex tua deccfifi 
one gueit. Heu c| noftri nos cogitatus de tua diuturnitate fe 
fellerut:ut cuius uita quanlongiffima fore putaremus:ea in flo 
refeentis adhuc aetatis decore deciderit.Sed quo feror fanati 
cusfenexJQyomeusmeitolerabilis praecipite rapit maeror5 
Quopacto fim ahos confolaturus in tata luthis acerbitatem! 
fi mihi tantifg antea moderer a doloris aculleisidoncc de tuis 
diurnis laudibus uerba facies ex illarum breui comemoratio 
ne digna cofolatio oriatur. Sed quod tande minum dens fa 
cere aggredior JNonne idunu eft praeftantiae tuae certiflimu 
argumentmquod natura oipotes quod deus lpe optimus ma 
ximus de te una mulieru plane oium quae aut lunt:aut fuerut 
unc|:aut in ocm pofteritatem futurx funtunocctiflima dC op 
tima admirabilia quaedam ac dilucida figna tulit: quae nulla 
hoium queat deprauare maligmtassCumprimu.n.coepifti ae 
grotaremouu aflru exori£:quod atea nun£p huiufmoi necuifu 
nec auditum magnum nefcio quid atq? obftupendum porten 
dere uidebatur:Nam ut mea fert opinio: 
"Non eft ille ferus qui uexat regna Cometes: 
" Et folet humanis rebus adefle minax: 
" Sed quod olympiaco deus auctor mifit ab axe: 
'/ Syderequo tato regna fugna colas.Voluit.n.deus: ut quo 
llluftriu uirtutu oium dutto ueluti fplendiditfimo quodam fy 
dere tuae foturae poft mortem beatitudini in terra praeluxeris 
eodem nunc llluftrens in caelo: Qyo fathim mirabiliter uide 
mus:ut una cum tuo obitu aftrum ipfum ex hominum oculis 
occidens continuo euanuerit: Nulla eft fane tanta uel leuitas 
uel celeritas :qux cum animi aut leuitate aut celeritate confer 
n queat.Tu Bianca Mana tu tu inquam mulier pientiflima cil 
£hs abfterfa humanis fordibus dC omni terreftn coeno purga 
ta penitus corporeifque foluta uinculis libera omnino atque 
tui compos leuiflimo quodam celerrimoque uolatu m cadum 
llhcetrseuecla aeterno gaudio inter agelos potitura:Non 
,n»cil illis feno pres apliffimhq nemini pater putat ne<$ bono 
caelefte gloria necp malo ifernale foppliciu ad plcitudinc ufq; 
temporis ac futurum illud uniuerfale ludicmm.Sed afeendit 
Cometes 
Ambrofii opi 
moi libro de 
bono mortis ccftinuo in caelum tu e corpore eft "greffa diua regina haec no 
ftra:ubi ia fruitur fuoru mercede meritorum i confpechi crea 
toris fui.Id uero quanqua ita de te mihi &C tenendu uidetur SC 
affirmanda uiragofanaiflima:tncu tanta nos ob tua ex hac 
uita migrationem laeticia SC tanqj beatitudiepriuatos itueor 
no pofTum eqtude no fateri aliquid eite concedcdum imbecilli 
tati naturae:Na ut nimia aegritudo animieft mollium fluita 
rumcp foeminaruuta moderatus quida atep fedatus ai motus i 
luclu repraehendi no debet:Qtjo.n.paclo per deu immortale 
nos ipfos cofineamus generofa excellctiflima$ uirago : quo 
minus aio commoueamur:cu te coram iacctem exticlacp afpi 
cimus* Vbi eft tua illa ucufta facies niue omni cadidior *Vbi 
rofeae genae: qbus gratiaru: quas fabulantur: mira 
bilis decor qdam referebatur.'Vbi oculoru fplendor folarib9 
micatior radiis JVbi ubi tuus ille grauiffim9 fermo mira fuaui ’ 
tate condi tus .'Heu heu me mtferii atc£ infelicem:Quis ufque a 
deo fit aio faxeo ac ferreo:q haec tata & ta eximia naturae bo 
na infinitis qmbufda ateg inauditis llluftrata uirtutib9 non re 
quirat amiiTaJnon queratinon ingemifcatJnon collachryme 
tufJCaeteru omni i re modus feruadus eft pres cofcriptnSc: ita 
humanae infirmitatis cocedendum-.ut neqd minus fecundum 
illius Chilonis lacedaemomi fapientiffimu diclu Jtaq; omiflis 
oibus GC querelis &C lachrymis noftra fe ois ad te conuertatur 
oratio Galeari Mana priceps moderatifTime.Scio tibi ne<j ad 
monitore opus effe ad acriter reftecc de unaquaq? re iudican 
du.qui fis ingenio diurno porius cpnumano :neq? adhortato 
rc ad fingulas uitae aftiones dignitate at# officio obeudas: 
cuius prudentia tanta eft ut uix habeas parem: fu perior c cer 
te nemine.Quo fit:ut paucis mihi tecum fapientiflimo &C igc 
ti aio uiro agcdii itelliga, Aegre tuliffe te dC permolcfte mater 
num obitum flffi dubitat nemo*-tamen ea eft perfpicua coiec 
tura.quod ubi certior fa&us es prudentiti medicorum litteris 
matremextremo iam fbiritu laborareupfe tam tnfti perculfus 
nuncio confeftim reliaofirmiffimorobuftiirimoque exercitu 
quem aduerfus adorientis fabbandicfium copias ad indubita 
tam ac certam non pugnam fed uictoriam inftnixeras: matre 
uifurus allocuturufque deuolafti. Neque iterea teporis ufqua 
a gemitu ac lachrymis es cibi inter equitandum moderatus» 
Gratias 
Chilo lacedas 
monius 
Sabhaudicfes Abiatem ad meridiem cun uenifTcs nec multo poft Medioia 
nurmquotiens te intra cubiculum recepiffes damentatiombus 
6C flaetibus nunquam abfhnuifti. At Mdmianum ubi perue 
niffes ad matrem ia morti propinquam:tu hoc loco facile ofte 
difti ut par magnitudinem inuifti animi tui:& praeci 
puam quandam fingularemque fapientiam :Nam quanquam 
eam intuens tanta es cofecfcus animi acerbitateiut uix a te ma 
lium continueris:tamen quod unum difficillimum eft: uicifti 
teipfum:qui gemitu omni lachrymifque comprefTis in hunc 
modum locutus fine ulla mutatione uultus perhiberis: Ma/ 
ter dulcifiima cur adeo te profternis affligis i Vbi eft for 
titudo conflantia* Vbi magmtudofDe te mihi 
medici fpem dant optimam,Teque propediem omni aduerlae 
ualetudinis periculo liberam fore certo pollicentur .Noli ob 
fecro mater indulgentiffima a teipfa defcifcere.Colligeanimii 
tuum.Noli te ultro deferere. Nu fortaffis ignoras mea uitant 
a tua pendere uita fPropter me faltem quem ex omnibus tuis 
liberis maxime diligisidilexiflique femper:redi ad te: fpemqj; 
uiucndi reuoca.Quibus mater inter frequentis anhaelitus au 
ditis SC fpiritmquem lam pocne amiferatmeluti reuocato ocu 
los in te unum connciens: Vero inquit :Galeaci fili mi lucun 
diffime locutus es,nullum ex omnibus meis liberis neque ma 
gis dilexi unquam neque pluris feci quam te. Sed ego ut po 
tes animaduertere:naturae fatiffeci. Deus nofter me pro lua 
mifericordia ad fe reuocat.Huic parendum eft. Commendo ti 
bi animam meam:deinde fratres hos tuos omnis Elyfabetam 
que fororem:quorum te patrem effe oportet,Hippolytae uero 
filiae mihi dulciffimae ut quibufeunque in rebus opus fuerit: 
nunquam fis defuturusuta abs tepeco:utaliudex animo m i 
hil magis.Commendo ubi Mediolanenfes meos caeterofque 
paternae dicionis populos,Cremonenfes uero qui mihi ex pa 
terno iure dotales funt:tibi do atque relinquo dono:quos nec 
alterius cuiufquam fore unquam uolui.Ea tamen lege cremo 
nenfes tibi do atque relinquo donornt urbs tui fit mris:fed ur 
bis prouentus omnes aequaliter inter te fratrefq$ tuos diuida 
tur.Eos autem omnes ciues ut commendatiffimos habeas :ue 
lim:Ita enim meriti de me fiit. Ad poftremu familia nram ocm 
ita tra&abisjut itdltgat obfeqa i me fua no fuiffe fruftra.Ego 
Abiatis 
Mediolanii 
Melinianii 
Elyfabeta 
Hippolyta 
Mediolanenfes 
Cremonenfes ia poenis corporis liberata benefico beatae Mariae uirgmis cu 
Ihefu chrifto redeptore nf o futura fum.Qyib dictis perinde 
quafi obdormiffetiuitam deferuit«Quod lpfe princeps huma 
niffime afpiciens diutius naturae aduerfan nequiuifti :qiun lc 
(ibus eundis fere amittis uoce etia mterclufa excideris. Quo g 
dem tpre a fratribus obferuantiae beati Francifci: qui diuino 
quoda nutu fex ac triginta ex ordine illo primarii eo die m id 
cubiculi ncc accerfiti nec rei confcu couenerantiulnis except 
in proximum cubiculu es delatus» Vbi cu poft lpatm redifles 
ad te:£C iterceptas corporis uires uix rccuperafTes itum elt ab 
omnibus itellcdum idem dici de te ueriffime potume:quod de 
t aenea uirgilius cecinit:Spem uultu fimulat.premit altu corde 
dolorem .Simulabas tu modo hilaritatequandam m facie:cu 
matrem ad bene de fe fperandu adhortabansicu doloris tamc 
uulneribus cor tibi tuum tranffigeretur.In quos.n. fingultus 
eueftigio es folutus5Quae mxroris uerba i medium protuli 
(ti soiios lachrymarum effudifti riuossQuae no es quefl_ hio 
lamentatus}no uociferatusiOblitus tu gdem ob materna pie 
tatem id quod tua bona cu uema didu uelim:decere principe 
nihil here eoe cum uulgo»Lamentetur mulierculx.hiulentur 
indocti» At uir magnus atq? idem fapiens fe fui fimilem lcmg 
prxftet.Tu ficuti unus es cuiib9tuis uniuerfis ut poteitate ita 
etiam omni uirtutis genere fupenor :te talem oltende: qualis 
tc es:£C heris infracto &C forti aio principcprxfertim cum nui 
la fit tibi oblata honefti cuiufquam flxtus &C eiulatus cania: 
Mater tibi mortua c5Mortua fane mulier omni muliebri lexu 
& dignitate prxftantior.Qua.n. Artemifiam quam Ps theam 
quam Corneliam qua Liuia augufta cu unius Blancae Ma nae 
tot fumis tantilq; uirtutibus coparemiisjQuid.n,loquar ut 
hmc primu ordiar de ei9 animi pudicicia:quae nclciam.maior 
ne fuerit an caftitas impolluti illius corponsiquam femp non 
uenerati mmus & admirati funt ocs.Sermonis autc pudor cu 
fadi cuiufqs uerccundia cotendebatmt xque in uerbis niU a 
depraehendi poffet uel ofeoemtas uel fcurrilitas.atq; in tactis 
quiecg quod mmus coueniret cu grauitate & fcimoma» 
cymeoru inepta impudentiam loco flagmi ducebat:qui oc iuis 
uerbis nude oia appellarent :6£ facere multa i propatulo non 
crubefcerct:cjbus nihilo differrent a fpurciffinus aiantib 
Maria uirgo 
Iheiiis chrift9 
Fratres obfer 
uantiae 
Beatus Franci 
fcus 
Aeneas 
Virgilius ' 
Artemtfia 
Panthea 
Cornelia 
Liuia 
Pucticicia 
Ca (litas 
Pudor 
Verecundia 
Cynici tn interda non utebatur fa^b9 cauillistqb’ ita utebatur :ut 
offenderet nemine: QC placeret omnibus. Humanitate uero SC 
. claemctia erat tanta:ut uiru etiam Fracifcum anteiret:quo qui 
dem uno nec .G.Iulius caefar ille:qui humanitatis dC claemen 
tiae laudibus fertur m caeliuuel humanior ucl claemendor ha 
beretur.Qua naturae bonitatem 2C animi magnitudine per uni 
uerfam uita adeo eft amplexa:ut nedu ocm obliuifceretur mm 
namffed iis eciabenefaceret:a qbus iniuria accepiffet fecuta ea 
// quidc diuinu praeceptum illud mihi uidifta:& ego rctribu 
//am:Omma.n.mulier integerrima femp ad deudi referebat: 
que norat fupra holum merita munificctiffimeretnbuere.Ar 
taxerxes cognometo memor ut adeuribus & facilem fele prae 
flabat £C obfequentcuta legitimae mbebat uxen: ut carpenti 
regii aulaeis undicp fublatis aditu adeundi fui inter proficifcc 
dum iis §facillimu faceret:qui re aliqua egerenti At Blaca Ma 
na ita ingenio erat miti ac placido:ut fine cuiufqua admom 
none adire fe uolctem mtempefhuu duceret neminem. Qyim 
mo ea attentione atgj lenitate unuqucqj audiebat:ut obfequc 
tiffimi numinis benignitate repraefetaret:Videmus 
prope ois mulieres &C coparandae 6C congeredae pecuniae per 
cupidas: A quaru natura ac morib9q? effet haec aliena operae 
ptium eft breuiter audire.Nondu excefferat infantiae termios 
cu hanc Philipp9pr ad fefe accerfitam:na huius &C fuauifTimo 
affatu fiC afpedu ipfo deleftabatur plurimu uel ob eam re ma 
xime:quod circa lmiamenta corporis uideret eam fibi qffimil 
lima:ut aureos nummos:quoru millia permulta cafu lacebat i 
appofita menfa a Genuenfib9 miffa dono:accipcret:quotquot 
uellenhortatus At infantula ne oculos quidc conuertens in 
genuinos no mihi lftis op9 eft:inquir:mi pr:na nihil lftiufmo 
di mihi deeft p matrem mea. Quae uerba Philippus admirat9 
At uolum9: iqt:accipias falte decem . Tum illaprms 
ta iuffis aureis decc acceptis 6C ei gras manu uerecude 
ofculara cu pnmu reuertiffet ad matre ea oem pecunia iter an 
cillulas diftnbuittaccipite iqenszquo mn meae canffimae libe 
ti* fimul ac dihgcti9pareatis, A qb9 fae initiis jfatiae cu nullu 
unq? peculiu fecit:tu quafcucg ex aplifTimis,puctib9fuis cofecu 
ta c pecuias:eas ois qjliberaliffime&p dignitate merentiuuf 
q; diftribuit.Quid figillati eos memiero:quos nullo qfi nuerq 
(ux miuficctiae magnitudie fibi <$diu uixit deuixeratiQtjot i 
Sales 
Humanitas 
Clementia 
FracifcYphor. 
G.Iuli9 caefar 
‘ Bonitas 
Magna imi tas 
Beneficentia 
Artaxerxes 
rex 
Facilitas 
Auariria 
Philipp? dus 
Gcnuenfes 
Genuini 
Liberalitas genuas puellas quae ob dotis forfitan turpiter piflct 
fuis pecuiis uiris legitie &C hoediflie collocauit.' Quae moafte 
ria n reftituitJ quae n aplificauitSquae n ornauit.ac locupleta 
uitJQyos religiofos quos dei feruos imunes fuae bencficctiae 
unqj effe uoluitfProfedo haec una ex ommb9 fuit:quaz: coem 
bonorum oium nata utilitate pofiet ludicari.Qyanta aut cu 
ram jp iis gererer.g uita defuncti cifent:ei9 tam multa nec un 
& intermiffa annmerfalia at# parentalia dilucido funt argu 
meto. Ne# minor eius fuit iufticia» obferuaria erga hoies: # 
pietatis erga deum:Na ei9 fide fandius nihil erat: Quidquid 
•n.promififfet:emori mallet # mmus #priinu effedum redde 
re. Quare cu diem obitura fe aladuerteret;aiebat ob eam rem 
duntaxat uita tantifper cupere:donec aeri alieno fatiffaceret: 
Nam ob donandi magnificentiam aes alienum non mediocre 
conflarac.Id# ut diffoliieretiaccuratifrimo cauit teftamcto. 
Oia lufticiae munera i mediu refera no e op9 :cu nemine prae 
tereat non modo illa oi miuria ac maleficio femp abdinuifle 
fed ita operam at# induftriam femper adhlbuifTe: ut nullus 
fibi locus propuifandae ab alus imuriae relmqueref * Quam 
ob alia eam putemus cu 6C ei* uir dux Francifcus non cifet I 
: Galeacius hic prfccps noder cu exercitu abdfet in 
Gallis in auxiliu Lodouici regis mifTus a patre nullos tumui 
tus nullos oio motus i tanto retu difcrimie cofecutos:uS ter/ 
ror ,pprer fuperiora bella imineret a finitimis oib9 praeferti 
$ a Venetis.q dC potentiiftmi forctiAC ob no abfurdas quafda 
tufpicioneshoneftauiderenturherecaufamludi belli .Atii 
ut lunt uin ludilfimimefas elfe at# piaculi fimik uidicarunt 
armis laceiferefandiflimam mulierem; Qyimpotius eam per 
benigne hortati funtmt bene de fefe amiciffimcque iperaret: 
cum nihil prorfus praetermittere decreuiffent:quod ei eiufq. re 
bus omnibus profuturum itelhgerent.Qyam uenetorum mc 
tem cum finitimi caeten cognouifientdonge facilius fut addu 
Si:ut quiefcerent:nec in ducem clanffimam temptare aliquid 
auderent.quam ii etiam prae uirtutis magnitudine uerebatur: 
quos hoftili m eam animo effe cenfebant:Habebat cum lufti 
ciae coiunda opibus Blanca maria non folu igenn acrimonia 
qua dido citi9 res fingulas difcernebat:fed prudctia #dam fu 
pra hois natura:ut fuo falli iudicio nu# poflet.Hac *muicbac 
Pietas 
Anniuerfalia 
Parentalia 
Iufticia 
Fides 
Fracifcus dux 
Gakaciusdux 
Galli 
Lodouic9 rex 
Veneti 
Acrimonia 
Prudentia corroborabat# ualidius t operantia* adminiculis :qua exiftia 
tio potirtimu feruatur omnis:Na &C cyboerat moderatiffimo 
&C mno dilutiffimo utebatur at# aqua mera no nunepreu diui 
nis iciuniis idulgeret:quod ei9 rei fsepiflime faciebat» Quanta 
uero i ea elTet dicendi gramtas quantus lepos quata fuauitas: 
hi oes meminere: qui quottidie loquente audiebant. Et lo 
quebatur illa quidc ornatiffime:uel potius eloquebatur: cum 
opus foretft rurfus tacebaticu locus tempuf# requireret: Au 
dieraon.quod legit apud fophoclen poetaiMundum mulieri ; 
// fert filentiu o mulier» Veru quoniam norat i rtrcolir* riOv 
// gatacr, oratione mnxima inefie ad omnes animi motus 
tiel cocTtandos uel fedandos:curauit affidue:ut liberi fui cu fa 
picnx ftudio eloquentia c6iungerentmaieftatc:Non,n,igno 
rabat mulier prucfentiffima # Paryfans regina illa perfarum 
Cyri mnioris &C artaxerxis mater filiis cofiliu dabat:dccere eu 
principe qui apparate at# imperiofe quic# difturus effetiora 
tioneutigraumimaat# ornatiffima.Tradut Corneliam afri 
cani fuperions filia at# Gracchoru matre permultum filus ad 
eloquentia profuiffe:quonia latinitatem perpulchre calleret: 
effet# difertiffima.Nu fortaiTis exifhmemus paruo adiumento 
a prima uf# infantia noftro huic fapientiffimo eloquctiffimo 
# principi matre hac Philippi marix filiam Francifci# uxore 
extitifTeicui9ut uita ois erat honeflatis plenaata quottidian9 
fermo mirifica dulcedincquandam 01 meile fuauiorem graui 
tatemq; redolebat fententiarn crebritate at# acumine redun 
danteiQuantu momentum habeat copiofa elegaf# oratio dC 
ad pfuadendii accommodata.M.Tull.Cicero cum m aliis plu i 
ribus caufis tum f illa praecipue demonflrauit :qua htiit apud 
G.mliu caefart? dilatore pro Qy.ligano.Ita erat caefar in Qy, 
legarium aio inflamatus: ut eum 010 foret condemnaturus. 
Quare cn uenientem Ciceronem uidiiTetait hoiem defederet: 
" co uerfus ad amicos cla dixiffe ferf : Quan# re9 mihi certo 
" danandus c:ml tn phibetaic ciceroncaudiam9 .Quatufue 
rit diccdi pond9 quatus torres quata uis quatus ipetus T diui 
no illoigenio»M»Tullii ciceronismel hicitucri licet:# &C caefa 
rc &C diidacorc & romaorii oium cloqucnffimu & ira cxaeflua 
te i reu ut que aio ia codenarapabfoluere coegerit ul'iuitu»No 
folum enim Cicerone eam agente pro dignitate inter attentius 
Temperantia 
Eloquentia 
Taciturnitas 
Sophocles 
Eloquentia &C 
Sapientia 
Paryfatis regi 
na 
Cims irinior 
Artaxerxes 
rex 
Cornelia 
Scipio afnca 
nus 
Gracchi 
Philippus ma 
ria 
Fracifc9fphor 
tia 
M.Tull.cicerb 
G.iuli9 caefar 
Qu. ligariu$ 
M.Tull, cice 
ro 
Casfar audiendum fe continere non potuit:quin & unitum fae 
pe &C colorem mutaret in facie:fed ubi ad commemoratione m 
pugnx pharffficae prudens dcuenit oratio:feque cicero cduer 
tens in acculatoremTuberone turbato uulru uoceque altiore 
eaque ueluti iracuda in haec uerba erupifTet:Quid enim Tube 
// ro ille tuus diflndus in acie pharfahea gladius agebat Jcui9 
'/ latus petebat Jquis erat fenfus armorum tuorum Jquae tua 
h mens oculi manus ardor animisQuid cupiebas ‘quid opta 
A basJCum in haec inquam Cicero non artificiofius minus qj 
uaehementius uerba erupifletiita ese far animo eft commotus: 
ut perinde atque fui immemof ac pene amens per toti9 corpo 
lis conquaffationem libellis quos inter manus habebat:abiec 
tis contra peranacem illam animi fentennam eum abfolueret 
quem non iniuria oderat,Qyid dicam de.M. Antonio illuftri 
illo tC grauiflimo oratorejNonne quos Mari9 ac Cina milites 
ad le ootruncandum ouferantnta termone luo flexmac placa 
iut:utquos in eius fanguinem mucrones diftrinxerant:& lam 
uibrabant percuffiirueos obftupefach omni cruore uacuos m 
uagmas remitteret JAthenienfes uero fola pififtrati capti facil 
dia regium eius imperiti perpeti malueruc q> folonis confilium 
fequetes publica frui libertate, Idemq, pericli quodiiniodoco 
tigiffe legtmus:g quoma fapientiam cu eioquetia coiunxiflet: 
fuerat,n. Anaxagora ufus praeceptore:agebat in atheniefi po 
pulo prouoluntateoia. Deledabatur i daca Maria ubi diui 
nis officiis caeterifcp rebus neceifariis fuda effct:na otiofa erat 
nuncpffemper aliqd leclitare:quo &C fibipdeffet:6L melioris red 
deretfuos liberos. Quare cui n ea platonis fentennam incidif 
tetiqua ille dixifTe traditur;Tum demu terraru orbem beatum 
, fore:cuaut fapicntcs regnarent:aut reges fapere coepiffent.lon 
ge maiore (ludio curauit;ut filii fui quantu humanu pateret 
ingemu:& ignorarent mhih&quod didiciffennappofite deco 
re<$ loquercturmt quos parentu diligctia mumffet ta opulcro 
tam florenti lperio ;ni quo recte faperct:doffnna SC eioquetia 
ornarent:huiufmodi.n.fi:iidiis eos praeditos loge apud oes fo 
re admirabilioris arbitrabatur.Id uero quanta praefe ferat uti 
litatciex.cplu oib9 perfoicqn reddidit nr nic pnceps:cu adhuc 
effet adokfcentul9,Fatebor at uel praefete ipfo q? ueru e :haud 
quacp diffimulater:Noui,n,humanitate &C modeftia ei9:g non 
modo mentiri me nolit fed ne mendaciu gdc dicere :Na tam 
Pugna pharfa 
lica 
Tubero 
M.Antonius 
orator 
Marius 
Cinna 
Ahcnienfes 
Pififtrat9 
Pericles 
Anaxagoras 
Plato etfi honeftiflimis femper f*6hs dele&atur magis cj? ullis fecu 
dis laudationu auris:uera tn gloria afpernari non debet prae 
ferti earqua fibi coon efleintelligit cii ciuibus fuis:cu idignis 
parere pricipibus permoleftu fit ac dedecorofu. Legimus Cy 
ro femori illi qui primus i perfis regnauit:multas gentes na/ 
tionefq; paruilfe terrore eius nominis:utpote q &C lapientilTi/ 
mus qda fortiffimu% uir quidqd aggrediebat :ex lententia 
fua qjcelerrime efficerettfed multos pluris ei9 ipenu ultro ex 
petiife:quod &C mfticia QC animi moderatione inter mortales 
ofs hcretur if gnis:Solis inqua ai bonis fplcdidifTimifq? miv 
turibus rex Cyrus tantn fibi nomen tanta gloria in umuerfu 
terraru orbe coparauit.ut oes ad fele c6uerteret;& ita bemuo 
lentia deumciretmt ab eo regi exoptarent.Cui q 
de uni no finitimi populi folu fed illi quoqj no inuiti paruere 
g diflarent a Perfide non modo plurimos dies ueruetia 
fes:cu alii ne ipfum quide uidifTent unqua;& alii certo futiiru 
exi (limaret: ut jppter imenfum regionum interuallu nunqua 
uiderct.Et.n.prudenciffimo optimocp principe qd optabili9 
gd beatius qd deniq? diinm9 dari queat i homini! uitafcTalc 
aut dfeprincipe hunc noftru &C in dies magis at<$ magis fore 
haud obfcure licet non dignofei min9 qua fperari. Aberat is 
quod modo memineramus:! Gallia trafal pina iu(Tu paterno 
auxiliu ferens regi francoru Lodouico: ab quo agnati ei9 oes 
neceffaniq;rddecerat:cu repete iter lpfam de hoftili praeda ui 
ctoria p maternu fit nunciu certior trancifcujfphorria prem i 
opinato piffe obitu.Quare hortat9 ut nullo prorf9 itermiffo 
tepore iter qua poffet i patrianis node iu 
fta cu die ut res poftulare uidebatumdutus mercatoris habi 
tu cu q nc£ fideliffimis comitib9 quafi mercatorib9 p alpes ip 
fas obeqtat quauelociffime:Na idcirco hac c ufus calliditate 
militari Galeacius-.quoma iure fibimetuendu effecenfebat a 
Sabbaudienfiu ifidns.Exercitu uero ocm loco tuto i delphin 
nato reliquerat:Na eu feci! agere i tata qua opus eratxelenta 
te g poterat jQfio die odauo id9 martias dux Fracifcus mor 
tuus c:erat Mediolani Petrus lignancfis:q fub eius merebat i 
perio.Is cotmuo p celere nuciu Auguftino abbati moalleni 
cafse nouae q ut erat homo facinorofus-.reb9 femq nouis ma 
leficufq; ftudebat:rem omne fignificat:ei!qj hortaf; ut quod 
accidiliet;comuni dhse hyolanti Sabbaudia duci cofeftim 
Cyrus rex 
Perfae 
Perfis 
Gallia trafal 
pina 
Lodouic9rex 
Fracifc9 fphor 
tia;dux 
Sabbaudicfes 
Fracifcus dux 
Petrus ligna 
nenfis 
Auguitinus 
abbas 
Sabbaudia  quod faciudum fit:par ’t:Nam Mediolani tumui 
cuaria effe omnia. At abbas Auguflinus lgemum uentus mu 
liebre cum primorib9 quiburdam fenatoribus folum eam rem 
camunicat:quorum etfi aliqui intercipiendum effe Gaieacm 
fuadebant;qui fe tamen magis grauitate confihoque praefla 
bantad diffuadcbant omnino ut rem iniquam ac penculofa: 
qmnirno liberum praebendum tranfitum confulebant dC tan 
tum tamque formidandum principem qaahonorificctiffime 
excipiendum,Egerat in fententiam fuam abbas Auguflinus 
equitem auratum ac uirum fane ftrenunm Vgolinum alemarv 
num cambieniemiqui Taurini per id temporis praetorem gere 
bat:Ii duo ex chambriaco mox abequitant citato itinere mo 
tc cinifmm tranfgreffun italiam uerfusrquo ex ea parte quae 
Mediolani gerebantur:agnofcerent.Et fuperato lam eius mo 
tis cacumine famulus iliorum aduenit inquiens fe uniuerfam 
adequitaffe noctem amiffo equo:pofteaquam ex chambriaco 
ubi ab ns ob negotium quoddam coficiundu relictus fiierat: 
difcdTiffet adhuc cum die:quodq? in Galeacium lcidiffet idu 
tum ornatu mercatorio:quiquc laneo pilleo tectum caput ca 
pitioq? haberet atque faciem fere totam praeter oculos, Adde 
bat eciam fe cum illo fruftra (ermonem coferuiffeiciim ne mi 
nimum quidem uerbum ex eo excipere potuerit-.habere autc 
fecum ad quinque comites identidem indutos.nec deeffepofle 
quantum ex eius equitatione poffet animaduertere:quin po/ 
ftridie eius dici tranfitum illae faceret in italiam. Quibus au 
ditis cum nihil locutum fruitra fagacem follertcmqp famulu 
eenfuiffent:ambo omni fubiata mora Abbas &C Vgolinus co 
uocatis cum primo diluculo us hominibus qiu plus poffe ui 
debantur Noualiciae:qui uicus eft italiam uerfus fitus ad ra 
dices eius montis:eis lub nt.utfumptis armis diligenter ob 
feruent tranfeuntem Galeacium Mariam papiae comitem idu 
tum una cum paucis habitu eum captnium fa/ 
ciantuta.n.libi imperaffe llluftriflimam fua domina Sabbau 
diae ducem:d£ ut captum agerent quaprimum in arcem lecu' 
fiaeiatque arcis praefecio traderent cuftodiendum:doec adu 
ce ipfa imperatum aliud fuerit,Cum uero non multopoflmJ 
tem defceiidiffetmidiffetque Galeacius ex Nouacia uico ma' 
gtiam montanorum hominu manum armis inftrutfa currere 
Auguftinus 
abbas 
Vsolinus ale 
mannus 
Taurinum 
Cnambriacil 
Cinifi9 mons 
Mediolanum 
Noualiria 
Galea dusma 
m 
Scaifia aduerfus fcfe.ab illo diuert**’ irinete comonefa&us a Petro me 
diolanenfi mercatore:cui cognomentum eft aquobibo: is eni 
Galeacium comitabaturmon longe abede Sanfti petri sedem: 
cui p facrofandse ecclefisc romanae prnulegia afyli ius foret. 
Ho igit Galeacius per loca deuia fcopuiofque afperrimos ma 
ximo cum labore ac difficultate uix peruenit montanis illis tif 
que rufticis infequentibusicum praefto adfuerunt duo indu/ 
ftrn ftrenuique muenes Amideus luris pontificii profeffor fi' 
luis claridimi equitis aurati ac lurifconfulti liluftris Antonii 
marchionis romagnanieiufqueex cofobrino naeus Brmti7: 
hos enim Antonius romagnanus tranfituro Galeaao obuia 
miferat cu alus multis-.quo illi non fauori folurn fed etiam au 
xilio eff:nt:ubi opus foret.Refidebat autem per id tempus an 
tonms Taurini in ducali fabbaudiae fenatiucum ab infra do, 
animo muliere Blanca Mana edoctus eft p litteras de obitu ui 
H fui ducis inclyti Francifci fphortiae ac rogatus-.ut cura ocm 
atq? diligentiam adhiberenut Galeacio filio quantutiftimus 
pateret in patriam reditus.Et Briantius quidem cognita peri 
culi magnitudine dimiffo Amideo regreditur cotinuo ad An 
tomum quae accidififennrenunciaturus oia. At amideus i mo 
tanos rulhcos qui alii templum circufederanoaln intra tcplu 
comitem Galeacium obferuabangrauiter eft inueetus eorum 
increpans audaciam:quod ta deteftabiie facinus edent aggref 
fi:Quircfponderuntfe idfecifle inuitos:Ita uero mf 
fiffe Auguftinum abbatem &C Vgolinu alemanu taurini prae 
tores.Tum amideus ad galeacium reuerenter ingredus ubi eft 
eum hortatus-.bono ut edet aio:quoniam ab Antonio roma' 
gnano patre ita eius faluti & dignitati prouifum foret f auri 
ni in ducali fenatmut ei nihil quod noJkt:podet aecidcre.mo 
nuit:neillic diutius inter rufticos illos barbaros tpus tereret: 
qum ie tutidimse uise ducem eueftigio (equeret dacere eni ad 
poftrema eius aedis teftudine fubieeta uallc a nemine cuftodi 
ta minu% frequctaca: qua trafit7 edet gbreuis i loca phs fui 
quo ubi perueneric:tutidimiuter fote ad XaurimuNa taurini 
oia futura ,p fuis optatis. Veru oporteremt g feneftrain :quae 
erat i pariete eius sedis poft altare magniufe demitteret i fub 
iecfa humu.Na equitationemdefutura p ualie. Quod ut cla 
faceret con upendos ede peciiia montanos illos:<j itra sede jfe 
Petrus aquobl 
bus 
Sane? i petri ec 
clfia 
HccUfaRo 
mana 
Afylu 
Amideus ro 
magnanus 
Anconi7 roma 
gnanus 
Briantius i o 
magnanus 
Blanca Maria 
Fr.Sphotiae 
dux 
Arguftin9 ab 
bas 
Vgolm7 prae 
tor 
Antonius ro 
magnanus continebant. Quae locutus fert pl aureos Galeacio tra 
dcredonouoluifleiqbusadearc uteretur:quos accipere lplc 
noluitunqens fatis fibi efle pecuniae. Rurfus amideus celenta 
tem hortatus ait fe cotmuo idcirco aricedereait per feneftram 
illam ubi fe demiferit:fit parat9 etia cu equo:quo per eam ual 
lem q; comodiffime uehcretur.Et ita rurius celeritatem horta 
tus abiit.Nec Galeacius longius cunclandu effe ludicauit ea 
duclus fiducia:quod lampridem norat Antonii romagnani fi 
dem atque oblcruantiam in patre fuu ducc Francilcum. Veru 
quopacto inde abiret clanculu.no uidebat:Na tam&fi 
nos illos armatos jntelligebat manu m fe mucere non audere: 
qidiu eilec m eo tcplo ppter lhibitioncecclefiaftica:tii cu lecu 
lpfe cogitaret eos nullas admittere fuas munerationes quasda 
cerc tcptarat:& pauioate uenifTe quenda ad fe luuenc ab Vgo 
lino praetore uerfute miffu tancp falutadi gra:n6 ab re fibi ca 
uendu norat:ne inde abiens ab illis offenderef.bt i a dies ialbe 
fcebat.Itaque poflBaltare fe recipit tangi lopno interceptus ca 
cellario prius edo&o:quod facio fit opus. ls;rufhcos mitibus 
adit uerbis:rogatcp:tatifper ex aede fecedant;donec dnus fuus 
ci tota node uentns dolorib9 uaehemeter uexat9 tueritifopno 
aliquo recreetur.Qui gdc oes nefcio quo humanitatis afflatu 
fe exorari funt pafti ea fortaffis rone qm deuctris dolonb9ue 
ra audiebat.Etiita ex aedeegrefli fut.At Galeaci9 ppere muta 
to hltu cu fuis oib9ex ea feneftra fe dmifmcacellario Boifacio 
aliptado relido dutaxat ad fimulandu fopnum :cu paulopofl: 
Vgolin9 praetor aduenitmt inde cotcpta atqs defpecla oi eccle 
fiaftici mrif cenfura Galeaciu Secufia tranfferret cuftodiendu: 
Is cu ex cancellario dormire eu audiretnnabulabat alios aliof 
cp fermones de induftna coferens. Sed cu a fuperuementi quo 
pia didiciffet comite Galeaciu in fuga fe ucncticaffe &C abeiTe 
ia longi9:tu excandefccs liibet cancellario xdc curriculo pa' 
tefaciatma ea ille quo princeps eius abire comodius quiretma 
luis fuis ocduferar.Aittp tu mihi mentics Galeaciu dormire 
fuadebas:qfefiiga fiibripuit adeag? cacellari9 rndit: egde n 
meo cclilio fed dm mei itiffu fu ufus:g diceret no cc dimiteen 
du:g capiud9n6fuerat:ac fe malle auc effe liludlrc q? cauealc 
Vgolin9 uero ita delufus ira feruens equum afccndit boream 
ieuxino pelago fecuturusjNam Galeacius cu inde momflec. 
FrandfcMux 
Vgolin9 prae 
cor 
Bonifaci9ali 
' prandus 
Secufia 
Boreas 
Euxinu pela 
§us iter min9 caeteris frequetatii facies iam i portu nauigabar, At 
amidei pr Antonius cii ex briatio accepiflet:quato i periculo 
pederet Gaieacius:fenatu cifalpintl unmerfu Taurini coegerat 
que SC quia quia grauitate dC eximia quada boni/ 
tate polleret:uel Auguftino Vgolmoq; gtinaci9 repugnatib9 
lllu ocm cu mira affenfionc traduxerat i lententia fua de exci 
picdo Galcacio Maria ut ducis fraciici fiho ££ ipo futuro poli 
lllu duce no folu perhumaniter uerumetiam perbenigne 
honorifice.Tum uero Antonius lpfe romagnanus multis ui' 
ns nobilibus fociatus iter capit ad templum fanth Petri: quo 
Galeacium inde liberum reddat;cum offendit eum prudentia 
ingemo amidei filu mde exemptu plaeraque paffuum millia 
g loca inculta ateg filueftna fathtarfemt idem antea filiu fad 
undum monuerat.Interca heroica haec uirago Blanca Maria 
cu rdciflec:qbus erat ifidus Galeacius fili9 circunuctus:mittit 
illico uiru Itrenuu &C ex nobilitate mediolamnfi praedantem 
Petru pofterula: cui oium uni maxime fideret:cum legatione 
libera :ut n hil olo praetermitteret ob filiu Gaieacm liberadu: 
etia fi caeten liberi iabbaudicfib9 obfides dededi effent:& fuu 
ad haec dotale primonm cremona tradeda dono.Nec tri iter 
ea tpns quiccp negligcti9curat:q> ad bellu gtineatmbi fabbatt 
dictes nullas iionedas codicion es admitterent.Caeteru nulla 
ui fuit opus nullis obfidib9 nulla donatione: Na SC Taurini 
Galeacius & g oia fabbaudienfiu oppida atq; urbes liberalif 
lime dC fumo cu iionore except9 eft.Cu uero Nouaria guenif' 
fet-.ocs undiq; fubieeh populi icredibili multitudie cofluxere 
lachrymas gaudiis comifcctes.Lachrymabant.n.recctem du 
cis francifci obitu.Gratulabant at comiti Galcacio infperatu 
reditir.fibiq; plurimu lsetabant eu no fec9 prxftupore ituetes 
qj numc alicj? demiffu e caelo. Vbi uero reuemflet mcdiolanu 
Itatuto die -xm. Kalcdas? apriles:& ducat9 ilignia more pfio : 
accepiiTet:nuili le uoluptati nulli relaiTationi tot tatifcp labo 
rib9 otio dedit.fed ea quotndie obibat oia:quae 
dC i parcces erant pietatis munera i ciues at caritatis ac miti. 
Et indicabit certe ab oib9 lupra se tate fapcre.bcd q? ei dC no 
mc&C auctoritate mirii i modii auxit:pulchru c audire dC id q 
de curfi .Quod tno attigera:diuia haec regia nfa cui9aia pri/ 
die limus diei in cadum pro fandiffimis eius mentis una cu 
fuo fydere eftaffuinpta : cum omni in re circa liberos regie 
Antonius rc 
magnanus 
Briantius 
Auguftin* ab 
bas\ 
Vgolm9 prae 
tor 
Fracifcus dux 
Galeacms 
Sci petri eccl'a 
Atrudeus ro 
magnanus 
Blanca Maria 
Petrus pofte 
rula 
Cremona 
Taurinum 
Nouaria 
Mediolanii 
xm Ka.aprile* educandos praecipua diligentia umebatur tu in ea apprime fin 
gularuut eloquentia cum fapientia eqppularent: Rcbatur.n. 
id inertis cumfdam nequiciae eflfe pernmile:ut quae prudentif 
fime quisfctiret:ea inepte loquere:.Id quantu Galeacio duci 
profuerir:quaefo:attendite.Iurtitc6nuocari ordines cunctos 
atq? magiftratus in femotu ducalis curiae loctj.que ipfe delege 
!rat:Na neq; pater nec alius quifqna ex eius maioribus id ungi 
egerat:Qui ubi ocs conuencrutuu is aggreffus ab ordine fena 
torio cui fecreto cofilio nomen eftideinceps a praetorum coi' 
legio quod mfticiae confiliu appellattihgradatimq; ab utriP 
aedilibus &C ordinariis &C extraordinariis qui dicuntur:# a 
quaeftonbus deinde magratibufq; caeteris dicendo proiecut9 
ita memoriter ita copiofe ita ornate atgj eleganter locutus c: 
ut ex cius lingua quod de Neftore apud homeru legitur :mel 
lejdutCior profluere uideretur oratio Cum ea fententiarum ui 
atcp grauitate:quae ex uniuerfa philofophoru fchola colligi 
maior queatmullu is profe&o praeteriens munuS:quod adfin 
gulos pertineret.Ad poftremu uero fubdidit cti quada lmpa-' 
toria maieftate ea fibi eife mentc-.ut fmgillanm praemia £> di 
giiitate rependeret 6C fecundu mfticiae fanftitate:neqj affeSio 
ni cuiqj locu apud fe fore:proinde quifcfc opam daret: nequid 
praeter oflicm perpctraret:Quae ubi locums eftuta ocs a fe di 
mifit ut eius eloquentia at<$ lapientia admirati dicere no du' 
bitarct:certenr hic princeps muenile ml fapit: g ita fuperat 
premiut pelea tradit achilles.Inter haec Bartholomaeus coi' 
lio bergomcfis ut nuncj; fua forte cotctus erat:cotraehs undi 
uiribus cofifus magnitudini rei pecuniariae: cui9 auiditate 
lemp ardebat:abdicat fe ab ingenti uenetoru ftipcdio ne illis 
quidem inultis .ppter inexplebilem hols auaricia:cui auri co 
gercdi fatis elTe nil poterat. Mouetq; i flaminia ea du&u s fpe: 
ut Immola nullo prorfuslpedimento potiretur:qua ia uaena 
letn propofuerat Borfio aeftcfnBorfius cni ut eft animo mcly 
to ueluti natus ad lperadmin rempublica bonomcfrm ocu 
los coiecerat.qna facile putabat ob ciuilis faehones:qb9 ea ci 
uitas fep flu&uat-.fuae uolutati iperioqj ceffura:modo ii quos 
in ea urbe fautores hcbat pmultos:fe id facile cofethiros aiad 
uerterct. Auxerat hui9 rei cupiditate Borfio calhftus potifex 
maximus:g ei pollicitus foret dono Bononia datu ire:cum pri 
Cuna ducalis 
Cofiliii fecretu 
'Colilium mfti 
ciac * 
Magiftri crdi 
nam , 
Magri extraor 
dmarn 
Thefaurarii 
Ncftor 
Homerus 
Peleus 
Achilles 
Bartholomae9 
collio 
Veneti 
Flaminia 
Immola 
Bor-ius dux 
Bononia 
Callifl9 pont. 
max. mu fibi hui9 munificentias patia dinumerafTet centum militi 
numum aureu.ac deinceps quotannis lureecclefiaftici tributi 
aureos penderet quadragintamilliaad quod ex eo ufep tepore 
utrmque confectum effetinifi dux Fracifcus hoc ta execrabile 
facinus fuis uiribus tohani be»tiuolo auxilm fe/ 
res aduerfus Callifti borfiuj coucta.Exifhmas lgr Bartholo 
masus collio fibi imolam extincio duce Fracifco fphortia e(Te 
in manu:na Galeaciu ducem nil cotra aufuru ut adolefcctulu 
iudicabatudem# dux borfius fentiebaticp poteft celerrime g 
agru ferrariefe copias agit. Qyod ubi apud Galeaciu icrebru 1 
ifTecmt eft oi i re follers ac diligcsifenem ia prope decrepitum 
adolefccs ftrenuus anteuertit expreflu icorruptu de lefe oi 
bus documentii exhibes no minus bellica difciplinaex patre 
Fracifco fphortia q? urbana ocm ex matre blanca mana didi 
ciffe i promptu:Na quonia &C quos pr morics egta 
tatus peditatusque reliquiffet: QC quos lpfeex trafalpina gai/ 
lia reuocaffetua antea aa cotinendos i fide populos fuos ois 
circuquaqj ubi op9 cc ccfuifTet:difi:ribuerat:iis fine labore uP 
lo leq uims i agru pmenfc deuolat:uc inde pro tpre cofiliu ca 
peret.Frcdericu uero feretranu comite urbinate q no loge ab 
Im nola fe cu fuis copiis cotmebatunde bononia uerf9 ,ppter 
bartholomaei bergomefis aduentu mouiffe audies no diutius 
diderendu ratus g Regii mutmac$ agru citato agmine i bono 
nienfe agit exercicuiquo &C bononicnfib9 lpfis alos excitaret 
aduerfus hotlilis ifidias:6C imolenfibus auxiliu ferret contra 
Bartholomaeu uel cotra borfni potius:cui9 iductu bartholo 
maeus oia molirec;Putabat eni Borfius ubi Immola potiret: 
facili9 fefe bononia aduru i dicione fua. Gaieacius ubi bono 
ma cu maxio ciuiu applaufu c igrdTus:curauit apud ois ma' 
giliratus urbifcp primores here oronem:Qyi ubi oes alacri/ 
ter couemffct:eos hortat9 eft.neqd fibi neq; a Bartholomaeo 
nec ab alus ulbs uiribus timcdii exiftimarct.Noum.fe modo 
fed et Pn rdinandu rege dC Bjrednos dC exteros quolq? loci 1 
os bono.ucfibiis auxilio femg fore:modo fecu ipi ad publica 
utilitate d!gmcatc<£ couenirent:8£ cocordia alerent. Qyce ta/ 
ta cu maicttice &C ornatu uerboru loeue9 c:ut ab oibus fi min9 
eloquena cp fapiecia umuerfos pricipes anteire ludscarec. £ a 
ta uero ieoiii anmus exatauic erga fe beniuoletia.ut i olum 
Fracifcus dux 
Iohanes benti 
uolus 
Ferrarie nfis 
ager 
Fracifcus dux 
Blanca Mana 
dux 
Parma 
Fredericus eo 
mes urbim 
Bononia 
R.eg’um 
Mutina 
Ph-rimandus 
rex 
Florentini ore honor»fice 6i incredibili qua Ja euobferuana uerfaretur: 
nec aliud quicq; mallet qua uuiGaleacio Mediqlanenliu du< 
ci gratificari oia.Rebus ita apud bonomenfes copolitis mo/ 
uet lllico ifdlis fignis Immola uerfus;qua mm 
obfederatilungitcp libi renouato ftipendio Fredericu feretra/ 
numuls.n.quod fhpendiu fub Francifco patre meruerat, eo fu 
dus lam erat. At Bartholomseus collio longe fecus qua lpe/ 
rarat.f bi accidifTe itutus oblidione loluit primo ad Rubico 
na no longe a caftrocaro dein uero ad fauentiae luburbia le re 
cipiens.Nilcp omniu magis cauebat q? pugnandi neceflitatc: 
qua lpfa effugere tande no ita potuit quin igenti cu detrimen 
to ac dedecore intra difficillima ferranenfis agri itagna le tu/ 
taretur:£< ita coactus eiufdc Borfn uenetorumqj Iteructu lol 
neret ocm belli fufpicionc eodemregreftus re ifectaunde mo-' 
do egreflus maria uidebatur ac motes fubiugarurus. Cu haec 
a Galeacio geruntur in flaminns:Sabbaudienfes quos Sabba 
tenfes licet a Sabbatis montib9 atq? allobrogas appellare.ra, 
ti fibi opportunitatem-oblata agrum nouaricfem holhiima 
nu adoriuntur igni oia ferrocp uaflates: Qua quidem re fadu 
efbutdux Galeacius raptim regrederetur labbaudienfibus oc 
curfurus:quos breui oes tC repreflit.& uicit non nullis eorum 
oppidis alus direptis aliis expugnatis; Quae tn oia illis pacc 
petentibus perbenigne amicecj refhtuit ,&C Hyolante iplendi 
difTimaSabbaudienfiumduceCaroloqj nata rege firancoru 
affinitate cupidius petente Blanca filia eius filio Sabbaudiae 
duciFilibertho iunxit matrimonio. Cf hjec tam multa taq; 
& uana 6C praeclara 8C belli 6£ pacis tanvbreui tpre a filio Ga' 
leacio duce gefta cu aio uolutaffet Blanca Mana mater: eum 
certe dignifiimu cenfuit:qui fe ta difficili tanti lpern guberna 
di prouincia liberaret. Ad quod obeundi! eo magis adduceba 
tur:quod diuino quoda fopnio ia praefagiret fe non admodu 
diu futura in uiuis.Sopnia aut fuit huiulmodi.Cu poft cafh 
gatiflimulcum multa fobrietate ic uniu foluta idTet i fopnum; 
apparuit ei quaquietiflime dormienti ita.n.uidebat.dux Fra/ 
cifcus fphortia.quc uel mortuu uxor pudiciffima aeque ama' 
bat at<$ uita fua.Is i haec uerba ea adire iulus c. Biaca Mana 
quamihi inulta lucundius nihil fuit; i amqmefcendi tem/ 
pus. aducnit. Non multopoft una futuri fumus in illa cade' 
Immola 
Barcolomx9 
collio 
Frcdericus co 
m !s urbini 
Rubicon 
Caftrocarum 
Fauencia 
Sabbaudicfes 
Sabbatenfes 
Sabbati motes 
Allobroges 
Ager nona 
rienfis 
Hyolatis dux 
Carolus rex 
Blaca infan 
* tui a dux 
Filiberth9dux 
Galeaci9 dux 
Blanca Maria 
dux . fh' patmnibi oia funt plena tranquillitatis & gaudii fempitef 
iu. luse de me pientiflimse orationes apud daementiflimum 
humani genens redemptorem exaudiri meruerunt. Vides or 
natum meum ac uuitus hilaritatem.Nihil trifte apud me eft. 
nihil lugubre. Apparuerat emm in habitu ducali ui 
ciebatur fupra caput aurea illa coronamrqua Ladiflaus nobi' 
liflim ?rcx ficiliae dono miferat ad Philippum Mariam duce, 
Profequebatur demde:fufpice ad dexteram altius. Contcpla/ 
recg illud fydus:q? multis funt: 
quoru tu comitatu tolleris I cselum.Cu primu fydus id appa 
rueritutineri te accinge:No em tibi diutius laborandum fue/ 
ru.icacjj tanti tamq; difficilis imperii gubernacula trade Ga 
leacio fiiio.q ecia tibi monedus elLut pro acrimonia ingenii 
fui g rat omnia moderate.neque rei cuiquam magis confidat 
quam deo:qui folus eum tueri poteft reddereque icolumem. 
Nam num ma eunda praelidia uana funt nulliufque momen 
ti. Connciatque oculos ad coronanuquae paucis poft annis ei 
debetur.li lumciae maluerit qj cupiditati (ludere. Qy ibus di/ 
dis X lpfe euanmt.<2C blanca lopno eit foluta Sccum igitur ip 
fa conlyderans quse dormienti apparuerant:nihil libi cum m 
fopnns quse grseci ehocsmiq enypnia uocant: effe iudicauit: 
nec item cum uilis: quae <pqnto jucto funt: cum hsec duo 
g mera mini po.l lopnu portendat futurum fed aut effe fop' 
mu hac e t oneipoN oneiron autuifionem quod opauaa ho' 
rama appellatur.aut oracuiu potius que XpHjjuon chrelmon 
grsecinoiant.Ecoia quamaccuratilTime difquircs no difficul 
ter coiedauit tria hsec genera ad futuras adiones referri opor 
tere.Itaqj admonito filio Galeacio ,p mffis prnis nihil tx ea 
dieaLiud culabat cp ea oia:qusead aise falutc fpedabat.De q 
bus quidc rebus quonia fatismulta p tpre lum atep loco atea 
locutusdudui nimio fmcimponendu ccfeo nobilif 
fime dux Galcacucu bn atep pbcate cu fadiffima tua mre bla/ 
ca Maria adii finprsefertim cii nihil unq? optant i uita :cums 
non te uiderit affati adeo edpote fadamt ia deceffio magis me 
tuenda foret i tata humanaru reru mutabilitate accellio ex 
pedada.itaqj loluta aliquando aduerfae oi rei follici' 
tudine X formidine bonitatis fuse piecatiiq? penis euolant ad 
cseld.-Qyata g deuimortalem cu animi aequitate arbitremur 
reginam noftra migraife ex hac caliginola uita i ferenti illud 
Ladiflaus rex 
Sicilia 
Philippus Ma 
ria dux 
etrossma cny 
pma 
4>aNTajjaciTa 
phatafmau 
ortsipotf oni 
ros 
opaxia hora 
ma 
XpHCJUtOtf 
chrdmos exleftejJ domiciliu in tanta citiitS oTum dC populor» beniuo/ 
lentia fide cocordia obferuatia:quos aeque amauit femp atc$ 
tuta ct mones non defmebat mediolanclc 
populu iter exteros tibi praecipue comcdare ldq; iterum arc$ 
iteru :ld unu dutaxat pinde atqj fufpirans:q> mediolam diem 
obire pg ingrauefcentc ui febns nequiffet.lllud aut in primis 
addebat gmagnx fibi effe cofolationng» foret rei i dura te fili 
um pi:ntiffimu no duce folum ac principe tanti &C ta floretis 
tpern ucru ena beneficu clxmentiiTimitqj pr em llluftmt ruoru 
frum.Quare cuitelligebat ia fibi ad hac humana felicitate r i 
hil amplius optandu eife i tuta:nihil ena fibi ducendu cite ite 
peftiuu nihil imaturu;quo diutius irer hoies laborarct:nec.n. 
fe corpore moritura exiftimabat mulier fapietiffima:qux fup 
ftes foret i liberisiat animi imortalitate no fe prius frui didice 
rat:c$ i illius cofpedu pueniflet:ad cuius imagine 6C fimilitu' 
dine nouerat fe creata. Igif ut re tata breui oratione cople 
Sarmon mortua r:fed uiuit mr tua priceps illuftnffime diua 
Blaca Manaiqux comutata hac teporali uita cu fempiterna 
illa ia id prxmn i cxlo adepta c:q> ufq; optarat:cu effet in ui 
uisTruit prxfentia.ffuif uifu cora-.fruitur cofuetudine 6C coi 
loquio humai generis redeptons. Huc orat:huc orat:huc pre 
caturuit tibi lemp in oibus reb9 achombuf<£ tuis &C propiti9 
adfit & adiutor.tecp dirigat affidue i tua lufbcix atq; pietatis 
Qux cu ita finoxquo nobis aio ferenda eft hxc ois uel natu 
rx neceffitas ufuolutas diuinx mftis-.Na ut nullum malu fit 
naturauta qdquid ab deo efhid bonum cerre xque atque fa' 
lutare ducendum effe nemo fanx mentis ignorat. 
Francifci philelfi oratio funebris pro Magnifico ducali Sena 
tore 8C clariilimo equite aurato Philippo borrhomxo Comi 
te haronx. 
Er difficile mihi profedoft apprime laboriofum 
oblatum effe dicendi argumentum intelligo turi ex 
p cellentiffimnqui cum lpfeconfolandus fim: nos c5 
folaturus aduenenm. Quid enim non admodum 
doleam atque ingemifcam Philippi htrus borrho 
mxi fplendidiffimi turi obitunv.in cuius uita permagna erat 
Mediolanum 
Peroratio 
Philippus bor 
rhomaeus bon’s omnibus fpes repo "ita sQuafe cum publicum & comu> 
ne quoddam perfugium atque prae f dium c medio uideam cc 
fublatumuure mihi dolendum pofTnm exifhmare.ltaque me 
hto libet mihi exclamare:Oh duram CC ineuitabilem naturae 
humanae neceffitatem:cui nulla noftra remedia aduerfantur. 
Oh inexorabilem CC immitem hominum fortem:quae tum op 
primis maxime :cum nullas abs te putamus impendere infidi 
as. Sed quo feror demens Sleuaturus accerfor non exafperatu' 
rus acerbitatem crudiffmu uulnens. Vinciatur igitur obftrin 
gaturque omnis animi dolor rationis cuftcdia:utquemde 
nique tempus tollet omnino:eum lam hinc fedet prudentia CC 
confihum .Nam animus perturbat9 ita fefe abhorret:ut refte 
iudicare nihil queat. Et quoniam uulgo putant no elTe huma 
meatis folum etiam luftiaae lugere plurimum eius morte 
quem plurimum dilexenmus: quae adduci poilint lftiufmodi 
maeroris caufaemidetur dicendum paucis.Nacp hae diligenti9 
cogitanti mihi ofFerutur quinque numero. Aut .n. dolem9 
noftra caufa quod exiftimemus ex alterius morte magnis nos 
qiubufdam pnuari commodis-.aut illius caufa: quoniam eum 
opinemur uitae huius fuauitatcm amittere:aut ga arbitremur 
morte fine acerbiffimo dolore accidere pofTe neminuautquod 
uereamur forernt animus ipfe intereat una cum corpore: aut 
propter futuros apud inferos cruciatus. Et dolere quidc no 
ftra caufa hominis eft fefe amantis non alterum ob eam<£ rc 
neque magnanimi neque liberalis quin potius ignaui prorfus 
nulliufque uirtutis. in morte autc qui dolor ineffe pot:quae 
fimillima fopnet c adeo ut Diogenes i Ile cyon follitus i fop/ 
numanteaquam morereturmehitiiocabundus dixerit a fra' 
tre fororem anticipari. Nam eadem uia atque ui CC mortem CC 
fopnum feri acutiffimi philofophi tradidere. Sed utfopno 
ita ecia n morte ne tennentes quidc corripimur. Qyi uero 
eenfmt an.mos fimul cum corporibus interirem fane cum ma 
ximeuidentur uiuere:momii funtnonea fcilicet morte: qua 
huius intae curfum munufque explcmus:ncque ea qua pecca' 
'' to morimur: CC deo uiuimus: ut inquit Apnftolus:Confe' 
/y puln enim fumus cum illo per baptifmum i morremtfed ea 
A potius:qii3e c peccatude qua etiam feriptrm legitur: anima 
/' quae peccatupa moriec. Futuri autc apud inferos cruciat9 
Quinq? lugcdi 
caufae 
Prima caufa 
Secuda caufa 
Diogenes 
cyon 
Philofophi 
Tertia caufa 
Apoftoi9 
Qyarta caufa illis horrendi funt:qui femetipfos cM.m umerent hanc morta/ 
lemuitam:peromncflagitnammanitatifque genus auamfoe 
diffime uolutarunt: Non Philippo cur uniuer 
fa uita plena fuiffehoeftatis &Coff cn noftis oes.Quis.n, uno 
Philippo cStinecioriqs modeftiorJcjs coftatior Jqs i oi re mo 
deratiori Na>& humaitate &C brifcctia femp cpta fuerit: nemo 
c:quem lateat:Et no modo nemini unquam miunam intulit: 
fed ne cuiquam mferretur:omni ope operaque curabac.Relr' 
gionis eius QC pietatis ftudium ne parietes quidem ipfi igno/ 
rant.Intelligebat enim homo prudentiffimus non effe in hac 
mundana uita patriam noftram fed in caelo.Et quandiu hic 
peregrinamurioportere nos meminifTc illius patriae: ubi nra 
manfio futura fit fempiterna .Quare ut ab omni contagione 
peccati dC maleficio abfliebatnta die noduque aliud nihil ne 
que agebat neque cogitabat quam proftratis dC coculcatis tuf 
bulctiffimis animi motibus:ad illius fe uoluntatcm compone 
ret atque confirmaret:ad cuius imaginem &C fimilitudinem fa 
ftus edet.Nullis inquam nunc lupplicus eit obicdus mnocen 
( tifTimus 6C optimus uir Philippus Borrhomaeusdedillis flui 
tur praemns:quae in caelo his propolita lunt;qui dum in hu/ 
rns uitae curriculo fe exerccrquam minimam libi ioaetatem 
cum corporibus effe finunt.Nam quam mihi fabuletur quii/ 
piam uitae luauitatem i Qyae nam elt in liac procellofa uita 
luauitasJquae tranquillitasiquae requies uilaiQyod fi quam 
tandem fuauitatem deprauata hominum Ratio libi finxerit: 
non tam eius acceffio ulla optanda fuerat in Philippo quam 
metuenda fecefbo.Implerat lam quitum aetatis &C quadrage 
fimum annum ualetudine profpera &C eadem integritate fen' 
luum qua ab ineunte adolefcenaa femper fuit.Bona uero ex 
terna quae animo bene lnflituto erane maiora alia expedan/ 
daiNacus eft Vitahano patre uiro in omni genere laudis pro 
bacilfimo.-quo uno llluitriffimus ille dC lapietiffim9 dux Phi 
lippus uix uabuit apud fequicquam aut carius aut fplendidi 
us. Vitaiianorum autem originem akiusfiquis repetere uo/ 
liieritunuenict eam manare a Vitahano antiqnifTiino totius 
Venetiae rege:a quo eram lpfo fluxifTe compertum eft landif 
limam Virginem hanc lulCinamtCLiius facratiiTimum nome 
per tot reiigiofilfima monaltena i umuerfo prope orbe terra - 
Humanitas 
Beneficentia 
Religio 
Philippus bor 
rhomaeus 
Vitalianns 
Philippi dux 
Vicalianoru;n 
origo 
Vitaiian9rex 
iuitina rum celebratur*Sed ne q par eftmetefa cofe&emur: 
QC ut reliquas etiam aff nitates propinquitates: neceffitudines 
qua: fune fere innumerabiles:breuitatis gra praetereamus: re 
1 quit ut omnes fcitismobihff mus uirPmlipp9 borrhomae9 
filias eris eafq pudicilTimas filios uero duos» Nonne ex illam 
honelhffmus matrimoniis tns libi clanffimas potctiffimalq 
familias perpetuo affinitatis ac bemuolcntiae uinculo coniun 
xit Rufcones comi: Vicecomites MeuiolanuParmae autc ru 
fos JNam ex huius Iohannis comugio ornatiffimi equitis au 
rati in quo uno patritae auitaeque uirtutes mirifice refurgut: 
Magnificos carpi dominos habebat affinis»De Vitaliano au 
tem ingeti fpe puero que hic praetentem lugubremq uidetis: 
nondu per aetatem ei licuerat aliam cura capere:q id prsefta/ 
te;ut dC fratris &i tui q fimillimus foret, Qyid.n» loquar de pa 
triae tplendore:qui qualis qcu fitffatis fuperque patetcum 
de eius maioribus tum locutusiNam fiue Pacauinum Philip 
pum dixerimus liue Mediolanenfem.patria natus c &C uetere 
d in primis inclyta,Na patauium troianus Antenor codidit:: 
S quidquid lacet iter alpes iX finum hadnaticum magna iua 
cu laude fubiugamt,Mediolanu uero ab Heduis Galhlq traf 
alpirns conditu effc conftatiq ipfum nomen accepit ab Vrbe 
priica illa di nobili Medioiano;qux i xanthonib9 adhuc ex' 
tat.Qpanti aut Mediolanenle hanc urbe fieri.oportcat:ex ei9 
reb9 ta multis d( ta praeclaris cu fupenonb9 faeculis tu nra ct 
tcpeilace allidite geftis no oblcure ludicari pot, Accedut opes 
6C apliffimae facultates:qbus caetens Medioianenfibus oibus 
poit lpfos pricipes tupenor philippus erat atq habebat. Do 
minabatur eni non Angleriae di haronae Ibliumcuius erat,Co 
mes.fed alus quoq no nullis municipiis di caftellis,Qiiid eni 
meminero uel militiae uel fenatorn ordinisitigma.qbus a di 3 
uo pricipe nfo r>pter eximias eius llluftrifq uirtutes ornatus 
csQna uero car9 effet &i giucunciusmnuierhs ciuib9 atq pere 
grims ex prae fetis funeris popa licet aiaduer tere. Quod h duo 
maxie ioi'rep,expeti1t:honos 6C utilitas:! qb9iplis gmagna 
pofita uoluptatc rentur.qd uni Philippo defuit i tatis uffuis 
uel fortunis comodis ad uitae fuauitatcjXcpeftiue lgr excettic 
ex hac uita turbuletiffima i ea ,pfedur9 uita:quae nulli eft mo 
tui nulli mutabilitati fubjecfca. An fortaffe nefcimus :quo 
Philippus bor 
rhomaeus • 
Rufcones 
Comum 
Vicecomites 
Mediolanu 
Rufi 
Parma 
Philippus 
Patauium 
Antenor troia 
nus 
Alpes 
Mediolanii 
Hedui 
Galli 
Xanthones 
Angleria 
Harona 
Municipia 
CafMla 
Pompa 
Honos 
Valitas 
Voluptas 
Philippus diutius uiummco magis peccatur 5Ttaque optanda profedo 
eil ea mors: cuius interuentu fit: ne culpa recidatur quottidie 
cumulatior. Quod fi Ariftippus uoluptarius ille cyrenaicus 
quo uitae confuleret: quidquid nummorum ferebat fecum;ab 
leciflfe ferturmos quo uitam pofTideamus aeternam: miferabi/ 
lcm uitam hanc atque aerumnofam quae dC caduca eft: &C lu/ 
brica 6C incerta:tanti ducendam arbitrabimur i Cupiounquit 
Paulus :diflblui &e(Te cumChrifto . Qiiis uero cum Cnri' 
(lo futurus fit:ubx fe minus eius imitatorem gefTeritiQijod fi 
illenoftra caufa mori uoluit:nos propter nos lpfos dubitem9 
mori i Nec enim ea mors mala e(fe ullo pado potdl :quae ubi 
aduenerit:omni malo nos liberat. At dixentqmfpiam: quod 
uitam tollit :non malum e(Te non potcil. Nec illud rurfus in 
bonis non e(l habendum iperquod uitam adipifcimur fenyi 
cernam.Nifi boni plurimum efllt m mortemunquam dixmec 
' fapiennffimus ille Dauid.Pretiofa in confpcdu domini mors 
t fandorum eius. Quod fi beneficio Mortis terreftri hac omni 
mortalitate perturbatioibufque exuti immortalitatem fimui 
cum tranquillitate induimur;fi ne refurgere quidem licet; nifi 
animi a corpore feparatio antecedent: Nolimus per deum mr 
mortalemmolimus mortem in malis ducere:quae aut eft opti' 
ma aut optimorum bonorum caufa.Itaque ponendae funt la' 
chrymje.reprimendiJgemitus.6C animi dolor fedandus penit9 
Nam cum omnis perturbatio grauis fit: omnium tamen mole 
fliffima eil dC perniciofiflima aegritudo;cuius ui atque impetu 
faepe factum legimus: audiuimus: uidimus alios in aegro/ 
tationes incurabilis madide: alios furore infaniaque curre' 
ptos: alios fibi manum conlciuilTe. bt ne prolyxius noftra $ 
trahatur oratio:prudentiiTimus ille mihi uideri debet: qui OC 
naturae legi non aduerfatur:3C aequo animo fert neceftitatc. 
Quae quidem oratio habita eft in templo Diui Francifci.xiii. 
Kaledas feptembres anno a Natali chrifuano Milldimo qua 
dringentehmo fexagtiimo quarto. < 
Mors 
An (lippus cy 
renaicus 
Paulus apFs 
lhe^uscilrlft, 
Dauid 
Dolor 
Aegritudo Francifct philelfi oratio funebris pro magnifico equite aut* 
to ducalique Senatore Stefano frederico todefchmo. 
Vanquam non obfcurefuturum animaduertam il 
luftres uiri & amphffimi patres :ut mea haec omnis 
q deStefani fredenci Todefchim obitu hominisfa 
ne 6C praedantis &C magni tumultuaria confolatio 
non tam perfuafionis apud uos locum quam impe 
titudims cofequatur.uolui tn in hacuaehcmenti ac prope c5 
muni omnium uedrum acerbitate pertinacius eoru uolunta 
ti refragarnquiapud me &C auctoritate dC gratia ualereplurr 
mum SC poliunt & debent:Na fi alia etiam omnia :quae huic 
tanto tam piotarn Cingulari ta eximio muneri pernecefTaria 
funt mihi adedentuquae certe adeffc nequaquam fentio:duo ta 
men funt iquibus non temere a dicendo non deterreor, Quo 
enim pado aut aufit aut fperet quifpiam confolari alios: aui 
uel in primis confolandus lpfe fit:Non enim portum non do»' 
Iere SC grauit :r ac permoiefte ferre eius uiri obiturmcm9 uita 
tam nodro diuo principi Philippo Mariae anglo fuauiffimis 
fuis moribus periucunda tum bonis omnibus grata: Qyippc 
qui mtelligerent commune Cibi quoddam dC firmiffimum pa' 
trocmium pr e fidium opem in eius falute pofitam ac locata 
effe: his igitur non abfurde cum officii aut auxilii quicquara 
uel adueifis uel fecundis in rebus fuis defyderant: Virgilia/ 
num illud liceat crebra memoria atque lachrymis ufurpare, 
Qtiis te palinure deorum eripuit nobisfQyod autem fecundo 
loco me ab hmufmodi oratione magis atque magis dehorta' 
tur: ed recentior &in ufitatiis dolor acerbi uulneris: cui fi 
mederi lntempcdiue dudeo: uereor ne uim doloris aggraua 
fcam potius quam ulla ex parte leuem: faciam tamen neceife 
ed quod imperita medici non nunqnam folent: qui ubi 
uius aegrotantes turandos acceperunt: ueriti ne li diutius tat 
darunt fore ut morbus & inualefeat QC merudefeat magis :no 
graues folum fed etiam periculofas curationes adhibent „ Er 
ita fit fortuna quadam : ut quam fana ratio defperarat:teme/ 
ritas bonam faepe ualetudinem afferat. Nolim autem mire/ 
tur quifquam: fi in hoc Cubito et repentino dolore ac lucto 
fubita quoque repent na nodra erit oratio fapiatque 
Stephan* fre 
dericus Demades 
Demofthenes 
Demaden magis quam demofthercn.Ex tempore erum mihi* 
diccdum fuit nullo apparatu nulla praemeditatione nullo or 
dinc uti licuit: tanquam tumultuarius Milesfn aciem defeen 
do:Magna profecto iadura nobis &C ea poeneintolerabilis pa 
tres ampliflimi in huius Magnifici &C excelletis uin Todefchi 
m obitu fada cft: Amifimus enim eum qui nullius offien nui' 
lius bonitatis nullius erat uirtutis expers.Nam cum ab ined 
te aetate accepiffct duas effe uirtutes ac uias hominum animis 
propofitas quarum altera per temporales adiones:altcra quae 
m contemplandis eternis rebus uerfatur penieniretur ad de/ 
um non folum ut fciret: fed longe magis ut faperet operam 
omnem fuam mduftriam omnem diligentiam accommoda/ 
uit: Memoria enim tenebat quod Iob uir fandiflimus luque 
batunpietatem fapientiam effe: malis autem abftmere fcien' 
tiam: Nihil uero magis effe ex media pietate quam deum co' 
Iere: quippe qui fiC uera dC unica fapientia fit:& omnis rerum 
tempotaiium fcictia ab lpfo manat id quod tum alii non nui 
li tum apoftolus paulus plane docet unquiens: Alu quidem 
per fpintum datur fermo fapientiae alu lermo fcientiae fecun 
dum eundem fpiritum: Quamobrem non folum has nobiles 
tnferionfque uirtutes Prudentiam lufticiam Fortitudinem 
Temperantiam egregie in omnem uitam fequutus eft Thodc 
fchmus fed multo magis atque magis fapientiam ipfam. In' 
telligebat enim per huiufcemodi temporalium rerum cogni/ 
tioeoi OC humanae turpitudinis fugam iter fibi quoddam pa 
fari ad immortalem deum: quod tamen fe nunq am effet ad 
eum omnino dedudurum: mfi &C pium lpfe le GC illius incom 
praehenfibilis 6C ineffabilis maieftatis indefeffum obferuato' 
rem cultoremque praeftmffec. Itaque nihil tanti faciebat qua 
ti diurnam religionem . Ea fe recreabat &C reficiebat: eafe dies 
nodefque «oblectabat: nec illorum quicquam aut omittebat 
aut praetermittebat: quae facrofanda c hriftiana fide praeci' 
piantur. Tunc le fandi OC boni uin ofiiuo maxime fungi ar/ 
bitrabatur: cum nihil quod a diurna lege abhorreret; led 
quae fas piumqueuidiffet. faditaret. Praedicare paiam con' 
lueuerat quod Paufanias pliftonatis filius cuipiam olim fe/ 
IponderaL.legesuirisnon iegibusuiros dominari oportere:’ 
Lt quoniam omni in re deum iemper ante oculos poneret; cui 
Iob 
Paulus apoffco 
Ius 
Paufanias nihil occultum efTb nihil erat eius fide conflanti/ 
us nihil certius nec promitfi poenitebar unquam: Ea enim m 
promittendo grauitate utebatur bCita metiri omnia accoii' 
lpicere ltudebat: ut nemini unquam iniuriam faceret. Qua in 
re illud regis Agelilai minime probab it;cui cum quidam ali 
quando diceret. At promiiiitneodemque faepius reuolueretur 
Ita mehercule promili inquit: fi lftud quidem eft luftum: lin 
autem miultum locutus lum non promili. Nihil enim neque 
promittendum neque ullo pacto per jfimulationem diflimuia 
tionemue dicendum cite cenlebat ;quod aiuihcia honeilate/ 
que foret alienum.Itaque Agin illum:quem Jacedaemonioru 
ultimum regem prodictere:mirum in modum laudabat;qui cu 
parctes ut quippiam per miulliciam fua gratia ageret horta' 
rentur ac rogarent: Vbi aliquandiu contradixiffct tX ilii nixi9 
urgerent ait:Qijandiii apua uos fui nullam tenebam luiticiaei 
notionem. At polteaquam me patriae tradidiliis huiuique ui ■ 
nbus itemque mlticia atque probitate pro uinli parte illitui 
ftisuiaec enicari non uos lequi.Et quia uultis me quae op/> 
tima lunt agere.opama uero lunt:quae mfta luennt.cum hdi> 
prmato tum ualde magis prmcipnquae uultis agam :quae dici 
tis miffa faciam.Non igitur mirari quenquam oportet :fi tan' 
ia cum aequitate moderatione 6C abftinentia ius omnibus du 
ceret: li. nullius nec precibus nec opibus aiufticiae SC* pie/ 
tatis regula dimoueri unquam potuit:adeo erat magno 8C 
muido dC elato animo:ut nulla earum rerum cupiditate cape 
retur:quasuulgus maxime haberet in pretio: Qyotus enim 
quilquam elhqui fi cui negotio procuratiomue praefuerit: nd 
lure polfit repetundarum arcelfi i nequaquam hi cum ani/ 
mo lecum reputant: quod dC prudenter uere Alchanes 
Thelecri filius aliquando refpondit: Nam cum quis percun 
daretur : quam ob rem a mefeniis munera nqn accepiffet . 
Qijoniam 11 accepiifem inquitdeges pace frui nequiuiffent: At 
cum fhodefchmuseia noltro humaniflimo principe magi 
ftratui praefedus eifeoquo nullus alius inter mliibres liguref 
que omnis neque maior eil neque lilultrior :Qyippe quod ei9 
dicioni lurique reddendo omnes facerdotum omnium digni 
saces: qua’ permultas ampliilimseque funt: lubnciuntur acpa 
Agefilaus rex 
Agis 
Alchanes rent :non modo a nemine munera unquam accepit: fed eos eri 
am pro fua gramtate acerrime caftigabat: Qy i uel poft rndica 
tam caufam difceptationemque omnino compofitam 6C tran' 
quillam huiufmodi aliquid fibi detitliflcntiExiftimabatemm 
homo prudentiffimus decere fudicem dC magnum uirum non 
corruptela folum fed omni corruptelae & auariciae fufpitione 
uacuum eiTe.Proindeque &.M. Curii fachim;quia a famnitib9 
aurum dono miffum noluiflct accipere:nen poterat non pro, 
bar e:dC quod Photion athenienfis his refponderat: qui centu 
ad fe talenta donaturi attuliflentdaudibus ad caelum extolle 
bat.Nam cum rex Alexander regale id pulcherrimumque mu 
nus ad eum mififfet: nuncios rogauit Photion quid tandem 
in tanto athenienfium numero le folum Alexander ea pecu' 
nia doaret:qui cum refpondiflent: quoniam folum ipfum Ale 
xander duceret :& bonum Si aequum uirum:proinde ait finar 
me& uiden di eife taiem.Quis igitur heu talem 6i tantum uk 
tum non mre nobis ereptum dokat:praefernm hac turbulen 
tilfima tempeftate cum eius tum praelentia tum uirtutc maxi> 
me opus eflet;N6 enim is erat: qui titanum: ut ita dicamus ac 
gigantum genere fe natum exiltimarec. Nam qui ex illis ortu 
fibi uendicarct: perpetuas cum deo inimicicias gercre.ab eoq? 
puniri non dubitabat.Sed quod rnftis omnibus innocentib* 
que uiris commune eft :di ab deo fe certe opinabatur 6C ad de 
um reditum fibi facilem expeditumque patere Nos enim qua' 
ffdii coloniam inferiorem nunc orbem incolere:quia colo: 
niae duitatum illarum a quibus miifxfuerunt:& lura &C leges 
iequi obferuareque confucuermt: itidem di nos diuinx lufh 
cix atque pietati lege cxlefti obftriftos efle. Qyod fi rcligiofe 
-cafteque tueremur:breui forernt tanquam ex labonofa quada. 
peregrinatione atq; exilio ex hac mortali uita 
moleque corporea in ciuitatem patnam i cxleftem libertatem 
in beatitudinem fempiternam reuocaremur;Itaque ftultos dC 
infanos appellabat:qui uentn di fopno deditnqui uel inanib9 . 
uel turpiflimis obnoxii libidinib9:nec unde ueniffentmec quo 
redeundum foretmec qui tandem lpfi effent cogitarent.Ncc.n. 
nes corpus effe:fcd aliquid maius corpore multoque prxftan 
tius &C diuinius:Nam numme dici fruftra nos ad dei imagine 
creatos. Praeterea nunquam lgnorauit antiquum illud fiue 
M. Curius 
Photion 
Alexadcr rex 
Agis dei Apollinis fiuefapienti: alicuius dicere maluerimus: X a 
pUdomnes celebratum grauiflimumque praeceptum. Nofce 
te ipfum:Nam aliud nihil effe interpretabatur fe ipfum nofce 
re: c$ ut X animum fuu e (Te immortalem X corpus mortale cjf 
cp cogno(cerec:Quaectiq igitur agerenquaecunq; diceret:quae 
cuncp denique cogitaret ad immortalitatem animi ad beatam 
uitam caele(lemque referebat.Meminerat quod Simoides poe 
ta Paufaniae regi lacedaemoniorum confuluerat fe hominem 
dfe:Meminerat bonorum mortem non effe intentum omnia 
diffipantem atque delentem:fed uel feparationem quandam 
animi a corpore hoc eft immortalis uitae a uita mortali uel fe 
piternumfopnum:utPlutarchus ait:Tam diu autem fempk 
ternum quo ad caelefhs illa tuba mfonueric.Ris igicur cogita 
tionibus Xhodefchinus utens ac fe fe per omnes humanae ac 
diurnae mrtutis modos exercens:X deo carus fiC hominib9 ad 
miradus c redditus:Non en i fine quadi diurna dilechone atqj 
benignitate tantam i huius faecuh fludibus ac naufragiis g: 
fperitatem ad ultima u% die expertus eft:8C ea certe ,p (perita 
te ppterca firma atq? imucabilcquod oia deo X no fortunae 
quod leutychides etiam ille primus monebat: femper credidif 
let:Qyi em fpem fua i deo collocammuncp fe fua fallit fpes. 
Refpicit femp de9 pios fiC ruftos homines:eofq? no modo tue 
turfed rcb9 feciidis orbus auget atqj amplificat. Veru qd eae 
lelha quaeq fupra nos fuc plurib9 confeaemurj Quanti efiec 
hicuir florctmimusfaciundiis:fatis nobis llluftrium iiirom 
laudatiffimarumq uirtum opcim9eftimator premiatorqj ofle 
dic fapictiffim9 priceps nhqui ubi mirabili illa fua acuttiTimi 
ingenii ui X diuino quoda metis-afpedu oiaq diligentilfime 
rimat9 penit9 gfpexifTet nihil i eo die quod minus fide X ice 
gricate laperet:Qyem adhuc ifans a pre fummo priape ad fe 
k inflituendu formanduq acceperat no aliter femg apud fe 
huic X oi honore dignatus ,p(ecutufqj eft :qj uel emrone uel 
phoenice Achilles tradit :*nec id qdem abre:aiaduertebat eiii 
in fhodefctnno facilitate humanitate X moddtia lingulare 
mirifica ai conftanna atq magnitudine reni gerendam intei 
iigcruia non uulgare eximia grauitatc quada ingenua comi/ 
tatecod tim praecipua inocctia egregia equitate fide icorru 
pta pietatenuudiduQyae certefingillacim oiaahaq? gmulca 
Simonides 
Paulanias 
Pluta. chus 
tcunchides 
Chiron^ 
Phoenix 
A^nlies dum mecum ipfc cofidefoinon pofiltm equidem eius obicu no 
uaehementer moueri angi excrucian.Nec ftoicis aflentioriqui 
quod natura fieri no potefbaegritudinem omnem amouct: n<3 
enim fum aio pfrado faxeo ferreo adamantino. Verum cum 
rurfus explendo me:6£ qua condicione nati oes fum9intucor; 
facile itelligo huiufmodi ocm dolore frultra a nobis fufcipi. 
Quid enim per immortalem deu tantoge mouere nos debet? 
Num uolumus cum natura pugnare ?Quae tata dementia no 
bis eft?Quae deliratio ?Quae tata demu itama?An illud quod 
graecorum fapictiffimus apud homeril Viyfies loquitur:nucg 
audiuimus. Nihil hoie infirmius tellus aialia nutrit inter ciin 
da magis. An qui mortales nati fumus ginde atep dei limiles 
gn potius fupra deumrNa deus lple mori etiam uoluituielu' 
ti cum deo ipfo:quo immortales futuri fumusicontendere au/ 
demus? An ignoramus non m hoc terreno cocno led in caele 
fti illa 6C triumphali gloria imortalitatem parari nobis.Ho' 
mo enimmt inquit Plato :non terrae neque immobilis planta 
eft fed caeli:cuius caputun quo mentem dC rationem dC Intel/ 
ledum pofuit:Et ex quo reliquum corpus uerfum ad terram 
prodeat:ueluti radix fit eredum ad caelum * Quid praeterea 
haec uita quae tot tempeftatibus tot naufragus tot incendiis 
tot ruinis obnoxia erumnofa piae mors c: adeo deledare nos 
debetiut cum eius ergaftulis &C uinculis noftrraliqui liberan 
tur: flere lamentari lugere non delinamus.Non lniuna illud 
prudentifiimi ducis Epaminondae didum uideo a uetenbus 
laudaritqui cum tempore leuidricae cladis audi fiet bonum 
quendam 6C fortem uirum animam efflafie: O hercules lquit: 
quod otium uir hic nadus eikut inter tet negotia ac turbatio 
nes per aegrotationem ex hac uita difcefferit.difcefiit inquam 
Thodefchmus ex hac mortali uita aetate lam ultima mente 
fana fiCfenfibusintegnsrpolt omnia quae externa uocantur 
bona in medus totius Italiae procellis ac fludibus: Et ita di/ 
fcefiit;ut quoniam bene ac beate uixerat mortem quam muc/ 
care non cogeretur :fdicifBmam fibi duceret :Nam cum fcirct 
eum male uiuere:qui femper m uita fore fe putaret: ita bon;s 
animi fmper ftuduitmt nihil ei inopinatum poffet accidere: 
SC mortem lpfam quandocunque uemret non inuitus expec/ 
taret:Qijibus quidem rationibus id tandem eftmea fcntentia 
Vlyfles 
Plato 
Epaminondas aflecutus: ut quod femper optafatsnunc per hanc quam mor 
temuulgo appellamus:immortalis effedus immortalem de' 
um coram afpiciat:6C quod humano generi ultimum fempi' 
ternumque bonum eft:& uero GC folido 6C incommutabili 6C 
aeterno friiatur gaudio.Qyare nolim9 obfecro patres amplif 
fimi uaehementius dolore affici quam oporteat: fiC quod non 
diu poft tempus docebit:huiufmodi necefTitatem aequo ani 
mo ferendam effedam hinc ratio lpfa docere nos incipiat: ne 
noftro uideamur non alterius torqueri icommodo:fiC alienae 
quodam modo inuidere felicitati. Mediolani in templo diui 
Ambrofn .M.ccccxl. 
ORATIONES NVPTIALES. 
FRANCISCI PHILELFI ORATIO DE INITA SOCIE 
TAIE INTER ILLVSTRISSIMOS DVCES BONAM 
EiVSQuE FILIVM IOHANNEM GALEACIVM EI 
HERCVLEN AESIENSEM. 
RISTOTELES ILLE PERIP ATETtCVS Qiji 
ob fingularc cpdam ac jape diuma Jgenn acrimo 
a. a niaflCuariecatcmagnituaincq; dodrmae &C dili/ 
gentia praeterea indefeffa atej incoparabilc inter 
uniuerfos philofophos habitus c llluftris: docet 
i ris praeceptisiquae adrAlcxadru macedomae re/ 
gem reliqt fcripta:op9 effc i oi reru publicaru genere eorum fo 
cietatc conftituere.g dC potentiflimi fmt: & i proximo hitentt 
quo m adefTe tcpeftiue muicc tu ufui mutuo cc poflint jQuae 
at focietas aut coiudior aut couenictior aut etia certior ac tu 
tior ea offerri queattquae maxie c fecundu natura &C deum* 
Scim9 hoiem ex oibus alantib9 natu ad focietatc huc deu 
oipotete ubi crealfetu amoeno lucudlf^lmocfdlClar^, 
paradifo ipolluti uiculo matrimonii cotinuo muiffe atqp deco 
// ralfe:cu ait;Crefcit ?:& multiplicammi:terra<j replete. Sapi 
entiffime igr atq? opde gtoriofiffimi pricipes Boa fimul cu Io 
hane Galeaciofilio meciiolanenfm duces &C uos icc magnifici 
oratores Boifaci aquobibe Nicolaeqj Roberthe lunfcofulte g 
noleac uiceillttftriifimi ducis Herculis aeltefis hic adeftis:cu 
Exordiu cum 
diuifione 
Alexaderrex 
Narratio 
B ona dux 
Iohanes Ga 
leaenis dux 
Hercules aeflc 
fis nobis ipfis tum ueftrae poftentati eonfiiluiftis-tqui per facta 
ciffimum connigii uinculum mnocentiffimae ifantula? Annae: 
Mariae uiceconutis6f praeclarae indolis Alphonfi aeftenfis q 
dC ipfe item eftmfantulus:eam hoc die initis focietatcm: quae 
ytrique principatui X decori plurimo X utilitati non medior 
cri futura eft. Caeterum ut rem omnem praeftantiflimi 
torcs fii: uosalii ducales magiftratus uirique nobiliffimi aper 
mus intelligatis X melius:conuenerutmuiiMirni noftn duces 
eum excellentiflimo duce Hercule: ut pro mutua beniuolcn/ 
tia beiiefiQifquequamplurimis citro ultroque collatis ad per' 
petuam focietatem utriufque principatus Anna duci$ 
Bonae filia X Iohannis huius Galeacn ducis foror coniunga' 
tur per legitimi ius matrimonii Alphonfo Herculis ducis filio 
primogenito. Quod enim ad tantae rei confirmationem ac 
ftabilimentum poteft aliud facramentum lntcuiemre aut ue'; 
nerabilius aut incorruptibile quod in primis paren 
tibus fuo ineffabili ore ftatuit deus optimus maximus per co 
iugn fanftitatemsNonne Chriftus etiam ipfe huqiani redem' 
ptor generis in conmgio nafei uoluitJqui ad nuptias quoque 
muicatus non interfuit modo: fed eas ornauit:ac iuuit: cum 
aquamuertitm apud prifeam illam geti 
litatem quanto in honore habitum conmgiym fuerit:fetis <di 
lucide declarat nobis perpulchra illa atque perurbana fictio 
poetarnm:qui perhibet Cecropa primum extitiffe inuentore 
auftoremque matrimonineundemq; fuiffediffimiii corporis fi 
gura:quippeqiu a dimidio furtum repraefentaret hominem i 
feriore aut parte baefham. Verriffe hunc fnlicct uofunt inc,5/ 
pofitam illam 6C incontinentem hominum uitanuqm beftia' 
rum more m montibus ac filuis paffim nullis certis neq; nup 
tus nec legibus nec domiciliis uagabanturun ufum ciuilem 
atque comugalem«Itaque ob tanta? rei gloriam Cecrops ab 
athenienfibus pro deo X habitus eff X cultus :a cuius etiam 
nomine 11 fut Cecropidae appellati X urbs athena? cecropis . 
Et funt hi fane duo principatus non finitimi folum fed ns mu 
niti ciui nulla Italia? potentia metuant.Thcfauris 
alioruornatu fupe 
rct :X fiqua belladimt fit:recemtas acciderinpofut X terra X 
mari copias maxiasrobuftiflimafq, parare, Ad haec q? phtes 
Anna Maria 
Alphonfus 
aeftenfis 
Amplificatio 
Cofirmatio 
Chriftus 
Cecrops 
Athenienfes 
Cecropidae 
Athenae 
Cecropis 
Amplificatio 
Italia affinitates iter fe coueniant.expedii pauds.nec altius repeta: 
ne q dicedo gratus audientibus effe uelim:afferam prolyxita/ 
te ipfa foftidiu. Qyattuor mihi requircda occurrunt i quoli 
bet matrimonio nec'ea qdem in fponfo minus q in ipfa fpofa 
probitas pulchritudo nobilitas diurnae. Probitas hoc tpre 
non ta i lpfis infantulis eft confyderanda q in 
ca aetate funt;ut fpc de fe optima ex educatione duntaxat no 
bis praedare uideant. Alphofus cu ab iclyta matre Leonora 
regis Pherdinadi filia. QC alatur:# educeturuio debet no egre 
gios de fe fructus polhceruEft eni leonora nullius uirtutis in 
ops:Na de Bona iclyta duce nra quae poffint laudes a qubq 
excogitaruqbus ipa no fuperet ocm hoium opimoncSPraete 
reo ei* pudicicia humanitate benignitate modeftia cotinetia 
religione fanthmonia claemetia # oedemq bonitatis gen9. 
Vidiftis certe uos oes midifhs inq:qta cu animi magmtudi 
ne ac robore proximis domefbcae coiurationis tumultibus il 
lis nocturnis uel furonb9potius occurreri t.Qijo lpo m difcri 
mine tanto iamq repentino atq inopinato # formidabili qs 
non miret atq obftupefcat intrepidu iuiciuq heroicae bonae 
afumiquae incredibili quada cu fiducia uoluent arma capere 
atq arcem egredi minutnq coferere cominus cu perdmffimis 
tanti tamq truculenti acq immanis fceleris audonbusJQija 
ergo Myrina q Penthefileam q Tomyrin magnanimae huic 
uiragini coparemus:quae m tanta animoru confternatione ta 
praeclarum fiemus uel fola aggredi no pertimueritJHuiufmo 
di igit nata educataq uiragine Anna Mana talis fponfa futu 
ra dhqux nulla pbitate fperanda fit matre ipfa inferior. De 
pulchritudine aut utriufq uel ex hac diiudicare poffu Uus # 
fpdnfam # fponfii ea uigere formae bonitate: ut cu angelica 
fpecie quada exiihment comparandi. Quod fiUde nobilitate 
utriufq £ dignitate loqui uoluero:dies me deficiat:Na mater 
num Alphonfi genus auum refert Pherdinandu rege manu ,p 
feeto ftrenuu fiC aio infradum.Qyid.n.meminero Alphonfi 
proauum illu:q talis tantufq fuit;ut noabfurdecu omni an. 
tiqtate potuerit de regia maieftate contcdereJNam pater H r 
cules quantam de fe la idem poiliceatunprobant eius res cla 
ttflimegefbe cumTub Alphonfo #Pherdinando regibus rio 
biliffuius tum mulco clarius in recuperando feruandoque pa 
Quatnor m co 
iugio requiri 
Probitas .i, 
Alphotif s 
Leonora ciux 
Pherdinandus 
rex 
Bona dux 
Myrina 
Penth filea 
Tomyns 
Pulchritudo 
.11. 
Nobilitas .ni. 
Pherdinadus 
rex v 
A) piionf* rex' 
H :rcules dux 
A! hofus rx 
PheH nandus 
rex Borfius dux 
Teonell9mar 
chio 
Nicoal9mar 
chio 
Anna Maria 
Sabbaudicfes 
Allobroges 
Cyprii reges 
Fracoru reges 
Sphortiani 
Dacise reges 
Philipp9Ma 
na dux 
f racifc9 fphor 
na dux 
Galearius Ma 
na dux 
Galeaci9 dux 
Neftor 
Homerus 
Gallia tran 
falpina 
Lodouic9 rex 
Flaminia 
Barc holomae9 
collio 
Gallia cifalpia 
Pedemontana 
regio 
Fr.fphbrtia 
dux 
Italia 
trito auitoque principatu. Quis autem ert nefcius:quanta i lu 
ce uixerit fplendidimmus dux Borfius:qui omniu primus du 
cale dignitate iuexit in aefterifemprolapiai Cuius frater Leo 
nellus marchio doctrinae fpledore exteros fux aetatis princi 
pes antecelluit. At horu oium pater.nulla uirtute 
carens imortalitatis fibi memoria coparauit.Annx aut Ma' 
rise genus unde origine ducatmemo c:quem cenfea praeterire: 
Na maternu no folum a Sabbaudicfibus :qui Allobroges fut: 
manat principib9 fed a Cyprioru francorumcp regibus.Pater 
num uero fi uetuftatc Spnortianoru i medium efteramusdue 
memus a Daciae regib9 originefumpfifle. Verum exteris bre 
uitatis gratia prxtermiffis illos tatum attingamus: quos oes 
di uidimus;6C nouimus:Phihppum Mana trancifcumlphor/ 
tia U Galeaciii Maria :tris mea gdc f ntetia 101 gloriae nume 
ro praeclaros atqj fumos duces, ingenio di prudetia at($ confi 
lio Galeaci9non difficulter mortales ois mirabiliter anteibat; 
Eloquentia uero fuit tanta :ut ex ei9 lingua quod de Neftorc 
Homerus cecinit:melle dulcior proflueret oratio .Infuper re' 
bus bellicis quantum claruermteftis ert Gallia tranfalpina: 
qua tempeftate uiuo adhuc patre auxilium tulit regi franco/ 
rum Lodouico. Tertis eft poft patris obitum flaminia: quo 
tempore Bartholomxus collio ac exterx tam mukae hortiu 
uires profligatae funt. Tertis eft femel di iterum extrema illa 
atque opulenta cifalpinx Gallix regio:quam uulgo pedemo 
tanam uocant.In ea enim ingentis hoftium copias fuperamt 
uicit:opprcffit: perdidit.De brancifco autem Sphortia huius 
patre quid dignum eius memoria recitemusSls per omnem in 
uicius aetatem di uic!or femper tale tatumque imperium nui 
lis hominum adminiculis fedfola fua immcnfaque uirtute 
adeptus eft.fiC Italiam uniuerfam quandm uixit: perinde at/ 
que peculiarem haberet in manuun pace perpetua tranquilli' 
tateque feruauit.Nam de huius foeero nobiliffimo illo princi 
pe &fi uerecundius uerba facio:quod non parem eius diuinis 
mentis orationem referre me pofle intelligo: tamen non am' 
bigam ,pfiteri di id ueriffime quidem neminem unquam mihi 
neque uifum neque lechim nec auditum: qui di belli dC pacis 
artibus cum uno egregio duce illo Philippo Mana fuerit con 
ferendus: ufquc adeo fupra omne humanum ingeniumfint 
Phihpp9Ma 
ria dux animo infraSo ac fublimi X amplo- Quod autem ad poflre 
mum quarto loco mihi dicendum propofueramnd omne cir/ 
ca urnufque partis opes diuitialque uerfatur :qux cum aliis 
multis in rebus ac maximis plurimum ualenr.tum in parado 
gerendo conficiendoque bello neceilarix funt omnino - Hx 
uero tales tantxque exiilunt in huius fponfx fponfique pa' 
rentibus: ut cunaos Italix exercitus fortunae 
aliqua uis turbulentiorue cafus ingruermaut hominu ifidix 
uoltiermt aduerfarr. minimo cum labore coducere audeat: 
quandiu uoluennt: fuftmere. Quare cum X diuitias X nobi 
litate X pulchritudine mxta ut .pbitate utracp pars de fe me 
rito .pfiteri qanreliquu c:ut qux utn7cp pricipat9 fociecas po 
tccia plurimum pollet:d£ confinia habet admodum proxima: 
ea foiidq atque muiolabili futuri coniugii facramento quan 
fancfiffimc confirmetur: X uinculo roboretur indiflblubili, 
Qijod igitur felix fauftum fit: uos magnanimi 
duces Bona mater Lohannefque Galeaci frater Annx Manas 
mfantulx:fiC uos item ornatiilimi oratores qui uicem ac pen, 
fonam conftannfTimi ducis Herculis pro eius filio Alphonfo 
infantulo primogenito reprxfentacis;qux extera ad tantam 
rem pertinent poti auxilium mdiiudux trinitatis Marixque 
uirgims imploratum per exprelTam uultus hilaritatem animi 
que lxticiam facitote. 
Qux quidem oratio habita eft ab eodem Francifco philelfo 
Mediolani in arce portx loais.Yi.Idus Iunias.M.cCcclxxvii- 
Francifci philelfi poetx laureati X oratoris egregii Epithala 
mion m ltl.Beatricis X Tnftani fphortix nuptiis habitum. 
Tfi lxtandu mihi admodu fentio Illuftriflime dux 
borfi:quod ea fum nadus dicendi materia:qux cu 
e fecunditate fua tu et dignitate fit tantamt ne tenui 
quidem Igemo uerba deeife unc| poffintmo 
ad loquendu modo:fed ad copiofiffime quocp X or 
natiilime eloquedmtn no debeo no comouerncu ltelligo no ta 
ipfius ret apiicudims acqi fplcdons gj teporis ronem ha 
bere me oportere, Diccdu c.n;de nuptiali bono;cui? nobilitas 
Vmit&Mh 
Italia 
Condufioper 
enumeratione 
Bona dux 
Iohancs Galea 
cius dux 
Anna Maria 
Hercules du* 
Alphofus 
Trinitas 
Maria, ufrgo 
Proheemium 
Borfius dux 
N irratio 
mi c£ta fit $tiq* facmndatuel ex eo probari auctore potdhq prr 
mus macrimomu inftituit*Et cjuem na hunc fuifle dixerimus i 
Num Cecropa illum uctultiflimum legumlatore: qui genere 
segvprius eadem apud graecos tepeftate clariiit:qua fapicntif 
iinr Mofes apud hebrasosi An Vulcanum :q Mercurio apud 
aegyptios fucceflit m regnij.Nam utercp horum qjlongiflime 
fuit antiquior Romulo auem tamen no mediocrem laudem 
alTecutum phibent:qm Vrbe condita nihil fibi potius duxit 
ad falutc decufq? imperii fide conmgali ciuium 
alos deuincire.Tradunt enim &C Vulcanum legem tulifle de 
pudicicia muliebri.# Cecropa ipfum pofteaqua homines qui 
i filuis ac montibus paftim ritu feraru nullis domiahismullif 
certis nuptiismullo uitae cultu difperfi uagarenc .una 
m duitatem quamprudetiflimc urbe mumflet 
quam a fuo nomine Cecropida primu dici uoluit: Athenas 
deide nomina tam: falutiferas dedifle leges:quibus promifeua 
illa concubitus inconfyderataq; libidine fublara certos red/ 
deret partus: # omnem uiuendi feritatem e medio tolleret. 
Quibus fane pulcherrimis atque optimis non tam inuentis 
quam inuentorum imitationibus eam legimus utrique glori 
amcontigiiTe:ut6CCecropsin Vulcanus in 
tiis regnauerit:honoribu(q? diurnis ornatus luerit: Quid ent 
e gentilitate :quid ex humano genere quenquam memineri/ 
mus:cui huiulmodi inuentio danda f?t:cum rem tum multo 
antiquiorem tum adeo nobiliorem elte urd eamus: ut fi ad ul/ 
lum humanum ingenium referatur: quam ftultillimum fit5 
Nullus certe uir ufquam tantum comugn fructum tantam fa 
ftitatem tantam fuauitatem tantam bonitatem primus inue 
mt:Fuitemm folus.fuit inquam deus ipfe omnipotens folus: 
qui in primis parentibus prior oftendit nihil efTe humano ge 
neri conuenientius nihil conducibilius nihil omnino melius 
dilettione 6(neceffitudine nuptiali. Quantum autem hoc unu 
matrimonii facratirtimum inftitutum esetens omnibus 
tutis mirifice antecellat:ea rone licet intelligi quod reliqua fa 
cramenta humanas funtuel muctionis uel pietatis, at comgii 
immortalis deus c auctor #id quidem quod modo dicebam 
m primis parentibus illi% lnocentibus &C nulla adhuc titilla 
tionv. fcnfuum irritatis. At quo m loco i Nunquid in cubicu 
Vulcanus 
Cecropis 
Athenae 
Cecrops 
Graeci 
Vulcanus 
Aegyptii 
Deus ofpores lo 5num m tenebris Jln fereno certe illo atque floreo &Cp&/ 
amoeno delmaru horto quem 
uocant:hedem ab haebraeis nom natum.Et hunc quidem lo' 
cum rerum omnium uifibilium atque inuilibilium deus con' 
ditor idcirco in terra quali quandam regiam nullius prorfus 
neque pulchritudinis neque bonitatis inopem conftituit :iit 
quem ad fuam imaginem ac fimilitudinem proinde atque re/ 
gem cerre ft rem creaunTettuitam in fanchifimo agens pientifli 
moque coniugio felix in ea beatu% federet:umuerfaecp terrae 
imperitaret» Non igitur eft mirandum: fi deinceps Chriftus 
optimus maximus qui dC uerus eft deus fii ueri dei filius: tum 
m-coniugio nafei uolumtum uxorem nifi adulterii caufa di' 
mittendam prohibuit:tum etiam nuptiis inuitatus interfuit: 
eafque probauit.Quo fit.ut quamrediflime utriqiie ueftrum 
profpecfcum exiftimem dC tibi Beatrix llluftris ac praeclara to 
tius muliebris uirtutis atq? dignitatis fpecies dC tibi item Tri 
(lane paterni illius Sphortiam lnfuperabilifque fplendoris 
fulgentiflimum lumen J Satis es praefens fatis es coram o Tri 
ftane: qui per legitimum procuratore auunculu tuu ornatifli 
mumcquitem auratum Lancelotum mamum oia tuo nomie 
tranfigi uolueris-.quam rediffime incg uobis profpcdum con 
fultumcp exi ftimofqui ut eft is incomparabile continentiae &C 
pudiciciae ornamentumdacratiftima uosconiugahs neceifitu 
dims camatifqj lege mutuo demnciri lnftltuentisiut quae hu 
manae focietatis coppula prima eft naturaaa ueftfum alterii 
uiru m alteram uxorem dici haberi oporteat :Non enim 
parua funt aut negligenda nuptiarum bona:fiea nobifeu do 
dc cogitemus:quippe quae tripartita efTe uin fapictiifimi pro 
diderunt fidem prolem facramentum. facramento quide 
ipfo quo aeterni ucrbirepraefentaturecclcfiaeque conmn&io: 
hoc uel maxime praeftaturme diuortium fiatme quoniam co 
iugale decus in regendi matrimonii fufcipicndorumcp libero 
rum officio pofitu c:alter ab altero feparetur:ne dimifta dimif 
fufue alteri conmgatur ne prolis quidem ullius gratia, At pro 
les cum pie fufcipienda eft:tum benigne alendatfiC quam reli/ 
giofmime educanda.Fideiautem munus eftrnequam in 
dirus intemperantiam praeter coniugahs umculi fanditatem 
delabamur.Idque aequemro aqueuxori cauendum cenfeo; 
Graeci 
TTOp^StCOH 
paradifon 
ehriftfoptfus 
maximus * 
Beatrix 
Tnftanus 
Lancelot9ntai 
nus 
Fides 
Proles- % 
Sacramentum quo neuter adulterii crimini fiat ol noxius:fed mutua fe dilc 
aione profequantur.Itaq; memineritis lam utrunm ueftrum 
quantum ad corporis poteftatem attinet:alterum alteri ferui/ 
re & uxorem uiro& un um item uxori.Num ut Aurelii Au' 
/ guftini grauis eft ueraqs fententiame continere quidem coniu 
' gi licetmbi coiunx noluerit:H*c autem una feruitus ufquea 
deo eft libera ut alia libertas nulla in ciuiliuita necf liberior 
fit necp utilior nec fanciior.Itaque non abfurde Lycurgus la' 
ccdaemomus lapictiflimus legumlator eos omnis qui nubere 
uoluiflent:a fpedaculo gymnicorum ludorum arccdos mrtit 
6C quem honorem obferuantiam iumores praedabant fe 
nioribus aifurgendo eofdem carere uoluit.Quo fa 
ftum ed:ut illud podea di&um in Dercyllidan improbaretur 
a nemine:Dercyllidas qui fpedatus eflet 6C clariffimus igator 
cum aliquando ueniffet in confeffum :adolefcens qiufpiam ei 
fubfeilium haud ceffit :quin quafi exprobrando inquit: nam 
nec tu mihi qui celTurus eifes genuidi.Et ut reliqua bene con 
uenientis felicifque coniugii commoda breuitatis gratia prae 
tcream.quid de eius lucunditateiquid de laudatiiTimo inlupe 
rabili<$ amore dicendum fit. Nam nec fecudis nec aduerfis in 
rebus qui fe tanto ac tam pio coniugii bono dignos praedite 
re: inferi ores ufep mdicati funt;quominus ois uel fortunae liet 
natur* difficultates fuperarint.Quid eni aut Penelopes qua 
fabulantur;cortantiam :aut Euadnes tum patientiam tum ai 
magnitudinem m medium referamiNonne Tiberius, ille Grac 
chorum pater uxoris uitam fu* uit* pr*tulitiNam Artemi 
fia regina caru non modo fe uin maufoli cineribus fepulchru 
pr*buit.fed ne diutius effet in uiuis tabefeendo inuenit.Omir 
toutrunqj Plaucium.Omstto.M.Bruti. Omitto Mithridatis 
uxores:qu* tamen lpf* perfpicue dedararut nui 
lum dfe iter humanas focietates uinculumiquo magis quam 
conuigio modeftoatqj morigero nos uintlos ertein omnem 
fortunam gaudeamus.Portem innumerabilia poene exempla 
memmifTe:qbus coiugalis felicitatis rns atqj decus magis ma/ 
giique pateret. Sed quoniam breuitate utendum eft: c*tens 
omilfis uos illud unum fortunatirtinu conmges etiam atque 
etiam moneo atque hortor .ut nihil uob s maiore ftudioma'' 
gnifice ex animo curadu exiftimetisrqj ut deu femp an oculos 
Aurelius Au 
guftinus i 
Lycurgus 
Gymnici ludi 
percyilida* 
Penelope 
Euadne ) 
Tiberius 
Gracchi 
Artemi fia re 
gina 
Cares 
Maufolus 
Plaucii 
M, Brutus 
Mithridates 
Pompeius coram<£ habeat?s:quo pruinde at<£ praefenteutdenteqj CC co 
gitetis tC agatis omraa ad eumqp mentem omnem aiumcg ue' 
ftrum fancte pieqj referatis. ii feceritis:ficuti certe facie 
tisiagetis omnia iobne.omnia contmcter. omnia pudice. om 
nia ritu more# diuino.ltagj deus eundis in rebus propitius 
uobis aderit.uos coplexabit .uos tuebitur. Propediem uobis: 
cuius rei gratia matrimonium eft conftitutum: optati liberi 
lucundicp dabutur. cofequentur nepotes, pollent as propaga 
bitur.oia deni# uobis faulla felicia fortunata erunt.ht quod 
proxime accedit ad deu facile obfecroait parentu gcnerif# ue 
llri laudatifTimos mores praeflatiffimaf# uirtutes quo adei* 
rei fieri a uobis poterit:dies nodefque imitemini.Tu enl Bea 
tnx fplendidiffimum pudiciciae caihtatifque documctum ut 
reliquos llluftris maiores tuos tempori obfequens conticefca 
nata es eo patre Nicolao aeftenfi florentiflimo principe: qui 
grauitate 6c animi magnitudine cum oi antiquitate potuerit 
ae gloria contendere, habuilti Leonellum fratrem :cums fapi 
entia uirtufque tanta fuit;ut nulla fit aetas laudes eius obfcu 
ratura.Eft cni tibi no fr folu fed humaniffimi fiC bnficctiifimi 
patris hic praefentem flC mirabili cum animi uolu 
ptate comedis in te oculis aftantc intueris. Illuftnffimus dux 
Borfius: qui belli & pacis laudibus #ti fit faciundus cum 
aliis permultis argumentis oflendi poteibtum uel ea ratione 
maxime quod primus fuorum ommunun praeclaram 6C prae 
potente aeftenlem familiam cum imortali fui nominis gloria 
ducatum iuexerit:quam quidem dignitatem hoc tempore fci 
mus ad regiam efife proximam. Quare tui c officii at# probi 
ratis Beatrix nobiliflimamttuis te maioribus at# domeflicis 
fjptum fert ingenium tuum caftiflimi# mores:rebus i ommb? 
dignam praeftes:& ita praefles ut dC luce fiinch in tua pruden 
tia mtegritateque reumifcant:£< dux Borfius qui te non fecus 
ac filiam mira caritate profequitur:de tuis laudibus audire in 
dies magis magifque dcledetur.Id autem una re facile confe' 
queris:li tecum affidue memieris :6C quo genere nata es dC cui 
tradita comugio:Triftanus enim uir tuus mteruniuerfos no 
flrae aetatis luuenes: fme ingemi fplendorem: fiue robur 
magnitudinemque animi: fiue corporis dignitatem ac ui/ 
res confyderemus : talis eft ac tantus : ut ea de fe quae 
Deus 
liberi 
Nepotes 
Beatrix aeftcfis 
Nicola9aeftcfis 
Leondlus 
Borfmsdux 
Triftanus lafon 
Orpheus 
luno 
at ola non iniuria pollicernqtiae de Iafone in afgonauticis fin 
git Orpheus:cum illum caeteris heroibus praeferes ita cecinit 
'Clarior in cunctis dius fulgebatIafon: luno &enim laetos 
f oculis afdarat honores: Ac pulchrum dederat magnumq; 6C 
pedore fortem.Nam quid de ipfius patre Francifco fphortia 
fOrtiffimi illius ac fum mi imperatoris Sphortiae filio: quem 
omnis mirata eft fenfitque Italia :in pia fentiamihi mram 
breui temporis curriculo dicendum f:t J Cum eius res clarifli' 
me geftae tot tantaeque funt: ut fi eas non dicam exponere: 
'fed enumerare uelmuante diem claulo coponct uefperOlym 
r po . Satis illud fuperquefit quod unum ex omni hominum 
memoria efte noumv9.qui parua etiam manu uniuerfos Italiae 
ac maximos robuftiffimofcj exercitus: gbus cu eft cogrefliis: 
cu quibus.n.congreffus no ci et ne id qmde lacefTens uncf fed 
laceffitus femp coaclufq; iniuria eos lemg cu gloria fuderit.fu 
garitmicerit.oppreflerit.Quae certe nug> adi edus omnis for' 
tunae turbines atque procellas potui flet eft icere: nili ob ma' 
ximas mnumerabilifque uirtutesiquibus mortales caeteros 
mirabiliter ante it :ommpotenti<de© gratus canffimufq» effet. 
Etenim fruftrafunt hominum conatus:qui fea lufticia abdu 
xerut. Illos folos tuetur deus ac rebus fecundis auget atque 
ornatjquos uiros iuftos bonofque cognont. Quare mirari ne 
minem oportet;fi aduerfus florenti ffi mas opulentiflimafque 
refp.aduerfus maximos potentiflimofque reges aduerlns om 
nem irruentis dC infert* fortunae : quam uocant impctum.il/ 
lud imperium eit adeptus nuihs humanis opibus fed deo du/ 
taxat in tantarum dC tam llluftrium uirtutum praemium auc 
tore duce atque uexi 11 itcro:quo nullum eft in Italia nec opu/ 
lentius.ncc pulchrius.nec magnificentius. Et quod magis ftu 
pendum efte mdico: cum umuerla Italia mutuis bellorum 
incendiis modo conflagraret:reliquis omnibus principibus: 
Ciuitatibus regibus de pace omnino defperantibus: Solus 
Francifcus fphortia eft inuentus: qui fingulari fua ingenii 
acrimonia diuinaque lapientia ardentiftimas bellicorum fla' 
mas praeter omnem omnium opinionem fubito repreflerit. 
extinxent. deleuerit.tantamque repente pacem intulerit:qua 
ta ex omni hominum faecuio in ‘ talia nunquam fuit. Cum/ 
que defperati quidam proftratique Antaei romanae eccleliae 
Fr, fphortia 
Italia 
Italia oppida prbe% difturbare itqidifTipare moliantur: folu huG 
*inum effe profpicimus:qui quafi uitalis falutarifcp oibus bq 
pis aura ecdefiamipfamiam metu exaiatam atqifui inopq 
coferuet.alat. aug at .fuftineat.fcfuq? afficiat.Indignum fane 
&C impium effe duccsffi qui rebus in cunttis deo utiturfahm/ 
fero adiutoremo eius facrofanfto fe domicilio & adiutorc 6C 
liberatorem praebeat, Cu tales igitur parctum ueftrorum fplc 
generis ideas per oes mrtutis numeros uobis pro 
pofitas effe ftelligatis feliciffimi coiugesrcurate qua?fo efficite 
cg ut corporis oculis 6C metis luminibus ita eas ituammi lfpi 
ciati %:ut ueftris omnibus honornuobis uero ipfis emolumc 
fo &C quucundiffimae uoluptati effe poffitis.Qyod autc ad rc 
attinetqure gratulandu effe uideo:& tibi praellantiflime dux 
&C optimo illi meo maximoq; pricipi gloriofiflimo Me, 1 
diolanenhd duci Francifco fphomaeiq per conuenientiffimi 
hui9 coniugu uinculu no modo priftina necef 
fitudinem ueftram fingularique beniuolentia confirma itis:! 
fed bonis omnibus totique Italiae fpem certiffimam attuliftis 
perpetui ocii exoptataeque quietis, Qjjis enim dubitet bene 
uobis inter uos confentientibus pacem Italicam firmam in/ 
concufTamque duraturam,Sed ne fim dicendi prolyxior ad 
f a ueniens.quorum gratia tanta omnes frequentia conuene< 
runt:quae reliqua lunt :materno ufitatoque fermone tranfi/ 
gam. ! 
Ferrariae, vui, Idus apriles M. cccclv» 
Francifcus Philelfus fal.d.Lodouico cafellae. 
Aldaffar cremeris:qui medicinae (ludet apuduos:renu 
b ciauit mihi hoc die f efe Iterfuifle nuper fermoni cui pia 
Guarym ueronenfis:q affirmaret idcirco in proxio Epi 
thalamio:quod i inclytae atq? pudiciffimae Beatricis & Magni 
fici Triftai fphornae nuptus habuiffem ferrariaemullis me do 
natu munenb9a praeflatiffimo duce Borfio qm dicere praeter 
mififfem de aeftenfium principum origineudque omnium ma 
xime dicendum fui(Te uuarynum noftrum contendere :Ha?c 
ipfe audiens Lodouice partim cogor tibi quodammodo: ut 
Borfius dux 
Fr.fphotttt 
dux 
Baldaffai 
Bearrix 
Triftanus 
Borfius dux 
Lodouicus 
cafella italoquar:fuccenfere:partim GuaVym memcnae ridere atque 
commtferefcere:qui oblitus uideacur Philelfum in feribendo 
omnino neque praeterire nec negligere folitum. Qyid.n.Gua 
rynus nouit:quod Philelfus ignoret i Nam fi quid plus uale 
at Philelfus an id nunusidottiores mdicent, Omnid primu 
breuitati:ut fcis:fuit inferuiendum:id quod in mese orationis 
initio paucis quadlus fum.demde non altius repetendum de 
principibus aeltcfibus fuerat: c| deSphortus facerem. At plu 
res funt a me laudati aeftenfes cg Sphorti3e:cum tamen eilem 
a Francifco Sphortia tali ac tanto principe ad id negotii obe 
undu 6i deleti &C miffus. Quid quod multo fuiflem fiC copio' 
iior &C ornatior:fi me per tuas litteras de tuis imo 
noftris aeftcfibus abs te atea tnb9 deinceps epiftolis cotcnde 
raJNungd es oblit9me tertiu fcripfifTe tibi ea efie pricipis mei 
fententiaaitiftuc irem habendi epithalamii gntialteqj etiam 
ateg ct rogarte:ut qm mihi nulla dfet eorum cogmtio;quse ad 
aeftenfis familiae laudes maxime ptinerent:ad me omnia cpdi' 
ligentiffime perfcnberestquae laudanda ac principi tuo grata 
ccferesiNonne eadem quocg abs te per Iras tu per Antonium 
Tricicfem ducalem aulicum cotinuo petiuquo die in fuburba 
nos illos ferrariae hortos diuertimusS Ad haec quis eft uel me 
diocnter do<d9 quem latere debeat extraria ifta omma:quae ta 
ti Giurynus facit:ab alus uiris fapientibus in minimis duci 
bonis:ab alus uero ne in bonis quide duci :quo fit: ut omnis 
uera laus uirtutis fit. At uirtutis a me bibentes fut pro tempo 
re egregie laudati.Nulla igi£ aduerfus me quifqj utat infimu 
latione nulla calumnia:quare minus me munifice mumficctif 
fimus dux Borfius traftant:cu ab lpfo equidem cjjta fert 
opinio:perhumaiter tracfat9 fueri &C ut graeci dicuc jaeyaAo 
irpeiroos quippe qui me tum publice miris laudibus extule' 
nt:tum hilariter pnuatim monuerit fi quid effet: quod de le 
mihi ufui foretud omnem mea effe poteftate politum . Aut 
igitur nihil a mc erratum effcaut fi quod eft erratumad omne 
tibi amiciifime Lodouice dandum exiitimo.Itaq; uel meam 
tu apud mfimulatores litos uel tuam apud me caufam tuere. 
Vale.r t me lliuftnffimo ifti principi unice commcda. Ex Me 
diolano.vi.idus Auguitas.M.cccclv. 
Guarynus 
Philelfus 
Aeftenfes 
Sphortiae 
Fr.fphoma 
Laus 
Borfms dux 
jueyoi/vocspe 
TTojCJ 
mcgaloprepos 
Lodouicus Fraiicifci philelfi oratio nuptialis habita i fponfaliciis Theo 
dorj.plati lurecdnluiti EUlabec Vicecomms. 
lue lpfum naturae dudumfiue rationis atque ho/ 
nellatis uimconfyderemus:nihil efife in actiua ciui 
f lique uita aut antiquius aut dignius reperiamus be 
ne conuenictis coiugu cantate dCfanctimcnia :Na 
fi ex omnibus gregalibus aialibus homo elt maxi 
me ad focletacem natusiquis non id uel inftitutum uel facra' 
mentii maiore i modu probet:laudet:admire£:g> hac naturae 
cbrnunitatc &C tuet:& propagat JHoc aut mfimomo praefiari 
g nefcitdeipm uidcf ignorare. Rede igr ac uero lcriptu legi' 
mus ab Arntocele acutiflimo illo eruditifTimoq; phiiolopno 
hoiem lohtariu aut bxitia duci oportere aut„deu ;utpote bae 
ilia paucis egete reb9:deo at nulla.becus uero de hoie ulti ue 
mc:q cu muitaru uariarumq? reru ad uita iqigeat: eas fol9 pa' 
rare libi nullo pacto poffit.itacp prima uitae locie/ 
tas i cdiugio elt fica.Hx hoc .n. tancjp faeminario reipublicae 
manat liberi nepotes poiteriqj ocs:g cu unis aedibus capi ne/ 
queantan uicos primu dem i ciuitatc propagant 6C regnum. 
Quare no prudcter lolu uerumetia fande ac pie ille mini hua 
no generi uidcf confuiuilfe:g primusiad hac naturae coltatem 
matrimonm inftituit:ab quo lpfo g abhorretmo debet no fa 
teri cu deus nofitde fimillimu effe beiiuae. bt quina is fuitJNu 
RomulusJnu CecropsiNu Vulcan9 i Stultus,pfedo exilhma 
dus uidec mihng huiulmodi muentu humao lgenio tribuat. 
Alti9 certe repetenda c nobiliUimi hui9 ac landtiflimi lftituti 
pricipiu. Fuit in$ fuit oipotens ille ac fumus reru olum QC au 
dor SC creator de9:g counuo i primis nris illis parctib9 coiu 
" giu coihiuit mbcs.Crefcite :<3C multiplicamini: terra# reple 
// te.Ita# poffum9 iigdo iteiligere:quata infiti mfimonii fa 
ditate no laus folu.fed ct ueneratio;cu id a mete diuina flC ,p 
fedu fit &C confatutu Sc iuffu.Et c fane coiugiu hoc c uin at# 
mulieris fm lege adprocreandos liberos coiudio ea prima io 
cietas-.quae cu locietatu oium inter hoies 6C origo c &C funda/ 
mctuitu &c fuauiflima ducit SC uciiiflia honorifica# i primis: 
haec. n. tria maxk expedit i uita honos utilitas uoiuptas t'ea 
potiffimu rone:# honos debet uirtuti utilitas neceflariis reb9 
cultm# domeiticomoluptas at ea:q ufcorporis ufai labore 
Arifloceles 
Romulus 
Cecrops 
Vulcanus atque negotio aliqufcio conquiefumus: Quae quidem omnfa 
inefTe in bene inoratb coniugio non difficulter inueniamus:fif 
uetaus nobifcum lpfi animo uolutare :a quot quatifquc fla/ 
gifiis per matrimonii fanthmoriiam 6C tuti reddimur S>C falu 
Stes ob eamque tem maxime honorifici. Temperantes enim 
atque pudici coniugeS nihil agunt:tuhil cogitatmihil loqfuu/ 
turmifi quod honeftum dfccorumquc fit atque fccUndum deu: 
4tii$ge qui fcriiper ante oculos haoeant ad illius fe imaginem 
ac fimilitudincm creatos nihil agere oportere: quod minus 
cfeatbti fud gratificetur:fed omnia fobiie omnia cafte omnia 
frinocenter omnia fecundum legem diuinitus cbftitutam. De 
utilitate uero quid eft opus pfolyxiorc utamur oratione:cum 
demo fit natura ufque adeo profufus aut inconfydcratus: q 
du jfe uidet obfbichim comugali bono: non continuam hcat 
fationem amplificandae rei familians;qua fefe atque uxorem 
fiidfque omhis non alat folunufed cum dignitate tueatur *Ea 
demquc mente uxor Omnia ad conferuationem rei domefticae 
Ottiriia refert ad paramOmam:Quibus utnufque fludns quan 
ta confletur utilitas-.nemo eflrquem lateat.Quem praeterea fu 
git eofuriuqui fine comugio ftint.rem omnem familiarem ha' 
bere deterius in dies:Utpote cui parcat nemo ;fed obilgunant 
fearti omnesiatque diripiant* At uoluptatem non ea metior ri 
tione :qua pecudes uidemus:ut fit fuauis quaedam fcnfuum ti 
tillatio lxuilqiie pruritus.Sed ea mihi uoluptas indetur op' 
tanda:qua quod modo dicebam 6C nimii corporis labores re 
nuttuntur:& animi perturbationibus quandoque prefli uclu 
ti relaxantur. Hiuufmodi uero uoluptatem berie compofim 
matrimonium in fefe continere nemo fanx mentis ignorat: 
Nam fiC uir in uxoris probitate pudicicia parcimonia diligen 
tia atque caritate mirifice conquiefcit:6C uxor in uiri pruden/ 
tia ftrenmtatc mduftria ac mutua erga fe uolutatc omnes ani 
mi moleihas curas follicitudmes &C reponi t:£C fedat. Ad haec 
uero quanta eft eaammi uoluptas:qux continuoex procrea' 
tis liberis percituncum in ns fefe parentes intueantur non fo' 
lum eife ted perpetuo fore i PolTem alias plxrafque rationes J 
medium afferre;quibus offenderem in hac achua atque ciuili 
uita nihil effe comugio nec praeclarius nec melius : fed unum 
illud potilTimum:quod extera lacramcta hominu prudentia excogitatione at# auSoritaie dC inuenta fiint fit coftituta.Ma 
trimonium uero cum deus ipfehn prima noftra origiefuo ore 
conftituit ac iuffit fii id quidem in horto deliciarum fiC in fu/ 
ma uitae continentia at# puritate tum etiam chriftus optim* 
maximus dilucide confirmauit qui fii in matrimonio nafei uo 
luent :fiC diuortium temere fieri prohibuerit: fii ad nuptias m 
uitat9 eas fua prsefentia honorauerit:ac iuueht. Perbeate lgi/ 
tur illis ego profpe&um reor um magnifici matrefque nobilif 
fimse:qui hac felicitate coniugii muniri fefe ltifignirique infti 
tuerint:Quorum honorifico fplendidiflfimo# coetui uos hoc 
die afcriptumiri Iureconfultorum clanffime at# integerrime 
Theodore piate fi< nobiliffima pudiciffima# uirgo Elifabet 
uicecomes mre ac merito pro mea erga uos innocentiffima uo 
hmtate 5C laetor:fiC gaudeo:Intelligo enim i hoc mutuae cari 
tatis uinculo forernt tranquillam ac fauftam fii fortunatam 
uitam ueftrum utriaue partam fiC ammaduertant omnes:# fe 
teantur.Hoc autem loco haud abfurdum fuerit mea fentetia: 
ut quid uobis tenedum feruandumque fit:paucis commeter. 
Eninuero prima comugii caufa eft fpes quaedam immortalita 
tis-.quae ex liberis nobis paritur: Nam qui corpore mortales 
fumus:pcr illos reddimur lmmortalesfpropagatur enim caro 
noftra in iis:quos genuerimus. Accedit etiam lliudquod coii 
iugati haud difficulter uitant illicitos omnis prohibitofque 
congreffus:ob quam quidem rem monet apoftolus :ut quii# 
habeat fuam. Eft praeterea uxor uiro permultis in rebus adiu 
mento non mediocri.Solere etiam per uxoriam caritatem fiC 
acerbiftimas inimicicias tolli ardentiftima# bella reftingui ra 
ptae fabinae nobis exemplo fiint.Poflem alia memmiffe gmui 
ta;quibus coiugn bonitas elucefceret.Sed quoniam *fes patet 
ip(a per fefe:ca breuitatis gratia miffa facio:modo unum illud 
ueftrti praetereat neutrum triplicia effe bona coiugn fecundu 
aureliu auguftinum fide prolem facramentu.Fidei aut illud i 
muniis:ne praeter uinculu comugale cu altero aut altera cocu 
bacad quod no min9 uiro feruadii eft # uxon.In prole uero ~ 
attendit:ut cu caritate fufcipiat-.religiofe# educet fiC urbane. 
At in facramcto cauendu eft omni ftudiome comugiu feparet 
ne p dmortm alteri comungaf :ne prolis gdc lpfius ca.Eftque 
praeceptu illud ppetua recordatione ufurpandunuQuos deus 
Matrimoniu 
Chriftus opt» 
maxi. 
Theodor9 pia 
tus 
Elilabct uice' 
cornis 
Bona triplicia 
Fides proles ta 
cramentum comxit:homo no fepatet. Quare illud c maxie i officio :ut oi 
ope atejj opera ftudea£:ut no corporu modo fed nec etia aio 
rum ulla (ic diuorcii fufpicio: Debent eni coiugati aflfidue mu 
tua fe caritate coplech memimlTe# idcirco matrimonium ap' 
pellari:ut quae uiro coiungitur mater fiat:haec.n.eft tanc| re 
gula nuptiarum:quo generatione regeneratio excipiat, bC ita 
deinceps regenerado perpetuo propagetur g mutuu carnatis 
bC obedictiae uinculu: cu neuter heat fui corporis poteftatem: 
fed alter alcen fint adeo obftridi:ut fe continere nequeant al' 
tero conubii debitum poftulate.Caeteruquid pluribus c op% 
Solum coiugii facramentu dmino ore conftitutu cibcum cae 
cera facramcta humanae fintiuentioni afcnbenda. Quod de 
us lgic uoluit:conftmiit: mfTit.id fi qs negant ulla carere bo 
nitate;huc ego aufim appellare bC fceleratu bC impium. Nunc 
autem feparatim ad utruntp ueftrum quaedam pauca fim dic 
turus» Atqi te primo alloquar filifabet.Habes tu fane ea oia: 
quae in fponfa fpe&ari confuerunt:probitate uenuftatem no 
bilitatem dote» Tua probitas c tota:quippe quae in aio eft po 
fita.hanc tibi eripere nemo poteft.Quare cu tibi fit peculiarif 
nodes tibi ac dies curadu eib :ut ei femper aliquid addas:eam 
aplifices:exornes:illuftres. Venuftas corporis eft-.quae eo ma 
gis hetur in pretio:quo magis fuerit cu uirtute coiunda.No' 
bilitas bC diuitiae fortunae cenfent bona. Dos tibi &C pulchra 
eft bC pro ciuitatis confuetudine fatis ampla.Na de tui gene' 
ris fplendore quid attinet multa memorare.Non eni familia 
uicecomitu aut obfcura c aut noua:fed bC prifca admodum bC 
llluftris bCpraepotens, Na ut reliquos milTos faciam uiros in 
omni dignitatis gradu darifTimos:qui ex hac profapia ema' 
naruntad fatis mihi fuperq?indetur q? uni uicecomices indy 
ti £<, excellentiiTimi principes annos ia prope centu ac feptua' 
ginta non Mediolanii duntaxat qua una urbe nihil habet or/ 
bis terrae populofius nec uniuerfa Italia magnificentius: fed 
alias item permultas bC Galliae cifalpmae bC liguriae potentif 
f mas urbis feliciffimo imperio bC tenuerunt quandiutiffime: 
bC hac etiam tempeftace tenent quampacatiilime. Sed ne in 
maioribus tuis enumerandis amphflimis certe omnibus opti 
mifque uiris uidear dicendo prolyxionfatis pro tempore fue 
nt menuniffe Gafparim *uiceconutis parentis tui uin profedo 
Ehfabec 
Probitas 
Nobilitas 
Dos 
Vicecomites 
Mediolanum 
Italia 
Gallia cifalpia 
Liguria 
Gafpannus ui 
cecomes & generofi X fingulan bonriatc praediti: qui illufiftflimo illi 
principi Philippo Manae ob incdparabilis fuas 
uirtutes X cariiiimus fuit X piucundus adeo:ut nihil uncp ab 
co fruitra poftularct.Qyid eni loquar de tua nob/liflima illa 
Iohanna matre:quae nata qui tu 
alia no nulla oppida tu etiam urbem Comum quonda tenue 
re dominatuiin ol pudiciciae ac prudentiae gloria nulla fe gef 
fit daritfima foemina inferiorc.Habes praeterea q hic adfunt 
tu ornatilTimu equite auratu Iohannc aloyfiu tu Franchmu 
no fraterno folu fanguine fed ct mirabili caritate coiudos: q 
ut fut corporu magmtudie ac forma iter ois mediolancfes fpe 
da triti mi ita plunb9 uirtutib9 ac maximis apprime celebradi 
ob eafqj res excellctitfimo nro pricipi gratiflLmi.Sut ad haec 
tibi i uiuisforores tres no uulgari celebres honeftatc Agnes 
uiro grauiflimo eide fapietiflirao X optio Antonio marliano 
cornu da mrim inio X Lezadra comicis Fracifci tamam uxor 
g qdem ambo ltegerrimi fut ducales aediles: 
quos uulgo magros uocat duc aliu itrataru.Eft ite foror ter/ 
tia Margarita nupta ducali aulico aloyfio dugnano.Qyibus 
fane foronb9 tuis Elifabet pudiciflimis,pbatriIimifcE debes 
nulla uirtutc cedere:In mcminrik huc te uirn eflfe hi 
tura id q> fauitu felix fortunatuqj fit: f heodoru piatu.q X g : 
nere natus c fpledidriTimo X parctibus optimis X lpfe quoq; 
.pbitate eruditione eloquetia pofterior nemine;fiue cu lureco 
fultis confer if fiue cu phiiolophis fiue cu oratonb9 maximif 
uins in oi genere laudis X gloriae. Velle mihi liceret Elifa/ 
bet ea oia de tuis laudib9 dicere:quae X pulcherrima funt X 
uenifima.Sedcuealitapudocsdetefama pudiciciae prude 
tiae ,pbitatis:ut uirginib9 oibus una tu excplo cc X poffis:& 
debeasua tps me admonet:ut oem meu oronis curlu i futuru 
huc fponfu tuu breuibus couerta .Qyidatdete primu laude 
Theodore piate Juel gd no laude potius JNa qs oium eit :qui 
de tuis pulcherrimis maximifqj uirtutibus ingenio dricipiina 
certius teft lmonium uno Francifco phdelfo arferre queat;cu/ 
ius uel admodu adolefcens inft tutus es difciphnis:& cu aeta 
te ,pued9& fapietia ab eiuldc te familiaritate X amicicia nucp 
alienu te uoluiftriFixit te ria lgcio uigili acri ftreuo dextero. 
Philippus ma 
ria 
Iohanna 
Rufcones 
Comum 
Iohanes alov 
fius 
Franchinus 
' Agncs 
Antoni9 ma* 
lianus 
Lcndra 
Frturrian9 co 
mes 
Margarita 
Aloyfi9 dugna 
nus 
Elifabet 
Theodor9 jpla 
tus Quare non modo quae re&e di8a audiresiceleriter tancp prae 
cipiebas:fed permulta quoqj afliduo dudio tua 
ex uarns leftionibus coquifita atqp collecla perinde in op 
timae quenda atgt frugiferae medis aceruum congerebas nihil 
quod uel ineptu edet uel minus luculentum admittes. Qyib9 
quidc naturae tuifcp indituris fachim ed bremmt nihil quod' 
adgoratoria attineretmihil quod philofophiae grauitatc fape 
retugnorares.Cu uero mtelligeres 6C pro codicione temporii 
6C pro maioru tuorum gloria legum ciuili% luris fapientiam 
oio tibi ede obeunda:ad hanc te totum tangi in pf itam dC aui 
tam podeffionem recepidi.Id<$ ufus &C ingenii acrimonia &C 
memoriae bonitate QC continua quadam diligentique idudria 
breui temporis curriculo praeftitidimt uirifconfultorfi £>C eru 
ditidimus habereris GCinnocetidimus.Nec tamen inter haec 
(ludia fiquid otii uenari poterasdd uacuu fluere patiebaris. 
Sed quod alu plaeritp omnes ad relaxatione &C uoluptatis il- 
lecebras coferuntud tu oc aut ad rerum dminarurn perfpicic 
tia aut ad aliarum difeipiinaru cognitione tranfferebasiQuo 
Taftu uidemus:ut omni i laude uerfatus exidimens.Nec enim 
te fugiebat duo ede hoium genera alterum do<du & urbanu 
alterum indoelu 6C rudicum,& hoc quidc humanae praedan 
tix cjjminimam partem reprxfentare:quo de uno uerecunde 
locutus ed hieronymus inquics:Sanfta gppe rudicitas foli fi 
bi prodeft. At alteru illud longe propius uidetur ad diuinam 
bonitatem accedere:Ccum non fibi folum fed unmerfo huma 
no generi natum iure queat iudicari:quod &C cofulcdo &C mo' 
nendo 8C inditucdo 8C tuendo fit olbus ufui.Et enim cu duae 
fint animi partesiquaru altera ronem habet:altera earct-.i utri 
ufq; ui eximius ede uoluidi.Quapropter uirtutes ois coplex9 
ed tX. conteplationis dC athonis:quo utnudf felicitatis etiam 
inter timos fieres cumulatidime particepsiTurpidimu certe m 
dicans a primis tuis illis maioribus platonecp & folone ulla 
ex parte degenerare. PlatoruenI familia effe &per 
celebr€ fatis nobis odendit lpfe un9 plato:ab quo piati deflu 
xere: Qyis enim audeat negare extitiffeplatonc philofopho 
rum plane oium $C maximu &C grauiffimum i Vt diurni illius i 
genii fumaeq? fapientia? extera argumeta praeteream -.fuit ille 
oium philofophoru dC de trinitate 8C de rebMiuifUS 
Duo hominu 
genera 
Plato Solon 
Origo domus 
theodon piati ac noftris multo ante humani generis redemptore qjapertiffi 
me fuerit pientifTimeq; locums:Qya ipfa re una quanq; philo 
fophorum oium nobiliffimus iudicari debet:altius th eius eft 
nobilitas reccfenda. Plato uir fuit atheniefis Xenocratis aca 
demici X Ariftotehs peripatetici do&or.Is fuo «ppriocp noie 
ariftocles ditius eft: Na platonis appellatione aut a pedoris 
latitudine aut ab oratione hubenore deduftu putat csftcrrvc* 
platys .n.graece latum latine fignificat. Huius paternu genus 
a Codro manauit athenicfiu luftiftimo rege melanthi filio at 
maternu a Dropide poeta elegantiffimo Solonis legnlatons 
fratre:Qui qdem lpfi altius referunt genus futi in Nileum he 
roa neptuni filiu ac peliae fratre.Ex quo item nileo X chlora 
amphioisfilia nati funt filii duodecuquoru natu minor fuit < 
Neftor is:g in bello troiano fapictia X eloquctia iter graecos 
caeceris praeftints Jtaqj miradu certe no eft;fi Theodorus pia 
tus huiufmodi ortus genere X ipfe-iuxta ac pater Georgius 
dariflimus ijk Ririfcoqfultus legum qiulifqj luris fapiencia 
eft illuftns:6t Petrus antonius hui9 frater cum militiae gloria 
tum poetica eft X oratoria laude ifignis:Theodorus.n.,p traf 
fufa X propagata in pofteros ui foilema<£ naturae platonem 
folonaqj repraefentat.ac Petrus antoni9tu nileu illu qui X py 
lum codidit X res geffit maximas;tu amphiona X dropiden: 
quos eloquctia reddidit celeberrimos. Vter<£ aut bonitate re 
ferent codru rege: Is, n. pro iu(hcia£C caritate pria fefe ultro 
morti obneere no dubitauit.Ea denicp ratione hi duo fres p 
diurno pricipe nro pnae q; falute li opus effetmita ipfa ultro 
alacnterq; exponerent:praefertim cu aiadnertant i principis 
faluce patriam falucem effc conftitutam: Quanqj in uno ipfo 
Theodoro ocm maior ii fuoru laude X glona ita liceat reperi 
re.ut nullus nobis neq? amphion neq? dropides nec et neftor 
fit defyderadus.Na ad cx teras uirtutes X uerfu ualet X oro/ 
ne foluta adeorut quod de neftore apud homeru legimus :cx 
eius lingua meile dulcior oratio.pfluat.adde mpdeftia facilita 
tc manfuetudinc comitatem moru<£ elegantia mirifica X iau 
dita quadam ingenii dexteritate prudentiaque conditam. 
Quid multis5lta ipfeper fefepollctatafuofpkndore praeda 
ruscft aitiudeatur maiorum etiam claritudini praeluxiffe. 
Quid enim fim longior in recenfenda piatorum nobilitate: 
Platois origo 
Arftoteles pe 
npatecicus 
csAc-rvo 
platys 
Codrus 
Melanthus 
Solon 
Nileus 
Chlora 
Amphion 
Neffor 
Theodor9 pia 
tus 
Georgius iu 
rifconfultus 
Petr9 anconi9 
piatus Infubres 
cum non modo in Itifubribusmt netuftiorailla filentio ia in 
uoluamaierumetia dC in placctino ac parmenfi folo fuperiori 
bustpribusfiC in ipfaetialiguria cuius caput c Genua lateq? 
per Italia non nulli ex piatorum familia uiri magni QC praepo 
tentes caftella plurima oppidaq? poffederintsQuare ne pntca 
illa curiofius repeteres quae magis ad re faciunt:pr3eteream’: 
paucis mihi compleCiendu uidet:quod dC oftendi oibus pot: 
fiC ipfe legi.Extant eni grauifTims quaedam tabulae quae uul 
go hac tempeftate uocant publica Iftrumcta:fi£ ex quidc re' 
pcrtae in archiuo placctino ano a natali chrifba' 
no uigefimofecudo fupra millefimu:Quibus quidc tabulis p 
fpicuc patet fuiffe fres fex ex quoda natos magnifico militarif 
dignitatis uiro Plato noie:qui ex piata familia ort’ edet ac no 
bili foemina Mathodia:quae filia foret magnanimi eqtis aura 
ti commfqj lonielli luciai atq? his prnum auu extitiffe Facinit 
piatum & lpmequitc auratthauiam uero probatiffimam £c no 
bilem foeminam Domnillam arafmi turria ni filiam. Atq; his 
quoc£ m tabulis quae confedae funt hercifcudae familiae gra 
tia dilucide apparet fuiffe illis piatis ampliffimu patnmonm 
fii arces permultas at<£ oppida:quae pro fuis portionibus fin 
gillatim mtcr eos fratres diuifa funt.Caftellu aut unum nomi 
ne platonu idcirco mdiuifum atq; comune relictum effe 
niam platoru familia a diuio illo platone philofopho trahes 
origine haberet agnationis fuae perpetuum cognomentu. Cii 
que hi fex fratres fecundii portiones quae cuique obtigerant: 
alius bononiam alius ferrariam alius genuam alius parmam 
alius immola fefe contuliffcnt: Antonius piatus qui foret ex il 
lis omnibus natu minor:haberetq; porcionem fuam in medio 
lanenfi dicione:mediolanum fe recepit: ab quo quidem uno 
cum caeteri maiores tum illuftris fiC fapicntiffimus nircconful 
tus Georgius piatus dariffimi huius Iponfi pater profectus c. 
Quid enim memorem quod eft omnibus luce ipfa magis per/ 
fpicuumaurum illum grauem atque fapientcm Guidetum pia 
tum:quem ipfe Georgius auum habuit i Fuit enim ille tanta 
probitate &C fapientiaaic non modo apud Iohannem mariam 
fecundum mediolanenfium ducem luuenem fane ferociffimil 
primum locum obtinuent:fed apud eius etiam patrem Iohan 
nem galeacium quo nihil uidit cetas illa in omni prxrftannse 
Liguria 
Genua 
Piatus 
Mathodia 
Loniell’ lucia 
nus comes 
Facinus piat’ 
Domnilla 
Arafm’ turria 
nus 
Caftellum 
Guidet’ piat’ 
Georgi’ piat’ 
Iohannes m3 
ria dux genere nec admirabilius nec perfe&ius: tanto eft habitus in' 
honore:ut exiftimari pofTet diurnus ille princeps nihil apud 
fe habere.uno Guideto piato aut carius aut pretiofius, ltat£ 
non eft mirandunufi talis ille tantufque uir pro fuae pietatis 
munere ad fanftam ciuitatem hierofolymam cu ornatiftimo 
famulatu nauigauit: quippe qui intelligeret honorem omne 
huius mundi inanem elTe: ubi diurno uacaret cultu . Quam 
obrem deuotiftime eo profectus ubi uoti fui pientiflime fac/ 
tus eft composta feremftimo hungariae rege Carolo apud fa 
crofan&um fepulchrum ipfum militaribus eft ornatus infi/ 
gnibus. Hoc igitur auo Guideto SC patre Georgio natus eft 
excellentiflimus hic mreconfultus Theodorus &C quo de mo/ 
do uerba feceram Petrus antonius &C cum alii fratres tum Ana 
ftafius adolefcens :qui etiam ipfe paternam iatque aliorum 
fuorum maiorum gloriam egregie imitatur: Nam ipfe quo' 
que legali ciuilique lapientlae ita operam dat: ut fuorum ae' 
qualium cedat nemini nequaquam is quidem folonrs piato' 
mfque oblitus :Nam <3C folonis leges quanto fuerint in hono 
re: uel unum illud eft dilucidum argumentunv.quod Roma' 
ni ipfi rerum domini legatos decem in graeciam ufque mife/ 
rint:qui eas abathemenfibus petitas in urbem ferrent ad fuu 
(labuiendum mfticia & decorandum imperium: Et Plato qua 
tam prae fe laudem ferret legum lufticiae uniuerfaeque admi/ 
niftrationis ciuitatis cum alia permulta eius uolumina erudi/ 
tiffime atque fapientiftime lucubrata tum libri decem de rcpu 
blica duodecimque de legibus apertilTime declarant. Sed his 
omnibus omiilis quid loquar de materno genere Theodo/ 
riiquid inquam de huius matre pudicifTima atque optima mu 
liere Agnete Maffei muzani illius filiaiqui &C fenator fapietif 
fimus fuit dC ob maximas fuas innumerabilifque uirtutes Phi 
lippo mariae nobiliftimo duci cariifimus:Num tantus ille pri 
ceps cuius fplendidiftimum nomen nulla unquam neque inui 
dia nec pofteritas obfcurabit:tato feciffet unum Maffeum inu 
zanummifi omni laude dignu cenfuiffet 5 Vellem mihi liceret 
ea oia in medium referre:quae ad uera de te laudes attinere m 
telligo prxftantiffime mriiconfulte Theodore plate:quae quo 
niam temporis breuitate impedior: ut praeteream: eft ne 
ceffe , Vnum illud certofcio: te unum effe inter omnis: 
Hierofolyma 
Carolusrex 
Anaftafi9 pia 
tus 
Solon 
Romani 
Graecia 
Plato 
Agnes 
Mafteus muza 
nus 
Philippus ma 
na dux 
Theodor9 pia 
tus qui non ta piatus dicendus fis qj plato:utpote qui non modo 
platonem in omni fapictiae gloria repraefentcsmeru ct fis idc 
plato:a quo iliuftns familia olim tua quae nuc deprauatione 
tprum piata dicitur:platotuca fuerit appellata-Sed quoniam 
me tps lam admonetuit ad uerba illa follemma qbus tota ms 
matrimonii per uerbtl de praefenti conduditurmoftra ois ora 
tio fe conuertatide his nuc fatis atq> fupcr. 
Francifci philelfi oratio nuptialis habita l iponfaliciis Petri 
biragi ££ Elifabet princiualliS. 
Vi facratiffimu coiugii uinculu no fumOpe laudat 
excellctiflimi principes idigni profedto illi mihi ui 
:’q den debctlqex ullo hominu numero ludicenf. Na 
fi natura fieri tudemtismt gdgd aut alitur aut fen' 
tit :producat aligd fibi fimile:quo i fua fpecie pro 
pageturudqj no in caeteris aialibtis folii quae ratione carent: 
led i haerbis ct 5C arboribus quae ftit inopes fenfusumeri lice 
at:qd de humano genere dixerimus:g> diuina imaginem prae 
fe fert.'None ad ipfu naturae appetitu dimno quotp praecepto 
admonemuriut crefcamus:ac multiplicemur:terram# replea 
mus.'Etcfane coniiigm ut meafertopinio:uiri at$ mulieris 
(ecundu lege ad procreandos liberos cdiunQio.No.n.ad pru 
rictis libidinis no ad titillantis fenfus no ad ofcocnae uolup 
tatis intemperantia inftitutu eft matrimOmtufed ut # ratione 
pro lege pro fan&imonia nobis fimiles generemus.ltaq> m co 
lugio admodu eft cauendu no modomequid p adulterium cp 
impium eft: fed ne per lafciuia quidem ullam quod pecudum 
eft proprium:perpetremus.Omnia fuc a nobis fecundum uir/ 
tutem ac deum agenda.dicenda.cogitanda.Haec qui pure 
fte innocenterque feruare perrexcrintmon difficulter triplicia 
illa bona affequentiquae dicuntur fidei prolis facramenti:Hu 
mfmodi autem matrimonium tantum in fe lucunditans ha' 
bet:ut nihil in uita pofTit cfTe felicius.Qijod fi ex ullo unqua 
fperandum fuit:tum ex hoc praefenti faufto fortunatoque co 
iugio non modo licet fperare:fed ita omnino fperare:atque ea 
quae oculis cernuntur: 6C in noftra fita funt poteftate. Quis 
enim ignorat fponfa ipfam Elifabet princiualiis lampugnani 
Plato 
Praeceptum 
diurnum 
Conmgium 
liberi 
Libido 
Jntcpcrantia 
Lex 
Sanctimonia 
Matrimonium 
Elifabet n!‘ri Clariffimi at<$ optimi Rathcrinae fpinellae nobilis &C ho 
nefhffimae mulieris filiam ita elfe ab prima ufque ifantia edu 
catamut fimul cum lade uideatur pudiciciam bonitatemque 
omnem haufiffe 5 Nam de Petro fponfoquid attinet multa 
dicere:quem omnes fcimus nemine fuorum aequalium m om' 
ruprobitatis genere infefioiem .'Et ue longior fim:quam 
tempus locufq? patiarur.Eft: certe Petrus parentu maiotumq? 
fuorum q?fimillimus:quippequi natus Antonio birago orna 
tiflimo uiro dC Elifabet fouica muliere probatiflima habuit 
MafFeolum pfnum auimuquc praeftantifTimus dux Philipp9 
ob eximiam erga fe fidem prudentiam praefecit 
fuse umuerfae curiae magiftrum.quc quidc pulcherrimum QC 
ampliHimu magiftratum Maffeolus ea diligentia &C integrita 
te geffit:ut perinde at<$ haereditanum diurnus ille princeps i 
Antomu eius filium poft patris obitum traftulerit.Qyid dica 
praeterea de huius patruo Andrea birago uiro magnifico &C 
grauiffimo:No ne idc dux Philippus tati eu femper fecit cum 
publicis tum priuatis in rebus ob ingenii acrimonia magnitu 
dinemcg confilif.ut neminem haberet cariore, neminem lucu 
diorc.neminem cui plus aut tribueret aut crederet.'Apud huc 
aut illuftrifTimum principe noftrum cptum femper idem An/ 
dreas ualuerit:quoad uixit:fiC audoritate &C gratia £>C domi 6C 
belli ob ea.qua plurimum femper claruit:diligentia ac fidem: 
nemo uefltru omm efhqui nefciat.Qyid em uager per alienas 
fam liasgbus Petrus lponfus affinitate coiunidiffimus e i So 
uicos polterulas amideos aduocadros morones uicecomites 
iplotqj lampugnanos:cti inter Biragos tot uiri floruerint ac 
ct nunc floreant i omni uirtutis genere:ut fi eos numerare uo 
luero in hac temporis breuitate:fim non mediocri taedio futu 
tusf At de nobilitate &C generis claritudine pudicifTimae hui9 
fponfae Elifabet fi uerba uoluero pro dignitate faceremon fit 
mihi huiufmodi breui fermone opus fed prolyxa oratione up 
quam fpatiofiffimis potius uoluminibus .Nam quae familia 
eft paulo excellentior non mcdiolam foium fed i hac uniuer 
fa Gallia Cifalpina-.quae non fibi maximo femper duxerit or 
namenco lampugnanorum affinitates .'Quare ut tempori lfer 
uiatur caetera omnia omittentes paucis ea percurramus: quae 
ad domefticas fponfae laudes in huiufcemodi neceffitudinis 
Katherina 
Petrus 
Antoni9 bira 
Sus 
Maffeolus 
Philipp9 dux 
Andreas bita 
§us 
Elifabet 
Gallia dfalpla genere attinent. Nata ett Elifabet patre ut modo dicebatur 
Prine malle : uiro certe mea fententia :qui &C dexteritate inge 
nii dC ftrenuitate magnitudineque animi alteri nemini fuae pa 
triae concedar.fide autem 6C obferuantia tanta in excellentif' 
fimos noftros principes Francifcum fphortiam Blancamque 
Mariam duo huius temporis fplendidilTima luminana:quan/ 
to dTe maior nullo pa&o poffit .Quid enim memineroaut Pe 
trum auum paternum ciuilis pontificiique luris peritiuimum 
grauilTimumque do dor em i aut Georgium illum patruum: 
cuius ad paternas laudes tanta beniuolentia acceffit in hunc 
diurnum principem :ut eam non mfi cum unae exitu termina 
nt JNam fiC Bernardum philofophum ac medicum & BaptP 
ftam atque Iohannem andrean uidetis m uiuis non uulgari 
uirtute luuenes.Hieronymus etiam lpfe patruus quanta mo' 
i deftia humanitateque prae ftiterit: dum uita frueretur: cogno 
ftis omnes .Sed ut de reliquis ne fim m dicendo longior: con 
ticefcam‘*Non ne unus hic Oldradus lampugnanus magnm/ 
cus eques auratus ducalifque fenator fapientiffimus tanto lc 
per in honore; eft habitus ob eius praeclaras fummafqueui* 
tutes cum apud Philippum Mariam illum:tum apud hunc lp 
fum Francifcum fphortiam focerum generumque duces:ut ai 
terum habeamus neminem:qui cum hoc uno queat de gloria 
contendere'Quae cu ita fint:non dubia nobis omnibus fpem 
affertis feliciftimi comuges Elifabet lampugnana Petreque bi 
rage m omni uos laude fimilis fore parentum maiorumque ue 
ftroru.Refpondebitis.n.refpondebitis profecto geniturae te 
mini: talifq* uos prxftabitis: ut no minus illis praeluxifle 
accepitfe ab illis luce fitis ludicandi. Qyare quod felix fauftu 
uobis fituam ad lpfum defponfationis munus 
propius accedam9.Mediolani.liu.Idus feptcbres.M.cccclviiu 
Francifci philelfi epithalamion in nuptus nobiliu coiugum 
lohannis antonn fimonctae & Margaritae cottae- 
Nter humanae focietatis uincula:quibus ratione du 
i ce lucunde inter nos uiuimus: nullum profecto necj? 
lucunduts neque utilius efle ammaduerto:quam quo 
uir &C uxor mutua cantate inuicem comunguntiir. 
Fr.fphortia 
Blaca maria 
Georgius 
BernafcPphi ! 
lofophus 
Baptifta 
Iohanes adreas 
Hieronymus 
Oldradus 
PhiIipp9Ma 
na dux 
Elifabet Scimus enim in uniuerfa re domeftica qua confhtuitur fsemt 
narium reipublicaeuhplicem effefocietatem heri &C ferui uiri 
tc uxoris patris 6C filn:6C id quidem fecundum triplex ciuita' 
tis admimftrandae genus. Harum ucro communionum com' 
gium quod uocamus:tantam uim in fe habere tantam magni 
tudinem tantam praeftantiam excellentiflimi philofophi tra 
dideruntiut inde gradatim fecundis aufpicns ad fummu ufcp 
eatur imperium, Vt enim unius egregii uiri pricipatus &C op' 
timatium praeftat bC populi dominatui:ea ratione fecundum 
Gregormm Naziazenum:quod exemplo unius dei in cado re 
gem unum oportet eife 111 terra: eodem modo coniugalis di' 
gnitas quae unius eft ad unam :reliquas focietates antecellit, 
mirandu certe non eft: fi deus optimus maxim9 ab lpfo 
ufcp humanae creationis initio coftituit luflitq; mrimoniu:co 
tinuoq; adiecit:crefcite ac multiplicamim.6C replete terr a.No 
.n.a Cecrope illo que fabulatur :no ab xgyptiaca fuperftitio 
ne non a Romulo nefcio quo:c huiufmodi coniunctionis bo 
nitas aut introducta aut excogitata;fed ab lpfo imortali deo: 
a quo quidquid c bonnad nos peruenit:3< fine quo boni efTe 
oio nihil poteft.Et quancp maritalis caritas inter omnis fua' 
uicates eft fua natura fuauiftima:tuc tamc fit longe fuauior dC 
gratior:fi qua rone inftituta efheadem etia perpetuo feruetur: 
Na procreationis gratia matrimonium introduttum uidemuf 
&C id non hominum magifq; communi quadam naturae lege, 
Sic enim bC arbor arbore bC feges fegetem bC animal ex fe aial 
gignit:quod-q diligerer fecu aio uolutant:oi opa diligctiacp 
curabinneqd i maritali praecellctia aut agat:aut mcditet: q? 
ab ei9 decoro fit alienu. Sanctu inq> bC ipollutu oportet cc cd 
iugitug» ut i oi uita mutua dilectione tueamur aliud nofopor 
tet praeceptu alfidue meminiite nec uirii hre poteftatc fui nec 
uxore fuicc arbitrii fed utruq, alteri pari qda pietate obftri 
gi.Qijid eni memiero:quae quatacp comoda at<$ emolumcta 
ex lpo benecouemcti conubio cofequtiturJcu h lim9 ignari ut 
c prudetis priffamilias rc quottidiecptu hoeftas patit .augere 
ita follertis diligctifcp matronx ea doi digerere ac tueri.Qyar 
n eqdc poffu nobis h admodu gratulari lohanefatdi atep Mar 
ganta q diuinu praeceptu ac legitima coiugii fathonc hoc die 
cp utricp ueftru felix fortunatiiq, fit: inituri cpreftiffime uobis 
pofteruatiq; ueftru cofuluiftis fafturi uos certe oiap ura uro 
Gregonus na 
zanzenus 
Cecrops 
Aegyptii 
Romulus 
Iohannes An 
tonius 
Margarita rucg dignitate.Na ut abs te icipia cadiflia pudiciffimaq? puel 
la Margarita;no potes tuoru parctiino ccfimillima.Siue.n* 
ate oculos tibi ponas nobihfGma dC honediffima matre tuam 
Magdalenen leonatma fiue patre tuu clanflimu &C grauifiimu 
fenatorc huc Pctru cottam.tato debes accedi pbitatisdefyde 
rio:ubnifi g? honeftu fit dC laudabile apud oes:intdligas tibi 
ede i uita <ppofitu.No.ncs ignara:q>to femg tu uniuerfarum 
Cottam familia tu ornatifTim9pater tuus i fpicdorefit habit9 
Na ut antigora breuitatis gra coticefcaaufi uir indicat9 femg 
eflet <pbatmim9 pr tuus nunqj prxdatifTim9 dux Philippus 
tati eu fecilTet qjdiu fuit i uiuts:neqj iJludriffim9 hic atq> opti 
mus priceps noder ordini fenatono afcripfiflec.Quo fit.ut ol 
tibi cura oi dudio oi idudria annitendu fit:ut hui9xtas quae 
ad femu ia puenitd tua,pbitate atq; laude coqefcat. De te uero 
Iohanes Antoni fimoueta nihil eueitelligo: quod no q;optie 
fibi gfq? debeat polliceri dis, n. tu oium primu figulari quada 
prudentia prxditusiqua fit;ut quae te fequi oporteat i matri' 
monn fandi tate:& quae uitareaiefcius ede no polfis. Accedit 
auunaili hui9 tui uei patris potius itegernmi arq$ fumi fena/ 
toris Angeli fimonetx audoritas GC aplitudo :cui9 prudentif 
fimis iditutis &C uolutati cu femp paruenstac pareas:hac ocm 
qua habes:tibi gloria pependi.Quid.n.memore hoc loco fa 
pientifljmu 6C eruditidmu uiru ducale fecretariu cofobrinum 
tuu Cicchiug ut affinitate tibi coiundiflim9 cara maximu ad 
lumentu ad nois clanutciHis fane ronibus fadu c:ut fupiore 
tepore magnificus eques auratus Oldradus lapugnanusille 
cui9 nome llludre ciunica filia qua habebat:tibi matrimonio 
coppulauent.His ct ronibus addudus uir fpedatidimus Pe/ 
trus cotta te fibi generu libcter accepit fifus is certx tux an' 
teadx uitx:quam nouit oi ex gtepbatiflima cc. Qyagg tibi 
oga dada c:ut tatx de te expcdationi no modo rndeas: led et 
mirabiliter fupes. Afpicis prxterea no obfcure:q;tum tibi mu 
nus ad gloria c additmquod humamdim9 priceps noder fplc 
dididima fublimitatis fux pritia cu tot illudrib9iclytifcp pri 
cipib9 mrimoniu hoc honorat futuru is gdc fperas: ut tales e 
nobis comgib9 liberi Petruqt cexgt9:quo 
lu erga fe fide atq; deuotione tata i reb9 oibus cc cognouitut 
accedere nihil poffit ad fiimiuSed ne logi9nra .ptrahat oroua 
deo duce atq. audore ad trafigcdas nuptias<p'pius accedatur. 
Magdalene 
Petrus cotta 
Angelus 
Cicchus 
Oldradus Francifci philelfi oratio nuptialis hita in defponfione Magni 
ficae puellae Maruciae 6C Magnifici equius aurati Raymundi 
atcenduli. 
Vanti fieri oporteat bene conueniens matrimonia 
Magnifici atqj illuftres uirnuel ea rone probari po' 
q tefbquod quae tria maxime expetunt i uita:honos 
utilitas uoluptas eiufmodi uinculo apprime cotine 
tur:Nam ut in focietate humana nihil eft adulterio 
turpius :ita coniugii fanftitate honeftius nihil. Quid:quod ex 
oibus facramctis qbus bene atq> beate aiuit :hoc unii ciutaxat 
diurno efl ore conftitutum SC id quidem in primis illis paren' 
// tibus:qiubus praeceptum eft ab omnipotenti deoait cretee' 
/t rent: ac multiplicarentur:terramque replerct.ln iis fane ho 
minibus laudaf caelibatus:qui cbtcpta omni carnis coppula 
angelorum fefe qua hominum fimilis maluerunt.Sed qui ui 
tam ciuilem adamantmec fibi nec reip.recte confulunt: ubi a 
connubio abftineant. Quemadmodum enim uidemus natura 
fpn.ut quaecunque uel aluntur uel fentiunt:producant aliqd 
fimile funid quod non in caeteris animantibus folum intueri 
licet uerum etiam in ftirpibus U haerbis:nonne is fuerit ab oi 
naturx. lege alienus:qui inter hoks manens non fe hominem 
efle meminerit mon quaerat per generis propagationem fe in 
terris quoq? reddere immortalem JLegimus apud maiores ea 
Lycurgi legem plurimum laudari folitam :qua is faxiffet eos 
omnis qui nubere noluiffeat:tum in Gymnicis ludis a fpe<3a' 
culo arceri ;tum etiam affici ignominia:quippe qui eos priua/ 
tos noluit eo honore at# obferuantia-.qux femoribus a iuni 
oribus praeftaretur:Idq; ob nullam aliam caufanv.qs ut pro' 
creandorum liberorum qjdiligentiffimam haberent ratione. 
Quo etiam fa&um eft-.ut a nemine adolefcens ille repraehede 
retur;qui aduementi Dercyllidae in Theatrum non modo no 
afTurrexerit:ac fubfellmm ceffcrit:fed adiecem potius: Nam 
nec tu mihi o Dercyllida qui ceffurus effet:genuifti:cum Der 
cyllidas tamen <3C uir grautiTim'7 foret: fiC res maximas fuo im 
peno prseclarafquegciTiirct:Sed quid aut lycurgi aut multo 
ate lycurgum Mercurii ac Cecropis: quid dein Romuli de co 
ingio mftituta conquirimus iquandoquidem ChrilV opt.ma 
ximus qui QC idem filius dei eiTet &C deus:tum in matrimonio 
De’ oipotens 
Lycurgus 
Dercyllidas 
Mercurius 
Cecrops 
Chriftus opt» 
maximus nafri uoliut:tum fmutatus ad nuptias eas prsefentia fua orna 
uit:ac muitJQuanta uero utilitas manat q>ta uoluptas ex co' 
sugali coiundioe :ocs i mrimomo fuufaciic ltelliguuNa coiit 
gali amore nihil c .pfedo miti7 nihil dulcius nihil fuauius. 
Vtihtatis autem omnia plena funt: quas matrimoniali parcit 
monia atque diligentia admimftrantur.Reehffime igitur utri 
c£ ucftrum profpeclum iudico magnifica uirgo lulia Marucia 
& magnifice Raimunde attendu!e:quod per Iponfalium iuri/ 
um landimomam atque fplcdorem fitis hodierno die mutuo 
cantatis uinculo coppuladi: quo &C uobis lpfis pofterique uc 
ftris quafalubernme 6c maxima ueftra cum laude conlulatis: 
Nec enim praeterire uos debet tnaelfe nuptiarum bonamu' 
tuam inter coniuges fidem prolis non folum procreandae fed 
benignae alendae &C ingenue atque innocenter educandae Itu' 
dium m primifque facramentum :quo impollutum connubiii 
QC omni fufpicione uacuum leruatur: Ita enim uos lacientes 
fiC caelefti latiffadetis 8C mundi gloriae:Nam parentum dC ma 
iorum ueftrorum claritas non parum incitare uos debet ad 
omne comugii officium ac decus .Es tu fane lulia nata fplen' 
didiflimo equite aurato dC rerum bellicarum laude ceiebran/ 
do Baldo Marucio illius Nicolai tholentinatis filio, cuius il' 
luftre nomen nullus unquam delebit interitus: Vnus enim Ni 
colaus ille tholentinas talis fuit tantufq ic belli dux: ut prin' 
ceps ille nobiliffimus Philippus Mana U patrem appellare cu 
confueuerit.fiC eius fidei fuam omnem dicionem admimitran 
dam commifent. Hunc etiam Veneti :hunc Florentini:hunc 
Romana ecclefia luarum omnium copiarum imperatorem ha 
buit:Nam de patruo tuo lohanne thoLentmati qui 8C prcefcs 
eft.dC te non fecus amat ac filiam eo loquor uerecudius.quod 
fuas de fe laudes non libenter audit: quippe qiuutefl: omni 
in re modeltilTimus: malit haberi dC efle laude dignus qua co' 
tam laudari.Sed illud fatis e/t dilucidum argumentum excel 
lentirtimae fuae fummaeque probitatis dC fapientise : quod ob 
multas 8C maximas res fuas fortiff me geftas magnanim9 ille 
nofter fiC inclytus dux Francifcus Iphortia &C hunc fibi gene 
rum afciuit:6£ magnis copiis praifecit-.Sc in ordine fenatorio 
locum ornatiiTimum obtinere uoluit:& non fecus ac filium dC 
carum habuit dC periucundum lemper.dum fiat i iiiuis.^a 
Intia marucia 
Raimundus 
attcndulus 
Tria nuptiaru 
bona 
lulia 
Biu7mamei9 
Nicolaus tho 
lentmas 
Philipp7 dux 
Veneti 
Florentini 
Romana ec 
clefia 
Iohanes tho 
lencinas 
Fraci(c9fphoi 
tia dux ti autem hunc faciatlprxftantiffimus dux Galeacms: uidem9 
omnes.Num quifquam minus eum admiretur: quem diuina 
fapientia tanti principis facit maximi *De te uero Raimundc 
attendule quid multa didurus fim;qui natus patre Michaele 
fartiflimo illo & laudatiflimo belli duce quem uniuerfa pro/ 
pe Italia ob praeclaras fuas frequentifque uidorias habuit in 
nonore; te omni in re fimillimum illi praeftas: dignumquc 
oftendis cognatione lnuidifiimi noftri principis. Qyae cum 
ita fint;aliud nihil reflat:quam ut per uerba illa defpofionis 
follemnia ad rem lpfam propius accedamus. 
Francifci phileifi oratio habita in connubio magnificae puel 
Iae Margaritae arcimboidx QC magnifici equms aurati Anto 
nu cribelli. 
Vm inter uaehementiffimos ac maximos animi af' 
fedus tanta fit uis amoris IlluftrifTime princeps 
c praeltantiflimi patres honeftiifimae :ut et 
atiquiffimus ille poeta Orpheus idemtj theolog9 
eum non dubitauent non modo deum aiferere:£ed 
pr mum quoqj deoru omnium poft diferetum at<£ digeftum 
m fua membra chaos:quod noiant:appanufiein caelo ;ob id 
ig phanetis appsllatibem meruiffe:q> nihil fcilicetfine amore 
atqj concordia in uniuerfo mundo coftare firmius aut diun9 
pomt.quid dicemus de facratiffimo lpfo amoris uiculo ac pia 
ne indiffolubiluquo uiri atep uxoris animi honeftiffimo quo 
damnexu lnuicemuinciunturjQyodficoniugium prius in 
caelo fit diurno luffu ac decreto quodam :quam celebretur m 
terra:quis ambigat quidquid ab eo fit ad optimum effe opor' 
tere* At m primis parentibus matrimonium deus ipfe omni/ 
potes mirabili cantateIftituit .Ad haec Ihefus claemctiffim9 
humai generis redeptor tu i comgio nafci dignat9 c; tu luita 
t9ad nuptias no luit9 ucmealcp fua pritia no folii honeftauit 
fed ct luuit.Et c§cp ois amor deledar plurimti foletas tn g ex 
bono coiugali gcipif ac manataata dC td icredibilc uolupta/ 
tc prae fe fertait nihil i uita poffitefle iucundi9» Ad huiusmo 
di aut amoris honeftatc ac lucunditatem accedit magnitudo 
utilitatis;quae gdem tria cu inuniuerfa uita expetunt tum in 
Gakaciusdux 
Michael 
Italia 
Orpheus 
Phancs 
Ihefus amicicia maxime.Nam quam aliam amicitiam htiic neceffi' 
tudini caritatique comugali anteponamus i Ncn enim coniu 
ges non poflfunt rationem habere U augendae 6C conferuan/ 
dae rei familiaris cum ob uniuerfam domum tum ob liberos 
uel procreatos uel procreadosiquorum uitae dignitatique co/ 
fulere naturae etiam dudu impellimur.Erat fae apud lacedae 
monios iis:qui ad fenedutem ufque uitam cadibcm duxitfent 
perinde atque propofita quaedam ignominiae nota: quippe g 
nihil in poiterum propagandae rcipublicse confulere uideren 
tur. Qyo fadumefl:: ut generofi illius adolelcentis didum in 
DercyiUidan improbaretur a nemine. Nam nec tu mihi qui 
ceffurus fit:genuifti,Noenim affurrcxitdercyllidae adolelccs: 
neque honorenuquem mos erat a minoribus praeftan gran/ 
diorib9 natiuei exhibuit. Et quifnam dubitet ei;m:qui uita ut 
uiuat adiuamnnfamiae crimine uacare no pofle.nbi fine uxo 
re uixerit:cum uel diurno praecepto crefcere nos lemper opor 
tet ac quadam naturae lege gignere nobis limi 
lesfltaquc non abfurae ueftri uobis parentes ut funt uiri gra' 
ties 6C fapientes:nec inutiliter profpexerunt:cum tibi Margari 
ta arcimbolda pulcherrima pudiciflimaquc puella: tum item 
tibi generofe adolelccs cqueique aurate Antoni cnbelle:quos 
non modo non aduerfantes led quamodiflime obtemperan' 
tes uoluntatibus adhortationibufque paternis hoc laudatifii 
tno U optimo ad procreandos liberos lacramento inuicem ui 
deam coniugan .Et enim reliqua omnia iacramcnta humanae 
funt dC inuentionis fiC mflituti.Matrimonium ucro loliis de* 
ipfe conlhtuit &C i primis parentibus:quod modo dicebatur : 
dC in delitiarum horto:q a graecis otf paradifos di' 
citur.Igitur non ignorare uos oportet quse fint tanti ac tam 
praeclari muneris bona:quae triplicia uiri fapientiflimi effe uo 
luerunt.Nam primum politum ert in fide, alterum in prole: 
tertium in facramento.Et facramcnto quidem caueturme di/ 
uortium fiat :fed omnia quae ad regedum matrimonium fufei 
piendolque liberos attinent: fande innocenterqiie leruentur. 
Quod autem munus ad prolem fpcdatnliud erte uoluntair S>C 
pie fufcipiatur.& alatur benigne: &C educetur religiole. Fides 
ucro omnem fugat intemperantiam libidims:quo uinculi con 
lugalis tam in uiro qua in uxore fanditas ,p mutua diledione 
Dercyllides 
Margarita 
Antonius 
paradifos perpetuo conflet. Et ne fim prolyxior' quam & locus dc tem 
pus &perfonarumpoftulet dignitasais in-praefentia praeter 
miffis:quae pro rei magnitudine per multa dicenda efTent:ego 
uos Ipedatiffimi comuges monere, hortari, rogare, obfecrare. 
obteftari non definammt nihil uobis potius ducatis cp dC di 
es 6C nodes habere ante oculos deum:ad quem unum mente 
omnem coguatufqj ueftros cp pientifTime referatis:quo 
praefente atep uidente omniamihil omnino neq; agatis: neqj 
dicads:net£ meditemim mfi cade £>C contwenter;Sic enim oia 
erunt uobis optata atq> felicia.Qyod autem fecundo loco uo 
bis arbitror obferuandum;adhibete diligctcm operam: ut pa 
rentibus maioribufcp ueftns ornamento laudi<£ fitis. Xu em 
Margarita nata es Nicolao arcimboldo clariflimo, Iuriscon/ 
fulto ac uiro difcipiinarum omnium laudatiflimarum dodif 
fime erudito confiharioqp ducali fapientiflimo &C optimo:Ma 
tre autem probatiffima ac nobili Vrfina canofTa. Nam quid 
ego commemorem tot ac tantos uel paterni uel materni fan/ 
guinis nobililfimos magnificofqi uiros: palauicinos.rubeos» 
folianos.torellos.archenfe%comites:cuminhoc uno Nico 
lao arcimboldo tanta fit uirtus tantus fpendorait cum omni 
antiquitate poflit de fapictiae dC integritatis laude cdtendere* 
Tti autem Antoni ea cribellorum familia natus es :quae diuu 
Guilielmu origine comitem audore generis habens nd medio 
lam folu llluftris eft &C praepotens;fed m uniuerfam Italia no 
belli minus qua pacis artibus cognita:quoru ego fingulorum 
eximias laudes h uelim fingillatim glequimulla neqp teporis 
nec loci ronem fim habiturus. Vt cmm liientio praeterea m 6C 
Vrbanu tertiu fummu ecdefiae Romaae pontifice &C alios per 
multos uel epos uel belli duces: ad haec &C lurisconfultos 
philofophos:qbus familia tua eft ia pridem fplendidiffimi ce 
lebritatc nois omnm genciu teilimonio aflecuta: fatis tibi ad 
optimaru adionum imitatione exemplo fint uel pater tu? mr 
magnificus hogolin9 comes.uel patrui lpfi duo cu Reuercdif 
fimus pontifex nouaricfis Xacobus philippiis tu comes Anto 
niushumamtateprudentiaqjlfignis.Praetereo eni confulto 
affines reliquos atqj propmqaos tuos:quofu numerus eit pro 
pe Tiifinitusme ludicer q> par fit.i dicedo curiofior,. Xu uelim 
ad domeftica excpla ad oc .pbitatis generis mirifice 
Nicola9 aram 
boldus 
Vrfina 
Guihelm’ co 
. mes 
Vrbanuspon - 
tifex 
Hogolin^co' 
m;s 
Iacob9 philip 
pus cpifcop* 
Antonius co 
mes lflamantutaris etia illa qui femper folestbonitate ingenii tui. 
Fac obfecrotut qua de tua laude expechtionc concitafli thac 
non minus in hoc fauflo 6C bene couementi coiugiotq; m cae 
teris uitae partibus fubftmeas atqj tuearis. Volat. n.‘adolefcc 
tia alis pernicibus & ois aetatis flos breui momcto laguefcit. 
Sola uirt9 flabilis eftpofleflio fola mcomutabilis: quae tamet 
fi in omni uitae flatu efl utilis:! matrimonio tum maxime ne/ 
cefTaria.In hoc eni reipublicae femmarium conftituitur.quod 
mfi omni uitio uacauerittnunq; ab bonam fruge fit peruentu 
rum.Seddehisfatis.Iamadea uemamus: quae materno fer/ 
moe paucis.trafigcda fut.Meidolai. vu.Kal.lulias.Mcccclvni. 
ORATIONES DIVERSAE 
FANCISCI PHlLEtFI ORATIO AD PIVM SECVN 
DVM PONT. MAXI. HABITA MANTVAE IN PV 
BLICO VNIVERS ALIQuE CONSISTORIO PRO 
DVCE FRANClSCO SPHORTIA DIE MARTIS Quar 
TODEC1MO KALENDAS OCTOBRES.M.cccclvim. 
fixordium 
VM ESSEM PATER. BEATISSIME NO 
mme atcp liifiu humaniflimi pricipis hui9 mei 
Francifci fphortiae inclyti mediolanenfium du 
c cis apud fanthtatem tuam i tanto hoc di tam 
florenti fplendidiflimcqne coetu uerba fattur9 
de rebus maximis di clariitimis di cum neceffa 
riis tum chriftianis omnibus no mediocriter 
condufturis:non poteram equidem no fubuerernne idem mi' 
hi accideret:quod grauiffimis ac fummis di oratoribus di phi 
lofophis ufu aliquando uemffe traditur: Nam di . L.craffus 
cum paternam ulturus imuriam apud ,Qu. Maximum foret 
adueiftis Gn.carbonem caufam aaurus: ne uerbum iquidem 
potuit emittere:Et Tyrtamus cognomento Theofraftus pau/ 
Fracifc9 fphor 
tia dux 
L.crafliis 
Qu, maximus 
Gn. carbo 
Tyrtam9theo 
phraftus ca admodum uerba apud Athenicfem populum difhmis ob/ 
mutuit. Demofthenes uero talis ille »tantufque orator apud 
Philippum regem Alexandri patrem orationem habiturus 
idem eft paffus:Nam quid dixero de eloquentiftimo uiro eru' 
ditiflimoque philofopho.M.Xullio CiceroneJNon ne in cau 
fa illa nobilmima Xiti annii miloms fortiffimi uin X optime 
de fe meriti ita expalluit: ita tremuitita defecit: ut ineptius 
nunquam orauent sHaec igitur mecum repetens pater beatif/ 
fime arnmoque uolutans tum huius loci ornatiftimi ampli/ 
tudinc atque maieftatem tu incredibile tuam diuinamque fa 
pientiam merito optimoque mre expauefcebam: nequid in' 
cipienti mihi: quod nollem:accideret. Sed iam me plane re' 
creat:ac reficit mitifTimi tui lftius uultus atque animi facili' 
tasfingulanfque illa benignitas: quam nuper in urbe Roma 
coram ipfe de te expertus maiore cum fiducia ad dicendum 
uemo. Vt«ad rem propius accedam' hic optimus princeps 
meus ut eft fan&itatis tuae X facri huius collegii cardinalium 
uniuerfaeque Romanae ecclefiae obferuantiftimus:cum uide' 
ret:quanto cum ftudio X diligentia X labore incumberes ad 
umclicandam chriftianam remp.ex atrociffima X teterrima 
feruitute tureorum in priftinam fuam X libertatem X digni/ 
tatem andignum profe&o X iniquum a fe* facium iri exifti/ 
maflet;fi abs te tantopere perhumaniterque accerfitus ad con 
ftitutam diem minus ipfe quamprimum ueniffet in pulcherri 
mum hunc perilluftremque conuentum tot uenerabihum pa 
trum X dominorum X prmcipum: Intelligebat enim in tan/ 
to rerum diferimine quo tota religio noftra fluduattcelerita/ 
te plurima opus effe: ne dum praeftolando confultandoque 
ferius tempus teritur:diui Petri nauicula ante naufragio ob' 
ruatur:quam tabernaculo fuerit rudentibufque munita »Ita'' 
que pofthabitis omninoque praetermittis caeceris negotiis fu 
is omnibus quae circa noui principatus fui adminiftrationem 
m tantis huius noftrae tumefeentis fluduantifquc Italiae pro 
cellis atque tempeftatibus neque parua nec leuia effe pottunt: 
ecce ut uides:non mitiis paruit falutiferis admonitionibus X 
fanchflimis iuffis tuis:qppe q ut c uir tio min9 ftudiof9religio 
nis££ pietatis quam X ingenti animo X confiho: aiaduerte 
bat te pontificem maximum X fancliffimum non ftne caufa 
Athemcnfes 
Demofthenes 
Philipp9 rex 
Alexander 
„M. tulL cicero 
3Xsanm9 milo 
Roma 
Narrati# 
Petr? apoftol? in tanto itineris labore X infirmitate corporis X apoftolico ii 
lo folio Mantuam conceiTiffe X umuerfos chrifhanae fidei pri 
cipes ac reges confultandi ferendaeque opis gratia inftanti ne 
ceffitati litteris ac nunciis conuocalte: Na quid magis decet 
chrifhanum hominem quam non modo pecunias atque uires 
fuas pro illius nomie gloriaque offerre fed etiam femetipfum 
fi opus fuerit:deuouere:qui ut lpfi uita frueremur aeterna: cu 
e domino feruus fieri tu crudeliiTime X per omne ignominiae 
genus mori uoluitJOh diuinam illam claementiam. Oh libe/ 
ralitatem X munificentiam obftupendam, Tu pro nobis chri 
fte optime maxime: quo illius originalis delich X perpetuae 
culpae reos inexpiabili facinore liberares:pudendam acerbif/ 
fimamque mortem non folum non recufaftufed ultro etiam 
atque perlibenter* depopofcifti .Nos autem ita fimus impu/ 
dentes ita ingrati ita mentis ac fenfus inopes: ut facultates 
noftras atque uitam lpfam fi fit opus:quam a te uno gratis ac 
cepimusnn tanta tui nominis la&ura X contumelia tibi repe 
tenti reddere dubitemus5 Abfit a regibus X principibus chri/ 
ftianis tantum dedecus tantum opprobrium tantum nefas. 
Quid enim reliqui principes fint farturi pater beatiflime :quo 
rum opes ac uires maiores formidabiliorefque funt: quando 
unus hic Francifcus fphortia ne dileftiffimis quidem X fra' 
tribus X filiis parcere decreuerit:modo poffit aliquam opem 
falutemque afferre huic falutifero pientiffimoque operi 5 No 
uit certe princeps prudentiiTimus nos effe natos non nobis 
folis fed bonis omnibus fed toti fidei chrifhanae fed immor/ 
tali deo chrifto Ihefu redemptori noftro: cuius innocentem 
ciuitatem patiludibrio elTe diritati immanita 
tique tureorum turpiffimum eft X dedecorofum in primis : 
Eo enim omnis indignitas ducenda eft indignior: quo ab in 
dignioribus infertur hominibus': ii homines quidem potius 
quam efferatae prorfus X truculentiffimae quaedam baelluae 
Turei funt appellandr.cum nihil infe humanitatis habeant 
praeter hominis figuram X eam fane ob flagitiofifTimam 
pitudims foeditatem deprauatam ac nequam. Qyis unus om 
nium tureos ignoret fugitiuos effe fcytharum feruos eofque 
paftores:qui ex crgaftulis illius uafti X mhofpitabilis mon' 
tis Caueafi cum in perfida ac Medianv latrocinatum defeen/ 
Mantua 
Cofirmatio X 
confutatio 
Chrift9 Ihef9 
Turei 
Scythae 
Caucafus 
Perfis». difTent: nullumque certum incolerent domicilium prseter ob' 
foleta ludra &C horrentes fyluarum latebras iprimum Iuflini 
ani temporibus ad hellefpontum ufque clandedims infidus 
impetum facientes:eodem ductore 6C collatrone perditiflimo 
Bochano urbem opulentifTimam Bofphorum repetina ui ca 
ptam diripuerunt: Deinde ubi laxius ut homines humiles ab 
icchque neghguntur:contemnunturque:imperante conflanti 
nopoli Alexio comneno tantum rebus fuis incrementum fu' 
res obfcuriflfimi counuis latrociniis attuleruntmam quid no 
confequatur affiduitasfut iam auderent aperto etiam marte 
cum imperio illo orientali de principatu contendere: Vfu eni 
fieri quottidieuidemus: ut quo quis humiliore ignobiliore/ 
que natus genere fortunae impudentia ufus fucrit:eo fe arro 
gantiorem mfolentiorem fuperbiorem praedet., Et ne fim in 
re minime mcunda narrando prolyxiormbi turei per Theo 
dorum cantacuzenum:qui Ionanncm palaeologum ut pupil/ 
lum fiC generum impius circunfcnptor patrito auitoque re/ 
gno fraudarat:ex afiatica Myfia in thradam callipoli ad hei' 
lefpontum tradita perinde atque focii funt traducti:nunc fo' 
cerum nunc generum Horcane ductore fallentes :ut funt ad 
omne improbitatis genus procliues atque anhaelantes:breui 
temporis curriculo magna ex parte thracia occupata: duce 
Amoratho Horcams filio in tnballos :qui nunc ferui appel/ 
lancur:irruere:Qyo in loco ubi magna utrinque caede iam per 
petrata Amoratus a Lazaro drenuo atque fortiflimo tribalio 
rum duce:qui fe pro patria immaculatam hodiam deuouens 
cum duodecim intrepidis commilitonibus in cadra ipfa intra 
crudeliffimi fceleratiffimique tyranni tentorium impetum fe 
cerat:multis uulneribus confofTus occidit .Huic ubi Baifetes 
filius fuccefliifet non re minus fulmen quam nomine: id enim 
Baifetes tureorum lingua fignificat:non folum theffalia chn 
dianis & Boetta ed ereptadedipfa etiam noua Roma Con/ 
dantinopolisitauallataSCpreda diuturna obfidione oppii' 
gnationibufque continuis &C tremendis:ut profligato iam ad 
Nicopolin Sigifmundo rege hungartae cum tanto SC tam re/ 
bus omnibus ornatiffimo exercitu fortium uirorum ad tre/ 
Iufliman9vun 
perator 
Hellefpontus 
Bochanus 
Bofphor9 urbf 
Coftatmopolif 
Alexi* comnc 
nus iperator 
Theodorus ea 
tacuzenus 
Iohanes imoa 
tor 
Myfia afiatica 
Thracia 
Callipolis 
Hellefpontus 
Horcanes 
• Amorathus 
Tnbalh ferui 
Lazarus 
Baifetes 
ThefTalia 
Boena 
CdflatinopoF 
Nicopolis 
.Sigiftnud9 rex Galli 
centamillia poft intemicionctatae Gallorum nobilitatis poft: 
ludibriofam & barbaram ac fpurciffimam contumeliam tot 
pnncipum tot ducum poft lam prope extindum chnftianum 
&C nomen dC cultum m repete Chnftus Ihefus qui fe de mimi 
cis fuis cum mimicis item fuis ulcifci dignatus eft:Tliomyrin 
maffagetam cognomento tamberlanum quoniam pede altero 
dTet claudus;cum innumerabili firmiffimeque mififTet 
citu:ipfa inquam noua Roma conftantmopohs ex illo ufquc 
tempore dC capta ui eflet &C uerfa in praedam . At noluit tum 
deus omnipotens tantam paci indignitatem: quin potius per 
fpicue omnibus gentibus declarauic fruftra eue humanos co 
gitatus omnis:qui diumo careant auxilio, Vichis eft igitur &C 
captus lllico a Thomynde tamberlano fulmineus ille &C hor 
ribilis Baifetes nulla pugna nulla concuffione haftarum nui 
la enfium uibratione fine ullo prorfus fagiptarum iaftu : N a 
ante uniuerfus Baiferae exercitus fugae turpilfimae terga de' 
ditrquamdefcenfumertetinaciem.Oh mirabilem dei prouft 
dentiam» Oh icomprenfibilcm immenfamque potentiam» Oh 
caritatem:qua nos complederisunfinitam.Et nos mifen non 
dum refipifcimusmon reiipifcimusJcaptus igitur &C non mul 
to poft obtruncatus per multam contumeliam ille tam po' 
tens tam elatus tam formidabilis Baifetes cum non nullos fi/ 
lios reliquiffer.caetcris demum deincepsjomnibus per Sulta/ 
num fratrem ftrangulatis arquus neruo ex quo poftea cyncis 
didus eft :folus hic fultanus cyricis in tyrrannida fucceflit 
nihilo quidem nunus quam Baifetes pater chriftianis perni' 
ciofus:Nam &C Myfos qui citra danubmm fedent:& ultra da/ 
nubium Balacchos dC Moldauiam fubiugauit. adiecitque: 
quidquid mari aegeo Ionioque adiacet praeter folam pelopo 
nefumadllliricosufque.Quipofteaquam animam enlaftet: 
fecutus eft Amorathus filius ob amorathum proauum ita 
nominatus» Is omnium primum poft ftrangulatum Multa' 
pham fratrem urbem conftantinopolin permagno &i acerri' 
mo munitus exercitu obfedit mentibus tribus, oppugnauit 
Chrift9 Ihef7 
Xhomyris ta 
berianus 
Sultan’ ture9 
Cyricis 
Myfi 
Danubium 
Balacchi 
Moldauia 
Aegeum mare 
Ionium mare 
Peloponnefus 
Illyrie i que fortiffime:quo tempore illic me continebam difciplinae 
graecae confequendse gratia: quam ubi nequiffet expugnare: 
agro igni ferroque uaftato abiit adortus theffaionicam in 
macedonia:quae tureorum metu Venetis fe dediderat. Hanc 
pofteaquam dies tris continuos oppugnat: tandem expu/ 
gnat: agitque in praedam-Murum Ilthmi qui peloponnefum 
per continentem ab aegaeo ad ionium pelagus tutaDatuncum 
cepiflet per incolarum proditionem:folo aequauit inde abac 
ta ingenti praeda :Qui ubi faepenumero pugnafTet cum hun' 
garis dC id quidem infeliciter:demum ubi apud Barnam cum 
iifdem hungaris manum conferuiffet:dTetque unius Xohan' 
nis Vaiuodae clariifimi belli ducis calliditate fummaque urr 
tute fuperatus atque ingenti cum caede in fugam uerfus:fadu 
eft fubito audacia atque aiofitate regis Vladiflanut e uido ui 
ftor euaferit hungaris cunctis norntam fugatis quam per fu/ 
bitam animorum confternationem ob intolerabilem dolorem 
quem ex interempto rege animo conceperant:ultro fugienti' 
bus.In qua quidem chnitianorum fuga illud uulnus uel ma' 
ximum nomini chriftiano infixum efbquod Iulianum caefari 
num fandae crucis cardinalem uirumuero dignum romana 
ecclefia hungari fruftra a fuga reuocantem crudeliflime truci 
darunt. Amorathum autem hunc non multis poft annis ma 
iores calamitates in chriftianum populum aerumnafque mo/ 
lien te,-, i peropportune mors e medio fuftulit relido Mahome 
to filio uno certe ornniu m qui funt: fuerunt: futurique funt: 
impunffimo adolefcente 8C omni immanitate immaniore. De 
hoc autem tetro diroque portento de hoc inquam tam trucu 
lento tam faeuo tam horrendo tam funeito prodigioquid di' 
cendum quid fentiendum quid tenendum fit:nefcio»Illud cer 
to fcio neminem unquam alterum ex omni hominum memo 
na extitiffe: qui breui adeo tempore tanta trepidati one atep 
terrore uniuerfu ,ppe terraru orbe affecerit.Et ne id qdc miru: 
Quas.n,calamitates un9 hic alter ipi9& abonriabif mahome 
t9 ta paucis anis chriftiao ppl'o ituhtfnobiliilimu illd orictal* 
Theffalomca 
Macedonia 
Veneti 
Ifthmus 
Hungari 
Barna 
Iohams uaiuo 
da 
Vladiila9 rex 
Iulian9 caefari 
nus cardinalis 
Mahomet9 ty 
rannus Nona roma 
Conflantmo 
polis 
imperii emporium Nouam Romam Coftantmopolimheu mi 
feram noftram mfelicemque tempeftatc num latiffimiilli altif 
fimique muri crafliflimxc£ turres :qnae fingulx munitiffimas 
arces reprxfentabant: cum uiderentur omni adamante foli> 
diores: num ulla hominum aut ingenia autuires tutari po 
tuerunt 5 quo minus amurcis captum fiC in miferabilem ac lu 
ftuofiffimam praedam uerfum omnibus gentibus fit exemplo 
nihil etfe nobis fuperbiendum i Non ne paulopofl Pelopon' 
nefus eodem tacla fulmine periit i Quid enim Tnballos quid 
Illiricorum quid Dalmatiae reliquias commemorem:quos om 
nis alTiduis mcurfiombus SC incendis premit: ac perdit idem 
nefarrium abominabileque monftrum* Verum quid tnballos 
memini }Hos enim Mahometus iam omnis egit m xrumno/ 
Mimam feruitutem .Nuc ultimo exitio Pannoniis imminet. 
Eoque faciliorem fperat de iis ui&oriam: quod Spendoro/ 
bum tnballorum emporium expeditum per danubium tran 
fitum in hungaros praebet: Hungan uero ipfi etfi funt tum 
animorum ferocia tum robore corporum peritiaque bellan/ 
di aduerfus Tureos aptiffimi :tamen quia inteftmis feditioni 
bus aflidue inter fe digladiatur: funt ad rem tanta tamque ne 
cellariam imbecilliores. Quo fit: ut nifi propediem a exteris 
chriflianis principibus eorum imminenti extremoque pericu 
lo fuccurratur: indubitato fint perituri .Illius autem populo 
filfimi regni bellicoMimique euerfio :quod omen deus auer' 
tat: quantam fit cladem cunftis chriftianis illatura: quis eft 
tam rerum mfeius :qui ignoret.* Expergifcimini ergo:expcn 
gifcimini tandem principes &C populi chrifham .ferte pericli' 
tantibus auxilum .ferte Chrifto lhefu. ferte uobis lpfis.ferte 
filiis uxoribufaue ueftris,Nolite pati per deum immortalem: 
nolite pati tantam peftem tantam perniciem aduerfus chri' 
ftianam rempublicam diutius mtialefccre lncrudefccre debac 
chan. An ignoratis fore: ut fubiugatis hungans: qui nobis 
clipeo funt dC muro:continuo uobis fit de ucftra &(. libertate 
gloria faluteque pugnandum i Laudatur a mris fapienti/ 
bus «SC.L. Brutus &C Manlius Torquatus: quod proprios fili/ 
osuirgis exfos fecuri percuti uifferint duthilli quidem ut 
Pclopennefus 
Xnballi 
Illyrici 
Dalmatia 
Pannonii 
Spcndorobus 
Coclufio par 
ticularis 
L.brutus 
Mah^torquat9 aiunt: alter difciplina rei militaris alter falute patriae» Lauda 
tur Curtius: quod fe in profundiffimum terrae hyatum illum 
periturus praecipitant : quo metu mortis patriam folueret. 
JLadantur tres decu pater 6C filius ac nepos :quod in extremis 
reip, periculis fefe deinceps pro patria deuouerint. Laudatur 
M. Attilius regulus: qui ut fidem hofti feruaret: ad facerbif/ 
fimos corporis cruciatus ad dedecorofiffimam contumeliam 
ad indubitatam mortem redire rion dubitarit. Laudantur in 
quam daudantur cum alii multi tum Phileni &C Codrus: qui 
honeftam mortem turpi uitae ingenti animo praeferre pertu' 
Ierit. At hos omnis qua ratione dudos arbitremur s Alia nem 
pe nulla: mfi ut umbratilem &C inane huius faeculi gloriam 
uei mortui uiderentur affecuti.Nos autem qui ad huius uitae 
celebrem gloriam aeternam quoque atque caeleftcm gloriam 
fimus affecuturi: cundabimur diutius obuiam ire pulcherrP 
mis gloriofiifimiique triumphis, Iantandem feliciffima (i 
gna in barbaram tureorum illam fiC abiedam feruilemquena 
tionem tollenda funt te auctore dC duce atque uexillifero pon 
tifex Maxime pientiffime Pie fecunde:qui chrifti uices in 
ns gerens omnia pro animi tui magnitudine dC incomparabi 
li fapientia diuinaque uirtute confhtues :geres: moderabere: 
perficies.Quis adeo fit a fide chnftiana alienus :quis ita ab 
horrens ab omni humanitate:quis tam fuis rebus fibique ad 
uerfus:qui in re tam pia tam neceiTaria tam laudabili tam uti 
li beatitudini tuae parere fubterfugiatJatque nolit uitam fu/ 
am fi fit opus:deo ofiferreiquo tanto dedecore amariflimoque 
flagello chnftiana refpublica liberetur jNam quod ad Fran/ 
cifcum fphortiam mediolanenfium ducem principem meum 
attineahiceoconfilioabsteaccerfituseoanimo huc uemt: 
ut oia fit jp tua di facrofandae romaae ecciefiae uolutate iulTu 
quefadurus:Nonmodoenim fiC uniuerfam tibi fubftantiam 
oC exeteitum fuum omnem pollicetur ad hanc rem tantam 
tam fandam tam deo hominibufque acceptam fed fratres eti/ 
am ac filios : praeferam cum non ambigat ceteros quoque 
principesregefque chrjftianos idem fingulos profua taculta 
te faduros. Ac multo fane alacrius dC libentius ipfemct prae' 
Curtius 
Decii tres 
M.attilius re 
gulus 
Phileni 
Codrus rex 
Coclufio gene 
ralis 
Fr.fpHortia 
dux itantiffimus princeps meus ut eft inui8o & excelfo animo re 
ligionique deditiffimus 6C fanfhtatis tuae obferuantifTimus: 
m tam praedaram tamque falutiferam expedit lonem profici 
fceretur:fi per Italicarum rerum condicionem ci liceret. 
frrancifci philclfi ad uiros papienfes oratio congratulato/ 
ria de creatione Iacobi borrhomaei Vitahani comitis, f.ad di 
gnitatem dC gradum epifcopalem . 
On portum equidem Viri papienfes 8C uos eaete/ 
n Patres amplirtimi non uaehementiflime uobis ec 
n clefiaeque ueftrae gratulari tquod eum tandem po 
tificem eftis adeptneui ad decus dC ad gloriam ni/ 
hil efbquod deefTe infigne queat .Videtis enim di 
inna benignitate eum uobis contigiffe epifeopum lacobum 
iftum borrhomaeum praefentem hic coramque aftantem;quc 
efle magno fplendore praeditu magna doctrina magna fide 
magna religione non fama uaria aut dubia, fed longo ufu &C 
multiplici experientia didiceritisiQuae dum mecum lpfecon/ 
fydero:tum uobis gratuloriquibus cupio effe quaoptime:tum 
mihi gaudeo :cui fecundae res ueftrae omnes non laetae effe no 
debent:Nam priftina illa ueftra maximaque merita quib9 hic 
fampridem docens &C publice fuma uobis SC pnuatim orna/ 
tus: nullus unquam obliuioms interitus e memoria mihi de 
leat.Qyare cum noua haec SC peroptata praefenus pontificis 
creatio comunem mihi uobifcum uoluptatem afferat: quaiv 
tum hodierno die ab immortali deo nobis bonum oblatum 
fit.breuifaltem oratione recenfendum exiftimo. Cumpapi 
enfis pontificatus fedes annos complufculos iam uacaret :6C 
ingens competitorum numerus maximis opibus dC ftudns ad 
tantae dignitatis faftigium niteretur: idque perfaepe ffuftra te 
ptatum ertet: quippe quod non humani fed diiuni potius fa/ 
uons opifque indigeret:profpexit opportune Chriftus optv 
mus maximus huic rerum difficultati :qui non quod lpfi uo/ 
Exordium 
Narratio 
Chrift9 ,op. 
Max. lum9:fed quod nobis optimu fore nouerit imulto ante delibe 
rat. itaque eodem fere tempore dC chriftiamffimus princeps 
nofter Philippus Mana Anglus dC fummus pontifex Eugem 
us:qui Chriilum m terris gerit: uterque ueluti diurno quo' 
dam afflati numine lacobum borrhomaeum reliquis omni/ 
bus reiecfrs ac repudiatis competitonbus:nihil tale neque pe 
tentem nec cogitantem eadem mente commumqne confenfu 
epifcopatuipapienfipraeefife uoluerunt„ Quai quidem res 
triplicia mini bona illa uidetur effe complexa: quae ad bene 
beateqiie umendum maxime expetuntur:honeflatem» utilita 
tem, lucunditatem. Harum autem pulcherrimarum laudum 
campum quoniam non tam prolyxe difTerere.quam attinge/ 
re paucis tempus iubet:fiCfi cupiebam ita dicendo explicare: 
ut non modo fruges SC fruftus omnis feracitati hubertatique 
rcfponderet : fed nihil omnmo relinquerem aut defertum 
aut incultum : oratione metiar expedita magis &C circun/ 
fcnpta quam ambienti &C locupleti. Et ut eodem profe 
quarordine quopropofunquoniam honeftum id ducitur: 
quod uirtute conflat: quid honeftius papienfi epifcopatui 
quid pulchrius quid iiluftrius contingere potuerit: quam 
quod eum libi pontificem uidet oblatum: cuius uirtutes SC 
multae fint d( fmgulares in primis i Cum enim ueluti duo que 
dam itineri quorum altero fe ituros altero peruenturos ad di 
urnam illam dC incommutabilem bonitatem arbitrantur:mor 
talium animis fint propofita fcientia atque fapientia: ita in 
utroque Iacobus borrhomaeus uel ab ineunte ufque aetate 
uerfatus eft S>C agendo &C contemplando: ut ne grandioribus 
quidem natu uins eruditiffmiis & eifdem religiofifiimis un/ 
quam cefferit:Nam cum fciret quibus praeceptis in hac tem/ 
poralis uitae fragilitate exerceri fe oporteret: omnium pn> 
mum ita femper temperantiam coluitmt nullis cupiditatibus 
uictus: nullis uoluptatum illecebris labefadatus: id aifidms 
fuis laboribus laudati flimifque operibus effecerit:ut nihil 
fibi facilius lit nihil ufitatius nihil antiquius uita fobria QC 
pudica»Quod cum in omni aetatis curfu tum in adolefcentia 
Philippus Ma 
na anglus 
Eugenius 
Diuifio tri 
membris 
Honeilas 
Vtilitas 
Iucunditas 
Cofirmatio/i. 
& confutatio 
Scientia 
Sapienda 
A&io 
Contemplatio 
Defcicax par 
tibus 
Temperantia difficillimum fachi fit:id magno nobis argumento efTe debet 
hunc diuino quodam munere facillime adeo potuiffe tam in/ 
domitas atque effiaenatas corporis baelluasuinclis lugoque 
rationis obtemperantes fibi &C obfcquentes reddere.In iis au' 
tem domandis fubiugandifque non fortitudinis minus quam 
temperantiae &C moderationis adminiculis ufus efhquibus ni 
xus omnes blandiendum appetitionum infidias atque irrup 
tiones non modo conftantiflime fuftinuit:fed etiam acerrime 
fudit:ac proftrauit.Non.n.eft infcius probatiffimus hic pon' 
tifex eum qui peftiferis animi perturbationibus liber non fit: 
omni turpitudini feruire.Nec ullum effe iniufticiae genus:cui 
alacri animo non occurratinon pareat:non fe penitus dedat. 
Qyare oram ope atquc£ opera femper ftuduit:ac ftudet.ut ni' 
hil agatmec mcditeturmec cogitet quicquam:quod a iufticia 
fit aequitateque alunum.Nec id iuftidae munus ducit: ut la' 
ceffcnti cuiquam noceatur:quippe quod cum feris commune 
fit:quae uix cuiquam nocenr.mii fuerint laceffitae:Scd prohi 
bere iniuriam CC prodeiTe omnibus in media iufticia fitum pu 
tat:Nam prudentiam quae propter uanos cafus inopinatof' 
que rerum euctus uix feneauti omnino concedituruta callet: 
ac tenecait nihil ufquam in humanis aftionibus accidere pof 
fe uideatur:quod uel confultando uel gerendo aut incogni' 
tum fibi aut minus prouifum futurum fit. Prudentiae autem 
omne &C mfticiae CC fortitudinis temperantiaeque officium no 
ad aures popularis:fed ad dei gloriam femper refert. Huma/ 
nos enim fauores omnis ita admittendos arbitratur.quoad 
huic itineri: quod aditum parat ad deum: impedimento effe 
non poffint:Nam has omnes uirtutes quibus gentilitas glori 
aturmon tam propter fe cenfet expetendas: quam quod fapi/ 
entiae.quae fola perducit in caelefte fpeeiaculum: ueluti pro' 
fcaenia quaedam fint:Itaque maxime omnium pietatem colit: 
Qyid enim diuino cultu agere poteft aut melius aut pulchri 
usiNam ft id eft bonorum omnium maximum:ad quod reli' 
qua bona omnia quae ducuntur:referri oporteat:deum ipfum 
duntaxat noftram eife felicitatem fiquis ignorat:omnem uim 
boni naturamque ignorat.Felicitatem autem omnes uolunt: 
quam qui norint: perpauci fune: Non enim in hifce terrenis 
ac coeno hominis bonii collocatu c.Id oc c&ht9 c pe 
Fortituda 
Iniufticia 
Pfudenua 
Sapientia 
Pietas tendum. In feriora haec omnia &C infirma funt & inflabilia & 
caduca.Qjod ucro £<: incommutabile eft £C fummum U fem' 
piternum bonum:fola nobis fapientia pollicetur:quae ita re/ 
rum caeleftium ueritatem diligenter inquirit tatque contem' 
piaturrntsnon prius coquiefcat: qua ad diuinu fplendorc illu 
u% peruenerit.In huiufmodi incp fapietiae lumine fefeitucs 
Iacob9borrhomae9liqdo pfpicit nihil cc humano generi prae 
ftabih9nihil magis optadu:qs ocs fuas dC achoes £>C cogitatus 
referre ad deu: g folus colendus fit fii oi religionis &C fidei 
ceritate unice uenerandus. Sed quoniam de honeftatis par/ 
te locuti fumus:iam ad utilitatis rationem noftra tendat ora 
tio:Nam quanquam id folum eft utile: quod fit honeftum: 
cuiufmodi tamen alia quaedam feparatim utilitas ex hoc p6/ 
tifice fit in papienfem epifcopatum fiCin uos item umuerfos 
emanatura:breuiter comple&ar. Latere uos id non puto:quod 
eft etiam peregrinis luce ut ita dixerim:darius :confueffeplae 
rofque pontifices fuperionbus iampridem temporibus papic 
fem ecclefiam permagnis detrimentis afficere: alios quoniam 
effent inopes:alios quoniam expleri non poffent: Qyare cum 
hi nollent pecuniis abftinere:nequirent autem illi parcere: te 
utrique perniciofos mremecclefiafticam praeftiterunt, Nihil 
autem huiufmodi efTe de praefenti pontifice uerendum tu eius 
probatiftimi mores docent:tum paternae diuitiae ac fplendor. 
Nam quopado aliena uel auferat uel furripiat: qui ultro fua 
beneficentiffimeque conferre fit folitus? An eftis obliti: quan/ 
ta liberalitate femper fit ufus Iacobus borrhomaeus: fiC cum 
apud uos ingenuis artibus ftuderct annos non nullos:fi£ cum 
paucis ante menfibus hoc ipfo in loco pontificii luris infigm' 
bus quampulcherrime ornaretur * Quis enim omnium dici 
queat-.qui ullo uel humanitatis uel facilitatis uel benignita/ 
tis £C munificentiae genere cu hoc uno fit conferendus* Quod 
fi fiCadoiefcensfi<: abbas nihil fibi laudabilius effe cenfebat 
quam benefacere quam aequi 6C boni noffe tuerique rationem 
quid nunc ludicandum eft de mro plane fapienti religiofiiTi' 
moqueepifcopo* Atqui huius pater uir magnificus &C illu/ 
ftris Vitalianus comesus facultatibus atque opibus fraettis 
efbut magni putet intercffead decus 6Cad laudem fuam: fi 
omnes femper intelligant fuos quofque aliis nullis quam pa' 
Cofirmatio .ii 
fiC cofutatio 
Vitalianus co 
mcs ternis &C fuis locupletatos etfe diuitiis . Quod quidem cum 
alus permultis in rebus tum in facris templis apparacuquc di 
mno quottidie oftendit non come&uris dC argumentis quod 
facere non nulli folent:qui uideri quam eile malunt liberales 
ac beneficnfed magnis muneribus magnifque impenfis. An 
i fortalTe ndcimus diui Barnabas monafterium cui nofter hic 
amplilTimus pontifex in hanc ufque diem fua maxima cum 
laude abbas prae fuit: quanta primum inopia mendicitateque 
premeretur'Non fundi omnes praedia omnia aedes omnes fu 
perrorum abbatum uel auaricia uel negligentia foenore rapi' 
nifque perierantJNon hasc omnia uidemus unius Vitaliani 
pergrandi auro fingularique mduftria nonmodo recupera/ 
ta reftitutaque monafterio fed ita amplificata 6C in cumulum 
aueia-.ut nunquam eius cenfus aut maior fuent:aut expediti' 
or aut liberioriEft enim comes Vitalianus pro fuo ingenti a 
nimoeodemque regali non minus fplendidiftimis moribus 
praeftantiflimifque uirtutibus quam fortunis ornatiffimis 6C 
maximis.Quare quidquid habet:Tantum autem habetiquan 
tum alius in Italia unus nemoud ©mne cum bonis habet com 
mune:Nam quod in bonos 6C claros homines beneficium co/ 
fertud non tam dare quam accipere exiftimat. Itaque mirari 
neminem dccet;fi in huius quidem unius hominis uita tanta 
eft apud diuum principem noilrum auctori ta s tantum confi 
lium tanta fides:ut non tam oret:quam exoret omnia. Quas 
certe res quanto etiam uobis omnibus ufui fit fu tura, licet uel 
msreticente cognofcerei. Tertius locusserat jucunditatis: 
quas quanta eiTe debeatmon folum ex honeftatis utilitatifque 
ratione aeftimari oportet:fed ex ipfa quoque ui propria fiC na 
tura mcundicatis. Triplex elfe bonum in animo contempla 
tionis actionis mcunditatis:quam eandem uoluptatis nomi/ 
ne appellant;fiC alii plures inclyti excellentiffimique philofo 
phi &C Ariftotelcs locupletiifimus teftis eft. De fapietia & uir 
tute antea percucurrimus. De tertio autem bono non pluri' 
bus tranfigamus quam rei atque temporis ratio poftulat. Per 
multi funtiqui uoiuptatem uiao dent: hi nomen magis nc' 
fcio quo pacto quam rem ipfam fallaciter expendentes. Sed 
Diui barnabx 
monafterium 
Cofirmatio.iii 
SC Confutatio 
Triplex animi 
bonum 
C ontemplatio 
Adio 
Iucunditas 
Ariftoce les 
Voluptas uoluptatem quam ipfe honeftiore uerbo fi quem forte uolup 
tatis nomen offendat:iucunditatem nomino: quippe quaeoC 
mentem & fenfum iuuet:quanti fieri conucniattperlpicue do 
cet chrifhana etiam uericas.Quod enim praemium nobis ali/ 
ud dl futurum uigiliarum laborumque noflrorum-.quos piu 
rimos & maximos ad finceritatem fidei & dies obimus &C no 
ftes:quam peremne quoddam &C infinitum gaudium: quo in 
uidenda coramque contemplanda ineffabili dei cffentia & a' 
nimo &C corpore quanmcundiffime perfruemur J Nam fi quis 
eiufmodi uoluptatem (latuat: quam Sardanapalus ille rex 
aiTynorumiaut Smindyndes fybantes fecutus dicitur : hic 
non multum differat a pecude. Sed nos eam uoluptatem po 
nimus:qua bene lnflitutus animus 6i in hac uita fruitur:& in 
illa perfrmtur.Huiufmodi autem uoluptatem uos capturos 
uiri papienfes ex prsefentia £>C confuetudine huiusueftri pon 
tificis non fum. nefcius:Cum enim perfpexeritis humaniuimi 
huius patris fuauitatemiuitae integritatem fingularem mode 
Iliam morum fanchmomam lenitatem grauitatem infignem 
expreifamqueprobitatem:qui uos plurimum dC monendo fiC 
hortando tX docendo <3C confolando &C fubueniendo iuuet: 
non potentis atfid non mira mcuditate. Qyae cum ita fint 
redeuobislaetandumfentioiquitalem facerdotem ecclefice 
u ftrae prsefecitim effe uidearis:qualem poft illa prima tempo 
ra diui Syrum cuius hoc facratiifimo templo haec a nobis ha 
betur oratio.alterum nunquam ullum haDiierins. Habetis in 
quam eum cpifcopum:qut 6C fcientia rerum temporalium ne' 
mini agendo concedatA fapientia cultuque diurno uiris eti' 
am religiofiifimis antecellat .Tantam uero fit uobis utilitate 
iucunditatemque allaturus:quantum a plamfquc fupenon/ 
bus pontificibus 6C detrimenti fuerit &C aegritudinis importa 
tum. Iu autem pater ampliffime lacobe pontifex ages omnia 
gerefque pro ingemo 6C confuetudine tua hoc eil ingenue in 
nocenter moderate abftmenter caflc pudice continenter. Om 
nia ad religione refer oIa ad pietate. Expedatioem qua de tua 
pilati lfigniqj uirtute apud oes mirabiliter cocitailnhac para 
no mo ut fuilieas atq> tueare: fed aplifices etiae exupes:Rnde 
Vn iucuditas 
Sardanapalus 
Smindyndes 
Peroratio 
Syrus Hu genius 
Eugcnii de te iudicio refponde opinioni principis noftri: qui 
te quoniam bonae fpei adolefcens uiderensidecimonono aeta 
ns anno abbatem eife uoluit: 6c hoc tempore nodum natum 
annos ocio & uiginn quia cum aetate (innui bonitate proceffe 
ns:ad epifcopalem dignitatem amplitudinemquepromouit, 
eo ut mea tert opinio ;ammo ac menteiut ad maiorem laudis 
atque honoris gradum aufpicus fuis duduque peruenias: fi 
non te m norem geiferis epifcopum: quam fuiili abbas.Memi 
nenfque eo tibi maiorem neceilitatem additam ad uirtutis 
nominis claritudinem quo non infimo aliquo &C humili gene 
re natus es:fed Vitaliano patre;qui non modo maiorum fplc 
dorefed multo etiam magis fuis laudibus ac meritis &illu/ 
(Irem fe omnibus dC admirandum reddiderit: Nam quanqua 
Vitalianorum familia nobilitatis &C originis fuae Vitalianu 
regem luitini regis filium dC diuae luilmae patrem qui ex An 
tenoris troiam poileritatefluxiife traditur :auftorem memo' 
rat ;6C nonnulli poil hunc reges ad Attilae ufque hunnorum 
Totilae illius in chriftianos flagelli gotthorumque procel/ 
las Patauii Venetiaeque regni fucceilionem gcffere.deinde ta/ 
mc ut res humanae plaeraeque omnes labiles caducaeque funt 
paulatim praeclarum illud dC praepotes Vitalianorum nome 
limul cum opibus 8C fortuna extenuatum in id calamitatis in 
cideratait non longe abeffct ab intentu.Itaque diuina quada 
opeimmortalique beneficio Vitalianus hic fplendidmimus 
Pater tuus quali fol qmfpiam Vitalianis omnibus lam prope 
obfcurans tempefliue illuxic:qui nodem late omnia occupan 
temfuis radiis tolleret.incubanbufque tenebris alnus fulges 
ferenitatem lucemque inferret. Qyare quod m fuam laudem 
Cicero ladire aliquando confueuit:maioribus fe fuis praelu' 
xiiTend de fe Vitaiianus mre profiteri poflit, Igitur 
non mediocris tibi opera danda e(l:ut quod perpulchre facis 
£C laute tui patris uiri optimi dC hominis magnifici diifimihs 
non fis:Nou enim minor ei i te uno fpes repolita cfle debet cjj 
in fratre tuo uiro dariflimo Philippo ipfo. borrhomaeo pater 
nae gloriae atque uirtuns aemulo 6c repofitam uidemus dCco 
intutam. Voluta praeterea tecum animo:quantum munus fu 
(ceperis :qui dC fis dC nomineris Epi(copus:Quoquidem nomi 
ne idcirco ab homero iterdu hectora honoris gratia appellatu 
Viraliai unde 
Vitalian9 rex 
Iniimus rex 
Diua luftina 
Antenor 
Attila 
Tonla 
Gotchi 
Pacauium 
Venetia 
Vitalianus 
Cicero 
Phflipp9 bor 
rhomaeus 
Hptf opus cjd 
fignificet inuenimusiquod dC rex effeti (peculatori tutor, 8C altor. 
Rege igitur etiam tu Chrifti hunc opimum flC ampliflimum 
gregem tuae fidei &C tutelae commiffum pro tua integritate &C 
excellenti mfticia diligenter ac fcdulo.Quid agendum obfer 
uadumque fiti dies tecum fpeculareft no&es. Bonos omnis 
quam ftudiofiflime tuere:conftantiffimeque defende. Qyi fe 
Hagitii fiC facinoris quam probitatis maluerint pietatifqj par 
ticipes:digna cenfurae ultione compefcendos cura.Haec fi pro 
tua fmgulari grauitate atque uirtute feceris: non modo pul' 
cherrimo tuo nomini 6C muneri fatiffacies : fed omnipotenti 
etiam deo te gratifiimum reddes & cun&is hominibus acce/ 
ptiflimum. 
M.ccccxlvi.fcptimo Kal.oftobres papiae. 
Canzon morale di Francefco philelfo a dio ommpotente in 
commendatione fiC raccommendationedil I1L principe Philip 
po Maria anglo a lintrata dii uefcoue di pauia Iacopo borro 
maeo. 
Ignoy che pur di nulla fatthai iltuto 
f I ciel coi fole infieme e lauree ftelle 
Tra laltre cofe belle 
Che prodocefti per tua gratia e duono: 
Sei mio giudicioibuono: 
Non mi par la minor ne di men frutto: 
Che un tal lume al mondo habbi produtto: 
11 qual fi aduanza di uirtu e di honore 
I prencipi e gli re e ciafchun fire 
Per le fue opre mire: 
Come fa ii fole o moftra ii fuo fplendore 
Tra gli fpecchi piu chian 
Di lethereo pol:o fon men rari 
I lampeggianti lumi el gran fulgore. 
Qyefte quel gran fignore: 
Che per mare e per terra e ii piu nomato: 
Chalchunaltro:che fia in uita pregiato 
Chrfftus Qtjando la terra fforzandofi uolle - .. 
Produr di fe ii glariofo parco:; 
Premendo ciafchunarto 
Acioche non nafaeffe cofa molle 
Ma dura e fiera e folle 
Parcon di g*ganti il grieue fluolo 
Per dare affanno e duolo 
Achi lauea brugiata e pna fomerfa. 
Ma gioue pc i ientita la fciocheza 
tla uana baldcza 
Di iorgogliofa tvrra;hebbe difperfa 
In brieue lpatio lira 
Digliabbatcutfcorpinn cui faggira 
La diuina uendetta in lor riuerla. 
Ben fu punita e pcrfa 
La terrena audacia el uan configlio: 
Che uolle in contra ii cel drizar fuo artiglio, 
Ma il cielo in cui maggior faper fe flende: 
Per fua gloria monltrar con uero effecto 
Quanthauea dentro al petto: 
Tuttoper humilta coi uifo chino 
1 fommo amor diuino 
Nulla occolcandofcuoure:opiufaccende, 
Dimandando merze:ll pcrche prende 
Ginita licenza e gratia al parto occolco 
th darci quello tnumphal monarcha: 
11 cui intelietto uarciia 
Tutti li lenfi humannperoche tolto 
Dal cdo.oue piu alto 
Labitacol diuin lcmpyreo fmalto 
Donque il fyderco globo m fe racolto 
Parconii nobil uolto 
Di philippo Mana anglo poffente 
Pregio & honor di tutca humana gente, 
Heroica flatura in coflui forge 
Ceieflial laper mgegnoifiC arte 
E come gioue e Marte Sempre in piacere e tranquillo tipofa 
Eftato glori ofo 
Se regge.e ferba.e degna'pena porge 
A fuoi nimici:qualunque faccorgc 
Hauer cuor di gigaftte a fe rubello; 
Cofi a tutto prouede il mio fir giulto "s 
E comel buono.auguito 
Igiufti exalta e deprieme ognom fello 
E161 per pace hauere 11 
Softene ognifltigha al fuo potere: 
Amando ii feruo come car frateilo. 
Qyal Cleobis qual Tello 
Non.e.remuncrato di fuoi affanmJ 
Sien di coitui infiniti igiorni e glianm. 
Alegrar donque o popolo pauefe 
Coi cuor gioco ndo e con laiufta lieta 
Te puouquando tal pieta 
Vedi ii tuo fire ii tuo padre benegno 
Hauer di te:che degno 
Tha giodicato in cui lui fia eortefe: 
Vederebenpuonfel ducamiianefc 
Ama la tua quiete ii ben.la pace: 
Quando di tal paitor tha honoratos 
II cui mgegno.e. ornato 
Di dodrina e uirtu e fede uerace. 
Figliol dii fuo buon ieru ~> 
Conte Vitaliamcogm fuo neruo 
Metter per glifuoi amici mai li fpiace. 
Qual donque.e.quehchc tace: 
Cne meco infieme al fommo dio non faccia 
Per coitui pregiii con le itefe braccia* 
Omnipotente dio 
Che tutto uedi.e reggi.e ben gouemi: 
Per gli tiioi imperii eterm 
Coti iiumilta te fupplicamo cutti: 
Che ferui.e gnardi il noitro fignor pio. O dolce fignor mio 
Per quegli amari e faponti frutti 
Morendo e riforgendo 
Riceuoti da te ucro miffia 
Sol per riftuor di noftra colpa hauendo 
Pieta di noi:che efifendo 
II delitto impunito 
Ciafchunera nel fuo ben far perito: 
Degnati il tuo PhilippoJAnglo Maria 
Guardarlo dogni mciampo e forte ria. 
Eodem anno dC die 6C loco» 
Fracifci philelfi oratio de laudibus Lazari fcarampi epifcopi 
ad comenfes. 
Nftituenti mihi uirf commenfes uerba apud uos fa 
ccre cum de epifcopali dignitate tum de lpo ueftro 
i cpifcopo lazaro fcarampo:auem praefentem hic co 
ramqueuidetis:haud equidem facile dixerim: uter 
maior dicendi labor de dignitate ne an de homine 
fit oblatus» Vtraque fane res tanta eft &C tam nobilis tam ma' 
gnifica tam excellens:ut uix ulla ingenii ui:ulla orationis co 
pia uideatur elfe cotenta. Scimus enim ut hinc primum aggre 
diar:ab heroicis ufque temporibus eodem epifcopum effe *no 
mine regemque appellatu m:id quod apud Homerum de he/ 
8ore licet animaduerti.Et ne id quidem abfurdum. Quideni 
aliud Epifcopus fignificat apud graecos: quam infpeciorem 
fpeculatorem cuftodem confultatoremque <SC ultorem ac pro 
pofiti compotem 5Rex enim omnia diligenter mfpicitiomnia 
prouidet:quae ad tutandum regnum &C amplificandum atti' 
nent:fuis praemiis bonos profequens ac dignis animaduerfio 
nibus malos afficiens.Et quoniam nihil agit inconfulto nv 
hil imprudenter:quidquid propofuit:efficit. Haeceadc certe 
mens idem aius epo m ecclefia effe debet dc eo ftudiofior atcp 
propenfior:quo humanae fes cunctae ne cum minima quidem 
alicuius diuinae rei particula cofern poffunt. Eni uero quis 
fidelis atq; doSus chriftianus minus nouit a chriflo optimo 
Lazarusfca 
rampus 
Epifcop’ U 
Rex 
Homerus 
Hector 
Epifcopus qd 
Graeci maximo efTe epos quali reges fufs erclefns iftmitos5Tpfe.n,cu 
adhuc cffet i terris manum apoftolis fms impones eos ordina 
uit epos:iufIitc£:ut irent in mundu uniuerfum:6£ ol creaturas 
euangeliu prae dicarent :ac dicerent regnum caslefte appropin 
quaflfe: Ad nase ut curarent:fanarentqj infirmos:mortuos tu/ 
lcitarent:mundarent lcprofos:dasmonas dicerent: permulta' 
tp alia in fuo noie facerenoquae naturae diuinae funtinon hu 
manas.Ihefus incp faluator no fler huiufmodi praefulcs infti/ 
tuitadquod Apoftolus paulus fpiritui fando afcnbens ait: 
// Attendite uobis 6C uniuerfo gregidn que uos fpirit* fand9 
/'pofuit epifeopos regere ecdefia Ihefu chrifti. Atqp talium 
/'facerdotum tanta c amplitudo QC ita fublimis grad*:ut eos 
angelorum noie in Apocaiipfi appellatos inueniamus. Acci 
pimus enim epifeopu munus a primis inde teporibus illud in 
catholicis ecciefus extitififemt populos docerentupfifcg ea an 
nunciarent:quae ad gloriam pertinent fempiternam-Quare cu 
in apocaiipfi mbentur angeli poemtetiam agere:non de iis fer 
mo eil angelis:qui 5C incorporei funt:6C quorum alteri ob effe 
ratam ingratitudinem peruicacemcg fuperbia asternis fuppli/ 
cus funt addiditalteri humiles flC accepti memores beneficii 
longe abfut a terrena contagione:fed de hominibus potius:g 
gjdiu in uita funt:obnoxii lunt peccato.Nec eni epifeopi qui 
humani qdam funt angeii:quomam diuina praecepta ac rede 
ptorisnoftri Chrifti Ihefu uoluntatem nuciant:fme peccato 
efTe ullo pado poffunt. Atqui pontifex lpfe quem praecipui 
honoris ca fummu uulgo appellam9:aiiud quicq; nihil habet 
egregium:quam quod epifeopi eft proprium.Quis eni c alius 
fummus pontifex quam ecclefias romanae epifeopus i Et fin' 
gularum quidem urbium epifeopi dici pontifices 8C poffunt 
8C confuerunt:qui quanquam in fuis ecciefus funt maximi ac 
fummi:co tamen minus dicunturmt quem casteris pontifici/ 
elbus lex praeefTe uoluitas honorificentiore epitheto ornare/ 
tur„ Sed quoniam paucis offendimus eundem effe in eccle' 
fia dei epifeopum: quem 6C regem 6C angelum uocamus: 
liquum eft: ut de hoc lpfo Lazaro fcarampo: qui felici quo' 
dam dminoque aufpicio epifeopus uobis contigit : non 
quas dici laudando poffent : fed quas non dici lnmftumf.t: 
breui oratione perftringamus. Vidi plserunque non nullos 
Euangelium 
Paulus apofto 
lus 
Angeli 
Apocalipfis qui cum maxime ffudct aliquem laudare:eas potifTimiim lau 
des conquirunt &C confedantur: quae alieni funt luris: nec 
praedari a nobis poliunt.Nam patria &C parentes: quaeque 
alia uel fortunae uel corporis Ime bona liue commoda fine 
dicenda quancunque merentur laudem:propterea fcilicet me 
rentur;quod iis moderate prudenterque utamur.quandiu ad 
funt. Fragilia enim fiC caduca funt:nec in noftra poteftace po 
fita. Aliud prefedo nihil praeter uirtutem SC rationem affer/ 
rc poffumusiquo de certi qui equam habeamus magnumque 
polliceri.Bona animi noitra funt:quse fortunae omni contcp 
to impetu nullam uim morbi nullam temporum mutabilitas 
tem nullum incommodorum turbinem contrcmifcunt . Ita/ 
que uera omnis ac perfeda laus pofita eft dC collocata in fola 
animi praedantia. Qyidemm memorem Lazarum epifco' 
pum effe natione ligurenufamiha uero fcarampum 5 At ligu/ 
res in Italia quales fint:qualefque femper fuerint: nemo lane 
rerum paulo pentior ignorat.Nam ut tempori obfequens li/ 
lentio praetereamtqux praeclara quamque permulta facinora 
tempeftate nodraligures faepe gefferint:& nunc etiam gerat: 
tradunt nobiles non nulli rerum feriptores tum latini tum 
grxeiaborigines extitiffe:quimaiore exparte imperitarent 
Italiae: cum 1 eam Troiam primum uemffent aenea duce. Abo 
ngines uero alios nullos effe quam ligures: ita nominatos: 
quod montani fint populi. Horos enim graece montem ligni 
ffcat.Namliguria prope ;tota montuofaeft &C ardua ob id' 
que genus hominum acre atque bellicofum« Inter ligures 
autem fcarampi proceres femper habitifuntilludres : tX. id 
quidem in omni laudis ac probitatis genere.Quot mreconlul 
tnquot in omni dodnna magnitudine eruditiffimi &C elequen 
tiffimi uiruquot equites aurati e lcaramporum familia prodic 
rejQuid enim repetam in praefentia pnfcum illum &C incly/ 
tum audorem huius generis ac nominis fcarampum : qui ex 
Aragonum regia in Italiam profedus pod res fpiendidiffime 
gedas in liguna confedit: cum floruerit femper fcarampos 
ligures 
Aborigines 
Italia 
T*oiani 
Aeneas 
Italia rum domus AC fortiflimis belli dudbus AC felisiofiffrmis ple 
rifque atque ampliffimis nobihffimarum Vrbium pontifici' 
bus.Itaque mirandum non eft :fi fcarampis proceribus cum 
praeftantifTimis prope omnibus primarnfque familiis non li/ 
gurum AC Infubnum modo: fed totius hui; Galliae cifalpinae 
affinitas ac fumma necefTitudo contrada eft.Omitto reliquas 
dientelasamiciciasuiresfacultates:quibus fcarampi proce' 
res plurimum pollent. Praetereo confuito in medium afferre 
uei Antonium huius auummei Rainaidum patrem:quorum 
uirtus AC domi AC foris tanta eft habita AC tam celebris: ut eo 
rum nomen nulla fit antiquitas deletura.Satis cnimhic unus 
Lazarus epifeopus fuperque eft:qui omnem de fe laudem que 
at profiteri.Nonisprofedo eft Lazarus :qui fuum iadeteia' 
riflimum gemistqui aliena iaudet:cum femper ftuduent non 
aliunde fed ex fele lpfo potius deoque pendere. Nam quid 
de hoc tam fando AC fapienti praefuie ueftro Viri comenfes 
primum ducamus laudandum fNum eximiam formae bonita' 
temfquae tanti fieri m principibus confueuit :ut non dubita' 
" uerit tragicus ille de Priamo loquens ita affirmare: Priami 
" quidem ipecies meretur imperium.Quodfi materia fequi' 
tur formam natura:quis ambigat animi praeftantiae debere 
corporis excellentiam omnem refpondere f At fit faepe malo 
hominum more:ut naturae probitas deprauetur. Eo igitur 
maiore admiratione dignus eft Anufthes hic uefter:quod 
omnia fit femper natura duce pro animi ratione non mmus 
feliciter confecutus:quam diligentiffime fecutus .Omnemin' 
quam corporis dignitatem omne robur omnem ualetudmem 
cum animi fanitate X ui atque pulchritudine conformauit. 
Qyare cum intelligerct ad tantam naturae bonitacem accede' 
re oportere bonam quandam praeftantemque dodrinam:hac 
tanto ftudio:tanta induftria: tanta diligentia eft amplexus: 
ut non diuina poeticamon regina humanarum rerum ora' 
toria: non optimarum omnium artium procteatice phild/ 
fophia contentus fefe penitus facrorum iibrorum Ledioni 
Ligures 
Infubres 
Gallia cifalpia 
Antonius 
Rainaldus 
Lazarus 
Priamus fh:ologu 
Thcologixque dediderit: quibus in rebus tantum ualet: ut 
omnium opinionem fuperarit.Nec fibi aliud quicqnam boni 
propofuit uncfj in uniuerfa uita:cpquodipfauentas quae fo 
Ius c deusrdefinierit.Na per huiufmodi fapientix genus fe fa 
cile aflecuturum exiftimabat quod uerum &C incommutabile 
atqj fempiternum foret.Quid eni uerecundos cius memorem 
continentiffimofqj mores;cum nulla fit oio uirtutis parsrcui9 
affidui cofuetudine pnuatum fe uolueritJ Prx exteris autem 
iufticiam atque pietatem prxcipua quadam cura & uencratio 
ne profequitur.Solebant prifci illi gentilefq; philofophi qui 
dicuntur: uirtutem fequi non tam uirtutis gratia:quam ut ina 
nem hominum gloriam uenarentur. Itaque ftudebant: quod 
eft fimulationis proprium:magis uideri boni quam efte . Ocs 
eorum uigilix atque peregrinationes quitfeptem exiftimati 
funt fapientes in grxcia:referebantur ad humanx glorix ne/ 
bulam.Idem ftoicwdem Academici 6C peripatetici reliquique 
focratici faciebant,Qux nam mens uel pythagorx famio uel 
agrigentino Empedocli fuent:tum illius auratum femur tum 
huius inhiatum xtnx prxeipitatio dilucide declarat. Nam 
Romani quod aut pro patria fedeuouennt:aut filios intere/ 
mermt:aut tot tantofque labores exanclarint :uel acerbiffi/ 
mos cruciatus mortefque pertuierinrquid aliud quam nomi 
nis immortalitatem apud homines affe&abant!Non enim ul 
lam ii fibi omnes:fi recte uelimus ludicare: certam uirtutem 
expreflamque proponebant:fed adumbratam quandam ac fu 
catam uirtutis imaginem.Nam uera &C indubitata uirtus fu' 
is nixa hxrenfque radicib9 nihil habet fupra fe maius nihil 
preciofi?:quod aut bonu aut expetedu cenferi 
oporteat,Quo fitaic folus deus ea fit atque fola uirtus:a qua 
tanquam abundantiffimo 5C peremni atque mexhaufto to 
tius uirtutis fonte noftri omnes fiC cogitatus &C acbones de 
bent emanare eoque referri.Nec enim in terris ulla eft horni' 
ms gloria prxter ea:qux cu cxlcfti gloria fit coiunfta, Qua 
re cu Lazar9 fcarapus ab ufq? puero i eo fe uirtutis genere ac 
curate ac fumocuftudioexercdiffet:quodin agendo uerfat: 
mox ineunte adolefcentia ad ueritatis perfpicientiam ani/ 
mu conuernt,lntelligebat enim generofus adolefccs iferiora 
Iufticia 
Pietas 
Genciles phi 
lofophi 
Sapientes 
Stoici 
Academici 
Peripatetici 
Socratici 
Pithagoras 
Empedocles 
Aetna 
Romani 
Virtus 
tazar7 fcaram 
pus haec ou St mutabilia eflfc St obnoxia iteritui. Soli ea quae in 
caelo diiuacg funt mulli cafui (ubiecfca cc:planeq? lempirerna. 
ab afTidua exercitatio? fciae ad fapictiae ftudiu fefc cofe 
rens:tantu ea m re breui tepore profecit: ut cum maximi fui 
nois claritudine luris pontificii ornaref infigmb9. Et qm nof 
fet no idcirco difccdum effe: ut quae pulcherrima optimaque 
funt:fciamus duntaxatrfed multo cc magisiut fecudti ea.quae 
didicimus-.operemur:qdqd egregii Sfcconfpiciii tot laboribus 
St lucubrationibus fuis per difciplina fuerat affecutus: id ita 
ufu quottidiano f bi fecit fanr liare :ut oibus ambiguum red' 
diderit:utra praeftantior iudicandus effet adtionis ne laude an 
contemplationis. Vtraque certe uaehementer excellit:adeo ut 
nemini contendendi fecum in hac omni gallia fpem reliquerit 
tanta eft eius dicendi facundia: tanta legum St facrorum ca/ 
nonum memoria:tanta rerum uariarum St latidatiflimarum 
in differendo fubtilitas. Mirari ergo neminem decet:fi in tot 
ac tantis St externis St fuis bonis Lazarus Scarampus eft a fu 
mo pontifice Pio caeteris omnibus in electione comenfis epri 
fcopatus fine ulla controuerfia praelatus: qui St multi St gra' 
infirmi uiri non mediocrimter fe contentione ad id fplcdidif/ 
fimi muneris ferebantur. Non enim erat ignarus pater fapien 
tiffimus neminem oportere alus praeefTe in ecclefia dei: qui fit 
ullo genere laudis iis mferioriquibns praeeft Accedebat ad rc 
quod non fine catifa tanti hunc fieri intclligebana praeftantif 
fimo principe noflro Francifco fphortia : cuius animi magni 
tudo:cuiusfplendor ingemi: cuius tantaeftuirtus: utomni 
poene antiquitati uideatur anteponendus.Qyid enim huma/ 
niffimus princeps nofter hunc minus diligat: minus amet: 
quem nont non modo effe obferuantiffimum fui rerumque 
ftiarum fed plane talem: quem omnis honos St omnis digni/ 
tatis gradus debeat cupere atque exoptarejQuamobrem ut St 
principi noflro quamoptime de fe merito gratificaretur pater 
Comenfes confuleret falu 
berrime: hunc nobis Lazarum delegit epifcopum : qui St uo ! 
bis annuntiaret: qure dei funt: St eam doctrinam ttaderet: 
quae ad ueftrae falutis atque cadeftis gloriae rationem atti/ 
net, Veflrum igitur munus erit: ut hunc cum omni fide 
Pius ponta 
Fr,fphortia 
Comenfes 
Lazarus eps ac pietate audiatis: X eius integerrimis patefnifque inftitutis 
diligentiffime obtemperetis :fi cupitis uobis atque ueftris om 
tubus bene X perbeate confultum iri. Habetis enim praefu/ 
lemeruditum .eloquentem.fobrium.pudicum.facilem. bemv 
gnum.affabilem omm praeditum humanitatis officio, omni 
bonitate mfignem: cuius admonitionibus parere honorifi' 
cum eft.Tu autem pater ampliffime etfi minime uereor fore: 
ut omnia regas atque admmiftres moderate X fapienter: ta/ 
men pro mea erga te obferuantia non defmam dignationem 
tuam monere,hortari.obfecrare:ut cogites etiam atque etia: 
?uatam fimul cum hoc ipfo augufto epifcopatus fafcigio mo 
em fubis: cum fit epifcopus non minus operis atque honeris 
e honoris nomen. gd.n. aliud in ecclefia eil eps quam rex in 
hrifto Ihefu 5 Exerce igitur officium regium. Qyid enim 
inter regem atque tyrannum intereft i Illud nempe fecundum 
Ariffotelen: quod tyrannus :uteft communis quidam bonis 
omnibus teterrimuique ho(lis:omnia refert ad utilitatem c<5' 
modumque fuum . At rex quafi animus reip.quoniam omnia 
libi cum ciuitate ducit effe communia: nihil fibi priuatim 
quaerit: nihil uult: nihil admittit: quod idem eundis ciui/ 
bus non fit ueluti proprium. Ita etiam tibi faciundum cen/ 
feo. Cura: quae funtecclefiae. Huic uni (lude. Huic inuigi' 
la. Ad huius emolumentum X dignitatem cogitatus tui om 
nes referendi funt.Ita enim praesffe debes : itt profis: quibus 
'tepraeeffeuoluicdeus .Pafceoues meas praecepit dominus. 
QiJ od uni Chriftus mfTit epifeopo: id eae X tibi X epifeopis 
ceteris luffum exiftim ito. Qtj enim rex in ecclefia X ange/ 
lus diceris: gere etiam te pallorem . Neque id tibi turpe du' 
cendum cft: cum nobiliffimus poeta homerus appellet etiam 
Agamemnonafaepenumeropallorem populorum. Vtenim 
pallor ombiisfuis a lupo metuens ex aliqua fpecula oculis 
atttentiflfimis luilrat circunquaque omnia : ne quid detrimen/ 
ti per mfidiatorem fuum importetur: ita etiam tibi acerri/ 
mo ingenio iterum atque iterum fpeculandum e(l aiefruftra 
lis nominatus (peculator hoc eft Epifcopus. Nam quod fit 
Rex 
Xyrannus 
Ariltoceles 
Deus diligentis paftoris officium Ihefus ipfe docet m Euangelio*, 
cum ait fe dTe pallorem bonum &C no mercenarium:qui cum 
pallor non fit is : cuius funt oues propriae: cum primum ui' 
aerit lupum uenientem: illas dimittit ac fugit: Lupo relic' 
tis ouibus rapiendis difpergendifque. at pallorCm bonum 
cuius funt oues: facere leeus omnia . Nam quia nouit eas 
fua mterefle : ne animam quidem fuam pro illis ponere ue* 
reri. Infpice igitur quam accuratiffime omnia: quaecunque 
fint ecclefiae Comenfi condudura: nullum detredans la' 
borem: nullum ue uitae quidem periculum reformidans : 
// Nam ficut nihil efl ut mqmt Ambrofius: Epifcopo excel' 
" lentius: lic nihil miferabiiius: fi oues fibi commiffas negle 
xcnt.Pafce igitur oues Chrifti, Earum faluti profpice: qui' 
bus cuftos: quibus fpeculator es datus» Qyod fi tu illa om 
nipotentis dei: quam fub prophetae Ezechielis perfona epi/ 
fcopo lpfi quid obferuandum lic :praeopiunt-:uerba quaeque 
confyderauerisinunquam errabis.Speculatorem inquit dedi 
te domui ifracl.Audiensergofermonemexore meo annun/ 
ciabiseis ex me»Si autem uidens gladium uenientem: U tu 
non annunciauens: ut reuertatur impius a uia fiia: ipfe qui' 
dem in iniquitate fua monetur.tanguinem uero eius de mani 
bus tuis requiram . Si autem annunciauens: ille» non fue' 
ntreuerfus :morietur ipfe quidem in iniquitate fua . Sed tu 
animam tuam liberafti. Satis enim tuo officio pater integer 
nme fungaris: fi populo omenfiac reliquae tuae ecclefiae: 
quae lulTit Dominus pro fmgulari tua eruditione annunciaue 
ns: fi quaecunque ad animarum falutem pertinent: grauiter 
cloquenterque docueris: fi operam quantum in te fuerit: 
dens: ne relido calle caeleftis patrias m mifenam deruant 
fempiternam , Ad quae quidem omnia quoniam liquido ac 
perfpicueammaduertotua te fpontemirifice incitatum:ni 
hil efl: quod oratione fim longior. Noui.n.innocentiam tu 
am . Noui fandimoniam uitae. Noui magnitudinem dC 
altitudinem animi. Noui prudentiam 8C confilium . No/ 
unufticiam . Noui pietatem. Nunc exprome; quaefo: recon 
dicos thefauros tuos mflos non pecuniarum :quibus unus 
Ihefus 
Ambrofius 
EzechieI 
Ifrael 
Dominus omnium liberaliffimus es:fcd fapientiae cseterarumque uirtu 
tum: quibus cs omnibus admirandus. Scis eum fidei &C reli/ 
gioni tuse populum clTe prouidentia diuina commi ffum: quo 
uix alius in uniuerfa Gallia cifalpina eft nobilior: utpote 
quod ab eadem olim Gallorum gente Comum eft conditum: 
a qua & Mediolanum dC Bergomum 6C Brixiam Veronam' 
que &C Tridentum aliafque non nullas urbis clanfTimas ac 
maximas prifci rerum gcftarum fcriptores conditas tradi' 
dere. 
Qyst quidem oratio habita cft ab eodem Francifco philelfo 
Comi in ecclefia Cathedrali .xvi. Kalendas decembres anno 
a Natali chnftiano millefimo quadnngctefimo fexagefimo. 
Francifciphilelfi oratio pro Theodoro piato Iureconfuito. 
Verat profefto aequum &C ab omnibus mea fenten 
tia plane concedendum Illuttriffimi principes 6C 
f nos reliqui patres grauiffimnut qui in dicendi acie 
nules haberi poflenunon modo ueteranus: fed lam 
omnino emeritus huiufmodi omni oratorio mune 
re uacarem in tanta praeferam dothflimorum & eloquentiffi 
morum hominum rep. Eft enim hoc officium muentutis dC 
robuftioris cuiufdam feruentiorifque aetatis. Non ingenio 
duntaxat ad orandum non eruditione non exercitatione eft 
opus:fed facili quadam atque expedita linguae mobilitate: dC 
in celeritate uerborum uoce tum clara fiC lublimi tum fonora 
fiCpiucunda.Quarefiquamihiad dicendum adiumenta uel 
natura uel difciplina uel induftria attuliffet :quae tamen cor 
pons funt non animi:haec in homine fecundum dC fexagefi' 
mum annum lam nato non effe eadem quae in luuene fucrut. 
flC lpfe inteliigo: &C alium fiigerc puto neminem Jtaqp fi de lau 
dibus hui’ praedatis SC pdoth adolefcctis Theodori piati cu 
pauca breui orone gftrixero: min’fortaffis aliqua ex pte fatif 
facia expedatioi de me urae:ent mafuetudims urae atq; fapic 
nae id qdqd deterius fuerit no ta negligetiae a qua femg oium 
maxime un’ abhorrui q aetati ipfi afcnbere.Naq hoc oc gd 
Comum 
Mediolanum 
Bergomum 
Brixia 
Verona 
Tridentum 
Theodor’ pia 
tus quid eft oneris potius quam honoris non tam adiui quam 
admifuquippequi neque Theodoro ipfi deeffe poteram :quo 
tempore uirtutis ftudiique fui pulcherrimis donaretur infi/ 
gnibusSquieffec a me antea tnihtutus oratoriis focraticifque 
ornat9 ne<£ hui9 patri clariflimo &C fapientifDmo Iurifconful 
to Georgio piato de meperfepe quam optime merito in tan' 
ta eius laeticia obfequi non debebam. Sed quoniam haec om 
ms laudatio a legum ac luris &C ciuilis dC pontificii fapientia 
proficifcitur pauca primum de initis progreffuque huius rei 
in medium referam. Qui primus leges inter mortales iniie'' 
nent lnftitueritque iudicia.non eadem ommu eil opimo ,He 
brei huc Mofenfuiffet uolunt.Athenienfes Cecropa .Argiui 
Phoroneum :a cuius noie forum no minus como de acceptum 
reor cp ob eam re ita noiatum quod eo lites cotrouerfiaeqp fe' 
ranf.Cretcfes Minoa atep Rhadamantu,Lacedaemonii lycur 
gu.Aegyptii Mercurm nili film cui uulcan9 fucceflit i regnu. 
Perfae uero Zeroaftrc.Na latini quo in legibus fer edis lumo 
res extiterunt eo caeteris hoibus in hoc doSrmae genere miri 
fice omnibus praeftiterunr.Qyod aut ad Mofen attinet :hune 
alii legulatorem:ut philo mdaeiis eft locupletiilim9 tertis :alii 
facrani legum iterprete prodidere. Claruitc£ eadem tempefta 
te apud fuos qua cecrops apud Athemenies:quos cecropidas 
ab lpfius SCcoditoris 6c legumlatoris noie appellatos effe co 
ftat.Et id quidc annis a mundi creatione tribus millibus fex 
centis qnquagmta, Et Phoroneum q inacho natus regnauit 
argis fecudus annos circiter trecctos poftea legibus argmos 
ac mdiciis muniffe .Na Rhadamanthum &C huius frem Mi 
noa q Ganymedem rapuit:Europa dC Afterio natos fuiife 16/ 
ge his tribus porteriores.Lycurgu uero quas leges lacedaemo 
niis tradidit a cretenfibus accepiife. At .Zeroaftres rex battria 
norum q primus oium magicam lliufionem repperit: quibus 
fuerit tcponbus.fatis ea roe patet:quod aduerfus eu Nin9 rex 
aiTyriorum dimicauit.Et ne fim narrando plyxior nemine in 
ter legu latores inuenio:que antiquitate Mercurio compare. 
Hunc aliis oibus legiilatonbus qdongiftime fuperiorem : Id 
circo Ioue Maiaque natum poetae cecinere:q> dC metis acumie 
uiguent SC prudctiilimus fuerit, Mercurui eni auftorc fuiffe ai 
firmant eloqucuseiquae ex uellechi gignit &C prudetia eudccp 
Georgi9 piat9 
De lcgu iuctor 
Mofes 
Cecrops 
Argiui 
Minos 
Mercurius 
Zeroaftres 
Philo iudaeus 
Phoroneus 
Ninus rex &C palaeftrae &C lirae 6c praeftigiom peritia primtl tradidit. 
Sunt ct qui hac laude legum terendarum dent Eaco Achillis 
auo:cui9 filiu Peleii, eu argonautis aduerfus Choicos nauigaf 
fe ondit Orpheus. Qyaplurimos praeterea legimus :qui cererc 
olum prima extitiffe arbitrentur ferendae legis auctore: quod 
eo argumento refelli pot: quod Cererc fuiflfe conltat annis ab 
initio mundi tribus millibus feptingentis odoginca:Sed qui 
oem ilia fuperiore atiquitatc legalis fapictia gloria luperant 
Solona fuiffe cotendunt:g antiquatis oibus Draconis legib* 
praeter eas quas de cede tulifTct :ipfe leges Athenienfibus de/ 
dit:quos ob ea ronem axes noiauinqm in ligneis axibus fer i/ 
ptae efTent, Et floruit gdc folon inter fepte graeciae fapientes 
Olympiade quadragefimafeptima:uel ut ain phibent gnqua 
gefimafexta Pififtrato Athenis regnate. Huius aut unius phi 
iofophi leges adeo apud oc pene holum genus llluftres atque 
praeclarae lut hitaemt ne Romaos gdc puduerit poft exactos 
reges eascp leges ois penit9 fublatas quae pn9ab lpfo u% Ro 
mulo latae fuerant athenas mittere dece iegatos.g inclytas le/ 
ges Solonis peterengbus romana refp.fundaretur. His m de 
ce eburneas tabulas perferiptis in Vroccp allatis &C ,p roftris 
ad apertiore uolcciu perceptione pofitis:ppterea duae poitea 
tabulae Hermodoro ephefio auaoic i anupximu ex publica 
poteftate adiectae funt:qm ad tatae ciuitatis lpenu pluribus 
legibus effet op9.Et ita leges fut duodeci tabularii appellatae. 
Deinde fecutu c ius ciuile.Legis achones.Ius elianu.plebilcita 
quae poftea lege hortenfia pro legibus hita 
Pofl: haec ius id additu neceffario c quod fenatuscofultu nola 
tur. Deinceps adiecta opportune funt edicta praetoru:a quoru 
honore ius c appellatu honoranti. Ad poilremu at prlcipe co 
ftituto accepto ue illud c ius itrodudu:quod ab uni9 pricipis 
uolutate manans pricipale uocatu c:Quid.n.fingillati memo 
rc aut de publicis aut de prmatoru legibus quae priuilegia di 
cunfiJgd de confularibus fii tribunitusJgd deiacyra Jquid de 
iure mihcariJgd de lure quiriciu Jquid de conftitucionibusJgd 
de prudenciu refponfissNulla efl; prorfus neqi legis nec aegta 
tis nec luris pars qua Romai aut leguiatores aut mrecolulti i 
tacta nidifcuiTacp reliquerint,N5.n.i tot corucams.brutis.fce 
uolis. paulis.labe<5ib9.p5p6iis,trcbatiis,tiiUiis ac$ aliis,ppe 
Hacus 
Achilles 
Olympias 
Romulus 
Romani ifmftisunuaut Lycurgu aut Solona 
m umuerfo terram orbe rcp.excelluifTe meminerim9: quae eu 
i ois laude uirtutis: tu maxime i fpiedore lufticiae cu romano 
rum iperio cdparan queatiHaec aut uo natura fed difciplina 
primum acquiritur;6t ea quidem dilciplina: quam nobis le' 
gum X luris ciuilis fcienaa lubmimftrat.Haec faneea eft m/ 
Uiaa quam ait Euripides H.lpero atque lucifero magis effe 
mirabilem .Haec inquam una uirtus ita cunctis uirtutibus an 
tecellit; ut qui eam adeptus fit folus: bonitatis cognomen'' 
tum adeptus exiftimetur.Qyare cum ornatiflimus .adolefccs 
Tneodorus piatus ab ipta ufque puencia quodam natu' 
rae ductu bonitatem arderet: audiretque quottidie hanc per 
infcitiam potiftimu coparari ab eloquetiae ftudio qua no me 
diocriter ualebat ad iegu X luris ciuilis Icientia quafi fulpm9 
quidam animu conuertit. Excitabat eu praeterea uel prna uel 
maioru lucrum g;ona: quorum le diffmilc fore moliri fimi! 
liinu ducebat.Non eni erat ignarus piatoru familia quae nuc 
uocatmaprilcis temporibus platomcadida ca platone phi 
lolopiioru oium maximo X grauiflimo duxilte originc.Pla' 
tone uero lplum 3 luo proprioq, noie Ariftocles di&us e re/ 
ferre prnum genus m codru regem Melanthi filiu imaternu at 
m dropiden poeta ioiois frem. At lolona X dropiden in nileu 
heroa .Hic uidcre lic t uim Iblertiamq: naturae no abfurdei 
poiteros et propagari. Vt enim Theodorus ad legalis excelle 
tiae laude raptus eit Solona Iciiicet imitatus, ita hui9 frater 
Petrus Antonius diuino igenio adolelccs ad oratoriae poeti/ 
caeq; praeftantiae gloria impulfu quodam X tanq; neceflitate 
natura :quae a Dropide fratre lolonis flueret: tanto fe »ftudio 
concuiit.ut ia natu maioribus illi% dodiflimis coaequandus 
mdicet» Scimus enim Dropiden effe ab omnibus poetam elo 
quentilfimum X graiulfimu habitu.Na nileus adeo claruit re 
bus bellicis ut incer heroas numeret :quc ct fu cp Petrus ato 
mus perpulchre emuletur nouiftis ocs.Sed ut eo unde diuer 
tit noltra reuertatur oratio: qualia quantufque legumlator 
lolon fuerit ex ns latis luperque' pr tere arburor: quae a me 
modo narrata lunt. De platone uero quid attinet praedicare! 
cuius libri decem de rep.X duodecim de legibus locum nullu 
praetennifere.quc adocm mfticie mrifqs roem ptiere uir fapic 
Theodor9 
tus 
Plato 
Ariftocles 
Pctr7 antoni* 
Piatus 
Dropides 
Solon 
Libri.x.defep 
Libn. xii. dc 
legibus. tiffim9 (udicafte.Quam uc.ro Theodorum oporteret uaeheme 
ter accendi atque lnflamari ad eam quam naturae fuoque ifti/ 
tuto tantopere cupiebat fcientiam confequcndam Georgn pa 
tns nomen atque nonos erat in caufa:qucm uidcbat in medio 
lanenfi rep.praeftantiflimis etiam mreconfultis dodrina & in 
nocentia plurimum anteire ob eamq; rem adeo ualere 6C au/ 
domate 6C gratia apud diuinum principem noftrum Franci 
fcum fphortiam :ut de nemine meli9 fentire uir prudentiflim9 
fummufqueuideatur.Qyam obrem cum primum fe Ticinum 
contuliffet id (ludii cuius gratia profedus e(l tanto labore ta 
ta cura tata aggreditdiligctia ut intra tertiu annu i publica re 
petitione:quam uocarit fcholafticueam de fe opinione m om 
nium animis collocantmt nulla ex parte maioribus fuis infe' 
nor futurus cenferetur. Videmus (ane apud non nullos ufu 
plaerunquefieri :ut qui adolefcentes afferuatione afpcduque 
fuorum liberi funt licentia ea omnirquam habentmon ta uta 
tur quam abutantur - Nam quod tempus m audiendo debet 
legendocp confummd aut in ludis aut in comefationibus teri 
tur cum magno lpforum dedecore ingentique detrimento rei 
familiaris:At iftorum talium diffimillimus Theodor9 ne pu 
dum quidem temporis omittebat quomm9 aut eruditiffimos 
honeftiflimofque dodores audiret :aut legenda tradaret,aut 
quae legerat &C tradarat litterarum monimentis comendaret. 
torum autem aequalium 6£ condifcipulorum femper confue 
tudine ufus e(l;qui aut dodi SC boni efTcnt aut cuperent tales 
effici. Sciebat enim probos adolefcentis: ubi etiam minus lm 
proborum confuetudme a redo animi inftituto dederentur: 
fufpicione tamen deprauari moris no uacare omnino. At eos 
omnis qui caetens aut auxilium fint aut cofilium allaturi no 
minus famae qua lufliciae atq; integritatis rationem habere 
oportere.Confultonbus uero in omni quaeflione aeque facil 
limu atq? dibtililTimu fe praeftabat.Quod aut lpfe uei difccdi 
ufdiflercdi gra quaereret;ut acute iueneratata modeftifiimep 
ponens mirabili artificio: ad quem finem intenderat:deduce / 
bat.Et peruicaciam omnem exofus id folu quod uentate fape 
retdequebatur.Spedatifliman.ingenia mendaciu nulltiad' 
mittunt eamq; fibi in difleredo uidoria proponi ud maxima 
arbitratur:fi a rauoe nufq; dmerterint. Praeterea quod tepus 
Georgi9plat9 
Fr.fphottia 
dux uix alus i audiendo ciuili iure fatis effe confueuit: id Theodo 
rus piatus i utroq iure penitus perdifccdo longe prius abfol 
uit: Ht ne id qdem miru.No enim otioife dedebat.nullas lllece 
bras fetiabaf .nullam faciebat ltcrcapedinc. totus erat i audic 
do.totus i legendo.totus i Icribcdo.totus in di(Terendo:Quo 
faSu e(l:ut cu quarto (ludii fui ano docere q didicerat publi 
ce f maxima audientiu frequctia cepiflet.Ecce cum incredibili 
admiratione oium ano feptimo ex quo primij ticinenfem: ut 
ita dixeri:ariopagu ex noftra mediolancfi academia petuffet 
ab oibus fit:ut uidetis:digniffimus ludicatus quem utraq m/ 
fignia decorent.jSed ia me locus lpfe atq tps admonet:ut po 
fteaq de iegib9ac iure ciuili locuti fum9:paucis gcurramus de 
iure pontificio.Id at qui primus apud romanos inucnent que 
nuc Pompilio anteponam ihabeo nemine. Nam apud alias na 
tiones atq duitates ut uarii dii in honore fut hituita uarii fu 
perditionis ritus luraq fuerut adeo ut ct daemones pro diis 
haberent .colebat eni ftulta illa gentilitas dC bonos quos opi 
nabat &C malos deos. At malos qdem ne obeflenc :bonos autc 
ut prodeffent.Sed ut reuertar aa Numam.Is genere fabin9:cii 
Romulo fuccefTiffet in regnumideretq Romanu populum 15 
ga bellandi cofuetudme efferatu aliud nihil malle q uaftatio 
nc q praedam q interitum:quo lllu tandem ab ea imanitate 
ai diritateq auerteret ius pontificiu introduxit p tripudia 6C 
faltatus luaofq foiemnis adhibitis facrificns SC carminib9:g 
bus placari numina propitiaq reddi maximo (ludio rex calli 
diffimus pfuaferat.Qyae qdem fuperftitio ubi fimui cum im 
peno in dies magis magifq augefcerer.ea demu per aduentu 
neri &C oipotentis humani generis redeptoris chrifti optimi 
maximi radicitus excifa corruit.Eftq tcpefliue nouu ius pon 
tificm impollutuq oblatu q a facris libris grauiffimifq lanc 
tionib9 conflatu decreti atq decretaliu uoluminib* faaiflime 
c5tine£.Qyae certe o(a Theodor9 piat9 no audiuit Edidicit 
folufedcc qacutiffmeedidicin&alios qfubtililfime 6£qua 
elegantiffime fuma cu laude docuit.Quae cu ita fint: Reliquu 
e praeclare adolefccs Theodore piate ut quae tibi humai diui 
mq luris ornameta i hoc facratifTimo tcplo i hoc religiofiffi 
mo die l hoc tato SC ta llluftri apliflimorii hoium couentu ex 
fumi atq uniuerfi magratus auctoritate cora parata (tuens: 
Theodor9 pia 
tus 
Gentilitas accipias ea mcte:eo afo eo:confilio:ue oxa icmp X dicas X a/ 
gas .30 modereris pro dignitate tua maiorumque tuorum. 
Nec eni fatis eft quod militia didicerisinifi eas i oi 
adione repraefentans X lufhflimu te praeflueris X itegerrimu 
X hoibus deoq; cariflimu. Verfet tibi affidue ante oculos fcic 
tiffimus hic X cotinctiflimus iurecofultus Georgi9 pr tuus. 
Verfet Plato ipe. Verfet Soiom. Verfet quotquot a Codiorc 
ge athenaru X ab heroe Nileo magni X egregii uiri in oi gene 
re X mrtutis X gloriar. Ad hac ufcp aetatem emanarut-fct ut 
breuitatis gra praeterea inumerabihs fere non folii utriufq; iu 
ris eruditiSimos uiros fed ct eqtes auratos X fortiffimos belli 
duces X Vrbiu dnos ac pontifices : quibus polluit clanffima 
domus tua;Repete memoria Mafeum muzanii auu maternum 
uiru lllu grauiftimu planeqi humaniffimu cuius prudctia cu' 
jus eloquctia tata fuit ut eius opera X lduflria excellctilTimuf 
princeps nr relido i apulia tot urbiu tot populoru opulentif 
limo pricipatu ad magnanimu illum ducem diuumPhilippti 
uenent:cuius aducntu. diu concupitum exoptatu qjti phi' 
lippus fecerit:ncn obfcure nec diflimulater oftendit.Nam Ma 
feum q effet confiln mfticiae fecretan9 ordini fenatorio qj pri 
mu afcriplit.tantoq; femp huic i honore ut in maiore nemine 
Nam qd ego memorermqjta de tua X eruditione X probitate 
fit expedatio cu apud alios uniucrfos uiros claros X prsepo/ 
tentis tu apud nobiliffimas primarias familias: quibus cu tibi 
efi affimtas:quoru certe oium opinioni tibi mtendu c no mo 
do ut refpondeas:fcd ut ea mirabiliter fuperes. Veru ne fingu 
la perfequar a>ta nunc tibi ad bonas adiones neceffitas q;tutn 
calcar elt addmuquod regina haec nra diua Blanca Maria fi 
mul cu fplendidimmis regulis Galeacio X Hippolyta quafi 
latona quaedam phoebo dianaq; omnia corufcans fua te prae 
fetia honorat.Quae faneres una loge c X preciofior X iIIik 
flrior ciuilispotificncp lurisaureu ocgcmatuq, diadema. 
Quae quidem-oratio habita eft ab eodem Francifco philelfo 
Papise in ecckfia cathedrali tertio Nonas auguflas anno a 
Natali chrifhauoMiJlefimo quadnngencefimo fexagefimo. 
G*orgi9 piat9 
Plato 
Solon 
Codrus rex 
Nileus 
Opera ‘Mafei 
muzani Fra 
cifcus fphor 
m uemt Me 
diolanum. 
Blanca maria 
dux 
Galeaci9 ma 
na 
Hippolyta 
Latona Francifci phiklfi oratio habita Mediolai lnpnncipio fludii» 
Anqua eloquentiae X Illuftriu difciplinaru ftudia 
ad triarios iint redada:reuocat miles emerit’ poft 
c quintu X uigefimu anu i aciem doccdi 8( ne is qdc 
muitv;cu Itelligat humfmodi benignitatis munere 
fe rem fa durum excellentiffimo fuo principi Galeacio Mariae 
non grata folum uerum ct periucundaiSi ita mftituerit flore 
tiilinue huius reip.iuuentutcmt X diccdo X ludicando iure 
poflit cu uniuerfa Italia de gloria contendere. Non igit cuiqj 
obfcuruelfe debet uiri cUriiTimi 8£ quod fitnfi fapientiflfimi 
principis confiliu:SC quod item meum inftitutu.Caeterii ea mi 
hi molefl:ia:quod non eadem uis ac uigor tuetur:atque corro 
borac corporis huius in(lrumenta:quo ingeniti ipfum meum 
mtelligentiacg munitae pollet. Vbi enim pnfhnus ille uocis 
uel fonorus concentus uel tempeftiua contentioiubi firmi tu/ 
do laterumJubi linguae m omne motum uel celeritas uel fi' 
cilitasJhaec omnia 1'unt una cum aetate magna ex parte fa&a 
debiliora. At uoiuntas certe bene promerendi eadem eftiquae 
prius: X fapiendi itudium longe uaehemencius.Aius uero tu 
infradustum nulli neque lgnauiae neque defidiae feruiens. 
N c Dareti cedebat Entellus, nec Annibali Fab us.8£ bos quo 
laffior efbco magis cauet: X firmioribus nititur. Emnuero 
quanto pulchrius eft didicifle quam difcere:tanto anim is fe' 
nis quam animus Iuuemlis plus X uiget:<3C fapit. Qyo fit :ut 
X confulendo X mftituendo fenilis grauitas ueneratioiu ha/ 
benda fit femper perinde atque luuctutis8£ dux 8C guberna/ 
trix.Qqibus lpfe dudus rationibus non fum uentus tertium 
iam X feptuagefimum agens aetatis annum docendi arma 
refumere.X unquam Neoptolemus quidam in aciem defeen . 
dere aduerfus lacula fagipcafque ignorantiae X infcitiae: bre 
ui futurum fperans: ut gratificando humanifiimo nf o pricK 
pi X inuberrimos X honorificos frudus his oibus pariam: g 
fe cum dodions tu ct melioris mea iduftria reddi noti detrec 
tauennt. Qyare qui modeftiflimi adolefcctes i huc locii difcc 
di Audio coneniAis:ad audienda animos parate. Vos autem 
caeteriuui grauiflimi qui nun utahquid difcatis:feduel uk 
Galeacius ma 
ria dux 
Italia 
Dares 
Entellus 
Annibal 
Fabius dicandi uel mei honoradi gratia hic adeftis. Si aequo aio ac 
placide tuleritis quae a me paucis different: permagnas fim p 
fedo uobis 6C immortalis gratias habiturus,Nue uero ne fim9 
diccdi prolyxiores cp ucl gfonarum digmtas uel teporis bre 
uitas patitur: ad eorum declarationem noftra omnis fe couer 
tat oratio:quae i politicorum libris ab Ariftotele eruditiffimo 
pnilofopho tradata diuimt9 at$ gferipta fut, 
Francifa philelfi oratio ad Siilum Qyartum pont.maximu. 
Vam mihi profedo mirificam animi beticia affert 
concupita diu atque exoptata fanditatis tuae prae 
q fentia pater beatifume:hanc non mediocriter offen 
dit importuna haec uocis raucitas:quam partim iti 
nens difficultas partim afpentas hyemis intulit ho 
mini feni utpote lam agenti feptimum atque feptuagelimum 
aetatis annum.Qya quidem incommoditate fit:ut quo utt me 
oportuiflet in agendis tibi gratus ornatu dicendi pro tanta 
tua in me beneficentia: qua fim accerfitus in hoc domicilium 
orbis terrse:quo reliquum uitac meae exerceam in laudem om 
nfpotentis dei ac tuae beatitudinis:eo i praefentia cogar abfti 
nerc.Sed recreat me:ac bono animo effe iubet fingulans tua 
fummaque fapientia:qui nihil temere nihil iconfulto fed om 
nia potius pro ratione 8i redto animi mdicio metiaris:confy/ 
deres-.modereris.Qyo fadum in exifhmoait eum etiam lmite 
ris: cuius expreffum quoddam tC uiuum es fimulacrum:eiuf 
demque uices in terris fandiffime atque innocentiffime reprae 
lentas. Vtenim ille feipfum donans fola beneficentia: cuius 
partes fecundum Ambrofium beniuolentia liberali tafque fut 
redemit uniuerfum humanum genus :quod pencratuta etiam 
tu pater beatiffime pro caritate diuinitus tibi ingenita ac be' 
nignitate pontificali cum me mihi reftitues: tum uocem il' 
lam pnftinam ac fonoram efficies etiam clariorem . Pro 
autem tali tantoque beneficio: quas tibi tandem gratias fim 
adurusJeas certe: quibus tibi fapientiflimo reipublicx chri' 
ftianae antiftiti gratias offerri nihil queat. At quas denique i 
alacrem atque fyncaeran animi gratitudinem:quae una mrtus 
quam fit pulchra quantique faciundamei eo probatur argu mcnto:quod primus ille angelus (pietatis filius fola mgraticu 
dine corruit praeceps ex illa caeledi fublimitate in tenebras 
fempiternasiNam fi gratus efle uoluilfetifi accepti memor be/ 
neficii rneque lnuidiffet creatori fuornec in diram illam (cele/ 
fuperbiam exarfiffet.Mea uero animi gratitudo ea fu’1 
tura fit:ut tuum diuinum nomen quod fua natura fplendidif 
fimum efbfplendore etiam orationis tamgraecae qua latinas 
eodemque dC carmine dC oratione folii ta ad quod alius ex ho' 
minibus nodris praedare nemo poted.quantum ud anniti in 
genio:uel do&rma edicere diligentiaque potero:tranffundam 
in omnem pofteritatem;& ita tranffundam.ut nulla fit homi/ 
num xtas illud obfcuratura.Non enim ea humana gloria ap 
petenda non efhquae per optimas athones fe diurnae gloriae 
fimilem reddit: tum omnia hominum bona a diuinis bo' 
nis profluat:fit neceffe. Interea uero temporis claemctiam tua 
rogare orare obfecrare obtedarique non definam:ut hunc hu 
millimum feruum tuum ut omni fide U obferuantia tibi dedi 
tiffimum ita comendatidimum habeaslfiquidem putas nullu 
apud me beneficium tuum intermoriturum. 
Frarifci philelfi oratio habita in principio Qijaedionu tufeu 
lanarum.M.Tuli,Ciceronis in dudio urbis Romae. 
Vi tirones primum in cadra uenerintme rerum bel 
licarum imperiti omnino po(Tintexidimari:confue 
q runt ea intra uallum repraefentarc:qux in dimican 
di arte didici(Tent:Et ita cum mira quadam 
ns agilitate nunc exilientes refilientefque nunc pro 
cedentes audentius: nunc in pedem fe referentes per omnem 
motum gedumque membrorum aut enfem in uarias uibran/ 
do corrufcandoque ‘partis : aut hadam ultro citroque in 
multiplices ictus concutiendo perfpicuum afferre argumentu 
cum uirmm fuarum ad alacriter drenueque pugnandum tum 
etiam fiduciae ad uincendum. At milites ueterai uiri clariflimi 
qui in hunc locum conuenidis honorandi mei potius: ut exi/ 
dimo: quam audiendi gratia:ut funt diu ac multum exercita 
ti fortiifime per pulcherrima quamplurimaque facinora :ni/ 
hil huiufm odi facere aggrediuntur; fed tantifper quietem 
Angelus 
Superbu 
Tirones aguntidonec defccndttur in aciem:Qyo ubi uctum eft: QC itur 
in pugnamo fecus ac Icones marmaria qui uocantunjn hollc 
obuiam lilico feruntur tanta ui tanto impetu tanto robore ac 
turbine: ut nufquam mfi parta uicioria conquiefcant. Idem 
mihi quodammodo 11 facere folia uidentur : qui nuper in do 
ccndi quafi aciem profecturi prius quam de rerum magnitu' 
dme atque fplendore; quarum fe interpretes haberi u olunt: 
qmequam laude dignum in medium efferant: tempus fere om 
ne confumuntmt funt Iuuenes: in elegantiffimo quodam ora 
tioms apparatu:De rebus autem lpfis uix aliquid pro audito 
rum utilitate attingentes .Qijamegoconfuetudinemetfi mi' 
nime repraehendo: cum fit tum ea aetate tum prima exercita' 
tione minime mdigtiamon fatis tamen eos cum illis conuenK 
re femper exiftimaui: qui in dicendi doccdique curriculo qua 
diutmime uerfati rerum debent grauiflimarum potiufquam 
fucatae cuiufquam orationis ad demulcendas audientium au' 
ris habere rationem. Qijod fi alteri cuiquam elt confyderan/ 
dum tum mihi potiffimum.qui aetatis lam anuum agens lepti 
mimi ac feptuagefimum: tandiu fum in oiniu orationis g;ne 
re per uniuerfam propemodum exercitatus Italiam in maxi' 
mis dC amphffimis duitatibus eifdemque primanis; ut dici iu 
re podim in huiufmodi (ludiorum certamine miles no modo 
ueteranus fed indubitato etiam emeritus: &C ita ementus: ut 
mufarum templo arma uidncia perinde quali Romulus quif 
piam Ioui feretno iampndem obtulerim. In prxfentia uero 
tanquam in aciem accerfitus atque reuocacus a Sanctiffimo £C 
eodem in omni laude nobiliffimae dilciplinae &exqnifiti(Ti/ 
mae eruditionis (apientilTimo Domino Nollro Silto Quar' 
to totius reip.chritfcianae pontifice maximo atque optimo ad 
Iuuentutem inftituendam in hoc domicilio orbis terrae hu' 
mamtatis artibus:qusc aliud nihil ell quam totmsf uitae mo/ 
rumque d fciplina :qucm omnium magis imitari debeo quam 
tanti poeiticis (umniam fapientiam i hx illius enim ore mhil 
prodit omnino: quod minus fit quadam mirifica grauitace 
cxcultaque doclnna praeceptifque iis refertum : quae tam ad 
bene beateque muendum quam ad omnem hondlatem 6C 
dignitatem perunent * Accedit ad rem quod clfe Romae non 
Confuetudo 
Exercitatio 
Romulus 
Iuptterfere 
tinus 
Sift* quartus 
ponc.max. nullos audio :qui turi difcrtitfimi nullum quotndie praeter/ 
mucunt luculentiffimae dichonis ornatum :quo& delectent 
eos:qui audiunt.& agant ad omnem animorum aut moti m 
aut etiam quietem. Quae de tribus reliqua pars in docendo 
uerfaturiquaeque OC meae eft dignitatis:# ad mterpreratirnc 
quaeftionum tufcuianarum.M.Xull.ciceronis fpedat maxime 
m ea tradanda nullum meuimut fpero tdelyderabins offici' 
tim-Quare ad audiendum animos parate:Ce rebus enim alni 
fimis OC cognitione digmlTimis in his quinque libris quos fu/ 
m9 expolituri; quam cumulatillime timui &C quandiligentil 
fime fcnplit cicero.Romae pridie id9 lanuarias.M.cccclxxv. 
Francifci philelfi oratio de fuo I urbem reditu ad Siftu Quar 
tum pontificem maximum« 
Vanta fit in obferuatione promiffae fidei graultas 
quanta ueneratio conftituta :pote(l uel eo argumc 
q to non difficulter animaduerti pater beanflime: 
quod religio uniuerfa OC fandimonia chriftiana 
in fola fide*fundata eft -fiC eam quidem fidem quae 
in conuentis atque promiffis conlyderatur.idcirco arbitran/ 
tur u ri dodi OC diligentes hoc appellatam nomine:qm per u' 
lam quae promifta fuerint:fien oporteat .No igr abturde quo 
fide eam impollute leruarem:g hinc Mediolanum repetes ad 
duccdae familia: meae grana me obftnnxera tuae beatitudini 
ecce ut uides:redn contcpns canteris rebus oibus OC publicis 
tii priuatis /Fateor equidem lenus me rednTe quam putaranu 
Qyod certe nulla mea uel negligentia ut'culpa alia tactum eft 
fed aut diuina quadam prouidentia: cui aduerfan nemini h/ 
cet: aut malignitate fortunae :fi quam tandem tortunam efle 
dixerimus : quae quod nefas eft credere:potior fit diuino ludi 
cio nobis fane occulto fed eo plane incommutabili exom 
ni certitudine certiore. At autim affirmare pater _ claementim/ 
me permulta mihi fuiffe impedimento: quo ferius fungi offi 
cio meo quiuenm: OC primum quidem repentinus ut cactcra 
miffa faciam ; duorum meorum liberorum catus mihique 
pro humanae imbecillitatis condicione admodum moleftus: 
quippe qui per dierum paucoru intertiallu uita jdeferuere prae 
M.Tuli .cice* 
Quaeftioncs 
tulculanae 
Fides 
Mediolanum Csefar 
irrederic9 aga 
th’ 
Laura magda 
lena 
clarae illi quidem indolis infantes & magnae fpei: Agebat cni 
aetatis annum alter feptimum alter odauumteum 8C uigerent: 
&C faperent longe magis qua pueri. Ex quorum inopinato cele 
rique obitu mifera mater mihique cariffima tatum animo do 
lorem maerorem<$ concepit:ut in uaehementiflimam aegrota 
tionem incident. De cuius breui recuperanda ualetudine cum 
crudmffimi prudentiffimique medici mihi fuaderent: coadus 
fumeuentum rei expedare:ut non inanis omnino reuertiffe 
Mediolanum portem exiftimari. Quae enim alia caufa eo me 
reuocarat: quam ut uxorem &C filios reliquamque familiam 
mecum ad urbem ducerem:ubi fub Chrifto meo Sifto quarto 
pontifice Maximo uitam omnem erte adurus 5 Sed oh quam 
uani quam incerti quam mutabiles funt cafus humanae hui* 
naturae :quam miferabilis condicio noftra omnis: Cum uifa 
iam foret uxor conualuiflfe: mcque itineri accingerem: uel po 
tius iam ertem in itinere: noua calamitas fuperuenit: Illa enl 
exceptis intra praecordia penitus acerbif&mis illis filiorum 
ammorum uulnenbus cum diutius ea perpeti non portet: re 
pente propter abortiuum partum: quem ante illorum obitum 
parta fueratnta uexata ita exanimata efl: ut morti lpfi prope 
concederet. Quae quidem omnia aliaque quamplurima me' 
cum ipfe uolutans animo (latui potius effe redire folus:ut an 
tea folus uencram:quam fi diutius differrem: aut iram diurna 
aduerfus me concitare :tanquam omnia uellem pro meis op/ 
tatis confequnaut tuaefummae fapientiae fufpicionem affer' 
rem uiolatae fidei: qua lpfa apud me nihil eft necantiquius 
nec fandius , Adfum igitur pater beatiffime ea fadurusonv 
ma-.quae uel lpe lufferismel tibi grata fore animaduertero :Na 
ego tibi & facrofadse Romanae ecdefiae me SC uiuum & mor 
t aum dedicaui: ac deuoui. 
Sift9 quart* 
pont.max. FRANCISCI PHILELFI AD IACoBVm ANTONIVM 
MARCELLVM PATRICIVM VENETVM ET EQuI 
TEM AVRATVM DE OBITV VALERII FILII CON, 
SOLATIO. 
VPIENTI MIHI ALlQylD AD TE ScRi 
bere Iacobe Antoni Marcelle quo tuus acerbif 
fimus maeror ille quem ex inopinato & lmma 
c turo obitu Valerii dilectiflimi filii aio concc 
peras:aut tolleretur oio:aut magna ex parte le 
uaretur:eo difficilius confolationis genus cob 
latum:quod paris aegritudinis fociuf accedens 
no minus ipfe cofoladus uidear cp te cdfolaturus. Quod cnl 
cofilium cuiquam fit daturus:qiu fibi uix poffiti Qya fpe al 
teri mcdeat:qui ipfe 1 morbo equidem eodem quoq; 
tranffixus uulnere:quo te uideo laborare.Erat enl mihi puer 
mirabili indole Olympus Gelhus:q natus tertio Idus apriles 
ano a natali chrifhao millefimo qdrigctefimo qnquagefimo 
tertio cu nondu impleflet odauii annuiea &C fa 
piebat:quae uix adultae aut etiam grandioris aetatis folent. 
Nihil leue prx fe ferebat:nihil contemnendum. Vrbanis erat 
ti compofitis moribus.Ingenio acri &C fxcudo & (plendido. 
Lingua ad omnem celeritatis ad oem motus conuementia ex 
pedita. Voce clara facili &C fonora. Afpectu miti grato. Ea 
compactione aptitudineque membrorum:quae &C ftrenuitatc 
referret &C robur.Et ne cunofius cuda fingillatim perfequar: 
talis erat Olympus mcusmt in eo omnia naturae ad probita 
tem adminicula ieffe uiderentur.Qyid em memore: qua effec 
in me obferuantiaJquo cultu J qua pietatei Qyam oibus in re 
bus ftuderet paternae uel mfhtutioni uel uoluntati no minus 
oblequi cp parere! Hic mihi lucudiffimus tantaeqj fpei filius 
nuper ad odauu Idus Martiasdepofitu quod acceperat ufu 
rarium:repetenti deo optimo maximo no modo reddidit: fed 
ita grato aio ita libenter rcddiditiut non uita excedere fed m 
fempiternae atep beatae uitae domicilium fefe comigraturum 
dC coflanti fermoe <5c unitus traquillitate hilaris quodammo 
ac laetus certo crederefignificaret.Qiiid animi tum mihi fuif 
fe putas:cum;repente illum inter loquendum fimul cum uoce 
Iacobus An to 
1119 Marcellus 
Olymp9 gelli9 fpiritus defecitsNon potui equidc quod fragilitatis cfl natu 
rxqi humanaeun tam reccti tamq; inopinata ludus accrbita 
tc non commouen aIo:cum eodc temporis pundo que ta uae 
hementer uiuum intuerer dC mortuum. Itaq; ubi 
cogitabundus ac fubtriftis aliquandm filuifTem : tadem non 
fine gemitu erupi in haec uerba.Quam miferabilis eft huma 
na condicio.Quam ndcdi cogitatus noftri. Quam ftulta co 
lilia.Quam uamtatis plena funt omnia.Nihil eft certi in ho 
minu uita.nihil coftantis.nihil diuturni.Omnis fpes noftra 
inanis eft. Omne uotu fruftra.Quid de tc mihi fili ctulcillime 
non pollicebar mon futurum exiftimabam i 
Gratiffima tua praefentia mcundiffimoq; affatu leuaba curas: 
obledaba anHniumeqj ipfe mihi totu ucdicaba. Que fenedu 
tis mex baculu ac praefidni fore arbitrabar: en exammu lubi 
to nulltiq? afpicio.Heu me miferu atq> infelice: Sic me Olym 
pe dilediflime deferis JSic deftituis patrem fenem. O icuitabi 
lc noftra neceflitatc. O ferreu atqj inexorabile humanae legis 
iudiciii:quod nullis praecib9 nullis pratmris :nulla ui necp mu 
tari nec fledi pot. Haec paucis queftus lllico redies ad me to 
tus coepi me tacitus mecu cogitar:ac me paulatim leuitatis at 
guere quod ea effem iprudctia:ut nefeire: qua lege nati effe 
mus oes:&C quatti quodqp dolendii foret aut no doledu.Conti 
nuocp ita cogitati mihi ea uenerut in mentc:quse grxee apud 
Menadru dida liint i f rophimu.Sed ea referant a me latme. 
' Si lege natus Trophime tu fores ea: 
' Vt omnia ad uotum tibiSquae uelles :fluerent: 
Et id deorum aliquis recepiffet tibi: 
' Rcde doleas quidem.fefellit enim fidem: 
Ac fecit abfurde.fed lildem legibus 
' Commune quoniam tu quoqhquibus nos alii: 
Caelum hauferis:ut audentius tecum loquar: 
Ferenda funt haec fortius .dC animo fimul 
Voluenda graui quae dico:paucis accipe. 
' Homo es dC ob id mutabilis quidem citius 
' Res ad mi feras, rurfufq; animal nullum mala 
Admittit ultroaurecp id fane:quoniam 
1 Natura quem tulit imbecillum:maximis 
' Se rebus is fulcit.cadens igitur bona 
Menander 
Trophimus w Quaplahma conterit.ipfe nero nunc Trophimt 
'/ Neq> admodum orbatus bonis cs eximus: 
// Nam funt tibi nunc mediocria quidem mala. 
" Mediocriter igitur tibi quod deefbferas. His igitur Menan 
dn uerfibus primii admonit9:# quae dfet naturae lex:& quae 
hois mtirmitas;& quati quod accidit icommodi: faciundum 
fit:6C quomodo ferendu: deide ad ualidicra rationis remedia 
auxiliaq? conuerfus ita fum ns 6C adiutus d( confirmatus: ut 
ltdliga plane mihi mali euemfle nihil, quod Olympum meu 
quo ne uita gdem duceba cariorem :no ta morte amiferi: qua 
gmilerim. Haec aut qlia fuerit:i te cololado breuiter oftcaa. 
ucreor.quo minus rom malis q$ pturbatioi ob 
tcpare.Noui magnitudine ai tui.noui prudentia.noni graui 
tatc,Facile ut es maximo fpledidiflimoq; ingemo: rauocabis 
uim ai a fenfuum imbecillitate: dC no qd idocti fed qd uiri fa 
pientiffimi fentiat:cogitabis.Nec fane comiffurus fis: ut poft 
tot tibi ac tantas res pulcherrime geftas patiaris dariffimum 
nome tuum ulla uel incoftatiae uel molliciae nebula obduci. 
Erat tibi Valerius filius cu formae praeftatia tum animi robo 
re acrimoniaq; ingenii & elegatia morti tui admodu fimilis . 
Hic a prima ulq? infantia qualis futurus eflet: nullis aut prae 
ceptis aut admonitionibus fed foia naturae probitate fuaq, 
adduci9 certiilima ligna dedit. Aberas tu Chremae praetor:cu 
tibi nucius c allatus de infante nato:Quod lpfe audiens tata 
uoluptate animi affectus phibensmt ex oris hilaritate admi 
ratione muceres circuflantibus.Inefl fane i animis noftris di 
uina uis quaedaiquae fupra corporis tenfus pmulta ex fefe &C 
ltelligit £C uidet:quae nos plaeriiq, ne cogitamus qdc?. Ad pri 
mu de nato tibi infante nuciu tatam de illius futura 
fpem concegas:ut tibi magnu ad felicitate cumulu additu pu 
tares.Nec te tua fallebat opimo, fertur.n.fulceptus in lucem 
infans &C cu minimo parturietis breuiq> labore :dC quod mira 
bile dictu c:non mo non uagiens fed ct furrides ac ueluti pa 
reti lpi alludcs-.ut de eo reCtiffime dici poffet uirgilianti illud: 
Incipe parue puer rifu cognofcere matre.Erat facie liberali &C 
elegati. Inerat m oculis quafi corrufcates fcintillx quaedam: 
gbus prm intutus 6i uigor reprasfentabatur «3C grauitas . Io 
tuuerocorp9 ut erat astatis initio dccoqi 
Chrema 
Virgilius &C fohdum.Et quoniam ipe ob publici m.agiftrattis'officium 
adeffe no poteras:continuo religione dihg'tiaq? materna per 
facn baptifmi lauacrum renafcitur in chrifto Ihefu ldito no 
mine Valerio:Quod ipum no fine quoda naturae ueluti prae 
fagio feciidum Platonis fenccciam mihi factum uidet: Recte 
enim qui fupra aetatis ronem plurimum efTet ualiturus &C ige 
nio«2<: probitate:Valerius nominat.Solent lfantes natura fe 
reoes ad admittcdum uitae alimrtum effe proniores & tanqj 
edaces ob eamq; rem corpore ct immiido. At Valerius fecus 
ola.Nutrici quam ei mater prudentiffima £C fobria delegerat 
& pudicamunq; moleftu fe praeftabat. Sed horis per iterual 
lii quafi conflitutis lac modice capiebat:quo &C corpufculum 
fcite in proceritatem alebaf :dC quonia nulla clTet praeter debi 
tam ftomachi cdcoctioncei fuperfluitas: erat cute permtida 
ac terfamullifcp neq; digefhois fordibus nec alia purgatione 
naturae aut nimi9 aut grauis. Agebat lam mefem tertiu cum 
mirifico mcbroru oium incremcto:du ipfe magiftratus chre 
mefis muere lam pfundus aducnis domu.Vix lanua es igrcf 
fus : cum nullo adhuc prxccdente domefbcoru neq; ftrepitu 
nec uoce-.ut qui a nemte fubito aduemes uifus effes : cofefhm 
dimiffa ex ore nutricis mamil1a:qua modo folut7 fopno fuge 
re coeperat:caput fimul oculofq; fuftulit:& ueluti arrexit au 
ns tanq; aliquid noui uel uifurus uel auditurus:quae qdc res 
praeftitiorc uim quanda animi declarat. Vbi uero eueftigio 
apparuiffes : uix teneri poterat a nutrice: quo poft emiffas ui 
manus atq; brachia ex icunabulis qb* erat artius molutus : 
no fe totu i tecoiiceret lxtis oculis rifuq; tuauiffimo. Et quae 
p aetate proloq n potcrar.dimidiato noie patre balbutiebat: 
Appraencderascu tu noftuporis minus qua Ixticix plenus, 
Cunq> infante benedicens ofcularcns : ille te cotra e collo pc 
dens exofculan no definebat, Et ita oculos tuos oculis fixis 
Ifpiciebat gefhens:ut dicere uidcret te fibi elTe omni uitx fua 
uitate iucundiorc:Nam &C a nutrice quae ori mamillam obii 
ceret;tanq?idignabudusauertebatur:fi<;blandirti matri euq; 
abftrahenti pudore quoda magis lgcuo q> uoliitate coceflit: 
fed ita cocefTitmt te reflexa ceruice ltuen ufq; SC per uierboRi 
frathonc nefcio qd blandius balbutire no driifterct.Tu autc 
prse admiratione loquebaris mhil;tecumq> tacitus gaudebas 
Chrift‘; Ihefus 
Plato 
Valerius quod magnum qticdam Si excellentem turum aicp citiem futu 
rum Valerium ludicares.O fallacem laeticiam.o incertam fpc 
noftram.Aliafunt humana confilia.alia dei iudicia.In dies 
augefccbat in Valerio cum fenfu corporis mentis mtelligeii 
tia:quam innata quaedam prudentia:quae peritae fenechitis c 
propria.miro quodam incremcto comitabatur.Cumq? fupra 
aetatem Si calleret 6C faperettdeum omnipotentem religiofifli 
me uenerabatur.Caritate patria nihil ducebat fanftius:paren 
tes incredibili pietate profequebatur ,In neceffarios ois erat 
obfequentiffimus.Eruditorum autem 6i grauium uirof$t pras 
cipuefttidiofus.Cupiebatfemperpraeclarum aliquid difcere 
aliquid audire.Itaq? aut abs te cum quippiam otii a publicis 
muneribus naftus effes:aut a magiftris aliquid quo doctior fi 
ereticontinenter quaerebat.Et quoniam in te uno atq; eodem 
oia ineffe gloriabatunquae fibi effingenda difcendaq; propo 
neret:adeo te femper per omne pietatis cultum admirabatur: 
taq; affidue nonum afpiceret.Tefbquebatur in omni uitae lfli 
tuto.tibi adhaerebat.te imitabatur. Quo tua pfentia tuus fer 
mo tua admoitio fe meliorem efficeret-.mdm eras domi: nufq? 
longius abs te aberat.Erat enim mfatiabili quada aliqd femg 
difeendi cupiditate. Eo<£ mentis acie ferebaturmt aliqd boni 
quottidie fupra annos fupra naturam afTcqiieretiir.Quo qdc 
fciendi ftudio qua uitse ifhtutione:qua puritate moru effectu 
eft-.ut eius animus nullis bladiciis feduci decipi illudi polTct. 
Et cum i eorum quae difcebat:ueluti certamen ut fit:cu aequa 
libus fociifcp modeftiae Si generofse animi 
fubmiflioms laude fupabat inuidiam:ea tamc multo magis i 
admiratione fui uertebat: quod nullam cuiqj reliqueret tecir: 
contfdendi piuciam:adeo ciichs uirtutibus oes fupra modtt 
antecedebat. Vinccdi autem laude nulla efferebatur: nulla fe 
rebat prae fe iactantia:quin ingenii morumq; grauitatcfrotis 
hilaritate codicbatralios bladiciis lenies: alios fibi beneficiis 
cocil ians:alios i ftuporc fui obferuantiaq; couertens ob eam 
ai praeftantia:qua in oi bonitatis numero fine ulla cotctione 
emiebat.Nihil inerti otio fibi magis ducebat aduerfum.Hoc 
eni di cotabefcere uim ingenii Si robur corporis demoliri d: 
ftitabatutaq? nuliii fibi uacuu tempus dabat puer egregius 
quo min9 aliqd aut lechtaret:aut tenellis digitis ia feriberet: aut ageret demqj.Cum enim a matre quandocjj icreparetur: 
ut eft ingenui muliebre erga filios indulgentiusine tanta ope 
ram litteris daret:fieri'eim poffeait nimia animi cura i aduer 
fam ualetudinem incideretaiix tandem ab eiufmodi ftudio 
tantifper dum mater aderat:ueluti auulfus tanqj ab intellige 
di rone ad athonem fe conuertebat. Circuibat uniuerfam fa 
miliam. Quid prsebitor quid procuratores quid negotiatores 
quid reliqui domeffici facerent:diligentiffime difquirebat fin 
gulos leni hortatu atque hilari uultu monens : ut fuo funge 
rctur officio:fic enim toreiut uel fe iternucio atque adiutore 
quidquid a patre uellent:affequerent ■ Ex quibus unus ubi io 
cabundus fnbdidiflet:cura Valeri litteras:6£ haec relinque pa 
trucontinuo excepit:at ego i patre:& pater f me e.Prcterea an 
ignoratis ex litteris fcientiam gignnfdam uero omnem refer 
n ad achonemiQyid enim profuerit cuiquam uirtutem fcire: 
jufi fecundum uirtutc egerit jQux illi audictes admirabant: 
quafi diurnum quidd5 maerentur I puero.Frequentabat ut 
quottidie folent: inumerabiles prope uin ampliffimas sedes 
tuas-.alii tui faiutandi alii negotii fui graeiatquibus ille fi for 
te aberas:c6fefti fiebat obuia alacer ac Ixtus. Quid na uellct 
fcifcitabatur accuratiffime atq; pcrmodefte:feque omia patri 
cum primum reuertiflfet domum:renuciaturum pollicebatur. 
Et ita cuiuf($ intellecta aduentus caufa nemine dimittebat: 
quem fibi non antea reddidiffet fingulan affectum beniuolS 
tia:cum alus opera aliis uerbo uoluntatc <Si diligentia oibus 
inferuiturum fe offenderet.Quotiens domum redires: occur 
rebat ad lanuam: te® reuerenter falutato dextram blandius 
apprehenfam ofculabatur dC qjfortunate res publica &C cp bel 
le ipfe haberes .quxrere nunquam omittens eaq? deinceps ad 
debat:qux te merito i ftuporem adducerent: Erant enim om 
nia prudentis fenis non pueri uerba-.Cumq? eras domi: quan 
tum fas effe arbitraretur:abs te longius nufquam aberat,aut 
fedentiaftabat:aut inambulantem fubfequebatur. Denique 
quidquid aut ageres:aut diceres obferuabat: Tum ipfum uul 
tum atq; omnem corporis tui geffum confpicabatur acutius: 
fibique imitandum proponebat .Tantaqj animi uoluptate m 
te contemplando afficiebatur: ut eum geftientcm afpicercs , 
Qyod fi fortaffis interdum te cogitabundum ut ufu uemre fo letialadueftcm: attentiflime tuos omnfs &C oculorum & cor 
poris motus confyderabat tacitus.Deinde tum ex matre tum 
e feruis quaerebat: accidit ne patri noui quippiam 5 Qiud ita 
cogitabat fecum i Demum pudibundus 6C cancp fubtimidus 
te adiens petebat:nunquid quod nollesrquod deus auerteret: 
noui aliquid accidiffet:quam ob rem ita minus iaeticiae oden 
deres in facie:Cui cum leniter arridens fubderes: nihil mi Va 
lerinllico exhilaratus dicebat: Pone igitur mi pater aliquan 
tum difficilioris idos cogitatus tuos:eftocp tui fimilis. Quid 
enim tot te femper curis affligis publicis St priuatis fSerua 
teipfum qjdiutiffime tC reipublicae dC nobis:quorum uita om 
nis manat e tua uita .Quae loquentem du opportune SC apte 
ex tuis familiaribus quidam fehorfum abduxiffet: quaefiffec 
ex eo:dic mihi Valernfi tuis optatis omnibus faueat deus: 
fi quod Ihef9 faluator noder auertat:alteri monendum edet: 
utrius obitum malles tuum ne an patnsJTum ille totus facie 
uultuq; commotus conftantiflime ed indubitanterque tura 
tus fuam fe uitam pro paterna uita cum ufu* foret: non ultro 
folum fed libenter etiam traditurum fempencum diceret fua 
fe morte aut nihil poffe aut parum incommodi afferre cuiq?: 
paternam ucro mortem cum patriae non mediocre mcommo 
dum tum uniuerfae familiae nodrae maximum detnmentu 
ruinamcp illaturam.Sed quid ego plura commemorem:quae 
tanta funt & tam multa:ut fi ea uelim referre cun&a in medi 
um:me dies fit defechirusfQuare ne m prolyxiore oratone eo 
uidear tibi magis refricare acceptum uulnus:quo diligentior 
fuero circa diurni illius pueri comemorandas laudes: ueniam 
ad id:cuius caufa hoc c confolandi munus a me fufeeptum. 
In tanta ingenii atque morum felicitate jn tanta fpe 
in tanto futurae gloriae dudio ut ed hominu natura fragilis 
ac uarns 6C poene lfinitis obiefta periculis: Valerius ille tuus, 
aegrotat aegrotatione primmquantu uideri poterat:no admo 
dum grauc. Accerfuntur medici.quaeritur morbi caufa: quae 
quoniam puer erat uita cotinctiffima-.alia nulla ed uifa qi uae 
hemetinor fufeeptus labos in ludo.Nodi.n. Valerium tuum 
fuiffe adeo natura bene mditutum : ut nunq; fe ne i fumma q 
de iediaac fici aut cibo Igurgitaret:aut obrueret potu: fed SC 
hoc dilutiflimoutebat;SOllo uiliifimoita: utfxpi7 ad pane 
Ihefus obfonium nullum adderet:& obiurganti quandoq? matrugd 
ita faceretulle blandiens refpondebat: auia hoc o mater dul 
ciffima delector magis.Praeterea crapula U ebrietas litteras 
non admittit, ltaq> malo ftomachum de me queri quam men 
temiQuapropter ex cornum medicorum confenfuea omnis 
aegrotationis caufa data efl: nimiae lufioni: Nam ad remitten 
dum animi laborem:cui Valerius circa litteratura: dC eloquc 
tix infhtuendxqj uitx ftudium erat plurimum deditus :ut 
ludo fe interdu exerceret permittebatur: Res fanc pueris om 
mbus natura maxie grata.Itacp non abfurde qui prjmi apud 
grxcos nomen pueri inuenerunt ad a ludendo deduxere 
Ludere enim apud illos dicitur Trabem pxzin: ex quo Trans 
pxs hoc efl puer defcendit:quod lpfum nome apud noftros 
etiam qui per litterarum mutationem quandam ab eodc uer 
boacceptumcontenderint:noninepte fortafTe contendant. 
Ludebat igitur quandocp Valerius fed non teffaris quidem 
uncp nec alio ullo genere alex. Aut emipalxftra aut m cur 
fu excrcebatur:aut in emittendo laculo: aut in lactu lapidis 
aut mpila.Deniq; ludum omnem ingenium quo uel agilius 
uel robufhus redderetur corpus:eiufmodi nullum prxtermit 
tebat:& id quidem fine ulla aequalium uel minima offenfioe. 
Non modo enim ui&or aliis infultabat:at neuerbo quidem 
ullo utebatur:>quo fe mciffe oftenderet. Quin potius quaf ii 
lorum caufa agerer.femper aliquid excogitatum acutius effe 
rebat:quo illis no fuo fed fortunx uitio minus ex fentctia <3i 
ut par fuerat:eueniffe contenderet: decereque euetis confilia 
xque anteponi atqj fortunx probitatem. O generofam pueri 
indolem. O prxclaraeximix fummxcp uirtutis documenta. 
Malebat puer modefhffimus extenuare laudem fuam cp in ue 
ro prxdicando uichs xgritudinem augere. Qua ex re fadum 
efbut aequalibus omnibus SC carifTimiis effet & honoratus i 
primis.Inualefcebat.in dies:6C incrudefcebat morbus.Nullx 
rationes medicorum nulla remedia proderant. Vis mali radi 
citus inhxrcns alTidue magis magifq; emergebat i robur. Fe 
briebat inclytus ille puer febrem uxhemetem & aerunofa , 
Et quo magis efferuefcctis xgrotationis immanitate atq; diri 
tate affligebat corpus:eo is erat animo maiore ac magis inui 
cfo. Remedia medicoru nulla depeabat .Quidquid liiftiflet: 
sreaa; pxs QC alacer obibat 6i fortiter. Speicg bonae plenus quo uitalis 
fpintus magis atterebatur in dies:co erat ui animi erectiore. 
Vfu certe fieri uidemus:ut qui moribus fuerit bene lnflatut*: 
quo magis cpropmqu9 marti:eO»fitfenfti mentis uiuaciore. 
Deficiebat i illo pedetenti ac fcnfinuut fit:uires animae . Stre 
nuii illud delicatucp corpufculu ia languebat. Frigus ac rigor 
pedes atque genua occuparat Facies quae omnierat nme can 
didionpallore induebatur. Rofse genis exciderant. Syderei 
ocelli fegmuslucefcere:palpebrseq? lam demitti.Lingua uero 
qua neque tenuius nec expediti9 nec mobilius quicq; fuerat: 
hebetior fieri. Vox fonora illa &C cygnea ac fere diuia 
obmutefcere.Quae aductantis luehiofiffima mortis figna cu 
tu coram afpiceres: noponufh ita tibi moderari: quo minus 
p paterni affectus imbecillitate &C lachrymis &C gemitu ai fol 
iicitudinc oftcderes.Quod ille ita ut erat ui morbi moleque 
deiechis:tanquae fopno excitatus ubi aimaduertitffebribus 
aeftuans lafTuscg anhaeiitu quid agis inquit Pater mi dulciffi 
mejQuid gemissQuid ita lllachry maris Jlta confolans Vale 
num tuuSPone quaefo lachrymas mi pater.pone ocm animi 
cura.Bene nobis fperandii eft.Nos deus no defhtuet: Cuitn 
quidquid placuerit: id traquillo atque laeto aio feramus: ne 
ceffe eft. Quod fi bonam ualetudinem recuperaro: nunquam 
paturmt ea nimia ludedi exercitatione amittaudque tibi bo 
na fide polliceor -.Meminerat eim puer fpe&atiffimus fe pise 
runque abs te admonitum:caueret fibi a nimia lulione: ne ob 
laborem imoderatum in aliquod morbi genus icideret.Tum 
ipfe fde igitur mi fili.Fac aliquod uotum chrifto Ihefu .Fac 
Manse uirgini: Na quidquid uouens:ipfe pfoluam. His audi 
tis puer nobilifTimus qq; erat toto corpore proftratus atque 
femiammus: perinde tamc atque colledis in unum difperfis 
&C ,pfligatis umbus fublato ad caelu intutu in haec nerba fiia 
uiffimti os aperuit. Deus oipotens chrifte Ihefu redepeor 
nofter te qdeuotiffime precor per fanchffimam paffionc tua: 
te inquam daementiffime rex gloriae qhumillime obfecro p 
impollutae Mariae uirginis tuae pientiffimse matris menta : 
ut hanc a medominetqua tam uaebementer afflligor:aegrota 
tionem :fi tibi placitum efbamoueas: meq luctidiffimo patri 
huic meo matrique dilediflimae reftituas.At ego tibi libera 
Ihefus 
Mana 
Oratio tot humani generis quid fim pro 'tanto beneficio relaturus 5 
Nempe ad perpetuum dcuotioms ueneratiomfq? meae ftudiu 
omnia uefhmenta mea ac reliquum omnem corporis ornatu 
dono do pauperibus. Qrae locutus mirabili cu animi affectu 
quafi extremo labore feffus ac iaffus obticuit. Hic tu pater ali 
quado exhilaratus tempefhue fubdidifti.Meu autem uotum 
Valeri mi fuauilTime illud c:ut ego una tecum:0 coualueris: 
utar fufea uefle: Verum tu ferica in annu.at ego lanea 
in omnem uitam. Addidifh enim fenca:ueritus quonia puer 
uti femper confueffet laeto quodam cultu corporif: 
ferret triflius fufeam ueflem. Sed audi obfecro tu: ut caetert 
tecum audiant:quid is refponderi. Abfic:inqt:abfit mi pater. 
Imo ego induar uefle &C fufea & lanea ;fic enim decet: tu ucro 
eleganti ut fempcr:atcp fenatona: Nam in te non familiae ac 
tuorum folum fed reipublicae decus repraeferitatur. Du haec 
fcite fenoque loquituranors paulatim irrepens praecordia fri 
gore obfidet.horret ia puer:ac tremit:Nam quo magis animi 
magnitudine mneere nitebatur fragilitatem afflich corporis: 
eo magis febris immanitas membra .pflcrncbat.ita ut demum 
diceret fublatis ad caelum oculis:Mifer ego quis me liberabit 
de corpore mortis huius.Quandiu claudar hoc faeculi carce 
resQiiod lpfe audiens cum traffixus doloris laculo cocpiffes 
' durius flere: tuc ille. Quid efl mi patermt tanto te dolore con 
' fua cmq; dies.Impleui curfum:qui mihi a domio 
datus efl.No hic uiuitur noftro arbitrio. Peregrinamur.- qua 
diu fumus in uita . Qijae tamen uita certe non efl-.fed fimula 
erum quoddam pure umentibus uitae illius bea 
tae &C fempiternar.Itaq; (ludendum femper eflmt qjproperan 
tius hcet:redeamus ad comunem bonorum on-nium patrem: 
qui mitis efl &C mifcricors.Sic ei frui licebit corona mfhciae. 
ficfaturari aeternis gaudns:Suauis.n.cdrius. Volentiq: plu 
ra loqui lam ligua balbutiebat, lam grauior fopnus fenfum 
oppreflerat. febris in ardorem xfluabat.iam dei per a tum erat 
de puero.lam parabatur: quae funt funeris: cum nequid inte 
ptatum uideretur:c6feflim accerfitur Gerardus medicus uero 
nenfis uir fane &C doclus dC amicus:Nam alii non nulli ueneti 
medici antea puerum curandum acceperant:qui quoniam dc 
Virgilius 
Gerardus ue 
ronenfis fperarant de falute: fe inde fubtraxerant. Gerardus igitur cu 
ueniffet: omnium primum urinam in uitrca mathula confpi 
catur:quam dC rufam uidet 8C turbidam : deinde manibus ap 
praehenfis arteriolifqj uitalibus contrecfans-reperit earu mo 
tiunculas perdebilis ac raras 6C per intercapedinem fe mouen 
tis.Contreciat extremos digytos pedum,deinde genua.demu 
partem uicinam cordi. Sentit omnia mortis uinbus interce/ 
pta. Vocat puerum fuo nomine. Refpondet is nihil. Vocat 
rurfus altiore uoce: Valeri mi nihil refpondes medico i Va 
lenus ad haec ueluti reuiuifcens coepit rurfus leuiter refpira' 
re:& cum difficultate maxima prolapfas palpebras tollit. 
Tum Gerardus pupillas diligenter intutus quaefiuit a puero: 
an fe agnofceret;ad quem ille 6Cfi cum difficultate fpintus 
agnofco:inquit:Veniflienimiampndem ad patrem faluta/ 
tum:cum fe per asftatem ruri foluendi animi gratia contine 
ret.Id aut facium eftxum nondum Valerius lmpleffet tertiu 
aetatis annum . Memoriae bonitatem medicus admiratus in 
tanta praeferam ui morbi rurfum minutatim quaefiuit fingu 
las aduerfae ualetudinis caufas ac progreffus:cui ille ita dem 
ceps prudentercp refpondiaut medicus faciem auertens a la/ 
chrymis fe nequiret continere,Cumq? poftea fubdidifTet: nc 
metue mi Valeri. Curabo enim te conualefcefque cpprimum. 
Conualefcam inquit ille:<3(: breui equidem conualefcam . Na 
mihi medicus Chriftus eft.Petiitqjiut uicimae facerdos accer 
faretur;Qm ubi eueftigio adfuiffet:rogaffetc£:quidna uellet: 
Refpondit puer:Iam hinc mihi abeundum eft.Itaq; audi: ro 
go:peccata mea:mec£ fi fas eff :culpa omni abfolue:quo libe/ 
rior iter quod fum fachirusdeuiorqj emetiar:affedic modera/ 
tifTimopuerofacerdos:quaeis deliquiffetinulta auditurus, 
Quae funt eius errataiVnum id fane dC maximum:quod dum 
poft animi circa litteras &C facundiam morumcp difciplinam 
exercitationes affiduas nihil otii fibi indulgens exercet etiam 
corpus ingenue:ea eft ui morbi correptus: qua ex hoc terre' 
ftn carcere ante in cseleftem patriam reuocatur:quam p acta' 
tem poffet flagita foeditatem cognofcere. Miratus igitur facer 
dos lingularem ltegernmi pueri bonitatem:quippe quem nui 
li reatui uideret obnoxium fed fimplicis cuiulda potius ateg 
Chriftus abfolutx probitatis fpeculum:dum cum iubet bene fperare: 
dum rcligiois more impolita capiti manu omni culpa libere 
abfoiuit: Valerius innocentifTimus jfilius ille tuus dum eleua 
tis ad cxlum oculis deu orans caftiffimum pettus coniunftis 
digytis atq; labella percutitTeque fanctiffimo triuphalis cru 
cis fignaculo aduerfus comunis hoftis lfidias armat: ac mu 
mt.Poft breue fufpiriu ac lachrymula tam leniter emittit fpi 
ritum-.utfponterurfusocclufis oculis obdormifle non mor 
tuus exifhmari poffet.Et quod mirabilius eft creditu:niueus 
ille purpurae mixtus color quo pulchenmos ois fux aetatis 
pueros mirifice anteibat in uita:repente fimul- cum obitu ma 
lore quada gratia emerfit i faciem-.argumentum fane no guu 
neq? cotcnendum eorum morte:qui recte beneq; uixerunt: nd 
modo no effe malum fed bonum etiam atcp expetendum , At 
ipfe tamen no potes cius obitum non dolere terrecp permole 
fteun cuius uita magnam quanda ac certa fpem dC tibi &C pa/ 
trix propofitam ene exiftimabas:quem ex teipfo genueras: i 
quo unio te etiam cum naturae concefliffes aucturum arbitra 
bare.Sunt lfta profecto eiufmodnquae hominum animos no 
commouere no poffint. Videmus opifices fuis operibus quae 
fibi ueluti genuennt.infcriberefua norma.Erat nuper Cofta 
tinopoli quem barbarus hic princeps amyrafq? Turcoru Ma 
hometus amorati filius c demolitus mirx magnitudinis atc£ 
pulchritudinis equus aheneus: i cuius dextero pede atenore 
legebatur graece expreffa eminentioribus litteris huiufmodi 
uerba:Patrophilus fictorfecit.Egregi9 excufor illepatrophi 
lus quonia aliter fortaffe n5 poterat:per llliulmodi infcriptio 
•■nem imortalitatc fibi comparabat m uita. At phidias i ebur 
neo Minerux firrmlacro quod eximia arte fabricatus tradif: 
cum lege patria fuum nome prohiberetur infcribere:effigiem 
fuam i eius clipeo ita inclulitmt fine totius operis demolitioc 
diuelli non poffet.Et grauifTimi philofophi uiriq? fanthflimi 
quofcunq, libros xdiderint: propriis ipforu nominibus lllu 
(trare confuerunt. Quod fi huiufmodi monimenta ingenii 
idcirco plurimum nos delectant: quoniam per ea immorta 
litatem quafi quandam memoria nominis noftri apud ui' 
uos affcquimur: quanto magis totius hominis propagatio: 
qux per filios a nobis manat : deinceps in pofteros : 
Coftatiopolis 
Mahometus a 
myras Tureo 
rum 
Patrophilus 
Phidias 
Minerux fi 
mulacrum cara patri cuifp elTe debet &C pcriucunda! Non.n.corpore du 
taxat.quod lpfum natura fua mortale can filiis uiuimus: fed 
no nullis etiam ai partibus :Namquanq; c cuique fua mens 
diurno creata arbitrio:pl aerae q? tame funt animi uires:quae fi 
mul cu corpore a parentibus ti affunduntur in liberos.Atqui 
fieri pot.ut uel malis morib9 uel temporii calamitate ucl alia 
maiore ui quapiam natura homis deprauetur.uiticturqp: id 
qd.i.M.Tullii Ciceroisi.QiuPa. maximi alobroici i Arifto 
telis philofophi i Jpioyfi femoris filios eode quoqi moi.Qf. 
hortcnfn m.P. craifi i Africani fratris nepotes accidiffe legi 
mus i Rariffimos tamen iuenias:q parentum maioruq? fuo$e 
& exteriyrc &C interiorem uim magna ex parte fi minus exer 
cent;haud referat tamc.Qiare cu &(. boitate naturae dC lftitu 
none diligctiacp paterna eii haberes filuuqui totus tui erat fi 
millimus:cii exifhmes fortaffis ex illi9 obitu magna tibi facfa 
effe iactura:cenfes te mre ac merito £>C eius 8C tua caufa dolcre 
oporterciVerii erige te obfecro lacobe Antoni Marcelle. Ce 
dant rationi turbulctiflimi atep praecipites motus animi.Fac 
ut interior exteriori homini dominetunfi te lpfum audire-.fi 
tui compos effe uoluensiitclliges ,pfecto tibi non modo nihil 
accidiflfe malnquod Valerius tuus abs te abierit:fed eo te effe 
meliore codicione.quod certo didiceris dilectiffimum filium 
limul cum aegrotatione corporis liberatum omni aegntudie 
ai frui nuc coelefhs gloriae gaudiis fempiternis:erq; tui apud 
iudicem eum depraecatorc:qui& lufhffime femper mdicat. &C 
qnoecuq; aut agimus:aut dicimus:multo ante cognouit*: cf a 
nobis fuerint cogitata . Quid enim per immortalem deum in 
unius infantis obitu acriter adeo tibi dulendum cfTe arbitra 
ris! An ignorabas : quod Telamon eunpideus loge ante Ana 
xagoran clazomemii de aiace refponderat;filium abs te geni 
tum ec mortale! Non omnes ea lege nati fumus: ut alii citius 
alii fenus oes tri moriamur deniep ! Xerxes ille maximus at 
qj potcntifTimus rex perfarum q montes .pftrauit.mariaq, co 
ftrauit:cum ex a tiore loco exercitu illum difpicerenquem cx 
quingentis mynadibus ut tradit herodotus hoc eft ex quin 1 
quies decies centenis hominum millibus confla*at.fc a gemi 
tu ac lachrynus continere non potuit: Interrogatufquqd ira 
faceretadcirco fe flere rdpondit;quodpofl annos cetum eoi^ 
M.TuU. cicero 
QuFab.Max* 
, alobroicus 
Ariftotcles 
Dionyfms 
Qlu Lortenft9 
Qu. Craflus 
Telamon 
Anaxagoras 
Aiax 
Xerxes 
Mynades 
Herodotus nemo quos tunc uidebat:fuperftes futurus eiTet.Quam natu 
rx humanae lbccilhtate Euripides meditatus: ut eft omni in 
re grauis ac dihgcns.ita locutus ei!: 
t Natura quae mortalibus eft rebus:tenes5 
' Haud uideor equidem.na undeJat auribus accipe. 
' Mors omnibus debetur his.nec eft aliquis: 
' Qui cras futurum fe fciat. Quam igitur nobis polliceamur 
huius uitae felicitatem:cuius omnia fut incerta, omnia muta 
bilia. omnia plena formidisfttaq; alio fpes noftra dingcda c 
alio intedendi cogitatusuia qd fenus dici pot i hominu uita: 
cu nullus fit tatus ano$e numerus g li cu aeternitate confera 
turimimma punch pticula repraefentetJNec ea ,pfedo uita c 
optima:qu3e uel Neftoris uel Sibullae qua fabulat: ucl ea po 
tuis quae Mathufalc anofuixeritdedquae honeftifTima fuerit 
probatacp apud deum:etiam fi unius dici uitam quis uixerit. 
Non enim multitudie annorii fed magnitudine praeftantiacp 
uirtutis hominis beatitudo fimui cu uita definitur.Nii idcir 
co Chryfippti aut aliu quempiam huiulmodi uel Platoni uel 
Ariftoteli plura in philofophia uolumia ,p 
lyxiora fcripferit 5 an illos potius cnryfippo &C chryfippi fi 
milibus:qm acutiora &C meliora ingenii doctnnaecp monime? 
ta poftens reliquere.sNu ,ppterea arbore laude nus.quod plu 
riu fit qa &C pluris dc fe fruchis &C fuauioris efferat* 
Et ne celerius cp par c:a fimilitudme difcedam9:ut m arbori 
fructibus accidere uidemusmt alus alii citius maturefeantud 
q; non in diucrfis modo fed in eode et genere fructuu : ita de 
hominibus quoq; uenire ufu qs dubitetmt p cuiufcp naturae 
tepameto alii ferius alii citius uita eu arrogante fo 
km9 &C diffoluui exiftimare:q hominu legibus aduerfat:qua 
lis duccdus fit:q fuccenfec naturae legiquae uiucdi tep9 om 
mbus definituit id praeterire nemini liceat. At naturae legib9 
irafei qd aliud c q; deo aduerfarr.a quo natura ois creata e „ 
Q i enim aegre fert.quod uoluit deus: is plane uidetur deum 
arguere mmfticiaean eumq; irafei.Itaq; non abfurde hunc ab 
7 Elchylo legimus repraehenfunucum dixit: Boni eft grauifq; 
f uin mali di quid patitur:Nunquam deis irafei.Quam fenten/ 
' tia apre fetutus Euripides ait: Aduerfa q bene fert: uir opti/ 
mus milii uidetur ac prudens. At mea me de V alerio meo: 
Euripides 
Neftor 
Sibylla 
Mathufalc 
Chryfippus 
Piato 
Arntoteles 
Efchylus 
Euripides dicas.fefellit fpes.Qui.n.non doleam:quod ab eo felicius fim 
haeres :quc mihi fore fperaba haeredem. Et que fuperftite op 
taba:ei uidea me fuperftitem. Et in quo uitae huius omne coi 
locara iuciiditatem:eum morte fublatu afpicia. Qui ergo tam 
trifti tam acerbo ta infelici cafu no crucier non angar animi: 
cum lllu mihi tam immature ca inopinato ereptu fentio :quo 
aliud nihil i uita preciofius habeba nihil amabilius nihil ca 
rms nihil fuaiuus. At nihil debet effe inopinatu fapicti. A mi 
fifti:fateor:m Valerio magna huiufce uitae lucunditatem ma 
gnum folatiu magnu ornametum .Non poteras eius ingenui 
atq; rpbitatem coliderans no tecum admirari: no tibi plaude 
re;quod tale filiu genuiffes tam modeftu tam uereciidum tam 
facile tam ftrenuu ta bemgnu. Delectabat te plunmu lgenita 
ems prudetia bonarum artui ftudiu ac facudia fingularis. 
Et eius cantate atq; pietate obliuifci no potes.Quae quidem 
oia cii uideas tam repente una cu ilio amiffaurrecuperabiii te 
detrimto & maxio affedu arbitrans . At uelim tecti aiouolu 
/I tes illa Vlyffis fentctiam apud eunpiden poeta : Sapietis c 
t' quae oportet.I malis fapere.Num idcirco fortaffe ce lllufum 
&C defticutum putasrquod anteaiq; tua ferret opinio: Valeriu 
tuum ad fe deus reuocarid An tibi moleftum e:quod celeriuf 
tua fententia euocatus ille ab deo eft &C emiffus ex his corpo 
ns uiculis ad feq; ideo accerfitus:ut omni cura liberaretur oi 
follicitudine i Quod li in re bellica turpe exiftimatur dicere 
non putaffemmbi inopinato in nos hoftis ac repente lpetum 
fecerinquato id e turpius ludicadum i huius uitae codicione: 
quae innumerabilibus periculis &C calamitatibus e obieda: 
cuius finis c ille:quc effugere nemo pbtJOcs enim morimur: 
horacp mortis incerta eft.Itaq; rede admonemur : Vigilate: 
SC orate:quia nefcitis horam neq; diem. Quid inquam facere 
nos oportet:quibus fapientise magifter Ihefus eft dacus:qua 
do idem dC a gentilitatis philofophis poetisq; prodicatur. 
// Pan multa neceffe eft ait Naeuius poeta mortalem mala , 
// Sed eruditiffimus perfius longe apertius. Viue memor loe 
// ti fugit hora:hoc quodloquorunde eft. Decet nos certe ita 
uiuere:ut femper credamus futurum:ut moriamur. Aliud ni 
hil effe philofophorum uitam affirmat Plato q; mortis com 
metatione. Et dode id qctem atq; fapienter. Nam fi ad finem 
Vlyffes 
Euripides 
Lhefus 
Naeuius 
Perfius omnia refercda funt:fi bene beate# uiucdi pricipiu capit ab' 
ipfo fine ronem:fi finis humanae uitae mors c:cui nulla c mor 
tis meditatio .isfane neqj prudens nec felix effe ullo pacto 
poteft.Qya me uerba illa delectant:qmbus utitur apud Euri 
piden:ut mihi uidetur fhefeus . 
t At ego quod a fapiente quodam didiceram : 
' Curas calamitates CC exilia mihi 
Mortis acerbas &C malorum alia genera 
' Verfaueram aiomequid llloru prius r <; 
Qyae cogitaram:fiquid accideret:magts 
' Recens noceret. Didicerat Thefeus a fapicte quodam hoc eft 
ab Anaxagora:Eunpides ee oia quae ihuiusuitae mutabilita 
tc poffunt cadere.diligcti meditatioe prouidcda:jquo i omne 
cafum armati mfiruchqj fimus aduerfus oes ai motufut ficu 
ti uigiles dC periti gubernatores prius q; dent uela: Scythia q 
euxinum pelagus petituri fe anchons munnit dC rudentibus: 
ne fiquis fecus qua opus fit:uentus incubuent:frufl:ra fint au 
xilium defyderaturiuta etiam nos no adeo rebus laetioribus 
efferamur:aut deliciamur aduerfis:utuideamurobliti:qua ua 
ria fit q; fragilis qj icoftans huana codicio. Quid.n, aut nro 
rum aut nolter etiam obitus nos affligat <Fac uitam corporis 
fempiterna effe. Quis adeo fit tata demetia :qui non mori qj 
primu malitaibun eam fit uita peruenturus:de qua fore lcnp 
tum legimus:ut deleat deus ocm lachryma ab hoium oculif: 
dC ubi neqj mors apii9 fit futura: ne# ludius neq> clamor nec 
dolor q; m hac uerlari diutius hoium uita:quae plena c mife 
rabiliu aerunaru in tot rerum oium comutatioibus i tot cupi 
ditatum taediis i tot faflidus uoluptatum5 Quae hic nobis rc 
ejes elbquae tranqllitas J Quae no oia plena formidis i plena 
angoris5 nihil ec uidcmus i hac iftabilitate uitse ita hoi con 
cupitu:cuius poft ufum fatietas no fequat:ut quod maxie edi 
feq ftudemusad copotes uoti fach no alia atep 
aha deiceps appetamus. Nuqua mfi i morte appetitois fax ex 
tiguic .Itaq? no ab re & Dauid &C Hieremias dC Elias alii# no 
nulli uin fandi SC lapientes uitae diuturnitate igemuerucuta 
funt oia uana.ita icerta.ita ifirma nufcfq; manctia. Id quod 
aiaduertens Pindarus ut c in oi re prudensuta locutus eil: 
t Spes turum furfum fimul& dehorfum 
Euripides 
Theleus 
Anaxagoras 
Scythia 
Euxmu pelag’ 
Dauid 
Hieremias 
Elias 
Pindarus //Multa ladantes celeri feruntur 
// Orbe uerlatae probat id:quod ore 
// Nemo uenturam potuit deorum 
// Noffe fortunamtquoniam futuri 
ft Caeca mens nobis.hominicp multa 
// Praeter optatum tulit lpfe cafus 
// Triftia.acrurfus mifens fubadam 
// Extulit rebus jppere uoluptas.Quare cu in rebus humanis 
nulla fit certitudo nulla ftabilitas nulla fides: nihil fapienti 
oportet effeuopinatu:cu ufu didicerit quottidie cuenirc:ut lae 
tis triftia 6C trilhb9 laeta fucccdat.Itaq; ad eadc te hortabor: 
ad quae Corydon apud Theocritum Battum. 
// J-idere amice decet.melius cras forfan habebis. 
// Sperandum eft uiuis.non eft fpes ulla fepultis. 
// Nunc pluit. &C clarus nunc Iupiter aethere furgit. 
Vt eni filentio inuoluam uel.P.uentidium: que a pure Gn . 
Pompeii magni adum i triupho& oculis populi romani mi 
ferabiliter antea fubiedurmde parthis ad poltremu pulcherri 
me trmphantem Roma colpexitiuel.G.Corneliu Scipionem 
nafcicam: qui a carthagmcfium carcere ac uinculis no folum 
ofa quae feruitutis codicioe amiferat:poftliminii lure irecuga 
ueritTed ad fumma confulatus lgnq; faftigia eft eucdus:fatis 
unus Iob excplo fit:Qyid.n.hic triltepaffus no c: quae acer/ 
ba no gtulitf ipfe de fe teftimomu perhibet. Sufcitabis iqmt: 
corpus hoc meu: i quo multa mala fum paffus. At idem iob 
ubi aduerfa oia SC corporis &C fortunae uirtutis patictia miri 
fice fupaffetutalibi ,ppitium benignuq; deum reddidit: ut ad 
huius quocg humanae uitae felicitate nihil reqreret. Magna 
jpfedo uirtus e patictia.Moderate nobis i utraqj fortunam fe 
renda funt ola.Nunq; diffidendum c rationununcp legi natu 
rae aduerfandu. Tollenda fpes noftra in deu eft Iacobe Anto 
ni Marcelle;qui folus quid nobis rebufq; noftris aut coducar: 
aut no nouit femper:& tempeftiue ,puidct. Seuo 
candus c nobis animus atqj dnungendus ab lftiusmodi cogi 
tatibus dC motibus turbulctis:Nam perturbationes aioru :ut 
inquit Pindarus:fapieiite ct uiru cogut infanire. Neqp flenda 
tibi Valerii mors nec dolcda c:fed laude potius dC gaudio 
fequcda;quc dignum deus mdicaritcaeleiti domicilio.Nunc 
Corydon 
Theocritus 
Battus 
.P. Ventidi9 
G. Corneli ’fci 
pio nafcica 
Iob 
Pindarus mget i reru oium cogninoeearmquas ita facile cu umeret: di/ 
fcebat:ut eas no ta difcere qua rcminifci fecudu platonem qui 
rct exifhmari.Proide fatius feceris;fi dolore pedoris tui quo 
inopinato percufTus csuecordatioe illius laudu cofolabere: 
Na fi eos dolemus:qbus bene c.qmd de nobis limus facturis 
Nobis ,pfedo potius de nobis lptis dolendu c: atq> caucdum 
mento:ne dum filios fiaemus:eoru beatitudini iuidere mdice 
mur.Illi enim iis bonis nunc frutitur: quae nec oculus uidit: 
nec auris audiuit:nec i cor hols afccnderut.Nos autc allidue 
uolutamur in coeno.Et eo mors noftra SC durior c &C trifhor 
futura.quo diutius uiuimus. Verum ea nobis offertur cdfola 
no quod no muitu abelfe poff t:ut quos tanto ai ardore defy 
deramus:cora liceat itueri &tibi Valerui tuii SCmihi Olym/ 
pum meti aequalibus nobis aequalis illos:Na ut illi eodem &C 
anno dC mele nati coplerant anti ociauu neuter;ita nos anum 
quarui &C fexagefimii igreffi uterq; fumatu ad.xvi.Kl .februa 
nastego uero ad odauu Kal.auguftas.Et imortales certe quu 
mihi uideor augurari;futuri n fum9. Quare iter nos filios: 
quos amifim9:no admodii loga futura funt diuortia mo de/ 
mus opera quod i nobis e:ut una cu illis quos tato dcfyderio 
ardcmus:ee poifimus.Quauis.n. ncfciamus;quae dies morti 
/fit praefhtuta:quod tn fcnptu ernos latere no debet: Ois ca/ 
'/ ro foenu:& ois gloria ei9 qli flos focm, At cu fciam9 pulcher 
nmos atq; recens flofculos ieui aura tados languefcere par/ 
uocp ucti flatu agitatos marcefcere folcre;nihil ec uideo.qcF 
imaturu natura quod ltempcfliuii dici debeat inter.hoies. 
Quandocuqj nos morituros luffent deus: id >X maturu ducu 
dum c dC tempefhuti.Quid.n.eft aliud morncjj depofini red/ 
dereJDcpofuit deus apud nos aium nullo praefcnpto tepor. 
Qyse igitur lufticia noftra fuerit eum repetenti minus alacri 
ter cpprimuq; refti tuere <Num grauiter nobis ferendum c; fi 
quod ab deo nobis datum c ufuiad ei cu exigit.reddere. Red 
dimus.n.no damus. At ne mefaru quidc fi fapiutdi decoque 
re erubcfcunt:molcfte ferant depofitum reddere alienum. 
Numuirfapiensatq, idem gratus quem animum accepit ab 
deo ufui ac ueluti depofiti lureirepetenti domino aduerfari 
audebit JNec ille minus i culpa mdicari folettq doleat uel de/ 
pofituuelc6modatumreftituifTe;c£qui illud fit abiuratus: 
Plato 
Valerius 
Olympus Nam fides in & gratitudo defyderatur.Cumq? oc niti 
um graue»fit ac periculofurrntum ingratitudo turpiflima atcp 
admodum deteftabil is cenferi debet.Homo. n.ingratus pu/ 
dore uacat.Qui uero ipudentiae fe facit obnoxium: is omnis 
fe flagitio facinori cp alcnbit. Si pnm9 angelus uoluiffet gra 
titudinis meminiffemeq; i fuperbiam exarliffet:neq? iuidifiet 
creatori fuomee e fummo beatitudinis gradu i extremae mife 
nae praecipitiu corruito. Qua me deledat duo illa praecepta: 
// quae uocatur delphica:Cognofce te ipfum 8C neqd nimis . 
Haec talia funt:ut alteru manet ex inuicem le cornu/ 
tent:Na <5<. qui fe nouit.mhil nimis neq; cogitat:nec Et 
qui nihil nimis aut dicit aut uuit:feiplum nouit. Qyi ergo fe 
mortale efTe cognoritaiecp efferet nimis rebus fecudis:neq? ad 
uerfis ita humile abiedumq; profternet: ut ludui femper ut 
eiulatui lit addidus. Honoratur fane ludus ut eft i fabula:la 
chrymis dC doloribus.Itacp no iuitus ad eos proficifcitur:a q 
bus huiufmodi honoribus excipitur:ab quibus aut negligit: 
iis abftinet. Vt oi 1 re demiffo nos aio aduerfusdeu effe opor 
tct;<2<: quidquid ab eo fit;ad noftra utilitate fadum exiftiare: 
ita quae uidentur aduerfa & uolutati ncftrae expedationiq; i 
fefta:& cdftanter fercda lunt nobis &C fapienter:Na ut graui' 
// ter iqt Euripides :Neceffitati qui dedit terga:fapiens eft ille 
// uir.necinfciusquidc deu.Si.n.necefTario ocs morimur: fi 
mfq? huius uitae mors efbquid haec nobis £>C fruftra dC iutili 
ter uel lachrymanda c uel dolenda! Audiamus obfecro Me/ 
nandrum:quam fcite haec:ur omnia : 
// Noftris mederi fi malis potoit lachrymae: 
// Sempercp tolli flaetibus quiret dolor: 
// Lachrymas emeremus auro.at herus negotia 
// Non curat haec.nec refpicit.fuam uiam 
// Seu tu flaeas:feu non:facient.proin quid facimus! 
// Nihil dolor arborum inftar hos fructus habet 
// Lachrymas.Nihil igitur doledum c:roges.nihil lngemifcc 
dum.nihil lachrymandu omnino ne i morte quidc cariftimi 
filii!At flaeuit Ihelus Lazarum:quem reuocabat ad uiuos. 
Non flaeam lpfeaion ai torquear:qui me i lucudiifimo mihi 
filio mortuu fentia.Relpondebo equidem tibi audadcr:& ex 
ai lententia refpondebo:ut nihil dolere oio lnhumanu c: ita 
Angel9 prim* 
Delphica prae 
cepta 
Ludus 
Euripides 
Menander 
Ihefus 
Lazarus dolore confici ertoeminatti & molle.Nullos incjj fentire f utra 
qj fortunam animi motus lapidis c no hoisicpqj ct i lapidib9 
ferte motus quofda natura iiitos no ex magnete folum fed ex 
filicibus ipfis gcipitur. Verum pati motus eos effraenatius fer 
ri:nec ullis compefcere rationis remediis bellusc eft 
proprm.Si.n.i nobis nulla prorfus mertet afte&io:cum aliae 
plaerseq? animi uirtutes tum amicicia ipfa qua nihil i hoium 
genere luamus elTe nec neceffariu magis aiaduertoibeniuolen 
tiaq; ois e medio tolleretur. Itaq? catiendu ec arbitror: ne fal 
fa quada decepti opinioe aut quod nullu eftaudicemus malu: 
aut quod fua natura minimu fitanaximum ipfi faciamus, 
Qpi.n.quod per fefe aut bonum eft aut boni ca:ducit i malis: 
hic non pot elfe non demens.Qui uero 6C triftia & Iseta p ra 
tione aptecp tuleritaur mihi prudentiiTimus uidetur effered9 
qi fummis laudibus. At non potes tu quidc nondolere:quod 
tali uideas filio te orbatu:quod fentias uifcera tua abs te ue/ 
luti diuulfa:quod in eo fis mortuus:! quo te futuru fugftitem 
putabas,Homo:argumctaris:fum no deus.Et refte tu quidc: 
praefertim cu deus ct lple q mortuum Lazaru ut obiicis : erat 
fufcitaturus:collachrymatus c.Velirmtn memineris grauirti 
mae illius qua modo dicebam:Solonis fententiaemeqd nimif: 
Nam quod ais collachrymatum ct Ihefunuredie quidc narras 
modo intelligas id elfe ab eo factum no minus: quod Lazaru 
que plurimu diligebat-, elfet reuocaturus ab alterius ueraeq; 
uitae beatitudine i huius:quae falfo uita noTatur: miferiam: 
qua ut humanae ibeciilitatis affefhl exprimeret. At fefupra 
hoiem gerere hoc e fupra uulgi cofuetudmem &C oia £ roms 
regula deocp metiri uiri eft magnifici planecp heroici. Praete 
terea fi uoluens meminirte optime cum illo actum elfe: quod 
adeptus te patre fua<£ uirtute ocm uitae hui9 felicitatem qua 
dicimusuta exceflferibut cum adumbrato fucatoq; fseculi bo 
no seterna fit gloria &C beatitudine portertimisuntelliges tibi 
la*tindu effe potius.quod tale genueris: cp dolcdii quod tale 
ami!c?is.Quod fi illius no potes abfenra ferretqui cadum ha 
bitatmo tamei9 uiderisqituaulcecollachrymari. Atiftud 
certe no e a! uero liberalis neq; magni ne<$ paterni necp ipfi9 
tui:qui pluris faciebas unum ualenum quam uita lpfam :qiu 
uir magnificus es dC 01 uirtute llluftns.Illius bono gaudedu 
Lazarus 
Solon 
Ihefus 
Lazarus efl! inqua potius qua tuo doledum incomodo. At qui ea codi 
cioe filios nobis comcdauit deus:ut quadocugj repeteret: red 
deremus.Num igitur malimus creditori fuccenfere:quod fuu 
exegerit.qj comodati gratias agerelQuin potius lmitaduseft 
nobis fandiftimus ille patictillimufq? Iob:atq? illi9 uerba fin 
// cero mentis affectu ufurpada.Domin9 dedit.dominus ab/ 
// (tulit. Sicut domino placuituta fadu c.Sit nome dm bene 
//dictu.Quid tato.n. torqueamur dolore:qd diuturnis lachry 
mis quos amifimus:lugeamus:fi quide ad tps c credituud p/ 
petuo feruare no poffumusiNihil nobis cti agit natura duri9 
qua cu elemetis uniucrfo<£ mudo cofueuit. Nu quaeritur ter/ 
ra:quod fruct9 quos tato cu labore c6cepifTet:pepenffet;aluif 
fct:amiferitkutafxpe antea uomeribusfcifTa euetraftris &C 
ligonibus caela.ibnbus obruta:tcpeftatibus fra£ta:nunc rigo 
re nunc aeftu uexata:quo annua munera parturiret:cu<£ ua/ 
rus amoemfq; floribus lduta geftiret: mox exuta 
ocm ornatu latacp depofuem.'At ne mar qdc molelte fertiqcf 
p anni ac tcporii uices eorucj mometa nuc remilfionbus nuc 
uaehemctionbus uctorii flatib9 inter procellas fludufqj agi/ 
tatum nauibul<£ circuquacp lulcatu-SC hamis ac raetibus ap 
petitum l'entiat:quos genuerit:auxerit<£ tantos pifciu greges 
predx oibus rapinxq; expolitos &C prxciolilfimas margari' 
tas aiiaq; pmulta fiC gemaru dC reru nobihlfimaru genera ab 
fe aut ui auferri aut infidus abducuNa gd aer lpfemihi me/ 
moradus efluget ne an gemit:quod q modo foiis radiis illu/ 
(Iratus albclceret; &C luciidus oibus effe: afpeduimox nottur 
no caligathorrore:.fxpe numero et iterdiu obfcurat Jquodqj 
aues quarti SC ludeti uolatu 8C mulccti concctu gaudet; mul/ 
tiplici dolo uarnf cj artib9 i fumma ct regioe capiacurJ Et ne 
uidear i lingulis enarradis cunoliorxxlii et lpium no fernp 
codc lucet alpectu.fed ,p ortu occaluqi foiis nuc manatibus 
radiis colluftratur.niic corrufcatoibus Itellaru ueluti fcitillif 
debilius fulget:quandoqj ct nulq; apparet.Quare fi oia funt 
plena mutationu:fi nihil c i umuerlo mudo liberu ab Itentu: 
nihil c:quodipli nobis prxcipuupoltukmus.Qyod fi im 
becillitate humani ingenii no potes tale tiliu no requirere no 
do iere no lgemilcerexii boues ct uideamus requirere uitulos 
quos mugitu ac tnlti teltari pium naturx 
Iob affcft&Sed 01 i re mod9 feruadus eft:& nufcp a ratione difce/ 
dendu, Vfus corporis cu mentis affectu nobis c comutandus: 
ut quoru afpcctu atcp fcrmde curas leniebamus:eoru gaudea/ 
mus recordatioe ac beatitudie. Ad haec tibi caucdu c:ne coti 
nuis lachrymis eo cotrahas grauiorc culpa.quo diuinx uo/ 
luncati magis uideris aduerfari. Solet.n.quadoq? deus uxhe 
mctius illos affligere.quos repugnantes fibi cogno/ 
rit.Itaq;nabfurdepoetxfingutNioben obhuiufmodicam 
filios ois amififTe.Qyid fcis prxterea:fi deus ipe:ciu6<: prxte 
nta fiC futura oia cora funt:miferatus c Valeriu tuu: ob eac£ 
rem ad maiore xtate uenire trifli9 pateret S 
Quot. n.fiC quata quottidie accidunt i uita trift/a milerabilia 
xrumnofa-.qux fola morte effiigiuturJSi Cyrus ille fenior g 
res tam multas tamq? prxdaras geffcrat:ad fenectutc no per/ 
ueniffetinunq? tam crudeliter tam lgnommiofe ta feruihter g 
calliditatem ipotentiamq? foemmea perilTet. Idem de Croefo 
rege.de pocno Anmbalc.de Gn.pompcio magno.de.G. Iulio 
Cxfarc.de G. Mano.de Cicerone.de l.annxo feneca alnlq? g 
multis poteft aiaduerti.Quato igitur Valerius tu9 celeri9 ex 
ceffit e uiuis:tato eius mors defyderabihor e cenfenda : quod 
mali nihil neq? nolfetmeqp gpetrafTctiQuod eius rei confyde 
' rans Menander idcm:quc modo meminera ait: Que dii amat: 
/ moritur rnuenis.Liberat profecto mors fxpe no nullos dC ma 
ximis 6C acerbifTimis malis:quibus n uacantequi ucl infantes 
uel pueri ex hifce uitx aerumnis excdTerunt.Si Priamo conti 
giffet ea mors:qua fallo imatura dicimusmuncp haec tam flx/ 
bilitcr apud Homerum quereretur. 
/ Ingredere o fili murum:quo troas $C omnis 
/ Troiadas ferues:nomen neq? clarius hofh 
✓ Pellidae efficias:tua nec tibi fata mimftres 
/ Ante dicm.miferiq; patris nuferere.fuperftes 
/ Qyem facis elatumdenii quem limine fxua 
/ Sorte deum genitor perdet mala plura tuentem 
/Funera natorum, natas hoftiliter actas 
Stupratafq? nurus infantum (trage fub alta 
'/ Membra inflicta folo.nam me mucrone fupremum 
'Poftq? aliquis uita fpoliarir.riftibus atrx 
" Ante fores catulae pergent laniare lacencem ■ 
Niobe 
Cyrus 
Tomyris 
Croefus 
Annibal 
Gn. Popei9 ma 
gnus 
G Juli9 Cxfar 
G. Marius 
Cicero // 
L.Annx9 Se/- 
neca 
M:mnier 
Priamus 
Homerus f/ At quando canum# caput canamq? moloffse 
// Dedecorent barbam grandaeui in caede natantis: 
t/ Hoc mifens fuerit longe miferabile eundis. 
// Talia uoce fenex queritunmultumque capillum 
it Vertice uellebatdibi quod minus audiat Hedor. 
Qua quidc Homeri fentcntia Virgili9 familiaris noftef aptif' 
fime lecutus uel potius exeeutus inquit: 
// Haec finis priami fatorum.hic exitus illum 
// Sorte tulit troiam inceniam 6t prolapfa uidentem 
// Pergama tot quondam populis ternfque fuperbum 
// Regnatorem afiae . lacet ingens littore truncus 
// Auulfum# humeris caput 6C fine noie corpus. Ex quo pof 
mus itelligere no obfcure:# periculofum quaformidabile fit 
diutius effe iuita.Quid.n.aut noftris aut nobifiplis longio/ 
rem uita optam9 tan# nefcu.quo diuturnior fuerit uita nra : 
t/ eo mortem fore peccatorii mole grauiorcJ Dies anorii uitae 
/' meae quos hcoxentu S>C tngita lquit Iacob:minimi & mali. 
// Vndeapo(lolus;Mihi uiuere chnftus c.SC mori lucrii. Re/ 
✓/ de# addidit:7diffolui.n.& ec cu chrifto multo melf\Quid 
igitur tata fit nobis uiucdi cupiditasxu nifumus ignari mul 
titudine annoru uitioni multitudie cumularhQiiod fiquid c 
bonirquod de fe queat haec uita mortaliu pollicermd no i ai 
dC corporis comchde ac uinculis fed i uirtute lpfa qua ai rati 
one adipifcimur:£<: i bonis c moribus pofitu.ltaq, ut uirtute 
quod malii c fuuxauet haec uita mortalisuta quod bonum c 
morte cofegtur.Qyare qui fi fibi hoc c fecudu ai uirtute deo 
que uixerut:quocu# tepore moriaturifiC tcpcftiue moriuntur 
dC benexoru# morte no eiulatu fed laude:no ludu fed cele/ 
bn memona:no lachrymis dC dolore fed gratiaru ad deu adi 
one &C animi traquillitate .pfequi debemusiquod his pericu/ 
lis faeculi liberati caeleftibus illis fempiternifque bois potiti 
fu nt:qbus folis ucra holum definit beatftudo.Cu tuus igit 
Valerius ita egent anos fuos:ut nulla ne minima gdem fenfe 
nt corporis cotagionc:fed potius elTet dC puritatis &C boitatis 
excplumtno tam tibi lugcdu c:quod tali careas filio:# i mor 
tales agendae gratiae Chrifto lhefu:quod illius te patrem fa/ 
cere fit dignatus.quo et aliquado patrono uti apud fe poitis: 
Quid.n. tantum lachrymarum effundisi Qyid adeo gemis5 
Heftor 
Virgilius 
Iacob 
Apoftolus 
Chriflus 
Chrift* Ihefuf Quid diutius dolcsJAn ignoras quod totiens diximus fragi/ 
lem noftram 6C caducam effe natura coditioncq; corporis no 
bis data efTecomunem cum pecoribus dC lumftisJQuaenam c 
huius uitae fuauitasjQuae comodaiuel quae potius non ineo 
moda Jno triftia Jno plena maloru omnia jScio me eo tibi do/ 
lore facere longiorc:quo i diccdo fum logior. Veru cu uideo 
tui te Valermquc tanto defyderas oge:ueluti fagiptis affidue 
uulneran &C eo qdem ai uulnere.quod dolore te coficitanfti/ 
tui no antea fine dicendi ita te tibi reftituero: ut me 
mihi i luctu meo reftitutu fentio.Nopoffum iqs a dolore no 
poffum a gemitu no poffum a lachrymis cotinere me: Vt que 
fuperftitc atq? haeredem mihi fore opinabar:eum efferri &C fc 
peliri mderim.O immitis atq? iniqua mors:quae filios pictiffi 
mos ab indulgentilTimis parctibus diftrahis:ut quos Imorta 
lis ec? oporteret:! ipo uitae limine opprimas, O maloru olum 
malu atrociffimu teterrimupeflimu.fciodc uideo nos reuolui 
Iacobe Ant5i marcelle.Fruftra me uideo praecepta eloquen/ 
tiae didicilTe: qui eo tibi quod cupio:quodq> i re c:mm9 pfua 
deo:quo fum i fuadedo cupiofior.Num tibi foli mortuus eft 
filius i An ignoras:quae i mudo funt: fi< mutabilia effe oia 8C 
mortalia 5Num putas fingultibus flaetibulqs tuis redituru ad 
te Valeriui Vifne tibi licere:quod fibi deus lpe no patie .Solo 
eni uno priuaf deus:ut agathon iquitdfecta facere: quae facta 
funt:tametfi deo nihil eft praeteritum neqt futurum; cui 
omnia funt praefentia: Audiobfecro:quibus uerbis Ditys cd 
folatur danaen: 
Effe inferis curae gemitus putas tuos 5 
' Sufpiriifcp tuis tibi redditum ire filium \ 
t Quiefce:moneo.proximorum fi mala 
' Rcfpexeris:feras facilius confyderans: 
’ In uincla quot laxantur homines:quot patres 
Orbi fenefcunt:qm<$ regnantes opibus 
E maximis lapfi nihil funt.haec tuo 
' Verfanda funt aio.Cofyderadae funt iqua tibi alioru calami 
tates fii aerumnae.Et quod monebat Socratesdcomodu tuum 
cu alioru aduerfis rebus conferendu.Quod fi feceris: inuemes 
profe&o longe tibi meliorem efTe alus multis: qui 
nentur fortuatiflimidaudaf a no nullis Antimachus poeta fi<C 
Agaton 
Ditys 
Danae 
Socrates 
Antimachus ld quidem no iniuria:qui cu ex obitu Lydae uxoris:qua unice 
amabat:dolorem ttolerabilem cotraxiffet :fcrip f t grauc elega 
tcq? elegia noie lydamcqua per enumeratioem llluftrium mu 
lierum quae extremis cladibus funt confedae:fe lpfum cofola 
tuseft.Et.M.Tullius Cicero cum filiae mortem aequo animo 
ferre confolationem 
libi lucubrauit:ubi cum.Qu.Maximi illius &.M.Catonis tii 
poene inumerabiliu 6c graecor patientia 
atq; collatitiam in medni referens fe fibi fua in caufa patronu 
coftituit-.grauilTimis exemplis ratiombufqj offendens dolore 
omne: qui ex alicuius morte fufcipiatur:£C muliebrem efle SC 
uanum:cum nihil fit maluiudicandum:quod fit natura. Ec 
cu omnia nobis dederit dcus:nec fit quiccp prorfus: quod tan 
mre peculii noftru dicere poffimus:quid eft :quod uel amif 
fum uel redditu tato aegritudinis cruciatu nos torqueat J Pru 
denter igitur qjueriffime in hanc fententia Simonides poe 
ta locutus eft. 
//Homines pa# poiTunt. inania ftudia. 
//Breuiqj tempore labor ad laborem.etiam 
//Quod eft ineuitabile:immmet omnibus 
//Mors faeuaxuius 6C boni dC mali parem 
//Partem recipiunt.Nec minus apte Euripides: 
//Non folum enim pecunias minime proprias 
//Homines habenofed prorfus humanum nihil, 
//In omnibus ltaq; dicere par eft:ea gerimus: 
//Quae funt hominibus a deis.Haec cum uolunt: 
//Rurfum auferiit.Cu igitur nihil nobis iit ppnumtfed qmd 
quid habem9:id deus nobis ufui dedit.quid ta molefte tamcp 
tnicp ferimus alienu reddere & reftituere mutuanti JNullis hic 
mentis nulli uirtuti parcitur. Alia eft dei alia holum ratio.di 
uinae retributiones multo noftris meritis funt maiores. Ve$£ 
eae dei mdicio non noftro aeftimandae funt.Dauid rex &C fciis 
8C fapies filiis antea duobus amiffis altero mcefto altero par 
ncida:quos etiam mortuos fleuitut improbos-.amlfit deinde 
tertiu cucp paruulihquem hebat cariilimu hunc cpdiu fgarat 
feruaripoiTe.necdeftititlachrymari&diuinu auxilium ora 
tionib9 afti duis iplorare £>C ieiumis uti GC in cilicio lacere ,cae 
teracp oia facere: quib9 domin9 ppiti* redderetur, Vbi uero 
Lyda 
M.Tullius Ci. 
Qii. Maximus. 
M.Cato, 
Simonides 
Euripides ad fe pueru euocauit deus:fimul cu f u&u lachrymis pofitis &C 
furrexit de terra c6tinuo:ac lauit: S>C regio more una9 atq? in 
dutus deu adorauit:ei<£ gratias ages refeci9 ccybo.Suis autc 
rem mirantibus refpondit fe re&e uiuo lfante leiunaffe ploras 
fequqm arbitraretur uitae dnm milereri poffemec dubitandu 
eu qui pollet mortuos fufcitare:uita etia feruare polle . Ia uc 
ro obita morte quid leiunaretlNo enl fibi licere mortuum re 
ducere exammuq? reuocare.Egounquitubo ad euapfe autem 
no reuertetur ad me.Et grauiter quidem ille dC demiffe:qui ne 
q? de diuio mdicio auderet quernaut lachrymas fundere prae 
(ertim cum fciret puero melius elTe confultu:«2Cdefydenu fuu 
fpe alterius uitae cofolaretur.Quid eni exempla gentiliu i me 
1 diu .pfera aut Horatii puluilli aut Dionis firacufani aut An 
tigoi regis aut Demofthenis oratoris aut Periclis olympi aut 
Xenophotis Socratici aut Qu.Martii regis auteo#:quos mo 
do noi'ara:Telamonis, Anaxagorae.Qu.maxi.L.pauh hsemy 
lnM.Catoms Ciceronis alio#q? huiufmodi:qui filiole obi 
tu 6i forti tulerut &C lnui&o aio ibatis tibi unus damd excplo 
fit.Hunc nobis ,pponamu3:hunc imitemur.Quid fiuftra coi 
lachrymemur:quos recuperare no poffumus:8C quib9 uita no 
: erepta c fed comutataJAt n potes n defyderare:quem ex te ge 
nueras:quc magis amabaf cp te lpm.Scd uir fapicf nihil unq? 
defyderet.quod fibi cotingere polle defperet.Et ut fruftra qd 
habuimus:defyderamus:ita fruftra quod amiffum c :lugcm9 
Itaq; parcendum c lachrymis:compnmcdus gemitus:aegritu 
do ai lenienda:ncquem pietas fletu excitat: diffidentiae aferi 
bitur.Non enim mortuus eft Valcrius:fed uitae trafegit codi 
cionemmt qui mortalis erat:fa&9 fit imortalis.Ille nuc limul 
cu agelis:quo# fimillim9 creatus c fiC gra 8C pulchntudie dC 
fplcdore:facicdeiuidet:uultuq?reuelaro fempiterna domini 
gloria ineffabilemqj beatituainc lxt9 contcplatur 6C gaudef. 
Nuc pfpicue cermt:qua certo fpmrat:cu eflet in uita:iibi glo 
riae apud humani generis redeptorem repol ita effe; mercaede 
fuuqj fibi feruatum ab angelli habitaculu.Nuc praefenti cora 
afpicere ei licet ordines illos feptem quibus beato# animi 
Iseticia pfruuntunNa &C eos cernit:qui fupa 
ta carne 6C domita nullis funt eius illecebris delima : dC item 
eosiquibusp alfiduitate CC inocentia illud c pretium datu: 
Horati9 puluil 
lus 
Dion fyracufa 
nus < 
Antigonus 
Demofthcnes 
Pericles 
Xenophon 
Qu. Marti9 rex 
Telamon 
Anaxagoras 
Qy, Maximus 
Paulus haemy 
lius 
M.Cato 
Cicero 
Septem o Ydi 
nes beato#. ut erroribus euefrs gturbationibufcp ob qua# reru 
memoria flagmofo# ai g curata x(l9 follicitudinuq? ardores 
torquentur gemmtcrunceffanterq? cruciant ttraquilla ipi po 
tianc fecuritate.Hos deide uidet:g ob lege feruata eo dei tdh 
monio itelligut fe munitofut ob ea quae gefiferut in uita:neg; 
ludiciu fe oporteat necp iudicn euentu formidare. Tum illos 
c6templatur:qui <3C requiem fuam intelligere:& quae fibi tutu 
rafit glonaaudcre lamincipiut.eogjfe lenientes folatio age 
lo$£q> praefidns fhpati fuis in habitaculis mira cu trangllita 
te requiefcuc.Deiceps eos intue£:qui quonia ex huius corpo 
rei corruptibiliscp carcens tenebris ac uinculis i_lucc liberta 
tc<£ uenerut dC affiuctiffime exultatois fuauitatc habent 
repromifTa fibi hereditate poffident.Poft hos aut 11 uifui oP 
ferunt :quib9 quod feriptu eft: demonftrabitur. Quia uultus 
eoae ficut fol incipiat refulgere SC ftella$£ luminibus cogari. 
Demu ucro in eos figit intutiuqui lumma cu fiducia exultat: 
certoq, intrepide gaudentes accelerant eius uidere 
uultuicui per afliduam feruitutem obfequctis fe 
&C a quo per Inocentis memoriam cofcietiae intelligut_ glorio 
fam <X fempiternam minimi laboris fui fe mercasdc colecutu 
ros.Nue firmo fixocp obtutu Valerius tuus afpicit -.afpicit: 
arcp admiratur fplendorc imenfum &C corulcate illius uibran 
tisluminis:quodeifaciesoiailluftrat.& incoprclibili fulgo 
re quoda irradiat.Niic ille reuclata facie totum robuftus afpi 
dt ac uidet:quem hic ex gce cognofcebat:ut paruulus fiC ue 
luti per fpeculum in aenigmate.Quid ergo dolemus illum re 
gnare cum chrifto: qui perbreui curriculo uitae longa bnage 
do uixit xtatcJAn ignoramus chrifti morte ocm mortua ec 
uiuit filius tuus:qui obdormiuit in chrifto .Qui 
//etia lpfe dixit in euagelio:No c mortua filia tua:fed dormit. 
t 5C Lazarus a fopno n a morte:quse prope diem erat peritura 
eft.No de filus inqua nobis doledu c :qui bene hnt 
tC perbeate: fed de nobis ipfis:qui quottidie obncimur gtur 
bationum uulnenbus : 6C a quious de uerbo etiam otiofo ro 
exigetur.Securus nuc Valerius uiuit temptationum omniu; 
Ia nullispoteft flagmis fordidaruquo# uulnera fimul cum 
morte ac uicit. Ille nuc uictor ac triuphas n egs Cail 
li aut Scipionu fed pus uirtutu opibus fed continuis illis ac 
Aenigma 
Lazarus 
Camillus 
Scipiones fandis orombus quibus mitem fibi dominu ppiciumq; red/ 
diderat:decora illa atq? mafueta facie fua &C fplendidos ocu' 
los ucrecunduq, uultum i te couertens cu &C dolentis miferet: 
£<. laborati affiltit-.tum ut bono aio fis:hortatur: quoma tibi 
iam fedem paret:qua fecum oi animi angore curaqp folutus 
aeternis i gaudiis lis mafurus. Qijid eni mortem accufemus : 
fine qua ad tantum felicitatis bonu peruenire non datur i An 
potius cum i ea tantum fit bonr.repraefentanda nobis c:cum 
adhuc fumus i corporefQuid femg lacemus humi proftratiS 
Surgamus aliquado ex hoc terrefh coeno. Abducamus aium 
a fenfuum tenebris.Mentis lumina tollamus ad cadum. Sur/ 
' gite:eamus hinc: praecepit dominus . Euolemus ad Ihefum 
exuti terrenis eundis permotioibus ac pennis pietatis lduti. 
Volentibus benefacere nihil cft difficile, Adeft deus implora 
tibus fe.Orantis exaudit. Inuocantibus praedo c. Quid affli 
gimur quottidic inanibus defyderusfQuid capi patimur ille 
cebraru laqueisfQuid ultro fallimur uifco libidinum f Quid 
fcientes uidentefq; dolofis uoluptatum infidus irraetimur i 
Eliciamus a nobis tandc:enciamus inanis cogitatus.Fallacis 
opiniones logms ferri qd finimus} An ignoramus quo magis 
nobis blanditur mundus:eo maiore de nobis uidoria holtc 
illum immanem atcp formidabilem fperareJ Quae res multae 
fluunt ad notum :fine aliquo demum ingenti malo finire non 
pofTunt.Itaq, laudatur rex Philippus alexadn pater:cui cum 
fub idem tempus tres grati dC fortunati nuncn efTent allati: &C 
quod equdfri quadrigarii curfu olympia quod ab 
eius duce Parmenide efTent dardann pugna fuperati: &C quod 
uxor Olympias ei filiu pepenffet: cotinuo fublatis i caelu ma 
'/ mbus O fortua inquit paruo me malo aliquo pro tot tatifq* 
/bonis afficito. Verebatur enim mr prudctiflimusme quod ac 
cidere feepe folet:pof t tot res laetas magmi aliquod lfortumii 
fequerctur;ficuti certe demum fecutum c.Nam quam Attalu 
pe; petrati flagitn poena dare neglexit lmufteauftifFime lple 
luit,Scimus.n pnilippum ab adolefcentePa. fama intereptu 
Theramenes autem mr grauiffimus ubi aedes.i quibus una cu 
alus familiaribus cpplurimis caenabat;funditus corruiffent: 
caeterif<$ obrutis atq>oppreifis omnibus folusipfe leruatus 
efiet.ob idq; perinde ac felix a eundis extolleretur: alta uoce 
Ihefus 
Philippus 
Alexander 
Olympia 
Parmemo 
Dardanii 
Olympias 
Attalus 
Paufanias 
Theramenes exclamauit inquiens:o fortuna ad qd igitur mereferuasJNec 
fe fuus fefellit metustNa no multo poft tempore triginta ty/ 
ranoru luflu ueneno intrepide obducto periit i carcere:quem 
acerbitatis cafum eo patientius tulit:qm fe antea in ocm ad' 
uentu accinxerat.Itaq? ubi mortiferu uenenu illud audctius 
ac taq? litibudus haufiffet:arridens deide atq? locabudus eie/ 
Sum quod reliquu erat:e poculo hoc iquit pulchro Critiae# 
pino.Neq? illi que l fe fuerat i iuftiffimum exgtusrfalfb mor/ 
tem eft ominatus.Critias eni non multo poft eorudem iuffu 
tyranoru morte mulchtus eft. Et ita quod ei mortis jaoculu 
Theramenes modo praebiberat:idem deinceps lpfe no miore 
appotus menfura abforbuit.Iftiufmodi uero humanarii reni 
mutabilitate atq? iconftatia cogitans Paulus haemilius fibiq? 
fanftius nihil duces patriae caritate cum ob uichim Perfeum 
Macedoniae regem in maximo atq? clariflimo felicitatis fuae 
prouentu metuerct:nequid mali reipublicae immmeret:deos 
pcatus c:ut fiquid aduerfi i populum romanu molirentur: id 
oc i domu fua couer teret. Quare cii ex quattuor filus quos dCi 
bonitate formae dC fplendore indolis habebat egregios: duos 
antea adoptionis lurei Corneliamfabiamq? familiam traftu/ 
lilTet:reliquos duos qui domi erant:alteru anos quattuordcci 
natum quito ante truiphu die :alterii uero qui annu duodeci' 
mum agens in tnuphali curru cofpechis fuerat:quito ite poft: 
triuphum die amifit, Cugp ,pcedctc fibi obuia populum uide 
ret:qui 6C eius uicem mifere doleret:collugeretq?:Paulus eade 
// oris uultufq? grauitate:qua uti cofueuerat femp:Nuc ait pa 
// triae fum equide metu atq? piculo liberatus :quado fuccep 
// fuum meoru inuidiam qua i familia mea fortuna euomuic: 
/' p omnibus tulerim.Contigit enim mihiiquod optabam:uti 
f' uos meu cafum potius lugeatis:q? ego ueftru lgemifca.Num 
tibi uidetur talis tatusque uir autdoluiffe aut fudifte lachry/ 
mas:quod ucl inopinato fibi qcq? triftius accidiffe:uel imam 
re i tatareru laeticia pueros duos quos reliquos hebat: intra 
dies ta paucos dic obiffe diceretJvt c.n.prudctis dC magni ui 
n oia quae accidere poffunt i uitadoge antea mcditari.fequei 
ocm cafum componercuta nihil ducere imaturmquod uel na 
tura facit uel ratio aliqua tempcftiuum. Na quod difficillimu 
fcitu c:fiquis diligcterobferuaret:atque pfpiceret: horofeopi 
Critias 
Theramenes 
Paulus hsemi> 
hus 
Perfeus 
Horofcop9 uim fyderumquc eorum infhmis:qu£ nafcenti Valerio 1II11 
xeruntnntelligeres profecto nihil mirabile accidifTe: quod mi 
nus is diu uixeric»Vixit.n.quantum ei fuerat natura defini/ 
tutmId autem quona habeat modoata offendimus. Valerius 
tuus natus eft eode dC anno &C menfe:quo meum Olympii fu/ 
peri9 natum memmeraaieru hic ad tertium idus apnles paulo 
an folisortu.At Valerius poffc«lolis ortu circiter hora leciida 
ad ottauii Kal. maias. Volunt autcaffrologuqm lffiusmodi 
tempore natus fitieius mta diuturna effe non poffe.idq; tu ex 
Marte:qui teneret fecunda domuaum ex Mercurio qui a latur 
no offenfus domuieiufmodi praeeffetxu Mars etia ipfe Ione: 
qui fortunae parti dominaretur:! fua quadratura offenderet. 
Huic.iixfecudae domui lpfique Mercurio fub quo Valeri9 di 
citur natusaus quaedam intrinfecus atque extrifecus data c: 
fine qua mta die non pot.Quod fi ab ea fecunda domo Mer/ 
curioq; qui domui dominaturaus qua alimuraneft in nobis: 
non uideri debet abfurdumffi ex offenfione &C domus &C do/ 
mini antea quis monatur:quam perfectum rationis ufum at/ 
tigcrit.Nec mihi quifquam obnciat uolutatem diurnam pri/ 
mam effe caufam dC fpheerarum &C motionum mhilquc fieri: 
quod non de interiore lntelligibilique aula fummi imperato 
ris egrediaturxuius quidem uoluntas cauia pria fit &C bonae 
&C aduerfx ualetudinis ac mortis:tum etiam praemi 
orum poenaruque eodemque modo &C collati cuiufque benefi 
cii &C relatae gratiae-.cademque dei uolutatem folam effc:unde 
oia quaecilque funt;traxere ortum:cum ipfa aeterna fit: ortu 
que nullum habuerit.Quafi mens diuina &C caelum ipfum 6>C 
uniuerfum mundum minus creaucrit:eaque naturam dC pote 
flate infuderir.ut omnia certa ronc atque ordie progreffus fa 
ciat fuos &C ori edo &C occidcdo per uanas diuerfafque &C cas 
fiC effectus nunc ferius nunc cicius:fiC tempefliue tamen oia. 
Quis en! fanae mcnrs ignorat omnia pro diuino arbitrio ac 
nu;u £>C creata effe dC confli tuta: nihil que cuiqua uel accidere 
uel contmgere:quod aut dono cius aut permiffione non fiatS 
Id autem ita effe ne Humerus quidem ignorauit. Apud illum 
enim Achilles Priamum interempti Hectori s corpus fupplici 
ter fleebiliterq; rogantem hifce uerbis confolatur: 
//Ah milerande lenex mala qui tibi plurima pectus 
Valerius 
M.cccc.lui. 
Olympus 
Mars 
Mercurius 
Saturnus 
Iupiter 
Quadratura 
Aurelius au 
gultinus 
Homerus 
Achilles 
Priamus 
Hecior tuum diuitc fepultumcp I inferno:aut mcndicu ab angelis pot 
tatummfinuftabrahaeJcum ore domini didum audiamus: 
Qui credidit i me;no moriec i aeternu.& licet moriatur uiuitS 
Viuit iqua lacobe Anconi Marcelle Valerius filius ille tuus. 
tC uiuit is quidc eam uita:quae mutabilitati nulli fubicda c: 
fed eadc femper atq> perbeata.Itaqj umcicdus tibi cat<£ ob/ 
(tringcdus ronis cuftodia ois ai maeror.Ludus ois ac gemit9 
abdicadus.i te florctiffimi fenatus &C bonoru grauniq uiro$: 
oium oculi dirigutur. Quare tibi cauedu c: nequid comififTe 
exifhmeris:quapropter repraehendi mre queasj..Quam me de 
ledat Heliodus:g nataLs oium dolens gaudet i’funere. Qyc 
ipfum fortaffe Thraces fecuti tradutur ortus hoium lugere: 
obitus uero celebrare foliti. At MafTilienfes eodc diequo fu/ 
nus c elatu.adhibito domefhco facnficio neceffarioruqj coui 
uio ludu finire confueffe. Apud lycios uero no more dutaxat 
fed lege fuifle legim9:ut no tnfi udle muliebri ludu feruarct: 
Idq; ob eam rem fadi:m:ut cultus deformitate comoti fe ma 
turius a maerore abducerent:cu intelligerent ludum effocmia 
tum effc &C molle 6C a uiri grauitate dignitateqi maxie alicnu. 
Tot igitur exeplis admoniti no uincemus tade ocm ai molli/ 
ciaminoreprimemuslachrymisJno ludm finem ftatuemus 5 
Caucdum c:fi fapimus:ne nimia noftra i filios pietas defpera 
tiois loco apud deu heatur Quod fi comums ea oium gentiu 
opimo fi tot graues uerseq? fentetise nobis animoru immor/ 
talitatem no probant propter eos:qui deprauatis monb9 exi 
(limant animo uria interire cu corporibus ob ea fcilicet re: 
quo i ne i corporibus quidc :pfis fuos fibi animos ec fentuit: 
utamur etia rationis adminiculis atque armis: quibus omnis 
male credentium pertinacia no oppugnetur medo: fed etiam 
expugnetur:opprimaturque . Sed ateaqua differendi acie de/ 
fcendamu medium ueniant prifeoru philofophoru de an mo 
fentcntiae:Sic er.im facilior uidoria nobis erit. Aggrediamur 
aut ab ns:q i phlofophia lonica claruerut, Thales mildms 
animum dixit elfe natura;quse femper feipfam moueret: talis 
aut definitio 6cfi declarat animiieffe immortale:non homini 
tamc magis c 6uemt:qua praeftantiori cuidam eflentiae. Ana 
xagoras uero dazomenms ec animum dixit fpecie aerium &C 
corporeum Zeno ftoicus animum uoiuit igne effe. alii uero 
Habraham 
Hefiodus 
Thraces 
Maflilienfes 
Lycii, 
«ii. probatio 
Thales 
Anaxagoras 
Z:no plaerique ftoici fpiritu calidu amm efTe dixcrut.Et hi qdc oes 
non de hominis animo hoc c itelleftiuo fed de fenfitiuo atep 
corporeo funt locuti.Platonis autc difcipulus Ariftoteles du 
pliciter de animo eft locutus.Nam ubi quattuor nota illaprf 
cipiorum genera coplexus e flet: ex gbus corpora lfenora oriu 
tur omnia:quita quada ccfuitefte natura:ex qua fit mens. Ea 
uero nominauit euTeAeXeiotentelechian hoc c perfectionem 
idcirco ita appellatam:quod aiatu corpus perficiat ea ui atq? 
uirtuterqua corpus eft animatu.Entelechia uero lpfam aliud 
nihil ec uult Ariftoteles quam EHepyeiaN energian id eft agi 
litatem quandam &C operationem interiorc:quae eft ueluti uia 
ac dux ad exteriore corporis actione. Huiufmodi en! ui at 
motu af corpus alatum ad operadu ipelliturjlpfum aut amm 
' ita definit: Amm9 c entelechia prima corporis naturalis lftru 
' mctalis-.q? uita habere pot. At huiufmodi de animo definitio 
non intereft magis hominis cp 8C pecudis &C ftnpis.Praeterea 
entelechian Ariftoteles:quae ut dixi: gfe&ionc fignificat:pro 
fpeciali mtelligi uult eftentia:quae eft in effigie: Nam effientia 
tripliciter accipitur apud Anftotelen: Vna quae coftat corpo 
re quidetfed ut animalia dC ea quae no arte fmnt:Et haec pro 
prerea eftentia dicitur: quonia &C haec ipfa fit:SC caetera qux 
iunt:efte faciat, Alterae eftentia.qua materia iformc:& rudem 
adhuc mente cofyderamus.Et haec qiudc eftentia poteftate c 
omnia:quae fieri ex fe poffunt: effectu autem nihil adhuc ut 
aeri> maffa &C ligna rudia.Tertia uero e eftenria:cui effectu ac-' 
cidens perficit eam:exornatque forme ipreftione: Ex qua gdc 
forma quam infigmuit arsud quod perfectum eft-.nomen acci 
pit ut ftatuatquae ex fimilitudine formae: cuius c ftatua:fimu 
lacrum uocatur.Similiter inquit homo animal certe eft: dC c 
rudis matenalifque eftentia.6c haec fane compofita ex mate/ 
ria ac forma:quippe quae ex corpore animoq; coftat.Eius igi 
tur corpus materia eit animus uero forma. Ec fecundum eam 
formam hoc eft animii animal nomen accepit.Hac igitur for 
mam qua fingula formatur:Ariftoteles generaliter uocat en' 
telechian id eft abfolutam perfe&ionenv.Hac eni obueniente 
perfectione rudia quae antea &C i fola poteftate fuerat: ad actu 
effefrumcp perueniunr.Nam funt quaedam ut lpfe lquit: fola 
poteftate aialia:ut oua aut faenuna quaeda uero cu ogatione 
Plato 
Ariftoteles 
cHTeAeXeia 
entelechia 
gHEpygia 
energia 
Animi defi 
nitio 
E dei 
tripliciter tc effe&iuut quae adhibito fotu excudunotf animalia qucad/ 
modii cognofci ex auibus pot:Nam ese ex ouis quae fouermt; 
pullos excudunt.Qua ex re non obfcure apparet e ntelechian 
non cuiusuis corporis effe animumifed eius tantum:g> animi 
capax fit. fle ob eam rem dixit.quod uitam habere potefl:: No 
cni quidquid c corpusudem etuiuit. Nec tamc praetereundu 
arbitror Ariftotelen pro illo quinto genere aliud mtellexiffe 
nihil fecundum Plutarchum qua caelum ipfum . Quare cum 
Auerrhus ille cordubcfisiqui m plaerof<$ eius philofophi Iv 
bros egregie eft comentatus:colligit ex Ariftotelis didis una 
elfe 6C eade in omnibus mentcm: ta id puto accipiendu: quod 
ita ex illa caelefti fjfecie animus intellediuus i eundos hoies 
aequaliter fufus fitiut corpora animantiu omnia ex quattuor 
illis elementis ortum habent. Hanc autem animi uim eundem 
hunc effe imortalem uoluiffe patet ex iis:quae ab eo funt feri 
/' pta i libris de animo.Ita.n.inquit. De mente autc& ui co 
" tcplatiua nondu eft perfpicuu. Sed uidetur effe aliud genus 
" animi.Et hoc folum pot feparari: queadmodu id:quod eft 
/' perpetuu ab eo:q? corrupi poteft. Senfit igitur Anftoteles 
tantus ille Gt tam liluftris philofophus quod fecudum erat ai 
genusnmortalem effe animurmeum oftedit mctem:quse nobi 
liffima eft 6C optia pars ai: flC corrupi non pofTe flC effe fempi 
cernam.Et mentem quidem docet eam effe animi partem atqp 
uirtutenuad quam referutunquae finguli fenfus nunciant: flC 
quae de ns quae fentiuntimiuaiciu facit:examinatqj cuiufmo 
di ea fitit:quae fenfibus uane occurrunt. Hanc uero locata ee 
in penetralibus cordis affentuibi alias quoq? animi fpecies Jo 
catas dicit imaginatione mcona appetitu excurfionc.Et alio 
in loco afferit Anftoteles metem aduenire extrifccus. eam<$ j 
folam effe diuinaftta.n.fcribit libro fecudo de aialiu generati 
onead uerbum •* 
" Relinquitur ergo mentem fola extrinfecus aduenicterh in/ 
✓/gredu&C cande fola ecdiuina':Nihil.n.cu ci9 agilitate habet 
'/ comune opatio corporalis.Ois igit uis ai uidetur alms cor 
// pons effe pticeps dC eius quidem dnunioris c| illa funt cor 
'/pora:q lae uocanturelemcta.Nfcmelatet.-quaefit comma 
ris philofophorum quorundam noftrae tempeftatis opimo* 
qui fc folos Ariftotelicos haberi uolunt et i ns.quae nufqua 
Plutarchus 
Auerrhus 
Anftoteles ab Ariftotele fcripta cogitataue fut: cotcndctcs idi qdc aium 
effe totu in toto corpore &C totu ite in qualibet parte corporis. 
Sed habeat idi fibi philofophia : qua uoliit philofomati po 
tius qua plnlofophumodo aut Agudim fentctia.qua minime 
iproboiubi fcilicet intelligat dc illo toto folu: quod perfectio 
msefifentiaeq; uocaturiautieptias fuas Andotelinoafcribat: 
Nam q>cp animi uires magis in uno loco cu in alio apparent: 
aliae m cerebro aliae in lecore aliae in teftious & aliae in alus 
mcbris p qualitate £>C aptitudme corporeoru mdrumentoru 
ea$e tamc omniu initia fiCquafi radices quafda Aridoteles p 
bat e fede cordis emanare:quado fucus cocofti atop cofcth cy 
bi p uenas cordis caete$e corpus irrigarimotus corporeus g 
Ioculans c:a corde ipfo mitiu!fumit. VenafV;n.£<: neruoB£ ini 
tiu &C ueluti qda nodus lpum cor c:ut Andoteli placet.Penes 
cor autem itellechua uis agitata ronabiliterq? ignita fc ibide 
coaceruare exidimatur potedate quidc illic habitas actu aut 
atque effettuad corporis confeptum 8C uicinia c6means: Qiii 
etia docet Aridoteles in iis quae demotus animalium caufa 
reliquit fcripta:nulla neceffitate fieri: ut m quaque corporis 
parte fit animus fcdin quodam pricipio,Id aute effe cor atea 
expofuimus«Itacp neque fecundum totum quantitatis anim9 
ed in qualibet corporis parte:ciim animus tale totius natura 
nec per fe habere poffit:nec per accides neque etia fecundum 
uirtutis totum:N6 enim pro fna ui qualibet animus cft i qua 
libet corporis parte fed fecudum uim uifiua i oculo &C fecudu 
auditum i aure &C fecundu alios fenfus in aliis fenfuanis.Sed 
ut redeam ad mentis imortahtate:feparan docet Aridoteles 
intelicchuiim hoc animi genus ab illo :quod fenfitiuum uege 
tatiuiiq, dicim9.Haec enim pars tota efl corporis : quod quo 
niam condat ex concretione quattuor illorum elementorum: 
& difccrnatur:& corrumpatur: neceffcefl- Ariftotehs autem 
auditor Dicaearchus 6C dicaearchi codifcipulus Aridoxenus 
mihi probari nullo pado po(funt:quorum alter animum elfe 
dixit conuenientiam corporis &Cintentione quadam :quae cx 
ipfi9corporis natura figuraq; nanos mot9multiplicesq> cieret 
Dicaearchus uero animu uoluit aliud nihil ee qua conemctia 
quattuor Vterq? enim de animo in cornum locuti 
funt.Hos aut quodamodo fecutus Afdcpiades medie9 animu 
Philofomati 
Augudmus 
Dicaearchus 
Aridoxenus 
Afdepiades effe dixit concertatione fenfuu. Concertatione aut uoluit eam 
effe couenictia:qua fenfus ipfi certati ad naturse munus utere 
tur.Ita# hi tres pariter ammu uoluerut elTe corporeu» At Cri 
tolaus U lpfe peripateticus ammu dixit coftare ex quita effen 
ria.hac uero p caflo itellexiffe nemo c:qui fccus fentiat. Hip 
parchus uero ftagentes a dodorc iuo neceffano# Ariftotele 
aiffentiens ob id# loge deterior uoluit ammu aliud nihil effe 
qua ignc.Sed ante# de Platone reliquis# platonicis uerba fa 
cia:me confera ad Pythagoran:qui philofophiae Italicae prin 
ceps fuit uir fane &C doclus & magnus. Veru pythagor ci huc 
aliqui narrado antecedat. Ht omniu primus Epicurus:qui am 
mu effe dixit tcperatione ex hifce quattuor ex qualitate ignea 
ex qualitate aena ex qualitate fpintali &C ex qualitate quarti 
cuiusda generis innominati:quod apud eu erat fenfttiuu. Ex 
quo potelt intelligi epicurti de aio uelleftiuo locutu omnino 
nihil. Democritus uero que epicurus in phyficis c plunmu fe 
cutus :putauit ammu eft? cocretionc ignea ex iis atomis:quae 
in ratiois contemplatione cadut:quse formas quidc orbicula 
ns habet uim aut igmta:quod effe corpus uoluit At Leucip 
pus hui9 dodor cu pofuiuet numeru atomos fngidaru;dixit 
ammu effe teperatum refpiratiois frigus.Nec multo melius fc 
fit agrigentinus bmpedoclcs:qui ammu effe affirmauit fangui 
nem cordi fuflfufu in eode ille errore uerfatus: quo 11 qui dixe 
runt ammu effe coripfum:ex quo & mifericurdia dicimus S>C 
cocordia.Scd Hippon alum effe aqua:ob ea rem no dubitamt 
affirmarc:quod diceret faemen genitale no fangu nem effe led 
aqua:Cntias uero no aqua ammu effe uoluit fed fanguinem : 
q loma uiderct:quod membru fanguinis fit expers omnino: 
cotinuo morte ltercipi.Verti eo c empedocles tolerabilior Cri 
tia:quod in corde principatu animi intelligendi# uim conlfi 
tuitdrqi it cni fanguine cordis uigcre heminis intellechirmfi 
quidem intimis noltris fenfibus fcntimus ea : quae funt extra 
nos propter cognacionc:ob eam# rem ita reliquit feriptum: 
" lerrenc terram noftro flamas# calore 
/' Humida# humenti fentimus di aera flatu: 
" Paceq; tranquillu fit litis imagine litc.Sed de his oibus uel 
qualia fintaiel quantam habeant differentia inter fefc: cordis 
fanguine dicebat diiudican.Euai.it etiam qui dixerunt ammu 
Critolaus 
Hipparcus 
Plato 
Pythagoras 
Epicurus 
Dcmocritu s 
Leucippus 
Empedocles 
Hippon 
Critias efle aiam.hanc autem effe uoluerunt fpiritu: quo 
nulli exftimaruntquandam cerebri cellula animi tenere prin 
cipatu. Alii uero fec9.Na neqj cerebri parte ulla effe aium uo 
luerunt. Sed animi fedem ac iocu ii pofucrut i corde hi autc i 
cerebro. At Pythagoras famius cuius nome habitu cilluftre 
audontasep ampliifima aeternitate animoru oftedere conat* 
alum defimuit effe numeru:qui feipfum moueret. Nec c miru 
ita Pythagoran aium defmiuetqui tata uim numeris dignita 
temcp tribuerit:uteos ante mudi animu fuiffe affereret:& cum 
unum no effe nurneru diceret fed fonte quenda atque origine 
numerorumuferebat unitatem: quae agraecis dicitur jaonad 
Monas:oium effe initium ac finem:cum ipfa neque principiu 
in fe nec finem admittet.Et ita eam deducens ad diuina illam 
fummac£ effentia referebat. notione affequentiu rerum 
numero pofteritate<£ ideo fequeftrabat quod no pluralitate 
nec temporis pofteritate fed procreatione feiunSam uellet:ea 
dem<# unitate ad uniuerfi mudi animu: a quo fint ai fingulo 
rum:fimili ratione referre non dubitabat.Itacp hanc unitate 
qua a prima rem caufa orta affirmaret u% ad mundi animu 
ubiqi ltegram femperque indiuiduam perpetuam peremneqj 
poteftatem feruare Pythagoras arbitrabatur. Ft quonia puta 
ret numeros effe reru omnium fubftatias: dicebat unu quod 
effet principiu numeri:& quod cum ente conuerteretur: idem 
effe.Numeru enim ex unitatibus componi neq? ad ens ullam 
omnino acceffioncfacerefed diuifionc negare duntaxat. Oc 
autem ens aut fimplex effe ita dmifionem nulla admittere 
neque operatione neqj poteflate aut effe copofitu:fiC id quidc 
no i diuifione fuaru partium fed in earu coiunehone habere 
fuum effe:& ita unuquodqj tueri fuum effeait fua tuetur uni 
tatem.huiufmodi igitur humani fubftatiam quam aeternam 
opinabattirmumeru effe deficiebat feipfum mouetem.Et is g 
dem tiumeru jp mente accipiebatrqua lpfam idcirco nurneru 
appellauit:quonia ad harmonia quae conuenictia quaeda eft: 
numero opus fit. Veru &fi hic abquid dixit no multil tame. 
Na i pecudibus quoq; animus $diu c i corpore: feipfum mo 
uer.Philolaus uero Crotoniates Pythagoran fecutus animu 
ec differuit harmonia. At Heradetus epliefi9 lgenio fuo fifus 
magif cp do&oris cuiufpia difciplina:quo fe nullo uncp ufum 
Pythagoras 
Ai definitio 
3ftOHCKJ 
monas 
Philolaus 
Heracletus aflirmat:duplicc efTe animu uoluitialte# mudi:alteru animan 
tiu. Ac mudi quidc animu effe euaporationcex humidis:quae 
m ipfo funt.Sed animantiu animu ex lpfa fieri euaporatione: 
quae extrinfecus fit:& ex ea quae fimihs generis eft in ipfis«Ita 
qj miradu no c:fi interentis aquae morb* fuit i ca:ut pcriret:q i 
tantu humido$e euaporationi tribuerit. Qua iplam opinione 
Alchmaeon medicus idccp philofophus eade dementia e fecu 
tus.Diogenes uero apollonfates 6C Anaximenes Cretcfis no 
multo his duob* mihi fiit uifi prudentioresiqui rei$e pricipm 
aeri huc efTe uoluerut animu.Na quonia fecudu 
illos aer c omniu &i tenuiffimus 6C principiu: ideo 
animus £C cognofcit fiC mouet.Qua eni principiu ereognofeit 
etia caetera:qua uero tenuiffimus:ideo effe probat cofentanee' 
motmu.Et quod praetereundu non c:de Heracleto:funt q lllu ] 
dicant :definifTe animum effe fcintilla ftellaris effentiae.Xeno ' 
phanes quoqj Colophonius mihi inc5ftantior uifus c-.qui ani 
mu nuc ex terra coftaremuc fpiritu cc utroqj 
tamc modo mortale.Nec Xenophae mihi uifi fut multo acutio 
res aut Parmeides q ex terra dC igni aut Boethus q ex aere &C 
igni animum conflare funt opinati. At Hippocrates medicus 
animu effe dixit:tenuc fpiritu per corpus omne difgfum. Sed ' 
ia ad pythagora noftra reuertat oratio. Is eni Pherecyde fy 
rio ufus dolore philofophorum omnium primus ut tradunt 
quidatruaeternitatc animorum afTeuerauit:cpq; Thales milefi* 
qui pythagoran annis circiter centu anteceffit:idem tenuiffe 
oftcditur.Pythagoras igitur primus ex italica philofophoije 
familia afferuit animos nulli fubiacere itentui nulla tamc ad 
eam rem reddita rationeifiue quod definitionem fatis ex fefe 
firma effe iudicaffettfiue quod tata eius foret au&oritas apud 
omnes-.ut quae quid lpfe dixiffet:omni rone firmi* haberetur, 
Secutuseft tandemPlatoSocratisauditor :qucm 
ac feqm folitum legimus:doctorc fuum eu que dixi:Socratem 
i moralibus:6£ Heracletu i naturalibus.In ns uero quae fupra ] 
naturam:diuinaq?funt:Pythagoran. Is igitur Plato cum ad 
mundi fimilitudinem animum trifariam diuififfet: eius princi 
patum hoc eft mentem quae ratiocinaturuntelligir.ac fapitun 
cerebro tancp in capitolio aliquo collocauit:quonia ea corpo 
ris pars logius abeu a colluuione & fordibus;uigorc auce ira 
Cauillum 
Alcmaeon 
Diogenes 
Anaximenes 
Heracletus 
Xenophanes 
Parmenides 
Boethus 
Hippocrates 
Pythagoras 
Pherecydes 
Thales 
Plato 
Socrates 
Heradetus 
Pythagoras Thymos 
cundisE atig animofitatem quem graeci Guncm Thymon ap 
pellant i corde:cupiditatc uero fubter praecordia.Huiufmodi 
enim ordine ct in unmerfo mudo 8C i republica lpfa feruatiit 
Plato.In ciuitate.n. uniuerfo populo g prudetia caeteris ci 
uibus fapictia<$ praeftantreos habitare mbet aeditions locos 
urbis:gque praecepta dentuubeatq? agenda.In medio aut ur/ 
bis tanqj i caftris militare muctutc &C reb9 agcdis apta collo 
cat.quae exequatur QC agatiquse funt a praeftatiorib9 collitu 
ta.lmextremis uero Vrbis eiufdc locis opitices ee uulr fic uul 
garis reliquofq, ois:qui aut i feffilnaut in fordida arte uerfen' 
pro couenienti quo<£ atque utili mindterio. Ea 
dem ronc ac fimilitudine in mudo c ulus:cuius fummitate ac 
principe qui imperat.regit:moderatur oia: caelefli domicilio 
dimetitur.Huic tanq? i media regioe fubiicit angelos atep dae 
monas:qui agant oia exequaturcp pro imperio. In terra uero 
hoicsfuntpofiti:utpareant:&minifteriopraeftofint. Et ita 
i nobis quidda regale effe uult politu i ftimmo: quod iperat: 
quiddam uero quod agat collocatu i ire iio.Tertium aut pu' 
betenus &C Ifra pofitiuquod regitur atq? admimftratur : 6Cea 
quidem duo appetitus fpecies effe uult:qnae stoni tame natu' 
raliter pareat.Imperat lgit mens i capite: quae c prima animi 
tns eaque coteplatiua:qua itelligimus ac fapim9.Altera uero 
ai uis quae fecundae c dignitatisd pedore coftituta ut agam9: 
quae iufla funt:efficit. Reliqua uero ifenuspofitaalla uis uiri 
bus melioribus more gerit.Cenlet autc Plato aium meare per 
oes artus totumq; corpus:& p lingula mebra q iftrumen 
ta ui fua oftedere &C ad lpfum i fentiendo quidem referri oia : 
quas fenfibus occurrant ea uero quae fenfus referant:dfe alia 
atque aha .Definit autem Plato animum hifce uerbis: 
' Animus cft fubftantia icorporea feipfam mouens ac ronalis: 
Huius uero imortalitatem demoftraturus ita Socrate i libro 
de pulchroiqui Phaedrus ifcribituridiflcrente facit tali argu/ 
/mentatioe fiC ea quidc ad uerbii; Animus ois immortalis eft. 
/Quod eni femper mouetur:c immortale. Quod autem aliud 
/ mouet.SC ex alio mouetur;cum finem habet motioismitae ct 
fine habet.Solu ergo quodfeipfum mouet.ut quod fciplum 
non relinquitimouen nunquam definit:fedetiacactens quot 
quot moucritur:hoc fons & pricipium eft motionis: At pruv 
Angeli 
Daemones 
Ai definitio 
Phaedrus 
A.rgumctatio 
platonica /✓cipir nulla eil origo.Ex principio enim omne ortum neceffa 
// rio oritur.Ipfum uero nullum ortum:Nam fi ex aliquo prf 
//pium gigneretur iprincipfu efle no poffet.Sed quoma no ori 
// tur neceffe eft:uc nec etiam corrupatur.Principium en! fi pe 
// rientmeque id ex alio un# nec aliud ex illo oriatur:Si qdc 
/' a principio onn oportet ola.Ita igiturfit-.ut motionis gdc 
// pricipium ex eo fit:quod ipfum moueat a feipfo.Hoc autc. 
i' ne; iterire ncc nafei pot. Vel &C oe cadum natura# ois cor< 
/' ruat:atcp cofidarQux lpfa niiquid ex eo confidere rurfus 
" poffint: Vnde agitata ortum fint habiturafCu igit gfpicuu 
" fit id effe imortale:quod mouetur ex feipfo:qs uerebit hac 
" lpfam ce ai effentia &C tonem dicereJOmne.n. corpus:quod 
//exteriore agitatur motu:c inanimu. Quod aut iterioremo 
// tu fuo# agitatunanimatu ed. haec.n.c propria animi natu 
'/ra.Quod fi hoc ita habct:almd nihil effe:quod ipfum a fe' 
" lpfo moueat:qua auim necdfano fitiut amm9 ne# nafcat: 
neque moriatur. Quanfubtiliffime certe Plato 6£ quapulcher 
rime Imortalitatc a! argumetando coclufiomodo no ita prin 
cipmmquemadrnodufincluduliffet.Nam Stfiai non nafcun 
tur:crcantur hi tamc:fimul# ab illo lfunduntur! hoium cor 
pora:ab quo funt oia ex eo creata:quod antea no fuilTet:6C eo 
dem quid e teporis puncto &C crearur &C infunduntur.Nec en! 
cum illis fentio;qui uolut animos nodros fimul ois creatos 
dfe.Nec item cum illis:qiu afferunt ita hominum animos ab 
ammomt corpora ab Adae corpore manare.Xenocrates uero 
aliud dicere nihil uifus ed:qua quod do&or eius Plato fenfif 
fet.Nam cu ait animum effe numeru.cui* uis ex natura fit ma 
xima:mhil plusaddidit:quam ocm illam feipfam mouentem 
uim ab lpfo deo manaread quod ct Platonem uoluiffe ex^ei9 
fcnptis depraehendi poted. Arcef laus uero ut fuit medix au 
flor academixata et a Platone fuperionbuf# Platonicis dif 
fentiens eadem ratione animum effe putauit fangumem: qua 
&C Hippon &C Empedocles non quae mentis uis foret fecu lpe 
confiderans fed omnia ad fenfum referens : qui cum totus fit 
corporisuntent etiam una cum corpore.Nec praetereundus c 
Heraclides ponticus: qui animum dixit effe lucem pricipatu 
is uidelicet igni tribuens.Sed redeamus ad Platonem, hic no 
tam animi nobis qui creatus effetdmortalitatc odendit quam 
Plato 
Xenocrates 
Arcefilaus 
Hippon 
Empedocles 
Heraclides 
Plato ea £tcrnitatc:cums ctia priripiu nullu efbfirmiflima argume 
tationedemoftrauit.Qua ratiocinandi uim 6c Speufippus ac 
reliqui fere oesqui a Platone fluxerc:maiorc mmeduappro 
bauerunt:funtg? fecuti. Vnus Ariftoteles c inuctus: qui a do 
Sore fuo que annis uiginti audiueratidiflentire fit aulus argu 
tia potiul ufus qua ueritate.Qyod fi maluiifet uirum (e gratu 
CC luftu exifhmari quam seque uerfutu ac dochim: nunauam 
ab eo quod non minus probat: quaacutiffime norat :dechnal 
fet itinere. Sed ita futhominu ingenia gloriae cupiditate pise 
runcp accenfa:ut neq? pcfi uelint nec uentatis habere ratione. 
Nec tamen ftoici praetereundi funt:g auctore AntifthcneSo 
cratis difcipulo nome inter philofophos habent: honori heu 
plamcp ho$t ex natura ignea coftarc animu putauerut:qui co 
fentientes Empedocli eius principale parte locauerut i corde: 
nec eatamc (anguine effe uoluerut- Si quidc fanguis cu cor 
pore fimul nafeif. At Zeno Cittieus thebani Cratetis auditor 
opinatus eft animu e(Te fpiritu:ex eo na&us rationc:quod fpiri 
tu recedente a corpore aial moreret.Itaq? dicebat hoc fane eft 
animahSed naturalis fpintus du recedit.monf aial.Quo fit: 
ut naturalis fpintus animus fit.Chryfippus uero Stoicorum 
omnium ultimus fcdx erudirlTimus dC i fcnbcdo 
non minus copiofus quam accuratus dicebat una eadem<j re 
nos fpirare &C muere:Sed quonia narurali fpiritu fpiraremus: 
eodem etiam nos uiuere fpiritu. Et quia nos animo uiuerem9: 
hinc cocludere nitebat animum nihil aSiud effe qua naturale 
(piritum. Animum uero lpfum in partes odo diuidebat. Con 
Itare eni hunc afferebat ea ui:quae imperat 6C fenfibus quincp: 
tuuocali fubflatia praeterea (erendi gignediq: uirtute. Partes 
autem animi a cordis fede tancp a fontis origine manar:& per 
unmerfum diffundi corpus uitaliq; fpiritu lingillatim mebra 
complere omnia &C ea regere atq> moderari arbitrabat inume 
rabilibusdiuerfisuirtutibus alendo adoledo moucndo loca 
hbus motionibus m truendo fenfibus copellcdo ad operadu 
animum fenfus qui funt eius officia ueluti ramos ex 
illa principali parte tancp trabe futuros:corum quse fentiutur 
nuncios pandcre.lplum uero de ns quae nuciaucrintaudicare 
tanq; rege.Et ut finguli quidem fenlus unum quidda lentiut: 
idq> ad piaefens tepusma neque praeteritu quicq, meminere: 
Speufippus 
Anftoteles 
Stoici 
Antifthenes 
Socrates 
feno 
Crates 
Chryfippus nec futuru fufpicant quicqua ita intimae 'cofultationis delibe 
ratioifq? propriu efle Chryfipp’ uult:tu cuiusqj fenfus pallio 
ftem ltelligererSC ex his quae nuciant:colligere gd ea res fituii 
accipere praefcntia-.meminilTe prae tenta :prouidere futura. Ad 
dit<£ muta ct aialia habere uim alae pricipalem:fed eam dun 
taxat:qua cybos difcernantumaginentunfidias declinctcprae 
rupta praecipitiaq; profiliat:& locos fibi tutioris quaeritetiac 
neceffitudine recognofcat:multaqj fibi parcr.quae ad falutem 
expediunt.Sed hac uim fecundu natura effe dicit:no fecundu 
eam mentis ratione:qua ex omnibus animantibus homo uti 
tur folus. Adducitq: fimilitudinc uir eruditiffimus no inepta. 
** Ait eniiQueadmodu Arachnea i medio caffis fedens oia fi 
loru exordia tenet pedibus: ut cu ex beftiolis gd ex quacun 
" que parte plagas mciderit:de ,pximo lpfa fentiat:fic pricipa 
lis uis animnpofita i media cordis fede *fenfuu exordia reti 
net:ut cu quid nunciabut:de proximo recognofcat.Et uocc 
f' quocp Chryfipus itult e gremio cordis mittuquae ubi tandc 
a lingua dichois iftrumctis formata fuent:fonos atf 
ticulatos aedere:gfermois funtelcmcta:quo gdcueluti inter 
pretef jpfius metis arcani mot* apiant. Et id uocat aT pricipa 
le.Qyarecu fpiritu animu ec dicit:cufane corp9 dicit ideog; 
dide patnque corp9 iteritu.Siue aut fimul cu corporeeiufaio 
di anim’ itereat:feu no multo pofbad re nihil:quanqua noin 
telligo:gd no pereat fimul cu corpore:cu idem fit etia corpus. 
AtPoffidoius cum animu diceret effe corporis forma aliquid 
dicere uidebaf :fed no multmeu eam fubiiceret interitui.Nos 
uero alia rone & ab iis qiu fibi animu cu pecudibus comunem 
flTeuoluerut:&a Platone 5C caeteris qui hominis animu deo 
aequale ftatuerutmoiiuria diffentimus. Credimus eni &C affir 
mare idubrtato audemus ita animu effe i corpore humano ut 
deu in mudo.Na ut deus g nullo tangit motmoia a&u monet 
cum ipfeneq? per fe neque per accides moueat: eodem modo 
cu animus immobilis lpfe fua natura fit :corpustamemouet. 
Moueturenim per accidens animus : cum mouetur. Nam ut 
caeteris in rebus omnibus deo eft animus inferior: ita uirtus 
animi quae mouefnnfmor efl: dei uirtutc:quae mouet omnia. 
Sed ia ad firmioris nos rationes &C chrifhanas &C ncftras^pi9 
acceffurnquibus animi immortalitas dilucide appareat: quid 
PolTidonms 
Plato animus ipfe fr.noftro quafi mane definiamustatq? meamur 
nota fortaffefubtiliterm rede ac religiofe*lducro facillimu 
iaftu fucnnfi prius oftederimus no (impliciter dici animu:cu 
cius nome latius pateat.Na quaecunqj dicimus iiiuereais ani 
mu damus.Quare cu 2C herbae ftirpesqj oes uiuanhaec oia mi 
nime carent aio eo fcilicet:quo alunf 6c adolcfcunt. Et l peco 
nbus & iumentis ineft animus idenv.qui l herbis & in arbori 
bus:ac praeterea qiu dicit fenfitiuus.Sed i his neq? intelligcn 
tiam nec perfeda ratione ineffe uolumus.Itaq; animus omni 
pfedioms numero abfolutus i homine c folo. Hunc crgo_ita 
definiamus. Animus c creata fubftatia fpintat‘ fimplex ronis 
ltelleduscp particeps:quae fcipfa moucs naturale lnltrumeta 
leqK corpuf tandiu afficit ea uuquae & uitalis c:8C fenlibilia ad 
mittit:quoadconnatura capaxelementalc conuenientialer 
uat.HiC mihi humaus uidetur aimus:quc(iquis ignorat quo. 
na pado quod delphico praecepto admonemur :leip( u coguo 
fcatrno lmelligo.Humfmodi aut animum neqj corrumpi nec 
aliud quicqua pati poffe:quo a feipfo difcedat.cu dilceuum fa 
cit a corpore nullus mihi uidef labor fuftinere audadercp de 
fendere.Na ut a faciliorib9 rc probare aggrediar: aius corpori 
applicatus nequaq; eft:ut Platoni placet.Id cni fi eftetmo unu 
quidda e(fe aimus po(fet:fed multa permixta. Nec em idcirco 
uita fufcipit corpus-.quod ei animus applicetur: (ed quoniam 
per oes cius partes diffundat. Quid aut aut permixtioni aut 
cocretione affera:cu nullum corpus queat aliud corpus ufque 
quam penetrare (i neque corpus neque corporeum qc 
quam penctrat:ammu corpore carere qius neget* Atqui omne 
corpus aut interiore agitatur : aut exteriore motu. Sed quae 
exteriore utuntur motiuin anima funt: quae autem interiore 
animata.Quod fi animus effet corpus:aut animo aliunde (um 
pto uteretur.aut ui animi careret. Sed cum utrunque horum 
abfurdum fit: relinquitur animum e(fe incorporeu. Praeterea 
fi animus effet corpori fociari corpus. At ea 
focietas uel ex applicande fiatmecdfe c:uel ex pmixtioe ufex 
cdcretide.Sed ex applicande ai q lolus dat uita corpornfcae 
tas ea fieri no potdbcu applicatus amm* fi fit:ad corp7 mmii 
no pmmat:Nihil cni penetrat applicatum.Itaq; aimus £C cor 
pus applicatione focian non pouunnled nec etia penruxtiOv» 
&nimi definito 
Plato No enim animus effetunu quidda fed permixta multa. Num 
fortaffis cocretioe focietas ea fiat.'fi ita forenduo per fe corpo 
ra muicem tranfiret:& locus unus quo corpus cotineciduos: 
corponim capax effct:quod fieri certe non poteft. Quare cum 
neque ex applicatione neque permixtione neque concretione 
corpus &C animus fociantunpatet animum efle incorporeum 
quonia fua quada ui naturaq? confiftit:eundc etia imortale: 
Monet enl lpfe ex fefe: mouet corpus:No mouet a corpore 
Nec a corpore quicqj recipit fecudu effe £>C fubftantia fua: fed 
uitam datcorponm utfetiatefficit-ldcp femp dii adefbhabi 
tatqj i corpore,Cum fe uero lecreucrit a corpore:hoc (ane ei9 
difceffu interit.Ille autc:quia indiffolubilis &imortalis crea 
tus eft atque fempitemus:per fefe cofiftitm eo melius habet: 
quod feruitute ueluti quadam corporis cathaemsm liberatus! 
lua natura fuoq; bono fruitur:cum lam ei nihil e(k poteft im 
pedimento:quo minus acutius ac perfcchus dC intelligat £{. fa 
Eiat:omnemq? lam perfpiciens diurnae eftentiae uentatem fua» 
eatitudine fit cotentus.ItaqAit in ceteris animatibus mors 
eft interitus: quo animus fimul cum corpore &C diffipatur 6C 
perit; quoniam nihil in ns eft eo fenfu perfechus: qui fine cor 
pons mta effe non poteft: ita in homine eft animi a corpore 
feparatio: quae ubi contigit: leuis ille atque incorruptus euo 
lat altiusmufquamque retardatundonec in illius confpeQum 
peruenent:cuius imaginem ac fimilitudinem prae fe fert. JEt 
tum demum omni labore ommq? taedio peregrinationis hui9 
mudanae uacuus fecurus tranqiullufq;quiefcit:Nam qdaut 
Epicuro aut Heracleto alnsq; lftiusmodi in mentem uenent: 
nefcio: qui fimul cum fenfu corporis perire intellechuum ani 
mum putauere, Nam id fortaffis opinati liinq: quoniam ani 
mum corpore folutum corporeis oculis uidere non poffent 5 
quafi non illum eadem lpfa 2t cogitatioecompledi &C ratone 
cofequi poftimus:qua deum danir:quem &C fi corporis oculis 
non inderemus ratione tamc atque intelligentia perfpicue co 
prehendimus. An ignoramus mente ac fenfum differre inter 
le plurimum.sSenfus enim a fenfibilitatis nimietate corrupit: 
ut de his legitur: qui fedent ad Catadupos: ob eamque rem 
debilius fenfibile a fenfu lpfo minus fentitur: uti tubicinibus 
tibicimbusq? non nullis; & in ns qui aut fiftulis aut tympais 
Epicurus 
Heracletus 
Catadupi crebrius utuntimperfaepe animadutfritfeddumur eni audiat 
imbecilliore adeo ut quae uoce funt debiliore minus audiant. 
Idemqp accidere illis foletqui oculoru intutum aut m fohs ra 
dios aut in altiorem muem fixius intenderint: Nam uidcndi 
acie aut hebetat: aut etia amittut.De mente aut fecus accidit: 
quae pofteacp intellertu attigerit intelligibilia illa caeleftia ac 
fuma:loge facilius ac melius ltelligibilia quae funt ifcriora mii 
dana<$:intelligit.Qyare fi mens magis operando no frangif: 
nec etiam quo minus fit:corrumpatur.Praeterea rerum earum 
quae funt inter fe c6trariae:contranam effe ratione puto mihi 
edeeffum iri ab omnibus.Si quicqd eft cocreturmdifcretionc 
patitun&diffolutioneomne compofitum: animus certe qui 
neque compofitus eft neque concretus:nec difcerm poteft nec 
dmolui.Namfiquod materia uacat:corrupnom no fubiacet: 
quomodo animus quem fimplicem effe fubftantiam definiui 
mus:corrumpi queatfHt cum uideamus in natura quafda for 
mas a materia feparatas omnino:ut agelos ac daemonas quaf 
da autc omnino mfitas atep immenfas:ut naturales fermas ex 
materiae ui abftraftas:none formae quaedam tertiae ueluti me 
diae dadae funt ad ipfi9 totius perfertionc:quae a materia fcili 
cet manates fecunduillud eifc:quod Iferius nominaturmt eae 
manant formae:quae a materia funt dedurtae:quae manatesm 
qua a materia feparari ab ipfa poffint fecundu fuu effe fuperi* 
queadmodu funt formae feparatae omnino f Sed huiusmodi 
certe funt animi noftrnqui quo ad mres fenfitiuas manant a 
matena:fed quo ad uires intellertiuas feparan poffunt. Hinc 
fit:ut cptum ad mentale attinet uirtutemiaeque hi atque ageli 
6i daemones nullum intentu patiantur.Infuper ignorandum 
ne fit:quod fimplex eft.Id a feipfo feparan non pofle:Sed ani 
mus cu fit fimplex:quo parto feparetur a feipfo Jltaq; neque a 
ilio lpfius effe:Ncc enim per aliam quanda formam qua per,p 
priam ac fuam animo eft fuu cffe:quod dicitur.Nam de cocre 
to &C copofito fecus eft: Id enim habet effe per formam: quae 
poteft a materia feparari:& ita etiam corrumpi. Ad haec nihil 
eorrumpatunnifi aut per id quod fibi contrarium habet :aut 
ob alicuius defertu renquae fit ad eius effe neceffaria.Sed hm* 
modi animus nihil habet'contrarm.neque ad propnuei9 effe 
corpus eft neceflarimcum fiue.m corpore fit:f iue extra corp9: 
Angeli 
Daemones h Obfcdere tmmv.nauis ut folus achiuas 
t/ Veneris:atque oculis huius te oftendere coram 
/i Pertuleris:qui tot natis &C talibus orbum 
/' Te modo reddiderim Jmens eft tibi ferrea prorfus, 
// Aft nunc animo quibus angere:pclle dolores. 
// Hocq> fede folio,gemitus nil profuit ullus. 
// Vt ftatuere dei.mifens mortalibus aegra 
// Vita datur.nullis tanguntur numina curis. 
/' Dolia nanque lacent in limine bina tonantis: 
// Diuifim quae dona boni tenuere malique 
// Iupiter haec mifcens tribuit quandoq; maligno 
// Etquandoq; probo. Verum cui triftia dira 
// Sorte dedit eundis temnendum redit:SC unum: 
Quem dolor in terram fhmulis agit acer amaris: 
// Qucque dei atque homines nullo dignantur honore, 
Quod fi bonorum malorumque noftrorum uel naturae ordo 
ucl dei uolutas c in ca.qui gdqd facit ' rede facit &C utiliter 
nobis:nihil c:quod ullus nobis cafus acerbus uideridebeat. 
Nam is nouit lol9:quid nobis aut conducatraut no coducat. 
Itaque monebat Socrates aliud nihil a diis imortahbus pete 
dum effe:qua ut bona tribuerent:quonia udem fcircnt: quid 
cuique expediret . Sed quoniam lam fatis mihi uideor oftcdif 
fe neque noftra caufa lugedu effe:quod neque liberalis fit ne 
que paterni neque magni neque amantis ai:nec et am filiom 
certe caufa:quod eos fcilicet putemus uitae fuauitatc ac frii' 
dii obitu amififfe:cum hic non modo nulla fit fuauitas:fed i 
comodorii atep acerbitatu plena uideam9 oiadiquae reliqux 
funt:quxracVati mxroris caufse:cas iuenio tns poffe afferri: 
quod aut exi (limemus cii corporibus fimul animos interire: 
aut morte line maximo itolerabilique dolore accidere nemi 
nnaut propter futura i iferno fupplicia, Qi.id fi has cas quo 
que no minore ui uidoriaq; ifriga atq> profternaiqua de dua 
bus illis fupcnonbus factu uides:Ceffabifne rade a ludihRe 
d'bis ad te lpfumJlntelliges tibi mali nihil i Valerio accidif 
feJNa futura illa fupplicia quibus tande horreda funtibonis 
ne an flagitiofisJNum ignoramus id: quidquid eft mali quo 
quidem aliud nullum neque formidabilius effepoteft neque 
serumnofius neque maiusallud hominum culpse perpetra/ 
Socrates 
Alia? quotfint 
lugcdi caulse tifque in uita fceleribus:no morti ipfuqiiae maloru omnium fi 
ms c:dan opbrtercfquimmo propterea effe morti maiore gra 
tiam habendaiquod culpa non patiatur anoni acceffioe fieri 
graiuorem.'Praeterea quae lilirfupplicia debenturiq no modo 
nulli fe flagitio unq? fecit obnoxium : fed ita probitati ftu' 
debat affidueiut i co abfolutiffima quaedam uirtus no minus 
natura diuinoqj afflatu:ut de nympholeptis theolepn% fa/ 
bulaturiqj difciplina meffe exercitatioeqj uideretur.'Adeo.n. 
egregius ille puer erat i omnem;uitae parte pulcherrime mfti 
tutusitantacp ingenii ad ocm bonitatis prxftantiam acrimo 
nia di fplcdoreiut uis quaeda fupra h aminem in eum diurni 
tus uideretur ifufa.Qyid.n.ad natalemiquid ad;horofcopum 
reuercamur.'Non.n.dicam ea ratione Valerium tuum lgenio 
fuiffe di acri 6C graui di facili &C excelfo appetctiffimoque du 
fcendi.quod natus fit afccdcte prima geminorum facieiquo t<? 
pore Mercurius elTet i ariete: qui di a Marte femore di tempe' 
ramentum a Saturno acciperet, Quaq; haec omnia ut caetera 
quaeque ab deo funtitamen quia minus nota funt oibus: non 
contendam cu indodis di pertinacibus.Sed illud affirmare n 
dubitabo non potuiffe Valerium ea di loqui di agereinifi ali 
quid lupra hominis lgenium diuinumque habuiffet. Qyo fa 
ctum eltiut dimno quoq; beneficio uix puericia lgreffus hui9 
(it mtae periculis liberar :ne fi diuturnior hic fuiflet: fordib9 
peccatorii lnquiaretur.Perdifficile enim eft cu demu a fcabie 
non compiiqui diutius utatur cdfuetudine fcabioforum. 
Quod ti eos immania quaedam manent atrociffimaqp fuppli/ 
ciaiqui uixerunt flagitiofeiquae illi praemia no funt ppolita: 
qui letotos uirtuti deocp dediderunt.'Qui uero opinatur non 
fieri morte fine grauiffimo fcnfu dolorism maximo in errore 
ucrfantur.Nonemanihicredeupfa mors cuiqu a grauis elt: 
fed mortis metusiqui omnis tollituricum mors aduenent. 
Hinc illud elt grauilfimi diogenis diduiq iterrogat9:an mors 
/ effet malaiquomo inquit malaiquam praetente non fenum9$ 
/ Atqj metus ille uiuenti hoi grauis ciemus deprauata opinio 
malorum effc arbitraturiquod bonum lit.Nam nulium ee do 
lorem i morteiratone haud difficili affcquamur.fi quomodo 
illa fiatinolimus ignorare. Eadc.n.mors uia nos corripit: qua 
lopnus inuaditxNam ut docet Alcmaeon fangumis receffuin 
Nympholepti 
Theolepti 
Horofcopus 
Gemini 
Mercurius 
Anes 
Mars 
Saturnus 
Diogenes 
Quo fit fopn9 
di mors 
Alcmaeon finitimas uenas fit fopnusiqui fi diffimdamhexpdTeSionem 
iducic. At fi oino fanguis receiferit:c6tinuo mors confequif» 
Si recedente igitur in uenas fanguine rapimur in fopnum ne 
fentientes quid&quid miremur:fi fanguine in locos fuos nori 
redeute quafi perpetuo fopno occupati morimur} Vt eni mor 
te i oc tepus (enfum amittimus:ita fopno cofopiti fentim9 ad 
ccpus nihil.Ita$ noindo&e inquit Aridoreles fopni flupore 
uolens odendere in dimidio uitat felices nihilo praedare mife 
ns hominibus.dimidium.n.uitae pro fopno pofuit.Ht morte 
non nulli philofophi fempiternum effe fopnum definierunt % 
ob id tantum illi errantes:quod fopnus ille non ed adeo fem 
piternus:ut finem nullum fit habiturus lquam.Refurgent. n. 
homines ldque no folum noftra hoc eft cnnftiana fed gctiku 
etiam philofophorum fententia eoruqp perfarum.Futuru. n. 
enim perfae affirmar.ut reuiuifcant homines:fintqj immorta 
les.Quod fi fopnus fit fecudum Diogenem Apolloniatc: qui 
ait ubi omnino fanguis diffufus uenas Iplerit: &C eum aera q 
tn uems continetur:ad pe&us impulerit atcg in fubiefta aluii. 
fopnum fieri ac thoraca quem uocant:reddi calidiore: quod 
fi tota uis aeria e uems defecerir.mortem effici: quid plus in 
morte molediae fit quam in fopno.Sin auce Platonem mali/ 
mus fequnfopnus fit remiffioe fpiritus fenfitiui elati ad finci 
put:quo m loco principatus ponitur.Cu uero fenfitiuus fpiri 
tus oio remittituriatep relaxatur: tum mortem effici platoni 
placct.Quod fi ita effe concedimusmon minore effe gratiam 
morti habenda qua fopno mihi uideor intelligere.Hic enim 
ad breue tepits curaru mole nos leuat:ac mors perpetuo libe 
rat. Atqui rede qdem Homerus fopnum qui profundiffimus 
fit:aeneum uocat 6C eundem mortis fratrem.Mortemque ac fo 
pnum ob eamtquam inter (efe &C generatione &C fimilitudine 
habct:geminos dicit.Itaq? Diogenes ille finopeusrqui cogno 
mento diftus c cyoiucu uaehementiffime aegrotans laxaretur 
tn fopnu:6£ excitatus a medico interrogaretur: moleftius ne 
quiccp pateremr:refpodiffe traditur nihil. Verum frater foro 
rem anticipat:hoc c fopnus morte. At Paulus apoftolus ut 
fpiritus fanth plenus ita nullius elegatioris docinnx iops cu 
confyderaffct mortc:quam nominamus: ided feparationcm 
animi a corpore aliud nihil effe qua dormitionem at<£ fopnu 
Aridoteks 
Perfae 
Diogenes 
Plato 
Homerus 
Diogenes 
cyon 
Paulus apofio 
Ius qnendamuietuit de dormientibus effejdolendu.Ita. n. monet 
credendum effe eos qui dormiut:fufcitatu iri:flcT pofteaqua fo 
porem d i geffer in t fo re: u t -cii fandis uigilent:at<j una cum an 
gelis dicant:gluria inexcelfis deo &in terra pax hominibus 
bonae uolutatisdn terra enidC I hoc mortali coeno gd aliud 
eft qua fadiones quam feditiones qua difeordise cp bella qua 
luccndia quam uaftatioes qua csedes.'Quos in hoc uitse ;dalo 
SC mentis &C corporis fludus non patimur.' Quibus no obnci 
mur naufragus Squo quis melior fuerit:eo fe magis addicit in 
y ui_dentiae laculis.fiC mucronibus:tum feriant dummos fulmia 
motis.Quid patriae caritas Camillo pfuit Jgd Miltiadi.' quid 
thcmiftodi.'quid Ariftidi i quid utriqj africanoJ Num de his 
omnibus triumphum agere uidnci inuidise pudor fuit.Non 
ne inuidentiae diritate periit Abd.Non eade lofeph oi ludri 
brio innocc tem obiecit>Nonne in horto dcliciaru ferpens iio 
minem eo ueneno lfeciticuius morte humanu genus mors cor 
ripuitJNon etiam in caelo primus angelus eadem peftecorre 
ptus infidias fuo tedere creatori eft aufusjQuid ago plurib9 
i re pfpicua.'Vt,n.patriarchas &C prophetas ut apoftolos ac 
martyras conticeamdhefum lpfum umpn liuons imanitas g 
omnem faeuiciae &C fcelens cotumelia erubefeendae affixit cru 
ci.Quae igitur fuperbia noftra fuerinut qui ad imaginem dei 
ac fimilitudinc creati fumus:meliore pofhilemus ec codicioe: 
qua fe deus lpfe uoluerit.'Num imago id antecellat: cuius eft 
imago .'Num deus homo fit immortalis.' Quod fi 
Chriftus propter nos mori no dubitauit:num ipli ,ppter nos 
lpfos tam uaehementer morte horremusJAn ignoramus mor 
tem effe introdudam propter hominis uitiu:ut ea reftituerec 
boitate fua:quod uitae malignitate perierat .'Quid arrogatius 
qiud impudentius aut dici poteft aut cogitari: cp cum lciam* 
nos effe mortalisammortalitatc appetere!Quid enim ld-quafi 
priuatu noftrumq; lugeamus, quod oibus effe comune:oibus 
effe praefcriptiuquodqj nullo pado uitan a nobis poffe Ttelli 
gamusJNulli eft odio nobis habenda mors:fed optada poti* 
cum fit malorum omnium finis:quibus quottidie affligimur: 
&Ccum fepulrura iiiciorum quae lola corpus animuque interi 
munt-.tum uirtutum*fufcitatio:quarum mentis in gloriauiui 
mus fempiterna. Ita$ rcdiffime didum legimus; Moriatur 
Cinillus * 
Miltiades 
Themiftock:» 
Anftides 
Africam 
Abel 
Iofeph 
Ihefus 
Chriftus anima mea m animis iuftoru. Qitid. n. moleftiae potefl cfle in 
morte.quam fopni fimillima die oftcdimusf Omnis autc ai 
contractio non ex alio mortis incomodo:qj ex folo metu pro 
ficit.Itaq, aptiifimae de morte<Arcefilaus locutus traditur.cu 
diceret-.folum hoc quod malu dicitur ex aliis oibusiquae pu' 
tatur malaaiemini uncp praefens moleftu fuit:fed abiens atqj 
expeclatum affert aegritudine.Tolle igitur metum:malum oe 
fuftuleris.Metueresautem mulieris eft non uiri. Et metuenda 
quidem ea funt:quae a natura maxime abhorrent.Sed ut mor 
te nihil c magis fecundum naturauta iuftius certe nihibSola 
enim mors aequalis eft oibus:quae neque pauperes difcerint: 
nec excipit locupletes-.regefa pari mr adit 6C iubditos.Quod 
mfi corpus nobis fragile eflet:cor lubnciuammus imbecillus: 
non modo morte non timeremus:fed miro potius defydcno 
eam appeteremus.Intelligeremus enim maxima nobis in mor 
te pofitam efle utilitatem:cum uita haec perniciofa fit tota &C 
extremo obieCiadifcrimim.Qyod Paulus aperte figmficans 
// Mihi:inquit:uiuere chnftus eft &C mori lucru: Nam chriftu 
effe intelligebac corporis mortem fi< fpiritus uitam.Mors ccr/ 
te illa eft optima:qua cum adhuc fumus i carne:peccato qdd 
monmur:dco aut uiuimus.llla uero &C horribilis £>C peffima: 
/< de qua feriptu legimus. Dimitte mortuos:ut fepeliant mor/ 
// tuosfuos.lftiusmodi.n. mortc:dum uiuitctia corpus: ani/ 
// mus lpfe facinorum mole oppreffus montur:hinc illud eft: 
// Aia quae peccatnpa morietur.Qua quide morte quae mors 
alia dfc queat aut tnftior aut amarionnulla repeno. Haec.tu 
mors illa eft:ob cuius horrenda formidinem dictu audimus 
f' Quaerent hoies morte:fi<! non inuenient eam.Qii q> fmftra 
// diciuri fune montib9:cadite fup nos:£>C collibus opite nos « 
Et mors quide:qua difceffum animus facit a corporeiqcp fua 
natura in maximis bonis habenda eft-.quod &C maximis hui9 
faeculi malis nos liberat:fi< ad maxima alterius uitae bona no 
bis traniitum praebet:danda tamen c opera:curandtiq> dilige 
teruie nos imparatos offendat.Nam &C falutifera medicorum 
pocula q minus tepeftiue dC utoportet:obdu>erit:ad pnicic 
itu corporis non ad ialutc obducit.Et gubernator quibus uc 
torum flatibus poterat modo fecundis utufit quandoq; eius 
uel negligctiaudignama.ach.rfos ut patiatur. Mors enim 
Paulus i 
Chriftus rmfqua longius a nobis abcfbquae per ocm uitae curfum nos 
comitaturmobifcii pno&at:nobifcumiuigilat;nobis adhaeret 
fempcr:& qdqd uel agimus:uel dicim9:ud aio uerfam9: curio 
fe obferuat.Nec efbquod malit:quam prodeffe nobis: 
modo aiaduertat nos fui no obliuifci.Monetqp*excplo totius 
uitaemt quottidie difcamus mori:cu perfpicue cognofcere li/ 
ceat nullam effe uitae partc:quae diutius duret: quae nobis ct 
uolentibus petentibufq; no femorti dedat.Quem.n.repcries: 
qui fuo aetatis flatu cotct9 uiuatJDebilis balbutic% ifantia 
procacitatem dC lufionc puericiae cocupifcit. At pueri adole/ 
fcentiae libidine atc£ amores adamant.Haec ucro aetas luuen 
tutis robur &C gloria admiratur. Iuuenes aut gradions aetatis 
tum prudentia tum audoritarc maxime oium optat. Sed illo 
ubi eft peruentum:quis eft:quem fui non poeniteat:cum itel/ 
ligat fibi fruftra effe oia concupita:feque uideat uel ignorati 
fingulis aetatibus uitae fuae ef[c mortuum:nec ita mortuum: 
ut amplius monendu no fit.Quo fit:ut i oibus fit inata quae 
dam mutationis finifep appetitio.Sola mors ea noftraru adi 
onum oium ultima:quae tanto nobis eft horrori:& pturbati/ 
onum oium finis c: & cum maloru oium ceffatio tum commi 
gratio ad quiete:Nam gd morte abfente horrcmus:quae prae 
fens fimillima eft fopnbVt, n.fopno faepius intercipimur ne 
aduertentes quidem illum adeffe neque fentictesuta etia mori 
mur fenfu penitus intercepto.Eademcp facilitate mortem obi 
mus:qua fopno occupamur.Plurimi nero intereft.utru nos ii 
la paratos expedantifep lnueniaf.an imparatos iter ofcitatrf 
cp offendat.Eadc enim quae nobis quaoptime cupit fore: foe' 
culatur noftra omnia acutiffimedfidiat g; * figd agaf a nobis 
ppera. Et captato tempore uinbus oibus impetu i nos facit • 
Nullaf<$ neg; rationes nec preces admittens naturae debitum 
exigit.Facitquc confcftimmt quod concretum fuerat fecundu 
Epicharmum:difcernatur:coque redeat:unde uenerat. terra i 
terram fpiritus autem furfum:Cuiqj enim cl emet orum: quod 
erat elemetale m corpore humano:# fua reditur portione 6C 
humus humo 8C aquae humor 8C aeri flat9 6C igni uis ignea 
Na animus:qui c fubftatia incorruptibilis icommutabilis fem 
pitcrnatqui uitam infundit cornarnqui uita eft corponsmon 
humi remanet natura fui: fed .N fea corporea concretione 
Epicharmus fetfeufctittrtlOftatf gdc cofpusupfe tiefo morte no recipit: fed 
Relicto corpore:fi nullis fe carnis Cordibus !qumauerit:euolat 
altiusinufquamq? cofiftmdonec eo peruenerit:unde ,pfefchis c 
" ad lllu fcilicetiqui ait:Qui fcis:an nofte hac a te tua anima 
i Non.n.moritur animus una cu corpore:fed ab 
eo repetituria quoufui datus eft,Itac£ no interitino difTipaf: 
" no deletur:fed ut mquit propheta:! manibus dei c femper. 
Eo aut cu peruenent:quiefcit tade logioris fuae peregrmatois 
fruct9 huberrimos per ocm bcatitudinis laeticiam affecutus. 
Cum tatu igitur in morte fitbonu:eaqj tantajferpat facilitate: 
ut ne fentiatur quidc:gd mors nobis timenda eft: uel potius 
non optadai Audi etiam quaefo:quibus uerbis Socraten facit 
Plato uti apud rndiccs. Nec mireris: quod ta multa a graecis 
traduco: Non.n.id a me facium eft propter eam orationis fa 
cilitatemtquam mihi in omni ti fcnbendi SC dicendi genere 
aeque apud graecos atq; apud latinos i promptu efte opiaris: 
fed ut ad latinos:quos habere potes lpfe gmulcos:graecis quo 
cp teftibus additis non fis perfuafu difficilis. Socratis autem 
" uerba haec funt-.ut memini:Timere.n.mortc o ludices aliud 
nihil c qua exiftimarefeeffefapictciqui no fit. Videtur.n . 
" fcire:quod nefcit:Nam nemo fcit mortem.Haec aut bonoril 
" omnium eft homini maximurmqua homines aeque timent: 
" ac fi certo norint ec maximu omniu maloru. Et reifte qdc 
Socrates.Quid,enim boni in fe habet haec uita mortalis JVel 
quibus potius malis non abundatJPermulta profedo nobis i 
huiufce uitae agitationibus ac fludibus in oem partem obeu 
da ferendacp funt animo conflanti atq: inuiclo: quae funt o! 
mortis acerbitate quam falfo exiftimantdonge acerbioraqd' 
ni ita effetenon tam multi fuiflent:qui ut fe ns difficultatibus 
aut animi aut corporis folucrent:uitae morte fponte atqj ala' 
enter praetulerunt:Quem enim iueniestcui uni ad animi prae 
ftantia commoda oia &C corporis CC fortuge pro uoluntate co 
tigerint* Non patitur ratio naturae.deus lple non patitur: ut 
bona fimul omnia:quae uulgo exiftimantur: ita ! unu alique’ 
uirum confluant:ut tanc£ perpetua f;nt futuraud quod etiam 
Helene illa Homerica non ignorans ita loquitur. 
'V Aft alias alii quifquis ualet omnia folus. 
"Datq bonuq maluque deus. Omnia inq? nobis 6C boa &C 
Propheta 
Socrates 
Plato mala hoc efl comoda &C icommoda ab deo funt:id<$ femper 
ad noftram utilitate. Nam uitiu &C peccattuquod certe fua na 
tura malu cft:a deo c(Te non potcft.Itaqj ftudedum c:quod in 
nobis pofitum puto:ut bonorum operum ucrxcp pietatis fi/ 
mus fhidiofnQuae uero aut extraria funt aut a noftra potefta 
te alica:ea fi aderut:8£ modefte utamur 6i grauiter:fin aberut: 
no turbemur:Na ut breui excplo Vlyfles monet apud Hoerti: 
Non 'ini dat eunda deus:formofus ut idem 
Sit fimul &C prudens ac multa laude difertus. 
Qui fpecie caruit:deus hunc uenerabilis ornat 
Viribus cloquiuquo fit:mirentur ut unum 
Hunc alii fuauis linguae dulcedine capti. 
Hic autem fidens orat.leniq; pudore 
In coctus excellit agens:quem numinis inftar 
Sufpiciunt. urbem quifquis petiere: loquentem 
Aft alium formae bonitas quem cominus aequat 
Caelitibusrpenitus defecit gratia linguae. 
Vt igitur naturae atq? fortunae comodis moderate utendu c 
&C fecudum ratione ita etiam incommoda liqua funt: animo 
infrado atcj? ingenti toleranda fapientes mbent. Siquid lgit 
Valerii obitus tibi fortaffis icomodandebes tu fane id gdgd 
eftancomodi cu illius maximo commodo penfare. Ille eniex 
huius faeculi taediofa dC permolefta peregrinatioe ex hifce er 
roribus turbuletis in traquiilum illum &C exoptatum beatitu 
dinis portum beneficio mortis elatus eft.Et mors quidem ipa 
quae (tuitis tato habetur odio: no folu c naturalis atqj necef 
faria fed habenda in bonis optatiffimis.Na fi quidqd ex con 
trariis rebus coflat-.corruptibile 2 natura:cui rniru uiden de/ 
bet:oportere hominem aliquado corrupi:quonia fit ex cotra' 
rus concretus. An ignoramus id elTe neceflario corruptibile: 
quod generabile fit natura sCumcp homo naturaliter genere 
turmeceffano fieri :ut is fecudu natura corrumpatur Jpraeterea 
humani corporis elementa no alius funt fpec ei qua aliorum 
partes elementoru.fed cum ea elementa quorum concretione 
alia coftant corpora:corruptionc admittant necefifitate natu 
rae:nunqmd meliore fint prmilegio humani corporis elemen 
taJelcmctis ailt corruptis huiufmodi:noftrane corpora itegra 
fint futura J Ad hxc lijiiatura lpfa qua dicimus;a mete diurna 
Vlyffes 
Homerus £C produ&a efl 6C coftitutatficuti celte eft: qugcu<$ a natura 
Iunt:no bona eflfe no poffunt:fluut eni ab illo:de quo fcriptu 
/'eft:Vidit deus cuncta;quae fecerat.& erane ualde bona.Nec 
enim naturam folum fed etiam effedus omnis qui funt fecudu 
natura:ab deo ut a prima efficienticp &C umuerfali reru ornniu 
caula pdudos efle 6C theologi omnes phifolophig; affirmat: 
Cum mors igitur fit efledus adeo naturalis:ut unus fit fecudu 
fapientiffimum Solomonem hominis mmentoruque itemus 
fle aequa codicio:eam qiu malam dte dicit: &C naturae 
cotradicit flC deo.Nihil eft inq> morte cornum9 . Animati par 
cit nulli.Nemo c neq* fuit unq> tata felicitate tata gratia ap3 
deu:cui moncdi ius detredare licuerit. Quam rei neceifitatem 
Homer9 fecu animo meditat9 ita Minerua loquete ltroducit: 
" Sed neque caelicolae quem dilexere:tueri 
" Aequa morte quctit:ubi permciofa trahentis 
/' Sors rapuit loeti.Et ne ici quidem abfurdum. 
Num mqua qui Ubi no pepercit:quo nos ab aeterna morte re 
cugaretuios patiatur,ppter nosipfos faeculi mortis immunes: 
fine qua ad fempiterna uitam ire non licet .'Quod fi animalia 
umuerfa ieuitabili quada naturae lege morti lunt adiudicaca: 
gd ipfi fruftra atq; iutihter naturali mdicio aduerfemurJ prae 
fertim cum uix ullum fit animal homie imbecillius uel Home 
n fententia:qui ait. 
// Nil magis eft hominis natura infirmius omni 
// E n umero :fpirant quaecunq; animalia terris 
*' Ac (erput. Si .n.uelim9 noftti corporis natura cu caetero# 
fingillatnn animalium natura coferrennuemamus multo nos 
&C plurib9 & maionb9 fubiedos incomodis q> aliud ullu aial. 
Itaq; noicogrue Vlyffes ille lophocle9 id cofyderas ita loqt: 
// Quicunque uitam uiuimus :aliud nihil 
t/ Quam limulacrum aut inanis umbra nos fumus. 
Recte fane hominem fimulacru fophocles atq; umbra uocat 
rem fane &C uanam flC cotemncndam.Huc autem propemodu 
"fecutus Horati9Elaccusiquit;Puluis dC umbra lumus;Sed 
-'/longe id aptius flC apertius Pindarus expreflit. 
// Quid autem eft ullus Jqmd nullus i 
"Vmbrae fopnium homo.Nam cum umbra debili9 nihil fit: 
quale ht umbrse fopnnuno eft intellectu difficile. Vade igitur 
Solomon 
Homerus 
Minerua 
Vlyffes fopho 
deus 
Horati9 fiacc9 
Pindarus tanta fit nobis animi eiatio:nefcio:ut qui caeceris animatibus 
fumus fragiliores:foli uelimus ex omnibus detrectare ius mor 
tis.quae ut natura ronecp debet: ita neceffario communis eft 
omnibus. Quod fi intelligeremus : quantum ineft in ea boni: 
nequam adeo nobis effemus aduerfi atcp inimici: Quae enim 
imprudentia noftra eft: ut ignoremus ad finem omnia ref rri 
oportere .'finem uero ut bonum appeti Jfinis autcuitae huius 
quam mors alius eft nullus:quod fi fummum bonum dC finis 
ultimus conuertuntur: morte habenda effe in ratione felicita 
tis qiu negant:quae fit felicitatis ratiomo intelligit:Simul eni 
cum morte &C uita &C humana omnis finitur actio. Itaq? recte 
Crocfum S>C fapicter monuit Solon huiufmodi fine cxpectare 
oportere 6>C tum demum de humana felicitate mdicare. None 
' praeterea fcnptum eft:ante mortem no laudaueris quequamJ 
Mors enim finis eft &i teftimotuum ateactae uitae.Tu demet 
fuo officio functus eft gubernator:cu nauim deduxit i portu. 
Nec orator laudem meruit :mfi pcrfuafent:Nec medicus:nifi 
fanauerit. Ht miles abfolutam ftipendu mercsedem no recipit 
nifi hoftem imperator cofecto bello laurea de 
coratur .In ea feceifioe:qua animus facit a corporenpfe quidc 
moleftia omni follicitudineqj abfoluitur.at corpus refoluit« 
Quo fit:ut animus ita abfolutus incredibili gaudio pfimdaf: 
Corpus autem refolutum in tetra cu nihil fentitimah omnino 
patiaf nihil. At mors eft huanse huius uitae priuatio. Argute 
quidc obiicitur dC fubtiliter .Priuamurenim mortis beneficio 
quotcidiams curis diurmfq; St noSurnis angonb?.Priuamur 
inquam priuamur iis cunais perturbatiombus:quae tanqua 
efferatae quaedam & immanes truculentifTimaecp bxiluae ani 
mum corpufq? coficiunt.Quc eni nuhi excipicstqui minus fit 
aut ad follicitudies anxius aut ad labores defidiofus aut pro 
cliuis ad uoluptatesiQuid tati facimus hac uitaun qua nulla 
eft fecuntas nulla tranquillitas nulla quies. Ad quas eni cupi 
ditates no incedunt noftros animos :no inflamat ardetiffimae 
faces corporis 5 An praeterit unqua dies iteger fine aliqua uel 
corporis uel aniny faltem offenfione i Nonne m rebus etiam 
laetiffimis triftiane Iterueniatmobis timeda occurrunt a deo 
ut metus ipfe magis etiam nos afftigat:qua quod perideatep 
mifernmum timiumus;cum adueneritiNum feciidse res quas 
Crocfus 
Solon opinamur:maiori nobis funt uoluptati qua dolori aduerfef 
Quod fi etiam bona:quae exiftimatur:fine angore non funt: 
// quid i uita fit bonunon Itelligo.Non nafei longe optimum 
inquit Solomon:5<; id qui Ac multo melius-qua Silenus.Is.n , 
copraehenfusait eft apud Crantora:monuit Midam rege? uita 
hanc effe cruciatum 6c a pricipio ufep ortu hominis ifortuniu 
/' effe maximu.Et Iob uir ille fandiflimus diu antea ait Bene 
// dicho morituri ueniat i me.Sciebat enim id humi teneri ac 
(epulchri latebris occlufum refolui i terra q3 no fecus morti 
quam ultio effet obnoxium.Illud uero quod uirtutc difcipli' 
namq; appeteret:quod fummi boi effet ftudiofum: alti9 
euolare:eique adhxrere.ad cuius imagine e creatu:unde uitae 
accepit fpiritu:& I anima uiuctem faclu c.ltaqj mrealiquado 
// dicere cofueuit:Pereat dies illa si qua natus lum. Satis enim 
oftendebat:quatum boni effet I morte:cum dies natalis fui ut 
periret.optabat.Nam ut natalis initium eft inc<3modoru atqj 
malorum omniumuta etiam mors trafitum nobis praebet ad 
bonorum ommu fempiternam poffeffionem : Cuius rei defy' 
deno &C Hieremias fe generatum effe deplorat: &C Rex Dauid 
petebat a dominoait notum fibi faceret finem fuum dC nnme 
rum dieru fuoru:Quod neuter certe feciffetmifi morte ut egre 
giu quodda*bonu optaffet.Quantu praeterea fit bonii in mor 
terno modo patriarchae &C prophetae ac caeteri fandi uirhfed 
n etiam :qui gentiu dii funt habiti: luffu uen 
dei dilucide oftenderunt.Cleobis &C Biton fratrefq: &C argiui: 
quoniam pro lumenns mgo colla fubdidere:matremq? curru 
mfidentem ad templum lunonis ufque:quod ftadns quinque 
& quadraginta diftabat ab argis:mira pietate traxerunt: pro 
fummo tatae bonitatis praemio ut c apud Herodotu:a numie 
morte donati boni inter dormiendum contigit: 
cum Agamedi fi<. Trophonio:quoniam pulcherrimu delphis 
templum Apollini funt fabneatutum etiam Pindaro:cu quid 
effet homini optimmab Apollinis oraculo quaefiffet:Nam no 
multu poft tempus i gymnafio cti effet: relaxatufqj in fopnu 
caput \ dilediflimi pueri finum pofuiffetifuauifTirne dic obiit. 
Sed quid pluribus gentilitatis deliramenta cofederxum ratP 
one non obfcura mortis bonum probari queat.'Illud proprie 
ueroque bonum 6C dicimus & tenemus:quod ad animi ptmet 
Solomon 
Silenus 
Crantor 
Myda 
Iob 
Hieremfas 
Dauid 
Cleobis 
Biton 
luno 
Argi 
Herodotus 
Agamedes 
Trophonius 
Delphi 
Apollo 
Pindarus dignitatem «Quod aute animo detrimentum no affertnd 
lum certe no eft.Sed cu mors niillu afferat animo detrimctu : 
malum eife nopotcft-Quod uero malu non eft.id bonum effc 
patet.Qyid ergo uel noftramuel noftrorii morte adeo aegre 
fenmus:quae tantum continet i fe bonum:ut Ime illa effe bea/ 
ti nullo pacto poffimus 5 Quare cum oflcderimus morte effe 
fiC comunem 6C naturalem &C neceffaria &C omnibus debitam : 
eandemep habere rationem fims:qui no bonus efTe no poteft: 
6C tata praeterea facilitate irrepere:ut uix a fopno fuauiffimo 
quicquam differat.quid c:quod eam nobis lugedam exi 11 ime 
mus:quae fola nos liberat omni turbido corporis motu: feq$ 
nobis tutiffimam duce praeftat:qui ex his tenebris excedam* 
in lucem lllanv.quae &C uniuerfum mundu illuminat.de: ex ho 
minum corde caligine omnem eiicit JNum forfitan ignoram* 
mortem ipfam: quid fit J Nec aliud quicqj nos magis torquet 
quam lpfius nominis fignificatum:cum uulgo afhrmct idcir/ 
co mortem effe nominata:quod mordeat .'mordere autem effe 
atrocium &C immanm ba lluaru.' quali culices quoque &C mu/ 
fcas SC pulices mordere non dicamusiquali culices etia omnia 
nomina fint uel a natura uel a fapientibus mdita.6<: no plura 
opinio faepe uulgi ac uolutas quam ulla oquilita ratio lucne 
nt. At ego non a mordendo morte deduci arbitror.led a grse 
co nomine quod efl ju opoci moros quod fortem morteip ligni 
ficat.unde 6c morior &C morte defeendere quis ambigat.'Mo/ 
ros autem a uerbo juepun merin defcendit.quo uerbo partiri 
' ac feparare figmficattir.Nam quid aliud elt mors: qua quod 
modo diceba:animi a corpore leparatio natura lcihcet icom 
mutabilis atq> immortalis a natura mutabili 8c mortali .'Num 
fumus oblitnquidqd culpa obnoxium elbid etiam morti de/ 
beriJSi propter Adam fumus oes i culpa:ocs propter Adam 
debemur morti.Si debitum igitur efl mortis:decodores indu 
bitato futuri fimus:ubi impatientius feramus mortis tolutio 
nem. Debet cmm filiis conuemre principio. Jbt quopado pofTt 
mus pro caritate patria pedus efferre obuiam morti.li alioru 
obitum tanto luctu tanto maiore profcquinuir: Qi od enim 
accepimus:qui pro patria mortem appetiucre.quod certe nun 
qua feciffent.fi tantu in morte doloris tantu mali pofu.ffent - 
An pluris fortaffe patria nobis faciundaiit qua natura, qua 
flopoc 
inoros 
jutpeiN 
tnerein 
Adam  quod dies tandem obhterabitiid no ratio prius le 
niat 5 An malimus eorum: quorum mortem acerbe ferimus: 
memoriam oblnufci quam per confolatiois remedia tueri:ut 
quorum recordatio uoluptate debet:afficiat animum aegntu 
dine.'Si rurfus effufior fi immoderatum gaudium uitio datur: 
num luchis.num lachrymarum nimietatem laudemus .'Quid: 
quod gturbationu omtuu aegritudine eife peffima grauilTimi 
philofophi tradiderunt.' Paucofne inuenias: quos nimi9 ani 
mi dolor alios ad infamam alios ad laqueum alios ad ferrum 
impulerit:ut quem maerore ferre non poifent :ab eo fe morte 
uendicarent.'Praetereo Niobemquae nimio luchi fenfu amifit. 
Artemyfiam conticeoiquae ob uin Maufoli obitu in affiduis 
lachrymis dC eiulatu cotabait.Qmd phyllin illa Demophotis: 
Quid Aiacem Telamoniu commemorem jQuid.M,Catonem, 
Qyid .M.Brutum. Quid .M.othonem caefarem. Quid alios 
paene infinitos in medm referam,R.omanoru dC Graecorum hi 
Horiae amentium hominum plenae funt: qui fibi propterea 
mortem afciueruntiquoniam patientiam no didicerant.Itacj? 
dum animorum magnitudinis fe laudatum iri iudicaifent:fut 
a fapietibus uins omnibus molliffimi rnxta atqj luperbiffinu 
indicati.Na que animil ueluti depofuic apud nos deus: hunc 
debemus reddere non abiicere :ne collatu beneficiu uideamur 
maleficii loco ducere,Quaecuq? ab deo fiit:ea oia boa futdine 
illo aut boi effe nihil cuiq; pot, Vt mors igit optadacita mini 
me anteuertcda:Quin opera dada c:ut nos uigilantis femper 
accinctosqj inueniat: Quod fi fecerimus: de animi fede nuncp 
neque denciemurmeque mouebimur. Et non modo interitum 
animi,quem mdodi nonnulli falfo opinantur:fed ne dolorem 
quidc corporis in morte qui nullus e omnino formidabimus, 
hjam uiuere animum poft diffolutionem corporis ac per fefe 
confiftere:poteft triplici demoftrarudC primu quidc quadam 
naturx ui tu rone demu uero diurna luuicia. Et imortalitatc 
fane animor fatis nobis pbare debet ipfa natura:fi alia etia 
nulla ratio qux. funt fere infinitae:po(fet adduci. Videm9 eni 
nullam effe omnino nationem neque fuiflfe unquam:quae non 
gerat diligente cura uarns dC generibus 6C 
ritibus eo$e animos profequens : quod certe nemo faceret: fi 
ca putaret ad uica defundos nihil pertinere. At quod omnes 
Niobe 
Artemifia 
Maufolus 
Phillis 
Demophon 
Aiax 
M.cato 
M. brutus 
M.otho» 
Animu uiucrc 
poft morte tri 
pliciter obari 
Prima jpbatio gentes comuniter fentiunr.id quadam natufae lege fieri rndtf 
tur.Quc quidem populoruolum de animoru immortalitate 
cofenfum ii oes qui habiti funt animo altififimo acerrimoque 
ingenio maiore imodu cofirmarunt. Quis eni uir magnus ac 
fapiens mori ultro uoliufTet:fi animu una cu corpore mori tu 
rum efTet arbitratus JNum fe praecipitaffct i aetnam Empedo/ 
cies fine fpe magna rmortalitatis.Si falfum effe Theombrot* 
putafTetrquod de animoru imortalitate apud Platone legerat 
nuncp fe de muro praecipite dediffet:quo illa affequereCQuae 
tanta cupido gloriae Curtium,quae tanta patriae caritas iillu 
terrae hiatum potuifTet imergere:fi totum fe perituru morte 
crcdidiffetildemde Codro rege,idem de Philenis, idem de tri 
bus deinceps Decus.idem c de alus quaplurimis exiffcimadu: 
qui prudentia 6C uirtute plurimum claruerut. Ex quibus reb* 
cognofci poteft animum:no modo no interire cum corpore; 
fed ab eius uinculis fclutum longe effe mdiore ftatu uitae« 
Itacp rede inquit Phocyllides . 
t Vita breuis nobis.ad tempus uiuimus omnes. 
t Aft animus mortem feniumcK icem 
' Viuit i aeternu.Nec illa ieptn dea ab eode Phocyllide legim* 
' Nanqj manent animi mortali in corpore mortis 
Expertes, homini conceffus fpiritus ufu 
'Eft imago dei. Quod f; ui naturae prifei illi getiles p quafda 
ueluti coieduras perqj nodurna atq; diurna uifa animoru lm 
mortalitatem aficquebantur:quid nobis faciudum eft.quibus 
renatis i Chriftoilhcfu ois caligo ifcitise e metibus debet cfTe 
fublata.'Homerica illa necati hominis diumatio quae uoca£ 
HgXvojitaHTEia necycmatia:quid aliud tota demoftrat qua 
animos effe immortalis.Et hominem aliud nihil efTe qua ani 
mnm lpfum inquiens. 
anima fceptroq? ornatus 8>C auro 
v Venit. Dedita eni opera cu aia i foemineo genere ufus efTet 
poeta fapictiffimis:admafculinutrafiuit genus:ut oftederet 
animam efTe Tirefiam.Itaq; omnium primus Homerus fuiffe 
legitur ex gentihbus:qui hominis corpus carcere nominant 
hoc c demas:ut doceret folam effe mortem: quae ho/ 
minis animu corporeo carcere atqj nexu liberat .Animu uero 
a corpore feparatum dC uigcre dC fapere meminiffeqj ac uelle» 
Aetna 
Empedocles 
Thcombrot9 
Curtius 
Codrus 
Phileni 
Decii tres 
phocyllides 
Phocyllides 
Homerus 
HEXuonaWreia 
necyomatia 
Tirefias 
Homerus 
8"ejutcJ<J 
Demas Qyam quidem fententiam Homerus fecutus ita Patroclum; i 
fopnis facit loqui perite ad Achillen: 
// Num dormis oblite mehnunc negligis orbum 
// Luce:modo uiuum quem fic curaueris ante* 
// Me fepeli propere:quo inferni Dytis Achille 
// Traniliehar ad portas.animi nam me eminus arcent 
// Extinch populi fecum tranare uetantes. 
tf En uagor. &C fruftra manes peto.porrige dextram: 
// Imploroincc enim retro me annare poteftas 
// Poft ignis fortem.nec uiui longius acti 
// A focus feffum.nos confultabimus ambo. 
// Sed me quae genuitifors dura abforbuit olim. 
t/ Et te fata eadem Troiae fub moenibus almae 
/' O fupehs forma fimilis flant certa perire. Num haec finxif' 
fet uncp atiqrtimus ille diuinufq; poetamifi firmirtimis romb* 
copertum habuiffet animos hominu cum difeertum feciffent 
a corpore:per fefe confidere nullacp tangi mortis fufpicione* 
Et ut reliquos poetas mirtbs facis audiam9 Euripidemq Ana 
xagora doftore c ufus apud hunc.n.haec loqtur Polydorus: 
// Adfum relictis promptuariis latebris 
i' Portifcp tenebrarum:colitur ubi deum 
// A regia procul erebusxiffcide 
// Polidorus Hecuba natus ac pnamo patre: 
// Qui urbem periclum cum teneret argolici 
// Martis:rumam uentus ad Thracis hofpitam • 
// Polymertoris me clanculum mifit domum. 
/fis cherrhonefiam optimam glebam ferens 
// Populum ferocem m regit.mecum limul, 
// Multum dat auri patenut effet filiis: 
/t Quo uiuerent:fatis fuperditibus fuis 
// Atqui priamidum quoniam eram natu minimus: 
/f Me mifit extra gcnitor.arma nam mueni 
tf Haftamcp ferre non potis eram brachio. 
f/Dum troia rectis moenibus:dum turribus 
t/ Infracta rtaret:dum meus frater feri 
t/Hcdor lecundis utitur belli uicibus: 
it Paternus hofpes me quafi quem furculum 
f/ Alebat augens nufernm.at ubi patria periit 
Homerus 
Patroclus 
Achilles 
Euripides 
Anaxagoras 
Polydorus / He3or$ patris lares penitus 
• Cecidere.Pyrrhi &C lpfe procubuit manu 
' Iugulatus impii pater ad aram deae: 
• Occidit auri gratia me hofpes mifcrum: 
' Corpufq? pelago tradidit:quo aurum domi 
/ Haberet ipfe.iaceo nunc in littonbus 
f Nunc in falo ponti fine fepulchro &C flaetibus 
• Qyamplurimisuc “ticibus aftus fluftuum. 
* Nunc corporerelicto feror matrem ob Hecubam 
/ Iam tertium pendens dienv.quantum mea 
* In cherrhonefio folo ex troia ueniens 
' Adeft mifera parens, quietem danai agunt 
* In littore omnes huius agri threicii 
i Cum nauibus limul fuis.nam peleo 
' Satis parente fuper fuo uifus tumulo 
t Omnis Achilles copias claffis danaae 
r Quae palmulas domum maritimas dirigunt: 
’ Remoratur unus uiftimam fuo dari 
Ac praemium Polyxenam tumulo petens 
’ Meam fororem confecuturus quidem. 
/Nec enim ab amicis non feretiquem petitaugulum 
' Fatum fororem cogit hocci die perimi 
Cadauera duo filium tuebitur 
' Mater duorum illius infaufte ac meum. 
Nanque utifepulchrum rite contingat mihi: 
Seruae offeram me pedibus in maris falo« 
Manes enim exorauiut in matris manus 
Cadam:ac fepcliar.quod optauumihi 
Ermanui matri eminus cedam meae. 
Haec ex tabernaculo Agamemnonis uenit 
Mei metu uifio parens quae regia 
Genita domo feruisiut infelix agis: 
Quantum prius nunquam:deus quis te bona 
Ex ante fortuna malis conficit uarians.Obfcure ne Euripides 
' nobis immortalitatem animorum oftedit i hac longmfcula i 
terfech Polydori conqucflione.Et ne cum poetis fim dicendo 
prolyxior:audiamus: quae ex academico Crantore auditore 
Xenocratis Arcelilaiqj doclore QC Cicero Plutarchus me 
Euripides 
Crantor 
Xenocrates 
Arcef laus 
t icero 
Plutarchus mori# prodidere de Euthynoo quodam italoElifn 'terinaei 
filio. Tradunt n.hunc Euthynoum nulla ne<£ morbi nec alia 
quaeuiden poffetiantecedccc caufa repente elfe morte corre 
ptum.Quam quidc inopinatam cafus afflidionc pater eiifius 
qui inter omnes urbis Terinae ciues &C opib9 &C uirtute & glo 
na princeps eflencum ferret impatienter:putabat enim filium 
fibi ueneno fubrcptuuiec alium in tantis opibus &C pecuniis 
ullum hebebat filium:quare cum nefciret:quo alio mo quiret 
liberari ea fufpicione;petiit pfychomantion 
quodda ideft animi uaticiniu:eliciebantur enim a malefica ii 
la fuperftitione ftultae gentilitatis animi mortuorum quibuf 
da.facrificns &C carmimb9:per quos uentas difceretur. Quare 
ubi poft pada facramt mos erat: Elifius obdormiffet: habuit 
uifum tale.Vifus efl ei fuus a defle pater:cui cum narrauiffet 
de filii obituullumqj etiam atcp etiam rogaret: obfecraret^: 
ut fibi interempti filii audorem indicaret ille ob hac caufam 
uemlfe refpodit. uidesal 
lata.Nam ex his oia quae adeo dolesuntelliges.Erat autc ille 
quem pater fecum adduxerat:adolofcens quida Euthynot p 
limilis &C aetate dC forma: Is interrogatus quinam effet:gemujf 
fum refpondit:filn tui.Qyae locutus tabellas ei reddidit: Ea 
uero aperte tns huiufmodi uerficulos continebant fcnptos: 
" Infans uiroru n tu elifi mentes rogas. 
// Nam morte fatali buthynous lacet tuus: 
// Quem uiuere neque parentibus erat utile. Quod fi gentiliu 
opinioni no credimusian ctuins chrifhams illifcp£& fandif 
fimis 6C eruditiffimis no eredem9 .'Haec funt Aurelii Augufti 
// ni uerba ad Paulinu epifcopii nolanu.Porro cu Mediolani 
// eff:mus:audiuim9: quod cu debitu repeteret a quoda defun 
// di pns cautioe ,plata:quodfilio nefcicte a patre ia fuerat p 
// folutu: cotriflan ho grauiffimc coepit atq? mirari: qcf ei pr 
// mones no dixerit:qd deberet:cu feciffet ct teflamctu. Tum 
h ei nimis anxio apparuit idem pr ei9 i fopnis: &C ubieffet re 
// cautu:quo illa folutio uacuata fueratddicauit, Quo lucto 
// luuenis atep moftrato:n mo falfi debiti calunia ,ppulfauit: 
// fed ct prnu recepit chirographuiquod pr no recegat:quado 
o eft pecunia ploluta. Hic igit putat anima hois cura geffif 
// fe jp filio;6C ad eu ueniffe dormictc:ut doces qd ignorabat: 
Euthynous 
Elifius 
Terina 
\poXoiia«Td 
ioh pfycho 
mation 
Aureli9 Augu 
fhnus 
Paulinus epi 
fcopus 
Mediolanum '/ a magna eu moleftia liberaret. Ambigendum ne e fi cuiquam 
animos hominum ec immortalis:ubi a corpore fe diremerit’: 
cum perfpicue intueri liceat eis unios etiam effe curae 5 
f Sed audi deinceps magis admiradum:quod fequif:: Sed eodc 
'ferme tempore quo audiuimusud nobis apud Mediolanu con 
v ftitutis:Carthagims Rhaetor eulogiusiqui meus in eadc arte 
/ difcipulus flut:ficut ipfe mihi pofteaqj in africa remeauimus: 
t rettulit. Cum Rhaetoncos Cicerois libros difcipulis fuis tra' 
/ deret:recenfens leehonem quam poftridie fuerat traditurus: 
/ quendam locum offendit obfcurum: quo non intellecto uix 
1 potuit dormire follidtus.Qtia nofte fopniati ego illi quod ff 
t intelligebat:expofui.Imo no ego fed imago mea nefciente me 
' &C tam longe trans mare aliquid aliud fiue agente fiuefopni 
f ante dC nihil cie illius dubiis omnino curate. Quomodo fiant 
t ifta:nefcio.fed quomodolibct fiant:cur non eode modo fieri 
' credimusiut in fopnis quifque uideat mortuumrquo fitiut ui/ 
) deat &C uiuum ambobus uti<$ nefcientibus neque curantib9 : 
' cjsuel ubi uel quado quoriida imagines fopniet, An fortaffis 
cuipia mmus locuples teftis uideri debet Aurelius auguftinus 
6C epifcopus dC tata fapietia uirtquod no quae ipfe fortaffe j> 
multa i fe effer expt9:prae uerecudia narrare uoluerit: fed alie 
na rettulerit5At n ea pfecto narraffet uir grauiffim9:nifi uera 
effe certo didtciffet.Verii audiamus prefbyteru Hieronymum 
uirum ut trm linguarii eruditiffimu ita uentate &C fantfrmoia 
nemini imparc.ls enim i iis quae ad Euftochiu &C ad reliquas 
’ uirgmes fcribit de regula uiucdiji monafterio-.ita inquit: Exg 
* to itaqj feni deuote confulcti credite filiae.Si femel guftaftis: 
f qua dulcis c dommus:ad que accedentes potentis ab eo illud 
' audire:uemte:& offendam ucbis omne bonu. Et tunc oftcdec 
' uobis talia:qualia non nifi affuetae metes norunt. Scio quid 
' canffimae:Nam ut mfipientiam loquariego homunculus fic 
' abiectus fic uilis m domo domini adhuc.uiuens I corpore an 
' gelorum choris faepe interfui de corporeis per hebdomodas 
' nihil fentiens diurnae uifionis itutu poft multoni faepe dierti 
' fpatia praefeius futurorum.Corpori redditus flaeba:qu:d fic 
' manes felicitatis habeba.gd inerrabilis deledatiois fentieba. 
' Teftis c lpfa trinitas:qua cernebanv.nefcio quo intutu. teftes 
' funt dC ipfi beati fpiritus:qui aderaut.teftis eft & confdentia 
Mediolanu 
Carthago 
Cicero 
Hieronymus 
fuiftochiusj // meatquibus bonis ipfe fruebarquot & qualia nefcic p ferre 
/' mollicies corporis mei. Non poteft ad tantae cotcplationis 
/'dulcedine cor faecularibus plenum negotiis peruenire:Haec 
ab Hieronymo fcnpta funt.Quae uero uas ele&ioms Paulus 
apoftolus de fe fcripfentmon funt uifa mihi praetereiida: Na 
8C auctoritate feribetis fiC rei magnitudine funt auditu dignif 
// fima.Si gloriari iquir.oportctmo expedit gdc, Venia autc 
/' ad uifiones 6C rcuelatiocs domini.Scio hominem i chrifto 
// ante annos quattuordecim fiue i corpore fiue extra corpus 
/' nefcio-.de9 fcit:raptu huiufmodi utq; ad tertita cadutEt fcio 
Ahuiufmodi hoiem fiue i corpore fiue extra corp9 nefcio-.de9 
tf fcit:quonia raptus c i paradifum.fiC audiuit arcana uerba: 
// quae no licet homini loqui.Si uiuctium adhuc! corponb5* 
a! no per uifa quaeda allata extrifecus quae a graecis uocatur 
Phantafmata fed fui ipforum ui atque natura 
fiue ad breuiflimum temporis punftum ab illo fuerint a cor/ 
ponbus feparati atqp iifdem rcddituqui uerbo 6C Lazaru fufei 
tauit fiC puellam:fiue a fenfibus abdufti atep .altius eleuati ea 
lumine mentis perfpexerint:quae oculo corporeo uidere non 
licet:fi uiuetiu lnqua animi poffunt fine ullis corporis admi' 
mcuiis pmulta fcire atq; cognofcere-.quae funt ab 01 fenfu cor 
poris aliena:qd dubitemus 6C animos effe imortalis 8C tum de 
tnum frui ftiae Imortalitatis bono-.cu a fe oio abdicarint cor' 
poreum oc ipedimctumJSed haec horumq? fimiliatfi cui for 
taffe uideantur antiqora:excplis ite duob* tepefiatis noltrae 
cotcti fimus.Gabnelcodelmarius qui poftea Eugenius nomi 
natus fumma cu dignitate dC gloria romano pontificatui prae 
fuit:cum uaehementius aegrotaret:effetcp de eius falutea me/ 
dicis omnibus defperatumalli iam de morte no tam follieito 
qua nihil certius expectati &C Petrus 6C Paulus apoftoli duo 
apparuerunt i fopnis:utc£ bono aio effet:hortati funt. Na fii 
bonam ualetudinc ci reddita effe:fiC ppcdic fore: ut fummus 
pontifex crearetunQuod quidc utruqs fectitii eft.Na tu fimul 
cumfopno lllu reliquit febns:tum no multopoft cu Martinus 
Coluna prudetiffimus illefiC ampliffimus pontifex quafurtu/ 
natiffime fii cu mmfreo ecclefiae romanae feremeto uitam fmif 
fet:pontificatui ipfe eraefedus eft. At Nicolaus Quintus opti 
mus ille fii cruditiffimus plane uir m cuius mumficentiffimi 
Paulus apfs 
$Q«TQ5A0Tei 
Phantafmau 
Lazarus 
Gabriel codel/ 
mirius 
Eugenius 
Petrus 
Paulus 
Martintis co!u 
na 
Nicolaus qui 
tus patris obitu dofti oc$ mgeniocp pfaedantes extremu naufra/ 
gium paffi funt:Gu Nicolai albergati fapictis f primis X fan/ 
cii uiri Cardialis bononicfis obitu moleftiiis ferret: huc tad<? 
per fopnum ad fe uenire exiffrmauit:& ita anxiu appel lare: 
Xhoma fili qd diutius germs:qd adeo te affligis.poneilacbry 
mas.fiC te collige,Nobis.n.bene c benignitate Ihelu. ltaq> fur 
ge.atq? accingere.Ad breue.n.tcpus graue tibi fubeundu eft 
'munus petri gubernadx nauiciilse.Quaquidc fopnimfionc 
haud ille dilfimulater prae fe tulit.Na cii alus no nullis fami' 
liaribusaum ct mihi cum hac iterfaccret Germania petes ab 
Eugenio legatus:cii inter loquedii i termone incidifTcmus de 
mafuetudme X gramtate Nicolai cardinahsad omne fopniu 
cora ucluti locabudus rettulit:fubdidit enim cu hoc euenerit: 
Philelfe m: fruthim recipies ueteris noftrx cpliietudims. Cii 
que intra alpes eode itinere obuia habmfTet Aerea hiuium m 
tegerrimu X eloquctifTimu epifeopum trigeftinuiqui a Frede, 
rico auftrio Romaorii rege orator ueniebat ad Philippii Ma/ 
riam inclytum Mediolancfmm ducemXimulq? uterqj liefperi 
diuerti flent i quandam cauponulam:X Aeneas parcius funv 
ptum faceret:utpote qui ab eo rege legaretur:qunftoica erudi 
tus inftrudufcp difciplina non minus parfimonise mimorum 
quam uitae frugalitati cotincter ftudetaum ad aenea conuer' 
fus Xhomas Reucrediflitne pateriquit:quid copus tata uta' 
mur parfimonia:cu uterqj m eccielia romana potifices maxi/ 
mi futuri fumusjQua quidc rem no feno minus cp loco eum 
praedixiffe certus oftenditeuctus: Videmus enim alteru fum 
ma fua cum laude fummum pontificem coceflifle naturae: at 
Aenean cui nunc Pio fecundo nome eftrno fecus fortiter qua 
conftanter pontificatum gerere.Sed quid tam multis excphs 
utimurhNumuetusnouumqjteftamentum fruftra emanant 
' m mundum} Sulcita mihi Samuelc ait Saul. At lacob defec' 
vdam ad filium meum in infernum luges.Bkcne ab utroq; di 
cla cffentXi minus certo tenuiffent filiorum animos poli cor> 
pons diflolutionc etiam muerefQuid enim afferam teftimo/ 
nium Iohanis apoftoli atq> euangelfflxJ An huic etiam non 
' credemus'Licet inquit exterior homo nolfer corrumpatur: 
/ interior tamc renouamr de diei diem, Rur fu % licet moria/ 
v tur i corporeiuiuit m anima,Quid enim meminero aut mor' 
Nicolaus car 
dmaiis 
Xhomas 
Petrus apfs 
Germania 
Eugemus 
PhiHfus 
Aeneas Silui9 
Fredericus rex 
Philippus dux 
Pius fecudus 
SimueI 
Saul 
lacob 
Iohanes apl‘s alus tpfe per fefe cofiftit.Ex quo fatis patet auim non corrupi 
corruptione re alia differet ulla: qua quod du 
ci corporede corpori aius comunem facit:du abeft a corpore: 
non facit.Rurfus fi fieri nullo pacto pot:ut fruftra fit natura/ 
lis appetitusrcuq? homo natura appetit femper effe: Ce effes id 
dicamus.ad quod fertur omnium nos ipfum effe 
mente concipiamus no folum ut praefens pecudum more fed 
fimpliciter potius. An eft obfcurum hominem qui fit 
re mortalisiconfequi perpetuitatem fecundu animum: quo ee 
abfolute 6C fecundum omne tempus appraehendit. At qui fi 
animus fimul cum corpore lntcrirctmemo fe morti obuceret: 
neque aliud quicqua duceret uita carius.Num Mutius ille qui 
poitea Scaeuola eft cognonvnatus: habuit corporis potius 
quam animi rationem.cum folus intra tot hoftiu millia Por' 
fenam eft adortus moriturus5cum foculo manum tanqua lm 
prudentiae ream exurendam impofuit.Nam Zeno eleates qua 
ti corporis falutem feccrit:Phalaris teflis eft:cuius fi faeuicia 
bC truculentiam metu mortis pluris duxiffet quam animi dv 
gnitatcm:nunquam facinus illud tam praeclarum effet adort9: 
quo CC phalarim interemit:6C fe lam poene interemptum reuo 
cauit ad uiuossQuid. L.Brutum memorc:qm ut Arunte far 
quimi regis filium mterimeretmitae fuae non pepercit.Eadem 
fuit ratio Leonidae ad Tnermophylas:eadem Epamynondae 
apud icudra:eadem« M.Marcelli fortiffimi gentilis illius tui: 
cum ab Xnmbale quem nuper omnium primus romanorum 
imperatorum in fugam uerteratunfidns eft circunuentus. Na 
fi corporis faluti maluiffet:quam animi magnitudini decoro 
ep confulcre: fe hofti fuga facile abftuliffet. Certe fi animus 
una interiret cum corpore:nunqua effet ullus inuentus:q non 
fe omni ope at<p opera ab omni mortis difcnmitie adduxiffet. 
At uidemus &C permultos &C magnos uirosiqui fe alii pro pa' 
tria aln pro deo deuouerunt.Non folum unmerfa romana le 
gio atrociff mis impif Maximiani Caefaris fatellmbus truci' 
dandam fe praebuit.fed maximi quoque ornatiffimicj? exerci 
tus idem faepenumero fecerunt. quomdie-.Nec enim 
dubitant corpus quod fua natura mortale c;morn exponere: 
quo afum Tmortilem p egregia uirtutis pietatifq? facinora \v 
berent periculo atq? mifcna iiuius uitae. Et nos adeo noftri 
Muti’ fcaeuola 
Porfena 
Zeno 
Phalaris 
L, Brutus 
Tarquin us 
Leonidas 
Thermophyle 
Epamytiondas 
Leuctra 
M, Marcellus 
Annibai 
Maximianus 
Capiar obliti fumus:ut noftroru obitum 'no fecus lugeamus: quam 
fi animi fiinul cum corporibus fint fepulti taqua aio.qm c hu 
mani corporis forma:gramus accidere qui equam pollit: quo 
corruptus intereat,Tripliciter enim forma corrumpi potelt: 
aut per actionem contrarii ut calor per frigoris actionc:aut g 
fubiecti uitium ut oculus fi peneriopereat ct uis uifiua necef/ 
feefbaut per caufx defectum ut fi praefentia folis defuerit: de 
eft etiam lumen aeris.Sed animus nofter nihil huiufmndi pa 
ti poteffc.Nam quopado per actionem cotrarn corrumpatur: 
cum per ea mente qua Anftoteles uocat fecundu 
Dynamin hoc c uim atque poreftacc: poffit cognoicere &C 
recipere contraria omnia J Cuius autem fubiech corruptioni 
fubiaceat:qui non a corpore manat fecudum fuum effeded ab 
ipfo deo creatus cfbDefectus uero caufae qui poffit ullus acci 
dere.cum eius caufa quae alia nulla eft qua deus;6<: immorta/ 
lis fit 8Cincomutabilis& aeterna* Qtjem praeterea mihi affe* 
res uel mediocriter doctum:qui minus confiteatur quidquid c 
mtelligibile.ideoeffe dC diuturnius &C firmius: quod lenlibile 
effe dicimus i Sed quod fenfibilibus in rebus eftdicuti materia 
prima corrumpi non poteft quo ad fuam fubftatiam:hinc fit: 
ut longe etiam minus ca mens quae eft lecund lm poteitatem 
corrumpi poffit.Formarum enim intelhgibihum 
Item quod agit:eft eo:quo patiatur:multoperfectius atq? pre 
tiofius.Mens autem eft humfmodi ca:quae fecundum agrlita 
tem operationcque dicitur.Haec enim tacitrut actu ea ltclliga 
tur:quae corrumpi no pofTunt.Sed humfmodi mens eft quae 
da animi noftri uis:quae neque feparari neque mifceri nec pa 
ti poteft:6C ppterea immortalis. An illud etia fortaffis ambK 
gamus:quidquid ex feipfo mouetur QC operado &C agendo: al 
teri applicari non pofleJNam fi alteri applicaretur fecudum 
effe &C effentiam:tunc operandi agendicp caufae operationib* 
atep actionibus aequaliter refponderent.Quod fi ita fit coiun 
cturmocs internae operationes externxq? actiones fint ipfius 
coniunctr.neceffc eft.Qyo fit:ut caufae quoque lint eiufdem 
conmndimec illud fmcjdquid ex fefpfo mouetur ad operan/ 
dum dC agedum. Itaque humfmodi colequens eft tollendum: 
Na quod feinfum mouet a l operationes actionefcj; fuas-.non 
applicatur alteri. Alus uero mtellediuus itafeiplum mouet 
Ariftotelcs 
Dynamis ad interioris exteriorif<$ aft9:ut ad hos nullo natur# impul> 
fu agitetur.Id quod in his quo<$ artibus cognofci pot: caete/ 
nsque rebus quae principium capjut abaefruo ratiodnauuo 
que intellectu.Itaque fecudu dTe &C effentiam no applicat cor 
pon.Quod cum ita fit-.patet alum intentu eius lterire no pof 
fe:cui fecundum efle dC effentiam no applicatur. Num quid ct 
fimus nefcinid cuius operatio 6C materiam excellit & corpus: 
corruptione corporis non corrumpi. Nec enim operatio excel 
lentior eft ea fubftannaxuius lpfa eft.Cum igitur lntellcdiui 
animi operatio fit huiufmodnitelligit enim umuerfale: is ne 
una cum intentu corporis interibit i Qui uero putant animu 
effe corporis uirrutem;magno in errore uerfantur. Videmus 
enim uirtutum inftrumentalium operandis poft anos quinqp 
& quadragita in humanis corporibus fere omnibus frangi &C 
debilitari folere. At illo aetatis flexu S£ fapictia augefcimus: 
&ad fciendum reddimur acriore uiquada mentis longe prae 
(tantiores.Quod fi an mus ille nofter corporis uirtus effet: ea 
duntaxat intcliigeret: quae corporis funt.Nam cuiufcunquc 
aliqd capax eft:pro lua natura eft capax.Sed mens cu fpmta 
lia fimpliciaque mtelligancorporis uirtus certe dTe nopoteft. 
Ad poftremu ne uideamur qua oportetiargumetando longio 
res:quidqd pro una eadacp formae rdne c imago &C fimilicudo 
feparatae illius atque diurnae m(tis:non manat a corpore fecu 
dum effe 8( poteftatem:Nam fi ita manaret cum quidquid for 
mae alicuius capax efbeius pro ui propria fuaq? eft capax: 6C 
ita eam fibi formam pro corporis matenaeq? natura ipreflam 
reciperetiquae quidem in eo effet ucl taquam forma corporea 
uel quemadmodu forma quae 6C i corpore 6C pro corporis cd' 
uenicntia non ui propria operatur: qua quietem ablurditate 
nihil abfiirdiuS:Nam quod mentis diurnae imago fimilitudo 
cp eft:fua ui fuaqi natura ita mouetur ad operadum i corpore 
humanouit illam unmerfo in mundo operari & dicimus: d£ 
certo credim9 itaque neceffario fit:ut quidquid fecudu unam 
eadeque formae ratione c imago dC limilicudo diuinae metis: 
quae ut habetur i ofee fignacnlum c fimilicudimsad a i 
re fecundum ec 6C operatione &C poteftatem manare nullo pa 
cfc queat Sed forma eiufmudi feparatae metis cu & cmm in lo 
co femp.rque fit; liquis ambigat eadem hanc ratione recipi 
Gfec in animum intdle&iuuas ab omni fe ratione alienu fateatur: 
oportet,Quod cum ita fir.quid ueremur audacler ueroque af 
firmare huiufmodi animum nec manare a corporeinec fieri ul 
Io modo poffemt intereute corpore lpfe intereat* Nihil inqua 
habet animus nofter i fe mixtum nihil concretu nihil corpo 
reum nihil externum:fed fua quadam natura conflat, fuaque 
uuqua fentit:qua fapit:qua uiuit:ac uigetrqua totus efl dei fi/ 
millimus:quo fit:ut neque difTolui queat:nec fecerni nec dele/ 
rufed immortalis fit potius planeque fempiternus.Quid ergo 
dolemus Iacobe Antoni Marcelle nobis ereptos filios * Quid 
tandiu collachrymamur*Quidquerimur*diruperuntilli tan 
dem:diruperunt:atqueleues puncp pcruaferunt nebulofum 
hoc6Ccaliginofum cariunr.eoque funt eue<di:ubi nulli uento 
rum flatus nulli imbres nullae funt tempeflatestubi nullus ri 
gor nullus aeflus nulla mutabilitas fed traquilla omnia fere' 
naque funt ac plena gaudii ieffabilis. Itaque redi aliquado ad 
teipfum colligere.recreare.agnofcetqui fis quacufq» ciuis. An 
unus fortaffe tu inter patricios uenetos fis inucntus: g diiuat 
mfliciae diffidere uellcexiflimens5 Hxcenim Venetis uobis 
laus efl ueluti peculiaris: quod mortaliuommu primi lufti/ 
ciam cohtis:atq? ueneramini.Num Veneti mfli fmt: de9 uero 
imuflusJNamhoc eratrertiuquod mihi dicendumodo ,ppo 
fuera:cii alorum imortalitatcm oflenfuru me fum pollicitus. 
Quae lam ,pbata quonia nobis efl no minus firmiflimis ratio 
mbus qua in corrupta quadam natura lege:reliquu c:ut idem 
a diuina lufl cia muniamus:ac ueluti roboremus quod certe 
facillimum fadai efl.PraeflantifTima quidem inter uirtutes 6C 
eadem fplendidiflima optimaque uirtus a uiris fapicntib9 iu 
flicia ludicatur . Nam neque domus neque refpuolica neque 
ipfum hominum geus uacare luflicia ullo paelo queat.Quin 
caelum ipfum oisque natura concidat:efl ncceffembi iuflicia 
fit e medio fublata.Si folus deus c uirtus: &C 01 uirtute prx' 
flantior:folus certe deus c ftinflus 6C totius luflicix fons at 
■'que origo.Hic e illetde quo feriptu capud Efaiam: Mex funt 
viufliciae &C Tperium. Itaque no abfurdein ofee legitur. Refte 
miae domini &C lufti habitabunt i eis. De hoc lpfo etia Dauid 
'/inquit Iuflicia efl plena dextra tua.Quod fi tanta efl iuflicia 
dei &C tam abundans:fi tata c eius imperii poteflas: dubitadu 
aii. .pbatio 
Efaias 
Ofee 
Dauid ne fit:eum quod c apud Matthaeum apoftolum: cuft$ fecudu 
opera fua reddi turum 5Nam fi fecundu Aurclm Auguftinum 
// placuit diurnae prouidetiae praeparare in pofterum bona iu 
// ftis:quibus nofructur imu(li:6C mala ipns:quib9 no excrn 
// ciabtitur bonufatis nobis argumcto efle debet aios noftrof 
efTe immortalis. Videmus enl quottidie:quata i his rebus co' 
fufio fitrquae orbi lunari fubiedae funt.Qyi.n.l huius faecu' 
li comodisordoefburquae potius noabufioJ Qui omni funt 
feruitute inferi oresumperant uins bonis:atque dominatur« 
Honoratur impincotemnutur pn.Qui docirina uaient SCgra 
uitate:ndiculo funt. Aflentatorcs indocti habentur i pretio, 
Flagmofi ac nequam dC opibus abundant &C gloria. Viri fru' 
gi ac praedantes & mendici funt 6C obfcuri.Nulli ,pbitati nui 
li eruditioni c locus. Leuitatis omnia & ftulticiae plena funt? 
Quam rerum abfurditatem Abacuc ueluti admirans inquit: 
Quare refpicis contcptores:& taces-.coculcate impio iufhore 
fe.'Et quod uidemus quottidie ufu fieri: affliguntur uiri lufti 
ab impris:££ ad mortem ufque per ofm uitae curfum acerbif/ 
fime cruciatur.Qui autem uim qui imum qui cotumelia infe 
runt no modo poenam fubeuntmulla pro fcelens magnitudi 
ne:fed l deliciis potius &C uoluptate uiuut. Sardanapali uita 
non exitum alfecuti.Qi od fi uera funt:quae fcripta legimus 
Nullum malu ipunitunr.SC nullu bonu irremikratmcu perfae 
pe improbi nulla perpetrati facinoris i hac uita poenam reci/ 
piunt:nec praemium probiaibi effetdei lurticiadi animi fimul 
cum corporibus IterirentJNum fortaffe Diagoran illu meiiu 
malimus:qua ueritatc feqmJDiagoras enim melius cu accufaf 
fet eum:abquo Uber quem lpfe compofueracTubredus eflet: 
ldqp ille a fe facium peieraffet:ddde libro pende aedito ac fuo 
magnum ex ea re fibi nomen atcp gloria pepenlfet. Diagoras 
quia ipune adolefcctem \ tanto fucceffu fortunae peierafle ui 
deret:deum effe homo (iultiflimus negauit.Ndciebat.n. alia 
effedci aliam hominti confuetudinem.Permittit quandoque 
de7 affligi bonos:quo uel magis exercitati meliores fiantaiel 
merita meritis cumulantes maiora fint praemia habituriaiel 
ob aliam recondita caufam hominibus nobis Tcogmtam illi 
//nota.Itaq; recte i libro fapietiae fcriptu c:Nec enim c alius 
Adeus qua tu,Tibi cura eft deomnibus.ut oltendas: quam 
Matthae* apfs 
Auguftmus 
Abacuc 
Diagoras me' 
lius 
Solnmon aut 
Pmlo non lniufte mdicas iudirium.Necg enim rex neq: tyranus m 
'confpcSu tuo inquiret.deferis:quosperdidifti. Cum ergo fis 
' luftusaufte omnia difponis :ipfum quocp pater qui no debet 
' pumri:c6demnas:6£ exteru exiftimas a tua uirtute.Et paulo 
'poft:Tu autem dominator uimitis in tranquillitate ludicas: 
/SC cum magna reuerentia difponis nos,Quis eft praeterea ita 
' ab omni ratione fenfuq? abhorrensait quod ab homibus no 
' negligiturad ab deo negie&um putet *Si nos eorum quos ge 
nuenm9:diligentifiimam cura genmus;num arbitremur dcu 
nullam rerum humanarum nullam horu quos lpe creauerit: 
curam gerere. Faciamus ne deum omnino otiofum*& fecudu 
' Epicurum promdctiam eius tollamus omnem’* At audiatur 
ecclcfiaftes.ne dicas cora angelo no eft prouidctia: ne forfan 
- deus iratus fuper fermones tuos diifipet cuCl:a opera manuu 
tuaru:Qua propter cu deus gubernet oia prouictcntia: &C cu 
iuftus fit dominus fecudum Hieremiam: fatis nobis probari 
omnis qui in hac uita receperit:fore ut i altera uita 
poft interitu corporis quifq? pro meritis fuis aut praemiti re' 
cipiant aut poenam,Sed cum corpus ab animo feparatu quo 
mam nihil fentiat:mhiletia pati poffir.an diffidi mu s:qui id 
totii qdqd c uel optandu uel formidadiuammo ipfi primu de 
inde poft relurrechon:m &C animo fimul cumulatiore quada 
menfura debeatur &C corpori * Qua ex re patet uel p diuina 
lufticia hoium alos eife immortalis, Cti igitur ia fatis ofte' 
fum fit nulla effe neq? necefTaria necp honefta caufam ta diu' 
turni ac ta uaehemetis doloris tunquod filiu uideas teterrimo 
ac crifti corporis carcere mortis beneficio liberatu:cii morti 
quaecunq; in mudofunt:debeantur omnia:eamq? intelligas 
malorum omnium atqj incommodorum finc:quibus hoium 
uita cruciat cu fuauiffimi praeterea cuiufda fopm imagine 
tum uitioru omnm fepultura:& ut improbis propter futura 
fuppliciaformidadaata probis ac pus quibus aeterna debet 
gloria:expetcndam maxime atq? exoptandam . Quid eft per 
immortalem deurmquedin hac tata immortalitate libertate 
beatitudine animorum lugere te oporteat fauftum felicem 6C 
fortunatu Valeri tui obitmqui ut te patre mro praeftatiftimo 
ita admiratioe fuae adeptus omne huius uitae quae 
cuque haberi poteft felicitate ex hifce luduofiffimis tenebris 
Epicurus 
Ecclefiaftes 
Hieremias 
Conclufio per 
enuerationc eomigrauit ad lucem illius caeleftis 6C pacatiflimae ciuitarisi 
ubi oia rident:oia exultant:oia bonorum oTum plena funt 5 
lamfanetu Valeri beneficio qui nuper folueras uenetiaru 
caeleftis patriae factus eft ciuis.ubi nullus eft liuori locus nui 
lus obtrectationi nullus contentionnQuidquid.n.bonorum 
acquirunt liben.no min9 bonis parctibus qua fibi acquirut. 
Quare cu pulcherrima 8C dilechffima tui portio cadefti iepu 
blica c donatus:poces etiam mre tu cu uoles.uelle aut femper 
debesuura tibi filii ucdicare:Qyid enimieft ampliusiquod re 
quiras in uita* Abundas tu certe his oibus SC bonis &C como 
dis:quibus humana felicitas cumulatur: Nam fi ad faeculi 
huius felicitatem triplicia bona Peripatetici pertinere praeci 
piunt fortunae quae aliud nihil quam dei uoluntas c. corpo' 
rifqj dC animi quis neget feliciffimu effe tefVt.n.a patria inci 
piam:fiquis fecum ai j uoluter.dc: qui primi fuerint VenetnfiC 
quae regna tenuerint:6f ubi tandem cofederint:& quas urbes 
illuftrioris codidermt:fatis quod ad patriae laude fpectet: a 
fe narratum exiftimet;Nam res llloru maiorum<$ tuoru cla' 
riflimegeftasfiueldeliberareinftituero:nci breui quapiam 
aut oratione aut libello:fed tot uoluminibus opus fit:ut ucl 
eas enumerare difficile fuerit. Itaque ut paucis rem percurra: 
es tu Iacobe Antoni Marcelle oium primu m ea patria nat9: 
tC ab ineunte adolcfcentia ad lfta ufep ad praefentem uel ad'' 
uentante lam fenechitem per oes aetatis gradus egregie hono 
ratus:qua nulla uideo i uniuerfo terrarum orbe nominis glo. 
na clariorc:Quae enim gens n5 modo in Italia fed etiam itra 
omnem terrae ambitum nobilior eft Venetis jQui primu 
fech a Donbus:ut Diodorus ficulus autumat;telida ea gaP ( 
liae tranfalpinae parte optilentiffima &C praeclara quae lacet e 
regione Britaniae:Nec enim iis affentior:qui uenetos putat &C 
o rtos &C nominatos aln ab Eneto rege Ilhyricorurmalii ab ur 
be Eneta :quae ct lpfa in Epiro &C llluftris fuit 6C potens: cofe 
dere poft res multas atep penngentis pulcherrime geftas i pa 
phlagonia. Deinde Phylaemene duce rcgeauxihu regi 
Priamo ferentes aduerfus Graecos tande poft maxia clanHi 
maqj facinora Phylaemeneamiffo cu paphlagonia ob Itefti/ 
nas eius regni feditiones repetere nollent:fe abeuti Antcon 
nauigatiois atc$ fortuae focios addidere:fiue is poft fln qua 
Peripatetici 
Venetorum 
origo 
Dores 
' Diodor9 ficui9 
Gallia trafalpia 
Britannia 
Eneta 
Epirus 
Paphlagonia 
Phylcmenes 
Priamus 
Graeci 
Anrcnor 
Ilium uulgo tradunt captnutatemtgraecorum ueteris 
hofpicn rnr ufus fit fiue poft abitione fub focderib9 graecoru 
ut furit Aegyptii huius fententiae locupletiffimi auctores ex 
lpfius Priami fiC Hedoris uoluntate coloniam deduxerit ltra 
filium hadriaticu. Itaque bello uichs fugatisq; euganeis qui 
mare inter alpesque populi ferociffimi incolebat Eneti fimul 
Troianique unmerfac illius regionis ponti: i que primu effet 
egreffi locum troiam uocauerut.Idque Pago nome manfit: 
Gentem autem uniuerfam ob multitudinem uiresque enetoru 
ex lpfius Antenoris troianorucp lententia eneti fut appellati. 
Eneti igitur adepti pulcherrimam atque feraciffimam Italiae 
ora patauio atque aquileia:qua poftea lpfam tepont calami 
tate funditus deletam rurfus condidere romani:alnsq> no nui 
lis i ea coditisampliflimisfiC opulctiffimis urbibus ac regno 
mirabili incremento amplificato: Demu ut funt res humanae 
incoftantes omnes ac mutabilesieneti iidequi addito aeobeo 
digamma ueneti poftea didi funt:ob Hmnorum Cotthoiuq* 
impetum ac uaftauonem fortunae prudeti atq? 
falutari confilio ccdetes quotquot ex umuerfae uenetiae proxi 
misque Italiae urbibus opibus &C nobilitate praeftabat: in 
huc lftu locum quem felicirfime nunc tenetisait erat ab omni 
barbarorum turbine 6C immanitate apprime*utus:fefeomnes 
cum fuis omnibus incolumes receperunt. Vbi urbem uenetias 
diuino quodam ductu atque aufpicns condiderunr:qua qdc 
una nihil c fub fole neque mirabili9 nec melius. Per idc uero 
tempus iclyti illi maiores tui plaenque Marcelli moti non cu 
uetere illa neceflfitudie ac bemuoletia quae Aeneae Antenori 
fuerat iter fe maxima:tu fecuntate 6C amoenitate loci poft 
uerfam a Cotthis urbe Romam in praeda dC umuerfa ferme 
Italiam ferro ignique uaftatam cu ornatiffima opulctiiTimaq? 
claffe fe Venetis priuati ac publice p omnia ciuitatis munera 
coniunxere.Quid enim memorem fuperioris illos maioris tu 
os aut.M.Marcellum fortiffimum &C clariffimum imperatore: 
qui primus Romaorum ducum uidit Annibalem fngictem:q 
unum de quadragies collatis fignis mirabili fua cu gloria cu 
hofte dimicauit.qui non minus aduerfis quam fecudis I belli 
uicibus eade fe animi coftatia ftreuitateq, femg geffit iuidu5 
aut.M.item Marcellum uirum non minus acrem & grauem 
Aegyptii 
Priamus 
Heffcor 
Euganei 
Eneti 
Troiam 
Troia 
Eneti 
Patauiu 
Aquileia 
Aeolicu diga 
ma 
Veneti 
Hunni 
Gotthi 
Venetia 
Marcelli 
Aeneas 
Gotthi 
Roma 
,M. Marcellus 
Annibal 
M. Marcellus quam doquentc:qui ut publica libeftati bonoqj confuleret: 
maluit incerto ao formidabili belli difcrimle Pompeiu fequi 
qua ullo blandientis fortunae ufurus beneficio fentire cu Cae 
fareSQualis aut futurus erat Marcellus ille adolefcenstquem 
O&auiae forons filium Caefar Augurt* propter moru igenii 
que praertatia fibi!adoptarat:fi diutius fuiffet in uita.ex Vir/ 
gilio noftro cognofci poteft.Ita enim de illo cecinit: 
" Quantos ille uirum magnam Mauortis ad urbem 
"iCampus aget gemitusiuel quae Tiberine uidebis 
// Funera:cum tumulum praeteriabere lacentem. 
// Nec puer iliaca quifquam de gente latinos 
A In tantum fpe tollet auosinec romula quondam 
" Vllo fe tantum tellus ladabit alumno. 
" Heu pietas heu prifca fides lnuictacp bello 
*/ Dextera»non illi quifquam fe impune tuliffet 
// Obuius armatoifeu cum pedes iretin hortem: 
'/ Seu fpumantis equi foderet calcaribus harmos. 
O Heu miferande puer fiqua fata afpera rumpas: 
Tu Marcellus eris. Praetereo reliquos maiores tuos: qui 
tC plurimi extiterunt in florentiffimo ifto Venetorum fenatu 
& ampliflimi uiri:quos certe ois cu maximo fui nominis fplc 
dore mirum! modu reipublicae profuifTe conftat.Quid enim 
de uniuerfa uertra republica uerba facia:aut fim circa publi 
cas laudes curiofior: cu ueftroru quorundam caufa effedum 
uidea.ut ,ppriae laudes negligantur jQuo fadum eft:ut tot ta 
taeqj uenetorum res geftae ad hanc diem i obfcuro fint eoru 
uitiorqui nulla ipfi fortaffe uel minima digni laude aliorum 
gloria offenduntur nefcictes ii quidc uix ullum in republica 
uitium efTe luuidctia execrabilius perniciofiufqj.Definat igi 
tur fucatae fimulatores mfticiae male cofulere: ne du uiden£ 
id agere neqd difcordiae l bene morata ciuitate oriatur ex co 
gnitione llluftrium facinorumo minus uniuerfae patriae qua 
optimis quibusdam ciuibtis occultis odiis nocuiffe indicent» 
Nos aut hoc tepore praetermilfis publicis laudibus lllfsque 
tC maximis dC jppe infinitis de te uno quod coeperamus:breui 
abfoluemus. Natus ergo ex lllurtn genere Marcelloru adepe* 
que opera diligentiaqp parctu ea initia fii adminicula omnia: 
quae Bonum 6C egregiu ciuem factura eflent;fiiC ab lpfa ufque 
Pompeius 
Caefar 
O&auia 
Virgilius 
Mauors adolefcentia in rebus grauiflfimis femp fortiter 
uerfatus breui temporis curriculo cu incredibili omnm admi 
ratone ad fumma gloria peruafifti. Conticebo eni breui tatis 
gratia commoda tui corpons:quibus heroas etiam illos quos 
ob excellctia humanae naturae decantat antiqtas : uel aequas 
uel fuperas:proceritate latitudinem robur conuenientc mem 
brorum compadionem tum uigorem fcintillasque oculoru i 
tegntatem omnium fenfuum formae bonitate ac praedantia: 
qua ita emines inter alios.ut ea de te lure dici queant;qux de 
lafone canit Orpheus: 
Clarior in eundis diuus fplendebat Iafon: 
/luno &C enim letos oculis afflarat honores. 
* Et pulchrum dederat magnumque 6C pect ore fortem. 
Qux quidem omnia tamSCfi non mediocua ad uirtutefunt 
adminicul a:talia tamen funt-.ut fimul cu corpore cofenefcat. 
Sola c animi uirtus:quae in dies magis atque magis reuirefcir 
ac floret:eosqs frudus de fe fe t.qui SC fuaiiiffimi lunt &C falu 
tares &C fempi terni. Quibus autem uirtutibus lpfe non pollesi 
Quid ingenio tuo uel acuti9 uel fecudiusJQuis te uno diccdo 
aut grauior aut ornatior aut granor.e cuius lingi >a quod de 
Neitore Homer9 memorat:dulcior omni molle oratio .pfliut* 
Iufticia uero tantus es-.ut neque Fabricius neque 
Cato nec Paulus hxmilms nec A nitides nec Phocion tibi fit 
praeferendus.Quid memorem temperantiam 5 quid inuidum 
animi robur Jquid tollerantiam 6C conftantiam tuam omnib9 
in rebus JNa fide £C pietate uentatecp tibi fandius mhil ducis. 
Facilitape uero humanitate mafuetudine affabilitate benefice 
tia tanta esmteos etiam q te nunquam uiderunnmirifico tui 
defiderio afficias.In omni autem prudentiae & confiln genere 
quem tibi anteponam:habeo nemine.Et ne id quidem miru: 
Ita eni a primis annis &C mari 6C terra es p omnis uiciffitudies 
fortunx uel tuo uel reipublicx tux nomie in rebus plurimis 
tiariisque QC maximis diu multum uerfatusmt eadem audeam 
de te drfirmare:qux de itrenuo lapicti Vlyffe illo Home 
jrus poeta finxit: 
*# Calli ntem dic mufa uirum:qui moenia faerx 
nauta poit troix diu<$ pererrans 
E nectes hominum multorum nouit;& urbes 
Et u 
Iafon 
Orpheus 
Neftor 
Homerus 
Fabricius 
Cato 
Paulus haemi 
luis 
Ariftides 
Phocion 
VlyflVr 
Homerus t' ViditafiC homfono qm triftia plurima ponto 
" P ertulitun patriam quo fe fociosqp referret» Sed illud i te c 
turtute omni praeftantius:quod cum eseteros omni laude ate 
cellis:te non modo caeceris omnibus pare uelis fed multis etia 
in rebus inferiore.Et facis tu quidem omnia fapietiter : Nam 
&fi pulcherrimu ducitur caeteros beneagendo fuperaredoge 
tamen St pulchrius eft SC diurnius feipfum ita uicere-.ut nihil 
mani gloriae tributum uideat-His artibus his ftudiis factu c: 
ut omnia in maximo tuo aphflimoq? fenatu non modo no pe 
tens fed quandoque etiam fugiens cum maxima tua lis laude 
cofecutus. Quanti autcfaciuda fit egregia uirt9 tua fingularis 
que prudenuaiex lftorum patru de tc ludicio facile poteft in 
telhgr.Eftem patriciori! apud uos ordoad quod de romanis 
quodam regi Pyrrho cyneas rettulit.fenatus multoru regum 
Ita<$ nihil apud uos temere mdicat ;fed St mature St fapicter 
omnia.Quod ut re lpfa clari9 pateat:paucis e multis breuib9 
que exemplis St grau ffimum fenatus tui de te mdiciu St tuam 
in rebus gerendis conficiundisqj ftrenuitatem celeritatem in 
duftriam copendio exponam.Fuit florentiffimae reipublicse 
ueftrse nuper cum nobiliflimo illo St excelfo animo principe 
Philippo Maria anglo diuturnum bellum atque periculofum: 
cuius initium a Florentinorum fradis afflichsq? rebus fluxit: 
qui cum a uobis opem St auxilium imploraffent aduerfus eu: 
q cum uetus uobis necelfitudo atque amicicia femper fuerat: 
cum graui detrimento ueftrum aerarium affecerunt:tu i tanta 
rerum difficultatem uos coniecerunt:ut de uniuerfo qu|doqj 
impio inire difcnmc cogeremini.Cafalc cognameto maiore: 
quod quidem oppidum pofitu eft in padi npa:oppidanorum 
defechoe tenebatis.Id Philipp9 mgeti exercitu 
clafTeque mumtilfima flumine terra<£ adortus lndefelfe atqj 
acriter pilis faxeis St miflilibus atque omni 
tormentorum ac telorum genere:Permnltum enim rei fuae eu 
locum condudurum arbitrabatur uel ad tutandum agni cre 
monenfem uel ad tollenda fpem hofti fubuehendae claifis ad 
uerfus urbes fuas:qus pado adiacent» Erant iam oppidani 
pegriniq? milites affiduis uigiliis St laboribus ita defefli SC exi 
naniti uinbus corporurruut de deditione cofilium inireut.Tu 
uero q oppidanis cudoqj prxfidio praefect9 intellegeres :qjti 
Romani 
Pyrrhus 
Cyneas 
Philippns 
dux 
Florentini 
Cafalis fflaio* 
Padus mtefcflet illud oppidum non folum ad turbandam tc hoftis 
fed etia ad Brixix falutciqux rei ffumctarix inopia labora 
bat:nec ei aliunde qua ex Cafale quo a ucnctis p padti nuper 
maxima uis frumcti effet aducda :confuli per id temporis ac 
puideri poffet:omnibus &C animi 8C igenii uiribus contra ani 
xus alios bciuole moncdo alios acriter accufado hos adhor 
tatioe illos minis fingulos fingulis remediis ut ufui erat ipcl 
iendoullud breui confecutus es prudenti oratioe &C animi ma 
gnitudine:quod altus quisqua in tanto hofhu terrore i tantis 
difficultatibus oppidi nullis uiribus fperare aufus effet.Fru 
(Irari enim hortis cum fua fe uidiffet fpe ob unius lacobi An 
tonn Marcelli cofiliu at<j diligentia:coadus cft denique mde 
abducere fuas copias. Qux quidem res cum magnam de tua 
prxftanti fingularique uirtute admirationem apud hofte tu 
praecipua apud tuos tibi laude copaiut. Oblidebat Philipp9 
idc maximo dC firmiffimo equitatu peditatuque urbe Brixia: 
quae coenomanorum omnm caput eft:& populo atq; opibus 
prxpotens. Eoquc lam res erat adduda ob diuturnitate belli 
oblidionisque molem:ut dues nreffi fame &C reru necelTanaru 
omnium defatigati inopia in ultima effent defperationcach: 
Na&umuerfus campus ea tepeftate& municipia caftellaq* 
montana fere omnia in hofhum erant poteftate.! taq; nullus 
aditus m urbe patebat omnino: adeo Nicolaus ille perufm9 
Philippi Iperator uigilatifTimus bdlicofiffimusque locos ois 
non modo urbi uicmos copiis fuis curtodnsq; uallarat:fed ct 
eminus lacetis per quos ullus patere poffet acccffus:munitoc 
firmiffima alternabat.Rumor quottidie mag’s apud Venetos 
increbruerat propedic Brixiam perituram n fi &C frumentum 
6C auxilni llhco mitteretur .In tanta reru iniquitate cu fludua 
rent patres-.ncque quid confiln caperent I cafu tam repetino 
&C ta difficili offerretur:tu lpfe ut es ingenio acerrimo fiC aio 
ad res magnas atqj giculofas inuido:te ultro quafi alter Sci 
pio ad id negotii, atque ditcrimmis iturum polliceris:Cumqr 
no nulli te rem fupra uires conaturum d cerent: aliudque ni 
hil quam morte tibi &C fenatui dedecus reportaturuffolus Fra 
cifcus Fofear9 prlceps ille fapictiffimus e inuctus:q mirificx 
tux diumxq? uirtutis grauiffim9 mdex ac cefor 6C probaret 
tua pfedioncidC magna ex ea utilitatem ac iaude ad rempu 
Brixia 
Philippus 
dux 
Brixia 
Coenomani 
Nicolaus im 
perator 
Scipio 
Francifcusfo 
fcarus dux blicam peruenturam certo fperaret. Tu autem morae omnis 
impatiens lterjarripis p mia milium diuerticula per laccdTibi 
les uepribusq? cofeptns atque mifere lpeditos filua# abitus 
per afperos motiu faltus rupescp praecipites.Et ita omni gete 
uacuus diebus coniungens nodes quo tempore ducalis miles 
Brixiae turrim ceperac :eratq> m urbem ia populabundus dc 
fcenfurus:iopinato lpfe ac fubito quas caelitus milTum numc: 
cum ardentius pugna utrinque ferueret:cum plumbeis omnia 
pilulis fcorpiombus fiC miflilibus ftreperent:atque intonaret: 
appares inter ipfas dimicantiu dextras: Quem hoftes repente 
intuti atque ftupefcentes:tanquam fluminis idu aliquo tach 
effet fefe cotinuo omnes 6£ ab urbe &C a turri qua occuparat: 
praecipites aucrtere: coacbqihint ab obfidionerc infedadi 
lcedere. Tu autem recreatis cofirmatisque ciumm animis ora 
none pr mum deinde etiam re& omnium copia &C praefidio 
Roatoque municipio tuo etiam dudu ex oblidentium hoftiti 
faucibus erepto:in agrum ueroncnfem qui ab lisdc hoftibus 
praemebatimmira celeritate reuertifti: cuius aductu ueroncfi 
praefidio quod hoftiliu m:tu uirium intra moenia urbis fe c5 
tinebatimagnisqj premebatunneomodis: cofirmato rebusq; 
necefianis dC oportunis omnibus inftrucfo: ager ueronenfis 
omnis qui ad Mintium lacens labare iam & fentire cu hoftib5* 
coeperat:ad faitatem rediit nihil fide aduerfus uenetos fibi fa 
dius ducens.Cumcp no multo poftea idc Philippus maiore 
apparatu <3C turibus bellum Brixianos inftauraffet: claiTcmep 
in Benacum ualidam6c; ingentem lnuexiffetiomniacp terrore 
tumulruque implcffct:nouum ipfe nauigandi genus &C nunqj 
antea auditu excogita(h:£C id quidem tum admodum falutarc 
uenetae dicionuquod exemplo poftea nocuit plurimu regiae 
urbi Coftantinopoli.Na impius ifte Mahometus Amorathi 
filius eodem machinamenti gener tradufta claffe per cotmcte 
a Bofphoro Coftantinopohtanu in portii inexpugnabili illa 
nobilifTimaq; urbe potitus ccii maxima chrifhanoru omnm 
ladura.Laudaf fanc Xerxes quod Afia at<£ Europa ad helle 
fpontum ponte coniunxerit:quodcotinentcm ad Athon na 
uigabilc reddiderit.Sed loge tua c laus llluftriorcquod clalTe 
ueneta quafi Dxdalum remigio alarum caelo ipfi credideris. 
Nam cum omnia municipia & caftella quae Benaco adiacent; 
Roatum 
Philippus 
Brixiani 
Benacus 
Mahometus 
Bofphorus 
CoftatinopoP 
Xerxes 
Afia 
Europa 
Heilefpontus 
Athos 
Daedalus tn hoftium eflentporeftate:nec ullus pateret adit9 ad daflem 
deducendam in eu lacum:moncium iter ad nauigandu mirabi 
'h quodam ingenii acumine reperifti.Compactis enim trabib9 
aequalibus inter fefe pro nauium latitudine atcp longirudme 
interuallisalhTque fulcatim excifis in longum,p carina? dorfi 
Capacitate in iis myoparoes biremesque arq* triremes omnes 
lingulae lingulis funt impofitae:Et ita ab Athefi flumine per 
afpcrnmas atque eminentis montium rupes horre 
dos ad ipfa ufq> caligantia montium cacumina rudentib9 ac 
machinamentis incredibili funt trahae celeritaieJContmuocp 
eadem ui atque induftria retinaculis tamen quibufdam lpetu 
moderatibus &C aqua ueluti peremni in trabium fulcos lfufa : 
ne nimio pBdere ac motu accenderentur:eadc inqua induftria 
caedem naues omnes fuis ordinibus a lumo ipfo montiu uerti 
ce fubiecla praecipitia demiffaeipri9 in Bcnacu uifae funt defcc 
diffeiqua de lllaru molitione quicqua audiret. Quarti fubita 
praefentia quafi portento hoftium animi cofternati mini fibi 
inhonefta fuga potius duxemMagna tamen ex parte formida 
bilis illa Philippi claffis aut capta c aut demerfa . Blafius aut 
axeretus claffis ei9 praefectus q paucis ante anis nobiliffimum 
regem Alphonfum in mari tyrrheno cu duobus fimul fratri 
bus totqj regulis ac ducibus ad Caicta llluftri illa naualipu 
gna fuperauerat:6C i captiuitatc egerat pifcatona lfcenfa cym 
ba in fuga uerfus hoftiles manus mx effugit. Et haec quidem 
uidoria tibi totae! danda-.cuius callidita te SC conii lio factu 
c:ut mneeretur. Ad haec cu no multo poft tepore idc Nicola9 
lperator cu ingentibus copiis ac uiribus ueronenfem uincentt 
numqj agrum non parua ex pare: occupaflfct: Venetoru impe 
rium in tanta reru mutatio: lftabihtateqj animoru no medio 
cn periculo laboraret:totaq; fpesiuno Francifco Sphortia 
fortiffimo &C fortunatiffimo iperatore: qui nunc mcdiolanen 
fiu dux dC infubribus tot ampliffmus urbibus pacati (Time 
lperitatmbi accerfitus a uenetis cu exercitu quadraginta mil 
liu militu rei ueftrae auxiliu ferft.certe mfi tua lduftria obuia 
occiirriftes:fruftra fortaffe tat9 apparat9 extitiffet:Nicola9.n. 
g tati ipatons aductu praefenferat: cu no effet i?cius:& quat9 
I racifcus effet i re qua lpfe illo mrib9 ltenorde prae 
rupta latiflima<£ foffa ac uallo &C turribus munierat futui um 
Atliefis 
BMus axare 
tus 
Alphofus rex 
Caicta 
Nicolaus im 
perator 
Franci fcus 
lphortia opinamstut ate urbs uerona qua obfidebat; potiret, qua tfa 
feudx foffx Fracifco facultas effet.Tu uero q ut es metis acie 
acutiffimus dC reru gitiffimus humanarumiri coflia optime 
calleres dtelleda giculi magnitudine nihil cundatus tecum 
afftipta parte prxfidnueroncfis intrepide atq; expedite per 
medias holliu ftatioes eundis munitionibus fugatis ad iuga , 
mdtiu laudita celeritate guafifti.llludq? es fppere_c6fecutus: 
ut muicipns eundis caftellisq; rccugatis dC hoftm praeiidns 
pulfis omnibus te quaprimum imperatori Fracifco coniuxc 
ris:& exoptati in urbem tranfitus comitem fimul ducemque 
prxftiteris.Qua quide re audita cofefhm Nicolaus obfidio 
nc omne deferuitifugae fimilc reditu faciens-.paruque defuit: 
quin a Sphortianis mfequentibus caperet -Id® opinione om 
nium factu effet :nifi a fuis dometticiscp militib fublatus hu 
merisma du incautius fe Nicolaus rcciperenequus i praecipi 
uumobumlapfusefhex infequentiu manibus eflet ereptus. 
Tua igitur n<3 minus diligentia qua tati imperatoris aductu 
ac uiribus factum uictc nus:ut uerona obfidjoe illa ducali 
arcu iminenti captiuitate liberaret :6C Vicentinus ueronenfis 
que ager omnis recuperatus immortalis ageret tibi gratias, 
bi uelim omnia tua facinora fingillatifuocp 
ordie referr.dies me deficiat. Itaq> exteris omifus.illud certe 
reticendum non eft.Cum idem dux Philippus fuperato ena 
Mintio uerona urbe g mlidias dfet potitus :nihilq> ei deeflet 
praeter arces:5C lam ciues omnes aln perterriti ob tantam ho 
ltium multitudinem quos intra moenia receptos curfitantcs 
que uidebant.alu rerum nouarum cupidiaitpopulpru mos 
eltde Nicolai unius poteftati permitterent.tu accerfito impe 
ratore Francifco qui mga fupra Benacu occuparet aduerlus 
hoftium prxlidiatcofeftitn lupenorem ingreffus arcem cum 
expedi tif&mis uiribus in urbem redis.Tantusq; m hofces im 
pecus fadus eft: ut firmiffimus ille pons qui Athefim conm 
gebat:laxaretur:atque una cum ingenti militum numero m 
fubiedum amnemfradus corrueret. Aufugit igitur bellicoiil 
fimus ille inuidusqueNicolausmec eum puduit clara uoce 
teftan apud Philippu Maria fe ab uno patricio ueneto laco» 
bo Antonio Marcello urbe uerona extrufe eile.Qmnctipera 
tor ipfe Fracifcus faepenumero alnsq? permultis aisaicubus 
Philfpu9 dux 
Mincius 
Verona 
Fraudfcus 
fphoraa 
Benacus 
Athefis quoties de tuis laudibus toqwntf doquitur emm & frequ rtef 
6c perlibenter: addit etiam illud Nicolaum rerufinum no mi 
nus tua quam fua opera urbe uerona effc eiechim. Sed omnm 
tuorum quae 6C plurima fii pulcherrima facinora fuerut ullud 
mihi uifum eft ueluti coloffus aliquis extitiffe: quod poft Ni 
colai obitum quo nihil Philippus unqua duxit in uita trifti9: 
cum ueftrae copiae ad Addua ufque uniuerfum Philippi agru 
populatae effent Michaele attcndulo impcratore.faduque uti 
liHimum omnibus uideretur: tranfmittere quaprimu i agrum 
infubr um :auo St Mediolano SC laudi 8C Como fii 1 icino ac 
reliquis lnfitbnu populis facultas eorum omnium tolleretur; 
quae funt ad hominum uita uidumqp neceffaria:nemo in tato 
exercitu eft inuentus:qui prior flumen peruadere auderet. Na 
ia hyems erat afperior.fiC Addua qui fua natura femper efl al 
tus:tunc imbriil ui magis intumuerat:uorticibusej? fcruebat:6C 
pontes oes in Mediolanenf u erant poteftate.Parandi autc ex 
tpre nauigri nulla praedabat occafio.fiC celeritate opus erat 
oC diligentia.Hic tu caeteris tranfitum detredantibus animo 
tllo tuo infrado Marcellus repente flumen eques lgre 
deris:reliquosqj ut tefequantur:hortans. Nufquamque defle 
ftes inter altiffimos rapidiffimosque uortices ante in ripa lfu 
bnum uifus es tquam alius quifquam ex tanto &C mfitum fi( 
dudorum numero equorum ungulas aqua tinxiffet.Cepit tan 
dem caeteros pudor:lem omnes animi fortunaeque comilere: 
paucifqj fluminis rapiditate amiffis fe in infubres contulere . 
Fuit fane dies illa praeftantifTimo illi pricipi Philippo Mariae 
Anglo fiC tridisfic! ad mortem ufque perniciofa : ut qui modo 
propter tot tantasque uidonas & rerras fiC mana terrore fui 
nominisconcuffitfjtinuncfeuideretamiffo 6C imperatore fiC 
Uifu.Na &C Nicolaus perufinus ia diem obierat: fii Pnilippus 
ipfe nimia uigilandi affiduitate uifum ami ferat.intra mediola 
ni mocmiaurgeri: &C qui antea femp afflidis ?oibus auxilio cfi 
cofu ’ff:t:iam cogi ut aliunde auxilium imploraret. Tu enim 
unus lacobe Antoni Marcelle quod certe uel mea uel aliorum 
plurium ertiditiff morum dC grauiflimoru hominu caufa fadii 
nollem.praecipuus audor extitifti extremae calamitatis illius 
claementiffimiatqueoptimipricipis qm nocontftus Addua 
iuperaffe. QC amoeniffimas late uillas uicofque bonis omiub9 
Coloflus 
Addua 
Infubrcs 
Mediolanii 
Laus 
Comum 
Ticinum refertiflimos diripiendos militibus obie&affeiac tot pecorum 
greges tantu hominu tiumeru uertifle in praedamiuoluifti etia: 
utuexilla lpfa fignaque uenetoru ex illa celebri fublimique ar 
ce fua Dux Philippus qua tum oculi paterent :poiTet coram a 
fpicere:Nam cum umuerfis copus intra fecundu lapide quafi 
Annibal confediftuteque ab imperatore Michaele aureis mili 
tiae infignibus in illius humanmimi principis ludibriu ornari 
es palliis. Cuque ad lpfa ufque fuburbia te quottidie iter prae 
liantium militu globos uilendu oftenderesmunc hos nuc illos 
ad fuburbioru irruptione hortado incitado impelledo: mmi 
ru ita animi aegritudine diurno illi principi auxiili :ut inde 
uaehemeti aegrotatioe cotrada poft paucos mefes i maxima 
regni clade uita lpfe amiferit:Cums morre cu oia eiTent tumui 
tuaria;tuis adhortationibus atep fuauionbus laudenfes pia 
cctinique adducti fe uenetis dedidere:prmcipiu fane inges ad 
totu Pmlippi regnu dC breui cofequcdum dC expedite :li pius 
amor pacnae apud tuos qua quorunda priuatus aduerfus te 
liuor ualuiffet, Sed utendum eft uulgari illa confolatione: 
Qyid fi hoc melius.Cadunt perfaepe inter principes fimulta 
tes imtamcta<£ animormflCid quidcoccultoquoda ac lufto 
dei cohlio:quod lpfu etia AgamemnonaflC Achille accidilTe 
Homerus narrat; Ita enim incipit carmen Iliados: 
i' Iram diua refer Pellidae immitis Achilli 
// Innumeris quae faeua matis afflixit achiuos: 
Heroumque animas tot fortis impulit horcho: 
'/Membra minutatim quorum ianiaca moloflis 
/' Alitibusque dedit pro regis mente deoru. Atqui mirum ui 
den nemine debet:fii tottuis6Ctailluftrib9fucceflibusijlli 
fmt regtnq tuae clanffimae turtuti iuidenr.ob r c no pa 
tnae min9 obfuerit:qua tibi optarintique infedadp fplcdidio 
rc effecere.cu uideamus no defuiffe p idc teporis: q inter gra 
uiffirrm tuu fapictiflimuq? Senatu &C fuidiflimu principe huc 
HieuFrancifcuSphortia maximas difeordias bellaque ifude 
rut:Qyib9nomultupoft tcpusemediofublatis pax repente 
rurfus atqj focietas iuicc c luborta aduerfus meiiolancfes:g| 
collati ut nofhdmemorcs beneficii aduerfus eu le huc prmci 
pc lpie coiurarant.Qyo i bello cti tu legatus a tuo Senatu da 
t9 legatoe libera cu mulas i reb9 huic uni 
Annibal 
Michael, 
Laudenfes 
Placentini 
Agamemnon 
Achilles 
Homerus 
Iliados pricipifi tu illud beneficiu fuit maximu.quo prudctia confilfoqiie tu© 
idem fibiuitam ferme erepta recuperauit:Francifcus enim pe 
rufinus qui a patre Nicolao fortiffmo iperatore non minus 
fide degenerauittqj Iacobus frater uirtures paternas omnis n 
mediocriteraielaequauituelliiperauitxu animo efferato ac 
nefarno decreuiffet hui9 humanifTimi pncipis nece :occultis 
que infidus cu hortaret ad inuadeda huiufce urbis mumtiffi 
ma ifuburbiatcu inffcru&a (e habere diceret quada mediolanc 
fiu fadionc:quae fecii ,p eo fentiret: eiusmodiq? no nulla affer 
ret argumcta:qbus facile fibifide ucdicaratdolus certe fuifti 
tu:g huc neid faceretuisrationibus es hortatus-.qbus.agtiffi 
me poffet animaduertere fibi omnino cauendii eide ab omni 
braciana factione. Itaque abs te uno pfuafus a Suburbiis ie 
abfhnuit:Qyae fi effetigreffus-.que Mediolancfes nuc habent 
falutarc:hoc pricipe carerent. Quid aut dica de ifidns Mogu 
tinis jQuas de te laudes praedicat prlceps meus i Qua de te ho 
norifice femper loquicf Oblidebat Mogutia Fracifcus -Sphor 
tiarbtiid difficultatis oppidu coniecerat:ut diuti9 oblidionc 
ferre no poffet, iaque de deditione Mogutini*c6fultabant:cum 
ldcFiancifcusperufinus de iterimendo iperatore fuo cla co 
filni mit.Idq; poffndie futurii erat:cu tu noctu Sphorti adi 
ens?mones eu inter loquendmne ita folu fe quottidie imifeeat 
ordinibus bracianisffieri enim poffe:ut opportunitas pariat: 
quod nulla honeftas finit:Inueterata eni effe fimultatc atque 
maliuolentia bracianis aduerfus Sphortianos.Prseterea Fra 
cifcum non effe patris fimilem dC eudem fibi uiden iconftantc 
ac leuem.Itaque cauendum effe ab illo plurimum . Quare cu 
Sphorna in pofferum diem tuum fcqui optimum confilni cj? 
morem fuum inftitutumque malui ffetffeque ab inuifendis or 
dinibusabftinuiffer.Francifcus idemuentusut opinor: infi 
dias fuas llluftratas patefactasquc teneri: conti nuo tranffugit 
Mediolanu. Addam item ad hsec unuiegregiae tuae prudctiae 
documentum.Iam inhorruerat anni tempusitantaqueerat ac 
tam usehemes hyemis magnitudomdunmei fo inlubriu agro 
6C niuibus obruto &C obllrido glatie nihil pabuli ufqua offer 
ret Aloyfius uermius aliiq; ductores plaerique oes iperatore 
adeunt:eumque pro fe quifque impenfms horranturmt i Co 
merifem agrum citato agmine uires agat:Sic emm foremteo 
Francifcus pi 
eminus 
Nicolaus pici 
ninus 
Iacobus picini 
nus 
Moguntia 
Moguntini 
Infubres 
Aloyfius uer 
mms mefesqm ineeftinis inrer fefe difeordris digladiat :deditionc 
faciat. Ac Sphortia &C(i intcliigebat fuorum cofilia aliud ni 
hil qua praeda machinarr.tepori tamc cedes eis obfequebaf: 
Verebatur cmm militu inconftania.llam umuerfae copiae ,p 
cedebant:cu tu ut es facundia infignis:ab ns coeptis dudto 
res lpfos dehortaris:&C milites eos doccs:d£ pabuli (X. rerum 
omnui inopiam paffuros apud Comenfes, Apud Nouariefes 
autc ferus omnia.Quibus lllijaddufti rationibus cu in Noua 
riefem agru diuertiffcnt-cotinuo ciues ipcratori fe Sphortiae 
dediderunt plures adducti bemuolentia pauci etiam metu :6C 
11 quidr qui ad ducem Sabbaudiae eode ipfo die deficere mfti 
tuerat.Quod certo factum uidebaf mfi callidiflimo tuo fano 
que confiliocfTet obtemperatu.Qua quidem fpe Sabbaudien 
fes copiae deftitutae Romanianii Nouarenfiu mumcipiu m fi 
dem receperunt. A t Francifcus Sphortia ut eft animo gratifTi 
mo:te quanamiciflime complexus pala &C alta uoce profefiiis 
eft fe tibi debere plurimum:cums opera factum foret: ut No 
uaria potiretur.Qi ae uero deinceps funt fubfecuta ta belli q? 
pacis:ea diuino cohlio uoliitatique dada effe ambigedu certe 
non cft.Quod autc laudenfes placentinique partes Venetas 
funt fecuti tua prudentia factu fcimus.Quod in praefentia Du 
ci Francifco feliciffime parcnt:a uobisque defciuennt :no tua 
led illorum culpa qui ftuae uirtuti inuiderut:eflfectu eft:& id g 
dem ut modo loqucbaraudicio quoda ac mente dei. 
// Qms enim ut eit apud Efaiam : cognouit: fenfum dominiJ 
aut quis cofiliarius eiusifmtjQuod fi ea quae &C fcomodat hoi 
mbus flC a plerifque ducuntur i maximis quibufda malis:fine 
diuia fentetia no fiut.ncc ea tric i tantis tuis &C ta fecudis rebus 
fine diuio cofilio accideuit aduerfa no ta tibi cp reipublicae: 
nec Valerii reccntc obitu fine mente dei:g gdquid facit:ad no 
ftru facit cmolumctii:debem9 factu effe exifhmare.Nu idcirco 
l tot &C animi SC corporis ac fortuae bonis deteri9 habes:quod 
ex tot liberis pueru uniuad fe reuocarit DeusiQuod fi i merea 
tura nofnm9 uiuo cotentnnifi lucrii ena dignu acceffent: nu 
De9 miuftus fit:fi ex tot libens quos nobis mutuo deditmnu 
fibi exegerit Jhabes tu bC filias &C filios pluris monbus lgenio 
cp eximios:eoscp 8>C gradiufculos &C miufculos:qb9 te potes n 
confolarifolumeructpocmaiiucuditate oblectare. Vt eni 
Comenfes 
Nouarienfes 
Dux fabaudie 
Sabbaudicfes 
Romanianu 
Nouarienfes 
Nouaria 
Laudenfes 
Placentini 
Efaias caeteros praeterea:quato tibi folatfo:quato gaudio uoluptati 
que eiTe debet Francifcus tuus:tato igenio tanta moru elegari 
tia tata .pbitate uir jNu habeas:quod ad tuae felicitatis fuma 
tibi fit defyderadu:cu oculos ac mente 1 Francifcu unu coiece 
risJNoneetiaidetuied pueri te magis re 
cordatio torqueat:qua uiri filii praefctfa afpe&uscp deledet* 
At d Valerio mihi magna fpes erat. Quod de Valerio futuru 
fpabasud tibi de Francifco praedare licet.etia Alcibiaden qui 
magna fpe puer fuerat: pditidimum pniciofiffimuque cmem 
Athenae expertae fut.Itaque fi me audiasdmo te uiru magntl 
&C fapientc:omnc idum animi motu uincies tandem-.ut antea 
monui:atcp obdringes ratiois cudodiamt quod tepus aliqua 
do ed fadurum: faciat ratio eade nunoqua podea es ufurus: 
Nec enim tuc erit meliore uitae coditione Valerius: Et turpe 
ed ,pfecto plus apud te ualere tepus qua ratione -Quid quod 
ia annu prope agis in luduiHic ed natalis chridianus. Ad ,p 
ximu Kalendas lanuanas Valerius tuus reliquit mebra mor 
talia.Satis naturae affe&ui fatis cofuetudini datu ed. Redi ta 
men ad te:8C tibi te totum uendica. Simusne igenio muliebri 
inferioresiQuo: enim legimus mulieres :quae obitu filioru &C 
condanti flC infra&o animo tuleruntJMulier lacaena filiunv.q 
in acie ceciderar.fepclics hoc ed lllu didicho hilaris .pfecuta: 
’ Sit flendum timidos-hilaris te nate fepulchro 
*)Condo meum pariter flC lacedaemomum. 
Altera cum filium fepeliret:fl£ tenuis quaedam anicula ppius 
accedens miferabiliter dixiifet o mulier fortunaetcotinuo illa 
per geminos bonae refpondit:Qua enim gratia filiu pepernuc 
pro fparta moreret:hoc mihi contigit. At Gyrtia 8C lpfa lacae 
na cum nucius ueniffet ex creta.qui Acrotati ex filia nepotis 
morte nunciaret:refp6dit:nonne cu iretaduerfus hodes: aut 
erat ab illis intenmendus:aut illos iterempturusdibentius ue 
ro ait eu mortuu audio ,p matris fle urbis fuoni di 
gnitate:qua fi tepus omne ignaus uiuere, Damatnae uero fa 
ftum ed longe feuerius:quae cu accepiflet filium &C tirnidu ede 
&C fe idignum:eum cumprimum adueniffet:occidit unfcripfit 
que huiusmodi epigramma: 
/ Hunc timidum mater Damatrion ipfa peremit 
''Nec dignum matre nec lacaedemonm.Et alia item lacaena cum 
Francifcus 
marcellus 
Alcibiades 
Athenc 
Lacaena mu 
lier 
Gyrtia 
Creta 
Acrotatus 
Damatna 
Damatrius audiuifTet filium & feruatum cite &C fugiffe ex hoftiu manibus: 
ita ei fcripfit.Mala de te fama diffufa eftiaut hanc nunc clue: 
aut ne fis. Alia rurfus filium aduenientc mtuta:& quid ageret 
patria percundata-.cum is refpondi(Tet:omnes perifU’;eu tegula 
fublata percuffit:atque mteremif.inquics te lgit rnalu niinciu 
nobis miferunt5 Identidem etia a lacaena illa muliere factu legi i 
mus*qu3e fiiiu:qui ex acie fugerat:occidit;mquics;non meum 
effc hoc germen :addiditque huiufmodi epigrama: 
" Vade malum tenebras germen pete:quemque perofus 
V Eurotas ceruas nec fluat ad timidas. 
A Si catulus nequam perrcxerisnto fub horchum: 
O Nec fparta dignusinec generis titulis.Et quoniam exempla 
huiufmodi polTem infinita poene afferreiuno tatu 6C pegrino 
6C de lacaena item muliere exemplo addito :reuer 
tar ad uiros cofque patricios ac uenetos. Lacaena quaeda muli 
er filios quinque:quos habebat ad id bellu miferat.qd i fubur 
bns gerebat. Quare cu ftetilfet euentu pugnae expectas:ubi qs 
aduenies gcunctati ei nunciaffet filios ois obifle:no hoc inquit 
peundabar ignauu mancipimfed qd agit Patna:cui cu ille fub 
didiflet ab ea eife uictoriadibenter igit ait accipio ct filiorum 
mortc.Sed audi ia de tuis eruditiifimis duobus &C fapientiffi 
mis turis Leonardo Iufhniao ac Fracifco barbaro.Hic enl fra 
tre habebat Zacharia uiru certe grauem &C phumanu patrem 
ampliffimi ueronenfis potificis Hermolauq no fecus Fracifcu i 
educauerat atque dilexerat:qua fi ex fe lple genuilTet:eu uero 
Francifcus aeque obferuabat dC omni pietatis munere uenera 
bat ac fi pater extiti(Tet;ubi uero dic obiit Zachanas:primiru 
urbis ciues ad Francifcum uenere,confolandu:quos ita ille ex 
cipiebat <Sc oris traquillitate &C grauitace fermonisait q confo 
laturi ueneraticonfolandi fuifle uiderenf: At Leonardus qua 
coitantia qua aequitate ai qua lenitate qua ui oratiois i obitu 
Marci fratris uin continetis &C lntegrr.quo uno nihil habebat 
I uita cariusiufus fuent:qs elbqui melius nont quam lpfe tu* 
Qyod taliu uirorti factum laudas:qd tibifaciundu fit. noiti: 
Turpe efteni qua laude lpi carcamus:ea cuiqua ut rc praeci 
pua prxdaraque tribuere; Reliquueit.ut duoru principii & 
Pafchahs &C Malippermqui i plentia fumae reipubiicae praedt: 
$C Fracifd Fofcari q huc i ea dignitatis maidtate antecellit; ] 
Leonardus Ia 
ftinianus 
Fnncifcusbaif 
birus 
Zdchams 
Hermolaus 
eps. 
Pafchilisdux 
Fmciicus dux inclytas cadc in re uirtutes filcntio inuolui nulla ucl cofuetu 
die ucl negligctia uedra patiar, quaq, id fieri fama ed quoru 
da culpa:qui ul' domedicae cuiulpia libi notae confcmuel ga 
neque in lua nec i fuoru maioru ulla uirtutis luce uerlati alio 
ni gloriae inuideat.FracifcoemFofcaro tacaprudetia tanta 
reni magnarii omniti cognitione tata eloquentia tanca animi 
magnitudine uiro iacobus erat filius:quc pater &C quia filiu SC 
ga unicum incredibili caritate atque Idulgetia diligebat:adeo 
ut eo nihil habere in uita mciidius poflet ab olbus ludican . 
Quid aut in cauli fuerit: nefcio.Illud mihi uideor fcire militi 
aut effe aut excogitari poffe genus cruciatus :quo ille fere ad 
morti? ufque afflictus lsepe no fiient. Ad poflremu arceff t9ex 
lfula Cretaiubi relegatus afferuabatur:£C I organo porrectus 
ac uinctus.quo torquendi genere aliud nullu fert neq; dunus 
dte neque hornbiliusuta mebratim tractus exagitatufq? c:ut 
lolutis neruis artubufqj laxatis exanimus ,ppe redderet .Nu 
dux Francifcus aut uultii mutauit unqua:aut ueroii fecit ullu 
i tanta £>C ta atroci filii clade:qua cora quodamodo intiieba 
tur.Satis enim ituebat:cu &C mu uociferatoes eiuiatusque e £ 
ximo cubiculo audiret.dC quod lit organi fupplicium:noeflec 
ignarus. Cuque pod illius immanitate truculctiaque fuppli 
cn cora uideret allatii.na quo is modo duci potuiflet:cui nui 
la corporis pars cofideredNum gd ullu minitatu fignii often 
dit i facieJquicq; ne cd locutus aut mollius aut remifliusJqua 
li lftius modi qudtioms hornbilitas no luperet omne mortis 
no dica dolorem:g ut docui nullus eftded doloris formidine 
queindocdi mdicat.Na Pafchahs dux quo uno nihil ,pduxit 
natura humanius nihil mitius nihil melius nihil amabilius: 
folti filiu que habebatauru magnu &C modeftiim gnto menfe 
ante ducatu amilit:& que filii loco mirifice lolu ex 
eo filio nepote praedanti indole &C fpe maxima pueru hoc an 
no paucis ante menfibus fcpeliuit.Quis eu uidit aut i filii aut 
in nepotis obitu uel lachymula una fundere JEt fapicnter id 
quidcrruQuid eni ullus doleat:quod &C naturale cd &C necefla 
rium &C bonumJScimus huccafum omnibus dte commune. 
Itaq> uanus ed dolonque nec pnmii nec-folu effe ccgnofcim*. 
Et praefens uita quid heat in fe bonr.nihil uideo .Proinde la 
pienter ait ecclefiades totam uita odio habui. Quod li uita 
lacob9 fofcar9 
Creta 
Pafchalis dux 
Ecclcfiades habenda cft odiomt maloru omnium eaufarcerte mors & ap 
petenda et fiC amada plurimii:hoc habet catum uita in fe boi:§ 
quod p cam tranlitus patet ad mortc:fine qua reuiuifcere ne 
tno poteft.Quem eni mihi .pbabis refurrechirmnifi morte an 
cea moriaturJCupio diffolui inquit Apoftolus &C eflecu Chri 
fto.An id dixiffet uir ille fanchmmusmifi intdlixiffet:ut erae 
Omni doctrina fapietiaq; ifigms:<Sf in hac uita mortali nihil 
effj omnino boni:& i morte ut mali omnino nihil:ita boni ec 
plurimihQuarefi Francifcti Philelfu tuiuqui dC lpein fimili ca 
fu efh& te plurimum dibgit.audire fequiqj lnfhtucris Tacobe 
Antoni Marcellemon modo no lugebis obitu Valerii filmfed 
gaudebis potuis:quonia cum illo actum eft optime,Exultat il 
le nue iter ageloru choros pturbacoe curagj oi uacuus: Diuiae 
fubftantiae uifionefnutur. Cibiquepath indulgctiffimo:quo 
dii erat in terns:nihil fibi neque carius hebat neq? iucudius: i 
caelo domiciliuparat.Ineft.n.adhuc in filus noftris fanidus 
quida appetitus reopiedi corporis:ur quo focio i terreftn hac 
pegrinatione &C comice ufi funereum eo etiam fimul in caelcfti 
tranquillitate 6C beatitudine gaudeant.Quod fi corpus appe 
tunt fccu efferparentes etiam quorum portio corpus eft rcofen 
Cinee appetunt:Quid igitur dolcamusm gaudiis &C glora fi 
lioruJAt mdulgendu aliqd fim naturae defyderiorne fi effer ue 
fcente adhuc uulneri remedia fortiora effent adhibita : dolor 
magis atep magis exagitatus incrudefceret.Qtu eni recenti uul 
neri amationes adhibet uabdioris:doloremcxafpcrat magis: 
qua lenir.Scdccceannus ia tibi praeterit.Satis naturae imbecil 
litati fatis opinioni fatis officio tributum e fidam ratione uti 
nos decet Pnuatus dolor cu amicoru dolure tibi eft digercd9: 
Omnes eni quibus es cariffimus:tua caufa dolemus, A t fuerme 
uel humanitatisrcums mirifice ab omnibus laudans uel libe 
rahtatis cuae;qua caeteros hom nes antecellisdiberare nos ta 
dem omni doloris acuilcorquod una fatie re fecensrfi ce uide 
hmiis finem impofuiffe tantae doloris acerbitati,Quod fi ne 
que tua neque noftra etia caufaruc tibi tuaeque aetati parcas: 
potes adduci moneant te falt. m reliqui tui liberi:quos tuus 
maeror tenet i lachrymis:moueat luca uxor nobihflfjma pru 
dcciffimacp loge magis tatus dolor tu9 co 
munis lucundiffimique filii mors cdmouem.Qyam eius inge 
Paulus apfs 
Chriftus 
Frandfcus 
philelfrs 
Iaccbus anto 
mus mac-llus 
Valerius irum ejus moderatio me delectat. Quam fe maiorum fuorum 
fimilem quam (eoftcnditilluftrem.Eft uxor lfta tua patauia 
& ex leonibus gdem patauina.Fertur aiit leon inter Anteno 
ns ,pceres clariflimus extinffe.Exillo aut auctore leonum fa 
milia patauii emanaffe ne graece gdem negat hiftoriae. Quare 
ut nobis amicisomnib9:ut liberis tuis ut tata jabitate uxori 
ta diuturna tam grauc tam itollerabilc animi moleftia omni 
no auferas &C monet tepus &C cogit ratio.Id aut facillime affe 
quaris:fi lifdcm remediis i tuo lito cafiuut aliquado ifhtueris 
quibus lpe i obitu Olympi mei fum ufus .Na ad eas caeteras 
rationes:quas modo colleguplurimu tibi prodentmo ad leni 
enda egritudinc folumifed etia ad laetioris uitae fuauitatc :fi 
omne Valerii filii infantia fi idolem fi ingeniti fi corporis for 
ma fimoru probitate ac decus fi doctrinae &C eloquentia ftu 
diu fi tot illas tatafqj uirtutes repetere tecu animo perrexeris: 
Nec.n.eflfe debes oblitus:cu tuo ex ccllo ualerius pederet: cu 
te ofcularet :cu haereret in quo magis garrula lm 
gua balbutiebar.eo fiebat ipa uerbotu offetifione lucudior au 
ditu.Remimfccre praeterea:qua lucebat i ei9 oculis fcmtilla ui 
gons tuu& ut tuoru morti fimilitudo tanq; p cutis erumpens 
fpeculu animi tui magnitudine ac prudentia referebat.Recor 
dare faciem illa mue omni candidiorem rofeasque genas pur 
purae qjfimillimas.Nonefic ore matris uenuftatem 
paternae dignitate repraefentabatait uno i corpore uterq? co 
gnofei poffctJRepete ei9 mafuetudinc &C modeltia;qua erat ta 
ta:utocm uinceretfanidimonia:Neq?.n.igenii doctrinaeq? dC 
eloquctiae boitatc abutebatait i fupbiam elatus abducta fro 
te aequalis caeteros cotcptui haberet:fed fe oibus facile affabi 
le amabilcq; praeftabat.Gradioris uenerabat praelerti eos: q 
uirtute &C grauitate antecelleret.Inferioris nero tata fibi coci 
liabat bciuolctiaaitfe illis pare facere inderet.fct adeo gloria 
purgati animi uirtute antcibat:ut nulla aduerfus fecocitaret 
inuidia:fcd aeque diligeret atq; obferuarct ab aequalib9 oib9: 
Et quafi mtelhgcret ex aequalm moribus fe judicatu mulioni 
pueroru iemp cofuetudie utebattg omni uacarct icotmentia: 
quos nullius fiagitu reos fent ret:quosad dilciphna: quos ad 
jabitate incitatos agnofcerer.Quos tamen omnis quafi ftella 
ru fulgores ipe tanq» mbar folare quodda mirabili fplendore 
Leones 
Antenor 
Leon 
Patauiu 
Olympus obumbrabat atque obfcurabat:& quo magis ab illis fugerat 
honorarneo fe honorabiliore praeftabat:quoq> erat ai celfi' 
tudie excelletior:eo fe humilitatis uirtute:qua apud Chriftu 
prima die didicerat:magis deliciebat Jurgatis aut iter fe foci 
os queq? pro more cuiufq; aggrediebat: :aliu monedo: alium 
bladicdo:alium rogado:6£ ita ots leni amicoqj 1'ermone mu/ 
tua beniuolctia ueluti foederabat:Quod fi que uidiffet ex fo. 
ens aut uerbo lafciuo uti aut ieptioreallu uel contracta frote 
uel trifh uultu afpiciens arguebat leniter ac fiibnuffa uoce in 
quiens eiufmodi termone no effe patricii nec ingenui puerj:6C 
quod g oris oionem uolritas oflcderetur.Et nequa uanae co 
gitatiois lagipta feriri poffet icautusmullu otui admittebat: 
Na quado ab alus rebus tibi otiii uidebat oblattudiuina aliq? 
oratione aio uclutabat:qua ueluti clipeo uaehemetior ictus 
ois repelleret .Quis»n.adeo c a natura bene iftitut9: ut taqua 
fenfus expers gturbanonu initus no tagatur .‘quibus tamc re 
fi(tere:6c eas no pan effundi latius fummae uirtutis c» Memie 
rat fane quod fcnptum c:pcliuius etfe cor hois a puencia ad 
malli.Qyare tametfi erat generofa quada atq; poene iaudita 
ai magnitudine:ab ira tamc qua no nulli cote fortitudinis ec 
dicuntuta te copefcebat: ut natus nuncp uiderec . Repetebat 
eni frequenter aio no modo illud Archytae tarctim dictii imi 
// licum. Afficerem te tupplicio:mti iratus effermfed et multo 
melius illud ppheticmTurbatus fum no fum locutus:atc|j 
//irafciminubc nolite pcccare.Quid:quod ornatu corporis fae 
culo ac mentis puritate deo feruiebatJ Diiutiarum affiuctia 
no uitioru fed uirtutii materia illi erac.Qmdqd pecuiolae aut 
abs te patre prudctiffmo aut ab idulgctifTima matre accipie 
bacad oc paupibus tribuebat, llludq? praeceptu affiduo fer/ 
mone celebrabat:Si uis effe perfeCtusmade: 6c uende oia:quae 
habes.& da paugibus:fiC ueni:& fcquere me.Et quoma uere/ 
cudia fe no metu ad uirtute mumerat:modefle fe mg aliqd p 
ponebat,libctcr audiebat»ncc unq; fine igenito illo pudcre:g 
ornabat setatcrpponcntibusrcfpodcbat. Reda fulcipicbat. 
quae praua ec aiaducrteret:acnter cdfutabat. Opera q> dabat: 
ut adueifarium docere magis qua uincere uiderct Siquid boi 
aut feciffet aut dixiffetieius laude ocm uel i parentes uel i ma 
giftros referebat. Qeod h fit:ahter euciffet: § uellet 
Chriflus 
Archytas fuum effe erratu dicebat.magiftros aut aut parentes nulla ec 
i culpa.Ita eius faecudu mgemu multipliciu uariarucp laudu 
(ludus tenebatur:ut indar laetae feget s huberifq: a;- v culmis 
atcp aridis luxuriatis fupra ocs uirtutis gradus mirifico iere/ 
mento quottidfe adolefcerct.Quid.n.plura metuinmJNihii 
eius igenio natura docibilius ,ptulit:nihil acutius: nihil fera 
cius:nihil admirabilius.Et cu no efifet I difccdo minus uclox 
qua i audiendo:quae didiccratata memoriter ttnebat:eloque 
terqj proferebatmt diuinoquoda afflatus numic quiret ab oi 
bus iudican.An haec & alia fere lfinita fi tecum tacitus recc 
fuerismocogitatioeipfalaetabereJnogefticsJno exilies gau' 
dioJEquidc exidimo te lllu nuc abfente perinde reflexa ccrui 
ce iter dormi edum perfepeft quaerere 6£afpicere& coplecfr' 
S>C alloquuquafi praefrntem Nii paru tibi ex illius recordatio 
ne fuauitatis fupeft:cu uidet adhuc cogitati tibi oculos tuos 
deofculari.uultui haerer-.ceruicccopledi uln hs:teq; bladics 
rogareait follicitudinis taedia abducas-.ut curas leues :ut aegri 
tudinem ocm aio abncias-.ut nihil feruihus nihil languidius 
nihil eneruatius nihil humilius nihil demiffius prae te feras: 
cu qui excelfiore loco natus fis:qi i res illudns tot tatafq; g:f 
feris:nullu tuum necj didumneq: facium latere poffit. Haec i 
quam tibi reminifeenda funt Iacobe Antoni Marcelle: atque 
uerfanda frequenter animo:Quod fi fadum abs te fuent:non 
poteris no miro pfundi gaudio.cii itellexeris &C tibi &C filio co 
fultu efle quaoptimeulli quidc:quod pod innocenter &C bene 
adam faeculi uita aeterna adepr bcantudinc ia nihil fibi fen 
tiat formidandu:tibi uero:quod certo fperare liceat a Valerio 
tuo paratam i caelo fede: ubi tu no pod diutnrnu admodum 
tepus tranquillam arq; mcundam uita una cu illo p fempit t 
nam gloriam fis a durus. Interea quod rei quum ed: aci 
idem te adhortabor:ad quod Nicoclcn rege Ifocrates:Quonia 
mortale tibi contigit corpus:animus autem immortalisiemtc 
re;ut animi memoriam relinquas immortalem. 
Ex Mediolano anno a narali chriftiano millcfimo quadringe 
tefimo fexagefimo primo.\m.Kalendas Xanuarias. 
facobus Anto 
mus MarcelP Ad llluftrem &C fummum uirum & claemcntiflimum patre do 
minum Alphonfum Sanctae Romanae ecdefiae cardinalem«» 
Francifci philelfi praefatio in Ariftotclis rhaetoricam ad Ale 
xandrum regem . 
VM fupenore anno Bononiae docere darif&me pr: 
qd ea i urbe nemini maiorib9 aut honorib9 aut prae 
c miis uncp cotigitecoepe n nulli &C nobiles &C magni. 
uin dare opam graecis lriscgppe g ia aiaduertiflet: 
fi fecus facerctaie £ dignitate ad latmu eloquiu eni 
teret .Quare cii Anftotelis praecepta illa ns grxee l:gcrc:quae 
de ciuihbiis cais ad Alexadrti regc.cu ,p auctoris more dochf j 
fimectii ut lemp difertiffime fcnpta luntcfummis a nobis pci' 
bus cotenderutud efficerc:ut ea latie loquereturcCenfebat.n.. 
prudetes iurnquod longe plus S£ utilitatis dC ornameti exiis 
latinis a me fadiscquoma & illi latie loqcq; grxee mallentcqi 
fi grxea efTentcafTequerenc.No.n.eo grxeas lias tantope oes 
difeere (ludemus.quo ns apud achcmcfes bizatiafue utamur: 
ut lllaru fubfidio atep dudu latina litteratura atep eloquetia 
melius teneam9 &C lautius. Prxterea nefcio quo pacto g min* 
SC dm dC multu grxeos codices ptradarit:6c lefe illis totos de 
dideritcnufg; lcredibilc illti ac ,ppe diuinu lactei grxcoru elo 
quu lepore atqj dulcedine neq; apud oratores neqp apud poe 
tas neq; apud philofophos pcipititequo fit:ut nri fere oes qui 
auris ddinire cdcupieritcmalit initio grxea latie q; eade grx 
ce leditare.Ignorates hi gdc utilius admodu fore uolctib* 
grxea difcere-.ut grxcx uoces grxcicp cocctus illoru aurib9 
die noduqj obftrepat;& queadmodu grauitate latios grxds 
ita nobis fuauitate illos &C qda qfi dididis abrofia ac nedare 
mirii i modii atecellere.Id lgit ita familiaribus a me llfefflagi 
tatib9 obftiatiffime refragari coepntu ga uideba rc a nobis pe 
ti cii fiia natura difficile. Effc.n. i arte uerbii fxpius e uerbo cx 
primendum.quod ne abfurdefiatdaboris nonnunq? maximi: 
interdum autem propter fermonis uel diffimilitudinem uel 
anguftias noti dictum quia nd eo me pollere igenio ufuue m 
telligerecg maieftate Anflotelicx didonis latix iterptatiois 
filo exprimerc.Proide noleba aut ieptus apud aliquos aut te 
merarius mdicaruSic igit pro uinli pterefragaritibus nobis 
clarus uir amicifiime &C tui nois eximi? prxdicator AI 
Bononia 
Alexander rex berthus is qui per id teporis Bononia quaeftorc pro fummo 
pontifice gereoatudem coepit:quod illi antea conlueffent:ftu 
diofiffime a nobis cotendere: Qyi taetfi p fuo lure ola apud 
me potefbeo tamen facilius perfuafic: quod unam hanc rem 
fore diceret:qua praecipue gratificari manfuetudim tuae qui' 
rem Aiebat enim te unueiTe:qui pro regia lita Pinnata tibi 
animi magnificctia generofitateqi <3£ inaudito quodam fplen 
dore magnitudineq; ingenii cu reliquas omnis liiuifcns dilci/ 
plinas mfigni% uirtutes maximi penderesuum hafce elegan 
cioris artes in primis.I-d mihi uir ille &C amicus & grauis per 
fuafit haud difficultermtpote que uera loqui no minus noP 
fe:cp uelleuapridcaiaducraffem.Qyod quidem cum alus mul 
tis rebus de illo expertus fum:tum i iis laudibus quas de rua 
felici &C augufta illa bononienfi leganoe dies noctef<# praedi 
cabat:Eas enim ita ponebat ace oculos:uc nihil poltea bono 
nicnfium reipublicae aeciderit:quod non multo anteipedere: 
uel lapides lpfi prouiderint: Et profecio fi tua fequi ueitigia 
quibus ea res erat in manu: uoluiiTent: neq> lpfi excidifTenc: 
neqj tanta tamq; praeclara urbs in tatas calamitates aerunas 
que decidiifet. Sed de his alias.Cum hac igitur traductione 
no ingratam tibi futuri inteliigerciut amicilTimo homini mo 
rem gerercudefbut meipum tuo nomini cu Aibertho meo de 
dicarem:oblitus fum noltrnOia uincit amor: Rem difficilh/ 
mam 6C meis imparem uinbus tum aggreffus: Audentis fortu 
na iuuat:Potuit homencus ille Aiax nedora:quc necg Vlyf 
fes ne<g Neftor i praeliu puocante excepiiTet: fola audacia 6C 
fingularicertamiefiieare.Potuit &C Troias idem 
ab inccfis ia nauibus fufis achiuis oibus arcere: potuerimus 
fortaffis edam nos fiffi minus oronis Ariftotelicae nitore: at 
ipfa certe fenfa latims uerbis explicare: Vertimne id unum 
omifenm: Nos a Fabio Quintiliano non nullis i dictionibus 
interpretatione diTcrepafle.Idque non inconfulto factitatum 
ut quod ille jutft'yopiKoM demegoricu uerbu e uerbo expri 
mens concionale genus:8C ir?OKorro< AHspm procalepfin praefu 
UH ptionc dixeritmos ufitatiorc uocabulo deliberatum &C prae' 
occupatione no abfurde:ut arbitror;exprimere 
CC alia pljeraqj iuciri cocigent.Na cpuis gdocP ille gdc &C acut* 
uir fuit.ueluti certe emoluit tn I n nulTuerbis reb9 magis fe fui cg 
Aiax 
Vlyffes 
Neltoi 
Troes 
Achiui 
Fabius quinti 
lianus 
dcmegoncum 
USpOMTtihHty 
procatalepfm Ciceronis fimilem dici» Nos autem &C. M. Tullii & Horatii 1 
flacci &C Eufebn Hieronymi g latiniflimi fimf& eloqntiffimi 
e xtiterunt:tefhmonio &C auctoritate fretmn id maxime (lude 
mus:ut quae a grsecis tranfferimusmihil aliud quo ad eius rei 
fieri pofutiqj latinitate fapiant:Proide SC hoc praefentis ope 
ns ad numerum caratora ac figuram pro uirili parte tradu/ 
ximus.Sufcipies igitur prscfcns hoc quidquid eihmunufculi 
magnifice pater:quod fiquidem autorem lpfum tecum repu 
tes Ariftoteleninon te minus e regia profapia genito magna' 
nimo pnncipe:quam Alexandro macedonum rege dignu exi 
fhmcs.Sinoftramuerointeobferuatiam finoflrain Alber 
thum 6C in praeclaram omnem Alberthorum familiam dile/ 
fiionem amoremq; cotifyderes:& exi miti certe id in 
deuotunr.Caeterum fi hifce te rebus deleftari intellexero: effi 
ciesuit propediem huic quafi pradudio maiora fortaffe quae 
da ualentioraq; certamina fubned:am:Interea uero hunc Ari 
ftotelen ledit bis:Intueberi% magna ex parte:quae a maio' 
ribus noftris de bene dicendi fcientia &C tradita uobis ac reli 
8a funt:ab Ariftotelico fonte praecepta illa quaeq? emanauif 
fe:Qua quidem ex re eo magis eorum impudentia miranda 
qui cum fe Ariftotelicos dici uolunt:& loquendo &C fcribcdo 
abfurdiffimi fimul 8C infantiffimi plane reperiuntur. 
PRAEFATIO. 
Ariftoteies Alexandro regi falutem dicit. 
Vm tuis litteris fa&us certior nonullos faepe ad nos 
mifi(fe:qui ut ciuilium caufaru praecepta ad te per/ 
f fcriberenua me peterent»Ego uero haud negligctia 
quidem ulla in hoc u% tempus rem diftuli: Sed ut 
quaerere ita diligeter de iis ad te fcnberemt alius certe nemo 
qui lifce in rebus elaboraffet-.diligentms uncp fcripferit:Haec 
igitur recle mihi fuerat fententia:Nam queadmodum ueftw 
decore atg magnificentia caeteris hominibus proflare maxi 
me ftudes:Ita ut etiam dicendi inuentionem ac iiim eam acci 
piasmitendum eibquae pulcherrima fit:apprimec£ praeclarif 
fima. Longe enim pulchrius efhac regale magis aio effe bene 
cofhtuto:qua habitum corporis ueftibus ornatum pulchris 
intueri: Abfurdum enim efbeum qui rerum geftarum gloria 
Cicer® 
M.Tullms 
Horati9 flacc* 
Eufebius 
Hieronymus 
Ariftordes 
Alexader rex 
Alberthus 
Alberthi 
Ariftotelicus 
fons caeteris antecellat :uideri humillimis quibufpiam in dicendo 
cedere:prae ferti m cum non fis nefcius eos qui in populari prl 
cipatu uerfentur:res omnis ad populum:qui uero fub unius 
imperii dufru confhtutifintrad rationem orationrqurefcrre: 
Qucadmodu liberas ciuitatis comunis lcx:quae ad honeibfli 
mum aliquem finem ducatidirigere confueuerit:codem et mo 
tC oratio tua queat eos:quos fperio tenes ad id agereiquod co 
ducibile fit &utile:Et enim lex .ut ita dhemruoratioquaeda 
efbquae communi ciuitatis confenfu definita iubet:quopado 
unuquodq? agedumfit:Acceditadrem:quod nc# tibi cbfcu 
tum exiflimo:folere nos laudibus eos perinde atq> hcneftos 
QC fortis jpfeqtg &C rone 6i oratoe utuntur : tC oia ea duce age 
re pergunt:Qui uero abf# rone faciunt:tan# 
atroces imanef# odim9: Q,a quidc re faehim c: uv& malos 
eorum uitium oftedetes male bonos eorii uirtu 
tem declarantes:quafi beatos admirados lmitandofq; uolueri 
mus.Sic?quse SC quomodo futuras calamitates cuitarem9: bo 
mf# inftantibus frueremur:adinucnimus:Proinde &C imintn 
tes difficultates abfctes utilitates coparauimus: 
Nam ueluti uita.quae nulli marron pru 
dens c oratio deligenda:Ne# id te prsetcreat:oportebit.quod 
hominum plurimis alus quidem lex ipfa:aliis uero tua tum 
uita tum oratio exemplis datur: Vt cunchs igitur tum graecis 
tum barbaris antecellasiomni tibi ftudio annitcdum eft: quo 
hi qui ucrfantur i his exemplis:Ita horum imitationem p uir 
tutis elementa pulchre effingant:ut haud fibi deteriora cdfu' 
lant:fed eius fe participes fieri &C cupiant:6C exoptent. Rcru c 
prseterea humanarum auguftiffimu confulationcuti. Quare 
ne in fuperuacaneis uulgaribuf# rebus ftudium tibi terendu 
eft:fed pro uirili potius parte elaborandumuit lpfam belle co 
fultandi artem &C perdifeas &C teneas:Quis enim fane mentis 
dubitant.fiquis inconfulto quid egerit:amcnti;e quidem : fin 
autem ratione duce:fapientiae fignurn efle* Intueri etiam licet 
eos omnis:qui optima inter grxeos repu.utuntur: oratione 
prius # rebus conuemre;Itemq? apud eos qui inter barbaros 
dignitate praeftant:orationem rebus anteirerquippe qui pro 
be norint eam: quae ratione oratione# perfpecho utilitatis 
Lex quid 
Grxci 
Barbari cognitioque fit:efife quanda falutis arcem. Et eiufmodi 
te Arcem : quae non manufada : uerum dC inexpugnabilis 
quidem fit: in primifque fecura opinanda: Sed uereor hac 
de re pluribus ad tefcribere: nefortaifisoftentare meipfum 
uidear: hifcepraefertim in rebus: quae probatione non indi/ 
gent:fed -plane in promptu tunc omnibus: Quam 
ob rem haec omnia miffa faciensalla dixerim folum:de qui/ 
bus in omnem uitam dicendum eft:Hoc unum effe:quo caete 
ns animalibus praeda mu s:praecl arum quoddam ab immor/ 
tali deo adepti uideamur.Nam liquidem &CJ cupiditate dC ira 
&C alus huiufcemodi affechonibus utuntur:etia reliqua quae 
que animalia:oratione autem homo dutaxat:abfurdum pro 
fedo maxime ommu caedatdi qua una re baeihis atecellimus: 
eam bencuiuendi ducem prae negligentia reliquerimus: Proin 
de te lam pridem tua fponte incitatum etiam atq; etiam hor/ 
tor:ut dicendi philofoph am omni dudio compledare:Nam ] 
ueluti corpus bona ualetudinem ita &C animus difciplina eru 
ditioneque feruatur:Huius enim dudu haud quacp tibi in re 
bus gerendis aberrare contigerit:qiiimpotiiis omniamt ita di 
canuquae ubi ia parta funt: bona piae tuebere.Quod fi prae 
terea oculis uidere mcundum efbanimi luminibus cernere pe 
mtufq; perfpicere admirabile certe plurimum.Rurfus autem 
qucadmodii iperator fui eft feruator exercitusatact eloquen 
tiaquaefapientiae coniundafit humanae ed uitae guberna/ 
trix. Sed haec omnia atque his fimilia operaepretium puto: 
ut miifa hoc tempore faciamus.Monuifti autem tuis litteris: 
nequis omnino mortalium hunc librum accipiauquippe qui 
non fis nefcius:ficuti parentes.quos ex fe genuerint magif cjp 
hi quibus fuppohtifunt partus amare folenueodemq» modo 
ii qui praeclarum aliquid exfe inuenennt;maioreadid ftu' 
dio afficiuntur:qua quibus eo uti contigerit:Non fecus enim 
pro muentis atque pro liberis emori periditentur: Eninuero 
u quos parios uocant fophidae:quomam nihil ipfi pro inerti 
quada negligctia pariutme diligunt qdc:fcd acceptis pecunnf 
ab fe dimittut. Hac igitur ob re te uaehemcter moneo.&C exhor 
toruta hxc dccdi pcepta fues atq; tuear :ut cu &C lpa adolefcut 
nulli9 opib9 uiolencded honefte tecti decoreq, una uiuat;& cu 
Philofophia 
dicendi 
Sophiftx pa 
ra ui adultam aetatem euaferintummortalem gloriam 
tur. Affumpfimus autem ficuti nobis Nicanor expofuit: fiqd 
hifce de rebus apud caeteros artis fcriptores expolitum elima 
tum# inuenimus: Impendes autem operam etiam hifce duo 
bus libns:quoram alter meus eft eas concinens artes:quas ad 
Theode&em fcnpferam: Alter autem eft Coracis. Reliqua ue 
ro omnia quae fiue ad ciuilia praecepta :fiue ad ludicialia per 
tinent:feparati hoc i libro fcripta funt: Quapropter ex hifce 
ad te cometariis ad ea confcqucda abunde tibi adiumcta fup 
petent» Vale. TRACiArVS 
Ria funt genera ciuilnim caufaru : Ddiberatiuu De/ 
monftratiuu Iudiciale:horum autem fpecies lunt fe 
t ptem:Suafio difliiafto laus uitupcratio accufatio 
defenfiofiC queftio:aut ipfa fecudu tefe: aut ad aliud. 
Species igitur in quibus ois uerlatur oratio.hae funt numero 
Iis autem utimur &C i cofultatione ciuiluft apud ludices: &C at 
ca alicuius certae perfonae dichonem:de quibus quid c oibus: 
ita poterimus apte diccre;fi fingillati uniufcuiufq fpetiei ui 
<&ufum dC exercitationem numero primu 
quidcde fuafionibus e diftiiafionibufq; diccndumftpiariun. 
ufus in demoitratiuo deliberatiuoq; genere locu i primis ha 
bet, Vc igitur lummati dixerim. Sualio c ad aliquid eligcdu 
aut dicendu agenduue exhortatio.Diffuafio uero ne q ud eli 
gatur:aut dicatur:agaturue dehortatio. His aut ita definitis 
fuafor oftendat:oportet.haec ad qux exhortati mfta &lcgi 
tima 6C utilia &C honefta &C mciida &C facilia fachi cffe. Quod 
fi minus id poterit:demoftrandum erit: cum ad labonofa fiC 
grauia quaeda exhortatuMisec fadu & poftibilia effe: 6C qme 
ceffana.DifTuaforautc ex contrariis dehortetur:oportet: ut 
ne# mftum ne# legittimum ne# utile neque honeftum ne# 
ineundum ne# fadu poftibile hoc fitaiel faltem &C laboriofif 
fimum id effe:& minime necelTarium.Omnes aut achones ha 
rum utriufq? funt caufarum participes:Quare dubitandu no 
eft :gn oro harualtera c6tineat:Quae igitur fuadeotes difTua 
dentef# defydcrare coniieniat;haec funt. Definire aut lam ag 
grediar unumquod# horum quid fit. Demonftrabifq; unde 
ea nobis in dicendo fuppediumus.luftu gitur eftoium.aut 
plunmoru non feripta cdfuetudo;honeftia turpia# dctermi' 
Nicanor 
Theodcftes 
Corax 
Genera tria 
Species fepte 
Suafio quid 
Diffuafio gd 
Iu (tum quid nans:Id uero effc honorare parctes:amicis benefaceret bene 
ficus gratiam rcfcrre:Haec enim X his fimilia non lubent Icrip 
tae leges hominibus faciunda:fed coluecudine non fcnpta X 
cornum quadam lege legitimum fit, lufta igitur haec (unt.lex 
autem eft comunis duitatis cofcnfus:qui fcripns praeceperit: 
quomodo unum quodq? agcdum fit. Vtile nodi prae lentium 
bonorum conlVruatio.aut abfentium comparatio :aut malo 
rum mftantiam propullatio:aut futurorum incommodorum 
lnmbitio.Hoc autem diuidas oportet:priuatis quidem horni 
mbus in corpus X animum X res extrarias. Corpori enim eft 
utile robur.formae dignitas bona ualetudo; Animo uero forti 
tudo lapictia mfticia .Extraria uerofunt,amici pecuniae pof 
feffiones his autem contraria inutilia funt.Ciuitati autem uti 
ha talia quaedam funtxoncordia mres ad bellum pecuniae X 
prouentuum copiae fociorum uirtus multitudo.ac fuma 
tim reliqua his limilia utilia eife ducimus:Quae uero his con 
trarialunt inutilia,Honefta uero funt:ex qtubus fplendor ali 
quis atc# llluftns honos in eos :qui aliquid gefferint: emana 
turus fitftucuda autem quae afficitit gaudio. Facilia uero fur: 
quae breiu tempore X minimo labore abfoluunt - 
PolTibilia autem quaecuque fieri natura poffut, Neceffaria ue 
ro quae ut fiant:arbitn noftri non eft:fed tanquam cx duuna 
quadam aut hamana neceffitate ommno fiunt.lufta igitur X 
legitima X utilia X honefta X iucunda X facilia X polTibilia 
X neceffaria haec funt.De his autc dicere abunde poterimus 
&exantedichs&hisfimihbus6<: lpfis contrariis fiCab ins 
quae mdicaca funt:aut a diis mmortalibusaut a claris horni 
mbus aut a ludicibus.aut ab aduerfarus noftris, Cuiusm xdi 
igi tur mftum effet:declarauimus,Simile autem mftocft nu 
lufmodi.Nam quemadmodum mftum exiftimamus obrem 
perare parenti busudentidem conuenit filios parcnrum res ge 
ftasimitarit ueluti beneficis benefacere mftum eftuta X us 
a quibus mali nihil lufcepimus: mfto fimtle eft non nocere: 
Hoc igitur modo fimile mfto capundiim eft. Ex contrariis au 
tem opus eft exemplum ipfum perfpicuum faciamus : Nam 
ueluti mftum eft in eos ammaduertere: qui aliquid perperam 
patrauerintuta us qui nos beneficio foucrint:referre grat am 
aececftd autc iuftum:quod ab aliquibus claris uins ludicacu 
Lex quid 
Vtile quid 
Boa triplicia I 
priuatis hoib* 
Boa duitatis 
Honefta quafc 
iint 
Iucunda quae 
Facilia quae 
PofTibilia quae 
Neceffaria 
Iufti fimileqd fuerit:fic erit accipiendmVeruneqj nos foli odiohofles infe 
gmur:malocp afficimusrfed &C Athenicnfes &C Lacedaemonii 
mftu effe indicant inimicos muldare.Iuftu igitur hoc modo 
crebra exercitatione accipies.Legitimri uero quale etia lpfum 
fit:antea nobis definitu eft Oportet aut ubi ufui fit: ut is qui 
lentctia dicit.legc etia. affumat:deinde fimile legi fcriptae effet 
uero huiusmoduNa licuti legumlator maximis aladuerlioni 
bus fiues pledendos uoluitata & fedudores maxiopcre funt 
muldandnEt eni hi furant eius que deceperint hominis men 
tc:Et ueluti legumlator heredes eos ftatuit:qui genere 
iis eflentiqui fine filus intenffent:eodc modo 8C huius pecitia 
rum rerumq? liberti me nunc dominii fieri decet.Nam cum iis 
qui lpm liberanntihac luce orbatis proximus ipe fum cogna 
tione.iuilus certe funv.qui illius res ois dominio teneam:Legi 
timo ergo fimile affumitur:hoc modo:Contrariu uero fic:Siq 
dem lex prohibet publica pnuatim diftribuere: perfpicuu eft 
eos qui illa diftribuutdiuria omnis afficere a legumlatore m 
dicatos.Nam li eos leges ornari iubent:qui honefte rebus co 
munibus lufteq; praefuiffent:ncquaq; obfcurum c: quin QC pu 
blicarii reru diflipatores mulda dignos exifhmant.Ex contra 
rus igr ita legitimu claru fit. Ex iudicatis aut hoc modo neqj 
ipe folum praefente legem haru caufa rerum a legumlator po 
fitam dico:fed etia antea lpfi indices audore Lyfitida:aeque ac 
cp nunc a me d<cit :fentcntia de hac re protulere. Legitimiiijigit 
hoc modo tractantes multipliciter demonftrabim9: Vtile aut 
quale fittantea definiuimus. Aflumendii eft autem in dicendo 
etia fi quid ex utili incidcrit:eodemcp mo Io tradandii rqucad 
modu in iufto legiti mocp tradidimus:Et fic crebris i locis ofte 
dendum.Effet aiit utilis fimile huiusmoduSicutnnamqi inbel 
lo conducit eos:qui plurima ualent animi magmtudie:primos 
in aci: ordinareteodc modo in rebus publicis permagnae utili 
tati c:prudctiffimos multitudini luftifTimosq; praeeflfe :Et que 
admodti hoibus in bona ualetudine cauere nem aduerfam in 
cidant utile efblta etia pacatis urbibus concordiaq; utentib9 
conducibile eft: fefe ab omni feditione cuftodiant :Similia cr 
go utili hoc modo crebro tradanda funt. Ex cotrarns autem 
utile ficperfpicuum fit: Nam fi conducit eos citus : qui & sz 
qui dC boi funt:honoribus profequiata punire improbos uti 
Athenienfcs 
Lacedaemonii 
Simile legi 
Legi cotrariu 
Ex iudicatis 
Lyfici3a 
Vcilis fimile 
Vtili cotrarm litatisplurimiimaffemEtfigdeminutiledhnos folos aduer 
fus thebanos bellum gereretutile ent:ut lacaedemomos focios 
nobis affilcamus: Itacp aduerfu illos belligeremus. Ex cotrarns 
igitur lic utile clarum efficies, Vtile uero a claris uiris ludica. 
tum hoc pacto alfiimes.Na SC lacaedemon ubi athcmcfes bel 
lo fupaffentmfm libi fore exiflimariit.ne eoni urbe in pda uer 
terct:Et athenicfes rurfus -cu pollet fparten cuertere: co 
ducere libi arbitrati funtifi lacaedemon fupeffct.Et luflu qdc 
Si legitimi! SC utile fic obi tra&adu c.honeffu uero Si facile SC 
rncuduA poffibile Si neceffariti quo mo SC haec fupiora:te tra 
dare couemet.fiC de iis gdc SC hilce dicere comode poterimus. 
Vrfus auc definiemus quatum SC quale SC quid tu i curia 
r tii m concione confultabimus.Nam fi horum fingula 
plane tenuenmus:res ipfae. pro una qua<£ nobis cofulta 
uonc uerba fuppeditabunt:comnnis aut fpecies quas dui ante 
nouerimusffacile in una quancj? caufam inducere poterimus: 
Quapropter ea funt nobis diuidcda: de quibus uulgo conful 
tantoes-Vt lummati ergo dixerimus :eae de quibus oratione 
hcmus:propofitiones leptem funt numero.Neceffe cniefbnos 
fiC couiultare SC orareuu in fenatuuu apud populu aut de facri 
ficus aut de legibus aut de apparatu cimli aut de focietatibus 
ac foederib’ aduerliis alias urbes:aut de bellis aut de pace aut 
de pecuniarum prouetibus. Hae igrpropofitiones funt.de q 
b‘; ois c nobis fic: cofultatio SC oio.Harii aut una quacp diuida 
m9:cbfyderemusq; gbus mois orone in his utendii fuerit. De 
facrificns aiit abunde dicere neceffe c: Aut eni dicim9 priti i fla 
tu ea feruada effetauc ut magmficctius:aut ut i his humilius 
quoda modo agendu fit:Cii igitdixerimus i pfenti flatu ea fer 
uada effe.caufas inuenim’;ex nifto gdc dicctcs. Iniuflti apud 
ols effe. praeter prias quiccp agere:Quodq? cia ua 
ticinia hoib9 nibct patrio more lacrificia ee faciuda.Et quod 
eoriuq urbes pno codiderut fic: tcpladiisimcrtalib7 erexere: 
ditum cultus maxie ffit diiiqj obfcruadi.Ex utili at dicemus.q? 
ad rei peciiiariae ipcfa aut priuati aut publice coducet ubi ,p 
patrio more facrificns fit indu tum Et quo ad emium auden 
tiam ea res confert non mediocriter: quippe quod grauioris 
armaturae peditibus equitibusque ac uelitibus ludos cele 
brantibus: ciues ea ambitione delectati audentiorcs fient 
Thebani 
lacaedcmomi 
Vtile a claris 
uiris 
Qi aefit coful 
tanda 
De facrificiis 
Ex utili Hx honefto 
Ab horfto aut dicem9:fi hoc modo celebritates pulchras fpe 
&ari congerit: A iucuditate uero:fi &C uarietas quaedam circa 
deoru ficrificia ad fpedandu acceflerit. A poffibili autem fi in 
eiufcemoi ludis nihil fiatmeq; parum neq; nimis»Ctl igitur in 
rebus diu conftitutis cofultatio nobis hettmcum haec tracfa 
mus: operaepretiu eft de antedidis aut de horum fimilibus co 
fyderem9 ea pro rei natura edoceamus: Cu uero cofultem7 
ut ad fplendidiorc quendam apparatum facrificia traducant: 
eae funt caufae nobis afferendae:quibus mento confuetudmes 
patrias mouere uidearmmdichtantes addere praefencibtts gc 
q; id haud effe foluere: fed augere poti9_res antea confh tutas 
ac firmatas: Deinde quod 6C confentaneu firdeos immortalis 
benmolentiores i eos efle.a quibus magis ucnerent .Ite quod 
neq; maiores lpfi eunde femper modum in facnficns obferua 
bant:fcd pro tpre proq; fecundis rebus &C pnuatim &C publice 
deorum cultu legibus fanciebant.Poftea uero quod &C ueluti 
in caeteris rebus ofbus cofueuimusuta 6C res pu»at<£ pnuatas 
domos admimflramus. Dicas eni opus eft-.fi qua ex his ita co 
ftitutis utilitas ciuitati aut fplendor aut uoluptas futura eft: 
quae qdem oia ita tradabis:ueluti in fupenoribus dichim eft. 
Cum ad humilius exhortemur :pnmum quidem tpribus e ac 
comodanda oratio:dicenduq; quibus in rebus deterius nunc 
hcant:cp antea habuiffent.dcinde uero quod ne confentaneu 
quidem fit deos facrificatiu fumptibus fed pietate potius gau 
dere. Item quod cos qui fupra uires qcq; faciunt: & dn &C ho 
mies cpftultifflmos ludicat. Dcmii uero quod nec in hofum ar 
bitrus publici fumptus modo: ueru 8C in fecudis aduerfiscp re 
bus exiftunt:Has igitur caufas fiC haru fimiles in facrificioru 
ppofitionib9 hcbimus.Vt autem &C qua? ad optimu facnficnl 
&C exponere &C fancire:h@c etia defima- bft eni 
id unu oium quidc optimu facrificnkquod aduerfus deos pie 
ac diuie:ad fumpt7 uero moderateiad bellu aut utilitenad fpe 
fracula uero fpledidehuerit» Aduerfus aut deos hebitpie:fi 
patriae cofuctudiesinftitutaq; no foluanf. Modera te uero ad 
fumptus:fi noquascuq; ad pompa miffa fuerincofumant» Ad 
bellii at utiliter.fi eqtes SC milites una copofite ludos agat: Ad 
jbcdacula uero fpledide fi &C auro& his hiuufmodi reb7:quae 
haud cofumutunmagnifice gs utit.Quas igit aduerfus deos 
A poffibili 
De apparatu 
fplendidiore 
Ab humiliore 
apparatu feruada fur.ppulrftfe ex his coftmiem9:Ex iis uero “quae atea 
dixerimus:plae fcire poterimus:gb9modis oro de uno quocp 
facnficadi genere heri poffit. De legibus aiit de<£ cofhtutione 
eiuili rurfus eodc mo erademus.Et.n.leges fur uc fumatim di 
xerirn cuutati publici cofenfus:g fcnptis terminat:atq? lperac 
g unii quodg; agedu fit.Eae uero leges colcdae (unngbus ma 
giftratus parui quidc ac multi cx fortitione id quod sfeditioe 
uacat:Maximi aut ex totius multitudinis fuffragus i popula 
nbus prfeipatibus defignentur. Ita.n.fic lpe populus quonia 
i ipo.fit’ eos donare hononbus:quos uolucrit:naud quaq; ac 
cipictib9 iuidebit:& clariores magis. probitati ftude 
but:ut pote.qui Ttelligat ufui fibi futuru.apud cluis fe,pbari. 
Quae lgit circa comitia in populari dnatu fancin oporteat: 
haec funt.Quae uero ad reliqua adminiftrationc pertinet :fin 
giliatim exponere operofii admodu fuerit. Veru ut breuiter di 
xerim:idobferuanoportet:utmultitudini leges ipedimento 
fint:ne locupietu rei ifidicntur.Diuitcs autinducatmt ultro 
ad publica minifteria munificctilfimi fint.hoc aut affequi po 
terunt :;ifi locupletes pro ea:qua i publicu munificentia exhi 
bent:ftatutis gbusda honoribus ab ipis legibus donent.Siq; 
di agricolas nauiu gubernatores uecforibus an 
teponat.Sic.n.& locupletes no inuiti reipu.iferuict:& plebes 
no caiuniae:fed minifteriis ftudebunt. Opus c praeterea ea in 
codms legibus feucntatcindTe:qua neq; agrum adegeftatem 
redigeremeq; monentium fubftantias publicare fas fit:&: ma 
gnos iis cruciatus infcnbere:g haec obferuare neglexennt.de 
cet autaliquc ns hoeftum fepulturae locum ate urbe publice 
dari:qui £ patria bellado periffcnSC eoru filios ad pubertate 
ufq? publicis alimentis enutriri, huiufcemoi lgr leges i popu 
lari pricipatu ferendae funt.In oligarchiis ueroquae paucoru 
dnatu acimmiftrantunmagiftratus aeque funt in oes illius or 
dinis uiros diftnbu edi legibus.horum autc plurimi quidc ex 
fortitione:maximi uero magiflratus occulto fuffragio &C nire 
itirado &C magna cu diligentia atq? (ludio decernendi futueos 
aut qui ulla in ciues uti contumelia perrexerit :maximae funt 
poenae conftituendae.Plebes nanq? no ita aegre patitur.quod 
magistratibus caret:qui grauiter & moleftcfcrnquociiafficitur 
contumelia. Ciuium autem controuerfias perbreui diffoluere 
A legibus 6C 
ciuili conftitu 
none 
Lex quid neq? in tps trahere conuenit.Neqj uulgus in urbe ex agro eH: 
cogrcgandum.Nam ex huiufmoi couemctibus plebes turban 
tur: paucorilcp pricipatus refcidunr. Vt paucis igr dixcri: de 
bent i popularibus pricipatibus leges cohibere plebe:ne loeu 
pletioru bois lhient ilidicturqj.In paucorii nero pricipatib9 
auertere illos:qui rcpu.gerunt:fi£ ab ibecilloru cotumeliis: dC 
a caluniis ifimulatibibuscp i ciues.Quae igr fiCI d( i ol 
cofhtutioe ciuili defyderada funt;ex his cogno 
fces.Is at orator qui quicq; lege fuader uoluent :hac oridat: 
oportet.aequale effe auibus &C reliquis legibus cofentanea ci 
uitaticp coducibilc ad quiete &C cocordia maxieairad ciuium 
probitatc:autadpublica tnbuta:autadipfiusreipu. gloria 
aut ad urbis potentia:aut ad aliud huiufmoi aliquid ufui ce 
dere. Aduerlanus uero primu confyderabit an minus lex illa 
comunis fit oibus.Deide an reliquis legibus no cofentiat.lcd 
aduerfetur potius quodamodo:praeterea an ad hoiu quae ate 
dici a fut codudura fit nihil: fed cbtra docitura potius. De le 
gibus igitur deq; cofhtutioe ciuili.ex his &C cotendcdo fit’ ora 
do nobis facilius aditus fiet. De focus at deqj aduerfus alias ur 
bes foederibus dicere lapiemus.Foedera lgit atq; eoru ordies 
necdTe c publicis couetioibus fiat.Socii uero ,p ea temporum 
funt coditioe faciunducu aliqui fuis uiribus infirmi funt: auc 
bellii aliquod uideac ipendere. A ut eoe cii aliquibus leunda 
focietasiquod belloquosda a fe defeduros putet.Ha: igit fut 
caufce:hisqj cofimiles:quibus pluris nobis aftifcimus focios. 
Neceffe e at cil ieunda focietatc perfuadere nolueris: ea maxie 
tcpeftiua offendas dcclaresq; eos focios aL prime mfticia cole 
re;fi£ bene atea repu. affeciffe:efleq> potetmimos:f£ i proximo 
refidere. Quod fi minus hsec orntua potueris: quae fuberunt 
oratione complectere .Cum autem locietatem ctiflfualeris :pri 
muni oftendas oportet: haud nunc eam facere opus effe: de 
inde quod neque 11 lufti funt: poftea uero quod fic male nos 
pr:us affecerint,Sin id minus poterimus:diccmus eos a nobis 
porro habitaremeq; facultatem iis eife:quo nobis opportune 
aifmt auxilio. Ex his igitur hisque limilibus circa facmn 
das.aut no faciundas focietaces &C difTuadcndi fuadcdiq; ufii 
facile cognofcemus.Rurfus autem &C pacis 6C belli facuidi ma 
xima nobis argumeca capiatur. Caufse itaque beilandi aduer 
Contraria 
Defocietanb9 
fiC foederibus 
Cotrarium fus aliquos funt huiufmodi.Par autem efhdc his Stempeftiue 
nunc ultione capiamus:qui nos atea iiuna laceffiuerunt aut 
nunc lniuria prouocati pro nobis ipfis:aut pro cognatis aut 
pro iis qui benefici erga nos fuerint.aut quo auxilio fimus in 
lufte aftedis focns:aut publica pro utilitate:aut ad gloriam: 
aut ad opes: aut ad uires:aut ad aliud quippiam hnmfmodi 
bellii fu(cipiamus,Cum lgit ad bellum auditores uoluenm’ 
exhortari:debemusexhiscaufis cpplurimas dicedo comple 
8i:ac demum demonflrare eoru plunma:quibus bellantes lu 
penores fiat ipfis auditoribus adelTe* Superiores dC enim om 
nes fiunt:aut deorum beniuolentia-.quam bona fortunam ap 
pellauerimus:aut corporum multitudine at<£ robore :aut pe 
cumariiaffluentia atq? imperatoris prudentia aut uirtute fo 
ciorum aut opportunitate locorum.bx his lgif ftifimilibus 
quae maxime rei congruant:bellu fumi oportere exhortabi 
mur aduerfarioru ptes depnmendomoftras aut augedo atqj 
amplificado:Quod fi futuru bellum impedire ftuduerim9:pri 
mu eae caufae inueniendae funt:quibus demonftretur aut oio 
nullam aut paruas humilesqj moleftias afferrr.quibus ad bel 
Ium rapiamur:deinde quod bellu minime conducit:eritcp per 
currendu.quae hoibus bello foleant accidere:calamitates.ad 
hoc item oilendendumrquae uiclona folent in bellando effi 
cere:ea hoftibus magis adoTe.haec autem funr.quae paulo an 
te comemorauimus.Futuru ltacp bellum ex his rebus diffua 
demus. Qyod fi ab inftati bello quiefeendum effe cohortabi 
mur:figdem confultores fupenores fuerinr.hoc lpfii primum 
dicendu erjf.decere eos:q mente ualent haud opperiri quoad 
cafu eant:fed cu uincut:pacem faciuda iis elfe:Deinde quonia 
ea belli natura fit:ut & plaerosq; ex eis:qui fecuda i eo fortu 
na pnmu ufi lunt;ad poftremum perdat.Pacis uero contra: 
ut 6Cuic!osferuet;6£ ui&oribus rerum bello adeptarum fru 
ehim afferat. Exponendum etiam erit eas: quae in bello cum 
multae:tum uanae mutationes fieri folent.Qui ergo fupeno 
res in bello fuerint:ex huiufmodi ronibus ad pacem exhor 
tabimur.Eos autem quibus aduerfae in bello res extiterint: 
tum ex ipfis cafibus exhortabimur :tum ne a quibus iniu 
nam ante fufeeperint: fuis calamitatibus admoniti irrita 
re cos pergant:tum ex his periculis:quae antea quam pacem nolui flent ppefli fuerit:tu deniq; quod fatius parte aliqua fua 
ru fortunaru potioribus lpis cedere: cj; bello periculole decer 
nere:quo ipfi una cu fua re parcat.Siimati aiit id fciam9 opor 
tet:tunc folere omnis hoies bcllu inuiccfolucre:cum autiufla 
hofles rogare arbitrent .aut cu aduerf9 focios ulla fuerit exor 
ta c6tentio:aut bello defatigati fint:aut aduerfarios timuerint 
aut ipfi iterfe fe diflideant.Qua ob rem quae ex his olbus atep 
horu fmulibus comodatiflima in rcfuennt:colligens cpfa cilli 
me &C de bello poteris & de pace diflerere.Rcliquu eft ut de pe 
' cunns coparandis lam loquamur.Pnmu igitur confyderadu 
ent:fi qd ex urbis pofleflionibus negledti efl: Et neqj redditu 
afferatmeqj diis imortalibus dedicatum fitaieluti fint gda pu 
blici loci ia neglednex quibus aliqs prouctus ubt ii pnuatis 
hoibus:aut ucditi aut mercede exculti fuerint:ciuitati fiat hu 
iufmodi namq, ccfus omniu maxie cois efl: femper;quod fi ni 
hil fit huiufmodunecefle erit pro finguloru copiis tributa in 
feranf.Vt pauperibus qdc indictu fit corporadocupletibus at 
pecuniastopificibus uero arma praeflent aduerfu pericula. Su 
matim aut oportet eum q de huiufmodi Ruentibus narret di 
ccre eos aequalis ciuibus dC diuturnos ac magnos efle: hofli 
bus aut fecus.Propofitiones igif dc quibus i deliberatiuo uer 
ba faciemus:SC haru partes de quibus oronem 8C fuadendo dC 
difluadcdo coflituemus:ex antedictis cognofcemus . Rurfus 
aut ,ppofitiones de laudatiua uitupatiuaqp fpetie deinceps di 
cere aggrediemur. Laudatiua igr fpes ut copendio utar efl 
&C uolutatum &C reru geflaru &C uerborum illuflriu amplifica 
tio:6c! eoru quae abfint accomodatio.Vmiperatiua aut cotra 
•lluftriu horum extcuatia:obfcuroru uero exaggeratio.Et di 
gna qdem laude ea funtiquae iufta quae legitima quae utilia 
quae honefla quae iucuda quae facilia fadu funt:quae qdc oia 
cunifmodi fint: &C quopafto iis abunde utamuru fupcrionb* 
dittu efl.Oportet aut cum:q laudat:orone oftendat i hoc feu 
hoie feu i rebus huius aliqct ineffe:quod aut ipe geflent:aut p 
ipm manaritiaut ex hoc cotigerit:aut hmufmodi gratia factu 
fuerir.aut quod fine hoc patratu no fit.Eodem uero modo &C 
uitupcrator oflendatioportet.horti cotraria incile i illo quem 
uituperatu uelmquod ex hoc congerit hoc mo: Ex fludiofa 
corporis exercitatioe uidoriae cdtigiit:& ex otio I 
De pecuniis co 
parandis 
De genere de 
monflratmo nc inctdif.Ttc ex philofophiae ftudio hoies circa prudetia fut 
acriores. Et ex negligcna funt reru neceffariaru idigentes: 
huiusmodi gratia factu fuerit hoc modo. Vt a ciuibus coro 
nent g multos labores gmulcaq? pericula mortales pferunt &C 
ut iis quos diligunt gratificetur :aliud curat nihil. Quod aut 
fine hoc patratu no fit:hoc mo.Neq, fine nautis naualium pu 
gnariiuictoriaemeqj fine potu aebnetates fiut.Haecaut atcg 
his fimilia ,pinde ut fugiora pcurrens 6C laudare 8C uitupera 
re abunde poteris. Amplificatioes uero extenuationescp ac ta 
lia fimul quxq> hoc modo traftabit.Primii qdc oftendes uelu 
ti modo docebamus ab hoc multa uel bona effetta efle. Vnus 
lgit amplificandi modus hic c.Secudus aut modus eft cum lu 
dicatu aliqd transfers fi gdlaudes:bonum.fin aut uituperes: 
malu.deinde coferas oportet:quod abs te didu fit &C ad iuicc 
coparesex tuis maxia ex aduerfarnuero dictis minima enar 
rado dC hoc modo magnu illud mdicatu ondas.Tertius mod9 
efhut ad llludtquod abs te dictu efhmmimum gd ex his quae 
fub feandc fpecic cadunt:compares.Sic .n.quod abs te dicit 
maius apparebit:ueluti mediocri ftatura hoies maiores appa 
rct:cu ad minores coparantur. Amplificare autc poteris hoc_ 
modo.Si magnu fit hoc bonti mdicaoimagnu appareat malu 
neceffe eftmbi cotranum huic alicjuid narrauens .Eodc uero 
modo.fi magnu malum exifhmatmbi huic cotranu dixeris: 
magnum bonu apparebit. Amplificabis aute fiC hoc pa&ouel 
bona uel malaifi eum gradati oftcdcris:quod praemeditatus 
ia diu fuerit:quod de iduftria multa gerere aggreffus fittquod 
pmultum tempus gefferit:qbus cum neo alius:quod poft hos 
poft: quos alius nemo quod fpote quod ex fententia quod fi 
oes pariter atq; hicfxerimus:,pfecto aut contra 
male mifereq; uixerimus.Oportet aut 6C cofequcti cotinuatio 
ne uti:fl<: rc altera tangi i alteram properado amplificare hoc 
modo.Cui9 uero amici curae fut hunc recte cofentaneum e fu 
os et colere parctes:Qui aut fuos parctes coi it: hic ,pfeeto uo 
let et':priae benefacere. Summati at fi multarum tiue boarum 
fiue malarum reru eu caufa onderis:eae magnae uideaf :necef 
fe c.Cofyderadum c et:qualis res ipa uidcbif :ea fuis gtib9 di 
uidedo fingillaticp narradorquaecp maior tufa fuerit :ea hoc 
modo explicare coueniet. Amplificando igitur ubi hoc pacto tra&aueris:& plurfas facies dC maximas.Extenuabis autem 
dicedo &t bona 8C mala fi contrario modo tradaueris:ficuti i 
magnis tu maximc:cum nullius eu rei auctorem 
demoftraris : uel fi id min?quod minimarum fiC paruiffimaru. 
Quomodo igii 8C laudado dC uitupcrando amplificabunt at 
q> excenuabimus:quaecunq; noluerimus fcire ex his potcrim? 
Amplificationu aut caufse i alus quoq? fpeciebus utiles funt. 
Sed pluria iparum uis i laudatioilr uituperatioib9<$ cofilht: 
de gdc ex andiciis plane adiumeta nobis fuppeditabim*. 
[ Vrfumat fimihmodoaccufadidefendcdicpfpcrmquae 
r circa iudiciale uerfatur caufa:quibusq» rebus 
quomodo iis uti cducniat diuidamus. Accufatio quidc 
eflmt breuiter dixerinniuriaru delidorumqj expofitio -Defen 
fio at eft deliciorum &C iiiiriarum:quae uel i accufationc uel i 
fuipitionc uencrit diflfolutio.Cum utraq, uero fpecies hac ui 
habcac:accufatoriquidcdiccdueft:quado quidc Iprobitatis 
aduerfanos criminef:eoru facinora &C miulta &C iniqua effc.ac 
ciuiu multitudini pmciofa.Cu uero flulticisc criminet: quod 
fiC ipi ageti inutilia ea funt SC turpia &C miucunda :&C quae pfz 
ci nullo pacio queant:hae & his fimiles aduerfus iprobos ua 
nos<£ argumctatioes funt, Efl praeterea 6C hoc accufatoris ob 
feruadum:aduerfus cuiusmodi crimina fupplicia funt a legib9 
conftituta:6c; circa quae lpfi ludices mulclas definiunr:cum lex 
itacp poena definierit:hoc cduntaxat accufaton cofideradum 
ut demoliret facinus patratu effe.Cu iudices at crimc admiffu 
fcmnt:cnmia illa quaecp aduerfariorum<£ delida augeri coue 
nit:ac maxime qdc demoflran fpote iliu:<5<; de iduftria no for 
te quada fed debita uaehemeter opera iniuria ituliffe: quod fi 
minus hoc fieri abs te potuerit:putasq> potius ab aduerfario 
demoftratum iri fe modo quoda deliquiife:aut qp haec agere p 
be meditato fibi minus ,pfpere fuccefferit: debes uenire apud 
auditores auditum itercludere.Inges ncquacp aduerfanos de 
cere ut poft geftum negotiu fe iprudcter errauilfe dicant: fed 
ante potius ueren cjj gerant, Deinde quod quauis ille ipruden 
ter gelferit:aut ei aduerfae fuccelfent oportet ipfum tam ob ca 
fus iprudentiam longe mul&ari magis:q> qui horum neu 
tru perpetralfet. Praeterea quod et legumlator eos qui impru 
deter deliquiffent no penaeimmunes.fed ludicio obnoxios fe 
De genere iudi 
ciali 
Accufario gd 
Defcnfio quid citme omnibus errado noceat, Dicendum e etia quod fi talia 
refpondentem admiferintmon nullos funt habituri ad iniuri 
am qipromptiffimos.Nach nanq; occafionem quaecunq? uo 
luerint:efficient.Si uero aberrauennt rem in fortunam reiicic 
tes fupplicio fe liberabunt. Accufatores igitur ex huiufmodi 
rebus ueniae locus auferendus efhficuci antea didu c:multoru 
maloru caufae aduerfarioi u facinora g exaggeratiocs demon 
ftrada funt. Species igitur accufandi perfici tursex his gtibus. 
Defendendi aut lpecies tribus praeceptis conllat:aut>n .dcfen ] 
fori offendendum eibfe nihil eorum quorii acculatur:patrauif 
fe:aut fi cogatur fateri enitendu eflait gcflti a fe negotiu St le 
gitimu St initum St honeftu St publicae utilitati ufui effe oftc 
dat.Si hoc aut offendere nequiuerit;aut in imprudentiam aut 
m fortunam gefta negotia conferens:St jacturas ab his profe 
ctas quaminimas offendes: ut libi ignofcatur.operam dabit. 
Iniunam autem St imprudentiam St cafum ita definias: quod 
ex meditatione mali {it qmppiam id iniunam ponereunqmcs 
oportere poenas maximas i huiufmodi rebus capere: quod 
uero per ignorantiam detrimenti quid agiturdmprudeutiam 
effe dicendum efbquod autem non fponte:fed aliena potius ui 
aut fortuna quada nihil corurmquae rectis conhlns admiftra 
ta funt;gficit;Cafum effe ponendum dl.dicitoq? iniunam in 
ferre malorum effe hoium proprium.Imprudenter uerc delin 
quere St circa rem geredam aducrlam fortunam pati no effe ii 
bi prmatim modo fed St comune St lpforu mdicium St aiioru 
qucriiq, hoium coactus auc ex huiufmodi caufis quid fateri: 
ut tibi ignolcac :precabere. Et ut per imprudentiam cafum<£ 
delinquere tibi cu auditoribus ipis comune effe offendas: ftu 
debis. Oportet autem defenforem undique intueri: quibus in 
criminibus leges fupplicia luftere.ludices uero lpfi pecuniis 
puniunt.Et cum lex fupplicia lufferit: dcmonftrandumcnt: 
aut omnino nihil patrauiffe:aut legitime lufteque feciffe, Cu 
ludices uero confli tuti fuerint punitionis extimatores.rurfus 
eodem modo haud dicendum efhquod haec non egerit: fed 
elaborandum eft potius: aut offendat fe paruo detrimento 
aduerfarmm affeciffe :&t ini litum deliquifle, Ex hisigit at<$ 
fimilibus accufando defendendoque utrba fuppeditabimus, 
Defcdcch fpes Reliquu effcut ia quseflionis fpccic pertrahemus, 
X igitur fumatim dixerim.Quaefho eftuoluntatu uel re 
u rum uerboruue adinuicc aut ad alia diffentictcm uitam 
demonftratio. Oportet aut quaerente quaerere ficubi aut 
uerbu eius que quaeret aut adiones:aut uoluntates inter fe di 
fcrepat.Praeceptu uero hoc fit.Confideranctu erit i praeterito 
tgretfi cui quis antea amicus cu effet:rurfum inimicus &C iteru 
huic ipfi amicus effehus fuerit aut aliud quid contranu aut cp 
petulantia &C flagitiu ferat gefferit:geffurusue fit.fi quado ipfi 
aetur occafio:quod ante adis rebus eius cotrarui fit.Identidc 
quoq? intuere;fi qd diccdo contrariu nunc ns dicit:quae prius 
ab eo dida fuerittaut fi quid iis quae dicikur:aur quae antea di 
fta funt:contranu dixerit. Eodemq, modo fiquid ciic re uoluic 
iis contrarituquae ab ipo ante dida funt:aut uelit opportuni 
tate oblata:Idcntidc uero afTumcdae funt etia ad alia praecia 
ra ftudia eius: quiquerit-.uitae cotrarictates. Quaerendi ergo 
fpecie fi hoc pado tradaris:nullum relinques quaeftionis mo 
dum. Harnm autem omniu fpecierum quas tuperius partiti 
fumus:oportet etia diuifim qualibet pro comodo uti: dC una 
iparum proprietates comifcere.Hae naq; differentias habent 
maxias.Hmucro comums earu eft ad inuicc ufus dt idc quod 
6C hominu fpecies patiunt Hi nancp partim fimiles funt :par 
tim uen difTimiles tum afpedibus tum etia fenfibus.Sic autc 
determinatis fpebus rurfum quibus indigent: comumter cnu 
merabimus:fi(! quo his uti coueniat quadremus, 
Rimum igitur &C mftum&legitimu &C utile &C honeflu 
p & iucundum:rcliquaq> deinceps-.qucadmodu ab initio 
fum partitus fpeciebus omnibus funt comunia. Veruntamen 
maxieinfuadendo his utimur.Secundo aut loco aplificatio 
nes extenuationescj? prae caetens omnibus utiles funt.harum 
uero ufus i laude ac uituperatione maxie cadunt. Demu autc 
pbationes funt:quibus$ fi circa oiscaufarum partes utendu 
c.lnaccufationibus tamc dcfenfiombusq? q;utiliffimae funt. 
Haec nacp plurfse cotrouerfiae idigct.Sunt praeterea fiC praeoc 
cupationes dt poftulata & iterationes &C oi onis prolixitas 6C 
prolixitatis modus &C breuitas &C iterpretatio. Haec.n.£>C his 
fimilia fpeciebus olbus funt coia.Quonia igitur de mflis &C le 
gitimis ac de his fimihbus prius determinauimus 6C eoruufu 
Dequaeftioe enarrauimus:& de amplificationibus quocp extenuatioibufcg 
diximusna de alus declarabimus. 
T igitur a probationibus pnmu incipiamus duo funt ea 
u rum genera.fiut.n.aliae qdc ex lpfis uerbis fi< negotiis 
6C hoibus. A liae uero appofitae funt iis quaecp dicuntur 
CC quae gerunt ■ Na Icota &C excpla fiC conie&urae & comctatio 
nes 6C fententiae &C Ogna QC argumenta fi< probatioes ex ipfis 
uerbis 6C hoibus & negotiis funt. Appofitae aut probationes 
teftes mramcta &C quaeftioes exiftunt. Opus c autc haru una. 
quaqj probationu intelligere:qualis fit: 8C unde idonea i eam 
uerba abunde nobis fuppetetifiC quid demu eae inuicc differut 
6ikoo icosigitquod,pbabilcpropofinonc dicimusullud c: 
quod cu dixeris:auditoribus in mentibus eius exempla tenet. 
Dico aut ueluti fi quis iquiat uelle patria magna effe:6£ necef 
fanos rebus fecundis utuaduerfis autc immic©s:atq? his fimi 
lia fummatim probabilia uideant.Quilibet enim auditorum 
qui huiufmodi delyderus teneat: Iple fibi de hifce decp fimi 
libus rebus conlcius eft Quam ob rem hoc nobis in dicendo 
femg fuadendii cft.fi rei de qua loquimur:confcios auditores 
j>ceperi mus, hifce.n. rebus par c credere easmaxie. Vis ergo 
pbabilis c huiufmoduipfu uero in tris diftribuemus fpecies. 
Vna quide eft:quae eas pturbanones accufando aut defende 
do uerbis c6prehendit:quibus homines natura afficiunt :uelu 
ti fi que aliqui floccipendennt:aut nmuerintiaut eande re fae 
piffime fecenntraut iteru uoluptate uel dolore uel libidine affe 
tti fuennt:aut cupiditate uacarintiutdiuitiis abundarint:aut 
alia h iufmodi perturbatione fiuc animis fiue corporibus fi 
ne aliquo llloru fetifuii quibus homines afficiunt :palfi fuerit. 
Haec namqj £C his fimilia quae coes funt humani ingenii gtur 
bationes;auditonbus nota luntiquae igitur fecundu naturam 
hoibus ticr cofueuehquaeq; diccdocopraehcdenda dicimus: 
funt huiufmodi. Altera uero probabitis pars eft mos :qu5 p 
confuetudle linguli facimus.Tertia uero fpecies lucru eft .Na 
faepe lucradi gratia naturae mm afferctes cofultomores indu 
cimus.His aiit ita determinatis in fuadedo quide ac diffuadc 
do demoftrare pro quaefitis oporter.ut hoc negotiurad quod 
ipi exiiorramurme) cui aduerfamuruta fit ficuti a nobis dicif. 
Vel ut ea quae huic negotio fimilia fut:hoc modo fiut:quo nos 
De probatio 
mbus 
EIKOO 1COS dicimus:aut plurima aut oia.Cotra res lgit hoc pado .pbabi 
le c capiundu.Contra hoies uero i accufationibus quidem lt 
potueris:demonrtrabisaduerfariiihuc idcnegotiu laepeatca 
patrauiffe.Sin id mm’ poteris huic iimilia demoftrato. Oft<? 
dere aiit elabora quod haec facere coducibile ei fuerar. Homi 
num aut plurimi quonia lpfi utile oibus rebus ateponunt.lti 
dem etia alios oia gerere hui9 genera facile putat .Siquidc igi 
tur ab ipfis aduerlarns probabile capere potuens.lta illud m 
ducito.Sin id minus quiucns:a fimilibus tibnquae hoies con 
fueuere lferenda lunt. Dico aut ut huiufmodi luuenis eft; que 
accufas-.quae u qui id itatis funt agut. haec lpfum feciffe dici 
to.Na pro fimilitudmeetia quae aduerfus hunc dicunt facilli 
me credetur. Eodem q> modo li cius focios tales oltcdensiqua 
lem hunc effe dicis.Et eni ob es: quae huic cu illis cdluetudo 
candebitur ufde rebus indulgere.quibus amici folent.Itaq;,p 
babile accufatoribus hoc pado tradandu c. Defenlores aute 
maxieoftendauoportetut minime prorfus olum quiccp atea 
earu reru quaru ilimulanf nec£ ipfi neq; amicornm aliqs neqp 
ipforufimiliuquisunquaegeritmtq. nihiliusutilitatis con 
lequi potuilTet.Quod li liquidu Iit hoc idc te atea patrauiffc: 
caufa i aetate reiicies :6C aliqua huiufmodi al;a afferes caula: 
qua tunc no ablurde err aneris. Dic autc nec ea tcpeftate: dum 
haec gefferas:coduxiffe tibunec etia nunc conducere potuifle - 
Sin aut nihil abs te hunismodi patratu fit.fed ex tuis amicis 
aliqui talia quaeda fecerit .Diccdu eft haud quaqi luftu efTe te 
ab iliis calunia affici.Eritq? demonftradii corii 1'ocios q tibi cd 
fuetudine lundi lint:& moderatos & honeltos efle. Sic.n. m 
fimulationem ambiguam reddes:quod li fimilium aliquos de 
monfttarint eadem patrauiffe: ablurdum effe inquies: fi pro 
pterea quod alu quidam dehquiffe appareant.creditum caut: 
te eorum aliquid quibus in ludicium arccficris faditaffe. Si 
quidem igitur ificiatus fueris:haud ea feciffe :quorum accufa 
ris:lic te per probabilia refpondere oportet. Ita namque accu 
fationis uenfimilitudinem infirmabis .Si uero fateri compel 
laris : cx multorum confuetudine limilitudirxm negotiis 
tuis uendica : quam maxime ltiquiens ut plurimi uel potius 
omnes & hoc 6c fimilia agunt :ficut etiam abs te fa&itatum 
ht: quod ii hoc dtmcnfuan nequeat; coi fugiendum eft ad 
Faditatum cafum & ad iprudentfa:& ut tibi ignofeatur emtendu. Ocs<£ 
holum pturbationes quibus rone deficimur cople&endx.hx 
aut funt; Amor.lra. Vinolentia. Ambitio &his fimilia. Itacg 
his praeceptis pbabile pulcherrime traftabimus. 
Xempla aut funt res iis quae faftx funt.fimiles:& his de 
c quibus nuc loquimur contranae:Iis uero utendu eft: cu 
- quodlpfe affirmasmbi minus uenfimile fitud te perfpi 
cuu faduru dicas.Na fi minus fidei per «pbabile prxftef s ubi 
didicerit rc alia ei fimilc dequa loquerisuta habuiffe: ut a te 
dici£:magiscrediderituerbistuis.Suntaut excploru duoge;< 
hera. Res naq? partim rone partim praeter ratione 
uero ratione fiunr.facile creduntur: Qiix aut prxter ronem: 
iio credutur:Dico aut ficuti liquis aitdiuites effe pauperibus 
hiftiores adducit# mftas aliquas uiroru diuitii actiones . Hu 
mfcemodi excpla fecundu ronem indetur effe .Plurimum pu 
tant diu tes pauperibus mfhores.Quod fi quis rurfus enuciet 
diuitum quofda ob pecunias iniuria lntuliflexo ufus cxcplo: 
quod prxter rone fioplane afficiat-quo locupletibus fidei mi 
nus adhibeatur.Identidc cc ii quis earu rerum cxemplu afte 
rat:qux roni fimiles funt qnonia Lacedaemonii quado# aut 
Athemcfes frxti effet magna focioru manu: hofhs expugna 
uere:& fic auditoribus fuadet focios multos effe facmdos.hu 
nifmodi ergo exempla fecundu ronem funt. Ocs.n.exiftimat 
m bellis multitudine no pani momen ad uictotiam ferre. Si 
quis autc oftendere uoluent no hanc effe uiuendi caufamrea 
rum rerum utatur exemplis : qux prxter rationem farix fue 
rint.Inquies ut athenarii exules cu quinquagmta primu uiris 
diitaxat &C tribu affumpta etia aduerlus eos qui admodu plu 
res in urbe fuerat: qua# Lacedxmonns focus utebaturbello 
in urbe rediere.Thebani aut lacedxmonns atqioibus prope 
peloponenfibus in boetia lpetum facientibus. Hi foli ad leuc 
tra comiffo prclio lacedemoniorii uires pfregcre.Dion uero fy 
racufan9cu militibus tribus millibus fyracufas nauigas diony 
fium longe maiore 111 frxtum debellamt. Itidem autem 8C co 
rinthii cum i fyracufanorum auxilm nouc triremibus iffent: 
Carthagmcnfes qui centum SC quinquaginta nauibus in fyra 
cufanom portus applicuiffent:atque urbem omnem prxter ar 
cem haberet mihilo tamen minus expugnauere»Summatim I 
Deexcplis 
Quot genera 
exempioru 
Lacedxmonii 
Athemenfes 
Athenicfes 
exules 
Lacedaemonii 
Thebani 
Lacedaemonii 
Peloponncfes 
Boetia 
Leuctra 
Dion 
Dionyftus 
Corinthii 
Syracufani 
Carthagincfes uero hxc atq; his f?milia:qux prxter ratioem fint gefta:ea S, 
eofultatioes iprobare conlueuere:qux pro ratior fiunt. Exem 
piorum igitur natura eft huiufcemodi. lis ucro ucroq; modo 
utcdum ed. Nam cu res quae ratione fiunt dixerimus : odcde 
mus utplunmum hoc pado negotia perfici. Cu auc qux prx 
terronemfiutdoqiumur.afferemus quxcuq, temeritate uide 
cur fada redifl&mo fine coclufa. Cu aduerla aut hoc dixerit: 
oportet oftendcre;hxc perinde ac fortunato calu aliquo acci 
diffe JEntq; diccdum eiufmodi res q?rari(Time conciguTe; quae 
uero ad te narraretur clfxpifTime.Exemplis igitur ita uti eo 
uenit.eniuero cum ea qux nulla ratide funt facta in medium 
attulenmus:opus c eorum cpplurima compledamur;dlcam, 
nihil ea magis qua hxc fieri conlueuiffc.Exfpiis ucro non 
ex his folu uerum etia ex contrariis ed utcdum.licun li oden 
deris auare quofda ufos focns;d£ propterea iplorn loluta anu 
ciciam X afferas: nos uero fi xqualiter ac pro commodis erga 
ipfos rem geflerimus: locictatem multum temporis conlet 
uabimus . Et iterum fi quos alios.quo:nam imparati defeen 
diffent m beilumideuictos odendas. > ta dixeris li 
indrudi bellum aggredi uoluenmus.meliores certe fpes de ut 
ftoria habuerimus. Multa uero affumens cxempla:tum ex pte 
ntis tu etia ex iftatibus negotiis. Plurix naq; res parti fimiles 
ptim dilfimiles iuicem fut.Qua ob rem ob id caufx exemplis 
abudabimus:& qux ab alus dicutur.haud difficile refellem9. 
Exemploru ergo genera X quomodo iis uti oporteat:6C unde 
mulca capienda funt:ex antedidis cogtiofcer poffumus. 
Omedurx autc funt: usce rebus :de quibus 
c omnis habetur didionepugnarint. Et quibus ipla libi 
oratio aduerfat- Auditorii, n. plurimi his concranetati 
bus:qux dicendo agendoue contingunt:Coni.dat fani ineffe 
mhiEneq? in didis neq? in fadis quidem.Mulcas autem capies 
comeduras intuensdiue lpa fibi aduerlaru contradicit oratio 
flueres ipla ed didiom contraria. Coiedurx igitur huiulmo 
di funtidC ita uti hubertim potens. 
Ommctationes uero funt;no ex modo qux orationi ac 
c que negotio aduerfantur: fed X alus rebus omnibus . 
AlTumes aut mulcas eafque tradabis: quemadmodu in 
quaerendi fpecic dictum eft.Confiderabis etia licubi lpfa libi 
Decoieduris 
Dccomcnta 
tiombus fibi diflentit oratio:aut fi gefta negotia iufhs aut legi aut utt 
h aut honefto autpoffibili aut facili aut probabili aut mori 
dicentis autreru cofuetudim aduerfatur. Huiusmodi igitur 
comentationes funt cotra aduerfarios alTumendae, His uero 
cotrariae £ nobis dicendae funt:Quippe q ondam9& negotia 
&C uerba noftra lniuftis & ex legibus & uicilibus.& iproboru 
hominu moribus &C fumatim his qui nequa cenfentur maxie 
aduerlari.Oportet autc haru fingulas breuiter dC noibus qua 
pauciffimis eloqui.Comentatiombus igitur hoc modo copio 
fiffime uti optimeqj poterimus. 
Ententia uero ut fumatim dicam: efb aduerfus res omcs 
f opinionis propriae declaratio. Sctcdarum aut duo gene 
ra funt. Alteru quidem credibile. Alterum uero mcredi 
bile.Cu ergo credibile dixens:nullae funtreddcdae caufse:Na 
neq? quod diciturugnoratmeq; non creditur gdem .Cu uero 
icredibile dixeris:caufae paucis futdiccdae :ut& dicacitatem 
SC incredulitate effugias.Sententiae aut eae femper afferendae 
fut:quae fint rebus praefentibus qjcofentaneaeme quod dicit 
mconcinu uiolentuue appareat.Eas aut multas faciemus :aut 
ex,ppria natura aut ex fuperlatioe aut ex fimilitudine.Senten 
tiae aut ex ,ppria natura huiufmoi funt. Nemo mea fententia 
reru imperitus grauis Iperator effe poteft. Altera aut talis cft. 
Prudenuu uirorum certe eft:ex retum praeteritam excplis ope 
radare:utincofultaeffugianterrata.Ex(ppria igitur natura 
huiufmodi fentetias faciemus. Ex fuperlatione uero talis: ex 
acerbiora mihi uidenf fures q; latrones admittere.Na 11 clan 
culf:hi uero palam pecunias eripiuc.Sentctias igitur ex fuper 
latione hoc modo multas faciemus.Ex fimilitudine aut funt 
humfmoduqui pecunias auferutudcfaciut mea fententia:q> i i 
folent:q urbes produnt, Vtriqj.n.crediti lniuna credctes affi 
ciunt.Alia uero huiufmodi c. Vident mihi aduerfarn tyran 
nos plane imitaruNam etiam illi quarum lpfi rerum lniunas 
alus faciunt:poenas dare indignum putant:*quae autem alus 
crimini dant usehemetiffime horum caufa illos hi 
fi quidem lpfi aliquid mihi reddunofi quid uero 
his ego debeo:& id &C foenora rellitui fibi decere arbitrantur, 
Sententiis igitur ita tradando affatim abundabimus. 
De fentctia 
Quot fentctia 
rum genera De figno 
Ignum uero eft alterius aliud non? quod ilis cuiusuis : 
f neque omnis omne:fed quod aut ante fuerit: aut in fp 
fo negotio :aut poft fieri confueuerit -Efl: autem fignu 
£>C fachim non fadi folunr.fed SC non facti. Identidem uero &C 
non factum non folu non facti ucrum 8C facti. Signa uero effi 
ciunt alia quidem opinionem:alia uero fcientiam:Id autc pul 
cherrimu efl: quod fcientiam efficit. Secundo autc loco quod 
opinionem maxime uerifimile operatur,Signorum autem co 
pia nobis hubertim erit: ut fumarim dici ex eorum fingulis: 
qux dicunt: quse gerutur.quae uidentur:pro uno quoq? afTu 
mendo tum ex magnitudine, tu ex prauitatceormquse nobis 
mala bonaue contingunt. Item ex tefhmoniis ex teflificatis 
ex noftris ex aduerfariorum fautoribus ex lpis illis ex p 
uocatioib9 ex temporibus ex alus multis hinc igitur figno 
rum multitudine abundabimus . 
Rgumentum autem eftdic.n.elenchon interpretamur: 
a quod aliter habere non potefbatque lpfi dicimus. AfTu 
mitur autc ex natura neceffariis:ut nos dicimus:aut aduerfa 
li9 &C ex us quae natura fieri aut poffunt:aut non poffunt: fi 
cuti aduerfarii dicunt, Natura igitur neceffarium cificuti ui 
uos cybis indigere.6C his filia. Vt uero nos dicimus :neceffari 
um c:affecios uerberibus ea confiteri:quae caedentes miTerint* 
Natura autem fieri non potefl:puellum argenti tantum furto 
fubripuiffe:quantum ferre nequeat: &C id ferentem abiffe, Vt 
autem aduerfari9 dicat:fieri n6potcnt.fi quidem dixerit qui 
bus temporibus athems debiti tabellas nos feciffeupfi autem 
poffumus auditoribus demonftrareuit ea tcpeftatead aliam 
quandam urbem aberamus. Argumenta igitur ex his atque 
fimilibus faciemus .Prorfus uero &C ex ipfa conditione £>C ex 
negotiis &C ex aliis probationes omnis tranfegimus.Confide 
lemus etiam quid item inuicem ese differunt. 
Robabile igitur ab excplo hoc differt:quod probabilis 
p lpfi auditores notione ncnt.Excpla uero ex cotrariis &C 
ex fimilibus fieri poffunt.Conieciurae at folum cx dichomb9 
achomsq? cotrariis coftant. Veru comentatio a coiechira hac 
habet differentia$:quod coie9ura quide citca dichonc. aftio 
neqj cotrarietas quaeda c.Cometatio uero &C circa reliquas 
fpes cotrarietates.excipit. Aut quod £C coieftura no c I nobis 
Signil quid 
De argumeto 
Elenchon 
De pbabi li 
fiC differ etus aftiimere:nifi circa res & ucrba repugnatia quseda fuerit. Co 
metatio uero e multis locis trahi dicedo pot.Sentctiae at a co 
mentatioibus differunt:quod ex folu ex cotranis coftant.Sc 
tentias uero SC cu repugnatus 6C fimpliciter lpfas lecudum fe 
fe ondere pofTiimus:Signa at a fententiis &C ab oibus aridichs 
hac het diffcrentia:quod reliqua quide oia opinionem faciut 
apud auditores.Signoru at quaeda ut etia perfpicue hi cogno 
fcant:efficiuut.Itc quod ex reliquis cotigentait lpfi 
pluria fuppeditare poffimus .Signa uero pluria facile queut 
fieri.Ite ic argumentu a figno hac het differentia:quod ligno 
rum gde aliqua opinione duntaxat faciunt apud auditores * 
Argumentu at ocm ueritate iudices edocear. Verboru igr reru 
0 probationes eiufmodi funt:& unde his abundcmus:quidqj 
inter fe differunt poffumuslex antedictis cognofcere:quas autc 
apponuntur eas fingillatim percurramus.Opinio ergo dicetis 
cft fuam aduerfus negotia declarare fententiam.Opus autem 
eft earum fe rerum : de quibus orationemy habuerit: peritum 
effe oftendat:demonftretcp fibi conducere non mediocriteruit 
ueritatem de his loquatur. Aduerfariu uero demonflret nulla 
prorfus:de quibus contra enucieotenere 
identide offendat. Sin hoc fieri nequierit:dicendu erit: folere 
etiam reru peritos errare no nuum.Si hoc aut dici nequeat di 
cetur perniciofum aduerfarns effe de hifce rebus ueritate log 
Itaq? hoc modo dicentis opinionibus utemur;& noftra afferc 
do Sc aduerfanis contra dicendo. 
EfhmoUium uero eft rei cognitas uoluntaria confeffio. 
t NecefTe aut efhaut uerifimile teftificatu effe:aut no uen 
fimile:aut ad credcdu ambiguu.Eodem quoq? modo te 
ftem aut probabile aut improbabilem aut ambiguu effe. cu er 
go teftificatu uenfimilefuent:fiC teftis uerax:teftimoma epilo 
gis minime ldigctmifortafle decoris gratia uel fentetia ud co 
mentatione ut paucis uolueris:cu teftis aut fufpectus fuerit dc 
monftradu ent:ut neq? gratia neq; cruciatu necjj lucro aliquo 
hic mcdacn qccf; teftificaret .Doccdu c ctaieq; coducefe gdem 
medofu teftimonm.Na dC utilitates guas cffe.& argui difficilli 
mu preferti cu deprehenfu no folu argeto ueru QC gloriae &C per 
fidias poena plectendum nolunt. Deteftium igitur fide 
ita loquemur ,1* "item:qui teftimomo contradicunt: oportet 
De teftimonlo 
&.ceftibus tertis moribus detrahantifi improbus fuerit :aut tertificatum 
quaerendum efle dicantili minus probabilitatis habuerit :aut 
horum utricp contradicant:6C in unum oia aduerfariorum ui 
tia flagitiaqj congerant.Confyderandum eftetiam:an tertis 
ei :cui teftimonium dicit:amicus eft-.aut fi fecu negotii alicun 
de eft particepsiaut fi ei quem contra teftificatur inimicus eft 
aut pauper.Hi SC.n.aln gratia aln cruciatu alii lucro menda 
cii fufpicioni obnoxii teftificando exiftunt.Et falforum teftiu 
legem de his legumlatorem tuliffe inquiemi/s. Proinde abfur 
dum effe dicemus :quibus legulator non crediderit:Iudices qui 
fecundum leges indicare iurati funt:teftibus lpfis credat. Hoc 
igitur modo tertium fidem infirmabimus.Poterimus aut 8C te 
rtimoniu imprudetibus aduerfarns noftris fubducere:hoc pa 
fto:Dic mihi o calicle teftimonium per deos imortalis nullo 
modo fum dicturus:Nam me prohibete haec gefta ab hoc fut 
Et ob id in fercda fententia falfus tertis falfi teftimonii poenae 
no erit obnoxi9 .Cum igitur teftimonium fubducere nobis c3 
duxerit:fic eo utemur.quod fi aduerfarii tale quid fecerint :de 
monftrabimus eorum uerfutia QC lcriptis teftimonium dicere 
uidebimus.Qyomodoigit flC teftibus teftimonns uti coue 
mat ex his fciemus. 
Vaeftio uero eft inuita cofcii hominis cofeflio.Cum no 
q bis igitur utile fuerit eam uaehementc efficere :diccdum 
ent:ut pnuatim qdem hoies de ualde neceffanis :ciuita 
tes aut de maximis rebus ex quaeftionib9 probationes capiut: 
quodqt certior teftibuseftquaeftio.Na tcftibus mentiri codu 
cit faepe:quibus aut quaeftiones admotae iintmeritatem loqui 
plurimum utilitatis affert. Sic,n.cruciatu celerrime liberatur. 
Cum uero quaeftiones improbare uoluenstprimu quidc dicc 
dumerif.utquaeftionibus cruciati iis:a quibus traditi funt: 
hoftes fiunt.&C propterea non nihil in heros mentiuntur .De 
i idc quod quaerentibus plerunq? no uera cofitentiquo matu 
rius doloribus fe fe eximant. Erit etiam demonftrandum non 
nullos liberos hoies quo celerius fupplicui effugerenr.aduerfu 
lemet lpfos tormentis effectos ementitos, Quam ob re magis 
confentaneum effe feruos aducrfus dominostquo fuu effugiat 
cruciatum ementiri q; multos dolores 6C corporibus 6i ais tol 
lerareiquo caeteri nihil mali patiantur;ubi metiri ipi noluerit Quseftiones igiturexhis horum fimilibus probabilis 
CC improbabilis confhtuemns, 
Vfiurandum eft cum diurna ueneratione dictio proba 
i tionis expers.Cumbitur augere lpm uoluerimusuta di 
cendum ent.Nemo certe peierare uellet:cum diurni fup 
plicii metu tum dedecoris apud hoiesieritq? fubdendu latere 
homines poffedeos autem non poffe.Cum aduerfaru uero ad 
iufiurandum confugerint:fi extenuare id uoluerimusrdemon 
ftrandum erit:eorundem efle hominu:ut male agant:& peiera 
re non curent.Nam qui facinorofus deos latere putat :hic ne 
q? peierans fuppliciu fe ire fortitum putat.Ec iufiurandum qui 
dem eodem modo:quo etiam reliqua antedicta tractauim9 pia 
ne dicedo nobis fuppetere. Sumatim autem omnis probatio 
nes quemadmodum propofuimusuam percurrimus:dedimus 
non eam uim folunuq; earum quaelibet haberet:ueriim eti 
am quid mt erfe differunt:6C quo pacto iis uti conuemat:often 
dimus.Nunc autem edocebimus de reliquis partibus: quae 6C 
trium fpecierum funt:6C i omnem orationem plurimum deco 
ns & utilitatis afferunt. 
Raeoccupatio igitur efbqua 5C auditorum exiftimatio : 
p nes 8L eorum:qui contradicturi funt uerba praeuenieres 
obuias difficultates remouebimus. Auditoru aut exiftia 
tiones hoc funt modo praeoccupacbr. Admirantur autem ali 
qui fortalle ueftrumtquodape luuems ita de rebus magnis uer 
ba facere aggreffus fuerim.Et rurfum.Nemo fe fe mihi diffici 
lemobuiam offerat:quod de his fim uobis rebus confultatu 
rus:de;quibus alirqdam audacter apud uos eloqui cunctatur: 
Quae igr molefte auditoribus laturi fut.fic praeoccupado cau 
fas feras oportet-.qbus recte facere cofultado uidearemtpotc q 
demoftres oratorii inopia penculoru magnitudine aut publi 
ca utilitate aut alia huiufmodi caufatqua auditorii idignacic 
nc folutur9 fis.Quod nihilomin9 auditores turbctur:breuite 
diccdueuel taqj in fentetiae uelut i c6mctationisfigura:qu, 
ru oium abfurdiffimu ueire qdc ta£p ea hifce de reb9 cofuln 
ros:quae optla finc.Nuc at qh qdc uolut eos audire:q fentetu 
dicut:arbitran pulchre cofulere poffe.Et rurfii honeitii c: aut 
ipos affurgetes fentena dicerc;autdicetes audire :qusecuq> ex 
mffragus facere lpi ccfuerit.Deliberatiuo igr i genere fic c «3C 
De Mtciurado 
De praeoccupa 
tione praeoccupatioibus utendu &C tumultibus occurrendn. In iudi 
ciali at prscoccupatiomb9 utcmur qucadmodu ct i praedidis 
Occurramus at tumultibus fiquidc i oronum pricipns fiant: 
hoc modo.Non ne igitur abfurdu eft legumlatore quidem mf 
fifle duas orationes aduerfarioru cuiqj reddendas:uos aut iudi 
cesexlegeiudicareiumuradoadringudeideneuna qdc ora 
none audire uclle:6£ ea quidc orationc:quae tanta cofilii uim 
habetait in ea audieda rechilime fitis fentccia laturi: Vos aut 
i his adeo negligctes eife:ut cii neqj ipfa dudionii initia ptulen 
tisua oia accuratiffime didiciffe’exi{timetis:6<! alio modo qui 
no abfurdu cilegulatorc quidc in pari fententiaru numero im 
perare reo uittoria dari. Vos at ufq; adeo cotra de his fentire: 
ut nec£ lfimulationi reos refpondetes lllu quidem 
ob maius reoru periculu hanc lpfis praerogatiua atep pnuile 
giu i ferendis fentctns ipartiri. Vos at cotra his qui ullo fine 
periculo accufatu ueniur.neq? cotentiofosaieq; pertinaces effe: 
eos uero q cum metu periculoqj criminibus refpondct:clamo 
nb9 corripere atep perterrere.Siquidem igitur in oronum ini 
tus turbae fiantdioc pacto erit iis occurredu. Qyod fi i dicho 
nis progreffu dicente turbauentifiquidc pauci quida id agat: 
erut 11 lpforu profeao eife mfticiae : ut fc 
fe nuc ad audiendu praedent :ne alus recte mdicadi lpedimen 
to fint;cu uero audiermr.ut tuc qcqd libueritifaciat. Sin mul 
titudo ois tumultuetur: no lpfos mdices fcd lpfu te corripias: 
oportet,Na fi illis moleftus fuensara in te contrahes ,Si te ue 
ro accufans ac dixeris deliquiifeait uema cofequanfacile pras 
flabis. Opus c etia mdices deprecemurmt nos dicentis bcigne 
audiant:6C quarti reru cla fententia funt laturiaa perfpicuam 
mente ponat. Et at breuiter copletlamur:turbis liimati occur 
remus uel fentctns uel cometa tionib9:oftendemusq> perturba 
testaut lufto aut legitimo aut publico utili aut honefto repu 
gnare.Ex hifcc nancp maxime fit:ut auditores a tumultibus 
acquiefcant. Quomodo lgit praeoccupationibus apud audito 
res utendum fit :&C quo pado turbis occur edum ex antedichs 
cognofeemus. 
Vae ac ab aduerfariis uerifimiliter dici poterut: rurfum 
q quo mo praeuemeda fint demoftrabo.Fortecp fuam de 
flebit inopia;Cuius no ego quidem fed huius mos enc ca.Et rurfus audio ipm:& hoc iliud<$ difturu.In fugiore ergo 
orone:quae aduerfaru di&uri uideaf:fic praeoccupado &C fol 
ucre&Ifirmare:oportet»Et.n.taetfi firmiffima :funt;quoiuin 
fimulamurmo inde magna iis q ia antea audierint:uidentur. 
fi lecudse i diccdo partes nobis datse fuerit:6C aduerfa 
rii quae dicturi fumus proeoccuparinoea rurfii cotra anticipa 
do ita a nobis foluenda funt.Hic at ne du multa de me menti 
tus apud uos fuerit: fed certo fciens fe fe a me redargutum iri 
mea oratione occupando caluniae dedit:ne ea qua oranti fibi 
praeftiterans :i me audiendo attentione fitis:uel ne lpfe oro 
nem habea apud uos ob ea quam hic de me prius calumniam 
habuerit.Sed plane puto oportere uos mea dichene ex me ip 
fo potius q? ex aduerfario meo cognofcere:£Ch haec ab eo fuc 
prius dicendo infimulata:quas no mediocres dixerim effe c<5 
lecturas eu nihil nile fani dictitare» Vtitur aut &C Euripides in 
philotete pulcherrime hac fpe hoc modo. Dicem9 lpfi licet &C 
hic nortra putet lam gdidifife dittionc fuggeres lniuria feciffe. 
Veru ex me meas res difce:fe le padetihic de fe loqucs.Qijem 
admodu igitur praeoccupationibus dC erga ludices &Cerga ad 
uerfanos fit utendum ex his fciemus. 
Oftulata uero i oronib9 funt:quae auditorib9 oratores 
p poftulant.Horu aut alia funt iufta:alia uero lniurta. In 
rnftu quidc poftulatu eft per quod his quaelogmur atte 
tionc praeftari;ac benigne audiri petimus:Inmftu uero quo fe 
cundu leges nos iuuaruac nihil praeter leges in nos decerni &C 
cafibus ignofccdu portula mus. Sig dc portulatu praeter leges 
fuerit miuftu.Si uero fecudu leges fueririuftu dicit. Portulata 
lgr fut huiufcemoi.Ipforu at differctias diuifimus :quo &C m 
ftu SC iniuftu portulam dignofcctes no lepte iis uti poffum9:flC 
ne nos aduerfaru lateat:cu miufti gcqj a ludicib9 flagitant.Et 
de iis quidem & ex antedictis fcire poterimus. 
Teratioat c brcuis ad monitio. Ea uero utedu c tu circa 
i ptiu tu circa toti9 oronis exitu, i terabim9 at fumati uel 
raciocinado ulrtterrogado urentimera do nteligcdo.lpo 
ru at unuquodcj quale fitrdemoftrabo . Ratioari lgr c huiuf 
modi. Ambigo at ipe quidem quid ii fecerit :mh uos p lane an 
tea reliquilfent. Arguebatur autcaduerfus hanc urbe noftram 
cum exercitu proceffiifc:Nihil uero eortrunqi quae lpopodif 
fent;fachtariit.Ita<£ racionari c huiufmodi. Enumerare autc 
Euripides 
De portulacis 
De iteratione talec.Demonftraui at ipfos qui priores focietatem foluere:g 
primum nos funt adorti:quo tepore aduerfus lacedaemonios 
bellum gerebamus :quiq; maxime ftuduere urbem noftram i 
praedam uertere,Enumerare igitur c huiufmodi.Ex eledione 
at admonere c huiufmodi,Recordari oportet cotigiiTenobis: 
utpofteacp focietatem cum his lniuimus: nihil uneji mali ab 
hofhbus pafli fumus .Nam cu faepenumero nobis auxilio ue 
niiTentdacedaemonios qui noftru agrum deuaftarentipropul 
farut. Multas etiam pecunias etia hoc tempore ad nos deferut. 
Ex eledione igitur hoc modo admonebimus.Ex lterrogatioe 
uero hoc modo-Libenter at ex ifhs quaererem .quid uobis p 
conuentis haud foluunt n.indigentis fe dicere audeam 
quippe qui tantu pecuniarum ex hoc folo quotannis accepif 
fedemonftrentur.Necp dixerint quidem multum aens circa 
rempu.cofumpfiffe.Prorfus.n.minores ipenfas:cp reliqui oes 
ifulani gtulere.Ex iterrogatioibus lgr hoc pado tradabim9. 
Roma uero qua tum fimuladi tum dilfimulandi cauil 
t latione uocamus:c cum aliud dicimus :dC aliud dicere 
fimulamus. Eius aut forma fit huiusmodi:ut in antedi 
8is breuiter comorando perfifta.Nequaqua uero dicere opor 
tet mea fentctta:ut hi qui multas fe bona faditalTe praedicant: 
malis plurimis ciuitatc affecerint.Nos uero qui ab his ingra 
titudims carpimur:6C his auxilio faepefuerimus:fiC miunam 
nemini intulerimus. Cum igitur aliquid fimulamus omittere: 
eo quod breuiter dicimus: hoc pacto admonemus.Res uero 
cotrarns noibus appellare ita fit.hi quide probi uin multorn 
maloru focii extitere:Nos autem ignaui plurimorum fuimus 
bonoru audores.Ex his igitur breuiter admonentes iteratio 
mbus utemur:6C circa fmgularum parnum flC circa totius ora 
tionis exitum. 
Nde at facete dicendu flC pro arbitrio ofonis prolixitate 
u utendum fit:rurfus exponemus. Hic igif facete dicedi 
locus c:fiqiudc comctationes totas mediafue dixerim9. 
Ita ut quod reliquu c:mediu auditores lpfi coprehedatiquo 
locis fle fcntentiis uti couemt.Opus c?at»in tota oronc facetias 
hafcedifpartiam9:uerbaq; comutemus.necp eafdc femperin 
eandeqj fententia*frequctis afferamus,Et hocpadonoftra co 
mis apparebit oro.Qui uero dicendi prolixitate uti uoluerit: 
De ironia 
Dc facetiis opus c:rc diuidat:Et quae qualibet in prc infintrqua# natura 
fapianr.edocet.eoruq; ufum ocm tum propriu tum cocm &C ip 
fas caufas enarret.Quod fi longiore quogj noluerimus oronc 
efficereipluribus noibus circa fingula utendu eft: eritq? fingu 
Iis in oronis ptibusiterandu:8<: iteratione lpfam paucis abfol 
uendu. J n fine nero orationis haec oia de quibus fmgillati di 
xerasicogeftim ponas ac de rebus oibus dicas: conucnit.hoc 
lgi* modo prolixiores reddi orationes poterunt.Qni aut dicc 
di uolucrit breuitate uti:oportet:totu negotium uno uocabu 
locopledatun&hocmaxieqiiodin lpfare breuiflimu infit, 
Opus eftetia paucis uti copulis:plunma nero coiugere: Nomi 
mbus ita utiiut una diftio duab9 feruiat rebus. freques 
illa iteratio e partibus amouenda: dC in orationu dutaxat fini 
bus iterandu.Et hocquidc modobreuis poterimus orationes 
efficere.Quod fi mediocritate uti in diccdo uoluens: partium 
maximas deleges de hifce uerba faciasroportet» Eft et medus 
utendu noibus:quae fcilicet necp longiifima neqj breuiffima ne 
multa de aliqua una refint fed mediocria potius. Oportet 
&C epilogos ex intermediis gnbus ne# olo auferri: ne# ubu£ 
mrlum iferri. Sed quae maxi me auditorib9 nota effe uoluens: 
in his maxime adfinciterationibus uti couenit.ex hifce igitur 
qncun# libuerit:prolyxitate uti in diccdo quibimus* 
Vod fi facetam uoluens oronem fcribere.-permaxie tibi 
q obferuadu cnit uerboru mores queas redde 
re.Id aut efficiesTi g magni g curiofi qui mediocres funt 
mores cofyderaris.De his lgit potens hac uia cognofcere.de 
noium uero copofitione ia hoc apprime 
neceffarium. 
Rimu igitur figurae noium funt tresifimplex copofita U 
p tranfiata. Eodem etia modo pofitiones funt tres: Vna g 
dertr.quae i uocalc conexiomb* a uocah icipit 1 
Seciida uero quae a muta icipics i muta definit. Tertia at quae 
mutas uocalib9 ningit. Ite ordies lut quattuor:quoru un9 limi 
ha noia aut muicc collocat aut difpgit. Alius uerog cifdc rd 
mb*uti£:autiuiccmutat:Terti*uero g unomtiltisue noibus 
rem appellat. Qyartus autem ordo efhquo gefta negotia noia 
mus aut praetenmusiquo igitur padopulcherrime orationis 
filu texendu fit;nunc edocebimus. 
De faceta ora 
uone 
De noium co 
pofinone 
Pofitiones tres Quomodo fit 
texeda oratio 
Rimu gdem interpretatione ipfam i duas gtis diftribue 
p re:demde couemtdilucide dicere.In duas uero gtesiter 
precatione diftribmm9:hifcemodis:Vnoquod ipfepot 
& hoc dC aliud. Secudo quod hic gdem haud poteft:alius autc 
poteft.Tertio quod hic 6i hcc fiC aliud pot. Qtiarto quod ne 
qj ipfe neq> alius poteft. Quinto quod ipfe quidc poteft:alter 
uero no poteft. Sexto quod ipfe gdc alterum poteft-.alius uero 
non potefhalteru horum aut unumquodqi ex hifce pfpicies. 
Quod fiCn.ipfe potdl &C hoc fii aliud humfmodi eft. Ego aut 
non haru dutaxat reru auctor uobis extiti. Veru &C Timotheo 
aui aduerfus uos effet expeditiones du&urus:impedimcto fui. 
Quod uero hic non poteft-.alter aut pot tale eft .Ipfe quidc no 
potis eft:g pro uobis legatione fungatur:hic uero q (partiam, 
ru duitati amicus eibfacillime apud eos qua? uultis queat effi 
cere.Quod hoc aut fiC hoc Si illud eft huiufmodi .Non aut in 
bellis folu hic fe robuftilfimu 6i fortitfimu pra?ftmt: fed £C co 
filiis ciuiu cedit nemini.Quod aut neq; ipfe neq; alius poteft 
tale eft.Neqj ipfe parua munit9 manu lioftes queatmeq; alius 
quifq» ciuiu expugnare. Quod uero ille poteftupfe aut negt: 
eft huiufmodi. Nempe hic corporis ualet uiribus .ego uero lu 
corpore lbecillus.Quod aut ipfe aliud poteft: ille uero no po 
teft aliud huiufmodi eft. Equidc ipfe g clauo & gubernaculis 
prxfim ualeo.hic aut neq? qui remo utatur:potis eft.Figuras 
igitur interpretadi in duas partes facies hoc modo.Omnib9 i 
rebus idem modus feruadus eft :quibus aut reb9 dilucide tua 
reddatur oratio.Id rurfum eft confiderandum. 
Rimu quidem quodeunq? dixeris.propnis fuisqj nolb9 
p appella qudqd amb]guufiierit:cuitato.Caue_as etiam 
oportetme uocales deinceps ponas. Aducrtendu eft prae 
tereatut quos articulos uocanr.opportune fiC apte loces. Item 
confyderes:opus eft.ne confufa fitaiecp perturbata nominum 
compofitio.Talis enim oratio & obfcura c fi{. cognitu diffici 
iis:comunctionibus uero ante dixeris cofcqucntis 
reddito coppulas.Comunctiones autem coniunctiombus red 
dere ita fit. Ego quidem ad quod temporis dixeranv.affiu . Tu 
autem quando te tienturum dixerastnon uemfti.Item cum ea 
dem confequens fit»Tu etenim SC illorum auctor 
De oratione di 
lucida extitifti:6£ horum auctor lpfe tu»de*coniunctionibus igitur di 
8um eft:ex quibus licec-6c! reliqua qu ae q;ocon ledari.Ipfa uero 
nominum ftrudura nec$ confufa ne<£ perturbata fieri debet. 
Etconfufa quidem eft huiufmodi ficuti cu dixeris. Graue eft 
hile uerbenbus afficere. Na obfcurum effetrqui effet caedens:# 
fi ita dixerisigraue eft hunc uerberibus ab hoc affici perfpicu 
am reddes orationem. Structura igitur nominum confunde 
re tale eft. Vt autem aduertas quo pa£to articuli lpfi tempe 
ftiue apteque addantur: exhifce tibi liquidum fiet. 
ouToa o tovtoh toh hic 
ipfe homo hunc ipfum hominem iniuria afficit. Nunc enim 
interiecti articuli dilucidam faciunt dichonenr.exempti uero 
obfcuraapud graecos efficicnt.Gontingit aut &C aliquado con 
trarium.Quae lgf in articulis feruari couenit huiufmodi funt» 
Vocales autem rnxta inuicc ponendae no funtmifi aut aliter 
obfcura reddatur oratio:aut replicatio quaeda aliaue fegrega 
tio fiat. Ambigua uero fugere ita qbim9 quaedam nola diuer 
fis fcruiunt rebus:ficuti ludus que ludimus bC ludus fchola. 
Oportet autein huiufmodi noibus femper id complectamur: 
quod proprium eft fignificatum-Et dilucide qdem in 'noibus 
fi haec fecerimusdoquemur. Ex fuperiorib9 uero praeceptis in 
duas partes interpretationes diftribuemus. De contentioni ] 
bus autem bC comparibus &C fimiliter cadentibus lam dicere 
aggrediamur. Nam bC his quoqj nobis opus erit.Eft igitur coi 
tetitio quae contrarium nomen fimul &uim oppofitis rebus 
habet:aut horum alcerum quae igitur contraria nomen fimul 
bC uim habet huiufmodi effe poterit.Non. n.luris efbhunc me 
is rebus ufurpando locupletari:Me uero meis priuacum rebus 
pauperie ita premi.Contentio uero nominibus folis erit huitif 
modi. Det enim locuples ac felix pauperi bC egeno . Vi autem 
contentio haec fit. Ego quidem hunc aduerfa ualetudine la 
borantem curam.hic autem mihi maximorum auctor malo 
rum extitit.Nam hoc loco non in nominibus fcd in ipfis reb9 
contrarietas eft.Qyae ergo bC ui bC nomine contentio fuerit: 
ea erit longe pulcherrima. Reliquae uero contentiones duae 
funt.Compar autc efhquando duae pares enunciantur claufu 
lae.pares at ec poterut multae ct guae claufulne paucis magnis 
bC pares magtiitudie panb9 numero.Figura uero habet copar 
De contentioni 
bus& 
Comparib9 bC 
fimiliter cadc 
tibus 
Dc compari huiufmodi: Aut propterpecuniarii inopia 'aut propter belli 
magnitudine, hae nanq? claufulae neq; fimiles neq; contrariae 
fed tamen muicc pares funt. Similiter uero cades eibquodcd 
pari quidc maius eft.Non.n.pares folu claufulas uerum 6i fi 
miles dC fimilibus efficit uerbis.Eft aut huiufmodi quantu te 
decet ofonis imitatio tantum adfit deledationis machinatio. 
Maxime ucro fimiles fieri oportet exitus dictionum, his nancp 
uel in primis efficitur fimiliter cades.Similes aut dictiones fut 
ex fimilibus fyllabisun quib9 plurimae litterae eaedem fut.fcu 
ti militib9 nullis ualet:6C uirib9multis caret.quaeq; uero extra 
arte pofita funtiea ultro id lpm demonftrahunt. 
Ed de his hactenus fatis &.n.iuftum &C honefttl 6C utile 
f reliquaq;8<: lpfa quae funt tenemus &C unde his afdluam* 
ex antedictis plane cognolcimus.Eodc aut modo quae 
fint amplificationes extenuationesq; dC ex qbus hae locis defu 
mantdntelligimus.Idctidem uero &C praeoccupationes dC po 
ftulata ab auditorib9 U iterationes &C facetias &C ofonum pro 
lyxitates dC ipfius interpretationis ftrudura ocm 
ob res cdmunem omnm fpecieru uim atq? differentia lparum 
qj ufuocm fi ex antedictis tenuerim9:affuefecerimus facile nos 
metipfos q his oibus pro artis praeceptis exercitati abudem9. 
Et adiumenti ex lpis plurimum tum dicendo tu fcnbendo co 
fequamur.Igitur praecepta caufarum hoc pado accuratiffimc 
per gtes di (tribueris, Vt aut pro una quaqp fpecie ad humani 
corporis effigiem uerba locari couemat:6C quae fint circa oro 
nis partes ob(eruanda:& quomodo lifce partibus fit utendum 
rurfum oftenda.De exordiis igitur dicendu eft prius.Ea uero 
feptem fpeciebus comunia funt;6C omnibus I negotiis cogruc 
dici poterunt. 
Xordium eft-.ut compendio dixerim:oro quaedam quae 
e rebus;iis:de quibus reliqua futura e dichodummatim ex 
pofitis auditorum animos ad attetione idoneae. &C quo 
ad fieri dicendo potcfbad bcniuolentiam nobis coparat. Haec 
enim per exordium praedari conuenit: quomodo autem eo 
utamur:primum qiudem deliberatiuo in genere SC in fuaicdi 
fpeOftenda.Cum rem igitur auditoribus proponere ac liqui 
da m facere uoluerimus: fieri poterit hoc modo. Surrexi; ut 
Dc fimiliterca 
dente 
Enumeratio 
De exordiis quo pa&o pro Syracufanis bellandum fit confulam.uel hoc 
modo.Surrexiuit quid fentiam: dicam: qui non deceat nos 
Syracufius auxilium ferre, hoc igitur modo fummatimrem 
exponemus .Qyi uero ad attentionem exhortemur: fcireex 
hifce poterimus.Si nos ipfi ammaduerterimustquibus &C uer 
bis &C rebus ad audiendam fententiam attenti fumus «Nempe 
his fumus attentucum de magnis uel terribilibus uel ad nos 
pertinentibus rebus confultamur:aut cum orantes ipfi demo 
ftraturos fe dixerint. lufta illa effe S>C honefta &Cutilia &C fa 
cilia fii uera:ad quae nos gerenda exhortantur: Aut cum nos 
rogauennt:fe attcte audiamus: Qijcadmodu igitur ipfi aliis 
folemus: Ita &C nos fi quae ex praemiifis comodifTima in prae 
fente auditoribus perfpicua red 
didenmus:eos nobis attentos faciemus. Ad attentionem igif 
ex his auditores exhortamur .Beniuolentiam uero coparabi 
mus:fi confyderauerimus primum :quo £ nos animo ipfi fint 
beniuolo ne an infefto aut neqj bono necp malo» Si beniuoli 
ergo fuerint:de beniuolentia dicere fuperuacaneum cedat. Ve 
rum fi omnino id facere uoluerimustoportet paucis cum difii 
mulatione quada ld fieri hoc modo.Quata fit mea in hac ur 
be beniuolentia:ut quae faepenumero fuafu meo quae factu ef 
fent utilia gelferitis:fiC qua me praeterea ad coia comoda prae 
beo mfticiaigppe qui publicarum magis cj; pnuatarum mihi 
reru habcdam ronem ccfueri:nequac§ a me dici opus exiftio . 
Hoc enim nobis perfpicuu eft fiC cognitu. Veru quod fl<[ nunc 
fi fidem adhibere mihi uolueritis:confuletis in re pulcherrie: 
hac de re ut uos edocea:dabo opera, hoc igitur modo eos qui 
bono fut i nos alo in cofultationibus bemuolctiae admonebi 
mus.Si uero auditores neq: nobis lfefh fut necp beniuoli :dice 
du efbfiC mftu effe &C coducibile:eos ns ciuibus bcmuolos fieri: 
q nullu fui dederunt experimcntu. Deinde oportet laude audi 
tores demulcere:quod mite QC grauiter quae dicutur: indicare 
ficutifi dicatur, 
Surrexi no tam ulla dicendi uielegandaueconfifus qj exifh 
mans ea a mc narraruquae ad comunem utilitatem comodum 
qjaccedant.Cumigiturauditoresneq?a nobis alieni neque 
beniuoli uobisfunt: ex huiufmodi rebus beniuolentia cap 
tabitur.Sin autem calumnias obnoxii apud auditores fuerit: necefle efbaut lpfos in fe fc aut res de quibus dkunttaut ipam 
demum oronem calumnias continere.hx autc calumnix:aut 
ex prxfenti aut ex prxterito tpre trahuntur. Ex prxterito g 
dem tpre fiqua improbitatis fufpitio de aliquo habeatur. 
Primum in auditores praeoccupatione utendum efhatque di 
cendum ita . Neque lpfe quidem ignarus fum me apud* uos 
calumnia affectum cfle. Sed ocm ego dejme lnfimulationem 
falfam effe demonftrabo.poftea fumatim enumerando in exor 
diis diccdum erit;fi qiud in rem tua oratione comple&i queas 
Et aut uituperada ludicia.Neceffe enim e:fiue publice fiue pri 
uatim calunia de quo pia fada fit:uel effe uel fore iudiciu: uel 
nolle accufatores iudiciu fumere:Entcp dicendum ut mdicatu 
imufte fuerit:quodq> inimici nobis hoies nocuerit. Aut fi mi 
nus hoc uenfimile aifum fuent:diccdu erit fatis id effe debere 
quod minus tuc ex fentetia nobis cefTerit.Iniuftu autem efle: 
cum res iudicatx iam fuermt:rurfum eafdem caluman. Si ue 
ro celebre fit iudiciu futurum :te paratu plane dicito:g ad infi 
nuationes i hoc lpfo pulcherrimo confefTu refpondeas.Et qd 
aduerfus rempu .per imum patrauifle:demonftreris:te morte 
muldatum m.Sin aut accufatores minus in caufa perfiftant: 
eadem oportet uti coiedura:quoma falfam de nobis calumni 
nia detuliffent:defiflut caufa.Non.n.cofentaneum uidebituf 
nolle eos iudiciu capere:qui uera acculationem detulerint. Vs 
cp uero in calumnias acerrime efl inuehendu dicendumq>:cp 
trux dCcois 8C multorum malorum caula. Offendatur quocp 
oportet p multos ia iniufte penffe. Ite monendu 
ftultum effe eos qui de repu ,confultant:non qux ab cmmb? 
dicuntur quod utile fit:ammo uolutareded aliquo 
rum mfinuatiombus commoneri:Commune facias autem ac 
que pollicearis oportet:ea te de quibus confidere lis poilid 
tus &C iufta fii utilia fiC honefta demonftraturu. t os igitur quo 
rum ex praeterito tepore calumnia delata fit couenit hoc pac 
So lnfimulanones i confultatiombus foluere.Ex prxfenti uc 
ro tempore oratoribus calumniam folet afferre primum qui 
dem etas ipfa:Nam fiue omnino rnueuis fiue fenior conciona 
tur:auditores molefte ferunt:huic enim nondum lnciperedlli 
uero iam quiefeere decorum effe putant. Deinde fi crebro ora 
donem ha^ere confueuent. Hic enim importunus uidetur efle.Et fi nunquam antea orationem habuerit: Na &C hic ali 
cuius priuaticomodi gratia praetercofuetudinemuideturjco 
cioan.Ex praefentngr tpre nuiufcemodi poterut in illum in 
fimulationes fieri :q apud concione orauerit.Sed caufa de his 
afferatur:neceffeeft.Amnioreqdemex cofultantium inopia 
6C ex eo quod futi efle potiffimu uidetiiriqucadmodum fi dixe 
ro de ludicro lapadarchiae uel de Cymnafio uel de armis aut 
deequis aut de re bellica,Horu.n,non minima pars adhaeret 
luuem.Dicendu efi aut.quod tam&fi nonduiuuemsperaeta 
te prudens effe poceft:ueru natura &C diligctia quada certe po 
Eeft. offendendum efi: etia:qui aliquid imprudenter geffent:ad 
uerfumcafu ftbipriuatimdari.Affecuto uero comunem effe 
utilitatem cu reliquis: luuenis igr ex his atq; fimilib9 argumc 
tabitur.Senior aut argumentabit dC ab inopia confultantium 
dC a facultate fua.praeterea dC a magnitudine fiC nouitate peri 
culoru SC ab alus huiufmodi rebus.Crebro aut dictionem hfe 
cofuetus ab experietia argumetabitur,& ab eo:quod turpe fit. 
non eu fentenna nue dicere:qui antea cofueuerit.Non aut con 
fuetus argumentabit tum a periculoru magnitudinetu ab eo 
quod necefie oio fit:eum qui ciuitatis efi particeps:de his quae 
in pfentia aguntur:fcntentia dicere.Eas igitur lnfimulationes 
quae in cocionibus circa hominem fiunt: hoc paclo refellere 
ftudebimus. 
Iunt aut circa rem:cu quis nihil iis a quibus nulla 
f fimus iniuria laceffituneqj iis fortiores potetiorescp fut 
pernocendu effe:cofultat:aut pacem turpem fieri perfua 
det: aut circa deorum immortaliu facrifkia q> minimos effici 
fumptus monet:aut huiufmodi quiccp narrat.Oportet autem 
in huiufmodi rebus praeoccupatione prius ad auditores uti: 
quaru caufam aut in neceffitatc aut in fortuna aut in tpra aut 
in aliquod commodum referamus:dicamu% non confultan 
tibus quidem efTe:fed rebus potius huiufcemodi caufam aferi 
bendam. hoc igit modo eas quae circa rem funtunfimulatio 
nes a confultantibus remouebimus. 
Ratio uero lpfa m concionibus folet infimulan. Cum 
o aut.plyxe aut nimis prifee aut minuspbabiliter dicatur. 
&C fiqdc loga fiierif.i reru multitudine ca c rfercda.Sm 
De lfimulatio 
mbus circa rc 
De mfimulatio 
nibus circa 
orationem prifca fit:doceatur oportet Nunc ipfam tcpeftiua cfle. Sin at 
minus fittpolliceans oportet :ea te uera in dicendip 
greffu demonftraturum - Confultation.es igitur ex his rebus 
principio confhtucmus.quo uero utamur ordine animaduer 
ti conuemt. Siquidem nulla prorfus mfimulatio fit: ne$ no 
bis neqj orationi neque lpfi rei a propofitione cotmuoeftm 
choandum. Attente autem quae dicuntur humanecg audire 
ad poflrcmum exhortabimur .Sin uero aliqua funr ab illis 
qui ante dixerunt lnfimulationepraeuenti poft anticipatam 
auditorum opinionem eorum quoru infimulati fuerimus: dC 
refponfiones S>C cas breuiter in medium deferentes ita propo 
nem9:& auditores ad attentione exhortabimur. Exordia qui 
dem in confultatiombus hoc modo funt conftituenda. 
Oftea uero neceffe efbaut res geftas a nobis renunciari 
p referriue:aut res praelentis diuidendo exponuaut quae 
futurae funtuam praedici. Cum igitur de legatione (it nobis re 
nunciandmomma quae di&a fuerint dilucide narrare oportet 
quo primum quidem grauitatem oratio pracfe ferat. Haec.n. 
renunciatio folum erit. Nullaque alia orationis figura ici det. 
Deinde fiquidem nobis ex fententia minus res contigerit, no 
ulla id negligentia noftra:fed alia quadam ca accidiffe audito 
res exifhment.Sin uero ex fententia contigerit :non cafu ali 
quo fed noftra diligentia &C mduftria id fadu opinetur .Haec 
autemeo facilius credut:fi quoniam gefhoni negotiorum ne 
quaqua interfuerint:noftram in oratione negligentiam prom 
ptitudinemq, profpexerint: utpote qui nihil omittamus : fed 
quamaccuratiffimc referimus.Cum igitur legatio 
nem renunciemus.his caufis fingula quaeq? quo pado gefta 
fuerinr.renunciari oportct.Cum uero ipfi concionantes aliqd 
praeteritu etiam praefetia exponamus:fiue prae 
diurnus futura:neceffeeftait unumquod q? horum &C breuiter 
6vdilucide 6C non finepbabilitate faciamus. Dilucide quidem 
ut quae dicuntur cdpraehendi queant.breuiter autc:quo quae 
dida fuerint:memoriae auditores teneant.Probabiliter uero: 
ne ipfi auditores priufcg probatioibus atep luris partibus no 
ftram orationem cofirmauerimus.noitras lam narratioes fal 
fas effc reprobent. Dilucide igitur exponemus:aut a nomini 
bus aut a negotiis, a negotiis quidem: (i non ea perturbate expoam9:fed rem ac tpom ordine feruem9:reliqua uo defeeps 
collocem9 fi nc<$ co de quo dicer coeperim9:re!icto negotio 
i re alia trafeam9.a negotiis lgf hoc modo dilucide narram9. 
A noihus uero fi quamaxime idoneis rem nominib9 negotia 
appellemus:flC fi non abiguis utamurmeq; perturbate ipla coi 
locemus-.fed ufqj coheretia deinceps ordinem9. Dilucide igic 
exponemusifi haec diligcter obferuauerimus, Breuiter uero 
narrare poterimus:fi tu ex negotiis tum ex noibus ea remouej 
rimus:quae no fint dictu necefTaria.Et ea folu coplectemur: fi 
ne qbus oblcura reddetur oratio:SC breuiter qdem hoc modo 
exponem9.Probabiliter aut a nobis narrabitur:fi ad ea nego 
tia quae minus ucrifimilia uiden£:caufas attulerim9:quibus ii 
la no abfurde gefta uideatur.Si qua uero oio incredibilia con 
tigerintiea relinquam9:neceffe efi.Sin aut neceiTaria fut: quae 
dican£:ea te fcire ofl:cdas:oportet.Sfd ad cofutationis partem 
qua cu illa implicata fint:diccda referuare. Oroniscp pgreffu 
id te ueru dcmonffcraturu polliceri:ea ufus argutia:quod quae 
prius dicia abs te fuerint ea pri9 uera luftacpt demonftrare :cft 
aliud huiufmodi quicquam itelis. Et hoc quidem modo us 
quae mmus uerifimiha funt:medebimur. Vt autem fummati 
una omnia comple<iamur:d£ renunciando 6C exponendo 6C 
praedicendo ex iis omnibus quae antediximus :dilucidas bre 
uis fif probabilis narrationes faciemus. 
As autem tripliciter ordinabimus :Nam fiquidem ea dc 
e quibus dicim9:pauca fint auditoribus cognita:exordio 
narrationem coniungemus:ne pars haec feparatim pofi 
ta breuis admodu fiat.Cum uero negotia GC permulta fi{ ineo 
gnita fint ad unu quod<$ coniunftas narrationes faciemus:eas 
# rnftas fiC utilis dC honeftas oflendemusiquo non modo in 
narrandis rebus occupati fimplicem &C non uarietate quadam 
infignem orationem faciamus. Verum fi£ auditorum animos 
capiamus-Sin autem negotia mediocria &C minime nota opus 
eft uel renunciationem uel expofitionem uel praedictionem i 
exordio uno dC eodem quafi corpore collocemus, hoc autem 
faciemus fi a rerum initio ad extremum ufm narrando profe 
quamunfic nihil aliud copledamur.Sed ipfa negotia expedite 
declaremus:quemadmodum igic in exordio narrationes ardi 
nandae;funt. Ita fare poterimus» Einceps autem confirmatio fequatur: necefle c: per qua 
d prsenarrata negotia exprobationibus X mftis X utilib* 
ficuti nos demonftraturos polliciti fumus: confirmabi 
mus . Cum igitur coniundas narrationes facere oportet pro 
bationcsan confultationibus qjcomodiffime ducuntur a reru 
confuetudinc ab excplo a comemoratioe X ab ea:quse de ora 
tore fit apud omms:opimone. Vtcdu c etiam X fiqua ex aliis 
probationu partibus inciderit.Ese uero fic funt collocandae. 
Primum quidem dicentis opinio.Sin id minus poterimus: re 
rum confuetudines ordinabimus: demonftrabimufq? X hsec 
quae dicimus uel X his fimilia hoc modo fieri cofuefferdeide 
uero excpla efferemus. Et fi qua e cu iistquse a nobis dicutur: 
fimihtudinc adducemus, Ea autc exempla capiamus:oportet: 
qu3e tum rei congruat:tu lpfis auditoribus uel loco uel tcpo 
re fint proxima,Sin aut fecus finc.debemus ex alus quae maxi 
ma X notiffima fint:accipere. Polf hsec uero fententns utcdu 
c:Oportet aut eas partes: quibus probabilia X excpla trada 
ta f ierint:in fine comentationib9 X fententns terminemus.Et 
probationes quidem hoc modo ad negotioru confirmatione 
adducemus.Si uero narratis rebus continuo fit fides adhibi 
ta:probationes ipfas relinquemus,Et a lufti X legitimi X uti 
lis X honefti X lucundi X facilis X poffibihs X neceflarn par 
tibus antedida negotia confirmabimus.Et fi quidc mftum in 
eftad primum collocabim9. Et per hoc perque huic fimile X 
per contrariu X per indicatu luftum enarrabim9. Et fimilia iis 
luftis de quibus loqueris:exempla funt afferenda.habebis au 
Dem per multa exempla:tum ex iis quae priuatim apud fingu 
los luftti exiftimat :tu etia ex iis quae i ipfa urbe ubi oratione 
habes:tum demum ex lis quae in aliis urbibus lufla duci folct 
Cum uero haec oia hoc modo pcurrctes narrauerim9: In ipfi9 
q; infti fine fentctias comctationefq; moderatas X fibi nucem 
diffimiles attulerim9:fi quidc ea pars loga fit: emfq; meminif 
fe uolucrimus:paucis iterabim9.bin at mediocris fit:comemo 
returq; tuc ubi ea finierim9: alia quoq? partem adiungemus . 
Eft autem idhuiufmodi: Quodiuftum quidc c auxiliunos 
ferre fyracufanis:fatis ex iis quae dida Innt: demonftrandu 
exithmo.Qyod autem etiam id nobis codudurum fit: erntar 
edocere: Et cum rurfus eodem modo ut de lufto faditaras utile p cucurreris:# eius extremam partem ucl breuiter iteran 
do uel finiendo abfolueris:Itidem aliam partem quaecung? ti 
bnn manu fuem:adiunge»Boc igitur modo alia alii partem 
addere # orationem contexere opus c,Cum haec uero omnia 
profecutus fueris quibus ea quae perfuades cofirmare queas: 
Oportet in his de oibus fumatim cum comentationibus &C fcn 
tentus coloribufq> demon ftres: non ea efficere &C imuftum 6C 
perniciofum &C turpe dC trifte admodum fore»Contra uero iu 
matim addendum eft:# luffcum 6C utile dC honeftu ucluptuo 
fumcp futurum:fi haec ad quae eos exhortari s:effecerint. Vbi 
uero lam fatis fententiaru gramtate ufus fueris:quae 
perfuadesrconclufione terminabis.Et hoc quidem modo quae 
propofita fuerint:confirmabimus»Foft hancautc partem de 
praeoccupatione dicere aggrediemur. Eft autem praeoccupa 
tio eorum locorunuqui contra tuam dithonem haberi poffet 
praeoccupans reprehcfio.Oportet autem quae ab aduerfarns 
dicuntur extenuare:tua uero amplificare ueluti fuperius i am 
plificandi tradatu audieras.Opus eft etiam conferas unu uni 
cum tuum fcibcet mai9 fit.Et plura pluribus &C unum multis. 
& multa uni.Sic fecundum omnem fpeciem uarietate debem7 
uti noftra quidem augcdo:aduerfanorum autem infirmando 
atq; deprimendo.Et hoc quidem modo praeoccupationibus 
utemur.haec autem ubi fuerimus profecutiuteratiomb7 exitu 
terminabimus. antedictos ratiocinationis uel enu 
merationis aut eleciioms aut interrogationis aut ironiae allii 
memus. 
Vod fi ad ferendum aliquibus auxilium fuaferimus .Si 
q ue prmatis hominib us fiue urbibus paucis dicere coue 
niet.Et fi qua iis in auditores fiue amicicia fiue gratia fi 
ue mifericordia praecefferitun medium referre congruum erit. 
Maxime eni oes us auxilio elfe uolunt:qui tali aio i nos fuerit 
diligunt enm cos:a quibus uel ab lpfis ucl iporum amicis ali 
quid beneficii fiue lpfi fiue aln qui eis curae funt :uel oppoi tu 
ne fufeepifle uel fufciperc uel fufeeptu ire crediderit .his autc 
habent gratias-qui fiue ipfi iiue lplorum amici aut in eos aut 
in eorum neccflarios boni quippiam opportune ucl cotulijfe 
ucl coterre collaturiue putetur.Si horii igr aliquid unum ici 
dat;Xd breuiter doceam7 ad mifmcordia redigam7oportet 
De praeoccupa 
tione Id aut affatim facere poterimus:fi cognouerimus folere omnis 
in eos mifericordia moueri:quos familiari erga le aio effe opi 
nctunaut ldignos calamitate fufpicanf. haec aut i iis effe oftc 
des:quos mifericordia dignos udis demoftrare.Effg? cfemon 
ftrandueos inique paffos:uel pati uel paffurostubi minus iis 
auxilio auditores fuerint.Sin uero haec m illis nofunt-.demo 
ftrabis eos omnium bonorum inopes effe:quorum cseten om 
nes aut plurimi fint participes :gq; nihil uncp boni uel nadi 
fuehntmel nancifcantur naaoriue fmt:nifi auditores hoc tem 
pore ad mifericordia moueanf .Ex his igitur auditoresS ad mi 
fericordiam inducem’. Diffuadere aut cx contrariis locis pote 
rimus.eodemcp modo exordiemur.fiC narrabimus & probatio 
mbus utemur auditonbuscp oftcdemus:quae facere aggrediu 
tur effe fiC praeter leges &C lmufta SC pmciofafiC turpia 
& ipoffibilia &C difficilia ac minime neceffaria.In diffuadendo 
uero idem difpofitionis modus feruabit:qui et m fuadendo: 
Qua ob rem qui ultro diffuadenr.difponere ita poterunt.Qyi 
uero alioru fuafiombus cotradicere uoluerinr.primu quidem 
ea in exordio jpponere debent-.qbus lint contradithiri Jn reli 
quis uero fingiliatim eft excrdiendu.Pofl fingula uero praedi 
«orum exordia c fecudum unum quodcp propofitu maxime 
demonftrandum:minime oTum ea effe ad quae aduerfarius ex 
hortet .Neq; lufta neq; quae hisfequunt.Hoc aut faciesmc on 
das uel imufta effe:quae ille narrat uel inutilia uel iis fimilia 
aut iuftis contraria aut utilibus aut iis quae talia effe iudican 
tur.Eodem quoq? modo 6C caetera quse inciderit:tradare debe 
bis.Optimus igitur diffuadendt modus hic eft. Quod fi 
hoc facere commode potueris:ex eo quod reliqueris genere dif 
fuadere orando potens. Vt fi quidem aduerfarius iuftum effe 
offenderit, tu uel turpe effe uel inutile uel difficile uel impolTi 
bile uel aliud quoduis huiufmodi enitere demoftrare .«Sin uti 
le aduerfarius effe offenderit.Iniuftum ipfe <3c fi quid aliud op 
pominum ad id habuerisidemonftrabis. tua praeterea augen 
do &C aducrfarii deprimendo facies: quemadmodum in fuafio 
mbus dicium eft. Decet eodem quoque modo fententias com 
mentationesq? afferre praeoccupationefqs refellere:ac bretmer 
ad exitum iterare.Praeterea quocp m fuafiombus oftendendu 
eff;aut eos quibus auxilium ferendum fuademus:horum ami cos efle.-quos ad id faciundu exhortanumaut hoc gratias iis 
debere:qui deprecantur:quibus ucro auxilium ferre dififuaferi 
mus:eos uelira uelinuidia uel odio dignos oftcndemus. In 
odium quidem adducemusdi ab illis autipfos auditores au 
ditorumue amicos aut alios qui iis curx fint;mali quippiam 
inique paftos demonftrabimus .In iram autem rapiamus:fi uY 
auditores ipfos uel ipforum amicos uel alios qui ns fut curae: 
indigne neglectos miuriaue affectos oftendemus.In miuriam 
uero contrahemus:fi fummatim indigne fortunatos extitifTe 
aut effe aut fore. Vel fi nullius unquam boni fuiffe inopes aut 
die aut futuros. Vel fi nunquam malorum quippiam palTos 
aut pati aut paffuros demonftrabimus,In inuidiam igitur dC 
odium atc£ ira hoc modo concitabimus,Beniuolentiam uero 
tC gratiam tC mifericordiam ex iis poterimus comparare:quae 
in fuafiombus dicta fut. Eas autem ex antedichs omnibus co 
texere ordinareque poterimus.Species igitur fuadendi SC qua 
Iis bC lpfa fit:6£ ex quibus conftet: 8C quomo ea utcdum fit; ex 
his liquido cognofcimus. 
Vrfum autem laudandi uituperandi# fpeciem deiceps 
r confideremus.Cum in hoc genere exordiri uoluenmus 
propofitiones primum ordinamus mfimulationef<$ dif 
foluimus itidc at<£ in fuadendo. Ad attentione uero exhorta 
mur;tu ex iis:quae in confultatiombus dicta fut;tu ex eo quod 
mirabilia llluftriaq; segtate noftram eorumqp quos 
uel laudamus uel uituperamus: facinora demonftremus:In 
huiufmodi enim caufis ut plurimum non difceptationis:led 
oftentationis potius ca oratione habere confueuimus. Primu 
at exordia eodc mo coftituem9: g i deliberatiuo a nob's gene 
re demoftrat9 c.Pollexordiu uero gtiri debem9;6Ceaquas ex 
tra uirtute fut;& ea quae i lpfa uirtute boa cofyratur.hoc mo 
do.Externa quidc bona in bonam ualetudinc QC robur &C for 
mx dignitatem & diuiciasmirtutem uero in fapientiam mlli 
ciam bC fortitudinem illuftrifm difciplmas diftnbuimus, ho 
rum autem quae tn uirtute polita locataque funrdure Laudari 
tur. Extraria at fubducunt.Robuftos naque dC pulchros bC 
nobilis atque locupletes nequaqua laudare.fed dicere beatos 
conucmt.his autem diligenter confyderatis; poft exordia de 
genere primum dicionem ordinabimus .Hoc enim primum 
Qyomo i gene 
re dcmoftrati 
uo fit exodie 
dum hominibus ac reliquis animalibus clarum inc uel obfcurum. 
Promctc recte quidem aut hominem aut aliud tale animal ex 
genere commemorabimus. Cum uero aut affectum aut rem 
aut orationem poffeffionemuelaudaremoluerimus: continuo 
ex ns quae honefta adfuntinon abfurde laudabimus. A gene 
re autem laudare ita conuenit .Si quidc progenitores infignes 
fuerintidebemus omnis ab initio ad eum 11% quaue laudatu 
uolumus:refumere:6<: in Cingulis progenitoribus clarum aligd 
fummatim apponere:Quod fi primi induftrii infignefque fue 
ritit: Reliquos uero nihil oratione dignum geffiffe cotingerit: 
primos quidem illos eodem modo profequemur: gnauos aut 
atque degeneres omittemus:ea ufi cauillatione:quod propter 
maiorum multitudinem nolimus auditoribus orationis logi 
tudine graues effici ipraefertim cum nemini fit obfcurii qui ex 
bonis clarifcg parentibus nati funtieos confentaueae fieri fuis 
maioribus non difTimiles.Sin autem ueteres progenitores ob 
fcuri fuerit:qui uero proxime extiterunt illuffres:ab iis c laus 
generis capienda:dicendumcjj ut de illis quidem longam repe 
terequandam orationem fuperuacaneum admodum fuerit „ 
Sed li eorum laudes referantur:qui proximi his qui laudatur: 
extitiffentiplane 6Chi quoq? bom probi qj uih offendentur: 
quodque perfpicuum fit:horum maiores induftrios quofdam 
extitiffe:haud naq? uerifimile uiden huiufmodi ho 
mines honeftos &C bonos cfle:qui ex improbis progemtorib9 
nati effent:Vbi uero nullus maiorum fit fpiendor: dices ipfu 
m fe generofum eflecolligefqj eos omnis ingenue natos effeg 
ingenitam fibi uirtutc habent. Et eos aliis quoqj omnibus lo 
ge antecellere:qui fuos progenitores laudant :permultos eni 
qui ex claris maioribus nati effent:degeneres cxtitiffe. Addes 
que quod de huius nunc 6C non de progenitorum praeconiis 
agatur.Eodem autem modo m uituperatiombus origo gene 
ns in improbos maiores referenda eft. Et ita laudando ac ui 
tuperandoquae ad genus pertinent; ordinabimus . Et fi quid 
illude quo loquimur.praeclarum fortuna cef!ent:hoc dunta 
xat tuebimurait ea quae aetati conucniunt: enarremus: dC id 
quidem haud prolyxe .Pueri nanque tam fuopte ingenio qua 
eorum qui lpfis praefuerint: ‘diligentia honefli pudici funt: 
Qijare brcuis de iis eft habenda orauo * Cum hunc autc mo dum gcuaitterisihabica ad pofterum comentacione atque fer* 
tenua debes hanc partem in adolefcentis aetatem terminare, 
Et propofitione deinde fada aut eius qui laudat ureres geftas 
aut mores aut ftudia amplificabis: quemadmodum ab initio 
in demonftranuo genere prius diximus: Expoefque ab hoc 
quem lpfe laudas:cum effet hac aetate aut per nunc aut per ftu 
dium aut ex hoc aut huius gratia tum hoc tum illud praecia 
rum facinus geftum fuerit.Oportet & caeterorum quoque iu 
uenum praeclara facinora colligendo conferre: nuius Ion 
ge iis maiora effe oftendere. Illorum quidem quae minima fut: 
nuius autem quem tu laudes quae maxima funt: enarrando. 
Conuenir autem &C quae apud alios res llluftres parum pro di 
gnitate collatae flierint:eas abs te dicendo itidem magnas de 
monftrari.Et femper res ita comparando augendae &C exorna 
dae funt .Et ubi fi< quis luuenis ita philpfpphus unquam fu 
it;qui uel fenior magnum adeo incrementum habueric i Et 
qui adeo robufte Gymnafiorum labores perfert: uxhemen 
ter is philofophix ftudium 6C induitnam adamabit i SC hoc 
quidem modo fimilitudinefi<: collatione ufi amplificabim9. 
Cum uero quae circa aetatem adolefcentis confyderantur: ab 
foluenmusan fme huius partis fententias commentationcfq; 
locabimus. Et aut quae dicta funt breuiter iterantes aut ad po 
ftremam partem finientes:Rurfus ubi propofuenmus:quae ge 
Ita fint ab lpfo uiro quem laudamus:de lufticia primum dice 
re aggrediemiir quam eodem modo ut in fupenoribus exor 
nantes ad prudentiam fi fuerit:defcendemus .Et hanc eodem 
quoque modo abfoluentes fortitudinem fi fuennproponem9: 
quam eadem amplificationis ratione item percurrctes cum ip 
fms finem partis attigerimus :dC omnia genera profccuti fu 
mus;fummatim :quae antedida fuerint uterantes exitum uel 
lententia uel commentatione toti orationi apponemus. Con 
gruet autem laudibus nominibus etiam multis circa unum 
quodque uti;fiC fplendidam facere dictionem atque magni 
fica.Eodcquocp modo cu de necp hoib9 oro nobis entmitupe 
rationesco heuem9. Oportet aut nullis i cu utamur cauilhs : 
que carpim9.Sed ipi9 dutaxat uita enarrem9. Sermones ,n,15 
ge magif<£ iocofe obiurgauoncs at$ cauilla fiC auditonb9 g fuadct :&C egrutidine quos uituperamus:afficiut, Nam hiuuf 
modi quidem fales ad Idaeam uel ad ftibrtantiam referuntur. 
Sermoes uero fut ingenioru moruq? ueluti imagines. Cauen dii 
eft etiam ne res turpis nominibus appelles turpibus :Id enim 
affert grauitati calumnia Sed quae huiufmodi funtitancp per 
aenigma figmficabimus.6£ aliarum rerum nominibus rem ip 
fam manifeftabiraus. Debemus autem m uituperationibus iro 
nia uti fiC in ns aduerfarium deridere:quibus ille maxie exui 
tat. Et pnuatim qdcm paucistfr praefentibus eumdehoneftare 
In uulgus aut &C multitudinem cois maxie uituperationes ma 
ledicere. Vituperationes uero eodem modo poterimus:quo et 
&C praeconia 6C augere S>C extenuare.Itacp harum fpecierum ex 
his quae fupenus di&a funt:ufum omnem mtelligemuk. 
Eiiquu eft ut accufadi praecepta peragamus 
r quae rurfus quemadmodum in maiciali genere di&um 
eft:componemus:ordinabimus;percurremus .primu lgr 
in exordiis rem de qua fit accufatio uel defenfio: proponem* 
ut etiam in aliis praemiffis fpecicbus. Ad attentionem aut ab 
lifdem locis exhortabimur:quos in fuadendo difliiadendoqj 
docuimus.Item et debeniuolentia idem quoqj modus feruan 
dusermquii ddiberatiuogenerepraemifluseft.Na is cui au 
ditores beniuoli funt ex praeterito aut praefenti tempore.Et is 
ne calumnia affeclus fit:ad eos irritandos uel in fe ud m rem 
ipfam ud in orationem bemuolctiam captabireodem modo: 
ut illic docuimus. Ts uero in quem neq? beniuoli auditores ne 
qj inferti fuerinbeniuolentia captare poterit ex praeterito pnti 
ue tempore uel p fe lpm uel per rc ud per oronem .Ille autem 
qui apud auditores caluniae obnoxius fachis sfuerittpam mi 
xtim partim pnuatim beniuolctia captabit.hic lgf modus erit 
per que beniuolctia coparabitur.Emm uero 11 aduerfus quos 
neq? bono netp malo aionuditores fueiinr.paucisfut laudadi: 
6i aduerfarii uituperadi.Oportet aut eos ab ns laudare: quae 
uident maxie auditorum iterefte. Dico aut ciuitatis rtudiofu 
amicoru obferuatore gratu mifericordem.Et fimilia aduerfan 
os aut ab his uituperare.-quibus auditores ad iram irritantur, 
haec aut funt ciuitatis inimicus amicoru hortis: Ingratus Im 
mitis.Et huiufmodi.Opus c etia laude indices delenire: quod 
mfti iudices grauefqi funt.Aduerfariorum praeterea defedus 
De accufatioe 
& quaeilione fkubi tibi minores extiterinttfiue ad dicendum fiue ad agcdu 
feu ad aliud quicqj in difceptatione uerfetur: erunt oratione 
complectendi. Et raftum praeterea 6C legitimu &C utile 6i quae 
deinceps fequuntur induccda .Cum iudicesigr neq* bono ne 
£5 malo alo in nos fuerint:ex his beniuolentiam captabimus, 
Si quis uero i calunia fitudcg ex praeterito tgre fit circa oratio 
nem fcire ex antedi&is poterimusiquopado lfimulationes fol 
uere oporteat, Qiiod fi ex praefenti tempore calumnia fuerit: 
neceffe eft circa ipfum hoiem eam fieri.aut fi ineptus praefenti 
cotrouerfise:aut fi criminibus* fubcotrarius aut ii pro cofeffo 
accufationi obnoxius uideat-Ineptus gdc fiierit:fi autiunior 
aut fenior pro alio difceptet, Subcontrarius uero eflet:fi quis 
robuftus imbecillu uerberationis accufet. Aut fi quis» cotume 
iiofus contumelias temperarem infimuletiaut fi quis admodii 
pauper hoiem ditiffimum pecuniarum ages in iudicium deuo 
huiufmodi homines fubcontrarii criminibus funt» 
pro confeffo autem erir.fi quis fortis robuftufcp exiftens ab in 
firmo fii imbecillo uerberationis accufeamaut fi quis fur exi 
ftimatus furti reus in iudicium arceffatur. Vt autem omnia 
uno comple&amur uerboui quorum moribus fimilis eft ho 
minum opimo: uidebunt criminibus effe obnoxii. Circa ipf« 
igitur hominem ex mftanti tempore calumniae huiufmodi fi 
eri poterunt.Circa rem aut eae contingent :fi gd aduerfus do 
mefticos amicos aut aduerfus hofpites aut in fuos uel de pra 
uis uel de turpibus rebus negotia afferat, haec.n. infamiam di 
fceptantibus afferunt.Qijcadmodu igitur eas infimulationes 
fumus diffoluturi. deinceps oftendam duo eife coia ?in omni 
bus elementa exiftimo. Alterum quidem ut quibus rebus cor 
repturos mdices aduerfanos putes.his eos praeuemens corri 
pias. Alterum uero efbfi res i aduerfarns quidem maxime ;lm 
id minus i alios quofdam trafferas ea ufus cauillatione:q? no 
ex fentetia tua fed ab aduerfanis coactus in certamen dcfccde 
ris.In una quaq; uero calumnia haec argumentari couenit.Iu 
nior gdc caufabic aut fenioru aut amicoru:qui p fe difeeptet 
folitudinc aut criminum magnitudinem aut tpns praeferiptio 
ne aut rerum multitudinem aut aliud gd huiufmodi. Si uero 
habueris pro alio di&ionem dicendum crif.teamicicias gratia 
aduocatum fieri:aut aduerfarii motum inimkiciis aut quia negotiis interfueris: aut ob utilitatem publicam aut quia is 
cui patronus uenis :GC ab oibus eft defertus: GC lniuna prae mi 
tur.Quodfi crimini pro cofdfo obnoxius uel fubcontrarius 
accufationi effici uiaeat :cum praeoccupatione utcdum eft: tu 
etiam dicendu:ut neq? luftum necp legitimum nec£ utile iit;ex 
opinione ac fufpicione ferre prius fententiam:cg res fuerit au 
diu.Quae igitur circa ipm hominem funt; hoc pado Ihmula 
tiones diluemus.Has uero quae circa rem funtuta repellemus. 
Caufa i aduerfarium rencicmus:uel fi maledidu ei crimini de 
mus:uel fi lniuna aut cupiditatem aut ptinaciam aut u a 
nullo alio modo ms cofeq poffibile poftit. Pn 
uatas igitur calunias apud rndices ita diluemus. Comunes uc 
ro omnibus fpeciebus foluere poterimus quemadmodum i fu 
penoribus dictum eft. 
Xordia uero in genere iudiciali eodem modo ccllocabi 
e musificuti etiam in dcliberatiuo.Eadc etiam ratione nar 
rationes exordio coiungcmus: quas uel particulatim p 
ipfas feparatim tanq; in 
unum corpus ordinabimus. Deinde uero ent cofirmatio :qua 
fi qdem rebus ipi aduerfarii cotradixcrint ex 
autc cofenfennt ex iuftis GC utilibus 6C his limilibus cofnmare 
debemus.Collocada funt ex probationibus primum quidem 
teftimoma:& fi quae nobis ex quaeftiomb9 cofeftiones fuei i u 
Demu uero fi nullo modo uenfimilia ea fuerint.lentctiis GC cci 
mentationibrifin aut non omnino uenf milia probabili;demu 
exemplis 6C coiechms GC fignis GC argumentis.demum uero co 
mentatiombus GC fentetns cdfirmare debemus.Quod fi uerili 
milia fuermt:pbationes qdem omittemus:!uftis aut quemad 
modu in antedictis utemur.Et hoc quidem modo confirmabi 
mus.Poft confirmationem aut ubi ea quaenn aduerfanos i ut: 
collocauerimus:praeoccupabimus eas res quas uerifimile fuc 
nt aduerfarios di duros Et fi quidem adeuerfarn t c ncgarit.p 
bationes illas a nobis didas aplifitabimriquas uero illi dictu 
nfut:repraehcdcmus:&extenuabimriSi nero fateanf GC legi 
tima GC iufta die.quae fecudum fcriptas leges a nobis ldudas 
oftcdenmus:enicendu c:ut his fimul leges quas GCluftas GC ho 
neftas GC coducibilis uniuer/ae rcipu.plures uendicarit;cahs ct 
De exordiis i 
gener iudiciali eas efle oftendamustquas autaduerfarii induxenmt:eas cotra 
habere demonfiremus quod minus comode hxc dici guerint: 
tudiccs commonefaciendi funt eos non de lege fed de re iudica 
re:quodcg lurati fint fecundum leges latas fententia latum ire. 
Et doceas haud hoc tpre decere leges:fed in coftitutis diebus 
eas ferre.Sed fi cotigerit reiis tegibus agitaruquae iniquae ee 
uideant :dicendu erit non lege rem huiufmodi uerum iniquita 
temeffe:Cum lex quidem ad utilitate feratur:haec autem affe 
rat duitati gniciem.Dicendum etiam erit:haud contra leges 
facturos fi huic legi contrariam fententiam tulermt:fed legem 
potius laturos ne fit lprobis iniquif# decretis utendu «Opor 
tec autem ad id colleaionem afferre:quod nulla lex prohibet 
reipu ,benefacere:fed lprobas leges auctoritate priuare: aliud 
nihil eflbqj ciuitatem beneficio donare.Quafcuc# igitur ex iis 
legibus quae nullam ambiguitate continent:haSuerimus: ex 
talibus praeuenientes abunde contradicere poterimus. De am 
biguis uero legibus fi iudices ita fenferitait tibi expedit:opor 
tec haze demonftrare.quod li mdex dicattquemadmodum ad 
uerfani: condocefacicdus eft legumlatorem non hoc fenfiffe: 
quod ab illo dicitur:quocIque conducit lpfis iudicibus legem 
ita dicere. Verum fi nullo modo poffis in contrariam fenten 
tiam commutare:oftende aliud nihil poffe contrariam legem 
dicerc:atque ipfe dicas. Et quo quidem pacto oporteat uti legi 
bus:ex iis quae diximus:abundabis.Summatim uero fi peccaf 
fe omnino fateantur-^ex ludi tamen 6C legitimi partibus de 
fcnfionemparent:exh;sea funt confutatione praeuenienda: 
quae dicturi illi uideantur.Sin autem peccaffe fateantur: 6C fi 
bi tamen ignofei poftularinc:fic talia oportet confutare: pri 
mum quidem dicendum erit :detenons effe moris: quodque 
tunc illi crimen in imprudentiam rcncmnt: cum fe deprehen 
fos intuentur.proinde fi huic ignofcms:alios item omnis fup 
plicns atque cruciatibus liberabms.dic etiam &C illud fi eos 
qui peccaffe confitentur:abfoluetis .quo pacto mficiantis con 
demnabitis^Dicendumetiam erit:dCfiiprudenter errauitmd 
th decet me ob hui9 iprudctiaidetrimcto affici,Praeterea dice 
tur cu necp legulator Iprudenter ddmquetib7 ignofatieo ne^ a ludiribus qui fecundum feges iudicant: lgnofci iure poteft 
Ex his igitur atque fimilibus eos qui fibi fecundum poilus 
iat confutare poterimus ficuti etiam ab initio expofuimus. 
Vt compendio autem utar: qusecunque fint aduerfarii di 
fturi 6C ad probationem: &C ad luris fui partes afferendas: 
6c ad ueniam poftulandam ex antedichs praeoccupabo 
mus. Poft hanc autem caufam tota efc oratio per enumera 
tionem fummatim repetenda»Et breuitcrfi fieri poteft; mdi 
cum animi in aduerfarios quidem uel ad odium uel ad iram 
uel ad inuidiamun nos autem ad beniuolentiam uel gratiam 
uel mifericordiam commouenduquibus autem rebus hoc fiat 
m deliberatiuo genere tn fuafiombus &C difluafiombus dixi/ 
mus: ac rurfum in defenfioms fpecie ad finem percurremus. 
Orationis igitur principium in mcticiali genere fi quidem ac 
cufemus: ita componemus &C ordinabimus,Si uero defenda 
mus: exordium quemadmodum pC in accufando conilitue 
mus. bft autem res quarum accufamur:quibulque accufator 
fcientiam auditoribus fecerit:relinquemus>,.quibus uero opi' 
nionem reliqueritihafee ubi poft exordium propofuerimus: 
diflfoluemus.Teftefque 6C queftiones SC iurameta refellemus: 
quemadmodu antea audifti.Et fi quidem res credibiles fuerit: 
poterimus iparum refponfionc in eius quod reliftn fitdocum 
tranfferre.Qyodfi teftes per quaeftiones fide fecerint :aut in 
orationem aut in negotiu aut in quodeuq; aliud fuerit in ad 
uerfanis maxie uenfimile.Ipforum cft refponlio tranffereda. 
Si uero aut contra utilitatepu.aut contra confuetudinem ac 
cufator te fecifle criminetur; debes defendere.Id maxie effe uti 
leiquod ab eo crimini datur. Vel fi id minus potueris.dices ut 
ne# abs te ab iis:qui tibi fint fimiles;aut quod no hoc modo 
huiufmodi res geri confueuerit .Probabile igitur ita folues. 
Exemplum uero debes primum fi potes demonftraread haud 
quacj; effe criminationi fimile. Vel aliud tibi ex contrariis prae 
ter ucnfimilitudinem exemplum ferendum cft.Comedura aut 
potes cofutare:fi dicas qb’caufis cotraria fignifecare i otigent. 
Sententias uero at# comentatioiies aut improbabilis aur abi 
guas oftendas:oportet.Signa aut non eius iolum cuius ipe fis 
accufatus:fed rerum plurimaru figna effe oftende Htea qdem 
quae ab aduerfarns dufta fucrintan cotranum aut ambiguum conuertcntes poterimus hoc modo I proba re. Si uero quorii 
nos accufator criminatunea fecilTe fateamur: Idque ex mfti 8C 
legitimi partibus defendere pergamus magis legitimas res no 
ftras mftiorefque demon{frare:elaborabimus.Quod fi minus 
eomode fieri potuent:ad imprudentiam cafumque defugiem9 
lachirafque paruascffc offendemus. Et ignofcendum nobis 
effe argumentabimur dcmonff rantes: q; omnium Fquidcm ho 
minum per fprudentia delinquere coe fit.fed afficere liuria lm 
proboru effepropnii. Dices ctia &C aequu &C bonti dTe:& luffu 
&c6ducibileiisignofcere:qui g imprudentia deliquerint.Ne 
mmem.n.omnium fciredi quid aliquadofibi huiufmodi euc 
turu fit.Offendendum c etiam fi quid aducrfarius ipfe aberra 
uerit:<5C neniam tamen cofecutus fit.Poff haec eae praeoccupa 
tiones fequuntur-.quae abaduerfarus dicfce funt: haru igitur 
alias fatis fuperque a rebus lpfis foluere poterimus. Sed fi ca 
lumnientur feriptas nos orationes recitareiaut quo eas recite 
mus:meditan:aut mercaede condudns patronos fiernad haec 
talia contraueniamus oportet:difTimulandcque dicamus :mi 
nime omnium lege prohiberi:aut fe fcripta aut illu no fcripta 
loqui dege nanque talia patrare non pmittidoqui uero ut q% 
uelit facile fim, Dicendum quoq; erit ufep adeo aduerfarn deli 
&a uel ipfius eius fententia permagna cffeuit exiffimet me nu 
q; digne l fe accufando fatiffacere polfemifi quae drcfuriis effe: 
id antea fcnberemrac multtl temporis meditatus fim. Ad fcrip 
turarum igitur orationum calunias fic occurrere poterimus. 
Si uero dixerint nos difeere meditariq dicedi facultacem:con 
fitebimur id qdenv.dicemusqi nos qmde quos ais difeere :neep 
calumniatores neq; cotentiofi certe fum9. Iu uero q oratoria 
tenes.cn hoc tempore tum faepe alias nos calumniis circmici 
re deprehenfuscsrquare conducere ciuibus uideturiut 8C ille 
oratoriam difcar.Non.n.fic malu neque infimulatorceii fore. 
Eodem qtiocp modofiquis nos mercaede conductos caufarum 
patronos dicat:6C cauillabirnur.huiufcp rei auc 
rorem accufatorem noffrum ac reliquos omnis demcnffrabj 
mus.Mercaedum autem fpecics dmidemus:dicemusqj alios pe 
cumis alios gratus alios fupplictis alios honorib7 aduocatos 
affiffcre.Te igitur gratus id obire manens offende. Aduerfan 
um uero dicito ne paruo quidem pretio aduocatmn afliffere Eum nancp ut aliquid argenti innifte capiatmon autem ne g 
foluat in mdiciu ire.Idem quocp modus feruandus cft.fi quis 
nos aut aliquos edocere dixerittqui cotroucrfns apud ludices 
utantur:aut ludicialis orones cofcribere.Nam dC alios omnis 
oftcdes pro uinbus admmcto amicis effe;& docendo quidc dC 
cofulcdo.Et artificiofiflime i huiufmodi reb9 occurres« Opor 
tet aut &C circa lterrogationesarqi rcfponfiones: quotquot in 
huiufmodi fpeciebus inciderit:ne nos negligctia ulla capiat. 
Sed quae refpondco cdcedant quaeq? negentur:funt cciydera 
da.Conceffiones igr fut huiufmodi.Mihi filiu cnccafli Eneca 
uiequidc.Na ille in me prius diftrinxitgladiu.fihu niihi pul 
faftnpulfaui equidc.Imuria.n.in me prius man9 miccit .Mihi 
caput cofrcgifti.Cofr egi equidc:Na ncftu impetu i mea fecifti 
domum.Talis igr coceffioncs legibus freti no nunq? facimus, 
huiufmodi uero negationes lege declinat .Mihi filium occidi 
(ti*nonegoqdc:fcd lex occidit:hsec autem oia ita oportet re 
fpondere:Cu duarfi legum altera lubethoc faemndu.altera no 
uetet.quae igr in aduerfarios diccda lut:ex his oibus colliges. 
Poft haec autem eoru quae antedixerimus iteratione breuis e(t 
admonitio adhibenda.Ea uero eft utilisomni tpre quam ob 
rem & finguhs in fpecieb9 ea iteratione ucendu eft. Verum in 
accufationibus maxic6C defenfionibus ea congruit.Icidc quo 
i fuafionibus atq; difTuafionib9.Ne# folum ea hic comcmo 
rare:quae antedixerimus queadmodum in laudando &C uitupe 
rando ueru etia animos iudicu in bcniuolentiam noftram con 
cilmrc.dC in aduerfarios concitare debemus.hanc uero iteratio 
nemm orationis partibuspoftremam conftituimus:haec.n.fa 
citiut reminifearis fumatinuquae dicta funt enumerado aut ra 
tiocinando a ut intcrrogandotiia quidem quae optima funt:. 
A duerfariorum autem quae nequiffima :fi quidem interroga 
donis figuranti nolueris. Cumfmodi autem unumquodque 
horum fiucxns cognofcere poffumus:quae fuperius aida fut. 
In bcniuolentiam uero noftram ludices conciliab mus: &C in 
aduerfariosconcitabimusiex iis beneficus ut etiam in delibe 
ratiuo genere fummatim oftendimus.quib9 nos aut amici no 
firi ipos a quibus iniuria fufcipimus lpforuue neceftanos leu 
ludices lpfos uel eos q cis curae funt:fiue affeccrim9;fiue affici 
musdme fumus affecturi, Et Ii ipi sdixerimusmuc tempus effe referendarum pro fufccptis beneficus gratiariuEt fi eos in co 
miferationem fi opus fuerit:adduxerimus.hoc aiic eo faciem9 
quo noftra in auditores beniuolentia demonflrcm9. Et qj idi 
gnes ob ea quae male pafTi fuerim9:aut patimur:pafitirme fu 
mus:miferia praemamunnifihi nobis adiumento fuerit.Si ue 
ro nihil nobis abfitihuiufmodi c5memorabimus:quibus bois 
priuati fuerimus:aiit priuamur.aut priuabimur: ubi ludices 
nos neglexerint.Seu ut nuncp boni quippia nach fuerim9 :aut 
nacifcimimaut nachm fumusinifi ab his auxilm meruerim9, 
ex hisnancp comiferationem nos dignos cofhtuemus :S>C au 
ditores nobis conciliabimus. Aducrfarios uero calunns circu 
uentos in inuidiam 6C odiu apud auditores ex horum contra 
hts adducemus: ciioftenderimns ab his aut horum amicis au 
ditores lpfos lporumue neceffarios mali quippiam ldignepaf 
fos aut pati aut paflfuros . Ex huiufmoi.n.reb9 ad odiu fiC ira 
in aduerfanos rapientur. Sin autem haec fieri commode neq 
uerint:ea in unum redigemus:quibus auditores in aduerfari 
os ad inuidiam concitemus:Inuidia nan<j propinqua c odio, 
his autem fummatim muidebitur:Si eos indigne fortunatos 
SC ab auditoribus animo alienos offenderimus percurrentes 
cp multa bona lniufte paffi fuerit:aut patiuntur paffuriue fut. 
Aut cp nuncp nullius boni indiguerint:uel indigent uel idige 
bunt.aut cp in nihil uncp mali mciderint:feu incidunt: fed in 
cident:nifi nunc a ludicibus puniatur.Ex his igitur rebus au 
ditorum nobis aios ad beniuolentia in condufiombus confli 
tuere 8C in aduerfanos contra comouere poterimus.Ex omni 
bus uero fupradictis accufationes defenfionesq: quamaptifli 
me ordinabimus. 
Vaerendi autem fpecies feparatim quidem ipfa raro co 
q ftftuitur:fed alus fpeciebus commifcecur:& aduerfus co 
tradidiones maxime eft utilis. Veru tamen ne dC huius 
nos ordo lateat:fiqh uforo uel uita holum actio aut duitatis 
admilfratio quaereda congeret:! te ct hac de parte fumatim j* 
curra.Eil igitur qucrccibus eode quafi modo exordicdu fi cuti 
ctcaltinia circuuentosoportet:docuimus.Qyare cu idoneas 
in principiis caufas attulerimus:quibus id recte facere uidea 
mur.Ita ad quaerendum u rinemus .Caufae autem congruent 
in ciuilibus quidem conuencibus : quod aut contentione 
Dequaeftionis 
fpeciebus quadam quimpotius ne auditores lateat id facimus. Demum 
quod nobis hi prius imoldti fuerint. In priuatis utro uel mi 
micicias uel paruas eorum qui quiruntur cofuetudmesaiel in 
eos ipfos beniuolentiam uel ut quae agunt remittctes no am 
piius haec faciat proferre oportebit, ln publicis autem fi legi 
timum dC mftum QC publicam utilitatem proferemus. Ex his 
autem dC his fimilibus exordio conlhtuto ac Cingulis deiceps 
propofitis aut didis aut gcftis aut cogitatis quaeremus. Ea 
# demonftrabim9& mfhs dC legitimis &jpriuatis & publicis 
utilitatibus aduerfari.Et oia demum contyderabimus: U quo 
in loco lpfa fibi uel moribus proborum hominum officufue 
diiTentiunt.Sed nem fingulis enarrandis Logioreutamur ora 
tionc-.quo pluribus illuftrium (ludiorum aut reru aut uerbo 
tum aut consuetudinum res eorum quos quaerimus aduerfari 
Oftenderimusieo lplos obfcunores apud auditores confli tue 
mus.Opus cautem non tnfli &C acerbo quoda fed miti mati 
fuetoqe uultu quaeramus.Hoc.n.modo uerifimiliores reddett 
tur apud auditores hitx orationes. Et oratores lpfi nullu de 
ferelinquentinfimulationi locum.Vbi uero diligcter omnia 
quaefieris:atqj amplificauens:orationis exitum breuniteratia 
nc terminabis. Et ut eorum quae dida fuerint:auditores remi 
nifcantur:efficies.has igitur fpecies ubi hoc paito conflitueri 
mus :pulcherrime lpfis uti poterimus. 
Peroratio antedidorum omnium per enumerationem & am 
plificationem. 
Puscpraeterea:orando& fcribendo in id cpmaxime 
o enitamar:elaboremufcp:utpro rerum natura uerba 
accomodemus:6C ita nos metipfos trita confuetudine 
his eundis exerceamusmt eorum ufus nobis in pro 
ptu fit: Atque ut ex arte quidem dicere pofTimus:tum in pnua 
tis publicifque difccptatiombus tum ns etiam in fermombus 
quos aduerfus alios habucrimusiplunma hinc 6C artificiofif 
lima adiumenta fufcipiemus.Elaborandum ell etiam: ut non 
circa uerba orator duntaxat uerum etiam circa uitam quam 
antedidLS fpeciebus exornet:atque magnificet: fuam diligen 
tiam omnem fludiumque accommodet: Nam uitae compofi 
tiofiC ad fuadendum fiC ad boni 6C aequi uin exiftimationem adipifccndu conducit plurimum,Primu igitur dimdcdx funt 
fecundu omne difciplinse diftnbutionc quid primu quid feci! 
dum quid tertiu quid quartu tra&adum fit:demum ea tibi fut 
praeparanda :quae circa auditores attcndutundequibusi exo* 
diis docuimus.Em uero beniuolentia a perfona tua captare J 
potens:fi promiifis ififtas:S<: eofdc amicos in omne uitam tue 
are: nec£ i aliis actionibus incoftans eiTe fed lifdc iemper uti 
uideare. Attenti aut fient auditores:fi iis in negotiis uerferis: 
quae fiC magna SC honefta funt multif<$ conducat. Cum uero 
beniuolos auditores reddiderisaibi ad negotioru expofitione 
abs te deuentum eft:quaecun<$ propulfationem malorum: bo 
norum autem continent exhibitionem facile apud illos admit 
tuntur.quaectiij uero fecus funt reiiciunt .Sed pro celeri dC ap 
ta 6C uenfimili narratione:haec fut tibi faciunda.Celeriter aut 
abfolues:fi no oia uoluens fimul agere:fed prius primo 6C gp 
reliq eft deinceps. Dilucide uero:fi no ftatim relicta aefrone i 
alias res prius tranfieris:c| illam abfolueris, Verifimiliter aut 
fi nihil a tuo more alienu agas:Item fi no eofdc finxeris &C ini 
micos tibi dC amicos effe.Ex his aut pbatiomb9eas affumem9 
de qbus ita fcientiam a d praeficiendanegotia tenemus:ut eam 
alus interpretari £C explicare poffimus. De qbus autem fdam 
non habemus:eas pro ut faepius accidere folent: aifumemus, 
Tutiifime naqp in numfcemodi rebus egeris:fi confuetudinem 
fequi uoluens.In certamine uero cotra aduerfarios fi quidem 
orone contenditur ex iis quaedicCa funt moftra cofirmationc 
faciemus,Sin uero cotraChbus hoc faciemus :fi fecundu leges 
dC no fcripcas di feriptas cu teftibus qjoptimis ac tpre praefi 
nito eos cofccerimus. £x conclufione uero eoru quae dicla fxie 
rinnrcmimfci auditores faciemus:fi quae gefta funt: fumatim 
rurfum dicimus,Ex ns aiitquae agimusuta comonebimus.qn 
cunq? cade negotia uel fimilia prioribus trademus , Beniuoli 
autem nobis erunt auditores:fi ea geffenmus:quibus aliquid 
beneficii fufcepiffe aut fufeipere aut fufceptun uidebunt: Ma 
gnas autem res gcrcmus.fi ea negotia tractauerimus-.quae mul 
torum fint bonorum caufa.hoc igitur modo quae ad uitam g 
tinct:praeparada funt.Ex priore autem lnfhtuco circa oratio 
nem eit exercitatio adhibcda.Sacnficia uero uti praemiffum 
crt.taciemus ad deos quidem pie:ad fumptus autem moderate 
Benmolentia 
Attenti 
Benmoli 
Beniuoh ad fpe&acula uero fplendide:ad ciucs autem utiliter.Et aduer 
fiis immortalis quidem deos ea habebunt pie:fi patrio more 
facrificemus. Aa fumptus autc moderatedi non quacunque 
miffa fuerint:ab iis qui fumptibus praefunt:confumantur. Ad 
fpedacula uero fplcdide:fi magnifico fit apparatu coftituta. 
Adkuues aut utiliter:fi SC equites &C grauioris armaturae pedi 
tes belle inftrucli pompa celebret. Quae igif hoc modo mor' 
tales i deos feceritipie certe fecerit. Eos autc amicos coparabi 
m9 :qui fine nobis moribus no quibus eadequae 
etia nobis coducant:& quibus magnis in rebus comunis no/ 
bifeu fortuna fitiTalis.n.amicicia praedurat maxime.Socios 
autc eos facere debemustq dC mftiftimi lint;6C no mediocri ua 
leant potentia: 6C in proximo habitet»hoftis autem eos facie 
musiqui horu fint contrarn.Sufcipiendti aut bellum in eos ci 
qui rempu.aut eius fiue amicos fiue focios iiuna uiolare mo-' 
liuntur.Praefidia autem habeamus oportet aut noftra aut fo 
ciorum aut hofpitum caufa.Et primo quidem noftra:demum 
fociorum:tertio uero hofpitum . De tributis autc id quidem 
eft optimti:quod a pnuatis prouentibus ac pofleflionibus 
ficifcitur. Secundum uero a ccfibus.Tertium autem a paupe 
nbus:qui fua corpora mimftenis praebent. Ab opificibus au 
tem arma:a locupletibus uero pecuniae , De adminiftratione 
autem reipu.popularis quidem principatus c optimus:! quo 
leges optimatibus honores diftribuit. Plebs uero neque dan/ 
dis priuatur fuffragiis:nec£ ferendis quidem fententns.Proxi 
ma uero illa c:in qua leges a ditioribus affici contumelia ple 
bem non finunt.Pnncipatus autem paucorum duo funtge/ 
nera:aut.n.eft ex amicicia &C focietate quadam aut a cenfib9 
Necefle autem eft:foaos faciamus:cum ciues min’ ex fefepo 
tentes funt:qui tum folum tum oppida tueanturiaut hoftib9 
repugnent. Eft autem focietas omittendarum aut eam facere 
non lit opus:aut focii longe a nobis diftentmcq? potetes fine 
qui opportune adfint:Ciuis autem bonus c:qui amicos ciui' 
tati utiliftimos comparat.Inimicos uero &C pauciffimos &C in 
firmiffimos quiqp fine ulla priuatorti bonorum publicatione 
prouetus comparat quaplurimos.flc qui fefe luftiffimum prae 
bens eos in quaeftionem agitiqui rerum pu.aliquid per iniii' 
fticiam uiolat.Largitianibus uero utuntur omnes: aut quo' 
Plebs math aliquid inde fperant commodofumiaut quo fufcepto 
rum beneficiorum gratiam referant:Obfequuntur autem om 
nes aut lucri aut honoris aut uoluptatis aut timoris gratia - 
Commutationibus uero utuntur omnes aut fponte aut inui 
te,Omnes.n.aftiones aut ui aut fuafione aut fraude aut occa 
fione pficiuntur.In bello aut uincitur aut fortuna aut corpo 
rum multitudie robuftitate ue aut pecuniarum copia aut op 
portunitate locorum aut uirtute fociorum aut confilio &C cal 
liditate imperatoris.Socios uero derelinquendos putant aut 
maiore utilitate aut belli folutione. luite autc agere efl cois 
fequi utilitatis cofuetudines parere legib9:pnuataq? pacta fer 
uare.Coducit autem corpori quidc bona habitudo formae 
dignitas aut uires 6C bona ualetudo. Aio uero Sapientia Pru 
dentia Fortitudo Temperatia lufticiathis autem utrifque pe 
cuniae fii amici .Inutilia uero funt horum contraria. Piurimu 
uero utilitatis affert bonorum ciuium multitudo. 
FINIS. 
Frarifci philelfi ex graeco in latinum tradu&io Ariftotelis 
Rhetoricae ad Alexandrum regem:quae quidem interpreta' 
tio fatta eft Florentiae ano a natali chriftiano Miliefimo qua 
dringentefimo trigefimo decimo Kalendas lulias. 
Sapientia 
Prudentia 
Fortitudo 
Temperantia 
Iufticia AU MAGNANIHVM ET ILLVSTRISSIMVM PRTN 
CIPEM PHILIPPVM MARIAM ANGLVM INC LY 
XVM MEDIOLANENSIVM DVCEM. 
Francifci philelfi praefatio in plutarchi cheronenfis apoph/ 
thegmata ad Traianum Caefarem. 
ECXITANTI mihi nuper graecequazda prin 
ceps optime nonnulla plutarchi cheroncfis uo 
lumina perdo&i 6C in primis fapientTs uirncum 
l de moribus lucubrata grauiflimc:tum de alus 
plaerifcp permagnis ac praeclaris rebus ornatif 
lime elegantiffimcq; perfcripta ad marius ind' 
duntiQuae du fingula incredibili quada cupiditate percurro: 
ille haudqiiaqj intcpeftiuefeliber offertiq de apophthegma 
tis ad Traianum Caefarem iferiptus eft. Hunc accuratius etia 
atqs etia cu mecu ipfe confydero:res fane digna uifa efbquae 
a Plutarcho lllufln eruditiffimocp philofopho emanaret: &C 
Traianoipfidedicaretur :Fuit.n .Traianus eiufmodi pfecto 
tC uir 6C imperator: g cu 01 atiquitate ita de umuerfae uirtu 
tis laude cotenderet:ut nihil ad decus erimhil ad gloria defue 
iit:Nam fapia quae una tum ai magnitudine tum iufhciam ip 
fam coplcxa c:quaeqj humanos cafus ois infra fe habet uta ai 
uinus ille priceps uiguituta excelluitrita mortales reliquos lo 
giffimeanteiuit:ut gdquid ageret:cotinuo ex oi parte perfecle 
ageret-Quare cu intelligeret uim dicedi eam re effe:qua caete 
risaianubus maxime praeftaremus:hac uaehemeter fedatus 
cft: SC coluit plurimu. Viros prudetia & orone infignis quof 
cuncp uel apud nr os uel apud graecos offendifTet:£<: honorib9 
profecutus c ocs:8C familiaritate fibi cofuetudincq: deuinxit: 
No-n.eratignar9:& cp effet uirtutis pmiu : &C optioiu pricipu 
nomep eloquctiffimos uiros fempiternu fieri. Cu ergo apud 
Traianucoiundiffimeplutarchusuiueretaminus ggratu illi 
&C putile caeteris fe faiduru exiftimauit:fi quae magna cura 6C 
induftria collegiffet: apophthegma ta eius nomini dedica flet. 
Apophthegmata uero lpfa quae plaehqj nri dicteria nonnulli 
dea noiarunr.ftit breues orones argutiore fenfu alique facetio 
rccp cotinctes-Sum his gdc mirifice dele&at? -.no modo ep di 
cacitates libero dignas hoie fuauiffimof<£ fales prxfe ferret: 
Plutatchus 
Traianuscae 
far 
Apophtheg 
mata 
Dicteria ueruetia quonia mirabile quanda 6C hubercac uaria grauitatc 
fniaru ad ocm oronc augeda ateg exornada adhibitura porre 
fturam uidebat:Nihil c.n.ut ita dixerr.humais i actionib9 ua 
fre callide pudice councter generofe coftater bcigne liberalitet 
innocenter integre amice;nihil demq? magnifice nihil fapien 
ter nihil cu uirtute SC laude didu faduue:# no mde excplu ue 
nari queat,Qyatu uero &C decoris 6C dignitatis ad ocm 6C oro 
nc &C uitx cultu afferre foleat excploru uisrno c dicendi locus 
praefert! cu patet id qdc:& i proptu c olbus,Placuit igit prx 
flatiflime prfceps cu otiofus effc: ;huiufmodi apophthegmata 
i latinu uertereadqj no modo ut nrisied eo ct libeti 
quo te tibi cnderem:ideft ut mea lucubratioe icelligerestqux 
pfaepe lpe diccdo aplefterisufta apud jpbatitfimos 6C clariffi 
mos mros quof<£ femp extit ffe-Af 
firmat.n.gb9 frui licuit aditu ac (ermone tuo:ea te fingulis p 
pe dictis fniaru <SC crebitate SC podere &C comitate uti:qua prae 
exteris hoibus lycurgus ille lacedxmomiq, oes aptiffime ufi 
perhibent Tu uero regib9 lpis plane munmcctior imitaberis 
hoc locufi uidebi£:gfaru reges:Mos.n.fuerat:g uel i hac ufq; 
feruat xtatcmt q adire p re quapia reges iffituiffent :ea defer 
rct ad illos dona:qux offer etiu obferuantia atq> pietate decla 
ratura mdicaffct, At illi eo pa&o qj offerebant fufcfpiebatiuE 
no auan no cupidi odryfioru more principii fed humai fed bn 
fici fed mre optimo regia 6C maieftate dC fpledore pditi celere 
tur:Na loge maiora cp accepiffent munera alluftrioraqp refere 
bat, Itaqj cum hoc fimul gdqd c munufculuobtuli alum tibi 
meu.Siqdmihi fuiflet maiusud ct qdibctiflimeobtuliffe«Tu 
aut nolim argentii mihnnoli auri quiccp referas:Nam ut es ex 
celfo atqj iuido aio:q; hxc oia defpicias:& jp nihilo putes:cu 
antea fxpenumero tu nuperrime his maximis &C potentiui 
mis regib9 ac ducib9 liberadis uel apiificadis poti9 no obfcure 
declaratfcuquos memorabili illa inauditaq; uidoria maritimi 
uni9 ac terreftris prxlii caietani captiuos habueras.Qyid igf 
p mea erga te fide a me pofeit J maius qdda mediusfidius mul 
toqj prxclariusuit xquo aio feras.teipm amc:te cola: te admi 
rerTd fi feceris:nihil prorfus mea fnia ad fplcdidiffimx tux I 
me mumficctix cumuluacceffent.lnteri apophthegmata ipa 
cii p lgctis ac fere lfinitas occupationes tuas molefcp 
cognofces:ubi gfpicue iuenies cu apud grxeos 6C barbaros tu 
Lycurgus 
Odryfii 
Praelm caieta 
num et apud nrostgdgd in oi probitatis ac prafcftatiae genere aut 
fieruauc dicf.aut cogitari memoria dignu guerit.Ego fi tc his 
deledari aiaduertero:propedic alia fubneda. 
Plutarchi cheronenfis apohthegmata ad Traianu Caefarem. 
Vm Artaxerxi gfaru regi o maxie iperator Caefar 
traiane obeqtati oli obuia fad9 opari9 gfpia ac ru 
c dis ho:cui aliud mhfl effet: aqua utracp manu e ,p/ 
ximo haufta flumine obtuhfletaucudus ille fubri 
dcfqj fufcepit:qppe g n rei quae dabat :ucl inopia 
Uel ufu fedalacri datis uolutate gram mearet . Exiftimabat 
it eu g benigne parua propteq; accipercf.no regali mmus hu 
manoq? fungi munereiq? fi magna elargiretur. At lycurgus te 
nuifTima fpartae facrificia ftatuifquo exjpntibus rebus uene' 
rari deos imortalis expedite facileq? pollent. Qua lpfe quoqj 
dud9 fnia tenuia tibi doa hofpitaliag? munufcula coefqi phi 
lofophiae primicias offero hifec comentariis.Quae fi qua aut 
ad moru difciplina:aut ad cognitione ipentatis pro rone ele 
ftionis:quae diccdo magis qua agedo patet:fi qua inqua aflfi/ 
nitate habent una cu offerentis affedione fufcipe:atcp utere. 
Qyaqj mtae quoqj lllorii fada fimul ac dfda hiftoria hxc co 
pledit:q fme duces fiue legu latores fiue iperatores:cu apud 
romanos :tu apud graecos maxie claruerut. Atqui res geflae 
fortuna plaerun<£ admixta habet.fed quae inter obeunda ne' 
gotia quae m aduerhs quae fecudis in rebus dfda rnfa nega 
ta funt:ueluti qbufda iu fpcculis-pcrfpicue cui9cp 
ondunt mente. Proinde Siranes ille perfes admiratibus qbuf 
da cur fieretait prudentibus ei9 uerbisres nequaqua refpode' 
rct:uerboru igt in fefe ius elfe :ac reru in fortuna &C rege. Nem 
pe illic res:quae didis uiroru cofonafut libenter edifeant :fa' 
cile praeftat:hic aut uel fola ipfa uerba quae ueluti quaeda ui' 
tae moruqj indicia atqj faeminaria collegimus haud intepefti 
ua tibi moleftacp fore cenfeo:(iquide permultos mrosiqui me 
moratu digni extitiffent:breui infpexeris. 
Exempla externa. 
p Erfae amant hoies adunco nafoiquonia Cyrus hac po' 
rflimu forma reges effe deledaret, Aiebat .n. aut cyt* 
eos:gfibi bona nollccicogi ut aliis expedirent. 
Artaxerxes rex 
perfarum 
Traian9 caefar 
Lycurgus 
Syramnes 
Perfas 
Cyrus rex Qtjodcg nemine deceret iperare:g fubditis no effet melior: 
Cu uero flC motuofa perfaru regio afpaq? efletaiellentcg ppte 
rea capertrc ac molle capere:ne id gdc c paflus inquies cC pia 
tarum faemina QC hominum mores atque ingenia regionum 
quoque fimilitudincm trahere. 
d Arius Xerxis pr cu de fuis laudib9pra£dicaret:aiebat U 
i praeliis (efe 6c piculofis aduerfif<£ i rebus prudentiorc 
fieri- Idc cu tributa fubditis lperaffet tprouiciaru praefectos 
accerfiuit: £C an tributa grauia ertct:uerrogauit:Qyib9 riidc 
tib9 ea mediocriter habere iuffit:dimidiu gfq? ifolueret. Cu 
at punicu malu gdda &C id gde magnum aperuirtet:quaerenti 
cuida qd na tm habere uellenqjta effet granorum multitudo: 
Zopyros fefe uelle refpddir.Erat at Zopyrus.uir tu pbusg: tu 
amicus. Qyi ubi fefe ipc cecidiffennarcqj dC aures obtrucaffet: 
6C ita credit9 babylomos fefelliffet:ac dano tradidiffet urbem 
faepe dicebat darius longe Zopyru malle mtegru c| centum ca 
pere babilonas. 
f Emiramis quod fibi fepulchru coftruxeratufcripfit Iris: 
Qyicuq; rex pecuniis ldiguerinpatefco monumeto quot 
uoluerit accipito. Ita Darius fublato lapide pecuniarii nihil 
iuenit:fed alias reppent lras:quse haec diceret ni malus uir ef 
fes ac nummis infatiabilis:cadaueru loculos nonjmoueres. 
x Erxes darii fili9Arimeni fri q ex agro ba&riano de regni 
fucceflioe fecu decertatur9defccderat doa mifituurtitq? dc 
ferentib9:illi diceret hifce teipraefetia honorat xerxes ff.At 
fi rex^defignat9 fuerit:eris ouirn apud fe maxim9 .Cuuero de 
clarat91 ex dTet:<SC eu arimenes cotinuo adorauit:ac diadema i 
anmeni xerxes fecudu dignitatis gradu poft fe dedit. 
>abyloniis acqin defeciffent:irat9potitufc£ uiftona ipauit:ar 
ma ne ferrct:fed pfallerct:tibia uterct:fcorta aleret: caupoicae 
idulgeret:ac finuofis tunichis iduerent. Vaenalib9 at caricif 
quae portaretur ex attica:aiebat futurmne pn9 uefceref :qj q> 
illas ferret;folo potit9 foret, Ide quos i caftris fpeculatores 
graecos depraehcdilTet:nullo fupplicio affecit:qn ubi luffiifct; 
ut audaefer induerent exercitum: libere dimifit. 
Rtaxcrxes xerxis filius cognomento longimanus quo 
a niam manum alteram haberet longiorermaiebat benefi 
cui addere longelmagis regale efle cj> auferre. Primus: 
autem luifit .qui & portent uellent uenatores jactu initio 
Darius rex 
Xerxes rex 
Zopyrus 
Babilon 
Semiramis 
Darius rex 
Xerxes rex 
Arimenes 
Babilomi 
Speculatores 
Artaxerxes uterentur. Primus ct iis fupplicium (latuit qui circa imperii 
difciplina deliqui ffenr.ut pro caedendo corpore exuti ueftib* 
caederentuttdepofitacp tiara uellerentur. Satibarzane autem 
cubiculario iniuib quidda ab eo petcte:ubi non obfcure didi 
ciffet trigita millibus daricis ab ilio id fieri :quae (tori lmgauit: 
totidem daricos ad fe portaret:quos illi trades accipe inquit: 
Satibarzane:hos.n.cu tibi dedero:paupcnor certe futurus no 
fum:at fi tibi quae petieras:fecero:iniu(lior. 
Yrus lunior cu lacedaemonios ut fecum focietatem face 
C tent:hortaretur:dicebat cor fibi longe grauius e(Te $ fra 
tri:quodcp S>C plus meri c| ille biberet:& melius ferret:& 
ut ille uix in uenatiombus equis infi(leret:at difficilioribus i 
rebus ne in folio quide. Hortabatur aut:uiros ad fe mitteret 
monens ac pollices peditibus equos fe daturmequitib9 uero 
bigas:uicos aut quibus praedia e(Tent:at eos qui uicos poffide 
rent:fafturu fe urbiu dfios: Argenti uero &C auri no numerum 
fed pondus iis fore. 
Rtaxerxes hui9 frater cognomcto memor no adeuntib9 
a modo fed obfequctc benignutj prae(labat:ueru ct lcgiti 
mae uxori iuflerat: regii curr9 aulea undi<$ tolleret:quo 
Idigctibus i itinere aditus pateret. Pauge aut hoie malu fgc 
tis magnitudinis ei offercte:iucudefufcepit:g folc inquics:hic 
is mihi uidef :que urbe quoq? ex parua magna reddere poffe 
exifhmem. Cu uero aliqn fugiens comeatu lmpedimctifg; di 
reptis ficcis ficis uefceref ac pane ordeaceo tcuiufmodi inquit 
uoluptatis rudis eram $ 
Aryfatis cyri flC artaxerxismr iubebat:qrex apparate 
p qppia &C impenofe dicturus e(Tet:uerbis grauiffimis ateg 
: ornatiffimis uteretur. 
o Rontes regis artaxerxis gener cu ob ira i ignominia ex 
cidifTeticotcptuicg effet:ingt queadmodu coputatoru di 
gyti nuc decies millenarios numeros nuc unarios queut 
ponere:eode quoq> modo regu amicos polfeqnq, totu quado 
que minimum. 
Emno q cotra Alexadru jp rege dario bellu gereret:quc/ 
m da q fub fe meres multa de Alexadro maledice petula 
ter <5 loqueref :ubi lacea pcuffi(Tet:ego te lquit alo: ut pu 
gnes:no ut maledicas Alexandro, 
a Egyptioru reges $ fui ipforu lege adiurabat iudices: ne 
Satibarzanes 
Cyrus 
Artaxexrcs 
Paryfatis 
Cyrus rex 
Artaxerxes rex 
Orontes 
M:mnon 
Darius 
Alexader rex 
Reges aegyp 
tiorum quid g 11 uri a aliquado iudicarct:fi reges id ct ipfi iperaffent. 
p Oltis rex tnracu cu in troiano bello 8C a troiais euab 
Acheis legati iimul adiifTct:uiflit:ut helenam redderet: 
duafqj a fe pulchras mulieres alexander acciperet. 
t Eres Sitalci pr dicere cofueiut cu otiof9 eflfettneqi rei mi 
litari opam daret:nihilo fe fua fma agafombus pilare. 
c Otys parda largietr. leonem lpfe cotra largit9 c. Cum 
cp natura excadefceret:6<: i eos g in miniileriis deligflet: 
aiaduerteret graui9:ubi ab peregrino uafa fidilia depor 
tata foret cu tC fragilia &C tenuia tu et apte at<£ magnifice te/ 
borata caelata tornata q; polinffime:pegrino gdc illi dedit do 
na:at uafa cofregit oia:ne p ira ut ait:amarius illos plecteret: 
qui ea confregiifent. 
Dathyrfus rex fcytharu aduerfus que traieciiTet dari9: 
i fuafit lonu tyranis-.ut foluto Iitn mgo effugerct:ac fefe 
i libertate ucdicarct: Quod cu ob fua in dariu fide facer 
noluiiTct:macipia frugi_mafueta mimetp fugitiua appellabat, 
a Teas ad Philippii fcribcs ait:tu gdc macedoib9 lpentas 
hoibus iis:g belladi pitia didicerutiego at fcythis:g ad 
uerf9 fame tC fitim pugnare poifut. Idc cuequu pederetiphi 
lippi legatos iterrogauit:nil hoc philipp9 facert, Ifmenia ue 
ro que captiuu egerat tibicine optimu tibia uti iuifit.admira 
tib9 at religs iurauit aeqflre hinnitu auditu fibi lucudiorc ce. 
f Cilurus cu relidis marib9filns odogita dic eifet obitur9: 
haililiu fafcc cuiq; obtedes ut llltl cofrigerctuubebat Jd 
at fingulis fe pofTe negatib9:ipfe fingillati eduda haililia oia 
facile cofregit.ita doces illos ubi una effe pfeuerarent:firmos 
ac potetis fore:imbecillos at:fifepararenf:ac diifiderent. 
1 Elo tyranus quo tpre carthagincfes ad Imera debellamt 
pacc cu us adurus:coegit:foederibus lfcnberct foreiut ct 
filii a pfladis Saturno facrificus gefcerct. Educebat pterea 
fyracufaos pfaepe:pinde atep ad militiae platatioifcp munus: 
quo &C ager melior cultu rdderct:& ne lpi p otm deteriores fie 
rct, Idc cu ob petitas peciiias ciues tumui tuarcf:eo fe pa do 
petere pecuias dixitait eas reilitueret:quas ct pofl bellu reili/ 
tuit. Cu uero I couiuio lyra circuferret:tcpantib9 deiceps 6C 
cocmctib9 reliqsupfe equu adduci iu(Tit:que lcuiter ifiluit. 
h Iero pofl Gelone tyran9 corii neminc;g liberi9 eu licen 
ti9g> adirctdtcpeftmu dicebat effe. Qpi at(fecretu uerbi 
Poltis rex 
Helena 
Teres 
Sftalcus 
Cotys 
Idathyifusrcx 
Darius 
Ateas rex 
Philippus rex 
Scythae 
Scilurus 
Selo 
Carthagmcfes 
Imera 
Saturnus 
Syracufcni 
Lyra 
Hiero tytaniis 
Gelon occukucp effierrctiiniuria afficere ct illos exiltimabat:ad quos 
effirrrec.Odimus.n.nocffierctis modoueruet audictis:quge no 
lum9. Obiurgatus aut a quoda q> fibi os foeteret:fuae id uxo 
ri crimini dabar.utpotc quae niliil unq; hac de re dixifTet. Ac 
illa ait:exiftimaba.n.uiros ois ita olere. Xenophani uero co 
lophonio dictitati uix fe alere duos feruos:refpodit: at horne 
rus cui tu detrahis:pluris cp deccmiilia uel mortuus alit. Epi 
charmu aut comicu quonia uxore eius pnte lafciue aliquid lo 
cutus effet:affiecit mulcia. 
d Ionyfius femor cu forte cocionatores ja lr aru ordine tra 
herent aibi.d. Ira forti ipfi obucniffet:ad eu q dixiflet: 
deliras dionyfndnabimur ergo rndit. Atq; ubi concione huif 
fet:cotinuo a fyracufanis ptor defignat9 c. Sed pofteaqp i ty 
ramdis initio obfideretdfurgentib9 aduerfus eu ciuib9 amici 
cofulcbat:ni uellet fugatus captu% morte dare: magratu lm 
periuq; deponeret. At ille bouc a coquo mgulatu 
prolapfu intucs:deinde no imucudu ac trifte ciinquit .nos me 
tu mortis quae adeo breuis c:tantil ac tale iperiu deferereJ Ide 
cu film cui principatu erat relicturus:accepilfct lgenui mn con 
mgc uitiafTeallu iracude iterrogauit:figd huiufmodi a fe gpe 
tratu noflet: Adolefccte aut rndente tu.n.no huifh prem tyra 
nu:Nec tu:iquit:hcbis filiu:ni haec ppetrare defleris. Ite cum 
ad eu Igrdlus uidiffiet ingente poculoru aureoru argeteoruep 
multitudinc:exclamasdqt:tyranus in te no c:q a tata poculo 
rmquae a me accipis.copia amicu ti bi nemine coparans.Pecu 
nias aut a Syracufanis exiges atq> illos deinde mtues querip 
cari ac dicer pecuniarii fibi adeffe mhihut alias foluerctmifuc 
&C id bis cerue effecit:Sed ubi pluris IperalTet:8C eos i 
forocircuuetitis cauillari audiffet:ut quiclcerct:iulTit:nuc.n. 
nihil hnt:qri qdc nos defpiciut. Matri uero quae aetate cofe 
£fca effet:udletqj tn nubere:ait ciuitatis legib9 uim polfe affer 
ri-.na turx aut haud poffe. Atqj cu reliquos fontes atq? male 
factores graunTimis fuppliciis plecteret: ueftiu funb9 eo igno 
(bebatiquo fyracufani caenis atqj ebrietatib9 :gbus inuicc ute 
banf ;abftmerct. Ite cu pegnnus qda diceret 11* illi pnuatim 
elocuturu.quo pado lfidiatis praenofeeret ut eloqueret uulfic. 
Cuuero is dionyfiu adilfet:dixilfetqp:da mihi talctu :quo infi 
diantiu figna audilfc uideare:dedic id qdc ea aud lffe limulas 
Xenophanes 
Homerus 
Epicharmus 
Dionyfius fe 
nior 
Syracufani 
Bos 
Coquus 
Syracufani 
Dionyfius & ita hois? doStrina admirabat. Ite interrogati an effet otio 
fustnunqj mihi hoc ingt accidat. Ac eu accepiffet duos adolc 
fcetes multa defe de fuaq; tyranide petulater malediceqr.locu 
tos iter potandumtrug? ad caena muitauit:Quoru cu alterum 
cbriofe multa cotumdiofeq, ddirantc:alterum raro moderate 
afferuaterq? bibentemtuerettillugdcdimifitiutpotequi natu 
ra effet c6tumeliofus:& ob ebrietate maledixiffet:huc at e me 
dio fuftulmquippe g dedita opa ut 8C malmolus 6C hoftis idc 
ppetraffet, Accufancib9 uero qbufda homine a fe honorari 
&C ad dignitate ,puehi:g dC improbus foret fi£?moleftus ciuib9 
At uolo inqt:eu effe que magis q? me oderint. Atq; ubilCori 
thioru legati muneraiquse iis dederatmo acciperet ,ppter lege 
quaeiilegatos non fineret a principe munera capere :grauc eos 
rem facere inqt:q q> folu boni tyramdes hrent:tollerent:doce 
retq? ct bnficium tyrani formidandu effe. Cu et apud' fe gfere 
bruiffet cuida ex ciuib9 auru domi defoffu effe: luuit: ad fe de 
ferret. Sed ubi uir ille pua quada furrepta particula in alia ur 
bem trafmigraffet;atq> praedium emmetieo accerfito ut oc id 
auri reciperet iuffit:quo in opera uteretur:ne$ amplius quod 
utile effetanutilc faceret. 
a X mnior dionyfi9 dicebat multos alere fophiftas:no q> 
illos admirare£:fedquoma p illos admirationi effe uel 
let, Polyxeno at dialectico affirmate eu fe uerbis reprobatu 
ru:at ego Igt reb91; reprobo:qppe q tuifrdiftis me mea<£ ob 
feruas. Eied9 at ex tyranide cuiterrogaref :gd tibi Plato fac 
philofophia pfuit: rnditmt aequo aio facileq, ferre huiufmoi 
fortunae mutabilitate. Interrogat9 quocp quonamodo fadu 
fit:ut cu ci9 pr fiC paup fit priuat9fyracufanosI fua dicione uc 
dicalfetupfe fii tyranus &C tyrani fili9 amifenc: At pr ingt cum 
popularis dnatus odio cffec:res luafit: ego uero cii tyranis i i 
niciia efTet. Verucu ab alio idcrogarefoPater ingt fua.mihi 
tyrannida reliquit non fortunam. 
a Gathocles figuli fuit fili9:g ficiliaej dominatu adept9 rex 
q; appellat9 fictilia pocula cofueuit Iter aurea poere:eag* 
lunionb9 ondens dicere :Ego cu huiufmoi aurea pocula cofu 
effemd pritia qfn diligctiae ac fortitudini ftuduerl hsec kfacio. 
Iufuper cum urbem,obfideret:& gdam e moenibus per couici 
um dicerent;o figule quo pacto ftipendium folues i manfuete 
Corinthiorn 
legati 
Dionyfius lu 
ruor 
Sophiflae 
Polyxcnus 
Plato 
Syracufani 
Agathocles 
rex 
Sicilia 
Conuicium is atep furridcs aic:cu hac Vrbc cepero,Cuatuinbusin fua 
cgiifct diaone:captiuos uamudabat ingens:fi couicio me rur 
fus affccentis:quserar apud drios uros. Ithacefus uero eius 
nautas accufancib9 infula adorti pecora aliqua abftuliffet: 
At uefter rex igt:cii ad nos iflet:no modo pecore ablato ueru 
excaecato paftore abiit. 
d Ion g dionyfiti exegit ex tyranideicu callippu:cui oium 
uni bc hofpitu ftamicoru maxie fideretdiidias fibi tcde 
re accepilTet:eu arguere pafTus no e:mon fquics loge p flare qj 
uiuere:ubi no hoftes folu fed ct amicos cauere oportuerit. 
a Rchela9 cu i potu familiaris petulantior gda aureu fcy 
phu ab eo peteretullu ut euripidi traderet: luffit puero. 
Admirate aut hoie:Tu.n.ingt:g petas:at hic g accipiat.dign9 
c uel no petens. Cu aut a loquaciore tonfore interrogaretur: 
quona modo te tondeo Jtaccs ingt. Ite cu eunpides pulchrii 
agathonc ia pubefcentc in comuio fuauiaret: 
ad amicos couerf9 ait:nulla uos admiratio capiat :pulchroru 
■n.et autumnus pulcher c. Praeterea cu timothcus citharoe 
dus quonia pauciora accepiffet:qua fperarat:pala eum accufa 
rct:& hac aliqh particula cocinncs:at tu terrae filiu argctu lau 
dasdn lllu fniam detorqueret:c6cinne in eu recorfit Archela9: 
Tu aut flagitas. Et cu quida aqua eu infperfififet:irritatus ad 
uerfus homine ab amicis: At no me infperfitanquit :fed illur 
quem effe exiftimauit 5 
p Hilippu Alexandri prem Theophraftus tradit non folii 
genere bC dignitate reg a fed ct fortuna bc moribus ma 
lore caeteris regibus moderationcq; extitiife. Is athenicfes bea 
tos effe praedicabat:qppe g .lingulis anis decc cu impio praeto 
restquos deligeret:inuenirct:cu lpfe i multis anis unu folu lpa 
tore iuenerit parmemonc. Infug cu multae res ex fnia clarifti' 
meq? gcftae uno die ei nuciarentur:o fortua igt:paru aligd mi 
hi mali p tatis talibufcp bois facito. Ide cu poft deuidos gre 
cos nonulli cofulerct praefidns urbes cotineret:rndLt malle fru 
gi fe longu tps q> heru breue appellari. Atq; amicis mbctibus 
ut maledicu bc couiciatorc qucda expelleret.id fcuru fe negauit 
ne inter pluris circuniens malediceret .Et Smicytho Nicanora 
ifmulante g? aifidue philippu maledictis laceraret: a micifquc 
luadctib9 accerfendum illum ac pledendum effe:uerum Nica 
nor inquit non eft macedonum nequiflimus .itaque confyde 
Ithaccfii 
Dion 
Archelaus 
Scyphus 
Euripides 
Agathon 
Thimothe9 
Archelaus 
Philippusrex 
Alexander 
Theophrafl;9 
Athenicfes 
Fortuna 
Greci 
Smicythus 
Nicanor 
Philippus randu eftnequid aduerfusrios agatur. Atq; ubi noult Nica 
nora fopia uxhemcter affligi X a fc negleftum -.imperauit lar 
gitionis quidda ei dari.Rurfufq? cum fmicythus diceret miri 
ficas de eo apudoTs laudes Nicanora idefeffe praedicare :uide 
tis ne:inquit:in nobis effe X uitugari X laudari* Athenicfiu 
uero fa&ionum ducibus gras hre fe dicebat:qiti fuis couiciis 
meliore lpfum facerent cum uerbis tum ct monbus:enitor.n. 
eos X uerbis fimul X rebus mendacii arguere. At cum Athe 
nicfes quotquot ad chxroniam captos gratis dmufiflet: fuos 
amicius flrataque repofcerent:ob idq> macedonas accufarct: 
furridcs philippus inquitmonneufa fentenna Athemenfes 
putant in talorum fe ludo a nobis uiclos * Cu autem ei bella 
ti clauicula fracta medicus qui eum curabat:quottidie 
prorf? aliquid peteret:X fume inquit:quot uoluerisma claue 
habes. Praeterea cum duos fratres Amphotcrum X Crateru 
mtuereturifiC Craterum quidem tum acutu tum ftrenuum: Am 
photeruuero hebete ac fiultum:dicerefolit9 c Craterum am 
photeru effe:Amphoterus aut utruq? figmficat:at amphoteru 
effe neutru. Hos aut quicofulebant amarius eife utendu Athe 
menfibus: infanire dicebaoqui hoiem qui ad gloria oia agen 
do patiendoqj referettgloriae theatru mberent abiicere. 
duos improbos flagitiofosq; iudicaret:fmam tulitiut altere 
macedonia fugeret:alter ut illum infequerec. Et cu m bono 
agro caftra foret pofiturusiaudiretque illic pabulu iumentis 
non effe:citiufmodi inquif.nra eft uita-.fi ad afinorum commo 
du nobis uiuendueft* Atq; cum mumtiflimu caftellu quod 
dam capere uelletaibi exploratores retuliffent quandifficilli 
mu effe X nullo modo capi p >ffc:rogauit:an ita effet difficile: 
quo ne afinus quidem auro honuftus quiret accedere* Atqui 
cu lafchenis olynthii milites ferret: 
quod a philippi militibus proditores p contumelia uocarenf 
ineptos inquit macedoas natura effe X agreftis:q fcapha ena 
fcapham dicerent. Fi iri uero admonebat macedombus bla 
de atq; gratiofe utendu fe prxftaretiquo fibi multitudinis ui 
res coparareodonec alio rege humanri ec licebat. Cofulebat 
quoquut qui in ciuitatibiis uiribus prseftaret:& bonos uiros 
amicos fibi coparct:& malos:deinde alteris uteret:alteris abu 
teret. Ide phiioni thebao X bnfico X hofpiti g id tpris:quo 
Athenienfes 
Comucium 
Macedones 
Philippus rex 
Clamcula 
Medicus 
Amphoteriis 
Craterus 
Athenienfes 
Macedonia 
Exploratores 
Almus 
Philippus rex 
Proditores 
Scapha 
Macedones 
Philo Xheb& 
thebis degebat obfesicu nullu a fe poftea munus uellet a cape 
reiaitinph me:quaefo:hac priuare praedantia uincendi:fi gdc 
beneficio gra# fupas. Multos aut quos bello ceperat:eos uac 
nundas fublata impedita# tunicha fcdebat nequa# decore. 
Ita# unus ex iis q uaenundabant:clamaiiit:ignofce mihi phi 
lippe.na a pfe amicicia mihi tecu eft:!ntcrrogate aut philippo 
unde homo amic9 es 6C quomodo:ait .ppius accedes tibi elo 
quar. Vt aut propius faftus c:parumper iferius chlamyda de 
mitteuta.n.ineptus fedes. Atppilipp7 lilumait dimitte;nag 
uero beniuolus at# amic9 efletdatebat me.Prxterea cum ab 
hofpite quoda ad caena inuitatus:multos quos obuios» habu 
ifTet:adduceret:uideret# hofpite turbatmnon.n. fufficiebant: 
quae parata erat:fingulis amicis comonefadh‘s:ut placentae lo 
cu relinquerentuubebat.Ii uero ita efle putates expedantef# 
comedebat haud multu at# oibus hoc pado fatis fuit. Hip 
parelii aut euboici morte non obfcure molefte tulit. Dicete at 
quoda attamc tempcftiue ille ac mature mortuus c fibi quidc 
refponditunihi gdc celeriter.pri9.n.dic obiit :qua a me digna 
amicicia nra gram receperit. Rurfus cu accepiffet alexandrii 
queri.ac ei crimini dare # filios ex plunb9 fufciperet mulieri 
b9;proinde inquit qn gdc multos habes regni aemulos :dato 
opam:ut &C honeftus 6c prob9 fias:quo no mea fed tua gra rc 
gnu adipifcans. Eunde# lubebat ut dC Ariftotelen obferua 
ret:philofophiae# ffcuderet.negd multa huiufmodi agas:quae 
egifiemepcemtet. Cii ite ex Antipri amicis queda nidicum 
numero afcripfilTet:poftea# dt barba fibi 6C capillu lficere cer 
to fenfiffet:hominc remouitaquiens qui i pilis fidus no foret: 
cu n5 efifc dignu exiftimandu:g fide i rebus feruaret. Machc 
tae uero cumfda caufa nidicas quonia effet fopnolentus:min9 
accurate # luris forer.attendebat :proinde aduerfus eu Imam 
tulit,Illo aut reclamante «puocare fc ludiciu iratus phiiippuf 
ad que inquit idC machaetas ad teipfii rex fubdiditdi uigilans 
gdeattede# audieris.Surrexittticphilipp?.iibi uero magis 
adferedifTet:nollet# iniuria machaetan aficdu: iudicium qui 
dcnorefcidit:ac3eftimationclitisipcperfoluit.Irc cum har 
palus rogaretmt Crateta gentilem ac familiarem fuu qui effet 
lniuriarum accufatus.iudicio libcraret.ne in cbuicio foret: ac 
nihilo tamen minus muldam ibluerec:melius eft inquit hunc 
Philippus 
Hipparchus 
Alexander 
Anfloteles 
Philofophia 
Antipater 
Machetas 
Harpalus ipfum cp nos huius ca in infamia efTe. Ad haec grauiter ami 
cis &C inique ferentibus peloponenfes bnfiens affedos in olym 
pus aduerfus eu mfufurrare atq; obftrepere turpitenQuid lgi 
tur inquir.fi male afficiant» At cum plufculu tpns militiae 
fopno indulxiffet:deinde ubi furrexmtuto inquit dormieba: 
Antipr.n.mgilabat. Rurfus cum interdiu is dormiret:& grae 
ci qui ad fores couenerant:grauiter id ferrennatq: incufarctp 
Parmenio ne admiremini ait:fi nuc Philipp9 aormitmam cu 
uos dormiretisduc uigilabat. Cii nero pfaltemquenda uellet 
inter caenandti emedare ac de pulfandis chordis diflerere: ait 
pfaltes:fugi id ab ste mali rex auertat:ut haec qua ego 
lpfe teneas. At cu per id tpns quo in’olympiada uxore <2Cin 
Alexandm filium erat iratus-.Demarathus chorinthius ad fe 
uenifTet:quaefiuitquo pado lnuicem graeci haberent.demara 
thus autem ualde profecto inquingraecorum concordia tibi 
curae c: qn quidem neceifarii atq? propinquilfimi affedi adeo 
intefunt.QuodcumilleconfyderalTet:depofuit iram :dC eis 
reconciliatus c. Anus uero paupercula cu rogaret:ut fua cau 
fam iudicaret:dTetq? faepe iportunior:Philippus ait otiofum 
fe non effe:Tunc anus uociferans iquit:ac rege te noli. Ille aut 
uerbti admiratus: non illam modo fed alias quocg continuo 
audiuit. 
Lcxander adhuc puer iis quae pf ofpere philippus mul j 
a ta ac praeclare gereret:minime laetabatunfed ad fodales 
conuerfus pueros dicebat ac mihi pater nihil relinquet. 
Rndentibus autem puerisnlle tibi haec comparat. Verum qd 
prodeftinquit.fi multa fint nobis:cum agamus mhilJ Idc 
cum SC iaeuitate corporis pedum uelocitate plurimum ua 
leret: horta tus a patre ut in Olympiacis ludis ftadium curreret 
ait facerem id quidem: fi cum regibus certamen mihi futurum 
effet. In multam uero nodem cum ad eum puella: quo una 
quiefceret:adduda fbret:interrogauit:quid tam fero .'Illa autc 
refpondence:expedaiu enim quoad uir cubaret:grauiter in fer 
uos ammaduertit-.quoniam quantum in illis fuerat :adulteriu 
fere perpetraffet: Atqui cu diis imortalib9 largi9 odores facri 
ficaret; leoides paedagog9quo pnte pfgpe th9 arriperet:fic ait 
he9 tu puer large odores offeres:cu regiois thuriferae pociere. 
Peloponenfes 
Antipr 
Graeci 
Parmenio 
Philippus 
Plaltes 
Olympias* 
Demarathus 
Graeci 
Anus 
Philippus rex 
Alexander 
Olympiaci Iu 
di 
Stadium 
•Puella 
Serui 
Adulterium 
Leonides Bpiftola 
Thus 
Catia 
Talenta 
Macedones 
Eius igitur potitus ad illum cpiftolam dedit;Mifi ad te thuris 
& cafiae talenta:ne quae minima funt:maximi facias i diurnis 
rebusaitpote qui non fis nefcius non pigmentiferi potitos fo' 
li. Item cum gramci praelium pugnaturus effct: macedonas 
hortabatunaffatim csenarcnnac omnia in medium ferret per/ 
inde ut ex hoftium rebus poftridie caenatun. Infuper cum 
ex amicoru numeroPerilFqda dote filiarum gratia peterct:ta 
lenta ut quinquaginta acciperet luflit.Eo autem dicente decc 
fatis effeuibi dixit accipere quidem fatis eft: at mihi dare ne/ 
quaquam fatis . Qyseftori autem cum luflififet: ut Anaxar 
cho philofopho quatum peteret datet :quaeftorqj dixifTet:talc 
ta centum eum petere:pulchre inquitfacit:nouit enim 6C ami 
cum fe habere:& eum qdem amicumtqui talia elargiri dC pof/ 
fit:et uelit, At cum mileti multas athletarum ftatuas qui i 
Olympiacis phytnfque ludis uictoriae corona donati effenc:i 
tueretur:forfitan huiufcemoi corpora tunc ait extiterunt.qua 
do barbari urbem ueftram obfidebat. Et cum Ada regina 
carum obfoia atque cruftulas per artifices 6C coquos paratas 
magnifice ad eum femper mittere delegaretur :inquit melioris 
fibi eflfeobfonatores ad prandium quidem nodurnum iter :ad 
caenam uero prandii paucitatem. Omnibus autc ad pugna 
inftru&is cum praetores militum interrogaffenonum ad haec 
aliud quicqua mbesJNihil refpondit: mfi ut barbae macedo/ 
num radantur.Parmenione uero admirante:an ignoras ingt 
captum in praelio nullum effe quam barbae meliorem i Atque 
cuma Dano ei talentum permulta millia daretur: 6C ut Afia 
ex aequo diuideret:diceretq> parmemoicquidem acciperem :fi 
Alexader effem.Et ego quocp per Iouem in quit; fi parmenio 
elfem:Dario autem refpondit neque terram duos foles: neque 
Aliam reges duos tolerare. Et cum ad Arbelas aduerfusde 
cies centena hominum millia de fumma rerum acie dimicatu 
rus foret:eum amici adiere:qui milites accufarent: quod intra 
tabernacula fermones haberent :ac pacifcerenturait nihil om 
nino fpoliorum in regiam relaturi forent:fed fibi lpfis compa 
raturi. At ille fubridens bona inquit nunciatis omina: audio 
„n,ns uiris uincendi non fugiendi conlultationeseffe. Ac p 
mula milites eum adeuntes rex aiebant fide neque hoftul mul 
titudinem pertimefee upfum.n.pedorem noftrii non perferet. 
Perillus 
Talcta xlx. 
Quaeftor 
An&xarchus 
philofophus 
Miletum 
Athletae 
Barbari 
Ada regina 
Parmenio 
Darius 
Afia 
Alexander 
Iupiter 
Darius 
Afia 
Pedor Inftructo aut exercitu cum militem quedam intuer:f .qui lacu 
lum amentaret ex acie ut inutile expulitiquippe qui tue ifiru 
erttur:cuiam armis utendum eflet» Epirtolam uero quae a 
mre ad eu data fecretas accufationes in antipatru atep calum 
mas cocineref.dum una cum ephefbone uti cofueueratdechta 
retullum no amouitifed cu legiffet:fiu quem eduxerat: anuli 
illius ori gemam appofuit. Idem i hammois templo cum io 
uis filius a ,ppheta eiTet appellatus:haud fquitmiru:onim.n. 
lupirer natura pr c:fuos aut eos efficitiqui optimi fut.Sagip 
tae aut ichi in crure uulneratus;ur eoru multi cocumflent:qui 
// eu appellare deu cofueffentdaeta hilancp facie.hic qdem fi 
f' guis c ait ut uidens:fl<: eruor.Caelicolae qualem diui mifere 
fluente» Quibufda uero antipatru parfimoma tenuitatemq? 
laudantib9:utpote q dure auftereq; degeret:extrinfec9 inquit 
Antipater albis c uulgaribufqp ueftibusuntrmfecus uero pur 
pureis prorfus. Per hyemc uero ac frigus cu apud amicu epu 
laref effet<£ &C focus paruus fle: paru ignis allatuait uel ligna 
uel luffit. Atcp cu Antipatndes formofa pfaltri 
am duxmet ad caena:facie in eius amore Alexader comotus 
Antipatnden rogauitmunquid mulieris amore teneretur. Id 
aut illo confitente o fcelefte ait:non abduces cotinuo e eonui 
uio muliere. Ite pythona.quc Eui’ tibicen amabatfcum ui 
caflander fuauiare uellct:id<p aegre ferente Euium intueretur 
Alexaderuracude in caffadru exiliuit uociferans:ergo nec que 
q? per uos amari licet. Cu eos aut macedonas qui aduerfa ua 
letudie l iborarenoquiq; manci debiles inutiiefqj efTcnt;ad ma 
re dimitterent:quidam ortefus c:qui fefe meer aegrotos fcripfe 
rat:cu is tamen nequaq; aegrotaret.Is lgit ubi cora adduchis 
ac diligenter examinatus confcffus c:eo feid caufae lnuenilfe 
quoniam amore Telefippae:quae ad mare abiretmaehementer 
cruciaretur:quaefmit. Alexander.qui cum de Telefippa fermo 
habendus eflet:uerum ubi didicit eam rite liberam : jpinde ait 
o Antigenes fuadeamus lelefippaemobifcum uc maneatmam 
l.berae mulieri uim afferre nortrum non eft, Qijos autc gra» 
cos apud hortes merentes captiuos egeratJAthenienies quidc 
in pedicis curtodin iulTit:quoniam qui alimentum ex publico 
haberent, fti pendi is militarent: ThdTalos uero quod agrum 
quem optimum poffderent:haud colerent: At thabatios dimi 
Epiftola 
Antipr 
Hammon 
Caelicolae 
Antipater 
Parfimoma 
Antepamdcs 
Pfaltria 
CafTander 
Telefippa 
Alexander 
Antigenes 
ThefTali fit inquiens quoniam folis hifce neque urbs neque ager g nos 
reliquus eft, Qtji autem inter ludos optime arcu uti uidere 
tundicereturque per anulum fagiptamemittereicum cum ha 
beret captiuum:ut id oflenderetuuffit: Qiiod cum ille nollet: 
iratus Alexander hominem lmperauit interemi.Ile uero cum 
ageretur, ubi ad eos a quibus agebatunconuerfus diceret mul 
tos fe dies ei rei non ftudmffe proptereaque ne aberraret:timu 
lffend pofteaquam Alexander auditent miratum eiTe & mu 
neribus doatum hominem libera (Te:quoniam occifumin fe: 
quam indignum gloria uideri malumet. Infupcr cum Taxii 
les quidam rex unus indorum obuiam faclus multaret Alexa 
drumune praelium fecum uellet neque bellum:quin potius fiq 
dem minor effenut fibi benefieri pateretur:fin lpfe praeftaret: 
ut benefacerenrefpodit. At ob hoc lpfum pugnandum caiter 
beneficus uidor euaferit. Atqui cum de laxo indoru illo ac 
cepitferquod perinde quafi auibus Tacceffibile fit aornum ap 
pellatur ut locus quidem difficillim’ captu effet:at qui illum 
teneret meticulofusmunc inquit locus ifte facillimus captu c. 
Praeterea ubi alius cui faxum eflet:quod minime capi poffe ui 
dcretunfe cum faxo fimul ac uinbus Alexandro dedidit:eum 
regnare iuflit:ac folum addidit inquiens:Sapere rrrhi uidetur 
homo hic:qui probo uiro fe potius cp tuto loco munftoq; cre 
diderit. Poft illius uero faxi captiuitatc cum amici diceret 
herculen ab eo rebus geflis fugacum: At ego inquit meas res 
geftas fimul cum imperio ne uno quidem uerbo cum herculis 
rebus conferendas puto. Quofdam uero ex amicis quos in 
alearum ludo haud uti loco didicerat:muldauit. Inter pri 
manos autem optimofqj amicos Craterum unum ornum ma 
xime honorabat.amabat autem ephcftionem: nam Craterus 
ait regis amator efttepheftio uero Alexandri ftudiofus. Ze 
nocrati uero philofopho quinquaginta talenta cum mifnTec: 
ateg ea non accepiffet:quod fibi lifce opus non effe diceret :ro 
gauit an ne amicu quidc Xenocrates liret 5 Nam mihi inquit 
uix darii diuicix in amicos fuffecerunt. At cum Porus ab eo 
poft pugnam interrogatus quo te pado utarttegalitcr refpon 
diffetunterrogatufq? iterum nunquid praeterea aliudtomnia 
in lpfo regaliter metfe dixiflct:admiracus Alexander eius mri 
Ludi 
Alexander 
Taxillcs 
Indi 
Alexander 
Hercules 
Craterus 
Epfrftio 
Alexander rex 
Zenocrares 
philofophus 
D inus rex 
Porus tum grauitatem tum etiam probitatem:plus foli ad id: quod 
antea habuiffet:addidit, Certior autem faftus fe a quodam 
conuicio affici:Regale inquit efteunuqui beneficus fit:uitu 
peran. Ad poftremum cum diem obiret:ad amicos afpicics 
ait:magnam mei funeris laudationem fore intueor, 
d Emades orator pofteaq ex hac luce Alexander emigtaf 
fet:aiebat fe uidere macedonium exercitum:quonia prin 
cipe effet orbatus:excaecato Cyclopi perfimilem. 
p Tolemaeus lagi filius frequentiffime apud amicos flC cae 
nabat 6i dormiebat:Quod fi aliquando caena praeberet 
rebus illorum utebatur: Accerfebat.n.fciphos ftrata ac mefas 
ipfe praeter necefTana polfidebat nihibquin alios locupletes 
efficere regale magis elle dicebat quam locupletari, 
a Ntigonus exigendis pecuniis erat acriter intentus. Quo 
da uero diccte:at Alexader talis no erat. Probe ingtulle 
.n.metebat afia:ego aut culmos lego. At cu milites quofda 
effet mtutus:q thoracibus 6C galeis pila luderent:gauifus eft: 
eoruq duces accerfiuit:quos laudaret. Vt aut audirnt eos bibe 
re liloru ducatus militib9dedit. Idc admirantibus cunftis q? 
pofteacp fenectutc attigiffet:humamter atq? manfuete reb9ute 
retur: Antea, n.inquit potetia mihi op9erat:fed nunc & gloria 
& beniuolctia. Philippo aut filio multis pdtibus percunfta 
ti qn caftra mouebimus Jquid ingt:times:nungd ne lolus tuba 
audias} Feftmate uero adolefcente capere domu apud uidua 
mulierc:quae tris uenuftas hret filias:cum quedam hofpitali 
bus munerib9 inuitaffetnnqt.non educes filium mcu ab angu 
ftiisf Atq pofteaq longam aegrotationem euafiffet: couale 
fceretq:nihil ait deteri9 accidat:haec.n.aduerfa ualetudo nos 
monuit uaehementius nobis efferedum no effe:quoniam mor 
tales fumus. Cumq ab Hermodoto folis filius in poematis 
effet fcnptusun his mecum:ait:ollifer lfte nequaquam fentit. 
Dicente autem quodam omnia regibus &C honefta fiC mfta ec 
ita per louem inquit:regibus barbarorum:nobis autem ea du 
taxat honefta funt:quae honefta:&Cea folum iiifta:quae mfta 
funt. Martiae uero fratri cum aliquando effet controuerfia: 
rogaretquemt ciufce rei ludicium domi fieret:At fiet tnquitnn 
foro uel cunctis audientibus fi nihil per lniufticiam agimus. 
Demades 
Alexander 
Cyclops 
Ptolemaeus 
Lagus 
Antigonus 
Alexander 
Afia 
Philippus 
Hermodotus 
Iu p’ter 
Marfia Idc cum per hyemem aliqn coegitfct caftra in illos mouc*e lo 
eos:ubi reru neceffariaru penuria erat;& aliqui e militu nume 
ro in eu malediceret:!! quidc nefen quod prope elfet: taberna 
culo uirga patefacio fl«xbitis:inqt:ni longius remoti maledic 
tis m nos utemini. Ite cum anltodemus amicus quidam qui 
pre coquo natus efletiei cofuleret.ut&C fumptus 6C largitiones 
tolleretiucrba tua anftodeme refpondit ms olent, Infup f ii 
Athenienfes eius feruu honoris gra ciuitan perinde ac libcru 
afcripfTiffctmolle aitainu athenienfem a me caedi: Et adole 
fces qdam Anaximenis rhetoris difcipulus cum oronc quam 
apparate meditatus fnerat:recitaflct:atc£ is ea I re cp difeere uf 
let:tutius ahqd lnterrogafferxocicuiffetcp adolefccsiqd a*s m 
qt:luc ne illa funt:quae in tabulis feripta funtfRhetora uero 
alteru audiens q diceret:ubi anni tpus nmem lacere occepi flet 
efficiunt pabulo careret folu non inquit defines me obtudere 
Thrafyllo aut cynico mimmu ab eo petcte:at hoc inquit dare 
regis non eft.fubdente autem illo:crgo da mihi talentum :at 
non eft inquit hoc accipere cynici. Demetrium uero filium 
cum ad liberandos graecos magna cum clafTe uinbufque mit 
teret:aiebat gloriam tanquam a graeciae fpecula in uniuerfum 
orbem fuam lucem emittere. Ite cum antagoras poeta con' 
grum elyxaretademque patellam quateret. Antigonus qui 
poileum ftaret:homerum ne:ait: putas Antagora cum Aga 
memnonis res geftas fcribereticongrum elyxafle i Et Antago 
ras tu autc rex ait exiftimas Agamemnona cum illas res gere 
rct:curiofum adeoextitiffe:fiquis in caftris congru elyxarec 5 
Cum autc per fopnum nidifice auream meffem Mithrydaten 
emeterc:eius interimendi confilium cepit.idque demetno filio 
elocutus ut taceret mreiurando aflrinxit. Demetrius uero Mi 
thrydate affumpto unaque deambulans uixta mare haftaecal 
caneo defcripfit in littore:fuge Mithrydate: Quod cum ille iu 
tellexifletnn pontum fugitnbiq? regnautt. 
Emetrius cum rhodios obfideret;cepit quodam I fubui 
d bioProtogenis pidoris tabularmqui lalylon pinxerat 
id eft imaginem liberi patris. Poftulantibus autem per 
caduceatorem rhodus:£C ut tabulae parceret praecantibus: rc 
fpondit paternas fe imagines potius quam picltiram illam ab 
fumpturu. Idc ubi foedera cum rhodiis pcrcuffifTet; tormen 
Penuria 
Ariftodcmus 
Athenienfes 
Anaximenes 
Thrafyllus 
Demetrius 
Graecia 
Antagoras 
Antigonus 
Agamemnon 
Mithridates 
Demetrius. 
Demetrius 
Rhodii 
Prothogenes 
Caduceatores cum apud cos reliquit rem profedo qu« cum eius magnificen 
tiae tum illorum fortitudinis indicium atque monumentum 
allatura foret- Poft athemenfium uero defechonem cum ut 
bem cepiffetiquae rei frumentariae inopia lam male premeretur 
cotinuo concione conuocata frumentum eis elargitus c.Qui 
cum hifce de rebus in concione loqueretur.barbare quiddam 
pronunciauit-Quare cum unus e conleffuut uerbum dicen 
dum foretr.interclamaffet. ergo huius quoque emendationis 
caufa alia uobis praeterea quinque millia medimnu elargior. 
Ntigonus fecundus cum aemetrius pater captus eflet:mi 
a fififetque ex amicis quendam:per quem iuberet:ne obtem 
peraret:fi quid litterarum coadus a feleuco ad eum daret 
neque urbes cederet: lpfe per litteras Seleuco obtulit bC omne 
fe illi regnum certarum uademque futurum:fi patrem demecri 
um liberaret. Et cum bello nauali*- aduerfus ptolemaei prae 
rores pugnaturus ertet:gubernatorque dixiffet hoftium nauis 
multo pluris erte:at me inquit praetentem aduerfus quot na 
uis opponis i Inuadentibus uero hoftibus cum aliquando 
cederet;ait nequaquam fugere:fed lpfum utile quod retro po 
titum ertet;perlequi. Praeterea cum adolefcens: qui fortirti 
mo patre natusmon tamen lpfe miles effet admodum probus: 
paternos redditus peteret: At ego ait adolefcens ob lpfius uiri 
non ob patris probitatem mercedes iargitionetque exhibeo. 
Zenone autem citieo mortuo quem unu maxime philofopho 
rum omniumadmiraretur:dicebat theatrum fuarum aciionu 
lntenrte. 
I Yfimachus in thracia fuperatus a dromachaeta:cum dC 
fefe &C exercitum praefui dedidiffetiubi bibiifetun capti 
uicate pofitus:o dn lnquitut paruae uoluptatis gratia memet 
feruum ex rege feci. Philippidi autem poetae comico:quo &C 
amico X familiari uteretur:quaetecum dixit ex meis cornum 
ipfe uis lefponditipraeter fecreta. 
a Ntipater cum parmenionem ab Alexadro enecatum ac 
cepirtet:ait;fiquidem parmenio Alexandro tetendit mfi 
dias:cui fidendumitin minus tetendit:quid agendum.' Dema 
dis autem oratoris lam aetate confedi: ait ueluti ex immolata 
uidima reliquum efTe folum uentrem &C linguam, 
a Ntiochus certius ad ciuitaces fcripficdicjd praeter leges 
Athenienfb 
Antigonus 
Demetrius 
Seleucus 
Ptolemaeus 
Zeno 
Ih atrum 
Lyfimachus 
Antipater 
Paiinemo 
Alexander 
Demades 
Antiochus Diana 
faciundum mbcret per litteras:ne fibi obtemperarent ut eius 
rei ignaro. Dianae autem facerdotem :quae mirandu in mo 
dum forma praedare uideretur:cum effet intutus cotinuo de 
cedit ephefo ueritus:ne quid praeter animi fententiam: quod 
nefas effec:agere cogeretur. 
a Nnochus cognomento accipiter aduerfus fcleucum fra 
trem de regno bellum gerebat. Sed ubi Seleucus a gallo 
graecis uictus nufquam appareret quin trucidatus uideretur: 
pofita purpura Antiochus fuffufco amictu indutus eit.Non 
multo autem poft certior factus de falute fratris fecundo nun 
cio diis immortalibus facnficium egit: fuafque ciuitates co' 
runis ornari fecit. 
e Vmenesmfidiisperfeicircunuentus anima efflaffe uv 
fusefbCuius rei cum pergamum rumor perlatus effet: 
Attalus eius frater impolito diademate &C illius accepta uxo 
re regnum cepit.Cum ucro accedere fratrem uluum audiffet: 
obuiamlimulcum ftipatoribus uti confuerat: profectus elt 
haltik habens. At Eumenes eum benigne hilariq; uultu am/ 
plexus eft:dixitque ad auremme fefhnes ante uxore capere: 
qua me mortuum uidens.Nec aliud fufpecti quicquam i cm/ 
nem uitam neque dixit.nque fecit .qumetiam cum c uita de 
cederet:uxorem illi regnumque reliquit.pro quibus ille fili/ 
um nullum aluir.cum multos fufcepilfet. Sed E'umems filio 
cum in adultam aetatem peruenilfet: regnum unius adhuc 
tradidit. 
p Yrrhus cu a filiis adhuc pueris interrogareturicui effet 
rcgnu e uobis inquit acutiorem habue 
rit gladium. lnterrogatulqj uter Python ne: an Caphifius 
tibicem melior effet: Polypcrches refpondit praetor. Cum 
nero congrdfus cum romams bis eos uicifTet:multis St amicis 
dC ducibus interfectis:Si uno item praelio romanos:ait :uiceri 
mus:actu de nobis fuerit. At pofteaqua potiiidae ficiliae ipe 
frultat9 enauigaret :retro*ad amicos uerfus quale lgt romais 
atq> carthagincfib9 palaeftra relingmus* aquila 
eu appellatib?:qd.n.ait:ueftris armis ut praepete pena fiiblp 
mis no tollar} ldc cu audiffet a qbufda 1'e adolefcetibus mul 
tis iter bibendu cbuiciis maiedictifq, oneratu :mfTit cos ois in 
terdiu cora agi.Qyod ubi factu c:eoru primum rogauit:an ea 
Antiochiis 
Seleucus 
Gallograeci 
Eum:n:s 
Pyrrhus 
Python 
Capabilis 
Polyperches 
Romani 
Sicilia de fe dixiflent 5 ac iuuenis rndft: haec nempe rex diximusidi 
xilTemufque longe plura.fi plus uini habuiffemus. 
a Ntiochus is qui fecundu aduerfus parthos expeditioes 
duxit;cu in uenatione quada fcrifqj infequendis ab ami 
cis feruilcp aberraffetihominum quorundam pauperum cau 
lam ignoratus ingreditur.Et cum inter catnandum fermone 
de rege iniecilTet:audiuit eum alias bonum effeded flagitiolis 
amicis obfequentem plaeraqj minus attendere:quodque adeo 
uenatioms ltudiofus foret :ut res necefTarias negli/ 
geret .Atqui tunc locutus eft mhil.fed cum primum llluxiP 
let:ftipatorum ad caulam aduentu ubi quis effet allata piuv 
pura atqj diademate:patuiffet :Caeterum a quo.iquit: die uos 
accepi:neri primum uera de me uerba audiui. Praeterea cum 
hierofolymaohfiderecuudaeis ad maxima illa feitalia peten 
tibus dierum 1’eptem inducias :non modo eas dedit:ted etiam 
tauris auratis cornibus odoribufq» &C pigmentis affatim prae 
paratis ad portas ufque pompam egit. Atque lacnficio ilio/ 
rum facerdotibus tradito lple in catira reduc. iudaei uero ad 
mirati continuo lelepoit lolemnitatem dedidere. 
Hemiftocles cum adhuc effet adolefcensunter potus ac 
t mulieres uolutabatur.At pofteaqj Miltiadis dudu bar 
ban ad marathona uidi funt:nihil amplius per intem 
perantiam rnemiltocles perpetrare compertus eft. Ad illos 
autem qui eius uicae ac morum mutationem admirarentur:di 
cebac Milciadis tropiiaeu n:que linere ledormire neque otio 
fum aut detidem eife. Interrogatus etiam utrum Achilles 
mallet an homerus dfelTu autem lnquitnitru uidor in olym 
pia effe mailes an uidorum praeco 5 item cum xerxes aciuer 
Ilis graeciam magna iila clalfe defeenderet: fcpicyden Terni/ 
ftocles ueritus hominem popularem atqj fadiolum quaertus 
auidum ac meticuiolum.ne praetor creat' rempu. perderet :ut 
praetura abrtuieret:perluaiit argento. Cumque Adimantus 
qui uauaie praelium formidcfret.diceret ad f hemiftodemqui 
ad id graecos norcaretur:fuadendoque mcitaret.O xhemuto 
cie eos qui in certaminibus primi irruperint; cedunt femper: 
ita c lijt.adimate. Veru eoi q maferit.haud coronat. Attjp cu 
Eurybiades uirga tolleretuiL ob ftre per t: o b i tr epe iqt:ut libet: 
ueru audi.Cu ac eurybiadi gluadere no poffcc I angudioi ibus 
Antiochus 
Parthi 
Iudaei 
Temiftocles 
Miltiades 
Barbari 
Marathon 
Trophaeum 
Achilles 
Homerus 
Xjrxes 
Eurybiades: locis nauali praelio certandum efle :elam ad barbarum mittit 
monens;ne gratcos pertimcfceret: quippe qui fugerent. Ac 
ubi ille confilium fecutus uithis eft:quomam in his locis claf 
fe pugnaflet:ubi graecis coduxerat:rurfus ad eum mimt:hor 
taturqj.ut correpto itinere in hellefpontum fugiat: quoniam 
graeci de foiuendo ponte confultarent:is quidem eo dudus 
cofiliO quo in feruandis graecis illum feruare uidcretur. At 
cum Seriphius diceret eum non fua fed urbis gloria fplendo 
rem affectuum :uera:inquit:narras.Caeterum neque ipfe:fi Se 
riphius forem clarus eflem :neque tu:fi athemenlis. Cumcp 
formofus Antiphates* mus amore Themiftocles tenebatur: 
fiig:ret:atque contemneret eum prius-.at ubi magnam adept? 
eft 6C gloriam QC potentiam:adiret: atque blandiretur: heus 
inquit;adolefcens fero quidem ambouierumtamen fapimus. 
A a Simoniden uero qui ludicium quoddam lniuftum ab eo- 
contenderet: dixit: neque illum bonum poetam efTepoffe:fi 
praeter modulum numeruqj concmeret.neque fe bonum prm 
cipem fi praeter legem iudicaret. Idem filium qui i delicus ma 
tri effet:aiebat uiribus graecis praeftare plurimum: Nanque 
principes graecorum efle Athenienfes; fefc uero Athenienfm: 
uxorem autem lpfius fuam:at illum matris. Et cum duo fi/ 
liam eius procarentunpraetulifletq; frugi ac probum locuplc 
ti alteri :ait fe malle uirum qui pecuniis quam pecunias:quae 
uiro indigerent. Praedium quoque cum uaenderec:proclama 
re iuffit:ut etiam uicinum bonum haberet. Praeterea cum 
ignominia ab athenicfib9 afficeret: quid in eos ait eftis mole 
ftuqui uobis ufui faepenumero platanis aflimila 
bat;fub quarum tegmina tepore imbrium refugiur.dein uero 
in feremtate illas aueilunt praetereuntes:atque maledicunt.. 
In eretrienfes uero cauillat9 aiebat eos ficut gladiolos pifcis 
habere gladium:cor autem non habere. Cum uero Athenis 
primum eie&us efbpoftea e graecia quoque :afccndic ad rege: 
apud quem dicere iufTus:inquit Arationem uarns ftratis fimi 
lem efle.nam quemadmodum illa folenr.eodemque modo ora 
tionem fiquid extendatur fpeciem figurafque demonftrare: 
fin colligatur: eafdem tegere atque corrumpere.Itaq; tempus 
petnt:quo perfica lingua percepta pro uoluntate poiTet ac fi/ 
ne interprete cum eo loqui. Multis autem honeftatus mune 
Hellefpontus 
Graeci 
Seriphius 
Antiphates 
Themiftocles 
Simonides 
Athenienfes 
Athenae 
Graecia fibusacbreui locupletatus dixit filiis:perdemur ofilii:ni 
pediderimus . 
m lronides aduerfus boetios exercitus duces egredi Athe 
menfibus mffis :cum lam hora nnftaret ac primipili n<3 
dum omnis adeffe dicerenttadfunt :inquit:qui pugnaturi fut: 
eorum q; prompti tudfe atep alacritate ufus hoftes fuperauit, 
a Riftides cognomcto iuft’:folus femg uerfabat .focieta 
tefq; fugiebat:tacp amicoru potetia ad iiuria hortaref. 
Athenicfes tabulis ftuderct:& illic 
teratus ac rudis homo:g tefta haberer.eu adnffet ;iuififfccque 
ariftidis nome iferiberenait ille nofti nc AriftidenJquod ubi 
is quidem negaffet:fed lufti cognomentum molefte ferre dice 
ret;tacens Ariftides nomen id teftac ifcripfit:fiC homini reddi 
dit. At cumei effent immiciciae cum themiftocledegat* una 
miffusaiis ait themiftoclc i confiniis immicicias relinquam** 
nam fi uifum fuerit:eas rurfum cum rcuerterimus:recipiemus 
Tributa uero cum graecis ftatuifTet:tanto pauperior rednticp 
tum ad iter lpfum erogauit. Cum uero hi uerfus: quos in 
'/ Amphiarau Hfchylus condidiffet:recitarentur: Nam uult 
*uir effe non uideri hic optimus:Qyi metis altae fruthfer fui 
' cans fegetem Confulta callens germinat grauiflima: cuntii 
// oculos in Anfhden conuertere. 
Encles cumpnetoremgefturuseffet:affumpta chlamy 
p de ad fefc loquebatuncaue Pende in liberos homines 
magiftratu geres:6C eos qdc grsecos atque Athenienfes. 
Iuffcrat autem Athenienfes aeginam quafi pirei portum exifti 
marent:ac tueretur. Atque ad amicum quendam qui falfiim 
illum teftimonium rogaret :ubi etiam lujfiurandum iteruenie 
bat: refpondit fe ad ara uique amicum effe. Cilqueex hac 
luce foret deceffur’:fefe lpie beatitudinis efferebat:quod athe 
nienfium nemo fua caufa nigro amiftu indutus effet. 
Icibiades adhuc puer cum eo captu Ipalacflra compre \ 
a henfus effet :quem nequiret euadere: mordebat luctan 
tis manum. Atque illo dicente mordes ut fceminae:mim 
ne inquit:fed ut leones. Canem quoque cum optimum ha 
beret:quem nummum feptem millibus cmerat:ei caudam ab 
fcidit:hoc ideo feci lnquiensiquo Athenicfes hac de re loque 
tes de me aliud nihil quaeritent curiofius. Cum uero ad lu 
Mironides 
Ariftides 
Athenienfes 
Themiflodes 
Amphiaraus 
Efcnylus 
Pericles 
Athenienfes 
Aegina 
Alcibiades 
Palxftra dum acccfliiTetdliados carmen petiit tmagiftro autem refpon 
dente homericum fibi efll’nihil alii inflixit pugnum ac praete 
riit, Ht cum ad periclis fores ueniflet: audiffetque non effe 
otiofum-.quoniam quo pafto Athenicfibus rationem effet red 
diturus:confyderaret:nonne melius cft:inquit:cogitare:qm rio 
reddati Atque arceffitus ab athemenlibus ex ficilia ad capi 
tis caufam.feiplum abfeondit inquiens eum flultum effe: qui 
cum habet controuerfiam:quamt effugere:dum licet fugere. 
Gumque dixiffet quis:non credis patriae iudicio teipfumJEgo 
ne matris quidem rcfponditine fortaffis ignorans pro albo cal 
culo nigrum immittat. Vbi ucro audiffet fefe ac fuos morti 
adiudicatos:at iis oilendemus inquit nos unicrerfic ad lacedae 
monios uerfus decelicum bellum in athenienfes excitauit. 
1 Amachus primipilum quendam cum repraehenderet: 
quoniam deliquiffetufque diceret nunquam fore: ut id 
amplius faceret:belii inquit bis errare non licet. 
Phicrates quoniam ce donis effet filius :c6temptui erat 
i is gloriam tum primum adeptus efteum faucius hofte 
armatum ac uiuum U corripuit: &C in fuam triremem 
tranftulit. Item cum in amico focioque folocaftramoetatus 
uallum laceret: foffam foderet quandiligentiffime iproptcrea 
quae dixiffet quidam:quid enim metuimusJpeffimam impera 
toris uocem effe refponditmon putaiTem, Infuper lnflrud* 
aduerlus barbaros uereri mquitme Iphicraten nefciant; quo 
quidem nomine hoftes alios conflernatos redderet. Praete 
rea cum capitis ludicium lubiret:ait calumniatori: cuiufmodi 
homo rem tu facis:qui bello inftante c uitati de me potius 
quam mecum confultandum effe fuadeasJ Ad armodiu quo 
que qui armodn illius prifei gentilis fibi ignobilitatem expro 
braret:mcum quidem genus refpondit a me ipfo initium fu 
mit:tuum autem in te finit. Idem cum ab oratore quodam 
in concione interrogaretur:quis es:qui ita efferris animo.utru 
eques:an fagiptan9;num pedes:an fcutatusSnullus fum inquit 
horum:fed qui hifce omnibus imperare didicerim. 
Imotheus putabatur fortunatus imperator :atque qui 
t eiinuidebant: pingebant urbes:quae illo dornrcnte ad 
raete ultro fe imphcarent.Itaque dicebat Timotheus :li' 
Ilias 
Pendes 
Sicilia 
Lacedaemonii 
Lamachus 
Iphicrates 
Calumniator 
Armodius 
Timotheus hmufcemodi urbes capio dormiens: quid me faSurum arbi/ 
traminncum uigilaro J Ad haec cum ex audacibus praetori 
ribus quidam athemenfibus uulnus oftenderet:at me: inquit: 
puduit :quod me praetore ueltro in Samo catapulta prope co 
cidit. Oratores autem cum chareta prae ferrei it:talemquc di 
gnum effe praedicarent:qui Athenienfmm praetor cifet: mcjc 
Timotheus immo:qui praetori lirata portaret. 
Habrias eos dicebat pulcherrime officio imperatoris 
c funguqui res hoilium maxime nollent. Et cum prodi 
tionis accufaretur limul cum Iphicrate: increparetque 
Iphicrates illum experiendi gratia ingymnafium proficilci: 
SC ad folitam prandere horam:Qyid nam inquit fi aliud quid 
dam utriufque noitrum Athenienfes nonnt:te quidem fquali 
dum dC expercem cybnme uero dC pranlum 6C undum eneca/ 
bunts Dicere etiam confueuit formidabilius effe ceruorum 
agmen dudu leoms;quam leonum cerno duce. 
Egefippus cognomento crobylus cum Athenienfes in 
h Philippum irritaret: fucclamauit quidam e concione 
bellum ne fuadesfita per louem inquit migrofque amic 
tus:& cum publicis funerum elationibus funebris orationes: 
fi ad libertatem nituquam quae macedones imperarinc: fadu 
ire maluerimus. 
Ytheas adhuc adolefcensdecretis hifce quae de Alexan 
p dro fcnbebantur icontradidurus uemt. atque dicente 
qnodam:tucumiuuenises:de huiufmodi audes loqui 
rebus f At Alexander inquit quem fulfragiis decernitis deum: 
ell me lunior. 
Hocion athenienfis neque ridere neque lachrymare ab 
p ullo unquam ell uifus. Et in concione cum quis di 
xiffeticogitabundus inderis o phocion: recte comedas 
inquit:cogito enim fiqua ualeo in his breuitateuti:quae apud 
Athenienfes didurus l'um. Idem cum oraculum Athemenfi 
bus redditum eifet unum effe in urbe uirum :qui omnium uo 
iuntati opinionique aduerfaretur: &C hunc uociferantes athe 
mefes quaeritadu iubercnt:phocion fefeait hunceffedbli.n.fi 
bi eoru placet mhiliquae multitudo lpa &agit.& dicit. Atcp 
cu aiiqn apd populii Inia dices auditorib9 grat9 cctutuerecq? 
Chabrias 
Iphicrates' 
Gymnafium 
Athenienfes 
Hegefippus 
Philippus 
Macedones 
Pytheas 
Alexander 
Phocion omnes: qui communi eodemque confenfu quod dixiffet ad-' 
mitterent: ad amicos couerfus ait: num fortafle mali 
piam locutus fum nefciusJ Athcnicnfes uero cum ad facnfi 
cium quodda accediones pcterct:ac reliqui ea cocederent :ro 
gatus faepius fniam dicere: Puderet me lquit fi uobis acceffio 
nes cedere: huic autem fua no foeneratorem 
oftendebat. Rurfus cum demofthenes orator dixifTet:eneca 
bunt te phocion athemenfesdi infama eos ceperit: ita in quit 
me enecabunt fi infania.teuero:fifanitas eos cepit. Ite cum 
Ariftogiton calumniator in carcere foret alam efHaturus:erat 
,n.danatus:phocionacp rogaret:ad fefe ut iret:ne<$ amici fine 
rent:ad improbu hoiemproficifceretur:htubi nam loci quifqj 
ariftogitona mcundius rndit adloquacur, .■ cum biz in 
tus athenienfes irati effent qm cbareta que illis auxilio aduer 
fus philippu cu copiis miferat recipe urbe noluiffent:dixiirctqp 
phocion naud oportere iralci focns:qui no crederent fed us 
praetoribus magis qui non credercntur.praetor lpfe defignac* 
c.Qyi a bizantns creditusiut philipp9 infecta re abiret;effecit. 
Alexander autem rex cum talenta centum illi mififfet muneri 
qui illa portabant:interrogamt:cur nam facium efifet :ut in ta 
to athemenGu numero ad fe folu haec Alexader daretfRefpd 
dentibufque illis:quoniam eum folum honeftumque QC pro 
bum putaret:Proinde inquit finat mc&C effefiC uiden talem. 
Ad haec cum alexander triremis peteret: nominatimque mbe 
ret populus phociona interefTe ac fententiam dicere: ubi fur 
rexiffet:igt:cofulo igr uobis:ut uel armis uicatis:aut domina 
tium amici ficis. Praeterea cum de Alexandri obitu rumor fi 
ne auctore exortus elfet:oratorefque tribunaL continuo infili 
rent:ncque differendum fed quamprimum bellandum effe iu 
bercnt:rogabat phocion ut expe&arentundubitatoque re nof 
fent.Si enim inquit:hodie obnt:at cras aderit uel diu mortu9. 
Infuper cum leofthenes duitatem lmpuhlfet m bellum prae 
clara libertatis nominis atque imperii elatam fpeallius iierba 
cuprelfibus fimilabat:Nam cum pulchra fubiimiaque effent: 
fructu th no hrent. Initiis at luccedctib9 ,pfptre ac ciuitate le 
cudo nucio difeurrete itcrrogat9.an haec ita geita uellet gefta 
haec gdc:confulta uero illa rndic- Attica uero adoreis macc 
Athenienfes 
Demofthenes 
Ariftogiton 
Philippus 
Phocion 
Alexander 
Rumor 
leofthenes 
Attica donibus:oramcp maritima uaftantibus;iuuentutceduxit:pdf 
multifqp adeumconcurrentibus.fiCutcollc caperetubiq* co' 
pias mftrueret:hortantibus:o Hercules inquit: ut multos lpe 
ntores mtuconmilites ucro paucos:uerumtamc cogrelTus 8C 
tuae ac macedonum principe Niciona interemit. At paulo 
poft Athenienfesbello fuperati ab Antipatro praefidium ad 
mif:re} Memllufq; prazfidii princeps cum photioni pecuias 
daret:turbatus inquttneq; lilii Alexadro effe meliore: &C cam 
qui propter nunc eas acciperet:cu tunc uoluiffcr.efle plane de 
tenore. Atqj ait Antipr cum duo fibi athenis amici elTcnt: nc 
cp phocioni ut a fe munera caperenperfuafit: necp demaden 
his lpfis expieuit. Ide cum ab Antipro rogaretunut imufti 
quidda fac:ret. Non potes inquit Antipater &C amico &C affen 
tatorephocione uti- At<£ ubi poft Antipatri obitu athenic 
fibus fefein populare principatu uendicatibus phocion mor 
ti efTet adiudicatus i cocioneiamici ucro fletes fequerenf :pho 
cioni aiit qm filentio incedebat:quida ex inimici sobuia fetis 
ii facie lnfpuiffetus ad magiftratum ubi oculos conuettiiTet: 
non nequis mquiridedecori inferuientem huncrepreflermCu 
que eorum unus:qui una morituri erant:lamcntaretur:afflige 
returquemon amas:ait:Thudippe cum phocione morri Iam 
ucro allata ad eum culigna iterrogatus nunquid ad filium di 
cerct:Ego iqutt:iubco:& rogo te:nequid rerum harum memo 
na athenienfibus irafeare. 
p Ififtratus Athenicfium tyranuscuexamicoru numero 
quidam ab eo defecifTct:eiufcp cepilfent phyla ad eos ue 
nit collectu ftratum fecum ipfe portas. At illis gd uellet 
interrogatibusdi uobis ingt:perfuafero:abibo.fin minus per 
fuafirroaiobifcu manfurus fum pinde paratus uem. Atq: cu 
ad eum delatu effet eius mfem cuiufda adolefcctfs amore deti 
neri &C illius quidcformidatis deprecantifq; plurimum clam 
congreffu uti:adolefcente ad caenarn lnuitaiur.acrogauititer 
caenandu.quo pacto res acta effet:Illo autem lucunde oia fua 
uiffimcqj difTerente:haec inquit:tibi lterdiu futura funt:fi mri 
placueris, ltc cum thrafibolus eius amaret filia : obuiaque 
factus fuauiaffet:proptereacp in lllu ab uxore exafperaret :ait 
fiqui nos amant:oderim9:quidiisfaciemus:qui oderuntiVxo 
remque thrafybolo uirginc dedit- Cantores lafciuiores qui 
Athmfenfes 
Antipater 
Mcniilus 
Demades 
Thudippus 
Phocion 
Pififtratus 
Trafybolus Pifidratus 
damcum tn eius uxorem incidiffent:multaq? petulanter egif 
fent:dixiffentcj; interdiu ucro piftftratuutfibi ignofeeret: la/ 
chrymantes praecarctur:uos inquit enitimini poft hac famo 
res effe. At mea uxor ni fq, heri prorfus profeaa e. Interro 
gantibus aut filus cum is alteram uxorem dufturus foret :nu' 
quid eos accufaret?minime inquit.quin laudo uolo 
alteros mihi huiufmodi natos fieri. 
d Emetrius phalaereus monebat ptolemaeum rege: ut de 
regno imperioq; libros f bi compararet:at cp perlegeret: 
Quas enim amici non audet monere reges: hsec in libris feri 
pta funt. 
1 Ycurg9 lacedsemoni9affuefecit ciues nutrire coma iquics 
formofos coma uenuftioris effici :deformis uero formida' 
bilioris.Ad illum quoq; g populi principatu murbe faciundu 
hortaretur:tu primus rcfponditin aedibus tuis populare pri 
cipatum efficito. Ad haec lubebat aedes ferra fecuricp dun/ 
taxat laborandas: Sic enim puderet in humilis ac plaebeias 
aedis pocula 6C ftrata fumptuofiorisque menfas importare. 
Praeterea pugilis ac pancratii certamen inhibuit: quo ne lu' 
dendo quidem abnuere confucfcerent. Expeditiones infu/ 
per aduerfus eofdem hofles laepius educere prohibuit: ne ii 
bellicofiores redderentur. Itaque cum pouenore tempore 
Agefilaus effet uulnefatus:ait Antalcidas praeclaram eum a 
thebanis difciphnae mercedem capere:qui ucl multos affuefe' 
ciffet docuiffetque bellare. 
c Hanlaus rex rogatus.cur leges adeo paucas Lycurgus 
tuliffet:refpondit:qui uerborum paucitate uterenturde/ 
gibus haud multis indigere. Atque cum mancipium quod' 
dam audacius lefe illi inculcaret:pergeminos ait:cnecarc te : 
mfi irafeerer. Ad illum uero qui mterrogaret:qiud nutri/ 
rent comamirefpondit quoniam ex omni ornatu hic quam 
minimus fumptus eft. 
t Eleclus rex fratri :qui ciues cfiminaretur:quod fibi ma' 
gis qua illi aduerfarctiintu eni Iquit iiunas pati nefcis. 
t Heopompus cum quadam in Vrbe murum libi quida 
oftetideret:& an fibi pulcher altufque uideretur: lterro' 
garet:mimme:fi mulierum cunquit. 
a Rchidamus cum in peloponenfiaco bello focii roga/ 
Demetri9 pha 
loreus 
Ptolemae9 rex 
Lycurgus 
Agefilaus 
Chanlaus 
Tcleclus rex 
Theopompus 
Archidamus renemt tributis modum eis ftatueret: refpondit bellum non 
conftitucis pacifci . 
b Rafidas cum in carici s mure compraehendifletimorfus 
eum dimilit:deinde ad aftatis ait: nihil eft ita paruum: 
quod fi aufit inuadentibus repugnaremon x incolumem fer 
uet. Ad haec cum in praelio effet clipeo tranfuerberato i&u 
percuffus-.eadem ipfa quam e uulnere halta eduxiflet: hoftem 
interemit» Rogatus autc qui faucius factus effet: quoniam 
me clipeus inquit prodidit. 
u Bi Brafidas occiditdiberatis iis graecis qui thraciam in 
colerent:ac legati qui lacedaemona miffi funt:eius ma' 
trem adiffent:primum illa interrogiuman pulcherrime Bra/ 
fidas obiflet.Ihracibus autem efferentibus eum laudibus: 
aliumcp tale dictitantibus fore neminemagnoratio uos hofpi 
tes inquit tenetSnam brafidas quidam uir probus fuit;uerum 
laccdaemon permultoshabet illo meliores. 
a Gis rex dicere confueuit non elfe lacedaemonios luterro 
gandos:quot nam eflent:fed ubi effent hoftcs.ldemad 
manti neam cii no fles qm plures eflent:expugnare nequiuiflet 
ait q multis uellet dnan op9effe:ut cu multis quoq> pugnaret. 
Cum ucroEln laudaret ;quod olympiacos ludos praeclare a 
geret; At qd inquit:admiratione dignu faciunt:fi quattuor an 
noni curriculo dic unum iufticia utunt 5 Cumcp laudibus lfi 
fterct:ait:quid mirandmfi pulchra I re iufticia ucantpulchreJ 
Item cu flagitiofus homo faepius rogaret qs fpartiacarii opti 
mus foret:q tui diffimillimus c refpondit: Rurfus cu ab alce 
ro quaereret quot effent lacedaemonmquot lquit latis funt q 
malos arceant. Et cu idem ab alio quaereret :permulti ait tibi 
uidebunt:fi eos pugnantis mfpexens. 
1 Yfander amidus:quos dionyfms tyrannus ad ei’ .filias 
preciofffimos mififletmequacjj accepitaicreri inqensme 
hifcc deformiores inderentur. Atq; a quibus carperetunper 
inde atque degeneraiTet ab hercule quod dolo plaeraque gere 
ret refpondebat:quo leonis non attingeret.uitlpis pellem af 
fuenda effe, Infuper cti argiui luftius cp lacedaemonu de quo 
abigebat folo:uiderenc dicere:difindo gladio;q huius :inqt: 
ius habet:opnme de foh terminis diflerit, Lacedaemonios 
Brafidas 
Brafidas 
Thracia 
Lacedaemon 
Agis rex 
Elii 
Olympiadi lu 
di 
Iufticia 
Lyfandcr 
Dionyfms 
Argim 
Lacedaemonii ucro cumadcxpugnandcr cotynthiorum muros timidioris 
afpiceretait leporem uiciit exilientcm e foffa :huiiifmodi inqt: 
hortes metuitisrttra qnoru muros prae inertia lepores dor 
micant} Et cum megarenfis uir quidam in publico coetu au 
daefer ad eum ac licentius loquereLur:Tua inquit.uerba; cu i/ 
tatis indigent. 
a Gefilaus eos qui Afiam incolerent dicebat liberos qui/ 
dem malos efie.fuos autem bonos .Cumq; 11 confuelfct 
perfarii rege rnagnu appellare. At qua na inquit re ille me ma 
lor efbmfi mftior fit} Ad haec cum de forti 
tudinciufticiaquerogareturmtraertet melior-J Nihil ait 
ticudine indigemus-.fi lufti omnes fimus. Item cum nodu re 
penteex hoftilifolocaftra moturus foret:&cum cuius amo/ 
re teneretur ob infirmitatem relinqui atque lachrymare mtue 
retur.durum c ingt miferefcere fimul ac fapere. Rurfum ctl 
Menecrates medicus cognomento rnpiter epirtola ad eum fen 
pfirtet:Mcnecrates lupiter regi Agefilao falutc:Refcripfit rex 
Agehlaus Menecrati famtate. At cu lacedaemonn Athcnic 
fes ad cormthu ac focios fuperalTent:audita hoftilium cada' 
uerum multitudine:heu inquit graeciaeiquae tot exfefe perdi 
dit:qui fat eifent: quibus barbaros omnis iiinceret. Atque 
cum oraculum a loue in Olympia exfententia accepi flet: de 
inde ephoris mbentibus ut etiam iifdem de rebus phythium 
confulerer.ubi delphos petiflet:deum rogauit: an quae patri: 
eadem fibi quoque uiderentur. Praeterea cum amicum que 
dam a care icarieo peteretiac rogaret:ad eu fcripfit: Si Nicias 
iniuftus in te non c:dimittito.fin c lniuftus : nobis dimittito 
omnino autem dimittito. Ad haec ut eum qui lufcitiiae uo/ 
cem imitabatur: audiret hortatus:ac lpfam inquit faepenu/ 
mero audiui. Cum uero poft leu&renfc pugna ephori g ur 
bem exhaurtam uiris intuerentur propter legem :quae perter/ 
ntos ois notandos effc iuberet:uellet infamae nota foluere: ac 
h gdlatore. Agefilau declaraffct.is ut i mediu ,pcefliflet: ius le 
gib9 poitndie inciperet. Idem ad regem aegyptiorum focius 
miffus cum una cum illo obftderetur.eflentcp hortes ,6C bmul/ 
to plures;ac forta caftra circundarent:egrediundum rex dimi 
candumcj lubebat de fumma rerum. At Agefilaus inquit non 
cfle hortes impedicdos.quos fibi ipis pares uellet. Praeterea 
Agefilaus 
Menecrates 
Epirtola 
Delphos 
Nicias 
Agefilaus tum patum deefTet:quin fofla coiungereturiaduetfus id quod 
reliquum erat inftru&a acie ac pari ufi certamine mctoria po 
titi funt. Ad poftremum cum moreretur amicis mffit nullam 
fibi neque fichm neque pi&am facerentuta enim imagines ap 
"fellabat.Na fi quod mihi opus llluftre fadu cft-.hoc mihi mo 
numentum eft:bin uero nullum:neque fi omnis quidem ftatu 
as feceritis. 
a Rchidamus ubi agefilai catapultam effet intutus: cum 
pnmu ex ficilia adue&a effet exdamauit o Hercules pe 
riit uin uirtus. 
Gis iunior cum demades diceret cnfes laeonicos ob bre 
a uitatem a circulatoribus abforberi: attamen lacedaemo 
nii: refponditihuiufmodi enfibus hortes uaehementifTi 
me artequuntur. It2 cum ephori cuida pditori tradedos mi 
lites iuberct:haud illi fe Igt alicos credere;g .ppnos 
c Lseomenes cum gs fe gallos ei daturu polliceref :qui pu 
gnando mtenrentnftos mihi des:inquit:nolim:fed iHos 
potius:qui pugnando interimant. _ 
Eaaretus no ele&us m numerii trecentoru:qui quidc ho 
p nos in urbe caeceris dignitate pftabat:hilans furridcfg* 
abibat gaudere fe inquiens:fi quidem trecentos urbs ha 
beret ciues fefe melioris. 
d Amonidas in ultimu chori ordine locat9a chori magro 
pulchre tu quidc iuenifti:igt:g et ipe honorabilis fias. 
Icoftratus argiuoru praetor cum ad ctuufda caftelh pro 
n ditione gradi pecunia atqj matrimonio lacaenae mulie 
ris q? ipfe uoluerit praeter regiasiab Archidamo horta 
retur:rcfpondit Archidamii ex herculis genere nequaq? effe. 
Herculem, n.luftraco orbe malos fupplicio affccifle;at bonos 
archidamum facere malos. 
e Vdaemonidas cu i academia xenocraten uidiffet:g ia fe 
■ nex cu difcipulis difputaret:cug? audiffetabeo uirtutc 
queri: at qri ea utecdgtJ Rurfu cu philofophu audiffet:g fo 
lu fapicte effe bonu imperatore differetidicho ingt admiratio 
ne dignameru g loquitumubae ftrepitu nunc| audmit. 
a Nciloch9 cu ephoru gereret:audics m :rteniis agrii a phi 
lippo datiiuterrogauit:numlet dediflec phibppusiutpof 
fiderent:cum pro illo pugnandum foret} 
Archidamus 
Agis IunioE 
Demades 
Cleomenes 
Pedaretus 
Damonidas 
Nicoftratus 
Hercules 
Archidamus 
Eudemonidas 
Xenocrates Antalcidas 
Ntalcidas cum athenienfis quidam lacedarmoniis impe 
a ritiam obnceret:foh certe nos inquit mali nihil a uobis 
didicimus. Praeterea cum alius Athenienfis ad eum di 
xiffet.Atqui nos a cephifo faepifTime uos fugauimus: At nun 
quam nos:inquit:fugauimus uos abeurota. Ad haec cum 
Sophifta quidam herculis laudationem ledurus effet:ait quis 
enim eum uituperat. 
Paminonda thebano imperium gerente nunquam in ca 
e ftris repentinus tumultus exortus eft, Dicebat autem 
belli pulcherrimum effe mori. Grauion uero armatu 
ra peditum corpus affeuerabat exercitatum cfTe oportere non 
athlaetarum folum fed etiam militu more. Itaque carnofio 
nbus fe mfcftum praebebat:ac talem qucdam amouit ab exer 
citu inquiens uix tribus quattuorue clipeis tegi eius uentrem: 
cuius magnitudine fuam lpfe mentula ne uidere quidam pof 
(et. Sic etiam tenui uidu ac uili eratrnt cum auicinoad eas 
nam multatus lnueniffet liborum obfoniorumque &C unguen 
torum apparatum:abient lllico inquiens:ego te facnficare no 
contumelia uti opinabar. Et cum coquus dierum ahquoru 
fumptus rationem collegis redderetrolei folum multitudinem 
molefte tulit: Admirantibufque collegismon fumptum inquit 
aegre fe ferre:fed quod tatum olei intra corpus excepiffet. Ite 
cum fertum diem urbs ageret:ac potui omnes coituique rtude 
rent occurrit familiari cuidam fobrius atque mentis compos 
mcedens.Illo autem admirante quaerenteque: quid ita folus 
ambularet;quo liceat inquit omnibus uobis ebrietati &C defi 
diae indulgere. Atque nequam hominem qui flagitiofe quid 
deliqueratirogante pelopida non dimifit:at amicx precibus 
dimifit:dicens amicas decere talia munera capere non praeto 
res. Ad haec cum lacedaemonu copias educerent: oraculaq* 
thebanis referrentur:qux quidem aha uietum iri alia indores 
eos fore dicerentuuflit haec ad tribunalis dexteram: illa uero 
ad leuam poni.Quibus omnibus pofitis furrexit inquiens ;fi 
parere cum hoftibus congredi aduerfi uolue 
ritis-.haec uobis oracula funt:melioraque oftedit: Quod fi for 
mido uos ceperitalla funt:& in deteriora oratione uertit. Ite 
rd?cu in hortes agmen opportune duccret:at tonitru fado fm 
Sophifta 
Hpaminodas 
Colleg* 
Lacedaemonii 
Thebani qu«rercc:qd deum portendere atbftraref:hoftes attonitos cc 
rndit:quoacum huiufmodi agri in eflfent:in talib’ ipi 
caftramaetarenf. At<£ ornatiflimaru omnium quas gcflififet: 
CC optimaru rerumi iucundiilimu ea fibi dicebat :quod fuis ad 
huc urnis parctibus ad leuCira lacedaemomos fuperafTet, Cu 
tp alio tempore unguentato corpore ac hilari facie apparere 
cofuefTetjpoft illud pradiu poftridie fqualidus ac demma fro 
te procemt in mediu.Percuncfcintibufcp amicis an aegri quicq? 
ci accididet:nihil accidilTe rndit:ueru fentieba me elatiore aio 
heri fuiflfe:qua par dfet.Itaq; imoderatam laeticia hodie plec 
to. At cu fpartiatas fciret operam dare:ut huiufmodi cafus 
abfconderct:uolenf<£ llioru calamitatis magnitudini liquido 
patefaceremo efl paSiis ut oes fimulded ut Cingulae potius ci 
uitates cadauera tolleret. Qijare lacedaemonioru cadauerum 
mille dC amplius uifueil. Ite cum Iafon theifaloru princeps 
focius uenilfet thebas:fic Epaminondae qui plurimum mopia 
premerec:aureu duomilha mififlet:aurum quidem no accepit: 
Iafona uero afpiciensdmuria inquit incipis. Atipfe denariis 
quinquaginta mutuo acceptis ac ciue quodam ad exercitus co 
meatum m peloponnefum irrupit. Rurfum cum rex perlaru 
daricu triginta millia ei mifiifet :grauiter Diomedonta reprae 
hendit :quod nauigationis tantum ad Epaminondan corrum 
pendum enauigaffec.Iuffitqueiregi diceretdi quae thebanis co 
ducerent;fentiret:Epaminondan gratis amicum habiturus fo 
ret:fm autem quse non conducerentihoftem. Et cum Argmi 
thebanorum focietatem imfifentrac Athenienfium legati in ar 
eadiam profeth in utrofque inueherentur :a Califtratoq; ora 
tore tum oreftes tum ocdipus exprobraretur urbibus:ubi ppa 
minondasfurrexiffet.fatemurait:&apud nos patricidam ex 
titiffe dC apud argiuos matricidam: uerum qui haec perpetra 
uitrnos quidem eiecimus: Athenienfes uero excepere. Spar 
tiatis uero qui multis magnifque in rebus thebanos crimina 
rentur ;his refp6dit:uos breui oratione gaudentis otiofos red 
dident. .AtquepofteaquamAlexandrumphereorum tyran 
num qui thebanis erat hoftisun amiciciam Athenienfes locie 
cateque recipiffent:eifq; ille polliceret carnes quae mina uaenu 
dabafdemiobolo feprajbituriuAt nos iqtepaminodas ligna 
LeuSra 
Iafon 
Peloponcflus 
Argitri 
Califltatus 
Orcftes 
Oedipus 
Epaminondas 
Athenienfes ad hifce carnes atlienienfibus gratis praebebim9 .Iftomm.n* 
agru excidemus :fi moleftiores etfe prcxcrint. Infuper cum 
boetios uellet in armis perpetuo eflfeierant „n .per otiu diflolu 
tiores quo tpre lpforum princeps electus eflet:eos monebat in 
quiensietia conmltatcuirunam fi imperatore gefferoamperio 
parendueft uobis. Ita<£ campeftrem patenteq; regionem bel 
it orcheftra appellabat:pennde ut illa poffidere nequeat :nifi 
manum pro clipei loco nuerint, Et cum chabrias paucos the 
banos quoldam quiad corinthium fub muros auidius praelia 
rentur:intcremiflet:trophaeum<£ ftatiuffet: epaminondas deri 
dens ait;hic no trophaeu fed hecatenfiu hoc eft hecatcs fimu 
lachru ftatuendum eft-.Hecaten.n.ante portas in triuns no ab 
furde erigebant. Ad haec cu quidam nuciaffet exercitum ab 
athenienfibus nouis ornatu armis m peloponnefu miffum:qd 
ergo Antigenidas fufpirat iquit:fi nouas tibias Telles habet i 
erat eni tibicen Telles peffimus-.at Antigenidas optimus. Ite 
cum didiciflet armigerum permultas ab homine captiuo pecu 
mas accepirte:mihi:ait:clipeu redde.tibi uerofaciudo quaeftiu 
tabernam emitto: Non e»im amplius aeque difcrimen fubire 
uelis:qui unus e diuitibus beatilquc fadus fis. Interrogatus 
quoque utrum fefe meliorem imperatorem duceret an Chabri 
an an Iphicraten:difficillimum eft iquit:iudicatu:quoad uiui 
mus. _ Praeterea cum ex laconica reuerfus ad capitis caufam 
una cu pretoribus collegis arceffereturtquod menfes quattuor 
boetiae imperio praeter legem adieciffct:collcgas hortatus eft: 
in fe crimen referrent tanquam ui coach .at ipfe non habere in 
quit uerbatquae rebus praeftarcnt.Quod fi omnino aliquid a 
pud iudiccs dicendum effet:orare fi fe occiderint;ut ftatux co 
demnationem infcnbant:quo graeci norint thebanos uel inut 
tos ab epammonda coa&os efle: qui laconicam quae annos 
quingentos neque praedam neque bellum paifa effet: <3C Meffe 
nam triginta ac ducentos annos mcoluiffeneoncremarint: co 
pofuiffe etiam atque redegiffe in unum arcadas:prxterea grae 
cis libertatem refhtuiffe.Haec enim ea praetura atque imperio 
gefta funt :quare ludices multo cum nfu egreffi funt ne luffra 
gia quidem m eum admittentes. Ad poftremum cum in ul 
timo praelio uulnus excepiffetrdelatus m tabernaculum uoca 
uit daiphantum poft hunc deinceps hyollidan:quos quidem 
Bortiji 
Chabrias 
Trophacum 
Antig-nidas 
Tclles 
Boena 
laconica 
Meffena 
Oaiohantus itiros ubi eflflaffe, animam accepiffet: iuflit : cum hortibus 
bellum foluerent: tanquam as imperator non e flet. Rem/ 
que uerbo teftatus eft: utpote qui optime emes fuos noffet. 
Hlopidas epaminondae collega in praetura cum ab a/ 
p. micis diceretur neceffarium negotium cogendae necefla 
ttae pecuniae negligeretpecumae per Iouem ait -.necjfla' 
nae huic iunt Nicomedi: hominem lsgquidem oftendens <SC 
claudum prorfus &C debilem- Vxore autem cum ad pugna 
egrederetur:eum precante:ut fe faluum faceret: hoc alios ait 
monendos effe: at principem fiC praetorem: ut ciues faceret 
faluos. Item cum quidam dixiffct: in hortes incidimus: 
quid in illos nos magis : inquit: incidimus quam in nos 1II1J 
Atque cum fradis foederibus ab Alexandro pheraeorum 
tyranno &C captus 5C uindus effet: proindeque illi maledice' 
ret:tyrannu(quedixirtetproperas mori 1 maxime inquit: quo 
thebani magis excandefcant :ac tu citius poenam des . • Ad 
haec cum Theba tyranni uxor ad eum uemffet: feque mira 
n diceret: quod uindus ita eflet hilaris: is magis illam fe mi 
rari refponait; quod non uindum expedaret Alexandrum. 
Item cum ab Epaminonda ueheretur: gratias inquit habere 
Alexandro:qnoniam in praefentia potiflimum experiretur no 
modo ad bellum fefe: uerumetiam ad necem uti audentia * 
EXEMPLA ROMANA. 
Arcus curius a quibufdam cum accufaretur:quod agri 
m bello patri minimam partem uiritim diftribuifTct: plu 
rimam nero publicam dfeciffec: optauit neminem ro/ 
manorum fore:qui quod agri ad alendum fatis effet: parum 
duceret. Samnites autem cum poft aduerfum conflidum 
ad eum profedi aurum darent: rapa elyxabat in fidilibus: 
famnitibus autemrefpondit minime le auro indigere qui ta/ 
li caena uteretur atque malle habentibus imperare quam ha 
bere aurum, 
Ams Fabricius cum romanos a Pyrrho uidos accepif 
g fet: labieno dixit: Pyrrhus romanos incit: non epp 
rotae. Et cum multum ei auri daretur a Pyrrho: ad 
Pelopidas 
Epaminondas 
Nicomedes 
Alexander 
Theba 
M. curius 
Samnites 
G.Fabrfeius 
Romam 
Pyrrhus quem piro redimendis captiuis uenerat:nequaquam accepit. 
Poftridie ucro qui maximus elephantus eflet: inftruiiu pyr' 
rhi poft terga ignoranti fabricio clamorem emittens repente 
apparuit: quo fa&o conuerfus fabncius :ac fubndens me:ait: 
nec aurum hcrunec hodie baellua permouit. Roganteque 
cum Pyrrho:ut fecum eiTet:ac proximu poft fe imperium ha' 
beretaieque tibi hoc:inquit:conducit: nam epirotae fi ambos 
nos norint:a me regi quam abs te malint, Rurfum Fabricio 
confuii Pyrrhi medicus epiftolam mifit: qua polliceretur:fi is 
iubcret:fe Pyrrhum uenenis interfecturum. At Fabricius eam 
epiftolam ad pyrrhum dedit faniore ut mente uteretur: mo' 
nens: quoniam bC amicorum bC hoftmm pellimus mdex eflet. 
Sed pofteaquam infidus compertis Pyrrhus medicum fufpc' 
dio afleciflcureddidifletque Fabricio captiuos fine redemptio' 
nis pretio :eos non accepit gratis :fed ne mercedem cepilfe ui/ 
deretur:totidem ei captiuos reftitult:Nam neque Pyrrhi gra' 
tia mfidias fignificaffe affirmauit: fed ne romani dolo ui' 
derentur uti ad necem: perinde atque palam uincere minus 
portent. 
Abius maximus cum nollet cum Annibale acie conflige 
f re fed cunctando exercitum eius terere:qui tum pecunias 
tum annonae premeretur inopia: per afpera ac montuo 
fa loca infequebatur : bC fefe a latere egreffus opponebat.Cu 
que a multitudine rideretur: bC Annibalis uocaretur paedago 
gusud minimi pendens cogitatibus luis atque confilns uteba 
tur. Et ad amicos conuerius dicebat eum fibi timidiorem ui' 
deri: qui cauilla conuiciaque metueret:quam qui hortes fuge 
ret. infuper cum de collega Minutio :quoniam hortes ali' 
quos proftraflet:magnus rumor eflet: quafi uir foret nomirte 
romano digniflimus : magis fe inquit fecundam Minucii for 
tunamquam aduerfam pertimefcere. Pauloque poft cum 
inmlidias incidiflet Minucius: bC fimul cum exercitu perire 
inderetur: ubi lpfe auxilium tulit: cum magnum hoitium 
numerum prodidit :tum illum feruauit. Itaque Anmbal ad 
amicos dixicmon faepe praedixi uobis fore aliquando ut mon 
tana nubes in nos imbris refolueret i Atque poft canncnfem 
Romani 
Fabius mi 
ximus 
Anmbal 
Minutius cladem creatus imperator una cum Claudio marcello utro dC 
intrepido :8C qui cum Annibale quamlibentiflime femperdi' 
micaret: fperabat ipfe fi nemo pugnaret: breui futurum: ut 
Annibalis miles attritus feflufque deficeret. Qyam ob rem di' 
cebat Annibal maiori fibi metui efl*e Fabium pugna uacuum 
quam pugnantem Marcellum. Et cum miles lucanus apud 
eum eflet accufatus: quod mulieris amore nodu faepe in ca' 
ftris uagaretur; caeterum mirabili armorum uirtute uir efle 
narraretur: mulierem quam deperibat: compraehendi eo cla, 
iuflit :X ad fe duci.Vt autem adduda eft: accerfito homine; 
quod praeter legem: inquit :pernodares : haud nos latuit: at 
ne prius quidem latucrat.quod probitati ftuderes: quare for> 
titer tuis acrede fadis errata condonentur 5 Reliquum no' 
bifcum ens: habeo enim fponforem: X addudam muliera 
culam ei commendauit: ac tradidit. Item cum Tarentinos 
Annibal praeter arcem praelidio teneret :Fabius ubi quamlon 
giflimc dolo abfcefliflet: X cepit urbem:& in praedam uertit. 
Scriba uero interrogante quid de facns fimulacns ftatueret: 
relinquamus ait tarentinis deos iratos. Et cum. M .liuius: 
qui arcem prxfidio teneret: urbem per fe captam diceret:alii 
hominem ridebant: At Fabius ait: uera narras: nam mfi tu 
urbem amififles; nequaquam ego recuperaflem, Atque cum 
lam femor eflet: ac filius conful de rebus gerendis m publi' 
co loqueretur: praefentibus pluribus afeendit equum atque 
procedebat. Cumque lidorem luuenis mififlet: luflifletque 
equo defeenderee :alns fefe auertentibus Fabius ipfe equo exi 
liens praeter aetatem accurrit: natumque complexus: bdle: 
inquit: fapis o fili: qui plane intelligas:quibus imperas ;X cu 
luimodi imperii magnitudinem fufciperis. 
SCIPIO MAIOR 
Cipio maior cum a re militari atque urbana ftudium. 
, f ad litteras conuerteret: dicebat cum otiofus eflet :plu 
ra tunc negocia a fe geri. Idc ubi cartilaginem ui ce 
piflet:ac milites qdam quam cepiflent:captiua pradlanti for 
ma ac uirginem aduaeherennatque lllidarentdibenter inquit 
Claudi9mas 
cellus 
Annibal 
Fabius 
Marcellus 
Tarentini 
Annibai 
Fabius 
M. liuius acciperem: fi priuams: non imperator e flem. Rurfum cum 
i alto politam urbem oblideret: ubi templum Veneris emine 
tius apparebat.iuflitallic uadimoma confentirent perinde ut 
ad tertium diemm Veneris phanodifeeptantium caufas audi 
turus.id quod iicuti praedixerat facium dedit urbe capta. 
Atque in licrlia cum quis percundaretur: cuius rei fiducia ad 
Carthaginem claffe foret traiedurus:ofteniis ei ai matis exer/ 
Citatifquc uins trecentis 6C alea turri: quae e mari eminebat : 
Nemo eft horum iquitiq fi fuper hanc turrim afeendent: non 
fc.fi mflero: praecipitem laciat. Cum uero SC agro potitus 
eft :pofteaquam traieciflet atque hoftium caftra cocremaflet: 
miffaque legatione Carthaginenfes pepigiflent i dis foederi b9 
tum baeliuas tum nauis tum etiam pecunias datum ire: &C 
quoma ex Italia adnauigaffet Anmbal ea fiducia dudos con 
uentorum pocnitcrct: his auditis Scipio ait ne illis quidem 
nolentibus foedera feruaturum (cfe:ni talentum etiam quincp 
millia ad ea priora foluennt: propterea quod Annibalem ac' 
cerfiflent. At ubi omnino uidi Carthaginenfes pro foederi' 
bus ac pace legatos ad eum mififlent: qui uenerant lllicoabi 
re iuflit perinde ac non cos auditurus quam.L. Terentium 
adduxiflent. Erat autem romanus Terentius uir frugi dC bo/ 
nus :quem Carthaginenfes captiuum egerant; Qui ubi addu/ 
dus elt :eum mxta (e in praetorio federe pro tribunali uoluit. 
& ita Carthaginenfibus relponfum dedit:ac bellum loluit. ie 
rentius autem eum triumphantem lecutus eft pilleatus tan/ 
quam donatus libertate. Atque poft eius mortem ns qui ue 
nerant ad efferendum funus:mulfum mimftrauit:quaeque alia 
ad fcpulturam attincbant:quadiligentiflime curauit:Sed haec 
poftea . Rurfum cum Antiochus pofteaquam romani ad' 
uerfus eum traieciffcnt in aliam: pro foluendo bello ad Sci' 
pionem mififlet: prius inquit oportuit :non nunc cum &C frae 
num & feflorem fulceperis. Praeterea cum ei pecuniae a fena 
tu ex aerario decretae effenemeque eo die quaeftores aerarium 
ucllent aperire: fe aperturum ait: Et enim per fe claufum efle: 
qui tam ingenti pecunia illud impleflct. Ac cum multa in 
eum crimina a Paetilio &C Qyinto concerctur apud populum: 
ait hoc ipfo die Carthaginenfes cum Annibalea feuidos-: 
Veneris tcplu 
Sicilia 
Carthago 
L.Terctius 
Antiochus 
Scipio 
Qyxftores 
Paerilms 
Qgmtus quare coronarum fcfe afccnfurum capitolium. Qyi autem 
uellet fuffragia ferret aduerfus fe luflit: quae locutus Capi' 
toliu afcendft:populus uero fecutus eft accufatonbus adhuc 
dicentibus relidis. 
Itus quintius ita ftatim ab initio fuit illuftri fama: ut 
t ante tribunatum ante praeturam ante aedilitatem coti' 
fui defignatus fit. Is cum aduerfus philippum cum lm 
perio miffus effet cum illo in colloquium uenire aufus eft. 
Philippo autem obfidcs petente: illum enim effe cum multis 
romanisrfe uero folum cffe macedombus: Tu enim refpon' 
dit Quintius folum te fecifti quoniam flC amicos dC cognatos 
occidifti. Atque ubi philippum acie uiciflet:mffit in ifth' 
miis proclamari liberos fe graecos dimitti ac fui iuris. Atqui 
quotquot romam Annibalis temporibus in captiuitatem adi 
apud graecos feruiebant: hos fmgulos redemptos denariis 
quingentis Quintio graeci dedere dono. fiC illi in urbe trium' 
phantem fecuti funt pilleos capite gerentes: ut lis mos eft: 
qui liberi fadi fuerint. Atque Achaeos:quibus i Zacynthio 
rum infulam exercitum ducere mens erat: monuit: cauerent: 
ne quemadmodum teftudines protenfo capite extra pelopon 
nefum diferimen adirent. Infuper cum Antiochus rex in' 
genti cum exercitu graeciam peteret: eundis perterritis cum 
ob militum multitudinem: tum ob armorum uanetatem :Hii 
iufmodi ad Achaeos didione eft ufus: Ait enimj cum chalci' 
de apud hofpitem caenaret: admiratum (e multitudinem car 
mum at hof pitem refpondiffe eas omnis porcinas effe fed co 
dimentis modo apparanbufque differre: Proinde nec uos ait 
admiremini regias copias :cum haftatos cataphrados &C pae 
zeteros:hoc eft pedeftns focios: cumque cqueftris fagiptarios 
auditis: Nam hi omnes fyn funt armis inuicem differentes. 
Philopoemeni quoque praetori achaeorum: qui multo equi' 
te &C grauioris armaturae pedite abundaret:pecuniis uero in' 
digeret: illudens aiebat: Philopoemeni dC manus tC crura 
effe: uentrem autem non effe: Ht enim forma corporis Philo 
poemeni talis erat. 
g Aius dominus quem Scipio maior in bello aduerfus 
Antiochum apud lucium fratrem fuis legationis uici 
Capitolium 
Titus quintius 
Philippus 
Antioch* 1!« 
Graecia 
Chalcis 
G .domitms 
Scipio maior Antiochus 
bus fungi lioluit: cum hoflium aciem e flet confpicatus: prae 
fedis hortantibus ut flatim hoftem adoriretur:horam nequa 
quam fatis eflerefpondit:ut tot hominum millibus trucidan 
ais: impedimentifque rapiendis repecentes caftra (eipfos cu/ 
rarent» Verum hoc in tempore cras fadum ire.congreflufquc 
poftridie hoftium quinquaginta millia ad lnternicionenv re' 
aegit. 
Vblius liciniusconful imperator ui&us equeflri praelio 
p a perfe macedonum rege milites duo millia ochngetoS 
amifit pti caefos parti captos. Poli praeliu uero cu gfes 
& p foederibus flC pro pace oratores mifmetmidus uidori luf 
fitait 6C regnum flC res omnis romanis cederet. 
Aulus aemylius fecundum confulatum petens repulfa 
p habuit.Sed ubi imperitia S>C mollicia imperatorum bel 
lum aduerfus perfen ac macedonas prolyxitatem acce/ 
pit:5C ob id confulem ilium declararunt :ait eis fe gratias no 
habere: quoniam non eo eflet imperator defignatus: quod 
tam imperio fibi quam illis imperatore opus foret. Cum/ 
que domum e foro petiflet: ac tertiam filiolam :quam 
mantem offenderat: quid ploraret: mterrogaflet: atque illa 
refpondiffet:quonia perfes nobis mortuus eft: erat autc catel' 
Ius ita nominatus: in bonam fortunam ait o filia : omenque 
arripio. Atque cum multam in caflns audaciam garrulita 
temque oflendifler.quam imperatores ac rerum minime necef 
fariarum iludiofi mduxiflentnit quiefeerent: ac folum gladi 
os acuerent uuflit: fibi enim reliqua curae fore. Nodurnas 
autem excubias iuifit fine haita &C fine enfe alternarent: quo 
defperantes :qui hoftibus repugnarent: magis fopno refille/ 
rent. Et cum macedoniam per locos faltuofos inualiffct :ac 
mllrudos hofles afpexilfet: Nafica enim eum hortante ut 
confeftim illos adoriretur: facerem illud quidem: fi tua mihi 
ait aetas eflet :Verum multa mihi experientia impedimento 
cfl: ut itinere fatigatus aduerfus iuftrudam aciem dimicem. 
At fuperato perfe cum pro uidoria epulum praeberet: dice' 
bat expertum pemumque exercitum maiori hoftibus terro 
n efle fuauiflimumque amicis conuiuium praebere. Ad haec 
cum perfes captus eflet: ac in triumphum duci deprecaretur: 
Xlx.millia ho 
Ilium defy 
derata 
P.hcinius 
Pcrfcs 
Paul* aemyli9 
Callide 
Perfes 
Macedonia 
Nafica hoc inquit in te eft: Ita enim poteftatcm ei dedit i ut fe ipfc 
interimeret. Grandi autem ac propemodum infinita muen' 
ta pecunia nihil ipfe accepit. At genero tuberoni phialam 
argenteam ponderis librarum trium militiae praemium dedit: 
i:t hanc aiunt primam aemyliorum domum argenteam fu/ 
pelledilem ingreffam. Praeterea cum quattuor ei mafculi' 
nx prolis filii etfent :duos adoptioni alus antea dediderat :re 
liqui duo qui domi erant: alter qui annos quattuordecim na 
tus quinto ante triumphum die: alter quinto itidem die poft 
triumphum agens annum duodecimum: diem obiere. Cum 
que procedenti ipfi populus eius uicem condoleret: colluge> 
tetque: nunc ait patriae 1'e metu atque periculo effe liberatum: 
quando fucceffuum fuorum lnuiaiam :quam i familiam fua 
fortuna euomiffeupro omnibus tulerit. 
Ato fenior cum apud populum m prodigalitate U im/ i 
c modicos fumptus inuaeheretur: inquit: quam difficile 
eft habere ad uentrem orationem:qui aures non habet. 
Mirari autem: qui urbs illa feruarecur: ubi pluris uxniret 
pifcis quam bos . Item cum uxorum effraenatius peculan/ 
tiufque imperium aliquandoreprxhenderet: omnes unquit: 
homines uxoribus dominantur: nos uero eundis homini/ 
bus: nobis autem uxores. Aiebat euam malle pro collato 
beneficio gratiam non recipere quam pro illata miuria fup' 
plicium non fubire :dC iis femper omnibus qui delinquerent: 
praeterquam fibi uemam dare. Et cum magiftratus adde 
linquentis pledendos hortaretur: dicebat qui 6C poffent : tC 
non propulfarent miuriam: eos lapidibus effe obruendos. 
Rurfus iis fe luuenibus magis dicebat deledari :g rubefeeret: 
quam qui pallefcerent. Dicebat euam eum fibi militem 
odio effe: qui ambulando manus: pugnando autem pedes 
mouerec: ac fterteret maius: quam inclamitaret. Atque pef 
fimum eum aiebat imperatorem: qui fibi lpfe ‘imperare non 
poffet. Ad hxc maxime oportere exiftimabat: ut quifquc 
fui lpfius pudore tenereturmeminem enim unquam ab fefe ab 
effe. Infuper cu plurimoru holum credas uideret ftatuas: at 
malo de medquinhoies quxritct.cur catonis ftatua pofita n 
eft :§ cur eft pofita. Item gb9 poteftas cffet;ut ea gce uterct 
Cato fenio* hortabatur :guo femper poteftate liceret uri - Et qui uirtuti 
honorem auferrent: eos dicebat luuentuti honorem aufer/ 
re--. Idem neque pro luftis rebus magi (Iratum aut mdicem 
horandum effe dicebat neque pro rebus lmuflisexorandum.. 
Iniunam quoque dicere folitus cft etiam Ii m ferentibus mm9 
fitiomnibuseue periculo. Ac feneduti multa cum adfunt 
turpiame uitii turpitudo adderctunhortabatur* Atque ira 
cum ab infanoarbitrabatur tempore differre. Item illis mini 
me muidernqui fortuna manfuete modefteque uterentur: No 
enim nobis fed quae nobis bona funtunuident. Praeterea 3 
cffent m ridiculis ftudiofi:aiebat m feriis ridendos fore. Et, 
pulchras aSiones pulcherrimis quoque actionibus dicebat 
effe occupandasme illarum gloria paulanm deflueret. Cor 
fipiebat autem ciues:qui eofdem femper ad magiflratum defi 
gnaffeno Videbimini enim diccbat:cxifbmare aut non multi 
magiflratum faciundum;aut non multos dignos efTe :qm ma 
giftratum gerant. Rurfum quia agros maritimos emilfet eu 
litu admirationi efTe fimulabat tanquam mari ualentiorem: 
Nam quaeillud uix inundet:hic facile abforbcat. Et cum cc 
luram petens uideret alios:qui dC rogarent.blandirenfcp mul 
titudini clamabat ipfe indigere populum &C feuero medico ac 
magna purgatione:proinde non eum defignandum efle.g gra 
«ficaretur;fed qui inexorabilem fc praeftaret; Quot cum dice 
r<t;cundis in electione praelatus efl. Item cum muentutem 
doceret audenter pugnandum effe:dicebat dC uerbo magis cg 
€fife& uoce magis quam manu plaerunque uerti 6C conftefna 
ri hofles. Atqui cum bellum aduerfus cos gereret:qui adbe 
tim flumen habitarent:magnoque in difcrimine propter ho/ 
ftium multitudinem pofitus efletmellentque celtiberi ducen' 
tprum ftipendio talentorum auxilium ftrre:romani uero no 
fjnerent mercedem barbaris hominibus decerni: eos ait erra 
re: Cum enim uicerint:non ab lpfis mercedem: fed ab hofh 
bus exactam foluturos: Qyod fi uidi fuerint: neque a qui' 
bus illa peteretur;nec qui peterent futuros. Et cum plures 
cepiffet urbes:ut ipfe ait dieb’:gbus iter hofles comorac? c:ni 
hil ipe pl5* crpit:q? quae ex hoftiu agro comedit:ac bibit. Ide 
cu argcti libra uiritl diftribuifTet 1 milites:ait meli? cc ut ml'tt 
Fortuna 
Cenfura 
Betis fl. 
Celtiberi 
Romani cum argento quam pauci cum auroab militia reuerterentur: 
magiflratibus enim aliud nullum in prouinciis quam gloriae 
additamentum faciundum effe. feruos militiae 
habebatihorum unus cum tria captiua emiflet corpora: ne# 
prius latuiffet Catoncm:quam in confpedum lffet: hominem 
ftrangulauit. Et rogatus a fcipione afncano: ut achaeorum 
cxulibus auxilio efTct: quo redirent in prias: fimulabat eam 
fibi rem nulli curae e(Te, At cum in fenatu uerba plurima fie 
rent;furgens tanquam nihil habeamusnnquit: quod nobis a 
gendum demus de graecis feniculis differentes: utrum a 
noftris an ab achaeorum pollindoribus efferantur. At cum 
pofthumtus labienus hiftorias graece fcripfiffet:ac uemam ab 
auditoribus peteretiait illudens cato ueniam dandam effe: fi 
coachis ampnicfionum decreto Tcnpfit. 
Cipionem iumorem ferunt annis quattuor flC quinqua 
f gmta:quibus uixit:nihil emiflfe :ninil uaendidmeinihili 
aedificafte.libras autem argenti tris adtrigua duntaxac 
in magna fubftantia SC auri duas rcliquiffeicnm tamc cartha 
go i ipfius pote flate fuifTet:6C unus omnium imperatorum mi 
lites locupletaffet, Praeterea polybii praeceptum obferuans 
(ludebat non prius e foro abire:quam aliquem ex adeuntibus 
familiarem fibi atque amicum quouis pa«o effeciffec. Er cd 
luuenis adhuc effet:tantam dC fortitudinis dC prudentiae expe 
dationem. de fc praelhtit;ut Cato femor de ns interrogatus ig 
ad carthagjnem militarentunter quos etiam erat Scipio :dicc 
rct folus is quidem fapit ac uiget .ad hunc autem umbrae con 
cedunt. Item cum romam ueniffet ab exercitu : cum inuita 
bant: non quo illi gratificarentunfed quod per ilium propedi 
em ac facile Carthaginem capturi cflent. Atque cum murum 
fuperafTet:& carthaginenfes ex arce repugnarent: ne tu mare 
ffhid mumesdd autem lacebat inter utrofque: nec admodum 
erat profundum :dicente polybio atque confulente: ut tribu 
ios fpargeret ferreosiaut tabulas fhmulis perforatas muceret: 
ne tranfeuntes hofles aduerfus aggeres pugnarentiridiculum 
efTe ait:qui muros cepiffent:& intra urbem effentunde ita fe ge 
rere:quo aduerfus hofles non pugnarent. Et cum urbem 
graecis fla tuis oblarombufque ex ficitia aduedis teferdam 
iuenifTetauffit per prateonemmt quae prxfentcs urbium dues 
Scipio africa 
nus 
Pollindores 
Poftumius Ia 
bicnus 
Cato 
Scipio iumox 
Carthago 
Polybius 
Caco femor 
Roma 
Sicilia fua eognofcerent: reportarent ‘in patriam. Atqui rerum illa' 
rum neque feruum: nec libertum ullum accepit. At ne emit, 
quidem: cum &C diriperent: & depraedarentur tamen omnes, 
Rurfumcum.G»laellio:quo&amiciflimo fiCfocio utebatur: 
confulatum petenti fuffragaretur:pompium interrogauit:an 
etiam lpfe peteret confulatum i erat autem pompius tibicinis 
filius :quo refpondente nequaquam petere:quin potius cum 
Laellius peteretullius defignadi gratia fe quoque comma am' 
biturum crediderunt: & ita expedantes ab illo decepti funt: 
nunciabatur enim eum circuire forum ac ciiies dextera blan' 
diendo appraehendere :Quare aliis turbatis fubridens Scipio 
ftultiunquit: fumus:qui quafi non homines feddeos immor 
tales precaturi fimus: tantum terentes temporis tibicinem 
expe&amus, Rurfum cum Appius claudius eius competi' 
tor in cenfura effetiae diceret romanos omnis ab fe nomina' 
tim falutaruScipio qui omnes fere ignoraret:uera inquit nar 
ras :nam maiori curae mihi fuit:ut a nemine ignorarer: quam 
ut multos noffem. Hortabatur autem ciues: quando quidc 
aduerfum celtiberos bellum gerebant: ut utroque militatum 
iruffo aut legato: aut tribuno militum fu merent utriufque 
uirtutis teftes ac iudices-bellatores lpfos. Infuper cenfor de 
claratus adolefcentem priuauit equo :quoniam fumptuofio' 
re in caena quo tempore Carthago oppugnabatur:placentam 
meile compofitam quam in urbis fimilitudinem figuramque 
formarat:& hanc Carthaginem appellarat: conuiuus propo 
fuit rapinae: percundantique adolefcenti quam ob caufam 
equum fibi abftulilfet Jpnor enim quam ego: Carthaginem 
inquit diripuifti. Et cum .G.licinium praetereuntem incue/ 
retur: fcio huncait :uirum peierafle: At nequeo nemine accu 
fante &C accufator effe 6C iudex. Ad hsec cum a fenatu ter' 
tium miflus effeticum urbium nationum regumque infpedot 
intueretur: ut aitClYtomachus.Qijis urbes hommefque ani 
mis qua lege tuentur: Alexandriam uemt: cumque egreflus 
nauim incederet: capite toga operto . Alexandrini qui undi' 
que ad eum uifendum accurrercnt:rogabant: ut QC caput dece 
G.lxllius 
Pompius 
Lsellius 
Scipio 
AppiMaudi’ 
Placenta 
G.licinius 
Clytomachus 
Alexandria geret:atque cupientibusfibi faciem oftenderet: Quod cum 
js feciffet: ftrepitu omnes funt ac plaufu profecuti. Et cum 
rex propter corporis tarditatem atque molliciam uix fequerc 
tur: incedentis illos Scipio fubmiffa uoce immurmurans 
ad panaetium dixit:iam alicui alcxandrinis nofler aduentus 
frudui 6C uoluptati efbpropter nos enim ambulantem regem 
confpiciunt. Comitabatur autem eum amicus unus panse 
tius philofophus GC famuli quinquetquorum unus cum in ea 
fieregrmatione uita defundus effer.aliam quoniam emere nql 
et: ex urbe accerfiuit. Rurfum cum numantini uiderentur 
iniudnac plaerofque imperatores fuperaflent -.fecudum popu 
lus.ad id bellum confulem Scipionem declarauit. Et cum 
multi in expeditionem irent: id fenatus quoniam exhaurire/ 
tur italia: prohibuit neque pecunias ex aerario fumeret 
ceffiim eft: fed prouentus uedigales quorum nondum tem/ 
pus aderat: decreti funt. At Scipio non opus fibi pecumis 
e ite dixit: fuas enim atque amicorum fatis luperque tore. Sed 
de prohibitis militibus queflus eft: Nam bellum graue 6C pe 
riculofum efTe .Si propter hoftium fortitudinem tooens fu 
perati funt: quod aduerfum tales id geratur:fin propter igna 
uiam ciuium: quod cum talibus. Atque ubi in caftra uemt: 
multamque 8C licentiam SC luxuriam &C fuperftitionem deli' 
ciafque offendit :uates continuo dC hariolos lenonefque exe 
git umperauitque: uafa eunda dimitterent praeter ollam ue/ 
ru ac fidilem calicem: argenteum uero poculum non maio/ 
ris quam librarum duarum ponderis pro arbitrio haben/ 
dum permifit lauan .etiam uetuit: CC unguentis quifque fe ip/ 
fe fricaret luffit: lumcnta enim quoniam manibus carerent al 
terius fricatione indigere . lmperauit quoque: ut flantes 
crudum pranderent obfonium: caenarent autem difcunben 
tes panem aut fimplicem pultem dC carnem affam aut ely/ 
xam . Ipfe uero nigro fibulatus fagulo exercitum circui 
bat : ciufaue lugere dedecus aiebat. Atque cum Mem' 
mu cuiufdam tribuni militum iumenta compraehendiflet: 
Scipio 
Panaetius 
Memmius qux lapideas peluis nitrea pocula deportarent:mihi Trjrt 
ac patriae triginta dicsitibi uero i omne uitam cum talis esi 
temetipfum inutilefecifti.Et cum alius pulcherrime ornatu 
fcutum oftentaretiheus inquit:adolefcens fcutum certe pul 
chrum eftucru decet romanu uirud dextra potius fpes fuas 
quam in fimftra collocet. Item cum is qui uallu fifftuiiffeti 
uaehementer fe premi diccreorecte iquit:fidis.n. magis huic 
ligno quam gladio. Et cum effraenata hoftium amentiam 
effet intutus:dicebat tempore fecuritatem cmi.Nam boni im 
peratoris ficuti medici officium effeiut ferri curatione utatur 
ad poftrcmum. Veru tamc tempcftiuc adortus num an tinos 
in fugam uertit - Cumqj uietos grauiter feniores ferrentiex 
probtantes:quid eos fugiffentiquos totiens fugaffcntmuma' 
tinum quendam dixiffe fertur:pecudes cafdem quoque nunc 
cffeiat paftorem alium. Ad haec ubi capta numantia fccun 
dum triumphaffet icontentio ei pro fenatu ac fociis adueriB 
G.gracchum conftituitur.Quare turbatus populus in eum 
qui in tribunali effectumultuabatur. Tunc ait Scipio :nun' 
quam nos legionum clamor uociferatioquc pertcmiitme da 
hominum confluftuatio atque coufulio: quibus non matre 
Italiam fed potius nouercam e(Te fcio. Et cu ab amicis grae 
chi fublatus effet clamor de interficiundo tyramno:Reae iri 
quit:qui patriam oppugnant:me prius uolunt de medio tol 
Iere: non enim romam cafuram putant fc pionefuperftitc: 
neqj uidurum fcipionem :fi roma ceciderit, 
c Aecilius metellus cum munitum caftellum adorifi ud 
letidixiffetque centurio:fi modo decem uiros amiferit: 
fore: ut caftellum caperet: rogauit Metellus: an uellet unus 
cxdecceffe. Rurfum cu lunior quidam tribunus militum 
quaereret :quid facturus foret:fi hanc: refpondet: tunicham 
exiftimarem mentis meae confciam effe: eam exutus in igne 
mittere. Atque fcipionis mortem cui uiuo mfenfus fuerat: 
tulit quammoleftiftime:ac filiis luffit: ut fubeuntes ledu tol 
lerentidixitque gratias habere fe diis immortalib9:quod no 
effet apud alios natus Scipio. 
g Aius Marius ex obfcuro genere rempu. capeffens aedi' 
litacem ampliorem pollicitus eft. Cumq* perfpicue ad' 
ucmlTet eodem (e die dcfe&urum: ad minorem tranfut .at<gp 
G.gracchus 
Scipio 
Roma 
Caecilius me 
tellus 
Gai’ marius illa quo# fruftratus non tamen fututu diffifus efl fe remano 
ruprincipem. Et cum utro# in crure uances pateret :folutus 
crus medico exeeadu praebuit neq; ullo emiffo fufpino nec co 
tra&is fupercilns fechone pertulit. At cum medicus traficum 
faceret ad alterum crusmoluit mquiens curatione eo dolore 
dignam non efle. Xnfuper cum Ciufius fororis filius i eius fe 
eundo confulatu militi cuidam praedati forma Trebonio no 
mine uim afferretiab adolefccte occifus eft.MuItifqj Treboni 
um accufantibusas a fe illum occifum:qui i magratu effetmo 
negauitded necis cam dixit:ac probauic.Ita# Manus quas ,p 
praeclaris militiae facinoribus corona dari confueuerat: ferri 
adieiufljt:trebonioq?impofuit. Atque cum aduerfumteu 
tonas in proximo caftra pofuiffet eo in loco:qui parum hret 
aquae:dicerentque milites fiu fe afficumonftrato illis flumine: 
quod mxta hoitium uallum deflucretullinc uobis potus efl: :i 
quit:emendus fanguine.li autem duci fe rogabant:donec i fa 
gumc meflet humonac nodum praefiti conflringerctur. Prae 
terca camerati uiros mille qui egregia uirtute in bellis aduer/ 
fus cymbros extitiflent:prseter_ocs leges ciuitate umuerfos do 
namt.Quod quidem factum cu a non nullis accufaret: aiebat 
uerba iegu ,ppter armorum ftrepitu exaudire nequiuifle. Et 
cu in bello ciuili foffa circudatus U obfeftus occafionem ac tc 
pus opperiret:dixiffetq; Pompeius Silo:o Mari fi magnus lm 
perator es:defcende in acic-.promde tu inquit fi magnus es lm 
peratoncoge me uel inuitum m acic defeendere. 
Atullus lutacius cu in bello aduerfus cymbros ad Aci/ 
c fonc flumen caftra romam quonia barbaros ad 
tranftu nin intuerctur:cederent;ubi eos detinere no pof 
ietrcontendit ad primucurfim abfcendentiu agmen; neroma 
m fugere hoftes ied imperatorem fequi inderentur, 
f Ylla cognomcto felix inter maximas fuas felicitates du 
as exi Aimabat:pn metelli amicicia:<3C quod urbe athea 
rum no sequalfet folo:fed feruaffet potius. 
Aius popilius ad Anthiocit legatus mifliis efl cuepfa a 
g fenatu:qua luberef Anthiochus:ut exercitu ex aegypto 
abduceref.nec ptolemaei filioru q orphani eflent :regnu 
occuparet-Popilitl nero g caftra aduemete cii emin9 atioch9 
#hnmaniflime falutaffet ulle n feruata falutadi uice tabellas 
Varices 
Clufius 
Treboni9 
Marius 
Cymbri 
Pompeius 
Catullus luta 
tius 
Romani 
Sylla 
Pius metellus 
Athenas 
G. popilius reddiditiQuib7 lectis eu rex dixiffet cofultaturu fefe 
refpoi f upopihus rege uirga i gyru circulcripto;hic ergo Itas 
inqrcoluita:& relpode.CuctiS atiuri grauitatc atg animi ma 
gnuudinc admirantib9 ftupctibufqj 6C antiocho tacturu le af 
ieticce q romai u.llctuta popili9 dC falutauit eu.fiC coplex9 c. 
V cullus i armenia cu decc millib9 f editu U mille cqtu 
1 adueil7 figranc q cctu qnquagitamillia holum i e> pe 
ditione hiet:pridie nonas octobres ,pfectus eft: Quo die 
prius fcipionis copise a cymbns cofumptae funt. Quare cu q 
da dixiffet romanis lllu dic nefaltu effe atq* formidabile: lgic 
pugnem9 :inqt;hodie impigreiquo huc quoq, romanis dic ex 
atro dC tnlti lucundu hilarcq; reddam9, bt cu cataphractos 
maxie milites metuerct:bono aio ce iuffit:futuru.n.plus labo 
ris i illis fpoliadis q; uincedis. Atq; cu colle primus afccdif 
fet:barbaroruq>motu afpexiffetimagna uoce;inqt:uicim9 o co 
mtlitones. Ac nemie fultinde du illos fugat;romaos qnq* Ice 
to Iterceptos amilitihoftes uero fupra centu millia occidit, 
g Naeum pompeiu aeque romai amauerut: atq> pfem ode 
rat. Is cu puer admodu cctdyllanae fe pci alciuit:6£ cu ne 
g; magiltratu fungerecmeq; fenator dTct imagnu cx Italia con 
flauit exercitu. Cticp a fyilaaccerferec: negamtle fine praeda 
ac line cruore copias impatori onfufu.Nec pri9 ucit:q? hoftiu 
duces gmultis praeliis mallet. Ide cu a fylla praetor i licilia 
miff9 accepit milites egreffos i itinere ui iferre:ac rapina uti: q 
alias palatos circucurfarcthupplicio affecit.fcd ns q a fe milii 
effct;ad gladios gemmas addidit. Ad haec mamercinos q co 
traria pte fecuti fuerat:poterat uniuerfos occidere. At Itheni9 
factionis priceps cu dixiffet eu nequaq; lufle agere:q p fonte i 
lontcs multos uocaret ad poena:hiic at fapm cc:abs quo & a 
mici gfuafi &C inimici coacti res Marianas elegiffct :admirat9 
popeius ait uema dare mamertinis :q ab ciuimodi uiro elTent 
pfuafnqpfiamfalutifuae mtae ahferret:6C cu urbe tuctfthe 
mu liberauit, Ite cu i afnca aduerfu domitiu traiecilfet: &C ii 
lo magna pugna fupato a milmb9 ect iperator lalutat9:rridit 
n fe honore lllu admittere:qjdiu hoftiu uallu Itaret.Itaqj fimi' 
ct cu imbri milites fco ipetu caftra cxpugparuticeperut. depo 
pulatifut. Cu at reuercilTet:tu caettns eu honorib9 prompto 
alo uultucg amiciltimo fylla excepituu oium prim9 magnum 
Lucullus 
Armenia 
Tigranes 
Cy nbn 
Romani 
Canfracti mi 
lites 
Gn. pompeius 
Romani 
Italia 
Sylla 
Sicilia 
Sth:nius 
Pompeius 
Mamertini 
Africa. 
Domitius 
Sylla appellauit. At eu ucllet triuphare:qm nodu fenator effeti ne 
quaqj pmifit:cp ob rc cu popeius dixiflet ad circuffcantis igno 
rare fylla et plures oriente Iole c| occidente adorare:exclama 
uit fylla triuphet. At feruili9 uir fenatorius SC fi grauiter rc 
ferebatitn cu plaericp aduerfarent triupho.gppe q largitiones 
aliquas expoicerctidixilTetqj popeiuslfe potius triuphu dimif 
furu q; blade illos alIocuturu:nuc ait ucro ltueri le popeiii <2<C 
magnu dC tnupho dignu. Infup cu romae mos effet: qricunqj 
militiae munus g legirio tpre obiffent: aequii ad duunuiros: 
quosccforesnocat:iforuagerct:adnumeracifcp militiae mue 
rib9 qbuf<£ impatorib9 ea gefta fut:aut laudarent p mentis: 
aut uituperarenc:Pompems cofulem geres lpfe equu deduxit 
ad gdlm X lentulu ccforcstQuibus ut mos c pcundantib9an 
oia militaria munera obiflet :oiarndit me qdc impatore* 
Ide fertorii fcnptuns i hifpania potitus Iter quas erat multo 
ru ducu epiftolaeiqbus ad pturbada mutandagj rcmpu.Serto 
rui roma accerfebatullas ois cocremamt facultate qdc iis prae 
bcsuitmaiiadfanitatc redirct:ac meliores fieret. Praeterea 
cu phrahates rex parthoru p legatos eu rogaffet: ut termino 
eutrate uteret :gn poti9 romai:inqt:termio utent aduerf9 par 
thosiureipo. Rurfucii.L.lucullus militia fundusuolupta 
tib9 fefe dediffetmiueretq* fupcuofius:pompeiu at uituparet: 
qm praeter aetate plaeraqj libi gereda appeteret;magis:inqt:fe 
ni praeter aetate c deliciis opam dare cp impare. Et cu ipte ad 
uerfa ualetudine laborareuut turdo uefccret medie9 iuffit.Il 
liilui fruitra quaefiuerut:erat.n.praeter am tpus.Dixit quida 
fore;utapud lucullu turdi ;q!C penes annu integru nutriant:! 
uenirenc.Ergo iqt;ni luculius Itudcret delicus ;uiuere popei9 
n poffetl Ac dimuTo medico paratu facillimis mlibufq; cybis 
ufus eit. idc cu uaebementiffima annonae caritudine uros p 
meret :uerbo quidc cui annonae cura madata effet:-declarat9; 
re aut terrae ac maris ius habens in afncam &C fardimam lici 
liamque nauigauit.colledaque grandi fiumcnti copia ad Vr 
bem maturabat.Magna ucro repedate orta gubernator.b9q; 
perterritis ubi prunus lnfcendmet naunn anchoram toiii 
luffifTct; clamauit;quod ad nauigationem cogeret non ad ui 
tam. Idem cum eius aduerfus caelarem fimuitas i aperto ia 
effet:dC Marcellmus uti9 ex iis g a auaignita ? 
Seruilius 
Pompeius 
Sertorius 
Hilpania 
Phrahates rex 
Eufrates • 
Romani 
Parrhi 
L.lucullus 
Pompeius 
Cxfar fiierat:deinde mutato erga eaefarc aio multa in fena tu in pora 
peium loqueretur JiMo te pudet marccllme iquit:maledidis mc 
onerare:per que 6C e muto loquax fad9 es:fl< exuriem cum uo 
mitu comutalh 5 Et ad catonem grauius mordente qm quan 
faepiffime praediceret potentia 6C audoramentum caelaris ne/ 
quacp reipu.bono cedere:refpondit tua quidem magis ad diui 
natione accedunt:at mea ad amicicia. Atq? cum de fe liben 
usloqucret:aitomnemfemagiftratudCaccepilTe citius: cp ex 
pedaffetSC depofuiffe cmus:qj effet expedatus. Ad haec cu 
polt conflidum pharfalicu in aegyptu fugies ex triremi foret 
i pifcatoriu nauigimquod rex miferat:trafiturus: couerfus ad 
uxore flC filiu aliud nihil cp illud fophoclis dixit: qfquis tyra 
num pent-.is flC fi liber ltuliiuseft feruus. Cu uero tranfeen' 
diffet enle percuflus fufpuno femel emiffo nihil locutus c: fed 
uelato capite fe ipfum tradidit*. 
Icero orator i nome cauillatus QC amicis ut id mutaret: 
c hortatibus ait ciccroms nomen fefe faduru &C catonii 
6C catulorum 5C fcauroru nomen llluftrius. Et cum ar 
genteum poculum diis immortalibus uotum foluifkt: prima 
noia Iris notamt:fed pro Cicerone cicer incidit. At eos orato 
res qui altiore uoce uterent :diccbat propter infirmitate in cla 
morgucluti claudos in equuu afeendere. Et cu uerres cuius 
filius corpons forma male uteret ;Cicerone maledidis lacerte 
ret:permdequafi fiCmolle fiCcynaedumcriminaret: Ignoras:! 
qmt:decere intra fores comuciis filios urgere. Rurfum cum 
Metellus nepos ad eu dixiffetipluris teftimomo tuo occidifh: 
c:inquit:fidei eloquen 
tiae. Interrogate ct Metello quis ei pi* eflet:hanc:Iquit: refpo 
fionem difficiliorem effecit mater tua:Fuerat.n.mctelli mater 
ipudica. At Metellus lpe & leuis erat 6C iconftas fiC libidimb* 
deditus. Rurfus cu Diodoto rhetoncoru dodon uita defim 
80 lapideu coruu metellus ipe appofuiffetnuftam inquit retri 
butioncfadammolandi.n.huicnodicendi dodrina tradidit. 
Atq? cu Vatiniu hoiem &C mimicu fibi dC pditiffimu prms au' 
diffet interifTe:mox certior de eius uita fadus effet: male incjt 
pereat:q male mentitus c. Ad eu quoq; q genere libys effet ai 
ceretq» no audire lpfu dicentc:necp tamen ;mdit habes aure n 
forata. Caftu aut popiliiu.qui fe lunfpentu haberi uellet: cu 
Cato 
Cicero 
Cicer 
Verres 
Metellus 
Diodotus 
Vatinius rudis tn $C obtuPccctubi ad cotrouerfia qjda aduocafler te 
fte:at<£ ille dixiffet nihil fcircputas.n.ait: de mr fortaflis iter 
rogari 5 Praeterea cu hortefi9orator argetea fphiga mercedca 
ucrr accepiifet:cuqs obhep gdda ac fubdole ciceroe ad eu locu 
to:dixifTet fe enigmatu foluedoru iperitu eiTe. Attri rndit cice 
ro fphinx apud te c. Hl cu uocomu cu tribus filiab9 deformo 
fiffima facie obuiu habuiflet:fubmiffa uoce ad amicos dixit: 
phoebo haud oricte gcuit hic pignora. Atcp cu Fauft9 fylla 
puer .ppter seris alieni ac foenoru magnitudine fupelledilc p 
fcrip(met:hacait:hbcci? c£ patris ei9 ,pfcriptionc amplector. 
Pompeio at ac esefare diffidetibus ait:quc mgia:noui:ad que 
fugiaagnoro. Ac pompeiu accufabat.q urbe deferuiffet:effec 
q? rhcmiftoclen poti9 cp penclen imitatus:cu res no illis fe.1 
hifce fimileseffent. Ad hseccuueniffetad pompeium:acrur 
fus uenifle poeniteret:ab eo lterrogatus ubi pifonc generu reli 
quiffet:apud tuu :inqt:foceru. Et cum quidam ad Pompeiu a 
Caefare tranffiigiffet:diceret<£ prae celeritate atque alacritate 
equum reliquifle:melius inquit eu de equo confuluiffe. Item 
aa eu qui nuciabat caefaris amicos triftis cffe:narras:inqt: eos 
effe esefare exofos:ab eo<£ diffentire. Cu aut poft pharfalicu 
praelm pompao fugiente Nonius quifpia dixiffet adhuc aqui 
las fepte apud lpfos effe : & ob id ut bono aio erfet hortaret: 
Recte inqt moneres:fi cu graculis nobis pugnandu foret. Et 
cu pontus uictoria esefar proflratas pompen imagines hono 
nficeerexiffet:ea de re loquens cicero ait:csefar in erigcdis po 
pen ftar.uis fuas firmat. Adeo aut quod pulchre fcitecp dicc 
retur:plurimi faciebat:3£ ita ad id operam fuam uxhementer 
accommodabat:ut cum eicontroueif aeifet apud centum ui 
ros conflituta: &C initate die ab Eronte feruo nuciatum foret 
in diem pofterum controueiliamreiedam :eum libertate do' 
nauerit, 
Aius esefar cum Syllam fugeret adhuc adoiefeens m i 
g prsedones ir«cidit:& cum primum magna uis argeei ab 
eo peteretur:prsedones derifit tancp eius :quc haberent: 
ignaros ac duplum fe daturum promifit. Deinde afleruatus 
donec pecunias cogeret:ut dC dormienti fibi quieti effent;fikn 
tmmque prseflarentumperabat, Quas aut orones poemaraqj 
fcriberet:eis qui minus uaehementer ea laudaffent: 
Hortemms 
Verres 
Cicero 
Sphinx 
Fauftus 
Sylla 
Pompeius 
Csefar 
XhemiftocUs 
Pericles 
Pifo 
Nonius 
Csefar 
Cicero 
G.Cseiar 
S; lia fatuos ac barbaros appellabat. Ac p rifum eos fiifpenfurum 
feminabat :id quod ct paulo poft effecit. Na cupolt aduedu 
fui redimcdi pretiu liberatus &C uiros & nauigia ex afia cogre 
gaffct:til copraehendit praedones:tum ct affixit cruci. Infup 
cu romae pontificatu peteret:heretcp eius rei aemulu atqj com 
petitore catulu:g romanis religs dignitate praeftabat:a matre 
ad fores deducius hodie ingt:materuel pontificefilm uel exu 
lem hcbis. Atqj pompeia uxore:qm eifec de clodio lfamata: 
repudiauit .deinde clodio ea ob re m mdiciu ado tefhs adduc 
tus nihil nccp de uxore locutus c: Accufatore aut interrogate 
gd igitur ea eiecifti Jqmdngt:decet uxore cae faris calumnia ct 
uacare. Praeterea cu Alexandri res geflas legeret :collachry 
mauit:dixitq? ad amicosus cu hac eifet aetate:dariu uicitimihi 
uero i hac uiqp dic geflu eft nihil. Et cu in alpibus fterile mo 
pfc$ oppiduiupraetenret:amicis quaerctib9 an ct hic feditio 
nes aliquae cocctione% de pricipatu effent:fubdubms cogita 
budufq? malim:igt:hic prim9 effe cp romae fecudus. bortiffi 
moru at facmoru ea obeunda effe dicebat :quse &C giculofifli 
ma maximacp efferit:ueru haud colultada. Et cu ex gallia ,p 
uincia aduerl9 popeiu rubicona flumc trafiret:ait:iada fit ois 
alea, ite cu ad mare popei9 fugiffet roma ac Metellus g aera 
rio prasfideret:cadarc a capiunda pecuia ,phiberet:aerariumq; 
occiiifilTet:ei morte minat9c. At Metello perterrito hoc:ingt:a 
dolefccs difficili9 erat dcu mihi q> fadu. Ad haec cu feri9 dyr 
rachiu ad eu milites aduaeherct a brudufio cla oib9 nauigiu 
paruu lgreffus trancere pelagus aggredit .Fiuduante at naui 
§10 ubi fefe gubernatori maifedaffet:clamauit:crede fortunae 
certior fadus cadarcabs te uaehi.Ft tuc gdc uaehemetior te/ 
pedas infurges enpedimcto fuit. Atqui milites cocurlufco 
magna cu aiorum aegritudine uires alias expec 
taret:quafi ipfis diffideret. Sed pofteacp pugna fca uidor po 
peius no c ufus uidonaded i caftra rednt:erat: igt: uidoria a 
pud hoftes:fed uinccdi gnaru no hnt. Rurfu cu ad pharfalu 
iftruda acie locis fuis ftare:hoftefcp recipere popcius mflfiffet: 
eu erraffe caefar dicebat g? illa militu animi ex curfu incitatio 
nem illam uimallam pugnandi alacritatem naturaliter mina 
tam debilitaffet. Atque cu primo impetu facillimeq? pharna 
ca poticu uiciffet ad amicos fcnpfir.ucni.uidMUci, Praeterea 
Afia 
Catulus 
Clodius 
Darius 
Gallia 
Rubicon flu, 
Metellus 
Dyttachium 
Brundufium 
Pompeius 
Caefar ubi pompeiani I libva i fiiga uerfi fugaticg funttac fefe cato i 
teremitduideo tibi:ait:Cato mortis tuae Sc> n.tu mihi falutis 
tuae inuidifh. Rurfu cu a quibufda hortaret:ut Antoniu at 
Dolobclla:de gbus male opinabant: fibi caueretirndit no 
hos fibi rubicundos 8C pinguis timori cite fed gracilis illos ac 
pallidos bruto cadioc# onfis, Et cu inter caenadu ortus edet 
de morte fermo:quae na foret optimaunopinata refpondit. 
Aefar q prim9 c auguftus cognominatus:cu adhuc effet 
c adolefccs:ab Antonio repetiuit duomillia qngenta fex 
tertiu.quas ex primi caefaris iterfech sedib9 Antoni9 ad 
domufuam traduliffenuolebat.n.romais foluere:quos caefar 
legauerat uiritunumos quinq> ac feptuagita. At cu Antonius 
pecuias hrctifiC lilii moneret:ut ab iis repetudis defifteret.fi fa' 
nus elTet:pf na bona ,pclamauit:ac usendiditdargitioncq; per 
foluit.Qya ex re <2C fibi benmolentia apud nues coparauit:& 
in lllti oditi concitamt. At<$ cu Rhcemetalces rex thracu qui 
ab Antonio ad eu tranfieratmo moderatu fe ac demifTu m co 
uiuus fed petulantc odiofumq; praedaret focietatc 
proprio cuida alioru reguait caefanego pditionc amo ;fed jp 
ditores n laudo. Ite Alexadrinis polt captiuitatc extrema fe 
mala paffuros opinatib9 ubi caefar fuggeltu alcedilTet: Ano 
alexadnno cora cofhtuto ait fe Vrbngnofcere primii .ppter 
ei9<2< magnitudine 6Cdecorc:dein ob coditorc Alexadru:demu 
uero pgariuamicu. Idccuaccepideterotaqaegyptiacasres 
gereret:emiffc coturnicc.quae caeteras ois pugna fuperarct cct 
qi lpfa muida:6C ea affam deglutiffe:eo accerfito atq> agitata 
quaeltione nauis malo hoienuubi re cofediis eft audit adigi, 
Ac ficihae jp theodoro Anu prae fecit, libello at fibi a quopia 
reddito ubi feriptu erac:caluus theodorus tarfeus fur erat:qd 
t*bi uidet icaefar fcnpfit uidet. A mecoenate at fodali fingu 
lis dono anis phiala i nataliciis accipiebat, Athenodoro et 
philofopho ut domii dimitteret ob fenm precati cocedit: fed 
cu i fe falutado i extremo abeundi gratificadiq; offo Athe 
nodorus dixiflet:cu ira te caefar cegmmhil prius ne<$ dixeris 
nec feceris cp ipfas quattuor ac uighi lias tecu ipfe geurreris; 
eo manu appraehenfoadhucunqf.tua mihi praefentia opus 
cft lpfumqueannum totum detinuitanquiens ede taciturni' 
tatis quoque numerationem tutidima, infuper cti audidet 
Cato 
Antonius 
Dolobella 
Brutus 
Cadius 
Cxfar augu 
(tus 
Rhoemetalces 
Arius 
Sicilia 
Athenodorus 
Cafas Alexander 
Alcxandrii ubi duos ac triginta natus annos maxima orbis 
parte fubegiiTet:admodu_dubitafTc quid reliquu tpus facturus 
eiTet.miratus efhquod no maius opus Alexader exiftimaiTet i 
ftituere partu impium q; magnum coparaffe. Et cum de adul 
teris lege tulififet:qua fanxeraoquo pacto rei iudicandi ac de/ 
praehenfi pumcdi eflent deinde ira lapfus adolefcentcrq de Iu 
lia eius filia dfet ifimulatus:percuterct manibus-.cumqj ille re 
damarct lege tulifh o caefarata poenitetia ductus c:ut dic illu 
caenam omifent. Rurfu cum gaiu ex filia nepote in armenia 
mitteretioptabat ab diis imortalibusmt pompeii beniuolctia 
&C audentia alexadn ac fua lpfius deinceps fortuna llh contin 
geret* Atq? eu fe romais imperii fucceftbrc dicebat reliduru: 
qui nunq; bis eade de re confultaffet de Tiberio loquens, Ite 
cu iuuenes illosiqui in cofultatione tumultuarent: lnlhtuere 
uelletmec attenderctXed turbulentius potius clamaret. Audi 
te inquit iuuenes fenc:quc luuenc fenes audiebat. Praeterea 
cum athemenfiu populus quippia aduerfus eu deliquiffet:fcri 
pfit ex aegina putare fe fua illis ira obfcuram non effe:non.n. 
seginae hyematuru fefe:aliud uero his nihil neqs dixit :neq? fe 
cit. Ad haec cu unus ex euryclis accufatonbus temere atqj pe 
tulanter libertate diccdi ad conuiciu uteretur:ac mfolctms ef 
ferretur :huiufmodi quidda locut9 eftfi haec tibi caefar haud 
uident magnaaube is mihi reddat feptimti Thucydidis uolu 
men. Quare caefar iratus eum abigendu luifit.fed cu didiciffet 
ex pofteris brafidae hunceffe reliquum :hoiem acctrfiinricafh 
gatumq? modice dimifit. At cum Pifo aedes a fundametis ad 
totum ufque tectum accuratiffimc aedificaret;bono me animo 
laetoque inquit facis;qui ita aedificas: tanquam perpetua ro" 
ma futura iit. 
FINIS. 
Plutarchi cheronenfis Apophthegmata ad Traianum Csefa 
rem explicuit feliciter ab eodem Francifco philelfo equite au 
rato laureatoque poeta quandiligentiffime U reuifa emen/ 
data. 
Tiberius 
Aegina 
Eurydes 
Caefar 
Thucydides 
Pifo 
Roma FRANCISCl PHILELFI PRAEFATIO AD NICOLA 
VM QuINTVM PONTIFICEM MAXIMVM IN PLV 
TARCHICHERONENSlS APOPHIHEGMATA LA 
CONICA. 
VO DE TE MAGIS NICOLAE QuINTE 
dies ac noctes mecum lpe cogito:eo benignius no 
q ftro faeculo immortalem deum confuluiffe arbi 
tror:qui ut res omnis humanas incredibili curat 
prouidentia:eum te unmerfae chri/ 
ftianae ecclefise pontificem pracefTe uoluent :1 cu 
tus mirabili uirtute fumaque fapientia fuam fpem omne dodi 
ocs dC boni uin politam effe conftitutam<£ mtelligant: Haud 
.n.uitio naturae fieri puto.ut magis alia qua alia aetate minor 
fit hominu dodiffimorum dC eloquentiu numerus:Si. n „in di 
uma:quam uocant :effentia nihil efbquod minus omni parte 
perfectum fit:perfedam quocp effe hominu naturam quam ip 
fe creauit deus ommpotens:dubitare quis debet! Itaq? eadem 
femper ineffe humano in genere uim ingenii & interiorem m<? 
tis agilitatem quam grseci eHepYsiuH energian nommantiad 
egregium quodque obeudum atque praeclaru opus plane cre/ 
dendueft.Atfitnefcioquo deprauato hominum morerut ni 
fi pulcherrimis qbufda praemiis honoribufue propofitis nui 
li uirtutr laudi nulli opera detur.eaqj folum florefeat ftudia: 
quibus fefe homies i pretio magis fore opinenf.Qyare quod 
bonum fit ppter fe expetendum :id haud honore aut emolu 
mento metuitur. Et certe pauciffimi admodum fut:qui uirtu 
tem ullam uirtutis fequantur ftudio. Itaque eo maior eft laus 
tua pater beatiffime eo admirabilior eo diuinior: quod tuas 
uigilias omnis curas omnis labores omnis ad uirtutem femp 
deumq; rettuleris nullam tibi propones inanem gloriam nui 
lam mundi huius utilitatem . Quibus tuis optimis cogitati/ 
bus &C laudatiffimis inftitutis fadum eft diurna benignitate: 
utnecp petens neque cogitans per omnes deinceps dignitatis 
gradus ad fummum maieftatis fartigium/iseuedus . Sedes 
tu quidem unus iter mortales i diuinae altitudinis folio: chri 
fti optimi maximi uicem geris in terra humani generis falua/ 
torem cum au&oritate &C gratia tum per ilii* uux fimilidinc 
Nicolaus qui 
tus pontifex 
Prouidentia 
enspysid 
Energia omnibus reprxfentas.Te fibi omnes ante oculos ponunt: U 
qui uirtutem propter uirtutem colunt:6>C qui eam commodis 
fuis definiunt**. Quam ob rem boni omnes undique ad te ue/ 
munt-.Quifquis aut ingenio aut eloquentia aut elegantiore ul 
la difciplina excellit:ad te confluit.Tu uero ut es animo mgc 
ti ac benefico megligis neminem.omnes libenter admittis. Te 
in omnes beneficentiiTimum prxitas. Qua tua tanta facilita' 
te liberalitateque naturae fieri uidemus :ut lam ueluti excita/ 
tis non nullorum ingeniis :qux indodi do' 
ftrinam adamare incipiant dodi fiant quottidie dodiores: 
Nam prodes tu quidem omnibus &C exemplo uitae 6C donadi 
magnificentia: Non igitur non poiTum eos omnis qui ullum 
uel bonitatis uel difciplinx fimulacrum praefe ferunt: accula 
tione dignos exiftimarc.fi minus perfaepe aliquos ingenii lui 
frudus tibi pro fua quafi uillicatione reddiderunt: ut intelli' 
gas operam tuam in tam llluftri benefaciendi munere non efTe 
omnino fruftra.Qua ratione cum ipfe quoque me tibi debere 
plurimum cenferem uel pro ea qua in me nuper cum Neapo' 
lin petens romam diuertiiTem:pulcherrima beneficentia ufus 
es:aliquaftudiorum meorum monimenta tuae beatitudim re 
ferre uoiuuNam cum mihi tempefliue e grxco i latinum con 
uerfa eiT:nt Plutarchi cheroneniis laconica apophthegmata 
l qux a noftris tum didena tum dida nominantur: ea uifa fut 
non indigna:qux fandiifimo tuo nomini dicarem remfane 
non admodum magnam fi uolumen lpfum confyderetur: pui 
chram tamen SC uiris dodis in primifque eloquentiae ftudio' 
fis non inutilem.Oratio enim qux humfmodi fententiarum 
argutia exemplorumque grauitate ac lepore referta fuerit: no 
poteit omnibus non placere.Et en! duo a plutarcho libri qui 
fcilicetextent:dehuiufmodi didis : non nifdem temporibus 
fcripti funt alter ad Traianum cxfarermquem lpli lampridem 
interprxtati illius prxflantiffimi principis Philippi Mar x 
Angli nomine infigniuimus :&C hic alter:quem tuo ueiuti mu 
nere 8C cognofci a latinis &C haberi uoluimus .Non multo au 
tempoft ut fpero. maiores a nobis aliqux lucubrationes &C 
fomitis etiam gratiores ad te ibunt. Vale pater beatiftme. 
Neapolis 
Roma 
Beneficentia 
Plutarchus 
Apophthegma 
ta laconica 
Oratio 
Traian7 cxfar 
Philippus Ma 
ria anulus PLVTARCHI CHERONENSIS APOPHTHEGMATA 
LACONICA. 
GASICLES REX LACEDAEMONIORVM 
admirante quodam Philophanen fophiftam ab 
a lpfo non admitti praefertim cum is difcendi defy 
deno teneretur:opus inquit :eft mihi horum efle 
difcipulo:quorum fum etiam fili9. Ad illum ue 
ro qui dixiffet.quonapa&o line fpiculatonb9 tu 
to imperare quis polTit i fi ita refpondit fuis imperaru: ficuti 
patres filus. 
a Gefdaus ille magnus cum effet aliquando conuiuii prin 
ceps forte conftitutusunterrogatus a pincerna quantum 
cuicj? afterret.Si multum ait uini paratum eft: quantum quiP 
que petierit.fin autem parum:ex sequo omnibus dato. Et cu 
1 'tro quidam toleranter perferret quaeftiones.utimprob9 ad/ 
modum inquit homo flagitiofis turpibufque in rebus pacien/ 
tiam conitantiamque definit. At cum laudaret quidam ora/ 
torem.quod res paruas quanuaehementiffime augeret :equi/ 
dem ait:cerdoncm illum minime bonum duco: qui paruope 
di magna calciamenta induit. Praeterea cu quifpiam aliqua 
do ad eum diceret:promififh:idcmque fsepius loqueretur :ita 
me hercule promifi: inquit:fi lftud quidem eft mltum: Sin au 
tem iniuftum: locutus lum:non promifi. Cumque idem fub 
didifletaierum tamen dccct reges:quidquid capite annuerint: 
perficere:non reges magis refpondit:quam illos qui reges ade 
unt .petere mfta decet:& ita loqui: ut &C quod tempeftiuum 
fit quod regibus accommodatum confentaneumque:confy 
derent. Ad haec cum uituperantes aliquos laudantisue audi 
retmon minus eorum qui dicerent:qua de quibus dicerct:per/ 
difeendos mores arbitrabatur. Et cum puer adhuc palaeftri 
cis puerorum ludis in obfcurum locum a chori magiltro con 
ftitueret: obtemperamt:quauis effet rex declaratus: Inquies 
tu quidc ut libet facito:oftenda.n.no locis uiros:fed uins lo/ 
cos honoratos reddi. Idc cum medicus quida difficiliore cu 
rationem fiC eam minime fimplicem iperaret: per geminos ait: 
no omnino mihi propofita uita e: neq; fi bona etia oia recipe 
rem. Atqui praefedus aliquado ar« chalcidicae butytarum 
Agaficlesrex 
Agefilaus 
Latro 
Dermidis minem* cum a pediculo mordercturmon fe aueititi fed eo m 
omnium confpedu compraehenfo aeque interfefto addidit g 
immortales deos libenter infidiatorem interficio uel in ara» 
Rurfum cum alio tempore puellum intueretur: qui ex oftio 
murem traheret;ubi mus in eum couerfus detinentis manum 
momordiifetifugiffetque: artantibus oftenfo mure: Qyando 
illud minimum inquit animal fic eos excipiat:a quibus lniu/ 
riam patitur:quid uiris faciendum (it: confyderate. Volens 
etiam bellum aduerfus perfas uaehementius aggredi:quo grae 
cos artam incolentis iiberaret:oraculum iouis dodonaei con 
fuluit: Illo uero militandum effeiubente oraculum ephoris 
rettuht:qui cum iurtiffent Agefilaum etiam delphos petere QC 
eifdem de rebus numen confulere:profecius ad uaticimum ita 
mterrogauit. Apollo uideturne tibi quod etiam patri tuo i 
Apolline uero comprobante leftus imperator ita expeditio-' 
nes duxit. Cum initio Tiffaphernes cum Agefilao foedera 
metu pcrcurtiffet rege gtaecas ei duitates liberas dimiffurum: 
deinde accerfito permagno a rege exercitu bellum ei mdixiP 
fetiubi minus abiret ex Afiadibeter tranfgrcflionem illam pe 
terationemque fufcipicns exercitum mouit perinde quafi in 
cariam pceuurusmbi cum Titfaphernes copias cogeret:Age/ 
lilaus foluens in phrygiam impetum fecit»lbique quampluri' 
mis captis urbibus grandique pecunia dixit amicis: frangere 
foedera impium quidem eft: At hortium cogitatus fallere non 
modo lurtum eft &C glonofum uerum etiam tum lucudum tu 
perutile. Equitatu autem dimminuto ephefum 
nunciauitque opulentis fi fe militia folutos uellent :equum p 
fefe quifque uirumque prxberent.Quare ftatim pro timidis (SC 
diuitibus tum equi tum uiri idonei congregati lunt. Itaque di 
cebat imitari fe agamemnona :lllum enim cum equam bona 
accepiiTetugnauu diuitemcp uirum militia liberaiTe. Cu uero 
luiTififet captmos nudosruaenire uenderentq? huiufmodi prae/ 
dae ucditores &C ueftis quide emptores permulti dfent:at cor' 
pora quoma alba &C omnino mollia ob delicias otiaq; crat:ea 
fane tancp inutilia nulliufqi pretii deriderent:aftans Agefila9 
haec funt:inquit:pro quibus pugnatis.lfti at quibus cum pu/ 
gnctis. Et cum Tiffaphernen in fugam in ly dia uertiffet plu' 
ribus deletis ;in agrum regium incurfioncm facit* At rex ubi 
Agcfilaus rex 
Apollo 
Tmapheitoes, 
Agamemnon pemnus ante ad eum miflis Agefilau de belli folutione roga 
rec:refpodit is pacis ius penes cuutatem efledaetari autem ma 
gis locupletandis militibus q> fe ipfo. Ad haec pulcherrimum 
ducere non munera graecos ab hoftibus capere:kd fpolia po 
tius praedamqp parare. Infuper cum Megabates fpithridatis 
Clius qui formae praedantia exteros anteiret: ad eum faluta 
tum ofculatuqj accefli flet: Videbatur, n. diligi uaehemeter :de 
clinauit Agefilaus.Sed pofleaqj ille adire deftititieum ultro' 
quaefiuit Agefilaus.dicentibus autem amicis ipfu efle in caufa 
qui a pulchri illius ofculo fe auercerit.quare prae metu illum 
minime uenturu.ubi non paru temporis lilentio fecum ipe co 
gitaffet:Nequaqua inquit oportet illum nobis perfuadere: na 
ue le mihi uideor rebus huiufmoi imperare magis q; praepol 
lentem hoftium urbe ui capere:Melius.n.hbertatem tueri libi 
alus auferre. Praeterea cum alus in rebus uentatem mdi 
ciamq; feruarct exi (limabat in amicoru negotiis praetextum 
efle nimia aduerfus eos tufticia uti uelle. Ita<$ breuis e>9 quae 
dam epidola ad Hydnaeu cara qua quenda ex amicis peteret 
ita fertur:Niciam fi minus miudus eil:dimittas:uelim:Sm at 
imuftusrmihi dimittito.In pluribus igitur tale fe praedabat 
Agefilaus. Interdum ucro cu expediret pro amicis tempore 
potius utebatur. Qqare cu aliquando tumultuofius cadra 
mouerentur puero cuius amore tenebatur propter aduerfam 
ualetudinem relifto:6C illo quidem precibus eum 
ac lachrymis ad fe reuocante: Agefilaus couerfus ed dif 
Ccile milerere fimul SC fapere. Atqui hifce m rebus quae ad 
corpus attinent;mhilo iis qiu fecum aderant:praedabat:quip 
pe qui facietate &C ebrietate omnino abdmebat. Sopno autc 
eo utebatur:non qui imperaret;fed cui a rebus gerendis impe 
raretur. Aduerfus calorem ac frigus ita habebatiut folus fem 
per anni temporibus uteretur.Et inter lpfos milites taberna' 
culum habes nolebat meliorem ledum:c| cuique effet .Idque 
aflidue diccdo ufurpabat:principis efle non mollicia fed con 
dantia atc£ fortitudine pnuatis hominibus antecellere. Cu 
ergo quidam ltsrrogaflet quid fpartae profuerunt lycurgi le' 
ges:ut uoluptates:inquit:contemptuieflent, Ad eum quom 
qui tum lpfius tum aliorum lacedaemoniorum ucftis alimen 
lique tenuitatem miraretur: dixit: pro hoc hofpes umendi 
Epidola 
Agefilaus 
Spartae mote hbereatetti metimus. Item cum quis eum hortaretur.* 
ut fe remitteret:diccret<£ ne ob incertum fortunae morem ali' 
quado eius rei occafio fieret:at ego ait ita me ipfum confuefa' 
cio:ut in nulla mutabilitate mutabilitate quaera.ft eode mfti 
tuto uel fenex utebatur. Itaqj cum a quodam rcgaretur:quare 
uaehementi hyeme fine tunicha circuiret:quo rnuenes inquit 
imitentur:habentes ii quidem £>C fenis &C principis exemplum * 
Xhafiiquoqp cum per lpforum agrum Agefilaus cumexerci' 
tu iter faceret;cum farinam anferes bellaria liba meile cofeda 
ac multiplices alias epulas potioes ad eum mifcre. 
Sed ipfe farina duntaxat accepta:reliqua qui tulerat: liifTic a4 
Thafios referrent:perinde atq; nec lpfis forent utilia. Illis aut 
precantibus obteftantibufq? ut ea acciperetaufTit inter manci 
pia diftribui.Et cum caufam illi percundarentur:quoniam in 
quit non eos decet iftiufmodi crapulis ddedarnqui probitate 
fbrtitudmccp exercent. Na quibus mancipia capiuntur:ea lut 
a liberis hominibus aliena. RurfumThafnquoma magnis 
ab eo beneficiis affefch uiderentur:cum dC templis eum &C diui 
nis honoribus profecuti dTent:6C hac de re legatos mifiifent: 
Agefilaus ledis honoribus:quos legati ad fe tuliffent; rogauit 
an eorum patria deificandorum hominum poteftatem habe/ 
ret Jquod cum illi affirmaffent:agite ingt.facite deos uos lpfos 
pnus:quodfifeceritis:tum cred iturus 1'urn poteftatem uobis 
effe deificandi etiam mei. Ad haec cum eae graecae nationes 
quae Afiam incolcbatidecreuilfent m praeclaris florentiffimis' 
que urbib9 eius imagines erigere.ad eas 1'cripfit.mei nulla ima 
go efto ne<£ pida necp fabricata. Et in afia domum intutus 
quae culmen haberet quadratis trabibus: poflcfforem interro 
gauit:an quadrata apud eos ligna nafccrentur i qui cum non 
quadrata led rotunda nafei dixiffet: Num igitur fi quadrata 
inquit effent: rotunda redderetis* Interrogatus etiam quan 
doque ufque quo laconici foli confinia porrigerentur . halta 
uibrata quo utqueunquit: haec alfcquacur . Alio etiam per/ 
cundantequamobrem fparta careret muris toftenfis armatis 
ciuibus hi luntui-quitdacxdemoniorum muri. Rurlus ide 
alio quaerente non iapidibusunquitA lignis fcd h bitatium 
untunbus n uri funt fabricandi. lnfupcr amicos mombat 
non pecuniis led forutudine SC uirtute Itudenau dTe diuitus. 
Thafu 
Agsfilaus 
Agefilaus At cum uellet per milites qmequam confeftim effici: ipfe pri* 
mus aggrediebatur in omnium confpedu. Gloriabatur au 
tem eo magmfice:quod laborando cederet nemini:quodque fi 
bi magis quam alus imperaret. Et cum quidam qui claudu 
lacona intueretur exeuntem ad bellum :equum quaereretmon 
fentis :ait:non fugientibus led manentibus bello opus effc. 
Praeterea quomodo magnam gloriam acquireret: cum quis 
interrogaret: li mortem inquit contempferis . Cum etiam 
quis percundaretur: quare fpartiatae ad tibias praeliantur: 
quo :inquit:quandocunquead numerum modulationemque 
mcefferit: liquido pateac;bC qiu meticulofi fint;6C qui fortes. 
Atque perfarum regem cum beatum quis dicereoquonia effet 
admodum iuuenisanquit:at ne hanc quidem habens aetatem 
priamus infortunium paffuseft. Item ubi magna ex parte 
afiam fubiugaffet: decreuic aduerfus regem lpfum proficifci: 
quo &C otiolum illum dC populares graecorum fadiofofque du 
ces corrumpentem inquietum redderet: atque perturbaret. 
Sed ubi ab Ephoris accerlitus eft ob graeciae bellum: quo 
fparta circundabaturnd enim pecuniae a perfa miffae effece' 
rant: Agefilaus inquiens oportere bonum principem obtem 
perare legibus ab Alia nausgauit: magno fui defyderio grae 
cis afiaticis relido. Et quoniam perlicus nummus fagiptari 
um haberet impreffiim : Agefilaus recedens ait fe a rege ex 
alia triginta millibus lagiptariis exigi.Tot enim athenas ad 
uedis per Ximocraten aureis dancis & ns in populares ac fac 
tionum principes diftributis :tnbus infurrexerunt in milites. 
Ad ephoros autem refpondens:hancfcripfitepiftolam :Age 
filans ephoris falutem dicit.Non mediocrem afiae regionem 
fubiugauimus,barbaros expulimus.multa in lonia arma feci 
mus, Fofteaquam iubetis;ut ex edido ueniam: fequar epifto' 
lam Kpropemodum etiam conlequar. non enim mihi principa 
tum gero fed ciuitati ac focus.& tunc princeps uero pricip.v 
tum gerit;ciim patiatur a legibus SC ab ephoris imperari: aut 
ab alus: quicunque magiftratus in urbe fuerint. Ac ubi tra 
iedo hcllefponto per thraciam iter faceret: rogauit barba 
roru neminc.fed ad figulos mittes peudabat utru:ut amic9an 
ut hoftis p eoru folii trafiret.<6C alii qde amice admittebant de 
ducebatqj.fed n q troades uocat qb?<£ Xerxes ut feri; muera 
Ephori 
Agefilaus 
Afia ? 
Xerxes dedit piro tranfitus mefcede: Ab Agefilao petiete afge nti tale 
ta centum & mulierum tantundem. At hic diffimulatione in 
cos ufus ac dicens quid igitur non continuo ueniflent acceptu 
ri:procedebat:& ubi cum iis qui eflfent inftruda acie:congref/ 
fus eft:uertitque eos in fugam :permultis deletis libere tranfi' 
uit. Et aim idem a macedonum rege per nucios quae fiffet.ac 
fe ille confiiltaturumdixifTet:mquit:confultato igitur. at nos 
tam iter faciemus.Itaque miratus ille uin audentiam ueritufqi 
iufTit:ut amicum effe alloquendum. Theltalorum autem fo/ 
ciorum agrum uaftaumquoniam bellaret. At qui Xenoclen 
ac Scythen amiciciae caufa lariffam mifit:quibus captis SC aP 
fcruatis:alii grauiter rem ferentes cenfebat laridam cingenda 
caftris:hic uero inquiens nolle uirorum alterius interitu ne to 
tam quidem XhelTaliam capere eos per foedera liberatos acce 
pit. item ubi ad connthum pugnatu effe accepiflenetfi fpar / 
natarum quapauciffimi perierant:tamen quoniam cormthio 
rum&athenienfiumaliorumquefociorum magnus numtr* 
interiflTetinec laetabudus uifus eft nec elatus ea uiSoria: quin 
grauiiTime fufpirans heu inquit graeciae.quae tot perdidit in 
tcftmo bello:qui ad uniuerfos uincendos barbaros fatis exti/ 
tiffent. Pharfaln uero cum infidiis atque .latrociniis exercp 
tum cius urgerentun fugam illos ubi quingentis cum equitib* 
uertilTet:ftatuittrophaeumfub narthacio.& illa qdem uifto 
na prae caetcns omnibus delectatus eft:quod cum lpfe per fe/ 
metipfum equitatum immiliffetrhac una re illos fupcrauit: q 
equeftri plurimum ladanciulquc efferrentur. Ad haec cum 
ei per Diphndam eflet a domo nunciatum :ut continuo prae/ 
teriens in boetiam impetum faceret: etfi maiore apparatu id 
poftea facium ei ire mens erat:tamen ne magiftratibus minus 
paruiffe uideretur:accerfitis uiginti millib9 ex eo exercitu qui 
ad connthum militabant: boetiam ingreffus cum thebanis 
cum athenienfibus cum argiuis atque corinthns ad coroma 
congreditur:fuperauitqueucrofque :tametfi uulnerum multi-' 
tudine corpore fibi male conflaret. Fuit autem ca pugna ut 
ait Xenophon:pugnarum:quas gefferat:omnium maxima. 
Atqui reuerfus domum nihil omnino nec circa uitam ncc cir' 
ca mores ob huiufmodi res fecundas iiidoriafque mutauit. 
Ite cum uideret quofda:q cx aledis equis aliqui effe uiderent: 
‘Xhrffolia 
Pharfalii 
Boetia 
Athenienfes 
Corinthii 
Xenophon eiTcrrenmrqueannriotperfuafitTorori cyniTcaeiut afcenfo cur 
ru certaret m olympiacis luciis:qiiippeqiuuellct graecis oflc 
dereres huiufmodi nullius effeuirtutisfeddmmarum ac fu 
ptus potius. Xenophonta nero fapientem illum fecum ha' 
bens honorifice accerfendum iuffit ad pueros educandos la 
cedaemone dC ea inflitucndos difciplina:quae caeterarum effet 
pulcherrima tum imperare tum imperium pati. Atqui alias 
interrogatus quare maxime praeter alios fecundis rebus lace 
daemonii uterentunquomam inquinpraetcr alios fc exercent: 
ut imperenrqj:<3<: pareant. Lyfandro hac luce defuncto cum 
multos eo fodalicio congregatos offendiiTet: quod ille fimul 
ac ex afia reuertiffrnaduerfus Ageiilaum conftituioaggreffus 
ell eum arguere:quod eiufmodi uiuus ciuis extitiffet.oratione 
que perledam quodam relicta libro:quam Cleon alicarnaffe 
usfcripferat:quamq? Lyfander receperat apud populum dic 
turus 6C eam quidem de rebus liouis 8C ufque de mutada rep. 
illam in medium efferre uoluit.Sed cum ex femoribus quida 
orationem percucurriffeometuiffetq; eius uim atq? grauitatc: 
confuluitme lyfandrum effoderet:quare obtemperauit Agefi 
lausracquieuitq?. Item occultis fuis aduerfarns palam mole 
ftum fe non praebebat.Sed opera data ut fe aliqui fequerctur 
femper ex ns duces alios declarabanalios in magiftratu habe 
bat.Qui ubi fe in dignitatibus improbe auideque gcflfiflentrp 
ptereacp in ludicium uocarentur: auxilians rurfus atque affi' 
flens 6c familiaris illos fibi eificiebat:& in fuam beniuolentia 
traducebat, Itaq; nemolpi aducrfarius erat reliquus. Qiji 
dam eum rogauit.ut ad Afiacicos fcnberet hofpites :quo us 
fuum confequeretunat mei inquit:hofpites quae mfta funt. fa 
ciunt fponte fua:uel nihil me fcnbente. Oilentabatci q uda 
urbis murum munitum 6C ualide admodum effabricatum n 
terrogans:an pulcher fibi uideretur: medius fidius inquit p-< 1/ 
cher:ac non quem uirnfed quem mulieres inhabitent. Ec na 
megarentis quidam de urbe aduerfus eu gloriaret; adol:fccs 
aitmerba tua multa 111 egene. Rurfum quae a ios mtueb icur 
rmrarnne noffe qurdem indebatur. Acahquado Callip;dcs 
tragoediam hiftrio cil nomine &C gloria Tcbr graecos cl irus tu 
ab omnibus celebratus pr mum quidc ei occurritdaiunuitq; 
deinde arroganter fefe inter ambulantes lnncies odccab ac fc 
Xencpho» 
Lyfander 
Cleon alicar 
nafTeus 
Agefilaus 
Afiatici 
Cilhpides hi 
uno rogi putans is quidem fore:ut aliqua benignitate atq? comita 
te exciperetur.ad poitremuuero ait non admodum me agno 
fas o rexrnec qui fu audifhiSed Agefilaus ubi in eu refpexif/ 
fet:at non tu es inquit Callippides ille nicelidaiSic enim lace 
daemon i mimos uocant. Rurfus cu a quopiam multaretur 
ad eum audiendum:q lufciniae uocem imitareturmoluit inq/ 
enstperlaepe lpfam audmi. Menecrates medicus quonia de'' 
fpcratx quaedam curationes ei ex fententia cefTiffent: lupiter 
efl appellatus:hoc aut nomine importunius utens cu ad Age 
filaum q ioq> fic aliquando fcribereaufuseffet: Menecrates 
lupiter regi Agefilao falutem dicit:hic reliquis nequaqua le/ 
dis refcripfit:Rex Agefilaus Menecrati fanitate dicit. Cum 
Conon &C pharnabazus regia clafle maris potiti maritimas 
laconici foh oras obfiderent:6£ athenienfiu urbs muro cmda 
effet;datis a pharnabazo pecuniis pacem cum rege laccdaemo 
niifecere.mileruntqueciuemad lenbazum Antalcidan: qui 
Afiaticos illos graecos:pro quibus Agelilaus bellum gefferat: 
regi traderet.Qua ex re perperam accidit infamiae huius Age 
filaum nequaqj effe immuncm:erat.n.ei Antalcidas inimicus 
qui omni ui opeque pacem egit:pennde atqj Agefilaus ampli 
ficaretur bellodieretcp U clanffimus &C maximus. Quin etia 
ad eum qui dixilTct lacedaemonios fequi medos: refpondit po 
tius medos fequi lacedaemonios. Interrogatus ct aliquando 
utra uirtus dTet melior fortitudo ne an luiticiainulli ufui for 
titudinc:inquit:elTe abfente lufhciaiquod fi mfti omnes foret: 
nihil fortitudinis indigerent. Et cum 11 qui Afia incolebant 
perfarum rege magnu appellare c6fueffent:quid autem ait ille 
me maior eftm 6C mftior liti Dicebat etia eos 
qui afiam incolerent :liberos quidem pelTimos: feruos aut bo' 
noseffc. Idem interrogatus quo pado maxime quis gloria 
apud homines queat affeq.fi loquac inqt opnma:agat ct puh 
chernma. Imperatoris autem dicebat opus effe:ut audentia 
in hoftes dC benmolentia in fubditos uteretur. Ac pereunda 
r.e quopia quae na forent difccda puerisdiaec inquit quibus ui 
n ufuri fint. Ide cuiufda caufae mdex cum apte ab accufato 
re didum eflet:defcfor autem qui inepte refpodiffet :ad fingu 
la diceret:Agefilae decet regem auxilio effe xdes i 
quit liquis tibi euerccnt;$C ueftimentum fsquis abftulerit :ex 
Agefilaus 
Iupiter 
Epiftola 
Epiftola 
Conort 
Pharnabazus pectares ne aut archite&um aut g ueftimentu texuit tibi auxi 
lium datum ire. Et cum epiftola a rege pcrfarum poft facta 
pace effet ad eu delata qua una cu Callia lacedxmonio perfes 
amicicia:haud accepit inquicns: 
regi nuciaret minime opus eflfemt priuatim epiftolas ad te da' 
rec.Nam fi amicum fe lacedaemonns graeciaeq> beniuolum lig 
do prae daret:futurum etiam Agefilaum uaehementer lph ami 
cum.quod fi depraehenfus fuerit mfidias tcndere:ne fi multas 
etiam epiftolas accepero:credat me fibi amicum fore, Praete 
rea cum mirum l modum filios amaret:fertur canna una cum 
paruis pueris tanq; equo afcenfa domi ludere folitus ,uifus at 
ab amico quodam rogauitaie cui prius id diceret:qj lpfe filios 
genuitfet. Item cu bellis cotinuis thebanos premeret :&C uul' 
nus tandem excepifTet i praelio; Antalcidan dixiffe aiunt: pro 
praeceptis lpfis mercedem recipis a thebanis :qmppe quibus 
ne uolentibus quidem nec fcientibus pugnadi doctrinam tra 
didiftnNam uero thebanos lpfos fui lplorum tunc bellacilTi/ 
mos factos perhibent:quomam multas in eos expeditiones la 
cedaemonn egiftent. Quare lycurgus quoque antiquus ille in 
his legibus quae eo rhetrae uocatae funt:quoniam eftent ora/ 
culo laricitaemetuit laepius aduerfus eoldem militandum : ne 
bellandi peritiam difcerent. At ubi angi continuis expeditio 
mbusfoeios audiitet;quoniam lacedjemonios qui pauci eftee 
lpfi tam multi fequerentunuoics Agehlaus eoru multitudine 
arguere.mflitmt locii omnes federent inuicc mixtuat iacedse 
monn leparatim foli.dcin proclamauit primos turgere figulos 
qui ubi lurrexere:prodamau t fecundos lurgere aerarios mox 
fabros deinceps etiam architectos dC fingillatim alias arces. 
Itaque omnes prope locn luriexere.laccdaemonioiiim autem 
nemo;prohibita enim ns erat operaria dilcipiina tordidae ar/ 
tis ita tubndens Agehlaus intueminnait.uiri locn quaio plu 
ns milites q; uos emittimusl in leudrenfi pugna cum multi 
iacedjemouii fugiflet:qui legitimis poenis erae obnoxii: epno 
n indentes uibem uiris orbatam militibus egere: uokbanc 
eam gnominiarntoluere lcg.lque leruare, eligunt igitur le/ 
gum latorem Agefilaum . is autem accedens m pubucum n5 
ego.an.fim legum lator aliorii lcgil.Ka neq* latis addere qcqj 
poffim n.q; auferre neqj mutadScd pulchre res hueric.li quje 
lycurgus Epvnmondas 
Thebani 
nobis leges funt:his a die poftero ius fuerit. Cum Epamino 
das tanto cum terrore fluduque irruiffet :tum thebanis tum 
etiam focus ea uidoria exultantibus urbi tamen Agefilaus f 
perauitquauis pauci i urbe effenr.reuerti Epaminondam coe 
git» At in ea pugna quae ad Mantineam ert geftanmperauit 
lacedaemomis:ut alus omiffis unu Epaminodan oppugnaret: 
folos lnquiens mentis compotes & fortis effe (X. uidoriae auc 
tores.Si hunc igitur e medio fuftulrrimus:facillime alios ca' 
ptiuos fore:Nam &C ametes effe ac nullius pretu: id quod ctia 
accidioNam lam uidore Epaminonda &C lacedaemonus fugie 
tibuscumisuertereturfuo%uocaret:quidam ex lacedauna 
niis eum loetaliter percuilit.Cumcp cecidiffet:a fuga reuerfi q 
cum Agcfilao erant-.aequa uidoria pugnarunt:cum &C thebai 
longe deteriores:# lacedaemomi longe meliores apparuiffct. 
Sparta cum pecuniarum ad bellum«indigcret:ac peregrino fti 
pendio alereturnn aegyptum Agefilaus proficifcitura rege 
aegypnorum mercede acccrfitus.Sed propter ueftis uilitatem 
indigenis contemptui erat.Expedabant enim uifum irefpar 
tae regem ficuti perfarum corpore magnifice ornato perpera 
ii quidem de regibus fentientes.Itaej? ns breui Agefilaus ofte 
dit magnificentiam atque laudem elatione animi # fortitudi 
ne parari oportere» Sed cum eos :quos erat miffurus an pras 
lium :timidos ad imminens periculum tum propter mulcitudi 
nemhoftium:erant enim ducenta millia hominum: tum prop 
ter militum fuorum paucitatem:decreuit ante congrefllim fa/ 
crificiumfacerecaetcrisIfciis.Et ad leuam fubftrata manu ui 
ftoriam fubfcripfit:# acceptum ab augure lecur impofuit in 
fubfcriptam manum:quo fatis temporis detento perinde qua 
fi ambiguum fe ac dubiu fimulabat: quoad litterarum notae 
lecori copraehenfae impreffae fut:# tunc comilitombus onde 
bat: Tquiens deos imortalis ex rebus fcnpns uidoriam demo 
flrare-Secura igitur coniedura ad uidoriam habere uifi aude 
ter in pugna eunt. Hofhbus autem eius caflra propter mul 
tittidmem uallo Nedabio: cui auxilio erat :cgrc 
diundu pugnanduq; hortate, inqt no effe hoftes fpedicdos q 
'ipfis f: pares uellet. Et cusadhuc paru reflaret ad coiungcdu 
uallu.iterim fuos quot reliq eratnflruxit:# aequo marte dimi 
cas illos fugauit:ac paucis cu militibus fms magna hoftm per 
Mantinea 
Thebani 
Agefilaus in 
aegyptujafici 
fatur aSa e*<& pouma gfandem ad urbem mifit. Ex argyrto in 
patriam remeans ac monens fius praecipmut nec fida nec pi 
ftam nec fcibricatam corporis imaginem faceret:Na fi quod 
preciarum opus a me geftii eft: hoc erit monumentum mei. 
fm autem nullam ne omnes quidc ftatuarn quorum operam 
fordibus uerfanf contctiendis artibus prae Itare id guerfc 
a Gefi polis Qeombriti filius cum quidadixitfet Philippii 
diebus paucis olyntueuertilfe.p deos inquit :aliam tale 
urbem longe maiore tepore non aedificabit. Alius cum dp 
xifTet eum cum florentionbus uel regem fiidTc obfidem pC no 
filios nec uxores lpforuimhaud inquit miuna :decet cni nos 
ipfos noftra errata ferre. Ide cum domo catulos uellet accer 
fere:acdixiffet quilpia exacho ab us non eft:ncc enim uiroiu ! 
quit exadio fuit antea:quae nunc eft. 
a Gefipolis Paufamae filius cum Athenienfes Megarenfm 
ciuituem acciperent ad eas mdicadas lites: quae inuicc 
ipfis aduerfus eum efTent;Turpe eft ait.o athemefes dudores 
graecorum Megarenlibus cedere m dignofeendo lure. 
a Gis Archidami filius cum aliquando Ephori dixiffent 
profcifccrem huius tecum habe: 
Te enim hic lpfe m arcem ducet:& g fieri ait.conuemt o epho 
ri tot huic luuenes credere:g fuam patriam prodat i Interro 
gatus q ioq> quae maxime difciplina fpartae coleretur: cogno 
fcere inquit &C gerere 6C ferre imperiu. Et aiebat non oporte' 
re lacedaemonios icerrogare:quot effient hoftes.fed ubi effient. 
Ad Mantinea cum praelio dimicare cum hoftibus quoniam 
plures dfent:prohiberetur.ait cu multis congrediendu illi etfie 
g multis uellet imperitare. Idc cum a quodam quereretur: 
quot nam effent lacedxmonii.quot fatis lunt ingt.qui lmpro 
bos propulfent. At<$ ad connthiorti muros eu tranfirec:6f 
eos cu altos ac munitos.tuminmultufpatn protentos ituere 
tur quae ait haec funt locum hunc incolunt. So 
phifta quifpia cu dixitfec oronem effie rerum oium optimam. 1 
Itaqp fi tu ait taces:nullius ex pcn. Praeterea ut argnu poftea 
cjj efTent fuperatnrurfu ei audacms obuia fadi funt; Vides tre 
pidationem fuoru audete ait:o uirima ubi nos nidores horre 
mus:qd illosfacereccf tisquosuiam9.* Ite ad Abderitani ie 
gatum ubi locut* is mulca feciffiec diccdi fine;icerrogaretcp:gd 
Agefipolis 
Agefipolis 
Agis 
Mantinea 
Sophifta na ciuibus nunciaret5me refpodit tantu temporis tacitu audiP 
fe:quantu tibi fuit ad dicendu opus. Elios cjbufdam laudan 
tibus quod ad Olympiacos ludos mftiffimos fe praeftarent: &C 
quid na ait:magnum aut mirandu faciunt: fi m anis quinque 
unoduntaxat die mfticia utuntur. qui dice/ 
rctquofdamex alteris aedibus lpfi a;t fit fua 
iliis mala fi<, ad haec tum mea tum amicoru bona dolori erut. 
Et confulente quopia digreflum fugientibus hofhbus dadu 
dfc: fit quomodo ingtdi aduerfum eos q prae metu fugiut:no 
pugnamus:cum iis pugnabimus:qui ob fortitudinem mance i 
Infuper cu aperte quida de graecoru libertate fermonem infer 
ret.rc fane non ignobile fed factu difficilem:o hofpes ait: tua 
uerba fit uiriu indiget fit pecuniarii. Atqui dicente quopiam 
philippu eis lnacceffibiic graecia facturum mobis latis eft ingt 
hofpes in noftro uerfari lolo. Legatus Pennthioi u cum la/ 
cedaemona ueniffetdongiore orone utebatur. Vt aut fine dicc 
di facto Agin rogauit;qd elTet perynthiis renuciaturusJQuid 
inquit:aliud cp quod tu uix fine diccdi fecerisiego uero taceo. 
Ide cu folus legatus uemffet ad Philippus di 
xiffetiquid hoc .'folus uemftiffit enim ad unum refpondit. Et 
cum ex femoribus qdam ituens folutis prifeis alia quxda fla 
gitiofa induci iura dixiffet ad cu lam lngrauefcentc.Qyare fu 
perna ia fpartae fierent infernauocans ingt pro ratione ita res 
acciderc:fi hoc fit:fit.rt.tum ego puer elTem a patre audiebam 
quae fupenora extitiffentuferiora apud ipfos effecta aiebat au 
tem patre puero fibi hoc etiam dixiffe:propterea mirandu no 
cffe.fi pofteriora prioribus effent deterioraded ficubi meliora 
ac fimilia. At$ interrogatus quomodo quis m libertate per 
feuerant:fi mortem inquit contempferit. 
a Gis iunior cu Demades diceret enfes laconicos propter 
breuitatc a circulatoribus abforberi:Attamen unqt :la' 
cedaemonu enfibus hifce hoftes affequuntur. Ad improbu 
uero hominem interrogantem faepius quis effet optimus fpar 
tiataqui tui diffimillimus fit:refpondit. 
a Gis ultimus laccdaemomoru rex ifidus coprsehenfits fit 
codcnatus ab ephoris cuidiCta caufa ad fufpendiu agit: 
itut9quenda ex mmiftris flente define inqt:homo tu fuper me 
flere:fit-n.fic inique ac inmftc peries fu me iterimetib’ melior: 
Perinthii 
Philippus 
Agis Tumor 
Demades 
Agis rex 
Ephori qbus di dis ultro laqueo ceruicc tradidit. Cu parentes eum 
rogarent: ut fibi ad imufti quippia eflet adiutor aliquadiu co 
tradixit.bed ubi urgerent:ait:c|>diu apud uos fuhnullam tene 
baminiufticix notionc.at pofteag; me patriae tradidifhs hu' 
lufq; legibus utemcp mfticia ac .pbitate pro uinbus erudiftis: 
haec enitar dc no uos fequi:&quonia uultis me quae optima 
funt a§ere:optima uero funrqux iufta fuerint cu homini pri 
uato tu loge magis pricipuqux ul’tis agaiqux dicitis omitta. 
a Lcamenes telecli filiusiquerente quoda quona pa&o re' 
gnu optime qs feruauermfi multi ait :lucru non fecerit. 
Alio ct gcundante c| obrc a Meffeniis munera non acceperit: 
quonia fi accepilfem mqt:cu legibus pacc agere nequififc. Ite 
cum quis dixilfet eum parce uiuere:cum tamen fatis magnam 
fubftantiam haberet:Pulchrum enim eft ait:qui plura 
deat eum umere pro ratione no pro libidine, 
a Naxandndas leontis filius ad eu g intolerabiliter turba 
ret :moleftiffimc£p ferrct:q> ex urbe exularetio uir ait:op 
tie ne urbe exulas horreas ied mfticia. Idc ei q ephoris op 
portua loquerct uetu plura fatis efTetmo opportune ait op 
portuno uteris. Et cum qdam geundaretur: cur mancipiis a 
gros traderct:& no lpli colercnt:quonia inqt non horum nos 
cultores:fed ut nos coleret ea copaiauimus. Item cum alius 
diceret gloria obcffeifiC q> is liber foret:qui felix futurus efTet: 
ficait iniufta gpetrantes fecundu oratione tuam felices effent: 
Na quo pado lacnlegus lmufhcixue obnoxius gloriae ftude 
at* interrogate at alio quare m bellis fpartiatx auderer peri 
cula fubeunt:qnonia ut oportet: inqf.iJ: ro queadmodu alii 
metueres de mtx codicione meditamur. Ad haec cu a quoda 
rogaret :q; obrc necis caufas diebus plurib9 leniores ludicat: 
& qmis quifpia effugerit:nihilo tn minus c legibus obnoxius 
pluribusungr.dieb9 iudicat:quonia de morte q errauennt: iis 
confiliu mutare no licet.legibus aut obnoxium efle oportebit 
quia fecundum hanc lege liceat melius conlultare. 
a Naxadcr eurycratis fili9 quopia geudate qre pecuias n 
cogeriit i xrarimne I gt;cuftodes earu q fuerit.corrupac. 
a Naxillas ad lllu qui mirabat :cur ephori no affurgerct 
Regibus praefertim cum fint a regibus comhtuti: eade 
inquit caufa qua etiam ephoros gerunt. 
Alcamenes 
Teledus 
Anaxadridas 
Ephori 
Araxander > 
Anaxillas Anlroclidas 
a Ndroctidas lacon debili? & inutilis cfttfe fntffbe!Jat»> 
res fe locauit .Itaqi inhibituri quidam moti funt: pro' 
pterca quod eflfct infirmus. At non cum ait :qui fugiatded qui 
maneat:oportet cum hoftibus pugnare, 
a Ntalcidas cum in Samothracia initiaretur: interrogat* 
a Sacerdote quid dirius m uita perpetraffet: Si quid m 
quit: mihi hu ufmodi actum efhipfi Dr cognofcent. Et cn 
athemenfis quidam mdodos lacedsemomos uocaret:foli ig»/ 
tur nos:mquit:nihil mali a uobis didicimus» Item cum ali* 
Athemenhs ad cum dixi(Tet:Veruntamen a Cephifo nos fac' 
pe uos fugauimus: At nos fquit ab Eurota uos nunquam abc 
gimus. Praeterea interrogatus quopado maxime homini/ 
bus placere quis poftit: inquit fi cum iis iucundif[imeloqua£: 
affutat autem utilifTime. Atqui herculis laudationem cum 
fophifta quidam effet lecturus; quis.n. aitcci mumiperat. 
Ad Agefilaum quoq» qiu a thebanis eflet in pugna uulnera' 
tus:dodrina: ait mercedem a thebans recipis tquibus nec uo 
lentibus nec fcientibus pugnandi doctrinam tradidifti. Vide/ 
bantur.n.continuis Agefilai in eos expeditionibus pugnaces 
effedi. Idem muros Iuuenes ipfos dicebat effe: confi 
tua uero fpiculoiu cufpides. Infuper ad eum qui pereunda/ 
batur: quid breuibus ficis lacedasmonri in bello uterentur: 
quoniam: inquit- cum hoftibus cominus dimicamus, 
a Ntiochus Ephorum gerens ut accepit Philippum Mcffc 
niis dediflfe agrum:lnterrogauit: an etiam mres cis prx 
buiflet:quibus pro agro pugnantes lupcriores forent* 
a Rgeus qbufda no luas fed alienas quafda uxore? lauda 
t bus per deos: inquit: de honeftis probifq? uxoribus 
nihil temere dicendum eft-.Nam quales omnino funt nilis fo' 
ium manifeftum eflequi una uiuuncat reliquos ignorare. 
Ide cu per liciliae Selenunta fibi aliquando iter effet: intutus 
quoda m monumento eulogm hoc mfcnptum. 
, Hofce Selenuntos fub portas quando tyrannum 
* Extingunt olim:mars ferus abftulerat. 
lure inquit interiftis.g ardencc tyrannida extinguere tempta 
ueritis-.cotra.n.dimittc ndu fuit lpfam omnem concremari, 
a Rifto laudate quopiam illud Cleomenis refponfii quod 
itetrogatus ad bonurege facete oportet:refponderit CC 
Antalcidas 
Antiochus 
Philippus 
Meffenii 
Argeus 
Eulogium 
Arifto amicis benefacere :# malefacere mimicis:# quito ingt melius 
fuerit o uir optime # amicis bnfacere:# inimicos reddere a mi 
cosJQuod gdc refponfu # fi omniu fententia Socrati dat; tn 
ecia refert m Anftonc. Ad haec cu gs percun&aref: quotni 
effent unmerfi Spartiatx:quot mgtfatisfmtad arcedosini/ 
micos. Ite cu a quoda eoru athenicfiu laudatio legeref quos 
laccdxmonn occideranr.cuiufmodi igitur noftros ait effe ceti 
fc >*a quibus ii mfch funt i 
a Rchidamidas ad eii g charilau laudaret: quod aeque in 
oes mitis ac mafuet9 extitiflet. # quomo fgt mre gs lau 
detur: fi in improbos quo($ mitem fe prxftiterit} Et hecatx 
umfophifta quoda umiperate quod in lpfoiu concenatione 
eomnuiu<$ admiifus nihil locur fit: Ignorare mihi uideris: i 
gt;eu g arte dicendi nouicetiam tempus dicendi noflfe. 
a Rchidam9 Zeufippi fili9 cu gfpia quxfifTet:quina Spaf 
tx praeefTent:leges igt principia. Et ad lllu g 
Citharoedu laudaret:at<$ ei9 uim admiraret X) uir optime ait: 
gs abs te honos pbis uiris retribuet :qnquidc Citharoedu ita 
Iciud bus efferas* Ide cu gs ei pfalten comendaret ingens:hic 
i>on9 pfaltes e;at hic apud nos gdc c ait ad lusfociendu bon* 
coquus:pinde quafi referret nihil (iue ex lftrumentoru fono fi 
ue ex obfonioru ac brodii apparatu uoluptas efficeret. Atg 
lterrogatus cur puis adeo ficis uterenf: quod prae alus igt fi 
pius hoftes accedimus. Et cu ab Iprobo quoda effet iterroga 
t9:gna foret Spartiataru modeftiffim9:g tibi rndit diffimilim9 
fit. Idc cu gs fuaue uinu ei pollicercf :no c !gt opus:na # plf 
erogabit:# quae ad fortitudineattinctdutiliora faciet. Prae 
terea Corintnioru urbe adortus cu exercitu uidit ex pomerio 
lepores furrexiffe.Itacp ad comilitoes ait:facillime a nobis ho 
fies capient ♦ Cu a duob9quoq; arbiter accept9 effet:eos a8os 
in facellu chalcioecx Minerux ut iudicatis ftarct:adiurauit: 
Qi|i ubi iurafTent:ait nidico igit:ne uos prius facellu egredia' 
minucp quae inuicc nobis controuerfiae funt: foluentis. In 
fuper cu adei9filias Dionyfi9 Siciliae tyranus pretiofos mifif 
fet amichismcquacp accepit fpens-.metuo ne puellx hifce idu 
tae uideantmihi turpes, Filiu aut uutus cu athenicfibus effre 
natius pugnant? ait:aut adde uinb9:aut animofitati adime, 
a Rchidamus Agefilai fili9 cu a Philippo poft Cheronix 
pugna afgiorc accepilfet epiftola;icarefcripfit;Si umbra 
Arclvclami 
das 
Archidasmi 
Corinthii 
DionyfTus ty 
rannus 
Archidamus 
Cheroma 
Epiftola tua metiriuoliieris-.haud nunc maiore ea imienies:$ e flet ate 
uiftona. Idc interrogat9 quato fpartiatae folo dnarenf:qua/ 
turicuq* rndit hafta aflequerenf» Periander quoip medie9 il/ 
luftris artelaudatiflimufq; iprimis eu inepta poemata feribe/ 
ret quid tande Periader ait :,p gratiofo medico malus poeta 
uocaricupisJ Atq? in eo bello quod aduerfus Philippum ge 
reba£:qbufda confulentibus efle ,pcul a domo pugna congre 
dicndu:at no hoc inquit itueri oportet:fed an pugnado hofti/ 
bus prxftabimus. Ad eos quoq; a qbus quo tepore praeito 
Arcnidamas fuperafletiefferebat laudibus:melius Iqt eflet: fi 
eos prudentia potius q; uinbus uiciflemus. Et quo tepore ir' 
ruptione i Archadia fafta accepiffet xl os auxiliu us ferre: ita 
illis fcripfit:Archidamus aelns:C?» lefcere pulchru c. Idem i 
peloponcfiaco bello pcunftantib9 focus quantu pecuniarum 
foret fatis:rogatibuf<£ ut tributa terminaret.bellu iqt ordina/ 
ta no quent. Agefilai nero catapulta Itutus cu pnmu ex fici/ 
lia eflet aduefta:o herculcs exclamauit:pernt uin uirtus. Et 
quonia grxei i his foederib9 qux cu Antigono & cratero ida 
fuerantirefcindedisei obteperare nollet nec in libertate fe uH 
dicare:quafi moleftior lacedxmonioru futurus eflet q; Mace/ 
donu principatus:pecude ait eande femper fonare uocc:homi 
nc ucro 6C multas 6C uarias quoufcp animi fniam abfoluerit. 
a Stycratidas cu quidam ei dixiflet pofteaq; Agis rex efl: 
pugna apud magna urbe ab Antigono fuperatus :Quid 
facietis o lacedxmonnfan macedonibus feruietisirnditigd ue 
ro poflitne nos Antipr,p fparta pugnantis ab lteritu,phibere. 
b Ius lfidns ab Iphicrate Athenienfiu prxtore circuucnt9 
interrogatufqj a militibus gdna eflet faciundih Qqid.n. 
aliud inqt:q; uos faluti cofulere :me uero pugnado interire, 
b Rafidas mure in Caricis coprseher fu cu eflet ab eo mor 
fus:dimifit:inde ad aftates couerfus inqt: nihil e ita par 
uum q> fi audeat Iiuria ppulfare.no fe laluu efficiat. Et cu in 
rugrta quada p clipeu eflet laculo icf9:hafla e uulnere edufta 
hac lpfa hofte Ircremit. Cumq; iterrogaret :quona pado uul 
nerat9 eflet.me indit clipeus pdidit. Ide cu a qucpia hortare 
turad fophifta audiedu.mrrogauit hortatorc:qdna ille ofte 
iurus foreti&C cu ille rn iiflet laudatione herculis:ait Brafidas 
gs.n.dcu huc uitupcrati Atq ad bdluegreflus fcripfjt Epho 
Periander 
Archadia 
Catapulta 
Sicilia 
Aftyeratidas 
Bius 
i^rauaas ris:quxcuqj fit detrimeta ac gnicie illatur’:belli gcra:aut mo 
nar. Sed poftcaqj is forte oecidiffet grxeis thracix liberatis 
legati g lacedxmona miffi fuerat ei’matrc argilconida adiere 
quos cu illa iterrogalfet pnmu an Brafidas prxdar dicobif 
fet:ac laudib’ ii Brafidati efferrct:dicerctq? nullu fpartx ahu 
talcelfe :Ignoratio uos:iquit:hofpites tenet: Na quacp Brafi/ 
das uir bonus fuit;multos tri habet fparta illo melioris, 
d Amomdas cu a chori magiflro in ultima chori parrerti 
locams efTct:R*ede profedo ingt:o ductor chori excogi 
taftoquo pacto quocp inhonoratus locus honorabilis fieret, 
d Amis ad ea qux feripta erat de faciudo decreto:quo Ale 
xader de’cet:cocedim’:ait: Alexadro fi ueht deu uocan. 
d Amyndas cu philippus i peloponefum irrupiffer.ac di 
xiffet qfpiadacedxmonn fdt magnis propemodu xrum 
nis obnoxium redierint cu phihppo i gratia:erfceminate irgt 
gd xrumnaru poffumus pati morte contempta. 
d Ercillidas cu pyrrh’ effet cu exercitu i fpartiataru folo: 
legat’ ad eu mmus iperate Pyrrho ut aut rege fuu cieo 
nimu reciperct:aut futuru cctrnt cognofcerct fe fortiores alio 
ru elte nemine:apte rndit:figdc deus es:haud metuimus:nulla 
-n.iniuriam facimus.fin aut homo: nobis certe non es melior, 
d Emarat’cu Orontes afpen’ cu eo cet collocut’ ac dixif 
fet gda:afpere te Demarate Orontes eufusmihil unge :i 
me deligt.na g ad gram fermonc hht detnmctofi fut:no g ini 
mice ac mahuole. Ite cu gs iterrogaffet:cur g apud fpartia 
tas abiecerim clipeosugnomima notant. Qyod fi galeas tho 
racafqj abieciffent: n notanc:quoma ns ingr fui lpforu gratia 
iduunOat clipeo cdmunis ordinis caufa. Vfaltcquoqj cuau 
diret:n malus ait nugator uidet mihi. Et i quoda cofeiTii iter 
rogatus utru ob ftulticia an ,ppter .nopia uerboru taceret:at 
ftultus ingtdilere n poteft. JLnfup cu gs iterrogaifet:quare cu 
rex effet:a fparta exularet:quonia legesangt: fut ea potiores. 
Etcuperfesgdaob-corruptelxfrequctiaei’ amatu pueruab 
duxmet diceretqj:o lacon tuum amatum puerum fum uenat’ 
per deos inquit nequaquam lpfe uenatus es : fed emifti poti’ 
Cii gda ct Perfcs defecmet a pfaru regc:<2< fuaf onib9demarati 
reuertiffet: ciic£ eum rex effet interempturus: turpe quidem fo 
reto rex ait: quod quo tempore tibi mimicus fucrat:de eius 
Damomdas 
Damis 
Damyndas 
Philippus 
Dcrcyllidas 
Pvrrhus 
Demarathus 
Orontes 
Perfes defcfhone fupphcium fumere nequiueffs tquando autem amj' 
cuseflfeduseft:uirum interficias. Ad ilium uero qui regi 
rafiraretur;ac faepius cauiilaretur in lpfum decxilio:non tecij 
Jrofpes ait:pugnabo.nam uitae ordinem confumpfi. 
c Mprepes ephorus phyrmidos mufici e nouem chordis 
duas bipcne excidit inquiensmoli muficam dcprauare. 
c Paenctus aiebat omniu delicorum criminum men 
daces cfle autores. 
c Vboidas quofdam audies g alienam uxorem laudarent 
lis minime aflentiebatur mquiens:nullu omnino uerbix 
dc uxorio ingenio apud externos effe oportere, 
e Vdamidas Archidami filius:Agidosg? frater uifo i Aca 
demia Xenocrate ia feniore:g cu familianb9 dilputaret: 
lterrogauit g na fenex eflet:cui cu a quopiam refponfum eflec 
ilium efle & fapictem uirum ex coru numero:qui uirtutem 
quando ingt ea uteturfi nuc quaerat* Idem cq 
philofophum audilfct:g bonum imperatorem folu fapiente 
effe dilTereret:oratio gdem ait.mirabiiis eft.fed qui dicit:mmi 
mecredcdusinon enim eia tuba circum obftrepuit. Atcp Xe 
nocrates cum ad propofita queftionem fe 
cilfet: aderatEudamidas.led cum quidam ex fuis dixiffet: cu 
nos adfumus: tunc fine decendi fecit. Atpulchre iquit:fi gdc 
h vc dixit:quae opus erat:cumc£ is dixiflet:At pulchrum fue/ 
rat audire:Nu etia ad lftu ait:cu caenatus fuerit ;Vcmamus:dC 
ut iteru caenet rogemus 5 Ide a quopia iterrogatus cur ciuibf 
tpfs bellu aduerfus Macaedonas decernctib9:quietc agere ipfe 
temptet:refpodit:quia mihi opus no c medacn idos arguere. 
Et cu quis palmas ae perfis fulceptas a#erret:ad bellumg, lior 
tareturugnorare mihi uiderisdgt.quafi ide fit eu qui mille pe 
cudes fuperanticu lupis qnquaginta pugnare. Aci haec cum 
. pfaltes quida fecunda fortuna ufus cfletaterrogatus cuiufmo 
ai is fibi uideret;magn’ lgt pua i re demulfor. Praeterea cu 
gs athenas laudaret:ait 6C gs hac ciuitatc digne laudant:qua 
nemoctuidordilexit* Argiuo at quopia dicctelaconas pe 
grlatonc deterioris rcddugppe g a pfns legib9 excedat;at nos 
igt jpfedi fparta h deteriores icd meliores pon9 reddimini. Et 
cf «pdamaffet 
reduui pham patere:,pclauutio aito thebai ifortuata gdc 
Emprepes 
'i 
Epaenetiu 
Euboidas 
Eudamidas 
Xenocrates 
Pfaltes 
Alexander 
Oi ympia 
Thebani Merum gloriofa:folos.n.uos Alexader metuit. Interrogatu» 
quoque quamobrc ante pericula mufis immolarent: quo bo' 
ms inquit uerbis achones contingant, 
e Vrycratidas anaxandndis filius percunSante quopiam 
quamobrem ephori quotudiede contractibus iurared 
duntJquo enam inqt iter hoftes inuice nobis fide habeamus, 
z Euxidamuscumquispercund:aretur:quurde forntudi 
ne leges fine fcnptis feruarent:nec fcnptas illas iuuenib9 
legendas darct:quonia affuefaciendi funt:ait:ut probis aftio' 
mbus potius qua fcnptis attendant. Idem aetolo quopiam 
dicente iis qui probitate uti poffet: bellu effe paci praeferendu: 
Nequacfj per deos ait fed hifce mortem uitae anteponendam. 
e Rondas cum athemseffet: audiffetque damnatum otii 
quendamuuffit eum oftendi fibuqui mul&a libero digna 
homine damnatus foret. 
t Hearidas cu cnfem cote fubigeret interrogatus an acut9 
effet:inquit acutior calumnia, 
t Hemifteas praedixit leonidae regi futura ipfi* comilito 
numqj ad 
aut a leonida mitteretur lacedaemona prsetextu quidemrut fu 
turos cafus nuticiaretire autem uera ne lpfe quo<$ periret: ne 
quaquam eft paffus :quippequi diceret: ego ad pugnandum 
fum miffus non ad ferendum nuncium. 
t Heopompus ad illum qui interrogarat.-quopado regnu 
qs fecunffime tueretur:refpodit:fi participes amicos iu 
fbe licentiae auctomatifqj fecerit:&ne fubditi afficiatur imu 
ria:prouinbusprouident. Et ad hofpitem qui diceret etia 
apud ciues fuos uocari fe laconum ftudiofum rmelius inquit 
efftt tuorum te ciuium a? laconum ftudiofum uocari. Atqui 
aelidos legato inquiete le ob id folii a ciuibus fuis miffum 
folus laconicu uiuendi morem adamaftet:Et utrum ait o aelie 
tua ne an aliorum ciuium mea melior efbQui ubi fua melio' 
rem cfle refpondiffet.Quomam igitur inquit modo hxc urbs 
feruari qucat:ubi m magna multitudine unus eft duntaxat 
bonus. Item quopiam dicente propterea feruari fpartam: 
quia reges fcirent impcrare:minime ait:fed eo magis:quod ci> 
nes fcirent parere. Et ad pylios qui maioris ei honores de/ 
creuiffent:fcripfic: mediocris honores tempore augeri; immo 
Eurycratidas 
Zeuxidamus 
Erondas 
Thcarldas 
Themift«s 
Leonidas 
Themophylae 
Theopompus 
Aelis 
Pylh deratos autem euanefcere. Ad hsec cum quis murum ei oftS 
tarctiperciindtareturque.an 6C firmus dC alcus eflet:minime in 
quit :fi mulierum fit. 
t Hencyon e delphis ueniens uifis in Ifthmo philippi ca/ 
flris qui anguillas ccpiflet:malos ait ianitores uos o co/ 
nnthii peloponeSiis liabct. 
t Heclamenes cum effet ab ephoris morn adiudicat9: abi 
bat furridens. Atque ex altantibus quopiam interrogari 
te an etiam fpartae lura contemneret:mimme inquit.at geltio: 
quod haec mihi mulda folucda efhquam nec efflagirarim ab 
aliquo.nec acceperim mutuo. 
h Ippodamus quo tempore Agis aduerfus Archidamum 
lnftriiebatur acie fimul cum Agide dum fpartam mifTus: 
quo illic quae opus forent;praeftaret:at hic ait :Non ne praecia 
rius obibo diem:fi pro fparta me uirum gelfcro.erat autem na 
tus annum fupra odogefimum.Pofteaque armis fumptis flas 
ad regis dexteram pugnando moritur. 
h Ippocratidas cum Cariae fatrapes ad eum litteras dedif 
fet:quodlacedaemonius uir quorundam lnfidiantium 
confciusinfidias tacuerit: addidiffetque :quonam modo illo 
ellet ufur9:ad eum refcnpfit;Si tu quidc magno aliquo bono 
hominem affecifhiintcrime.Sin autem nullo: e (olo ence per' 
inde atque timidum ad mrtutem. Et cum ei aliquando oc' 
curriflet adolefcens:quem amater quidam fequebatur: rubore 
que adolefcensilleperfunderetur;cumtalibus aituncedendu 
eil:quibus cum uifus eundem fis colorem feruaturus. 
c Allicratidas claffis profectus cum a Lyfandn amicis ro 
gareturucunum quendam ex inimicorum numero ene 
candum libi affentiretur: &C quinquaginta lpfe talenta accipe 
ret: uaehementer ei pecuniis ad nautarum obfoma opus 
erat; haud tamen concedit. Et cum Cleander conliliarius 
dixilfet: at equidem accepilfem fi tu fuiffem .refpondit: 8C eni 
ego qiioque;l i tu effem. Idem cum ucmffet ad Cyrum 1111110' 
rem iardis.erat enim Cyrus laceda moniorum focius: ob claf 
fis pecunias primo die nuncian rnlfit adire fe Cyrum leile: 
Quem ubi bibere aiidiuit:opperiar: inquit quoad biKrit.at/ 
que tunc quidem ne inuibanior inderetur .abiit: polteaquam 
Xhcricyon 
Ifthmos 
Philippus 
Theaamenes 
Hippodamus 
Archidam9 
Hippocratidas 
Cana 
Callicratidas i 
Lyfinder 
Cleander 
Cyrus iunior 
Sardis accepiffet nequaquam fieri pofleiut die illo eum conuemret. 
Poilridie uero cum eu rurium bibere audnc ac fe minime ad 
mitti: ubi dixiffet non ita (ludendum effe accipiendis pecu/ 
nus: ut quicquam foret indignum fparta faciuudum: Ephe/ 
fum abiit multa iis mala imprecatus: qui a barbaris primi ei 
fent in delicus habiti: ac ilhs:qui eos aocuiffent contumelia 
ac probru ob diuitias pati. lurabatqj ad atlantis fe cu primu 
fpartam peruenerit :faclurum omnia pro libertate graccorum 
quo <3i maiori terrori barbaris forent :&C ceffarct orare llloru 
uires : quibus lpfi inutcem utantur. Interrogatus etiam 
quales uiri edent Iones : lerui inquit boni tunt: Liberi autem 
mali. Et cum a Cyro (lipendium militibus praemitteretur 
ad ipfum autem munera: llipendium folum accepit: munera 
remifit inquiens haud oportere priuatam ei amiciciam fecum 
etfe: fed quae cum omnibus lacedaemonns comunis effet fecu 
etiam exi itere. Idem cum ad arginufas foret claffe dimicatu 
rus:dixi(Tetq ie hermon gubernator bonum effe mde abnaui 
garemam triremes athenienfmm etTe multo pluris: inquit 6C 
quid nam hociat fuga cum turpis eft tum fpartae detrimento 
Ia .uerumminendouei mori uel uincereell optimum. Ad 
haec fachs facrificns cum audiffet ex augure* fcintillis porten 
di uidoriam exercitui:imperatori autem mortem: nihil deter/ 
ritus aitrnon praeter unum fpartae. Nam me mortuo nihilo 
erit patria deteriorded cedente hoftibus deterior eft futura. 
Itaque pro fe declarato Cleandro duce adort9 nauali pugna 
prae liando interit. 
c Lcombrotus Paufamae filius cum peregrinus quidam 
cum eius patre de uirtute contenderet: hucufque ait te 
pater eft mdior-.donec etiam tu genueris. 
c Leo m: nes anaxandridae filius homerum aiebat lacedae 
monioru poeta e(Te: at hefiodum helotum atqj feruoru 
Na alteru rei bellicae alteru agriculturae praecepta reliquiffe. 
Idc cu fecilTet dierudeptc cu argiuis inducias feruato tpre eos 
qm foederibus fiderent:dormientis tertia node adoreus alios 
mteremioalios egit I feruitutc.Cum uero obiurgaretur :quod 
iufiurandumtranfgrdTusdfet:ai.ebat ad dierum lufiurandii 
minime nodes addidi(fe:ac maxime quod quoquo quis ma/ 
lo hoftes affecerit: id tum apud deos; tum apud homines 
Ephefus 
Iones 
Cyrus 
Arginufac 
Hermon 
Cleombrotus 
Cleomenes 
Homerus 
Hefiodus 
Argiui caufa putari mdicioque antiquius. Verum lpfe argis cufus 
urbis gratia foedera fregerat ;fruftratus eft-.quomam mulieres 
iisquae a facns arma detrahercnt:fumpfere de iplo ultionem. 
Et adpoftrcmum captus mente paruo abrepto gladio fe lp/ 
fe incidit a pedum mntturis in loetalia ufque loca, uitamque 
reliquit ridens atque laetabundus. Et cum uates diflfuaderet 
exercitum in argiuorum urbem duci:red;tum.n- futurum tur 
permubi ad urbem acceffiffet :uidiffetcp tum portas claufas tu 
mulieres in muris ftantes:hic tibi a?t reditus turpis uidef eife 
in quo uins mortuis uxores portas dauferunti Idem ad ar/ 
giuos eum conuiciis obiurgantes tanquam pcnurum & impi 
um:Malediccndi inquit mihi uobis rns cfhmihi uero uos ma' 
le afficiendi. Samiorum autem legati cu eum rogarent:ut ad 
tterfus Polycraten tyrannum bellum gereret: ob ldq; logiore 
oratione uterentur:ex oratione inquit ueftra ;quae quidem ab 
mtio dixeritis:haud meminnPropterea uero neque media in 
telligo. fummam autem nequaquanuprobo. Praedo mfiiper 
cum I lacedaemomorum agrum feciflet mcurfum: diceretque 
ubi captus cft:id propterea eft a me factitatum :quoma alimen 
tum quod praeberem militibus no habebam: Itaque ad eos q 
haberent nec fponte darent:ablaturus uem:per deos iquit ma 
licia celer c. Atqui nequam homo quifpiam cum maledictis 
cum honerarct:ccrte propterea inquit i omnes lpfe maledicis: 
quo refpondentes non fatis temporis habeamus de tuo umo 
loquendi. Etcumexciuibus quidam diceret oportere bonu 
regem mitiffimum prorfus eife :lta inquit:quoad contemptui 
non fit. Idem cum in longam aegrotationem traheretur: ex' 
piatonbufque ac uatibus fidem quam minus antea confueue 
rat:adhiberet:ob ldque quifpiam miraretur:quid miraris iqtS 
Non.n.idem nunc fum. qui tunc eram . Cum ergo idem non 
fum:nec eadem etiam probo. Ad haec cum fophifta quidam 
de fortitudie plunmauerba faceret;nfit is quidem. Dicente au 
tem fophifta quid rides Cleomenes :cum & me de fortitudine 
dicente. Aidias;flC lpfe rex fis.quoniam inquit o hofpes fi irun 
do quoq; de fortitudine loquereturndem hoc facerem .Sin au 
tem aquilae oratio eflet uaehemeter quiefeerem, Argiuis quo 
que dicentibus priorem conflidum rurfus eum pugnaturum: 
miror inquit fi trium fyllabarum additione meliores niic cftis 
Samii qtia antea fueritis. Atqui cum gfpiam in eu conuicio uteret 
dicerer qudelicat9 es o cleomenes:ac melius eft mgc qj lniudu 
effc.iieru tu pecuniarum es ftudidfus:&fi tibi abunde eae fut, 
Et cum pfalten ei commendare quis uellet:cu alias uirum lau 
daret tu pfalten eu effe graecoru optimu dicebat:hic aut quo 
piam ex iis g prope aderat:odenfo:per deos inquit hic c apud 
me faciundi luris artifex omnium optimus. Praeterea cu Mae 
ander fami tyrannus ob perfarum impetum ad fpartam fugif 
fet. oden cadet# quaecun# aduexerat:aureaque QC argctca po 
cula:6c: quot uellct:elargiretur:no folum nullum accepit: led 
etia ueritus ne iter alios quofdam oppidanos diftribueret: ad 
ephoros profed9 meli9 ait fpartse ede:ut fuus hofpcs famms 
e peloponefb abirec:ne illius fuafionib9 fpartiatarum aliquis 
maluscfficeret.ii nero obtemperares Maeandrum eodem die 
proclamantes expulerunt. Infuper cum quis dixiffet: qiuir 
argiuos qm faepius uobis cum bello contendunt;non e medio 
poduidoriamfuftuiidisiQuoniamfie medio fuftuliffemus 
mquit:non haberemus qui luuentutcm tanquam exercerent. 
Idem cum quis percundaretur: quamobrem lpartiatae hodiu 
fpolia diis non offerrent.qm inquit a timidis funt. 
c Leomenes cleombroti filius cu ei gallos pugnaces quis 
daret:diceretque eos efTe eiufcemodnqui pro uidoria pu 
gnando interirent:propterea inquit ex ns mihi aliquos dato: 
qui interimafitillh enim funt hifce meliores. 
1 Abotus cum quis longiore oratione utcretur:ait: Quid 
mihi pro paruis rebus magna facis facrificiaJNam qua 
tum rei fat fuerit: tantum tibi dicendum eft. 
1 Eocychidas ille pnm9 cum a quopiam effe facile muta 
bilis diceretur :propcer tempora inqmt.no i quem id/ 
modum uos edis ob ueftrum lpforum umu. Ad eum uero 
qui interrogabat:quonam quis pado maxime praefcncia boa 
tueatur.refpondit.fi non omnia fortunae crediderit. Interro 
gatus quo# quid maxime liberis pueris difcendum effet :ea i 
quit:qu.rque lint eis cum in uiros uenerinc: profutura. Idc 
percundantcqnopiam quam obeaufam mimmo fpartiatde 
potu uterenturunquit: ne pro nobis alii fed pro alus lpfi con 
Litemus. 
1 Eocychidas aridonis fili9 cu gs dixiflet dem irati fa ni 
Maeander 
Cleomenes 
Labotus 
Leotychidas 
L:otychidas liares in eum male dicereiper deos inquit nequaquam miror: 
Nam bene dicere nemo lftorum poffit. Ad propinquiorem 
autem portam cum draco cffet claui aduolutus:uatelque pro 
digium clTe affirmarent;minime idmihi quidem uidetur: in' 
quit.Acticlauisdraconiefletaduoluta:prodigiumforet. Et 
ad Philippum tenebrarum mylteriorum cultorem qui uaehe 
mentiffima mendicitate premeretur: ac diceret tamen fore :ut 
n qui apud fedifciplmae myflicae operam dediffent: felicitate 
pott mortem conlequerentur: Quidnam ergo ait:o fatue non 
quamprimum moreris: quo amifenae flxtu paupertatifque 
quiefeas? Cum quis autem effet percundatus:quur hofhum 
arma dus immortalibus non offerrent:quoniam lquit quae ob 
poffefforum timiditatem uenati fumus.nec a luuentute uide/ 
ri n:c diis offerri decet. 
1 Eon eurycratidae filius interrogatus quam quis urbem 
habitans tuto habitarit ubi inquit neque plura incole' 
tes poflidebunt neque ubi ius firmitatem robur' 
que accipictaniuna uero infirmitatem ac imbecillitatem- Ac 
que in olympia cum curfores intueretur: qui ut emitterentur 
feffmarentadque quo plus lucri affequerenturiquanto ait ma 
gis pro uelocitate quam pro lufticia curfores liudent. Idem 
cum quis de rebus haud inutilibus uerba feciffet mtempeftiuc 
Non opportune hotpcs inquit:opportuno uteris, 
1 Eonidas anaxandridae filius &i clcomenis frater ad que 
dam qui dixifletipraeter" regiam dignitatem alio nihil 
nobis praeftas:at m uobisunquit.melior extitiffem: dignitate 
regiam adeptus non diem. Er cum uxor gorgo percundare 
tur quo tempore ad thermophy las cum perlis pugnaturus 
egrediebatur:fiquid libi praeciperetanquir.ut 6C bonis nubas 
6C bona parias pignora. Dicentibus autem ephoris eum 
paucos fecum ducere ad thermophylasihaud inquit: paucos 
ad quod proficifcimur negotium. Iterum cum n dixifTent: 
nunquid aliud facere decreuifhJquid nam inquit aliud quam 
barbarorum tranfitus uerbo impediturus:re uero pro grams 
interiturus? Atqui mthermophyliscumiamcffet;ait adeo 
militones:dicunt barbarum in proximo effe .quare tempus no 
eff terendum. lam enim aut uincia nobis barbaros aut nos 
mori libet. Et quopiam dicente a barbarorum fagiptarum 
Leon 
Leonidas 
Gorgo 
Thermophylae i&ibus neque folem lpftim intueri licere - propterea inquit eo 
id gratius; quod tub umbram cum iis pugnabimus. Idem 
cum alius dixi flet: adfunt prope nos .ergo inquit nos quoque 
prope illos adfumus. Ad haec cum quis dixiffet o leonida 
aduerfus multos cu paucis dimicaturus ades !Si me inqtmul 
titudmi fidere exdhmatisme omnis quidem graecia facis c.brc 
uis enim pars eft pro llloru multitudine.fin autem uirtutibu? 
uel hic numerus latis c. Alio uero eadc diccte :attamen mqt 
** multos mecu traho ut morituros. Praeterea cu xerxes feri 
'/ pfiflet:Licer tibi ubi mecum inftrui qi cum deo pugnare ma 
'< lis habere graeciae principatum:refcnplit leonidas:Si quae i 
" uita hoelta funt cognofceres:abfhneres x>fedo ab alienam 
'/ rerum cupidicace.apud me uero longe plus ualet mors ipfa 
*' pro faluce grxciae:qj principatus I grxcos . Rurfum cum 
xerxes fcripfifl*et:Mitte ad me arma:relcnpfit: Veni: dC accipe. 
Et cum lam hoftes adoriri uellet.ac magiltri cquitu dixiffent. 
alios ei focios expedados effe;Non enim n adfunt :inquit:qui 
fint pugnacuriJan nefcitis eos folos pugnare aduerfus holt s 
qui &L uerencur &C metuunt reges* Milites autem monuit: ut 
pranderent tanquam apud inferos caenaturi. Infuper inter 
rogatus quur uiri fortilfimi llluftrem ac praeclaram mortem 
oblcurae uitae anceponunt.quoniam inquit .alterum naturae 
alterum fui lplorum proprium putant. Et cum caelibcsuel 
lec incolumes:fcirttque perfpicue illos id minime toleraturos 
fcuticis infertis epiitolis cuique datis eos ad ephoros mifit. 
Item cum ex adu lea xtate o is feruare uoluifTet: n re cognita 
cas epiitolas accipere noluerunt.Quin unus dixit non nunci 
us fed pugnator lecutus fum. Secundus lftic mquitmancs me 
lior fim.At tertius;Non equidem poli hofce ait; lcd antepu/ 
guabo. 
I Ochagus polyxmdae ac fironis pater cu ei eflet a quo' 
dam nunciatum e duobus filus alterum mortuum elfe: 
dm fciebam inquii cum mori oportere. 
I Ycurgui. legumlator nolens ab lnueterata prxifeutiq; 
uiuendi coluctudine ciues i t mperantiorc uitae ordine 
traducere: &C honeitos probofque edicere, erant enim uichi &C 
fumpeuofo CC delicato:duos enucruc catulos eodem patre ac 
Epiftoia 
Epiftota 
Lochagus 
Lycurgus hratre genitos :quorum altefum dimiffn:domi edacitati crapu 
laeq? a(Tuefecit:altcrum fecum duces uenationibus exercuit. 
Deinde iis tn concione actis uepres illic pofuit 6C quaedam gu 
lar irritamenta. fubinde lepore uero cofueta uter 
que petiiffet:6C alter cepiffet lepore: ait afpicitis o ciucs :g> eo 
dem nati genere iftituto uitae q; uaeh menter inuicc diff miles 
differentefep euaferut Jquodq, ad res honeftas atqj illuftres ar 
tificiofiorcxiftitexercitatioqinatura i Sed; ferunt aliqui no 
eos adductos catulos:qeifd6 parctib9 nati effct:fed alter ex d 
curib* alter ex uenatonis:dcide deteriore natu genere uenatio 
meliore natulurchationib9folu affuefecit. Inde 
uterqj ad quae fuerat affuetusumpetu cu feciffet:effetqj declara 
tum: quanto educatio fiC ad bonum £>C ad malum adiumento 
fit ait lycurgus:Sic nos quoque o ciues fplendor generis que 
multi admirantur:herculifque pofteritas nihil aditiuat: ni ea 
ge(Tenmus:quapropter ille oibus fe hominibus clariorem no 
bilioremque oftenait:& id quidem fi res honeftas per omnem 
uitam exercemus ac difeimus. Idem folo diuifo QC in omnes 
sequa portione forteque diftnbuto:fertur aliquando pofterio 
re tempore:cum ex peregrinatione per agrum nuper demefTu 
tranfiens pofitos aceruos fimiles aequalefque uidiffet: affectu 
laeticia furrifiife dixiffeque ad aftantis:Quam omnis laconita 
multorum fratruril indetur effe:qui eam modo diuifcrirt. Et 
cum'ad aes alienumrefeindendum hortatus aggreditur etiam 
omnem fupellectilem ex sequo diuidere: quo inaequalitatem 
bmnino& diffimilitudinem tolleret: intuens lacedaemonios 
grauiter ac molefte ferre manifeftam ablationem numum tum 
aureum tum argenteum infirmum irritumqj effecit: ac ferreo 
folo utendum imperauitiad cuius folutionem definiuit: ut ad 
id ufque quod ncccffanum foret:totam fubftantiam haberet. 
Quo quidem facto omnis liuuria e lacedaemone eft eiecta :Na 
nec furarnnec corrumpere muneribus :nec alium priuare aut 
rapere quifpiam amplius quicquam poterat :quando quidem 
id neque OccultareinequepofTidereiucunde neque uti line pe 
nculo neque aut exportare aut importare tuto quiret. Ad 
haec inutilia ex urbe omnia fuperuacaneaque exegit. Quare 
neque mercator neque fophifta neque uares ncbuloue neque 
rerum laboratarum artifex fpartam ingrediebatur: Nec cmm nummum apud eos qui effet in ufudyeufgus conceflefat: fed 
ferreum duntaxat conftituerat:quod mina eft aeginenfis pon 
dens.ualons autem aereorum quattuor. Et cumaducrfus 
delidas bellu m aggredi diuitiarumque defydenum auferre a 
nimo uolutaffet: conuiuia introduxit.Itaque ad illos qui per 
cundarentur:quamobrem haec conftituiffet: dC cum armis mi 
nutatim ciues dmififfet: quo inquit alacriter ac facile impe/ 
na admitterent:ac fiquid tumultuarent :paucis daretur erra/ 
tum:6C ut etiam ex aequo cibus potufque effet nec ullis potu/ 
lentis efculentifuerpraeterea nec ftrato aut uafis aut alia qua' 
piam re omnino diues pauperi antecellat. Cumque diuitias 
negligendas contemnendalque reddidiflet:quippe quae nem i/ 
ni nec ufui nec oftentationi effe poffent: dicebat ad familiares: 
quam pulchrum eft o focii ex operibus diuitias demonftrare: 
cuiufmodi uero funt:quoniam caecae. Infuper curam adhi 
buit: ne ante caenatis domi facultas effet ad conuiuia profi' 
cifci:aliis efculentis potulentifuerepletis. Vituperabant aute 
eum reliqui perinde atque incontinentem &C ad comunem ui' 
ftum demollitum: qui minus fecum aut biberet aut ederet. 
Muldabaturque is:qui manifefto effet depraehenfus. Itaque 
Agis diu pofteaquam rex creatus 2 militia reuerfus: debella 
uerat enim athenienfes:cum uolens uno die apud uxorem eae 
nare portiones accerferet: eas tribuni militum non mifere. 
Qyod cum ephoris innotuiffet:ab iis muldatus eft. Huiuf 
modi ergo conftitutiones cum locupletes inique molefteqj 
tuliffent: in eum*infurrexere: malediftis iaftuque infequen' 
tes: quippe quem lapidibus uellent obruere. Pulfus autem e 
foro elabitur.Et alus anticipato itinere in aedem defugit Mi> 
neruae chalcioecae. Et cum retro faciem uertiffet:eius oculum 
baculo Alcander infequens eruit. At hunc publico decreto 
cum accepiHet ad cruciatum male affecit: nec repraehen 
ditquimpotiuseumuitaeuidufque focium habens reddidit 
non modo laudatorem cum fui ipfius tum etiam comunis ui' 
tae ac uichismerum etiam totius uiuendi morumque inftitu/ 
ti ftudiofum. Illius uero calamitatis monumentum in facel/ 
lo chalcioecae Mineruae ftatuit: quam optiletin appellauit. 
oculos enim Dores optilos dicunt . Idem interrogatus 
Agis 
Minerua 
Alcander 
Minerua chal 
cioeca 
Minerua opti 
letis quitf fcriptis legibus non eflet ufus: quoniam inquit eruditi 
ac proue&i necefTario inftituto quod pro tempore ufui eft: 
probant. Item quibufdam percundantibus quare culmen 
aedibus fecuri imponendum imperant:ualuas autem ferra du 
taxat nulloque alio ferramentoiquo inquit ciues omnibus in 
rebus quas in aedes important:mediocritatem feruentmec Iha 
beant ex iis quicquam:qux apud alios habetur I pretio. Ex 
qua quidem conluetudme Leotychiden ferut qui primus fpar 
tx regnauit: cum apud quempiam exnaret: uidiifetque do/ 
mus tech apparatum SC uimptuofum atque tabulatum:hofpi 
tem rogafle:an quadrata apud eos l gna nafcerentur. Inter' 
rogatus etiam lycurgus quamobrem aduerfus eoldem ho/ 
(les fxpius expeditiones ducendas prohibuilTcntiquo ue fe' 
piusinquit:repugnare confuefcentes bellandi peritiam cape 
rent.Qyare Agefilao quoque regi non mediocri dandum cri 
miniuifum fbquod continuis mboetiam irruptionibus ac 
pugnis thebanos inflruxent: qui lacedxmonns refi flerent. 
Propterea faucium Antalcidas cu eum uidiffet: Perpulchram 
ait:dodrmx athebanis mercedemrecipis: quibusuel iuui/ 
tis ac nefcns pugnandi difciphnam tradideris. Alio etiam 
quaerente quamobrem uirginum corpora curfibus 6C lu&atio 
mbus ac difeorum laculorumque laaibus exercuiffet :auo in 
quit:radicatio gignendorum robuflo principio in roouflis 
fumpto corporibus pulcherrime germinet: Ipfxque partus 
robuflc perferentes &C facile & pulchre doloribus refiflatit:ac 
fiqua necefTitas acciderit:poffmt QC pro fcipfft & pro natis dC 
pro patria pugnare. Et cum uirginum in pompis nuditate 
quidam reprxhenderent:atque caufam quaererent: ut inquit: 
lifdem quibus uiri fludns exercitatae nulla eis re cedant neq; 
corporis uel uiribusuel ualetudine neque animi ambitione 
ac uirtute &C ut etiam ob exteram gloria finr animo elatiore. 
Itaque de gorgone uxore leonidx huiufmodi quoque refpon 
fum traditur:Nam cum quaedam: ut,uidetitr : peregrina ad 
eam dixiffet:folx uos lacxnx uins imperatis-:refpondit: fo / 
lx enim nos uiros parimus. Et cum eos qui nubere nolmf/ 
fent:a fpe&acuio gymnicis in ludis prohibuiffet : eifdem 
Leotychides 
Lycurgus 
Agefilaus 
Antalcidas 
Gorgo 
Leonidas que ignominiam addidiffet: effecit: ut gignendis filiis quan' 
dihgcntifTime profpicerend: Nam eo honore atque obferuan 
tia quam femoribus mniores praedant: illos priuauit:& illud 
in Dercillidan diclum quanuisfpedatus imperator effet :re/ 
praehendit nemo .Ei enim aduemenn quifpiam e lumonbus 
fubfellium nequaquam ceflit: inquiens: Nam nec tu mihi 
qui cederet: genuifti. Percundante autem quodam quur fan 
xilfet nuptui puellas fine dote dari Jquo inquit neque ob ege/ 
flatem fine uiris ulle dimitterentur: neque propter opulen' 
nam expeterentur :fed quifque potius fpedato puellae inge/ 
nio ac moribus in capienda uxore moueretur - Ob id autem 
ornandi etiam (ludium ex urbe amouit. Idem cum nuben/ 
di tempus certum (latuifTet tum mulieribus tum «etiam uiris: 
ad eum qui huiufce rei caufam quaereret: refpondit ut partus 
ei adultis geniti ualentiores eflent. Ad illum uero qui mira 
retur: quod uirum fimul cum nupta cubare prehibuiffet: im 
peraffetque: ut plurimum diei cum aequalibus una e(Tet: no/ 
des autem totas quiefeeret: cum fponfa uero clam &C non 
fine pudore congrederetur: ait: ut &C ualentiores corporibus 
quandoquidem ad fatietatem ufque non coiuerint.: &C aman 
do lemper fint noui: natofque robudiores praedent . Ad 
haec odorum pretiofumque unguentum amouit perinde ac 
que olei contagium ac perniciem:Itemque tingendi artem tan 
quam fenlus attentationem . Et omnibus cultus ornatufquc 
corporei opicificibus fpartam inaccelTibilem fecit:pennde(uc 
artis prauitate artes inquinantibus. Tanta uero illis tempo 
ribus mulierum erat pudicicia: tantumque aberat ab ea quae 
poderis faeculis fecuta ed: mulierum procliuitate: utjincredi 
bile fit: eas fupenore tempore adulterio obnoxias extitifle. 
Atque Geradae cuiufpiam hominis fpartiatae uetudittimi di 
dum celebratur dqui rogatus ab hofpite quid apud eos adul 
teri paterentur:na<u fe nullam uidere legem hac de re a ly cur 
go latam unquit nullus o hofpes adulter apud nosfit.Subdc 
te aut illo at li fieretudc inquit Geradas:Na quo inquit modo 
adulter fiat fpartae.ubi diurnae deliciae cultufque omnis or/ 
Dercylhdas 
Geradas natufque corporis ignominiat cfl, Verecundia uero ac decoru 
magirtratuumqueobedientia 6C habetur in preticshonoratur 
que in primis. Idem lycurgus ad eum qui popularem pnnci 
patum in urbe conftituendum hortaretur:ait tu primus in tu 
is aedibus popularem principatum facito. Percunclante ue' 
ro quopiam quamobrem parua adeo tenuiaque deorum im/ 
mortalium facrificia ftatuiflet:quo inquit nunquam ab hono 
randa diurna re defiftamus. Et cum ea foia certamina in qui 
bus manus minus tolleretur:exercere ciues miti flet: eiufce rei 
caufam percunctanti quo nullus ipforum ait:laborando defa 
tigari auuefcat. Interrogante etiam quodam quare frequen' 
ter caftra mutanda iubeiet:ut maiore inquit detrimento ini' 
micos afficiamus. Alio iterum quaerente quur turris oppu' 
gnare prohibuiflettne lquit aut a muliere aut a puero aut ab 
aliquo huiufmodi homine fortiores interimantur. Item co/ 
fulentibus thebanis de facrificio ac luchuquc leucotheae prae 
darent :confilium dedit :ut fi 'quidem deam ducerent: haud 
lugerent:Sin autem hominem arbitrarentur.non perinde ac 
deae facrificarent. Rurfum quaerentibus ciuibus quo pafto 
hoftium impetum repellamus:fi pauperes inquit fueritis: nec 
alter magifquam alter interrogetur. Ac iterum de muris 
quaerentibus inquit eam urbem quae uins non lateribus cin/ 
aa eflet.fine muris nequaquam elfe. Praeterea fpartiatae di/ 
ligentiam comae adhibebant quoddam lycurgi de hac re di/ 
Sum celebrantes:quod & pulchros coma magis decoros: flC 
turpes formidabilioris faceret. Monebat *autem qui belli in 
fugam uertiflent hortes uiciflentque:eo ufque mfequerentur: 
quoad foret uiftoria confirmat.ideinde continuo reditum;fa 
cerent:non modo non moris graecanici efle inquiens illos qui 
ceffiflent enecare: fedeam quoque efle utilitatem : quod cum 
hortes fcirenc lacedaemonios cis parcere qui cederent: furti/ 
nentis uero tollere :fugiendum utilius quam manendum efle 
ducerent. Atque percunftante quopiam quamobrem horti 
um cadauera fpolianda uetuiflet:ne circa fpolia «tempus tere 
tes inquit haberent in pugnando negligentius: quimpotius 
paupertatem una cum ordine feruarent. 
1 Yfander cumja Dionyfio ficilise tyranno ad eius 
Thebani 
Leucothea 
Lyfander lias pretiofi fumptuofiorefque ami&us miffij eflentdeos ne' 
quaquam accepit inquiens ueren femejhifce turpiores uide/ 
rentur. At paulo poft ad eundem tyrannum ex eadem urbe 
Aridas mifliis:cum ad ipfum quoque dionyfius duas mififlet 
ftolasduflifletque :utram mallet :>acciperet ac portaret ad fi' 
liamupfam inquit illam melius electuram quare utraque ac/ 
cepta abiit. Acer item Lyfander cauillator 6C admodum 
decipiendo uanus:utpote qui 6C ludum in eo quod coducit: 
bC honedum in commodo collocaret :4aiebatuerum praeda/ 
re mcdacio:Vtnufque autem perinde ut expedifet:6C aedima 
tionem bC pretium definiri. Ad eos uero a quibus amciipe' 
rareturiquod plurima decipiendo ageret:perinde atque dege 
neraflet ab herculdbquodque res non aperto marte efficeret 
fed doloifurridens refpondebat:quo leonis non aflequeretur: 
uulpis pellem afluendam elfe. Et cum ab aliis accufaretur: 
quod quae Mileti mratus fuerat: nequaquam obferuaret: aie 
bat puerorum efle talis decipere mirorum autem iureiurado. 
Idem ubi ad caprae flumen athenienfes ex lnfidiis uiciflet: ac 
eos prefliflet fame:urbem cepit:fcripfitque ad ephorosrathe' 
nae captae funt. Ad argiuos uero qui de foli finibus cum la 
cedaemoniis difceptarent:fequeiudiora ns loqui dicerent :di 
ftrido gladio qui huius inquit ius habetroptime de foli flim/ 
busdiflerit. Boetios quo tempore per eorum agrum tranfi 
ret:tumultuantismterfeintuensmifit ad eos percunctatum: 
utrum redis haflis an declinatis per ipforum agrum iter face 
ret. Et cum uir megarenfis in publica concione audacius di 
cendi licentia apud eum utereturuua uerba o peregrine iquit 
ciuitatis indigent. Idem ubi corinthii defeci flent: ad eorum 
muros profedus cum lacedaemonios timidiufculos adoricdo 
afpiceret:lepufqueiufusdTetfoflamtranfiliens:non uos pu/ 
det inquit o fpartiatae huiufmodi hoftes formidare :ad quo/ 
rum moenia lepcies&ob otiofam inertemque uitam dormiutJ 
Ad haec in famothracia oraculum ei petenti facerdos ut fibi 
diceret:iuflit:quodlniquiflimumeffetafeopus inuita perpe 
tratum »iQuare lyfander interrogauit utrum tuo an deorum 
luflu facere hoc oportet .Alio autem prae metu mflii deorum I 
quiente. Xii ergo aioabfis eminus: bC ego illis iniquitatem 
Dionyfius 
Aridas 
Miletum 
Capra flumen 
Athenienfes 
Athenae 
Argiui 
Boetii 
Megarenfis 
Corinthii 
Samothracia enarraboffi percundctur. Item cum a perfa interrogaretur: 
quam potiffimum remp.laudaret :eam lquit: quae fortibus ac 
timidis praemia digna reddiderit. Ad cum uero qui dixiffet 
lpfum a fe dC laudari defenduduo inquit boues mihi i agro 
funt. Vtroquc autem filente;planc fcio :&C qui nihil operatur: 
&C qufoperatur. Idem cum a quopiam conuiciis afficeretur: 
ait:dicito crebrius o peregrinelle:dicito nihil omittcsdi tuum 
iis malis euacuare animum poffis: quorum plen9 uidens effe. 
Atqui poftero tpre cu poil eius obitum in contradidione (6* 
ciali Agefilaus uemlfet in Lyfandri sedes: quo litteras de ea 
controuerfia confyderarct: eas enim Lyfander apud fe ferua 
bat: reperiffetque libellum ad Lyfandrum de rep. fcnptum: 
ut oporteret ab Euryprotidis ab Agiadifij regnum auferre» 
atque in medium ponere ex optimatibus eledionem facere: 
quo non herculis polleris fed illi potius daretur honos: qui 
talis foret uirtute iudicatus:qualis Hercules extitiffet:cum ob 
eam etia ille in diurnos honores fublatus effiet :Et hanc quidc 
orationem aedere & ad ciues efferre aggreffus ell: quo mde de 
monllraret:quod latebat:qualis Lyfander fuiffiet ciuis:&id 
quidem ns agens in Lyfandri amicorum calumniam :at aiunt 
Cratiden qui per id temporis princeps inter Ephoros effiet: ue 
ritum ne oratio fi leda foret :affienfionem .faceret: repraehen/ 
diffie Agefilaum dixiffieque non Lyfandrum effodiendum effie: 
fed eam potius orationem callide perfuafiueque compofitam 
una cum illo defodiendam. Ad hxc illi qui eius filias proca 
ti fuerant:deinde poli obitum quoniam pauper effiet muent?: 
eas abnuerent:ab ephoris mulctati funt quoniam quem diui' 
tem exiftimates colebantHibi luftum ubi frugi ac probum ex 
paupertate cognoffient:defpiciebant. 
m Amertes miffius legatus cum a quopiam ex illius loci ho 
minibus laudibus fummis efferretimquod amicis plur i' 
bus abundaret:interrogauit:an exploratunvhaberet quonam 
modo abundans amicis pluribus periculum fadurus fit. Id 
alter cum item difeere quaereret:aciuerfa inquit fortuna expe' 
nmentum faciet. 
n Icander cum quidam dixiffet Argiuos male de ipfo lo/ 
qui;Num ergo iquit-.dant poenam;qui de bonis loquun 
Agefilaus 
Eunprotidx 
Agiadae 
Hercules 
Cratides 
Mamcrtes 
Nicander 
Arguu turmale 5 Percundante autem quopiam quare comam bar' 
bamque niurirent:quoniam inquit proprius ornatus uiro eft: 
omnium pulcherrimus ac minime lumptuofus. bt cum ex 
athenienfibus quidam dixifTec ocium Nicander admodum ad 
mittitis, uera inquit narras:at non quemadmodum nos ut ac' 
cideritiftudcmus negotiis. 
p Antheodas legatione in afiam fungens oftcntantibus 
ei quibufdam murum &C magnum &C fublimem.per deos 
inquit peregrinfpulchra eft mulierum domus. Idem in jaca 
demi a cum philofophi multa feriaque diffcrerent: ac deinde 
Pantheodam interrogarent:quidhifermones ei luderentur: 
quid uero aliud inquit:quam bom.caeterum utilitatis haben 
tes nihil:fi minus uos ipfis utamini, 
p Aufanias cleombroa filius deliis aduerfus athenienfes 
de infula difceptantibus dicentibufque ut fecundum fu 
am ipforum legem nequel mulieres iminfula pariunt: neque 
mortui humantur;Qyo nam igitur:inquit:pado haec patria 
uobis fitun qua neque fuit ueftrum ullus:nec erit i Exulibus 
autem hortantibus ut aduerfus lathenienfes sexercitum duce 
ret;dicentibufquecum de lpfius laudibus in Olympiacis ludis 
praedicaretur: folos athenienfes aduerfus eum infibilafle: 
Qtjid nam igitur exiftimatis:inquit:eos faduros:fi male affec 
ti fuermt:qui bene affedi infibilant i Et quopiam pereunda 
te quur Tyrtaeum poecam cnutate donannt:quo inquit nun' 
cp peregrinus nobis praeefle uideatur. Ad eum quoq; qui cu 
corpore effet infirmus:cofuleret aduerfus hoftes terra 
dimicandum:uifne lgiturdquir.teipfu exutis ueftib9 *ondere: 
qualis es:q nobis pugnandu cofulasi Idc fumptuofitate ue 
icis i barbaroru praeda cu qda admirarct:meli9 effe iqt lpos 
cc multifaemdos c| quae multifaciuda fut poifidere. At poft 
uidoria de medis ad plataeas luffit praeparata perfaru caena 
f iis apponcda.Qjae cu mirabili fuptu effet:p deos iqt:lurcho 
eft gfes:q cum tam multa hcret:ad maffam nram uemebat. 
p Aufanias pliftonachs fili* ad illu a quo cct iterrogat9:cp 
qbre ex priicis Icgib9 nulla apd ipos mouere liceret: qm 
leges lqtmris non legib9uiros oportet dnari. Itccutegxae 1 
poft exiliu lacedaemomos laudib9 efTerret;ait qfpia quur lgr 
Athenienfes 
pantheodas 
Afia 
Academia 
Paufamas 
Delii 
Athenienfes 
Athenienfes 
Tyrtaeus 
Medi 
Plataeae 
Paufamas 
Xegxa nonmanfiftiSpaftaetfedfugifti potius 5 quoniam ne medici 
quidem: inquir.apud eos qui bene ualent:led ubi funt aegipta 
tesmcrfari confuerunt. Ad illum nero qui ab eo percuntta' 
returrquopafto thracas uincere quiret:fi medicum inquit con 
ftituenmus ducem. Et cum medicus eum confyderaret: di/ 
ceretque nihil habes maluNon enim te medico inquit utor. 
Idem cum ab amico quodam reprehenderetur: quod f quem 
piam medicum malediceretmec eum tamen expertus nec ulla 
affcclus iniuria:quoniam inquit fi eflem irtum expertus: mini 
me umerem. Infupcr cumtmedicus ei dixiflettfenex es fa&us: 
quia inquitmon fum te ufus medico. Dicebat etiam hunc me 
dicum efle optimum: qui non lineret aegrotantis morbo mar 
cefcere:fed quancelerrime fepeliret. 
p Aedaretus' dicente quopiam magnum cfTc hortium nu/ 
merum:Ergo inquit eo maiorem gloriam confequemur: 
quo pluris enecabimus. Quendam uero intutus qui tam&fi 
mollis natura eratitamen propter modelliam laudaretur a ci 
uibus:ait nec uiros mulierum fimilis laudandos efle neque ui 
torum mulieres:nifi mulierem neceffitas aliqua coegerit. Idc 
cum in trecentorum numerum non elTet elettus:qui honos in 
urbe ordine praeftabat:hilaris fubridenfque abibat: 
tus autem ab ephoris 6C quid rideret:interrogatus:inquit:quo 
niam urbi gratulor:quae me trecentos melioris habet ciues. 
p Lirtarchus leonidae filius ad cum qui interroga flet: qua 
ob caufam a primis regibus minus appellarentur :quo' 
niam inquit illis erat opus rege agide:at illorum porteris ne/ 
quaquam. Et cum quidam patronus caufarum ridicula di/ 
ceret:non cauebis inquit peregrine continua ridicula :quo ip/ 
fe non fias ridiculus:quemadmodum 11 lu&atores fiunt: qui 
fe continuos in lu&ando praeftant. Item ad eum qui lufci' 
niamimitareturdibentius ait hofpes lufcimam lpam audire. 
Dicente autem quodam lpfum a quopiam maledico laudari: 
miror id quidem ait:ni me fortafle mortuum ei quis nuciant. 
Nam bene loqui de uiuo nemine ille poteft. 
p Liftonax Paufaniae filius cum atticus quidam rethor in 
fcitiam lacedaemonns obiiceretdecle inquit narras:Na c 
graccis omnibus foli nos mali nihil a uobis didicimus. 
Paedaretus 
Phftarchus 
Lufcima 
Pliftonax p Olydorus aicamenis filius cum frequentius quis minita 
tec mimtcisniefcius inqt es maxima cruciatus parte abs 
te confumi. Idem cum exerctum aduerfus Meflenam educe 
fer.interrogauit quidam an effet aduerfus fratres pugnatur9 5 
minime inquit;fed in id agri fe profcdurum:de quo nondum 
effet fors habita. Argiuis aut rurfus poft trecentorum illoru 
pugna uniuerfis acie fuperatis:Polydoru focii hortabant: ne 
opportunitate praetermitteret: fed hoftiu ad . rt9 muru urbe 
caperet:Nam cu X uiri periffent:& uxores defertae effentud fa 
cillimu factu fore:Quare ad eos ait aequa pugna aduerfanos 
umcere mea fententia honeftumeft.Sedqui de agri terminis 
pugnauerim9:urbem capere cupiamusaniuftum effe duco:ue 
ni enim ut agrum recuperarem.non ut urbe occupare. Inter 
rogatus etiam quamobre fpartiatae fortiter i bello diferimen 
fubeuntiquomam inquit uereri duces no metuere didicere, 
p Olycratidas ad regios praetores una cum aliis legatio' 
ne fungens cum ab ns interrogareturmtrum priuati ad 
eff:nt:an publice nrfli effent:fi ait impetrauerim9:publice mif 
fi fumus:(in minus impetrauerimusiprmatim adfumus. 
p Hoebidas cum quidam ante leuclrenfe diferime diceret 
diem huc demonftraturum forte uirum :inquit multi di 
em illum eflefaemdura:qui fortem uirum monftrare faluum 
poff:t. Et cum in eo loco a chtoriis obfideretur:qui X difTi' 
cihsdTet X expers aquae:fertur in ea foedera uemflemt folum 
bello partum eis cederet:fi una fecum fui omnes e proximo fp 
te biberent:Nam fontem hoftes praefidhs tenebat. Poft iuftu 
randum nero coadis olbus qui cu eo aderantmoluiffe illi qui 
nollet bibere.regnum dare, Qyod cum nemo admififfet: fed 
bibifTent omnes lpfum ubi poft omnes defeendiffet: at fefe a 
quainfperfiff;t:etiam praefentibus hoftibus adortum eflea 
groque potitum-.perinde atque non bibiffet. 
t Elecer ad eum qui dixiffet patrem maledi&is in ipfum 
uti:nifiiisifiquit:dignuseflem:haud pater uteretur.' 
Dicente autem fratre noti seque emes ei aduerfari atque (ibi: 
cu nfdc tamen parctibus natus fit: At lftud inquit abfurdius: 
Nam quas lpfe nefeis: ego mmrias pati fcio. Interrogatus 
etiam quid mos apud eos effet: ut iuniores femoribus aflur 
gerent: quo inquit ita hi habentes m maioribus nam hono 
Polydorus 
Meffena 
Argiui 
Polycratidas 
Phoebidas 
Clitorii 
Teleecr randis maiore honore parentes profequanttir, Et cum quif 
piam effec percundatus:quantum fubftantiae poffideret :plus 
mquit:quam fat eft. 
c Harilaus interrogatus quamobrcm Lycurgus paucas 
adeo tuliffet leges: quoniam mqrnt pauca dicentibus 
paucis etiam legibus opus efl. Pcrcundante autem quoda 
quare puellas aperta facie :uxorcs autem uclata in propatulu 
agerent:quia inquit puellis uiri funt inueniendi: at uxoribus 
turi feruandi, Idem cum mancipium quoddam audacius ei 
aduerfaretur:ni ait:irafcerer:enecarcm te. Atque interroga' 
tus a quopiam quam putaret optimam efle remp-inquitu qua 
plurimi ciues inuicem fine fcdltione uelint de uirtute certare. 
Item cum quis percildaretur: quur omnia deorum ligna cum 
armis effent apud ipfos pofita: quo inquit nec quae in horni/ 
nes exprobrationes obprobnaque dicuntur:proptcr timidita 
tem in deos referamus: nec muenes inermes dus immortali' 
bus preces habeant» Ad illum quoque qui eifet pereunda/ 
tusiquare nutrirent comarmquomam inquit ex on.nibus hic 
& naturalis ornatus eft &C minime fumptuolus. 
f Annorum legatis prolyxiore oratione utentibus dixere 
fpartiatae:Prima quidem obliti fumus. poftrema ucro 
ignoramus: quia res memoria exciderunt. Cum longa ora 
tor prolyxaque ufus oratione refponfiones peteret: quas ciui 
bus referret: refer igitur dixere tC te dicendo QC nos audiendp 
uix defiffc. Et ad thebanos aliquibus de rebus contradicen 
tes dixerunt :aut fapere minus oportet aut plus poffe. 
1 Acon interrogatus quam ob caulam menti pilos pluri/ 
mum nutris Jquo inquit canos intueris: nihil agam lpfis 
indignum. 
a Lius cum effet quis percudatus. quare ficis breuibus uti 
mini Jquo inquit cominus cu hofhbus manus coferam9. 
I Audante quopiam fortiffimos pugnatoresdaccn inquit: 
in Troia. 
a Lter cum audiflec quofdam in caena ad bibendum ui co 
gunon etiam ad edendum inquit ui coguntur i 
p lndarus cum feripf fTet:Gramae fuftentaculum athena?: 
lacon ait graeciam funditus ruituranr.li huiufmodi lu' 
(lineatur fuftentaculo - 
Charilaus 
Lycurgus 
Lacon 
Pindarus c T cum quis intutus m tabula quadam picta laconas ab 
athemenfibus mgul an diceret fortes quidem athemen 
fes :lacon tempeftiue fubdidit:6£ 11 quidem in tabula . 
a D qucda uero q calumniofa male dicta libcter audiret: 
lacon ait define aures aduerfus me benigne praeftare. 
a D eum qiu plecteretur: ac diceretunuitus erratu: dixit 
quifpiam inuitus igitur etiam plectere. 
i Ntutus quidam homines qui dum uita decederent: 
in fellis curulibus fedebant:abfic inquit:ut hic fedeam: 
unde non licet affurgere femori. 
c Hn cum olim e caena abeuntes in ephororum curia uo 
muiffent:curulibufque in fellis ubi ledebant ephori: de 
iecifTent:uaehementer primum qui ea fecifTent:inquirebant:an 
ciues 11 eifent. Vt uero chios extitiffe fenferut ;proclamaucre: 
chus perrnit titur lafciuire. 
c Vm qui s amygdalas duplo uiliore pretio quam duros 
filicesuaemrc afpiceret:nunqd rari inquit lunt lapides* 
1 Vfciniam cum quis uelliffet:ac parum iueniffet carnis: 
ait uox hoc eft;& aliud nihil. \ 
1 Acon quis cum cynicum diogenen complecti ftatuam 
aeream uid ffetin magna ui frigoris: percunctatus efb 
an rigeret: Qyod cum ille negaffet;ait quid nam igitur ma/ 
gnum facis. 
e I cum metapontino cuidam lacon metum exprobraret 
attamen inquit non parum alieni habemus agri. hic at 
ait non folum igitur meticulofi led etiam lniufti eftis. 
p Hregrinus quidam cum fpartse rectus in alterum crus in 
ducretur calceis: ait ad iacona:Nequaquam tu lacon 
mea fententia quantum ego temporis taniundem lpfe flares 
fuper pedem:Qiji excipiens non enim liarem inquit.& ex anfe 
ribus quidem nullus eit qui non flaret. 
c Vm quis artis rhetonese laudibus efferretur: aliquis la 
con ait: At piir geminos ars fi ueritatem non tetigerit: 
nec eft nec unquam fit futura. 
a Rgiuus aliquando cum dixiffet:multa fpartiatarum fe 
pulchra apud nos funt dixit lacomat argiuorum apud 
nos ne ullum quidem, perinde atque n fsepe argos adorti eiTcc 
at fpartam argmi nunquam, 
Chii 
Lacon 
Peregrinus 
Argiuus lacon 
- rl Acon captiuus cum uaeniret: diccretque praeco: lacona 
uaendo:increpamtinquiens:captiuum proclamato, 
q Vidam ex ns-militibus qui apudLyfimachum merebat: 
ab illo interrogatus nunquid cflet cxanancipus: Tu au' 
cem putas mqt fhpcdio quattuor oboloru lacona ad te ituru. 
c Vmthebam laconibus uiftis ad leuftra ad ipfum Euro 
tam effent:& quida la&abundus diceretiubi nuc lacones 
(ur.lacon abus captus non aditint: mqmt: Non emmuos 
huc ueniffetis. 
a Thenienfibus rogantibus quo tempore urbem tradide* 
rat:Samum fibi dimitterent:dixerunt:Cum ueftri fueri/ 
tis:tunc alios quoque habere poftulate. Ex quo etiam prouer 
bium illud efhQm fefe ipfe non habet :famum uult. 
u Rbem quandam cum lacedaemonn ui cepifTent : ephori 
dixerunt: periit luctatio iuucntutis:Non enim pofthac 
iuuenes habebunt :qui eis repugnent, 
a Liam urbem rege lacedsemoniorum pollicente fe pernt9 
euerfurum :Nam ea laconibus negotia plaerunque pr&/ 
bueratmequaquam permiferunt mquientes nullomodo euer/ 
ies:nec tolles muentutis cotem. 
1 Vetantibus paedotribas qui pueros exerceret atque eru 
dirent:hauapraeficiebanc:quonon artefed uirtuteho 
nori (luderent.Itaque Lyfander interrogatus quonammodo 
eum charon uiciffet:ingenio inquit atque induitria. 
;p Hilippusquo tempore i eorum uemflet agrum:cum feri 
pfmet.-utrum amice feire uellent an hoftiliter refponde/ 
runt -.neutrum. 
I Egatum quendam cum ad Antigonum demetrii filium 
mifi(Tent:eu mulctauere: quonia audiffent uocauifle illu 
regem: quanuis medimnum annonae cuique a rege m cantate 
portaret. 
d Emetrius cum crimini daret: quod legatum unum ad fe 
mifi(Tent:Non igitur fatis efl dixerunt ad unu unus, 
f Lagitiofus quidam fentcntiam optimam cum tulifct: 
hanc quidem admiferunt :at illo amoto 1’ententiam alte/ 
n qui honeite uixiffctinfcripferunt. 
f Ranes cum mmcem di(Tentirent :ii patrem nwlctauerc: 
quod filios diffidentis cfefpicerct. 
Lyfimachus 
Ihebani 
Leuctra 
Eurotas 
Athenienfcs 
Samus 
Prouerbium 
Lyfander 
Charon 
Philippus 
Antigonus 
Demetrius 
Flagitiofus p Salten aduenam mul3auere:quomam digytis cithar* 
pulfaret. 
d Vo pueri pugnabant:quorum alter falce alterum uulne 
rauit loetali uulnere .familiaribus autem pueris cum is 
ef&t pugnam dimifTurus:polhcentibus auxilium fe laturos &C 
illum qui perculferat iterempturos:nullo modo per deos iqt: 
Non enim eft mftum. iiiftum aflfe 
qui potuifTem:fortifque fuiflem .* 
a Lterpuellus quoniam adeffet tempus:quo furari liberis 
pueris lege fas erat:quodcunque qius polfet: dabatur<$ 
turpitudini depraehendi ;ubi qui cum illo una aderant :pueri 
uiuam uulpeculam furati ei cuftodiencjam tradidiffent: £C ii 
qui illam amifcrant:quaefitum uemfifentmulpeculam hic fub 
iecit fub amidum.beftia uero exafperafcente ac pueri latus ad 
cefta ufquedeuorante:ne palam fieret.quiefcebat. Sed ut de/ 
mum poft illorum abitionem fadum pueri afpexere :culparct 
que dicentes melius fuiffe manifeftare uulpeculam quam cela 
re ad mortem ufque:minime quidem inquit ;fed longe melius 
effe doloribus quam fopno diem obire 6C qua hominum fer/ 
mombus diuulgarncp ob molliciam turpiter uiuere curaueri, 
C Vm quidam m laconas in itinere incidiffent: dixiffent 
que fecunda eftis fortuna ufnnam hinc nuper latrones 
abiere: dixerunt hi nequaquam per bellicofifTimum Enyallii: 
fed ilii potius ufi funt.qui in nos non inciderunt. 
1 Acon interrogitus:quid fciret:dixit liber efle. 
Ver fpartiata ab ancigono rege captiuus fachis ubi uae 
p nifTet:alns in rebus omnibus emptori parebat quafcun/ 
que libero faciundas exifhmabat. Vt uero imperauit:ut 
matulam ferret:haud pafTus eft lnquiens non fcruiam.Et cum 
ille furrexiffer.hic afcenfa tefta ubi dixiffec difees emere: fcip 
fum immifit:atque obiit. 
a Lter cum uaeniret:dicente quopiam fi te emero. eris fru' 
gi:etiam fi minus inquir.emeris. 
a Lius captiuus cum uaemret: addente praecone mancipiu 
uaenundareiexccrabihs :inquit:non captiuum dicis 5 
1 Acon mufeam lnfgnis loco habens m clipeo dC hanc 
fine non maiorem uera mufcauibt deridentes quidam 
dixiffent hoc ad latendum elfe ab eo fadum: imo inquit ut 
Pfaltes 
Deiufticia 
Licoti 
Antigonus 
Lacon ' mamfcftus fiam fic enim proxime hoftes aggtfedior :ut hoc in 
figne ipforum uifui magnum fit. 
; a Lter cum in fympofio lyra effet addutta :Non laconici i 
; quit moris cft nugari. 
- f Partiata interrogatus an fecura effet ad fpartam uia:in 
quit:qualis acceitcris. Leones enim eminus proficifcun 
tur a leone.lepores autem uenamur etiam itra tabernaculum, 
i N palacflrico manuum nexu cum proftratus quifpiam 
colluctatorem fruftra pulfaret:atque ad terram traheret 
ubi corpore defatigatus dcficeretullius brachium mordebat, 
6C alter ait mordes o lacon ficut mulieres: nequaquam mquit 
alterXed ut leones. 
c Laudus ad bellum egrefTus quibufdam eum fequetibus 
ac ridentibus conuerfus ait.mala capita non cft cum ho 
ftibus fugiendo pugnandum:fed manedo ordinemq? tuendo, 
a Lter ictus fagipta cum uitam relinquerent:non hoc 
quit fibi curae effe:quod moreretur fed quod a molli ac 
femiuiro fagiptario effet occifus -.egiffetque ipfe nihil, 
c Vm in tabernam meritoriam quis diuertiffet:parandum 
que cauponi dediffet obfonium : ubi alter cafcum atque 
oleum petiffet: ait:fi cafeum haberenuetiam obfonio egerem J 
a Deum uero qui lampinaeginetambeaiumdiccretiquo 
niam' ditilfimus effe uidebatur: erat enim gubernator 
multarum nauiumdacon ait:Non attendo felicitati :quae pen 
deat ex funibus. 
c Vm quis dixiffet lacona mentiri :is refpondit: liberi en! 
fumus «alii uero fi quando uera no dicunt:pkftendi fut. 
c Vm quis cadauer rectum fiftere uellet :atque niteretur: 
ubi fattis omnibus i d nequiffet: per geminos ait intus 
aliquid effe oportet; • * 
t Ynniciius Thrafybuli filii morte fortiter tulit. In hunc 
uero epigramma huiufmodi factum effc. 
// Exanimus pitanen clipeo thrafybul us in acri 
Confoffus feptem muneribus rediit. 
// Paffus ab argiuis quae ergo nulla gerebat, 
Tintuchus hunc igni cum daret:hsec loquitur 
// Flere decet timidos oculis te nate fcpulchro 
Condo meum ficcis ac lacedaemomum, 
Spartiata 
Claudus 
Lampis 
Xynnichus 
T hrafybulus 
Epigramma 
Pitrne 
Argiui . a Lcibiadi athemenfi cum aquse plurimum balneator fu 
deretdacon ait quidna hoc: ut immundo ualdeque for/ 
dido plus praebet - 
p Hilippo macedonequaedam per epiftolam lacedaemoni 
is imperante 11 refcnpferunt. Lacedaemonii philippo . 
// de quibus nobis fcripfiftunon. Cum autem in agrum laco 
meum philippus fecifTet impetum:ac omnes perire inderentur 
dixit ad quendam ex fpartiatis:Qijid nunc facietis o 
Qyid enim inqt aliud:quam fortiter moriemur. Soli enl grae 
eorum nos liberi effe ac non parere aliis didicimus, 
p 0(1 aduerfam Agidis pugna obfides Antipatro petente 
pueros quiquaginta :Eteocles ephoru gerens ait pueros 
quide minime datum ire:ne malis moribus imbuerentur pria 
inftitutionepriuatimec ciues forent:fenes uero aut mulieres fi 
uellet duplo ct pluris datu ire.Eo aut grauiter minitate mfi ac 
Ciperet: publice refponderunt: fi grauiora morte imperites fa 
cilius moriemur. , 
f Enex in olympiis dum ludus pageretur fpe&are affecta 
bat:ubi aut federetmon hebat. In multos uero pfeCtus 
locos erat &C cotumeliae &C cauilloirecipiebaturqp a nemine, Vt 
amtSad lacedaemonios uenit:pueri ocsafTurrexere:plurefcp ui 
ii ceiTere locum, At esetens graecis plaufu more admiratis ac 
fumis laudibus efferentibus:fenex ut mouit canuqj caput bar 
fenile &C lachrymafTet ait:Heu mifero mihuut oes grae 
ci quae honefta fint norunt;fed iis lacedaemonii utuntur foli. 
f Erunt aut quida idem athenis quocg accidiffe. Nam cum 
Panathenaea agerentur:attici lpfifenem probris infeque 
bant:quippeq eum ut fufceptun militabant.Si uero accede' 
ret:no recipiebant. Vt aut petitis fere oibus ad lacedaemonios 
uemt fpedatores:ocs e fedilibus affurgentes locum cedebant. 
Eo aut fado mirifice turba delectata lnfigni admodu fignifica 
tione applaufit. Atcp fpartiata quis dixit:Per geminos Athe/' 
menfes quidem quae honefta funtifciunt :no autem agunt, 
m Endicus a lacone petiit:at fi tibi inquit dederoieris.pau 
perior. Tuae uero huius lneptitudinis qui primus por' 
rexerit:audor eft futurusiquippe qui inertem te fecerit. 
1 Acon ubi quempiam uidiffetiqiu res diis 
gregaref.nihil ait curare deos:q fe effent paupiores. < 
AlriMactes 
Philippus 
Epiftola 
Agis 
Antipater 
Eteocles 
Olympia 
Panathenaea 
Mendicus 
Lacon c Vnt quis adufterttm apud turpem uxorem comprxhen 
diflct:affli&eait:quae tibi neceflitass 
a Lius oratorem audiens:qui magnos uerteret orationi? 
ambitus:at per geminos ait fortis quidem homo hic ad 
nullam propofitum inftruit atque exercet linguam, 
c Vm laccdaemona quis ueniffet :honore infpecio quem 
itiniores fenioribus praeftabant :ln fola inquit fparta 
fenefeere conducit» 
i Nterrogatus lacon cuiufmodi Tyrtaeus poeta effet: bo 
nus inqutt:qm luuentutis animos # contumelia imbu 
at # ftultitia. 
a Lter cum in dolore oculorum egrederetur ad bdlum:# 
aliqui ei dicerent:duo uadis ita affectus aut quid fa&u* 
fusJSi aliud inquit nihil egero:faltc hofhs gladiu hebetabo- 
b Vris # fparns lacedaemonii ultro ad Xerxen perfarum 
regem ad crutiatu cui lacedxmon pro oraculo erat ob 
noxia:profecli:Nam caduceatores a rege adfemitfos laceaae 
mpnii occidcrant:ubi uemfTent ad regem:tufferunt:quo uellec 
modo fe pro laced£moniis interimeret.Sed ut ille admiratus 
turos liberauit:rogaretque:apud fe ut manerent: Et quo nam 
paeto dixere uiuere hic poffimus patria legibufque reliftis # 
is uiris :pro quibus tantum itineris monturi uenimtrss Af 
cum Indarn* dux maiorem i modum rogaret:ac fore diceret: 
ut ii aeque honorarentur at<£ illi:qut amici maxime apud re 
gem ad dignitatem proue&i effent:dixerunt :Ignorare uideris 
nobis:ctiiufmodi res eft libertas:cui mentis compos perfarum 
regnum haud praetulerit. 
1 Acon quoniam die fuperiore hofpes eum declinaflfet: 
poftridie uero ftratis ufus large magnificeque excepit: 
infcendit (Irata :eaque pdfundabat addens: propter haec he 
ri ne in (tono quidem dormiui. 
a Lter cum ueniffet athenas-.afpiciens athenienfes qui per 
nas # obfonium proclamaret:# publicanos ac lenones 
gererent:# alia inepta opera agerentmihilque turpe ducerent 
ubi in patriam reuertiflet: percunctantibus ex eo ciuibus qua 
lia effet: quae athenis uiderat: per fimulationem dicebat om 
niacffehonefta: orationeque monftrabat omnia apud athe' 
menfes honefta cenfernturpe autem nihil. 
Buris 
Spartis 
Xerxes 
Indamus 
Lacon a Lius quapiam de re Interrogatus refponditmon. Vt au' 
tcm is qui interrogarat:refpondifTct: tu mentiris;uidef 
ne inquit: te uanum efle: qui quae nons-.interroges 5 
u Enerunt aliquando legati lacones ad lygdamin tyran/ 
num. Vt uero ille differens faepe congredi tardarct;d:ce 
rent autem eum omnibus in rebus molliter habere:at illi nar 
rato dixere nos nequaquam per deos immortalis ad ipfum 
uenifTe:ut pataeftram cum eo luderemus: fed ut differerem*. 
1 Acona quempiam cum quis myfteria edoceretanterro' 
gabat: quid impium maxime egiffdfibi confcius efTer: 
Hic autem ut fdu ipfi norunt. At ubi ille magi£ magifquc ur 
geret: ac diceret: omnino id eloqui te oportet: contra lacon 
interrogauit: cui me prius oportet eloqui tibi ne an deodlllo 
autem dicente:deo.Xu igitur inquit ablcedito. 
a Lter cum noclu monumentum praeteriret:ac daemoni' 
um quoddam uidere uifus elfet: incurrebat: ut id lan' 
cea tolleret: atque infigens inquit: quo me fugis, bis montu 
ra anima 5 
a Lius cum optafTct ab leueade feipfum iacere: locum in 
fcendit.altitudmequemlpeda auerfuseft. Qyod cum 
ei daretur probro: inquit: non exiftimaram optioni alia ma' 
lore optione opus effe. 
a Lius in acie cum effet cnfem in hoftem demiflfurus :quo 
niam receptui ceciniffcnt: non etiam demi fit. Quodam 
uero percundante:quur hoftem quem ceperat :non occidiffet 
quoniam inquit melius eft parere principi quam necare. 
1 Aconi cuidam cum m olympia uichisj iterum efiTet: di 
xit quis tuus aduerfarius o lacon te melior fuit;mimme 
inquir.fed profternendo aptior, 
e Orum qimad conuiuia ingrederentur cuique natu maxi 
mus monflratis foribus per has ait: uerbum nullum 
egreditur. 
e X cum nigram quod dicitur ius apud eos maxime pro 
baretur adeo: ut femores ne carnem quidem.appetcret 
fed eam adolelcentibus cederent-.fertur dionyfius liciliae ty 
rannus huius gratia emiife laconicum adokfcentem: eiq ie 
imperalTc :ius illud fibi pararet:ac-lumptui nulli parceret: 
quod cum deinde .guftadcc; offenfus defpuiffe; coquumque 
Lygdannis 
Dionyfius dixiflfe.o rex hoc ius tibi uefcendu efbubi te laconice exeiv 
cueris:6<: in eurota laueris. 
i Acones ubi modice in conuiuiis biberint: abeunt fine 
funali. Non enim licet pergere prseuio lumine neq; hac 
neque aliam uiam:quo aiTiiefcant $C ex tenebris ac uo&u fide 
ter intrepideque proficifci. 
1 Itteras pro neceiTitate difcebat. Reliquarum uero difci 
plinarum admittebant nihihNec hominum magis e.ua 
librorum.Erat autem illa ns difciplinamt honefte parerentda 
bores conftantiflime tolerarent: pugnandoque aut uincerct: 
aut interirent. Degebant autem fine tunicha ami&um unu 
in annum capientes.Erantque corporibus fqualidi.Et qui bal 
neis utplunmum unguentifque abftincrent. Dormiebant eti' 
am una pro alis &C turmis in thons ex arundimb’ fadis:quas 
fecus eurotam nafcentis lpfi. conuehebant fummitates mini 
bus non ferro confringentes. Per hyemem uero eos qui Lyco 
phones appellantur fibi fubnciebant thorifque immilcebant. 
Ea enim materia calidi quiddam habere umebatur. Auare 
praeterea eos pueros qui probo eflent animo: permiffum erat: 
coire autem cum iis turpiflimum cenfcbatur.perinde atque 
non animus fed corpus potius amaretur .qui ueroeflet accu 
fatus perinde ut ad dedecus congrediens ns erat per omnem 
uitam infamis. 
m Os etiam fuit iumores interrogari a fenionbus: 6(quo 
proficifcerentur quamobrem -.atque qui minus refpo 
deret: aut caufas nederet: obiurgari. Qui uero fe praefente 
delinquentem non obiurgaffet:pan caftigatiom erat obnoxi/ 
usicui etiam delinquens lpfe. Et qui caftigationem molefte 
ferret: in magno erat opprobrio. fi quis in delido 
effet deprsehenfus: oportebat hunc quandam in urbe aram 
circuire ac uituperationcm quandam in feipfum uerfucom/ 
pofitam canere . Quod aliud nihil erat quam ipfum femet 
obiurgare. Erat etiam mos non proprios duntaxat uereri 
patres atque his parere fed omnes etiam feniores uerecun' 
diaprofequi. Etiihsm uns cedere e fedilibufque affurgere: 
quietiiTimeque tranfire. Itaque ius quilibet habebat non que 
admodum in alus ciuitatibus fuorum filiorum & feruorum 
ae poffeffionum fed seque proximi ac fuarum rerum ut quam 
Eurotas 
Lacones 
Lycophones maxime iis communibus uterentur;& perinde atque de rebus 
domefticis curam gererent, Et qui puer a quopiam caftiga/ 
tus ad patrem detuliflet :turpe erat audienti patrufi minus eu 
rurfus caftigaiTet.Credebant enim fibi ipfis ex inftitutione pa 
tria rui turpe filus imperare. 
f Vrantur autem pueri exefculentis quidquid poflint: 
difcentes hi quidem ingenioliiTime dormientibus aut 
negligentius cuilodientibus infidias tendere. Qui uero fue' 
nt depraehenfus; uerbenbus efuriaque muldatur. Tenuis 
enim ns uilifque caena eft; quo fua lnduitria indigenam pro 
pulfantes audere cailereque cogantur. In faciundo autem 
conuiuio propterea parfimonia utebantur;ut aituefeerent re 
pleri nunquam: poflentque famem ferre. In enim arbitra--, 
bantur uel ad bellum utiliores fore: fi poflent etiam fine cibo 
labores tolerare: dC continentiores tenuiorefque in multum 
ufqu: tempus degerent a paucitate fumptus. Et fine obfo' 
nio degere seque atque efcam omnem admittere id exifitima' 
bant; ad meliorem ualetudinem corporum ab alimenti pau' 
citate habitudinemque accedere sputantes n quidem ipfum 
fpintum.qui prae nimio alimento in profunditatem latitudi' 
nemque premat: in altitudinem corpora non preflum attole 
re;facereque pulcherrima . Graciles enim # macilenti habi/ 
tus artuum agilitati parent;habmores uero & carnofi one' 
re fuo reludantur, 
a D haec nemine minus modulis carminibuique (ludebat 
In ns autem ftimulus quidam inerat ad uim animi inci' 
tandam &C ad impetum quali furctem quendam atque llrenu 
um inducendum. Ac dictioerat £>C facilis &feueradiabebatqj 
aliud mhibquam tum eorum laudationes:qui generofe forti' 
terque uixiflent;ac praeclare 6C faufte pro fparta occubuiffct: 
tum enam eorum uituperationes ;*qui metu id agere detrec' 
talfent; perinde atque triltem uitam miferamque uixiflent. 
Erat praeterea praeceptio quaedam atque ladantior excita' 
tiopro aetatum dignitate ad uirtutem . Tribus, enim choris 
pro tribus aetatibus in celebritatibus conflitutis unus lene' 
ducis incipiens canebat;Nos olim fruimus robuili luue/ 
nes , Elorentis uero aetatis alter refpondens unquiebat . 
Nos amem fumus; quod fi uelis ; periculum facito . At puericiae certiustNos autem erimus multo profecto robuftio' 
res. Atque numeri primi illi quibus 6C m tripudiis & ad ti 
biam cum in hoftes ferrenturmtebaturmt & fortiter dC aude 
ter agerent:mortemquecontemnerent:incitabant:Nam lycur 
gus bellicae exercitationi ftudium muficae admilcuit:quo fcel 
landi uaehementia modulatione temperata conlonantiam co 
uenientiamque habere:.Itaque rex ante quam pugnas iniret: 
facrificabat mufis: quo &C oratione praeclaraque memoria di/ 
gna facinora pugnantes redderent. Quod fi quis prifeae. mu 
ficae qtuequam tranfgrederetur: haud finebat. Vnde etiam 
Terpandrunr.qui £C uetuftiflimus effet: reliquis per id tem 
poris citharoedis praeftaretdac heroicas res geftas laudibus 
efferret: ephori tamen mulctauere:eiufque acceptam citharam 
aflfixere:quod unum folum neruum ob foni uanetatem fuper 
fluo intendiffet.Simplicioris enim duntaxat modulos proba/ 
bat. At Timotheum quoniam carniis modulis ftudereoepho 
rorum unus arrepto gladio interrogauit:ex utra parte abfci' 
deret:qui fupereuent ad feptem neruos. 
p Raeterea omne fepulchrorum fuperflitionem Lycurgus 
fuftuht concedens SC in urbe fepeliendos mortuos £>C fe/ 
cus facella habenda monumenta. Piaculaque amouit, 6C ne/ 
auid una fepehrent uetuit;fed condentes corpus puniceo ami 
au dC oleae frondibus aeque omnis circundarent. InfcriptiO'' 
nes quoque quae in fepulchris fierent:prohibuit mfi eorum:q 
belli obifTenc.ltcmque &C ludius bC lamentationes, 
a D haec peregrinari eis non licebanne externis moribus 
ac malis umendi difciplinis imbuerentur. Atque ne 
peregrini qui in urbem confluerentimali cumfpiam dorfores 
ciuibus exifterent: eos urbe exigendos ftatuit. Ei autem emi 
quifquis puerorum mftitutionem minus ferualTet: ciuitatis 
lura communia non erant. Quidam nero tradidere quicun/ 
que etiam peregrinus ciuilem exercitationemi feruaumet: pro 
Lycurgi fentcntia eum participem farium portionis initio 
confli tutae. 
u Aendereinfuper non licebat. Vicinorum feruis aeque 
ac propriis uti mos erat.eodem modo canibus dt cqs: 
'riifi ns opus effet heris. Et in agro liquis re aliqua egeret: 
ubiaperuiffet: portaffetque poffcfforis res neccftarias: obii' 
Lycurgus 
Mufas 
Terpander 
Timotheus 
Carnii moduli 
Lycurgus gnatum penum relinquebat. 
i N bellis amictibus puniceis utebantur.Tum eniiti color 
cis uirilis uidetur;tum coloris langiunolentia plus me' 
tus.impemis praebet.cum etiam ne apud hoftes laetis clamo' 
ribiis lcrebrefceret.fiquis eorum faucius fieret:fed lateret illos 
id potius propter utilem coloris fimilitudinem. 
d Vm imperatoria calliditate uicerint hoftes: marci bo/ 
uem facrificant.Quandocunque autem aperto praelio; 
gallum : afiuefacicntes 11 quidem ductores fuos non folum 
bellicofos cfle .uerum etiam imperatoria calliditate ;aftuaa' 
que pollere» 
f VpplicationibusdC optatis addunt miuriam pati pof 
fe.Eorum autem fupplicatio erat propter bonas actio/ 
nes quae pulchra funt:dare:& amplius nihil. 
u Enerem colut armis praeditam atque deos etiam omnis 
& foeminas & mares lanceas habere faciunt :tanquam 
omnes bellicam uirtutem habeant. Adduntque praeterea qui 
prouerbio utuntunQyi manum ad aliquid fert iuocare fortu' 
nam:perinde atque oporteat deos inuocare:cum.quid aggrep 
furi adurique funt. fecus uero minime, 
e X quo pueri a uinofitate abhorrerent:eis mancipia ma' 
dida monftrabant, 
m Os eis fuerat ne lanuas quidem pulfare: fed clamare ex 
trin fecus. 
p Ectinibus non ferreis fed arundineis utebantur. 
Omqedias & tragoedias nequaquam audiebantiquo ne 
s' c que feno neque loco audirent:quse legibus contradices 
rent. Archilochum poetam cum effet lacedsemone ea 
dem hora expulere:quoniam acccpiffct eum poetice fcripfiffe 
melius efte amittere arma quam mori.Sic enim ait. 
s/ Afpida quae circa periit mihi callipon alto 
// in luco:Saion poffidet ille meam. 
// At caruiffe amis quam mortem occumbere praeftat 
// Afpide pro capta mox melior dabitur, 
p Vellis fiC pueris comnnia funt facra. 
f Ciraphidan ephori muldaucft:q? a mlhs fiuria acciget. 
f Cutacum milirem interemerc:quoniam tselam quandam 
in fcutum impofuiftet. 
Venus 
Archilochus a Dolefcentem qui in gymnafio uerfaretur: quoniam uia 
quae ad Pylaeam duceret:nefcicbat:punierunt. 
c Ephifophonta qui poffe diceret de quauis re diem cotu 
differere:eieccrut unquientes oportere bonum oratorem 
rebus parem habere orationem, 
p Veri apud eos caeli turgis totum diem in ara Orthiae dia 
nae ad morte ufg; perfaepe tolerant hilares ac geftientes: 
aemulatione uictoriae muicem contendentes: quis lpforum fiC 
dumus 6C magis uerbera tolerant .Et qui uitior eualermtam 
illuftris clarufque habetur quam qui maxime. Dimicatio uero 
ipfa uocatur difflagellatio.fit autem fingulis annis, 
u Num uero id quoddam ex pulchris uifum ell beacifque 
ltiftitutis: quod exhuberantiam otii ciuibus Lycurgus 
inuenerit.Nam in fordida arte uerfari nullo modo licebat; ac 
ne in quaeftuaria quidem:quae operofam congeriem negotia 
tioncf# contmeret;fecerat enim diuitias 6C (pernendas &C con 
temnendas omnino. Verum mancipia eis agrum colebant: 
redditumque ferebant antiquitus conllitutum. uratque exe/ 
crabile. Ii quis plus mercedis quenquam pofceret: quo Sf illi 
propter lucrum mimfteria libenter ni ne rut' 
fus plus quaererent. 
p Rohibebantur etiam dC effe nautae QC uti nauali pugna. 
Verum cum pofteriore tempore per naualem pugnam 
maritimi principatus potiti eflentuurfu cum ciuium mores in 
quinari intuerentur; defhtere.Sed rurfus mutatione funt ufi: 
quemadmodum m alus rebus omnibus.Et"enim conueftis ad 
laccdaemonios pecuniis qui conuexerantnis morte damnati 
funt.Nam Alcameni 8C Theopompo regibus oraculum reddi 
tum ci fore:ut auaricia periret Sparta. Veruntamen Lyfander 
cum feciffct captiuos Athemenles:& auri multum QC argenti 
hi quidem exceperunt.uirumque honorarunt. Ita 
que Lycurgi legibus cum urbs uteretur: mliurandumque fer/ 
uaret; graecix principatum bonitate iegutr & gloria annus 
quingentos tenuit.Cum ea uero paulatim tranfgrederetur: dC 
habedi auiditas diuitiaruqp Itudiumaderet.tu mres dimrnmu 
tae futau lb.cu .ppterea fut eos .exoli. Attamen cpuis ita herent: 
polt Phil ppi macedonis uiclona ad cheronia ui omnes eum 
Diana orthia 
Alcamen 
Theopompus 
Lyfander 
Lycurgus 
Philippus 
Cheronia graeci 5C terra &C mari imperatorem appellaflfent ac 
xandru filiu polt fulos euerlofqj rhebanos:foli lacedaemomi 
licet urbem fine muris haberent:ertentcp admodum pauci ob 
continua bella: tum etiam longe qui tacile ca 
pi potent: tamen cum breues admodum qualdam lycurgi in 
ftitutioms fcintillas adhuc feruarent: neque una militarunt 
nec cum his nec cum alus deinceps macedonicis regibusmecg 
in communem confertum mgrerti funt.neque tributum tule/ 
runt:quoufque defpechs omnino lycurgi legibus a propriis 
ciiubus in tyrannida ath nec amplius quicquam ex patria in 
ftitutione leruantes dC aliorum ettech fi miles fupenorem glo 
nam elationemque amileruntnnleruicutemque migrauerunt. 
ac nunc quemadmodum alii graeci romanis parent, 
a Rgileomsbrafidae mater cum eius'filius diem obiffet: 
ut amphipolitae quidam qui fpartam uenerat:eam adif 
fent:interrogauit:fi decore dC pro lpartae dignitate filius obie 
rat:Magnificantibus uero illis atque dicentibus illum lacedae 
momorum omnium in operibus optimum fuiifeiait ;o hofpi' 
tes &C aequus quidem filius meus & bonus fuitmerum multos 
habet lacedaemon illo meliores, 
g Orgo cleomenis regis filia cum anftagoras milefius eu 
fiortareturutt bellum aduerfus regem pro Ionibus gere 
tfet:grandemque polliceretur pecuniam:6C quo magis is con/ 
tradicebat:eo plus hic pecuniarum adderet:corrumpet te in' 
quit pater peregnnellus iftc:ni 'celerius aedibus eiecens. Et 
eum ei aliquando pater lmperaffenut cuidam mercedis ratioe 
frumentum daret:addidirtetque:docuit enim me uinum facere 
mitiusdta o pater inquittquando uini pius potabicur:bibcn/ 
tes etiam delicatiores ac deteriores futuri funt. At anftago 
ran cum a quodam ex famulis calcian afpicerec:patcr inquit: 
nunquid peregrinus lfte manibus caretgi Eadem cum pere/ 
griniis quidam molliter otio ftuderet lllum-urgens atque ex/ 
trudens ; non hmj inquit abis:qui nec quae mulieris lunt;po 
tes i Interrogata uero a quapia attica;quur folae uos lacaenae 
uiris lperatis } quia iqt Iolae ct uiros parim9. Ad poltrcmu cu 
uini ieomdanad thermophylas cgredictem hortarettirait lc 
fparta dignum ortenderetunterrogaretquqd libi agendu effet: 
Romani 
Argileonis 
Amphipolita 
Gorgo 
Iones 
Anftagoras 
Leonidas 
Thermophy 
1<& is ait:ut & bono nuberet:& bonos pareret liberos, 
g Yrtia cum aliquando ex eius filia nepos Acrotatus ex 
quadam puerorum pugna multa cepiflet uerbcra: effet 
que domum delatus ut mortuus: domefhcis familianbufque 
Hentibus:Non tacebitis aitJmonftrauit enim cuius effet* fan' 
guims.Nec inquit fortes uociferandi funtrfed curandi. Cum 
nuncius ueniffet ex creta:qui acrotati mortem nuciaret: Non 
neiaitxrat cum iret aduerfus hoftes:aut interficiendus ab illis 
aut illos intcrfeehirus.'Libentius uero ait eum mortuum audi 
re pro matnfque 6C urbis SC fuorum maiorum dignitate; qua 
fi uiueret omne tempus ignauus. 
d Amatria cum filium audiffet timidum &C £e ipfa indi 
gniuubi adueniflet:enecauit.infcripfitc£ hocepigrama. 
tt Hunc timidum mater damamon ipfa peremit 
't Nec dignum matre nec lacedaemomum. 
a Ltera lacaena filium qui ex acie fugeratuterfecit tingens 
non meum eft hoc germen, a qua hoc eft epigramma. 
//Vade malum germen, tenebras peteiquenque perofus 
/' Eurotas cernas nec fluat ad timidas. 
i' Si catulus nequam perrexensuto fub horchum 
// Nec fparta dignus nec generis titulis» 
a Lia cum filius m acie cecidiffet:ait 
// Sit flendum timidos.hilaris te nate fepulchro 
// Condo meum pariter &C laccdaemonium. 
a Vdiens quaedam quod dC feruatus filius effet tfugifleKg 
ex hoftib9:fcribit ei:Mala de te fama diffufa eft:aut hac 
// nunc elue:aut ne fis. 
a Lia cu filii fugilTct ex pugnarad eaq? ucniflct *.Quo inqt 
ucnins fugictes ignaua macipiaJan huc un egreffi euis 
regreffun idC ea quidc fublatis ueftibus pudibunda eis ondes. 
• q Vaedam filium aduenientem intuta percundata eft: gd 
ageret patria >Qui cum dixiffet.otr nes perierc:fublar am 
tegulam in eum lmmifit-.atque interfccit;ln<prcs te igitur ma 
lum nuncium mifere nobis. 
q Vodam matri narrante generofam frarns mortetmdein 
de non turpe tibi eft ait abhuiufmodi comitatu abcr 
raffe.' 
c Vm queda filios qnq; quos hcbat ad id bellu emifilTet:g» 
Gyrtia 
Acrotatus 
Creta 
Acrotatus 
Damatria 
Epigramma 
Epigramma 
Epigramma 
Epiftola in fuburbiis gerebat: ftetifletqueexpeetens euentum pugnae: 
ubi quis aduenit:acque percunclanti fibi nunciault filios cm' 
nis obiffciac non hoc inquit percunctabar ignauum mancipi 
um:fed quid agit patria.qui cum dixiiTet ab ea ui&oriam efle: 
libenter igitur air.accipio etiam filiorum mortem. 
f Epeliens quaedam filium ut tenuis quaedam anicula ac 
cedens dixiffet o mulier fortunae: per geminos bonae re 
fpondit.Et enim qua gratia eum pepemut pro Sparta morere 
noc mihi contigit. 
m Vlier quaedam Ionica cum ob quendam pannum fuum 
gloriaretur eumque pretiofumuacaena monftratis quae 
mor filus qui decori formof fGmiqueeffenr.Talia inquit effe 
oportet honeflae ac bonae mulieris opera: flC hifceiadari at/ 
que extolli. 
a Lia cum de filio accepiffet :ut male a peregrinatione re' 
uerteretur:fcripfit: Mala tibi fama dittufa c.uel hac abii 
ce:uel morere. 
f Imiliter etiam cum chiorum exules fpartam uemffrnt: 
poedaretum ualde accufabant. Quem ubi mater feleu' 
Cia accefliflec:& ea quorum accufabatur: audtrtet:fibique fili9 
delinquere uiderecurditteras ad eum dedit. Mater poedareto. 
"Aut age meliora, aut lftic mane. Nam fi Spartam uenens: 
'/ de falute tibi defperandum eft. 
a Ltera filio qui efifct miuriae acctifatus: Nate inquit aut 
crimine aut uita teipfum abiolue. 
a Lia claudum filium praemittens in aciem: Nate ait.cum 
incedis:memento uirtutis. 
a Lia cum filius ab acie pede uulnerato reuerteremr: uac 
hementerque doleret:Si uirtutis inquit nate mcnunc' 
ris*.cum non dolebisuum etiam audebis. 
I Acon belli uulneratus necualens incedere quadrupe' 
dum more iter faciebat.Is quoniam ridiculo efifet: cum 
uerecundarctur: ait mater: &C quanto eft nate melius ob for/ 
ntudinem laetari:quam ob ridiculum fatuorum uerecutidariJ 
a Lia cum filio iterum clipeum traderet:eumque hortare 
tur: Nate inquit aut hunc aut in hoc. 
i Lia filio qui ad bellum profeifeebaturreum traderet cli 
peum: hunc ait tibi pater feruauit femper. Quare tu 
Epiftola 
Chii 
Paedaretus 
Teleutia 
Epiftola 
Lacon quoque uel hunc feruamel morere, ; - 
a Lia ad filium qui diceret paruu habere enfem: ait adde 
etiam incdTvim. 
a Lia cum audiffet filium in acie fortiter agendo interiffe: 
meus enim iquit eras. At cum de altero accepiffet: quod 
prae timiditate feruatus effct:Non enim eras inquit meus,, 
a Lltcra cum audiffet filium in pugna mortuum eiTe: aic 
Quemadmodum locat9 fuerat:eum ponite fuppleat au 
tem frater illius locum . 
a Lia cum publica populi totius pompa fungeretur: audi 
uit fratrem in acie uictorem mori ex uulnerum multitu 
dine.ltaque minime coronam pofuit .fed exultans potius aic 
ad proximas:Vt multo melius cft amicae in acie uidorem mo 
rnquam olympiorum fuperatorem uiuere. 
c Vm quidam foron narraret generofam ipfius filn mor 
temuila inquit;fiquid propter illum laetata fum : tantu 
propter te maereo; qui praeclarum comitem reliqueris. 
1 Acaenamquis interpellauitranfe uitiandam concede/ 
ret: haec autem inquit:equidem cum puella effcmididici 
parere patnA hoc egi.Mulier autem uiro.Si ergo me rnfta 
rogat: huic manifefltim faciat primum, 
u Irgo paupercula iterrogata quam marito dotem daret* 
patriam inquit pudiciciam. 
I Acaenajmterrogata an coifTet cum uiro minime ego in 
quit:fed ille mecum. 
c Vm quaedam effet clam comprefTa:foetumque perdidif 
fet: lic nulla emiffa uoce fe conflantem toleranteque 
praeftitit: ut SC parentes aliofque proximos latuerit: eu ahot 
tiuum faceret: Nam dolorum magnitudinem uicit foeditas: 
quae turpitudinem efl adorta . 
i Acaena cum uaeniret: interrogata quid fciret: ait fide 
lis elte. 
a Lia in acp duitatem ada identidem irrerrogataibene in 
quit admimftrare lem familiarem, 
i Nrerrogata quaedam a quopia an bona foret-.fi fe eme 
rit.equidem etiam ii non emeris, 
Olympia 
Lacaena 
Virgo 
Lacaena 
Lacaena. a Lia cum uaenirctt ptecone percun9ante quidnam (ciret 
libera inquit effe. Vt autem emptor quaedam indigna 
Ubera imperafletunquiens gemes:qui tibi ipfi huiulmodi pof 
feffionis inuidens.feipfam exegit, 
McdiolaniKal.o&ob&.Mccccliiii, FRANCISCVS PHILELPHVS FEDERICO COR 
NELIO SALVTEM. - 
Vod legum mentionem fi&am inuemas 
£<. apud.M,Tullium eiceroem fiC apud.T. liu um 
abofqi ueteres fcnptores-.necp qd leg buf illis con 
tinererur:aut qua ob caufam latae fuerint:fatis in 
re1Iigas:ob eamcp rem quid ipfe habea certi: fcire cupias: 
non teneo dititms te lufpenfum.Itaq? leges eas: quae cre 
bnores funt masifq; necelTanae: quo facilius &C clari9 ue 
te$> orato$! arc£ hiftoricorum &C lpforum quoqueiurif/ 
confultorum fcripta locis fuis compraehendintur: hifce 
litteris fubien . Vale. Ex Bononia.lii.idus Apriles. 
M.CCCC.XXXVIIII. 
Lex pompeia. 
GNAEVS pompeius ftrabo ueteribus incolis ftrafpada 
nis ius latu dedit: fic quod caeterae coloniae latinae habe 
bantudefhut pecendi magiftratus &C ciuitatis Romae ius 
adipifcerentur. 
Lex portia. 
Portia lege non licebat interfici ciueromanum ueru uir/ 
g’s uerberan.Hoc aut figmficatur:quod ea re tolleretur 
d'gn?tas ciuilis:6C redigeretur in feruum: quia tandem fa 
ciebit feruum. Lex fabia 
Fabius adjecit poena iisrqui no certo numero ut ante fue 
rant defimtudeducerent: &C fe&arentur candidatos in ca 
pum comitiorum tempore. 
Lex clodia. 
P. Clodius Tr.plebis lege tulitperniciofam.L.pifonf 6C 
Gabino confulibusmequis p eos dies quibus cu populo 
agi licerctide caelo feruaret contra lege fufiam dC Aelia. 
Lex cinthia 
Ctnthius lege tulitiqua cauetur antiqtusmequis ob eam 
orandam donum pccumamue acciperet. Lex aurelia 
Aurelius cotta ptor lege tulit quib9 teporib9 uerres a ci/ 
cerone accufat9e:qua comunicata funt ludicia fenatui ec 
eqtibus romanis oC tribunis aerariis. Lex oppia 
M.opius lege tulit:ne fupfluo ornatu mulieres Romanae 
uterenfneue piletis id credispcfilibus ueherent neue pl9 
uncia i auribus appenderent. Lex pompeia 
Gn.pompeius magn’ legem tulit:u£ quaeftores fuffragio 
populi ex iis qui confules fuerant:crearentur. 
Lex ualeria 
Valerius pubfcola lege tuht:ut nulli magiftratui liceret 
corp9 roam ciuis ididla ca codcnare :liceretq; danatis ad 
populum prouocare. Lex aquilia 
Aquilius lege tulit de dolo malo de fraude de deceptioe 
defimulanone. Lexacilia 
Manlius acilius glabriolegem tulit de pecuniis repetudis 
feueniTimam:qua ne comperendinari quidem reum finit. 
Lexueconia 
Veconi9legc tulit neqs ccfuf hcc c pccuiofuf haerede uni 
ca relinqueret filia. Erat ac ccfus ille:q centu millia fefter 
tiu in profeiTionem detuliffet. Lex calphurnia 
G.calphurnius pifo lege de abitu tulit (uo cofulatu:quat 
praeter alias poenas poecuniaria ct poena fuerat adiecta. 
Lex gabinia 
Gabinius lege tulit:qua bellu gn.popeio de perfequendis 
piratis datu caduerf\L.Trebellii tr.plebis lterceiTionc. 
Lex papia 
Papius ciuis romanus lege tulit:ut peregrini urbe Roma 
uti prohiberentur. 
Lex latoria 
Qu.Latoriuscum adolefcenres in cocradhbus circunue 
niri Tolerent; poenam eorum deceptori adiecit. 
Lex dodia.i. 
Clod'.9rribunus plebis lege tulit annoniaiut frumetu po 
pulo qd antea fenis aeris ac trieribus i Cingulos modios dabatur: gfatis damur. Lexclcdia.iL 
Clodius idem Tr. Plebis legem tulit de collegis reflituen 
dis:quae lex ex femorum fece conflituta dicitur. 
Lex clodia .ni. 
Clodius idem Tr.plebis legem tulmnequc cenfores in fe 
natu legcdo praeterirent:neue qua ignom nia afficerent: 
mfi utriufqj cenforis fententia danatus tffet. 
Lex mdiciaria aurelia 
Aurelius cotta mdiciaria lege tuliticu effet ptoriqua coi 
cata lunt rndicia fenatui &C cqtib’romams 6c tribuis aera 
rnsiut ex iis tribus ordinibus ledh mdices res mdicarct, 
Lex uaria 
Qy.uarius tr.pl.lege tulit: utqusreret deiis:quoruope 
cofilioue focn cotra populu Romanu arma lumpliffent. 
Lex cornelia.i. 
Cornelius coful rettulit i fenatu:ut qm exteraru nationu 
legatis pecunia mutuo daiet ufura turpiaq; & famofa ex 
eo lucra fierct:nequis legatis exteram nationu pecuniam 
expefam foeneram. Lex cornelia. ii. 
Corneli’ ide lege tulit:neqs i (enatu legib’ folueref :nifi 
fenatores duccu adfuiffent neu qs cu ablolutus effet; in 
tercederet;cu ea de re ad populu ferree. 
Lex cornelia.lii. 
Corneliuf ide lege tulit ut praetores cdidlis fuis perpetuif 
ius dicerent. Lex licinia fiCmutia. 
P.licini9craffusorator&.Qu.fcaeuola pont.max.idcq; 
oritor 6C uiris confultus duo oium fapientiffimi cofules 
lege de ciuibus regudis tulerunt in eorum cofulatu : cum 
luinrna cupiditate urbis Romae italici populi teneret 
ob id magna ps ciuib’ roanis fe gereret;neceflana 
lex uifa c;ut i fuae q(q> ciuitatis ius redigeret. 
Lex lunia 
M.iunius filuius conful cum.Qy.cacabo metello nrmi 
dico legem bello cmbrico tulit:quod diu praue finaul &C 
mfelic.ter gcftum eft propter diminuta militiae ftipcdia. 
Lex manilia Manilius tr.pl.lege tulit:qua gn.pompeius magnus belli* 
aduerfus regem ponti.Mithridaten extra ordine gereret. 
Leges facratae 
Poft exadtos reges anno.xvi.cum plebs propter nimiam 
potetiudominatione!motefacru trasanienc feceiTififct: 
&C ibi armata cofediffet:duos prios tribunos crearut:q de 
idead numeru decem audi funt:£C legccodixerut:qb9fuu 
I pres ius tueretpri9cp i urbe reuerteret:Vnde &C facratae 
dnr ad patrii plcbi% cocordia ptinctes. 
Lex caffia.i. 
Cafliuf loginus. L. filius lege tulit:qua populufper tabei 
la fuffragiu ferret:G. Mario fiC.G. Flacco confulibus. 
Lex caflia.ii. 
Caffius idc alteram lege tulit ad miniieda nobilitatis pcy 
tentia:ut que populus damnaflet :cuiue imperiu abrogaf 
fet:in fenatu ne effet. Lex Aurelii cottae. 
Aurelius cotta lege dedit: cu Sylla ad diminuenda plebis 
potccia multos cu ei magratus ademifiet :ut plebi liceret 
interceptos magiftratus capere.& coicata funt mdicia fe 
natui 6C equitibus romanis &C tribu.aerariis. Vnde &C lex 
iudiciaria didta eft. Lex rofeia 
L. otho conful lege tul;t:ut! theatro equitib9ro 
manis ordines quattuordec! fpedtandi gratia darentur. 
Lex plotia 
M. fyllanus lege tulit cu effet tr.pl.gn.popeio ftra 
bone. dC. L.portio catoe cofulib9:qua tnb9 fingulse ex eo 
nuero qnos denos fuffragio crearct:qui eo ano indicaret 
ex eo factum efbut fenatores quoq?! co numero eflent:ut 
qda etia ex ipfa lege. Lex fatyra 
Satyra lex efl qua: uno rogatu multa fimul 5C uaria com 
praehenditiut uultifhe5iubetisne5Vt cum iugurtha bellu 
componaturielephacos tradat ommsHranffugas reddat 
uniucrfos. Lex othonis 
Otho tr.plcbis lege tulitmequis! ordie equeftri fpe&am 
rus fcderet.nifi teftcrna quadnngcncamillia poflideret. Quod fi contingeret quifquis efler.fiue ingenuuffitie libet 
tus;inter equites fpe&are ei liceret in gradu xiiii. 
Lex fcarinia 
Scatinius legem tulit: qua puerorum concubitores graui 
fupplicio afficerentur:quos opaeHOKOirQO arfenocoetas 
uocant. Lexiulia 
G.iulius caefar lege fanxit:nc adulteri forent:dephenfi aut 
fuppliciodederentur. Lex mamillia 
Mamillius tr.ple. legem tulit:ut quando res a nobilibus 
aduerfe geftae fuerant:etia iiadmagillrat9gercdos'admit 
terentur:quorum maiorem in romana repu.magiftratus fi 
exercutflent.huiufmodi autc homines noui appellantur • 
Lex Sempronia 
Sempronius grachus lege tulit :qua frumentum e publico 
diftribueretur populo romano:quae frumentaria di&a eft. 
Lex horrenfia 
Qu. hortenfius di&ator cu antiquioribus tpribus pricii 
Elebifcitis nequacf: teneret: ea tulit lege: ut eo lure qd ple 
s ftatuifTet: fiC pricii & oes qntes tenerenf. r 
Lex annaria_ 
Annaria lege appellantiquae modu annoru finit: quibus 
magratus caprundi poteftas fit. Lex xlia flCftifia. 
Aeli9 6C Fufius tribuni plebis fua au&oritate lege tulerut 
neqs p eos dies qbus cu populo agi liceret:no nifi de cxlo 
feruaflet: quippia ageret. 
Lex atefina 
Lex aterina confh'tuit:ut cu mos prifeus fuiiTet irrogandae 
mul&ae p magratus ouis aut bouis nomie:ouis xre deno 
bos at aere centeno definiri intelligatur. 
Lexfalcidia 
Falcidius legem tulittqua caueturme plus legare liceret $ 
Lge dodia: ut emptorum bonorum eft uncias nouem: idcg 
ipforu teftatorugfapuifum e ob id:q3 plaeruc$ fteftati mo 
riebanf recufantibus feriptis heredibus £ nullo aut mintf 
mo lucro hxreditatis. Lex flauia Flairus inter mdiria publica conftftuit de plagiariis:cu qs 
irAdyioic plagioes idefl: obliquiffiC ifidiolis pollicitationi 
b9 feruu a dno uel filium a pre fubtrahit uel etia pecus. 
Lex iulia* 
lulius caefar lege de peculatu fanxit i eos:qui rc uel publi> 
ca uel religiofam uel facra furati funt uel furantib9 minifte 
riu adhibuerintuiel q furta factes ftifceperint:qiics uel ca 
pitali aiaduerfione uel deportationis poena puniri iuiTic. 
Lex cornelia 
Cornelius lege in eos tulic:quae 6(teftametaria uocatur : q 
teftamcntii uel alias tabulas falfas fcripferit:fignauerit:re/ 
cirauerit:fubiecerit:quiue fignu adulterinum feceritfftulpfe 
rit.-exprefferit.Seruos quidem ultimo affecit fupphcio libe 
ros autc deportatione. Lex pompeia 
Pompeins afperrimu crimen noua poena parricidas perfeq 
tur. Siqs parentis aut filii fata perpetrauerit fiue clam fine 
pila:infutus culleo cum cane &C gallo gallinaciouipera 6C 
limia uel in uicinum mare uel in amnem proiiceretmt iter 
faerales anguftias corraehenfus omnium elemetorum ufu 
uiuus carer icipiat:SC ei caeli fupftiti terra mortuo auferaf. 
Lex cornelia 
Cornelius lege in eos tulit qui homines occidendi ca cum 
taelo ambulent ultore gladio eos perfeques. Taelum autem 
interpretatu eft omnerquod longe iaci potuit lapis 1 gnum 
ferrum aaroTov THAooffapo ru telos.i.longe. ficut&grae 
ci jGeAgo$ belos.qd figiptam fignificat airo tov jSoAetn 
apo tu baleinrquod fignificat lacere. 
Lex latona 
Latorius ciuis romanus legem condiditrqua cautum erat: 
ut fi quis pupillorum bona diriperetiacerrimas poenas lue 
ret. Lex a puleja. 
Apuleius lege tulittqua cauebatur:fiquis publica maiefta 
tem minuitfetjcapitalis effet. 
TeAocJde legibus. Francifcus Philelfus Petroiuftino philelfo fal- 
Vdio te angi animi ex obitu Alfinae matris honeflidi. 
mae dc fceminae uacherpctius par c, Ami 
fidi tufane matrc.at ego filia:cu.n.nata ectex Nicolao fra 
tre meo germaothrcturcjj tholentini primaria quaeda muli 
er:ea certe diligeba ut filiailtaq; no minor mihi i ea laftura 
fadia c qj tibi filio.Num fortadis ignoras ea nos lege natos 
oisiut tadem moriamur .'Illorum doledamers c:qm nuq; 
meminere fe morituros- At Alfina qd de hac mortali uita 
fentiretdiquido fecit exploratu olbus-.cum foret ufq? pieta 
tis &chrillianae religionis obferuancifllma mifericordiae 
operibus adidue dedua.Nullo in ,pximos odio tenebaf in 
iuriaru non minus oblita q? beneficentiae memor,Intellige 
bat i hoc faeculo nihil ec firmi nihil (labile nihil fummope 
appetendu.Sed ueram &C optanda tranquillitate ac beautu 
dinc in caelo repofira:ad quam peruenire qui uellet :eu ua/ 
care oportere omni (orde mundana.feruari ab angelifhita 
cula bonoru infernalis poenas &C intolerabilis cruciatus iis 
apud iferos c6fhtutos:qm obliti uita uiuerct bael 
luaru.Nihil neq? faciebat: neqj loquebat : neq; cogitabat: 
cuius no redderet probacifTimam ronem.Erat aboi mulie 
bri uanicate atep immundicia abhorres. Cybo ac potu ure 
bat moderatidimo eoc£ minime delicato: Norac.n.cris in 
continentiam iter parare ad illecebras & ofeoenas corporif 
uoluptatesiquibus & corpus innaretur & anima. Et quia 
didicerat ei cum immortali deo effe fermcnem:qui diuinis 
orationibus (luderet-.quicquid fubripere poterat a dome/ 
(licis negotiis lllifq; necedarus: id omne orando ufinpa/ 
bat Prae flabat formae bonitate cundlas mulieres Tho/ 
lentmarcs: quam lpfa nulla fouebat arte : fed ea graui 
tate pudoreque lenubit : ut uenerabilis omnibus red/ 
deremr. Familiam fuam bene moratam ut redderet;mo 
djflidurrs fuis moribus curabat ede exemplo . Celebra/ 
tionihoiliae chriftianae ut inuredet ne unum quidem diem praetermifit ungi. Liberos fuos cafti/ 
gatione magis qi uerberibus inflituebat caftigationem in 
quiens dici humanitatis uerbera iracundiae :quae a furore 
alio nihilo diflare quam tempore.jiufticiam non legibus 
fed bono £>C aequo metiebatur. Conflantiam in fexu mulie 
bri apprime laudabat.Leuitatem non oderat modo fed et 
execrabatur.Fortitudinem probabat eam: cui nihil admi/ 
xtum eflet excandefcentiae. Et ut prudetiae operibus gaude 
batuta ab omni mala milicia peridequafi a teternma qua 
dam pelle auertebatur.Sopni erat pauciflimi.cunuj uigila 
fet:omnis ei* cogitatio erat de animae immortalitate ac fu/ 
tura uita.Praeterea per no&em cogitabat:quid in die foret 
aftura.Parfimoniam domellicis i rebus ample&ebatur.In 
diuinis uero liberalitatem ac munificentiam. Ieiumis qui/ 
bus fupra natura muliebrem utebatur:reddi fe dicebat &C 
ingenio perfpicatiorem & membris ualidiorem .»Sed quid 
haec tibi 6C alia plura commemorem:quorum non es igna 
TusiHempe ut memineris ex talibus uitae lnflitutis lauda/ 
tiflimifqj operib9 nihil mali Alfinae matri euemre potuiiTe 
fed iam ea contigifle bonaiquae maxime optabat cum eHet 
inuita. Fruitur.n.aeternabeatitudme.breuicffuturum fpc 
fatait illud pofiideat habitaculum quod angelica cullodia 
f bi feruatum nouit.Deum omnipotentem pro te orare no 
definit:ut hanc uitae peregrinationem ita tranfigasmt fecu 
una in caelefti patria fis futurus. Haec fi tecum ipfe cogita/ 
bis:iudicabis profe&onon modotibi non effe dolendum 
fed laetandum potius: quod ea fis matre natus: cuius fan/ 
ftiflimis mentis in caeleflc fis glor a pueturus. Vale ex Vf 
be.xv.Kal.Martias.M.CCCC.LXXVI. Inftrudboe dei ben umere utiliffima copofta p il fumo ora 
tore &C poeta Fracifco philelpho alo IlluftriiTimo prccepe 
6C excellctiffio fignor Philiberto ldico duca de Sauoglia. 
Sfendome p parte dela ura excelletia demandato il 
luftriffimo prccepe Philiberto iclyto duca de Sauo 
glia-.cjle ordene e ql uia obferuare dobbiate cerca li 
ftrudhone dela ura uita coftui e doftrfa comiciando dala 
plente ura etate di quattordece ani e cofi poi pfeuerado m 
fino a ql rpo:nel qle p uoi medefimo tutto conofcerete:ho 
giudicaco no potere honeftamte fugire qfto laudatiffio ftu 
dio.etiadio che p le mie occupatioi le qle fono no pichole 
6C appreffo p la mia etate dani gia octatauno me fia molto 
labonofo- E c|ton<$ piu ragioi meduca a fatiffare ala ura 
laudatilTima demada: pur due tra laltre piu me ftrige. Lu 
na p effere la ura celfitudfe cogiota p p:u affinitate co qfti 
mei iuidHTimi e potetiflimi prccepi e fignon madona Boa 
ura amida.e mdter Giouanni galeazo maria fforza uro co 
gnato duchefTa dC duca de Milao.laltra da ql 
li honori Si fingulari beneficii cofenti i Mario mio diledbf 
fimo figliolo p qllo excellctiffimo QC optio prccepe &duca 
de fauoglia mofignore Aloyfi uf o auo pche 
c5 breue copcdio me fforzaro fatiffat al uro defyo i tal mo 
plado» Soprognaltra cofa douete fempre hauer la mte a 
Fomnipotcte dio:da cui folopeedono le fegnone SC rea mi 
Si lpern dC ognialtro bn hnano. La mflicia e la pieta fono 
duc pneipaliflie uirtute nel prccepe. La lufticia e diflnbu 
tiua deli officii huam fecodo li menti de ciafchuo. la pieta 
cofifte nel cultu dhuo.Ne achora laltre uirtute fe debono 
mettere in negligentia come e la fortezza de lanimo i r o te 
mere li picoli oltra el befogno:ma metterfe al retaglio dela 
morte p la falute dela pria: quatoncp d re folea il nobiliffi 
mo re Agefilao la forteza effer uirtu lupflua qn tutti li hoi 
fufTeno iufti. La tcperatia me pare douerfe amare dC obfet 
mare da ciafcuo: che p ii tropo piacere o dei magiare o d J ber o de lakri delecti fenfitiui lhomo comete ifiniti delegi 
La eloqntia adorna ogm uirtuterla qle ni prccepi e molto 
lodata.Onde Paryfans regia de pfia cofortaua li doi fuoi 
figlioli Artaxerxe dC Cyro:che qn uoledeno piare al popu 
lo:doueffeno ufare parole grauime 5C ornatidie.Qijdla co 
fa g la ql auazamo tucti lialtn aiali:e el pariare: gche cfko 
ala ragioe coe dice Ariftoteleogm aiale:ne ha rata:gka ba 
fta ala coferuatioe de q!li.Mi folo el pariare e qlla cofa de 
la qle ognaltro aiale for de lhomo ne priuato. Deuc dun<£ 
11 prccepe i tal progatiua ige gnarfe auazare tum li fui foto 
pofh.Et pche la eloqntia pfuppone una boa gramatica de 
fcedero a qfta parte. Sono alchui patri iprudctiu qli a foi 
figlioli darano qlche ldofto pedagogo: credcdo che i qlli 
pricipii ciafchuo poffa fatiffare:6C n5 cofydera ql pccpto 3 
horatioul ql dice:chela botte ferua i fe logo tcpo qllo odo 
re:il ql prefeiqn da nouo fu ipita.Diogene babylonio par/ 
lado de re Alexadro dice efferli molto noduto che prii cb 
phdippo luo pre lo metede fotto la do&ria dariftote!e:ha 
uefife hruto p fuo pedagogo uno uitiofiffimo huomo chia 
mato Leonidesal ql ii maculo dalcui defonefhdimi flagitii 
da qli giamai poi fe pote abftener: etiadio che fode i tutte 
laltre cofe uno clarimo re. Et p tato uoi excelictidimo Phi 
liberto douete comadare a chi ha cura dela ura gfonarche 
uerrouco uno magro eruditiffio& ornato de nobeliffmi 
coftuml cjle habia ad edere uno fpechio dela ura uita . Re 
philippo atpdi&ofefhmaua hauereacqftita 
felicitate hauer trouato Ariftotele:il qle ifino ali primi ele 
meti de gramatica hauedeadamageftrare Alexandro fuo 
figltolo.Er dionyfo magiore che fu prencepe de fyracufa i 
ciciliacondude infinodathene il famofidimo philofopho 
Platone p amaeftraredionyftofuofigliolo. II uro leggere 
dC ftudnr uo!e dTer la matia a boi hora irino alora dei de 
finare. Definato che harete fempre fobnafnte p no occupa 
re tropo liteledfco o p ii trooo magiare o p ii fiipchio bere: 
douete alquaco ftar fermo dC pariare alchue cofe piacetiole & hoefte co uri domefifci &C no cofe molte fubtile g no oc 
cuparela fantafiataciochei caldo naturale fadune alo flo 
macho g piu facilmce padire.Ec effendo cofi repofato g lo 
fpatio dunhora fe uole retornare a legeie le regole de gram 
manca cauate lotto debita breuitate da Pnfciao &C dali al/ 
iri aprouati auciori. Et qn coi tcpo qfie tale regole fufleno 
bene iparate.fe uole odire qlche bono poeta coe e uirgiho 
&C i q la tale lcdboe examiare gramatica. e ache fe uole ha 
nere qlche bono excplo de bella Ira &C fcnucre alquato.Et 
gehe il tropo ftudiar ua in faflidio: me pare utiliflimo cb g 
fpatio de due hore ue metate ad exercitare la gfona i cjlche 
laudeuole giocho:coe farebbe ala balla pichola fioretina. 
ale braccia.al curfo.ala poma.e fimili giochi. Ne anche ii 
giochodifcachinomedifpiacenlqlefu piia trouatoda 
Palamedes nel capo troiao g no flare otiofo;& qualuqj al 
tro giocho fe fia:nel qle ia ragioe auanze la fortua.Ondeii 
giocho de le tauole 8C di dati al fozo dC le carthe & fitfc ba 
ratarie fe debeo fugire . Dopo qfte due hore coceffe al gio 
cho fe uol tornare a lo ftudiare d larre de rhetorica.&C ode 
do li pcepti fe uogliono iparar a mete & qlli exercitare co 
farue dare atehue theme uulgare dC qlle coponere g letteta 
fo lornato d eloqucci.Et fimelmcte odire lepfe de tullio co 
le theme uolgarede qle bifogna ue moflre il uro pceptore: 
coe g imitatoe far le dobiate.Ec gcb ciafchtla epla &C ofone 
rato e pui bella qjto ha fnie graue &C a.ppriate cogiote fcco 
douete farue leger rullio 3 oflf ciis &C le qfboi tufculae Si lal 
tre oge morale d tullio.Ma la piu utile oga e piu couemete 
al prccepe e qila lflitutioe fcripta i libri octo da xenophore 
focratico dC da me trafferita d greco i latio ftuitulati al fu. 
mo potefece papa Paulo fo chiamata pedia cyri: in la ql fe 
cotene qle effer coucga la uita dii prccepe comiciado dal na 
famto d qllo dC feqtadp co digniffimi aamagiftramti lfino 
a luitio giorno de la prefente uita.Et qucfla.e.quclla oga: 
la quale fe lege che publio fcipione afncano nepote dii pri 
m o africao no fe la leuaua may de mano.Oltra coflui dice Tullio 10 ho cofumata Ie|;gcdo tutta Ia pedia de cyro:fl c!5 
hoi de tata fapia fa&o no harebbono:fe no hauefleno per 
la le£fcioe 6 qlla cofecjto frudto gradiflimo.iNo debo io po 
tato ftrcgerue al continuo ftudiare: che no pndace qlchc al 
tro rfrigerio AC maxfe ni giorni feftiui.Ni quali me pare de 
gno exercitio ladare ala caccia:po che qfta e una imitatioe 
AC repfentatione de iexercitio militare. Ma ii uro cacciare f 
la ura tenera etate uol eflere cotra qlli aiali: i quali nocere 
no ue poflaorcoe fono lepori caurioli AC daini. Doueje fpef 
fe uolte dare grata AC piaceuoie audictia a uoftri AC qlli far 
ueli bciuoli.Et qn alcuo ue facefle qualche pfentuzo accep 
tarlo gratiofamte coe fe grade fofle.Leggefe de latededto re 
Artaxerxe che caualcado fore dela fua cira: AC effendo ufl 
za che tutti nt qli p uia fe fcotrauaul pfentafle:uno pouere 
to uillao che nicte altro hauea:ro tutte due le mani pnden 
do aqua duno fiumicello gliela porfe ala bocha. AC lui pia 
ceuolmente fubridendo glie mile le labra . poy tornato i la 
cita mado i dono a ql uillano una copa doro.Re philippo 
deo de fopra haucdo un giorno data grade audienza al po 
pulo finalmce faftidiato AC Uracho fe leuoe. AC alhora una 
uechiarlla pouerta dixe o Re philipo odite la mia ca:a cui 
refpodedo Philippo:io no fono otiofo:ql!a fogg'6fe enda 
do no uoghate eflere re:fe uolete eflere oriofo: II che lui bn 
cofyderado da capo fe mife a feder: AC expedi collei: AC gli 
altri cherao pfenti. Douete guardarue dufari al definar AC 
ala cca uaru cibi AC cofi achora uarii uir.itpoche coe fenue 
hippocrate I uno fuo libro itirulato de flacib9:il qle io tra/ 
duxi de greco i latio:ciafchuo cybo ha una fua.ppria uero 
ficate. Et coe diuerfi ucti fanno i mare uarie AC dmerfe tepe 
ftate:fi mei mete uani AC diuerfi cybi genera i li nri corpi ua 
rie AC diuerle AC piculofe i firmitate. Qyel medefemo lterue' 
ne nel bere uarii AC diuerfi uini. lecni uctofitate tato fono 
piu pm grauc AC mortale ifermitate. 
Dice ariftotele c5e Plutarcho fcriue ciafchun uio ce uento 
fb e maxlamte el uio meglio: ii qle §to e piu pico 3 color tanto a magiore uctofitate.Gnde comanda che a li putri 
picholi no ie dia uino - dC foggioge befognare cofi le nu' 
trice abftenerfe dal uino come li fantinugo che nel ladta 
re li dano ii nutrimcto. Et chel uino fia i ogm etate gicu 
lofo noi ii uidcmo £ cotinua exgientia:goche quelli: che 
beuano ii uino puro difordenatamcte: alchuni morono 
de morte fubitaea.ad altri li cade la gocciola &C cofi gde 
qualche gte dela gfoa.a molti uene ii morbo caduco.De 
la qual cofa qfta e la cagioe.Quella uctofita grade dii ui 
no la quale fennalza i (ulb:qh retoina i dretro:fgonfia le 
uene:de le quale fempedifce ii trapaffare e qlla uia per la 
quale la gfona refpira le uene a ftroppare:de qpccde coe 
pare ad hippocrate:che colloro i quali fono de debole co 
plexione:moiao de morte repentia. Ma qlli i quali fono 
de piu forte coplexioe cadeno nel morbo caduco, o uero 
apople&ici qri g la goccia 'gdono qualche parte dela gfo 
na. Chel morbo da la didta uentofitate: fe 
maifefta:che qlli che fono caduti fe Iconfiao &C no retor 
nano nel prlo lentimento infino a tato che no gitao una 
fpuma g la bocha.Quato fia la potctia dii uino i lacede 
monii el demoftrauao: che fubito chel fantino era nato: 
i! bagnauao nel uino g conolcere la lorohabitudie. Et i 
quatoli fanum fufleno iclinati o al morbo caduco o ad 
alcra icurabel egrotanoe g naturaifubico fe debilitauao 
&C refoluiuale.& qfti tali no uoliuaofuflco ladfati ma li 
gittauao uia coe iutile ala republica.Ma qlli i quah erao 
de ferma coplexioe &C hitudinemel bagno no folamte no 
fe debilitauao: ma fe faceuao piu uigoroli &C piu firmnfiC 
qfti nutriuao co fingulare diligenna coe utile a lefiCala 
pria.Douetc uoi achora g tali excpli e ragioi guardarue 
dal here intcperatamcte &C ulatc ii ufo bene iacquato no 
folamte g la fanitate corpo ma achora g ii goucrno d 
Utcl!e<fto:acio cht cotefto ufo feliciffimo p3icipato i lon 
giflimo tepo ue polfa godere.laftian ftar ifiniti alrn nitri 
che genera ii uio ufato inteperatametemarraro folo i&rmitate raccota il fadftlTimo S£ eruditiflTmo Ambrofio 
nel fuo libro laculato de ieuinio:che fono ii connuo trco 
re di mcbn. ii gdere ii fentimro.Li mutatioe di colore . il 
gdere la uoce.il uariar il colore.lifiamato caldo di liochi 
lhanelito &C a le uolte ia puza dela bocha, el muimurare 
de lgrechie ii fremitu dei nato, la giculofa phrenefia . la 
cerbiflimo dolor dei male dela piecra . la icurabele poda 
gra . ia deformitate de laraculi .la mortale crudezza dii 
no padire. IofpetTo fiCitolerabele uomito.Qyefto e qllo 
che g hieremta dio pariauaiqn dixe.Beuete e ibriacateue 
&C facciate ii uomico fii cadcrece.6£ no ue leuarete . No fa 
pemo noi Alexadro dicto de fopra qn fenebriaua etiadio 
nel couito familiaf hauere occili li piu bciuoli amicuche 
hauetTeiHoicheoccifohcbbeclytoulquale hauea caro 
coe la fua uita:ritornato i femebbe taco difpiacere: che g 
pocho remafe:che no fe pnuaffe co le fue .pprie mai de la 
Lita J Ec Iudith qn taglio la ttfta al coi mimico olopher 
neJcerce qh lebbe lebnatotMa rtornado al diuio Ambro 
fio:g ii ulo etiadio li.hoi quafi deucgono cauagli anitra 
ti per mutatioe de la,ppria natura: cocio fia cola che lfia 
mati dal n itural uipor dei caldo corpo 6C cocra natura i 
fiamati dal caldo dii uio no fe potTono cotenere:ma fono 
fi fadiamci excitati i le befhale cocupifcccie:che muo tpo 
hano determiato ad ufar ii cocubito, Dal mo achora ap 
paiono uarieimagie.dubiofeapparctie.paffegiareiftabe 
le.Speffo trapaffao lobre coe fe fuffeno foffi.a qfh tal pa 
re che la terra fe moua.Et fubito fe leua fufo.fiC pare che 
fecline al baffo.SC coe fe qlla fe uolgefie in torno: fore dii 
fiio fentimto cadono \ bucuni &C prcdono la terra con le 
mai. onero coe fe li mori cocurreffono luo coira laltro li 
pare effere iclufi i qlli.Che befogna troppe paroleJqh ue 
dono li cani li parono leoi.fiC fugio. Alchui rideo ieptif 
funamte Alchui piagono co dolore icofolabile. Altri ue 
dono pauori for dogni ragioe.Sogna v.eggiado doi mdo 
htigao.lalor uiti glie un fogno.fiC lo fogno glie la morte 
e qualuqj altra cola fe po odire o finger piu dura.Ec g ta to douete notar pftatifTimo fegnore befognar ufar il uio 
il quale fia piccholiflimo o bn iaquato.Iiche chi non ob 
lerua lui medefimo e cagioe dii fuo male.Ne menoi e dili 
getia fedehauer ni cybnchefaonemoltine uarn :la qi 
cofa chi no fa:la tua uita no po effere lbga.Plaioe dice et* 
Iere cofa difhoefhffima magiare due fiace il giorno. Qua 
to e piu difnoeflo &C danoto no cetfar mai de fare tauole 
dC tauolete co uarie &C dmerfe collanoe de mille lbadagio 
niJDe q jacede chela gfona n padilci Sc qllo liquore il q 
le fe fpreme dela mala digefhoe lpiaga ii pulmoe; il qle ei' 
ledo ii ptifico:al qle merbo niiio rmedio 
uale.Et ql medefimo liquor corrupto uenuto che lia al 
fecatomo fe couerte I fangue ma i nydiopifia dC alci i mfi 
niti morbi.Noi douco nel magiare &C nei bere utare qllf 
cybi &C qlli uini:i qli habino a,pdure la fanicade dC la bo 
na habitudie.In la fobrietate tX. nel uidlu cocinuo coe fe 
cotengono molte altre cofe utile U degne de Ioda cofi an 
chora la belleza dii corpo fpetialmce le coferua: la quale 
cjjco nel prccepe fia defyderatanl demoftra Euripide poe 
ta diccdo luerita la belleza de Priao e degna dlperio . Et 
Xenophote focratico fcriucdo i la pedia de cyro pnomia 
ta dice i lui effere flate qtro cole fingulare &C egregie una 
eximia belleza.una mirabile huanitade.gradifuo ftudio 
de fape.SC fumo defydeno de honor.Quello che no le ta 
na may de magiare e de bereie brutillimo &C fpuzulente. 
e bizarro e fupbo.ne fe cura de factia ne achi h e apto p 
elfere ii ceruello da groflifTimi uapori afTediato.Ne acho 
ra fa differctia tra lhonore al diflionor.ne tra la fama ad 
llfamia. Demetrio phalereo philofopho excellccecofor 
taua Ptolemeo re de egypto adunafli iibn q>ti potefle: li 
qli fufleno feripti de tutte qlle materie: le qle apti tegeno 
al prccepeigo che leggedo qlli.ittnderebbe cole infinite; 
le qle h amici de pricipi n6 ardilcono dirle p no dir cola 
che li difpiaccia . Et certo molto ue douete guardari dali 
affcntatori.cbcoedicea atiflhenes philoiophocuia me 
glio abbaterfe ni corui che i li adulatorupo che h corm cauano li ochi dii corpo ma liadulatori cauino co lefuc 
piacctim &C co landare a fecunda li ochi de lmrelle<So«Et 
thVetemilefiofoleadirechedeliafali faltiatichi il p u 
peffimo en il tyrano.ma de li alali domeftichi ladulato 
re en il pegiorc de rutti. Et pittaco eiTendo demadato da 
M1J1I0 che cofa ucduta hauefTe miraculofa \ tutta la fua 
uitatrefpofe il uechio tyranno. Qtjando ii prencepe inte 
de quale cofe piacciono a li fuoi fubditi SC quale li fono i 
odio:conofce quale uiadebba tenere g effere accepto :il 
che leggendo fempara. Confortoue duncp a lo ftudiare 
dC a legere per effere uno gloriofiffimo prencepe fii amato 
d \ tutei . Molto ue fera utile la cognitione de le hiftorre 
g refpe&o di uarii cafirche occorfi fono in uarii rempi fiC 
in diuerfe fegnorie:le quale cofe fano lhomo prudente 8C 
adueduto i le cofe che accadono.il pche ue coforto a far 
ue legere o uero legere da per uoi li comentarii de Cefare 
£C Sailuftio.fiC Titoliuio.SC Qyinto curtio.fiC lufhno. &C 
Valerio maximo .fiC doi libri g me tradmSi de greco \ la 
tmo:ni quali Plutarcho narra molti excpli chiamati di/ 
&erie. Ma quando ferete i etate piu ferma dC. in li ani piu 
robufti: ue douerete exercitare i larte militare coi giuflra 
re coi bagordare coi rorneggiare.aparare lo fcnmire con 
la fpada co bafloni co la lancia el fapere ufare ii ba 
leflro 8C tutti li altri exercitiirche fufino ni fafili d irme. 
Per el pfentenon me deft edero piu olera p non tediarela 
uoflra excellentia.Ma quando odero queilo mio ncordo 
hauer fafto qualche frmSutco magiore diligentia ue frti 
uero cofe filutifere fii glonofe.Et quefto prfcip’010 Fra 
cifco philelfo caualien &C poeta laureato ho fadto come 
fdu&odal uoftro magnifico caualeri mefere Rufino de 
mures il quale p uoflra parte me ne pregho : fii anchora 
follicitatodal nobiMTimo gentil: homo miffere Iohan 
bnpnfla caimo.Recomandandomefempre ala uoflra il/ 
luftriffima fegnoria. 
FINIS IACOBO ANTIQUARIO DVClS MEDIOLANEN 
SlVM SECRETARIO GEORGlVS VALLA PLA 
CENTINVS SALVTEM DICIT PLVR1MAM. 
ALENI medici praecellentis de medicinae princi 
pus opufculum ad Nicolaum nepotem tuum tibi 
lacobe antiquari latinu feci: quod eum a dialech 
ea fiiphilofophia:unde percp eruditus emerfit ad medici 
nae ftudia fe cduertiffe nuper accepi: tum quod ad rudes 
erudiendos hunc librum infignis imprimis autor compo 
fuit.tum quod no mediocres illic ad lpfum nepote tuum 
fru&us deriuan pofleexiftimarim. quadoquidem totius 
fere medicinae filuam inde ipfi liceat animo contemplari 
& fe fe ad eam capeffendam conformare: planeq; inftitue 
te. Quod fane meum erga te officium q> laetus tibi depro 
mam facile poterit ludicareiqui pnfhnam inter nos:fi£ m 
gem norit beniuolentiam : ut m perpetuo tete erga me te 
nueris officio.omitto lenitatem iloquendo: fedulitatem 
in obfequendoifidem &C caritatem in obeundo:6C quaecu 
que amico profutura intelligas ample&endo.qnod fane 
q; in te rarum tam amabile bC obferuabile eft. Videas fi 
quidem quofdam fua opinione dodtiffimos :qui ut ipfi 
uulgo eiuditiorcs habeantur fublimes incedantur qui lu 
terarum ftudiofum quequam uix re&a facie fpe&are di 
gnenturquos dum loquuntur credas fingultire: mox ue 
ro cum fe in quequam commouennt addufito fupercilio: 
fronte rugata : contradbfq; naribus meras aduerfum fin 
gulos triftes hypoentaeprofundant infaniahex garrulita 
te lingulacae autontatem aucupantes:tumidis crepitares 
fermombusifiC quo fint imperitiores eo petulantiores in 
tueare. Contra uero nos tuam morum fan&iffimorum 
fufpicimus prudentiam : admirabilem humanitatem: 
fhlum amamus reconditas exquifitafq fententias cuas 
fplendida uefht oratio: mellis flexibilifcp uerborum co 
praehenfio:ut ea tuo propemodum fingi uideat arbitrio ita fluunt ommanta liquefcunt: ita nuf$ adhaercfcunt. 
His tantis uirnitibus fit ut parfit omnes in omnibus libe 
ralibus difciplinis te plurimum obferuare. his ego me al 
le&iimadteobferuandam certofcio .hincquod potui 
amoris inter nos pignus exhibui. Verummodo lam nos 
forte uerbofiores qj neceffe c fimus:ipfi G ileno cedam9 
de medicinae pncipiis locuturo.fi tamen prius recenfueri 
quid lpfe apud amomum philofophum poft ariftotelen 
inter primos habitum de medicinae diuifione annotarim 
in libro fi quidem diuifionum omnis inquit ars fubiedlu 
hibec SC finc.itaqj medicina fubiedta habet corpora atqj 
medicamina.finem uero ad fanitatem corpora perducere 
diuiditur porro medicina in fpeculandi uim : 6C agendi. 
fpeculandi quidem uis diuiditur in naturae &C caufe:& fi 
gnorum explicationem.agendi autem uisin fananle &C 
curatile.Rurfus naturae explicatio diuiditur in elementa 
temperamenta:potentias:humores:6£ membrorum parti 
culas.Caufae explcatio i propofira-.fiC capitularia 6C co 
prehenfa.fignorum explicatio in recordanle:difcrerile &C 
futurorum praefagium quod prognofticon uocant. Rur 
fis fanatile eft in cohibendo 6C nu rcando& expellendo; 
Curatile in remedia adh’bcndo:uidhim del gendo:fiC chi 
rurgicam exercendo, haec funt quae Amonius.nunc quae 
reliqua infpiciamus. GALENI MEDICI AD MEDICINAM INTRODV 
CTOR1VM. 
Edfcinx artis intentio quidem efl fanitas: finis 
autem famtatis adeptiorat medicis illa cognitu 
neccflaria funt: ex quibus aut abfens abduci fa 
nitas poteft: aut praefens conferuan. atqui ab 
fentem adducentia fanicatem medicamina quidem fiC ad 
mmenta appellantur:prsefentem ueroconferuantia falu 
bres uidhis.haec demum fiOpfam medicinam fcientiam 
falubribus: SC morbofis conftare pnfcorum oftendit ora 
tio.falubria quidem uotans quae praefentem conferuenc 
fanitatenuflCquae fublapfamratque afflidlatam reuocent 
morbofa uero his contraria.medico fiquidem duplicico 
gmtione opus cflaina quidem ad dcledtum faciendum fiC 
alTumendum:altera uero ad fugandunuhinc etiam hc$i 
exquifiuere:ac inuefhgauere fcientiam.nec tamen omnes 
idem confentiunt. fcd alii quidem folam aiunt aiti expe 
yientiam fufficere. alus autem non parum uidetur ratio 
perficere.hinc igitur ab experientia illegitime excitati em 
pirici nominantur.itidem fii a ratione rationales dC perin 
de primae funt hae inter medicos fadiiones . altera qmde 
ab experientia medicaminum petens inuentionem:alrera 
uero a demonftratione fadlioms nomen luenere: has em 
piricen &C logicen nominare confueti funt empiricen qui 
dem obferuantem & comminifcentem . Logicen fiue ra 
tionalem opinantem dC ratiocinantem: fadhonibus quo 
que fimiles uiros protulerunt. empiricos quidem obler 
uatores:6<: commentores earum rerum quae euidentes ef 
fent illistqui experientiam confedtati funt rationalef por 
to.SC opinatores fiue dogmaticos : fii commentores qui/ 
cun<$ fe ratiom aecomifnodarunt. Inftitutam uero hoc 
padto artem empirici ferunt cu in multos delabi morbos 
hoies uidiffent alios gdc temere: ac fpote aegrefcere:ac fa nefcete ammaduerterut ueluc fanguinis fluxu ex narib*: 
aut fudore.aut alui profluuioiaut id genus 
fingulis ad adiumentum:aut detrimentum quifpiam per 
du&us efhnec tamen quod fenfile efl: id in caufa fecetut 
alios autem quorum morbi caufa appareat non tamen 
ex eledlione noftra:fed aliquo euctu:ac fortuna ficut eue 
nerit aliquando lapfum aliquemraut percuffum.aut quo 
quo modo fautium fangiunem profundere, necnon cupi 
ditate uictum in morbo bibere frigidam aquam :aut ui' 
nurmaut huiufmodi quidpiam aliud:quoru fingulis ad 
comodum:aut incomodum perducatur. Primam itaq: co 
modorum aut incomodorum fpeciem naturale appella 
rut:fecundam autc fortuitam nutraqj ueroipfaru prima 
circucidentiam uocauerut :quod ex improuifo rebus ad 
ueniat £>C circu eas cadat nomen lpofuerut.aducricia igic 
expericntiaefpecieseflhuiufmodi.fuiautc cuiuflibet in 
fligatione cu ultro ad experiendu peruenerinttaut in fom 
niis comoniticaut quoquo modo aliter opinares. 
tertiii quoqj experientiae genus efl imitatorium cu iuuan 
tibus aut laedentibus fiueutcuqnaut natura:aut fortua: 
aut fua fpote ac monitu ad eofdc rurfus morbos ab expe 
riccia perducatur.idqj efl: quod ipforuartem lprimis con 
ftituit.nec tamc bis aut ter:fed etia faepi9 imitaturi profe 
ceruc.delde! eifdc morbis ide facicdo inuenictes ut pluri 
mum eandem recordationem rfpeculationem nominates 
ia fidem fadtam putauerunt:& artis parte efle: poftcjj ue 
ro multae huiufmodi coiuiflent fpeculatioes medicina di 
ceretur ut fit medicina quidem praeceptorium huitifmo 
di aggregatio &C qui ea aggregat medicus. talis autem 
aggregatio fua cuiu%perfpe<fl:io uocata c: quae recorda 
tio quaedam efl eorum quae faepius 6C identidem perlpe 
&a fintmommauerunt autem hoc ipfum quoqj experien 
riam:eiuf<$ expofitionem hifloriam .*denim ipfum per 
fefe obferuati perfpedlio:difcenti autem quod ab alio fue 
ritobferuatum hiftonaefl. Sed quoniam in morbos ali quos inciderunt eft quando non peruifisiaut quibufdam 
cognitis quidem utantur :fedm locis in quibus medela 
rum copia non erat.Tum ad experientiam fe conuemint 
auxiliarium obferuationum fibi aliquod inuenientes in 
ftrumentum ad fimilis rei tranfitum: quo utentes faepe 
numero etiam a morbo ad morbum ut fimile idem ad 
jumentum tranfteruut & a loco ad locum: & a prius co' 
gnito auxilio ad proxime accedens: a morbo quidem ad 
morbum ut fi ab igni facro in ferpentia tranfitus fuerit: 
a loco ad locum ut a brachio ad crus ab adiumento ad 
adiumentum ut in alui profluuus a pomo ad meipilum. 
omnis aurem talis tranfitus uia profe&o eft ad inucntio 
nem . Inuentio uero ante experientiam nufpiam eft. fed 
cum quod fperatum fuerat ad experientiam perdudhim 
eft ab ea teftimonio lam fides fadta.hoc nihilotamen mi 
nus utcunque pluries ac identidem ira habere fuerit ob' 
feruatum experientiam fimilis tranfitum fecutam exerci 
tationem uocant:quod eum qui hanc habiturus fit inuc 
tionem ita arte exercitatum efte oporteat. Cundtaque ex 
perimenta : ante experientiam inuemffe quibus ad fe con 
firmandam ars indigebat: fiC quae circa euenientia fieri 
potuere.haec nempe ab experimeto ad artis finem c uia. 
Vae rurfus ratione duce perficitur: ea corporis cui 
mederi inueftigat naturam lubet edifeere : necnon 
eaufarum omnium uires in quas quottidie ladens corp* 
aut fanius aut magifquam fuiffet oaletudinarium euadit 
prxrerea aerum quoque naturas : flC aquarum: dC locoru 
tC inftittitionum 6C ciborum : &C potuum : dC confuetudi 
num medicum pcrcallere aiunt oportere: quo segritudi/ 
num omnium caufas uieniat: & medicaminum uires pof 
fit comedhare & de eis ratiocinari: ut talis rei caufam no 
rie ad talem uim auxilium accommodet quod ufui efTe 
cognouerit:prius enim multifariam exerceri impofiibile ei aiunt:qui ad medicadum fubdubitet quemadmodum 
(i paruo fiquidem exemplo id omne tibi licebit intueri ) 
Edo pars corporis aliqua languida: &C dura : 6C refidens 
&C tumidiufcula hic caufam medicum inuefligare pnmii 
oportet cur plurimus profluens humor per id quod a na 
tura ed in eam partem eruperit exiccatqueipfum : ac di/ 
ftendit qui langorem adducebat .deinde fi amplius pro 
fluxent:cohibet ne profluat: quod fi eam partem ab illo 
humore immunem non redd deris quonam padtoinhi/ 
bebis quominus profluat} languidam ergo partem exi 
nanies refrigerando quidem &C adringendo atque obtu 
rando influere prohibebis : calefaciendo autem &C emun 
gendo quod aggregatum fuerit exinanies. Ita igitur ab 
ipfa affedtione eif conferens efficitur odenfio:non tamen 
ninc folam aiunt fufficere: uerum 6i ab egrotantis po' 
tcntia alteram effe odenfionem: &C ab aetate aliam necno 
a fua languentis natura. alus hoc patdo etiam ab anni 
tempore.a narura regioms:abinflitutionibus:a conditio 
mbus : a confuetudimbus: dC ab horum fingulis fua fieri 
poffe odenfio exidimarur : uerbi caufa quo id exemplo 
manifedms depraehendas . edo qiufpiara acuretebricV 
tans:ad femouendum piger.-corpore grauiter fentiente: 
edo etiam nunc longe turgidior quam prius: plufque ru 
boris habeat:fint praeterea uenae multo turgidiores non 
dubium uulgo aiunt:quin huic calidi fanguinis copia le 
dundet.-quaenam igitur medela5 aut quaenam exinanitio 
multitudini nanque hoc aduerfatur quod contraria con 
trariis fint adhibenda medicamina:quc padlo igitur exi 
naniemusJaut quoufque 5 id enim a fola caufa cognofce 
reimpoiTibileed.oportet fiquidem:&uim:& aetatem: &C 
tempus:6C regionem SC extera qux paulo ace dida lunt animaduertere. nam fi ualidus fuerit uiribus: &C aetate 
adolefcens:& anni tempus uernum fuerit: dC locus fuerit 
remperatus: no errauerit quifpiam: fi incifa uena fangui 
nem detraxerit: quantum caufa lpfa lubet: quod li ui/ 
ribus imbecillis ac ualetudinarius fuerit:aetateue puer ac 
u ilde pufillus:aut admodum fenex: &C in frigidis regioni 
bus quales funt apud fcythiam: aut feruidis quales funt 
*"’id aethiopiam.& anni tempus aut ualde frigidum aut 
tialde calidumme fit quifcp qui ex uena fanguinem mitte 
re audeat.ita fane &C confuetudines 6C na 
turas corporum iubent animaduerterenpfis namque fu/ 
am conferentis oftenfionem fieri putant a quibus aurem 
conferentis oftenlio dogmaticis eft:ab eiufdem obferua/ 
cio eft empiricif.praedicfam em i febricitante cafuu aggre 
gationem:quam fyndromen ideft concurfum nominare 
confueuerunt: dogmatico quidem exinanitionem edicit 
empirico autem obferuationis recordationem: nam hoc 
pacto habentibus plerunque exinanitionem profuifle 
ammaduertitquamobrem nuc quoque eaufurus fperat 
profuturam. Caeterum aetate nempe adolefcentes idone/ 
am euacuationem minime molefte ferre uidit:ex quibus 
id faepe aduertit ita autem uere magif qj seftate:in locoqp 
temperato:necnon fi languenti euacuandi fuerit confue/ 
tudo: uelut per haemorrhoidas: aut nares, at dogmati/ 
cus abftulerit certe etiam ob hoc plus fanguinisa rei 
natura excitatus. empiricus autem quod ita fane ob/ 
feruarit:# in uniuerlum ineifdc langonbus eadem efTe 
oportere medicamina ratus eft:.tam dogmatici: c| empiri 
ci ita libi affumunt haec ut circa eoru ambigant inuentio 
nem in eifdem enim apparentibus in corpore cafibus do 
gmaticis caufte nafeitur indicatio unde curatione mueni unt.empiricis autem eft comemoratio faepe ac identidem 
obferuatorum.fane in quibus dogmatici cafum nullum 
apparentem habent qui offendat caufarn in iis percunta 
ri non detradtant:idc£ principale caufarn appellamusiut 
fi rabidus canis:aut uipera aliudue huiufmodi quempia 
momorderit hulcus certe ipfum nihilomagisaliis nide 
bitur hulceribufalteratum:aut profedto a principio cum 
de rabiente cane emanauit fimile uidebitur morfibus ab 
alio fa&is animali. In uiperis autc ad primos quidc dief 
hulcus c aliis fimile.pofttemo autem cum iam paiTiones 
laborauerintrquaedam eis adueniunt perniciofa Stfcre ta 
les cafus:quales qui ex uirulentis St lethalibus oboriri di 
cuntur animalibustquae non facilem admittunt curatio 
nem:flC quae confeftim a principio ad poftremum ufque 
euadunt perniciofa.quae nam igitur huius rettaerit cu 
ratioJan uidelicet exhauriendum eft qui fubiuit aculeus 
cum corporis difcerptione eius qui compun&us c an ad 
cicatricem agere oportet:ac feftinandum ut haec conclu 
datur.fed hoc aliquando contrarium eft.fecantenim fae 
penumero ipfa fi omnino exigua fuerint:calidi% St acu 
tis St ad trahendum ac exiccandum uirus aptis utuntur 
medicaminibus, propter eandem caufarn eadem medica 
mina etiam empirici fufeipiunt non ab ipfius rei natura 
ad muentionem perdudfr :fed eorum quae ab expcrimen 
to apparuerunt memores.quemadmodum enim in aerati 
bus St temporibus:St regionibus St in uno quoc# eorum 
quae di&a funt curatio ab experientia ipfis cognofcitur: 
ita in eis caufis quae principales nominantur.fi quidem 
uias inuentionis ueras efle utrafep parirer fibi afciuerunt 
non efl: quod longiore utatur oratione fed quoniam ex 
periendam dogmatici increpant alii quidem ut inftabilc 
alii autem ut imperfedlam:alit ueto ut artis expertem. 
Contra uero empirici rationem utpote perfuaf bilem qui 
dem: fed no uenam impugnant:ob hoc duplex utrifq: ra 
tio c:ac longi9 extendif accufantq? St particulati defenfa ut quae ab aefculapio de experientia di&a funt:qui oftcn 
dit ut arbitrarur nihil faepe idendem perfpici poffeiatque 
ita eam prorfus inflabilem effe uu1t:fi<: ne quidem ad exi 
guum aliquid lnuemendum effe idoneam:necnon ab Era 
fiftrato qui ait fimplicia quaedam 6C i fimplicibus ab ex 
perictia compeririiueiuti quod ftupon portulaca medea 
tur: nec tamen haec compofita &C mcompofitis idem etia 
fieri concedit.non impoffibile quidem ipfam omnino in 
uemrernec tamen in uniuerfum idoneam effe uult haec &C 
huiufmodi funt quae proferuntur ab illis: qui ab experic 
tia aliquid concedunt inuenirnfed culpat ipfam quod ua 
getur:quod termino nullo cohibeatur:quod longa:&C q<$ 
ut ipfi aiunt difciplinae expers fit.deinde alii qui hacra 
tionem exercent at<£ profequuntur non inflabilem 
non exiflentem ut rem aliquam artis expertem effe uolut 
itacp etiam aduerfus has incedentes rationes refpondent 
fiC flabilem fii per fe idoneamtfiC artem oflendere teptanc 
experientiam &C lidem multifaria ratiocinatione aduerfa 
rios inceffunt ita$ dogmaticis ad unaquaq, eorum accii 
fatioms fpeciem refpondere neceffarium arbitrati:praedi 
cantes fe corporis naturam tenere fiC aegritudinum omni 
um generationes:6£ medicaminum uires i omnia pariter 
infurgentes empirici calumniantur :quod perfuafione te 
nusiureprocedant:caeterumfirmitudinem nullam habe 
ant cognitionis.efl etiam quando cognitioni fuae cedant 
rem inufititam indicare temptantes : £C hoc aliquando 
dantes fuperfluum rurfus coarguunt.haec certe i uniuer 
fum ambigtit empirici pariter fii dogma tici.fpeciatim au 
tem multa in unoquoc# ipforum ueluti in his quae ad in 
uentionem pertinent &C eorum quae non appareant quae 
flionibus fii in eis quae in anatome: quae in oflenfione: 
quaeqj in dialefifica fpeculatione laudatur inflrumenta fi 
quidem haec ipfis incerta uenatur:fed nequidem empirici 
anatomen inuenire concedunt neque fi etiam inueniat id 
ad arcem percipiendam effe neceffarium at ne quidem ofte fionem ulla oio efTe quod altetu ex altem cognofci ipoffi 
bile fit quod cu&a fua indigeant cognitione atcp incertae 
natura rei unius quidem fignum efTemeq; porro ulli arti 
opus efTe dialediica-.pinde dialedlices ad diffinitiones ali 
qd conferretueru demonftrationem aiut no cffe principiu 
ullius incertae natura rei.iam uero ex iprobis demonftra 
tionis modis:qbus dogmatici un confueuerut:aliqd de ra 
tioc/natioe i uniuerfiim dicut:& eode qdc mo q uero enu 
tiat fuenire eifdc ipoftibile effe.neq? ars ulla alia ,ppter id 
confiftitineq; uita ut aiut humana procedit. Haec autem 
ratiocinatio:qua apparentem efleaiut rationem utilis q 
dem ad incertarum occafionum iuentionem ita enim ipfi 
uocat generis quide funt fenfibiliu no tamen eti 
am demonftrauerut. utilis autem etiam ad redargutione 
eoru q audent aliqd i id quod apparet dicere.utilifquoq; 
in apparentibus rebus oftedere quod defpicitur fiC ad fo 
phifmatis occurrendu ad nullo manifefto abflincns fed i 
his femper uerfat nec tamc hic ratiocinatio iquiunt: fed 
ab apparctibns quide incipiut:5C ad i uniuerfum icertap 
ob hoc multiformis c na ab eifdc apparctib9 ali 
qn ad aliud: quod i numero incerto# fit accedit:hinc et 
difTonariam fibi iniudicabile praeftruunt:qua in coprehc 
fibilitatis fignu efTe afferut: ita eni ipfi uera ac ftabilc co 
gnitionc copraehenfibilitatc uocant illi autc contraria m 
copraehenfibihtatem atq incoprehenfibilitatc diffonatiae 
cam efTe aiut ad improbandu.difTonantia porro incoprae 
hcfibilitatis fignu efTe.iprobationc uero circa fcerta pro 
portione ec aiut no circa apparctia hic appa 
res teftimoniu affert uera dicctibus falfos uero coarguit, 
talia iterfe iuicc ambigeees cpirici & dogmatici i morbis 
eifdc curatione eande facicces:quicuqj in utraq; fe fadhoe 
exercuerut. 
De methodicis. 
T qui methodici nominanturnta enim fe uocant non 
quemadmodum dogmatici artem do&rma tra&anda effe afferunt tuerum mihi ueterum uidentur opiniones ci 
tra rationem infhtuere arn% opera multa tranfformare 
hi fane ne<j paffum locum uilo modo conferre aiunt ad 
curationis oftenfionem:nec£ caufammetj aetatem ;neque 
tempus:neqj ad aegrotantis potentiae confiderationej ne 
que naturae aut habitus eius.excufant fane etiam le &C a 
regionibus:6C a temporibus:S>C a confuetudmibus a folis 
paffonibus conferentis oftenfionem lufficere afferentes 
nihil ab his fpeciatim-.fed communiter: 6C in uniuerfum 
apponentes:uocantq$ea etiam communia quaedam.Haec 
cerre ipfa in omnibus profecuntur quae particulatim tra 
ttantur:$C experiuntur alii quidem per uidt um aegritudi 
nes.nonnulli autem omnium duo 010 communia oden 
duntft tertium ex his mixtum nominaqp ipfis impofue/ 
runt aftridhonem: &C fluoremlomtieq; aegritudinem affe 
runt aut aftndlam:aut fluentem effeiaut ex mixta: 
quodfi naturales corporum deie&iones lcatunant ftrig 
mentum uocant :fin nero adhuc magis ferantur fluores 
dicere folent.quando autem dC fcatunant :£C ferantur in 
hoc minutionem confiftere ficut in oculo inflimato: pa 
riter.& profluente:inflamationem uero: quae ftrigmenru 
paffio eft quod fola non lir.fed cum fluore circa unum dC 
eundem locum totum fimul mixtam efficere paffionem : 
commodi uero offenfionem in ftngmento digeftionem • 
in fl loribus autem ut contineatur effe:ger,u(fi modo ita 
contigerit)inflamaLo:digerendumeffe aiut: profluentem 
autem aluum aut oculum cohibendumiac continendum 
in mixtis uero uehemction infiftendum.na magis uexati 
&C periculu afferenti:hoceft magis lgruenti occurrcdum 
effe aiutpotiufcp alteri.quid igitur leno dogmaticos uo 
cauerunt offenfone adiumenta praebctesJquoniam feru 
tantur aiunt incerta dogmatici, nos autein euidentibus 
ut opus eft uerfamurda&ioncqj fuarn totam ita d ff mut 
euidctmm eorum quae comunia funt cognitionem ac ne 
cun&is aliis artibus communis uideatur diffinitio: illas fi quidem euidctium qualitatum cognitiones effe arbitra 
tur.ob hoc adjecerunt quae medicinae finem confcquunf 
ipforum porro quidam non quae confequuntur fed medi 
cinae ccnueniunt appofuere. complures autem utruq; co 
iungenres cognitionem effceuidentium eorum quae com 
munia funt difciplinam afferunt quae medicinae fini con 
ueniatipfumcpconfequatur quidam autem quemadmo 
dum theffillis intentionum GC neceffariorum ad fanitatc 
fic cel te dogmatici indignantur appellarnnon enim fibi 
opus e(Te incerto aiunt ficut illi:neq; empirici: Gi fi quod 
maximu illis eft circa euidens habeant:quod ab illis oflc 
fione di (lingua ntur:nec tamen in ipfo circa euidens exer 
cendi modo fe cum empiricis aiunt conuemre illos enim 
ut ab incognitis diftingui ab incertis fe uero tancp ab mu 
fitatis:& empiricos quidem in euidentibus obferuatione 
fe uero oftenfionem habere, in his igitur fe ab utrifcp dif 
ferre afTerunt:& praefercim f quibus tempora fiC regiones 
& aetates GC huiufmodi omnia excidut;quae inufitara ma 
mfeflo funt ut illi cenfent:gloriae autem caufa a priorib* 
medicis in primif rebus habita:idm methodices fa&ionif 
maximum ac fingulare bonum ede aiunt GC ob hoc fe ip 
fos ueneranturflC admirationi haberi putant breuemque 
uitam afferentem:artem uero longam increpant nam eco 
trario prorfus id accipiendum : e(Te enim lpfam breuem : 
uitam uero longam:quod cunelis falfis ablatis ars pro/ 
fic:&fiad communitates omnes no- refpexerimus non 
longa neque diffcilis fit medicina fed facilis GC aperta : 
quae mentibus fex aut quam celerrime percipi pofTit. ita 
enim in aegritudinibus effeper ui<5lum fi in anguftum 
uniuerfum ualde contrahatur itidem GC in eis quae per 
chirurgiam : GC medicamentariam : quando quidem in 
illis quocp m uniuerfum comunu quaedam inuenire per 
temptanc:medicaminumq; moetas numero paucas fubii 
ciunt. Proinde mihi quidem in peruulgatis fex menfi/ 
bus nihil negotii habuiffe uidentnr fed multo citius to tam artem edifcere credidiffe:concifamqj difciplinam ca 
uere cognofcendi temporis fatis {uppenuiffe:fi modo no 
mentiunturrmentientium uero negligentiam nobis liceat 
icrepare.at quo pofTit quifpiam maxime indicare mrene 
circa utile fe excsecarmc aut redtene fuperfluum tantum 
effugiant iam dicere non recufabo. enimuero non parua 
uidetur cofideratio neque ad rationem ufque modo pro 
cedere: quemadmodum in dogmaticis &C empiricis funt 
ubi de adiumentorum inuentione contendunt praefente 
ufum admiftentes:uerum etiam artis opera uehementer 
offendunturitaqueantemethcdicam fadtionem ncceffa 
rium uel maxime adiuuare. 
. Vm in rebus omnibus adminiftrandis duplex fit iu 
dicium:unum quidem quod a ratione: alterum uero 
quod a manifefto euidentibus manat: quod a ratione fo 
la proficifciturud fane maius eft quam ad introducendu 
adhibendum effe uideatur.non ergo nunc eiiis eft locus, 
alterum autem:quod in euidentia pofitum eft: omnibus 
commune exiftit ergo prohibet hoc nos 
uti quod dC primum 6C apertum pariter eft ad introducc 
dum quodque ab ipfis magnifactum c methodicis quip 
pe qui nihil aliud:quam euidenf ubique effe 
runtrat contra incertum omne inufitatum effe aiunt, age 
itaque de his potius connciamusiquae principalefcaufae 
nominantur, ludicii regulam ad ipfum euidens adhibe 
tes.primufque methodicus accedens dicat quid nam fri 
gora:& aeftus cruditates: &C expletiones: 
&C inedias:& labores:# otia: # pulmentorum qualitates 
# confuetudinum commutationes o dogmatici pariter 
&C empirici paffim tradfatis 5 utrum his uos mederi opor 
tetJaffedliones in corporibus difpicientefubi principium 
nullum talium prorfus $ft: uerum ipfa quidem abeunt: 
quod autem ab his facftum in corpore manet 8C huic me 
dicari oportet: id enim ipfa pafTio eft. Confiderandum 
igitur. ipfum cuiufmodi fit. nam fi ftngmentum fit:dige rendu:(Tn autc fluidu continendu:a*quacuc£ caufa utru$ 
fi&u fuerit quid igitur adhuc caufam iuuattneqj fluido 
digeftione indigcte:neqj ftrigmcto ut cotineatur aut om 
ninonihiluta faneresipfa indicat fimiliter eft methodi 
cis fermo:& de mcertif :&C de eis quae uerae:ac pnncipalif 
fimae caufae nominant &Cilla quoq; aiucee liiperflua paf 
fione curationem fuam indicante etia fi caufa unde ema 
nant no cognofcatur.hoc autc modo racionibtis ad tem 
pora:ad aetates:ad regionefcp cranfcenduc:hic ueteres de 
miratur medicos mfi ita medeantume lpfatam aperta, 
na inflamatio inquiunt cum pallio fuerit ftrigmentofa:6C 
non fic aeftas digerentibus indiget adiumentis.fin autem 
hiems aliis quibufdarmuerum in utroqj tempore eifdem 
neq; in puerorum aetate digerentibus: fenum aurem coti 
nentibus opus erit medicaminibufne in aegypco quidem 
digerentibuf athems autem continentibus:& e contrario 
in inflamtione quae fluida pallio efhnuncp digerentibus 
fed continentibus perpetuo opus efle aiuntuam hieme q; 
aeftate:uerec£ atq; autuno:fiue puer fit aegrotusrfiue ado 
lefccs:fiue fenex.fiue id i thracia acciderit fiue m fcythia 
ioniaue ut lit aegrotusmuquid huiufmodi nihil ad quic 
quam aiunt proficere:fed kalium haec omnia fatagi:atq; 
exquiri Jquid porro corporis partesSnuquid 6C lpfaequo 
que ad curationis oltenfionem fruftradinolcunturJauc 
audeat quifpiam dicere quod in neruofa quidem parte 
inflamacio digerenda fitun artenofa autem aut carnola 
aut uenofa continenda atque cohibenda:aut omnino fi 
ftrigmentumin aliqua corporis parte fuerit audeat quif 
quam dicere quod non fit digerendum aut non contincn 
dum quicquid erit fluidu:quodfi nunc partif natura non 
fubmutat curationis modum:fed femperiuxta paffionis 
genus admmctoru efl inuctio: kalium c manifelto partis 
confidcratio.ac methodicus quidem talis quafi per ncbu 
lam ac figuram expreffus.accedat nunc fecundo loco em 
piricus ua quodammodo. De empiricis. 
Go euidentibus nihil noui antiquius: nec quiccp dice 
re poffum fapientius eis quae faepe profpexi. quod fi 
quis id quod euidens eft floccifacir:quemadmodiim que 
dam mihi uideor audiuiffe fophiftam qui nos lpfum eui 
dens magnifaciences cauilationibus amouebat:ad quem 
nos:tu profedto iam uidtanam uicens cadmeam, fin aut 
quemadmodum a principio te auditu incertum inutile ef 
fe afferentem, fed fequenda concedentem m ani fefta: forte 
uidebor ad euidens abs te defpedlum inducere . duo a ra 
bido cane morfi hoies ad confuetos medicos ierut reme 
dia petentes horum alterius exiguum fuit hulcus: ut to 
tam pellem non uideretur difcerpfiffe. Is autem curatio 
nem abhibebat hulcus folum 6C nihil aliud curans. Ita 
intra paucos dies fana fa pars effe uifa eft. alter aute 
pofteacp canem rabire nouit: tantum abfuit ut celeraret 
hulcus ad cicatricem perducere: ut ei contrarium fecerit: 
6C femper maius efficere ftuduefit: ualidis £>C acutis ufus 
medicaminibus ad addidhim ufque tempus 6C perpetuo 
hoc tempore rabiei medicamina: ut aiebat lpfe eum bibe 
re coegit atque ita ambobus unmerfum abfoluit.liqdem 
fanus is euafit:qui medicamina ebibit.alter autem qui fe 
nullo exiftimabat malo obligari confeftun aquam expa 
uit &C fubuulfus periit. nunquid tibi uidetur principalis 
caufa in his fruftra perferutata effe aut ob aliamne cam 
ille homo mortuus eft 5 $ propter negligentiam medici 
cam prorfus nullam curationem a fe ob 
feruatam ample&entis: mihfpfe&o ob nullam alia cam 
qjob hancuidec. Sed qm etudentiam fequetes humfmo 
di cam nulla praeterire no poffunt.Ita et aetate praeterire 
non poffum Sc pmde euidentia paruipendere. fiqdc 
hic i euidentia cogimur in eifdc prorfus:paffionib’no uf 
mquaepeande curationemdicamib’ . Ve$e eftqn tmdi 
ftates fuerut id fferctibus aeratib’ut no c|ntate :aut 
mo diftiguanf ;l'ed toto cc gener.pLureticos igitur multos adolefcetes &C ualidos uidi ego faepenume 
ro SC a nobis ex uena fanguinem emifeiunt: utrum cui§? 
in extrema fene<5lute:aut puero admodum paruo neque 
uos aufi tftis ex uena mittere fanguinem:necp alius ullus 
unquam . cjd autem cum hippocrates inquit fub cane &C 
ante canem operofa funt medicamina: dC cum rurfus iqt 
aefhte fupiores medicandum effeuentres-.hieme autem £ 
feriores utrum nobis ue$! dicere: aut mentiri uideatur 5 
In utroqj.n. afferendam dde&ionc dubitaturof puto.mi 
tin em fi dixeritis euidens ipfum floccifacietis: quod ma 
gnifacere dicebatis.uidef quidem ita habere ue#: ut hip 
pocrates dicit.fm autem ipfum uerum dicere afferatis ad 
mittitis tempora:&C regiones quas lutiles effe definmiftis 
Ve# puto uos a ueftra nun£p longe peregrinatos fuiife 
patria:neqj in regionu differentia ullum fecilTe experime 
tumraut oio fcilTe ut quidc fub feptentrione no ferant ac 
cumulatas (anguinis mifliones quemadmodum neqdem 
ad aegyptum:totumcj mendiem:quae aut inter haec funt 
med>a mamfeftu faepe a fanguinis miflione fumunt auxi 
liuudcirco ne corporis qdem partes confideratis.q; admi 
rabifs haec ratio ueftra mihi uiden folet &C uehementer 
abfurda non uera dicentibus mododed et a nobis 
aguntur prorfus contraria.odii immortales hincfilfla 
matio fiet eade indigebit curatione i fiue in lacetto:fiue £ 
aure:fiue in ore:fiue in oculis fuerit i quidnam ig t aliqn 
uos profpcxi in lacertis lflamationes utilfella: ac fcalpro 
abfteigere fiC olt um irrorare. In oculis autem nunquam 
quid autem oculos obffypantibus medicamini med ca/ 
minbus lnflamatosinunquid lacertos e.fdem inungitisS 
quid porro aures infl imatas nunquid oculorum medica 
mini adiumentisJqi id oculos nunquid aurium i atqui lo 
ge aliud aurium inflamationis:aliud oculorum efl medi 
camen. acetum fiquidem cum oleo rosaceo auiium efl in 
flimationis prsefentaneum remedium . Caeterum nemi 
nem puto tam dementem qui oculis inhamatis ipfum au deat adhibere.quod fi audeat no exiguum detttmentu cu 
audacia ac temeritate audebit. praeterea gurgulioni lfla 
mato egregium medicamc eft: fpinae aegytiae frudius: alu 
men autem tritum praecipuum eft nunquid igitur haec SC 
oculis inflamatis dC auribus profuerint aut c cotrano ex 
tremu attulerint detrimentum Jomniaq; haec ego ita cflfe 
ro ut primum uobis concedim propolitu: quod oporte 
at in lacertis aut manibus mflamationem digerereinec ta 
men etiam oculorum:auc gurgulionis:aut aurium, quod 
fi infl imationem quae in lacertis:fi< manibuf no quocucp 
modo digerenda comemoremdorte cognoueritis fi fapia 
t srquancum aberretis:qui autem nue habetur fermo:eui 
detis c recordatio.In fi quidc parte non ulla pia 
ga inflamatis aliquibus fed fponte praefentem afFedfronc 
inchoancibus quae plethonee nommatur:nemo cenfebic 
pirciculaedsgeftioneindigereiante totius corporis dcie/ 
dhonem ac euacuationem nani praefentem inflamationc 
fi id feceris non modo non imminuesiuerum etiam adau 
xeris.mde eft quod tali fane tempore obftipantia fiC refri 
gerantia ei parti accomodamus. cum aure totum corpus 
deiecerimus:tum etiam inflamata particula digeftiones 
tolerabit .quod fi haec dicensiut exorfus omnem habui 
orationem uobis non perfuadeo: tempus uticp fuerit mi/ 
hi auorfo euidens magnifacientibus liberari &C bona uc/ 
nia illos dimittere.haec empirico memorate accedat dog 
maticusuta ferme dicat. 
De dogmaticis. 
Orte redfce fentienti tibi illa luff icere potuerunt ubi di 
dtum eft ncej aetatem:ne<£ tcrapus:ne<£ regionem: fiC 
ne quidem principalem caufam partemue corporis ullam 
inutilem arbitrari.quodfi euidentia commemorans non 
dum perluafit empiricus fed alia adhuc opus fit oratio/ 
ne illud mihi apponendum duco:quo tuae faftioms pro 
pofitum fradtum &C imbecillum effe demonftrem.nempe 
uos euidentium comunuatum cognitionem dicentes au/ dimusdnterrogibam autem ipfe ubi libet circa quid co/ 
munitas ipfa in primis cofiftat:SC quo nam pafto ipfara 
id nondum ut puto potuit cognofcncau 
fam plane nominum tenus pariter conceditis in rebuf au 
rem ipfis eftts differentes qui nam fi quidem ueftrum ftri 
gmentofum &C Au dum naturalibus cgeftrombus dimeti 
unturSdetentionibus fi quidem ipfis ftngmenti pafTionis 
nomen ind deruntimoderatif autem cgeftiombus fluxuf 
alii autem ex nobis non nulli: imo equidem non pauci 
in ipfis corporum affedtIonibus aiunt efTe paffonesuccu 
fintq? gnuiter eofqui addeie&ionem ac euacuationem 
fefpiciant.nuhi autem ubi utriq? errare uideantur fortaf 
fis lam expofuero . fit autem prior nofrs aduerfus lllof 
ontio qui paffiones egeftiones per naturam effe ludicat 
demiror cni ipfos fi neq? fudcres uncfuneq? uo 
mitustneq; feceffiones plures cp quae per naturam fint in 
morbis uiderunc utiliter euacu mtia dC quod ommu ma/ 
xime alienum eft fi ex naribus quidem Anxum aliquado 
morbum eiecilfe aiaduercet unc cuius no cptitas modo fcd 
totum g nus contra naturam exiftit.fiidorum autem fiC 
urin irum quxcuq; p uctrem aut in uomitum proruut ge 
nere quidem non conrra naturameq? tamen immoderata 
eft tota multirudo:ut ego quidem uidi quofda in tantum 
fudorem exceffiffe ut culcitras quoq; fudore perfuderint: 
necnon alios tantum ex uentre egeff ffe ut fupra triginta 
cotylis expleuerint.fed non u'detur horum quiccp tolle 
re quo mmus aegritudinem afferens etiacuetur tquarqua 
regulae ad omnia:quae a natura funt egeftiombus utenti 
Cundta huiufmodi fuerint impedienda:quamobrem pro 
babiliores quadammodo effe uidcrur: qui affedbones in 
ipfis corporibus communuates fubnciunt: fed hos quo 
que demiror quonam, padto eas eiud-ntes anfi fint di ce/ 
re.mm fi ex alno non Anens eft Auxusnierum corporu 
affcdbo ex qua ipfum eft Auens:hanc nullo fenfu cuiden 
cem effe concigitiquo pa<5to euidentes etiam fuerint com' munitates? nam di fcolo fluoris affe&ionem cfTe peffibt 
le eft di in tenuibus iceftims: di circa leiunum: di circa uc 
irem di mefareon : 6C multa alia interiora quorum nihil 
fenfu percipere poffibile eft:non iplum neqj ipfius paffic/ 
nemiquonam padto igitur euidences dicipotennt cornu 
mtatesSmfi aliquid quod perdigna mtelligi queat euidcs 
cfTe quifpiam uocare noluerit:quod fi hoc in qucnam ue 
teres adhuc medicos excellunt <quo padto etiam confeft! 
ac fex menfibus artem fe docere praedicantJno enim par/ 
ua utnj dotftrina indigeant neceffe eft aliquid cognofcen 
dum:quod fenfum effugiat uerum qmhocex fententia 
uelit exercere anatomen opus eft fingulorum quae intus 
natura tegat do<ftrina:& naturali non parua fpecula' 
tione perdifcere: quo fingulorum opus di ufum confide 
ret.fi quidem pnufqj haec inuemantur quae in portioni/ 
bus funt corporis penitiflimi ullius impolTibilc eft paftio 
nem diiudicare percipere, quid porro dicetur: quod 
hicprofedtodialeftica magnopere opus eft:quo aliquid 
quod ex aliquibus coftet ac perficiatur manitefto deprae/ 
nendae, nec un$ admittenda fophifmata rion a fe nec ab 
alio contorta.eft enim uiden ubi nobis inultis aliquan/ 
do nobifeum fophifmatis cauillamur. di tamen: uerbi 
caufa: quid eft fluor: claementer afe quaefierint :fi dif/ 
ferendi facultatem tenuerint. nec fane id folum fnffi/ 
cere putandum eft: quod a quibufdam eorum didhim 
eft.fluor affe&io quaedam contra naturam eft .nam mfi 
quid fit affedho teneamus nihil admodum plufquam 
prius cognouenmus .nunquiddigeftio quaedam eft aut 
mollicies: aut rarefa&io . non enim decentibus ipfis au 
diri qmequam manifeftum poteft: fed quod aduenerit 
nuc quidem hoc:rtirfus autem illud.faepe uero fimul oia 
tancpnihil inter fe differant: quod fi quis ubi haec iter fe 
differat iter fe eos uocere teptauerit ftuelut eoru fingula 
fua idigeat curatione;audire nullo mo patiuf ;fed ueteres inceffunt & carpunt quod huiufmodi incafliim ac temere 
diffiniant.ita illaboriofe ac negligenter circa ueritaus in 
quifitionem habent, at necp quod contra&o explicatum 
contrarium fit molli autc durum :raro quoc£ denfum au 
dire patiuntur & ut praeter haec omnia aliud quiddam 
eft naturales cohiberi egefhones 6C fluere: 6C quemadmo 
dum hxc ab hippocrate omnia diffinita fune: uerum de 
his ipfis per cp petulanter ludicium ferunt.&C inflamatio 
nem ita fane uocant durum ac refiftentem necnon dolo 
rem afferentem QC calidum tuberculum admodum perui 
caciter 6C inconfiderate ftngmentum piffionem efte didit 
exinde porro alias lflamationes implicitas nominant uc 
lut in oculis ubi cum fluore fuerint necnon in gurgulio/ 
ne:&palato:8Ccicatricibus.inde fupponunt fpiramento 
rum alia quidem rara fadta effe :alia fpaciofiora &C prop 
rer haec utracp paffiones perpeffos.quidam nero non dif 
fitentur circa unum SC idem fpiramentum una confifte/ 
re fluorem U ftngmentum quod necp facile cognouerunt 
ita in omnem proruunt temeritatem.ex his pauci admo 
dum pati poffunt plus de his omnibus audire SC defpice/ 
remixqj lpfos poenitet ut ad id quod uerius eft fe conuer 
tant.inter hoc igitur quicuncp aliquatenus accurrate de 
primis ac generalibus paffionibus uolunt perdifeere fua 
feripta effe ferunt.at quod nunc introducendis utile futu 
ram ducimus non iniuria aduerfus lpfos pauca dicenda 
funnputem uero aliquid illos etiam a fe mutuari: id au/ 
cem fiet fi a cauillatione alieni rationem &C a ratione ex/ 
quirant. 
Oc autem edicit ratio-.ut uocata etiam aduerfus illos 
lpfos inflamatio contra naturam tuber eft dolorem 
afferens:& refiftens:& calidus nihilo magis rarius aligd 
exercens iuxra fuam rationem:aut fua parte dcnfius:aut 
durius:fed plenum fluore fuperfluo dC ob hoc extenfum 
toec tamen fi quid omnino extendatur: id denfius:aut du rius fe efferum efhdifcas nempe hoc in conis &C feribus; 
tncifgjrac loris:fi prorfus extendere temptaueris. ita etia 
medela impletorum ac n< fla matorum deic&io eft ac exi/ 
nanitio id enim repletioni contrarium quibus deiedtis co 
fefhm confequitur ut particulas digefhores euadant. te/ 
nor porro impletas necefTarioiut etiam deie&as digcfho 
confequitur denftas autem aut raritas neutrum necefla 
rio;& nequidem fluonaut detentio necp enim fi rarum ex 
ipfo iam continuo fluere neceffe eft.quid fi craflum 6C pu 
lilium fuerit compiehenfum &finecp denfum cohibe/ 
turmam multum ac renue etiam per dcfos effluit meatuf 
fatius ;gitur fuerit lpfos quoc^: quas a uetenbus tradita 
funtdidiciffe. quot modis prius m particulis tedhim rur 
fus encitur.nam rarefadlo comprehendente ipfum &C ipo 
comprehcnfo tenuato: ac maiori effe&o &C uehementms 
moto:& ab aliquo exteno$sattradlo aut ab aliquo Iceria 
re impulfo:& tanq; refluente ad aliquid eorum quas intuf 
funt li quis haec omnia tranfcendens unam deiedbonis 
caufam effe putant fpiramentorum rarefadtionem uide/ 
bitur cuidentia plane ignorar. nempe lananuaut fpongi 
anr.aut aliquid huiulmodi manifcfte intuemur fi parum 
intra fe humidum habent: teguntque neque dimittunt: 
fed plus refundunt, quidnam igitur i nonne in oculis : 6C 
naribus:& ore alus quam ita raris id ipfum nouerunt ut 
accidataliquandopras multitudine depraehenfas i ipfis 
humiditaris non corporum humiditare cffluere:enimue/ 
ro fidelitas faspcnuroero uidemustam raras ut infula 
in eis aqua perfluat.at li mei infundas nequaquam efflu 
it:craffiora li quidem mellis effentiae :quam fidelias lunc 
fpiramenta . an non illud aequum erit cognolcere ob te 
nuitatem faspenumcro abquid effluere utcunque ipfum 
comprashendcs corpus a nurura ncn fuerit perforatum. 
Caeterum an non iaspenumeio natura;quas animalis cor 
pus adminiftrat;ac regit impulfu tiashemcntiore infur/ 
gens eo redundans cjcqd c exhaufit deiecitque perinde ac illidens: & expellens . quid igitur non erat difficile accu 
rate exercitato artis opera cognouiffe multum enim cor 
porum hoc padlo fiunt eie&iones reliquas quoque fatto 
rum caufas praetereo. Itidem retentorum aequales nu' 
mero his prorfus contrarias . non enim illorum muito 
rum talis ratio difcipiina efbhoc autem mihi aliquando 
uidcntur fcire. Infuper tranieo poffe aliquando fluitare 
oculumiaut multo fluore:aut fadla tenuitate multa : aut 
ab hac parte natura expellente corporibus ipfts nihil 
praeter naturam alteratius habentibus. Oportet fane te 
nuem fluixum craffum efficere: multum uero dencere ac 
euacuare:naturae uero motum fi opportune fe fe cbtule/ 
ritexcipereineque oculorum corpora tra&are : ficutne/ 
quidem fluoris caufa extitere. nam arbitrari inflamario 
nem quidem aliquam ftrigmentum effe paffionem alte/ 
ram uero implicitam nefcio cur non dementis effe uidea 
tur. Primum nanque fucrum funt obliti praeceptorum: 
quod fluidum deiedhone fecernendum non fit: aut ftrig 
mentum cohibitionibus: fed ad lpfas corporum oporte 
re affe&iones refpicere. Cum igitur prorfus fimiles eua 
ferint fibi interfae dC in nullo differre feratur quae nunc 
didfa inflamatio a priore quam quod affluat: nunquid 
nonualde alienum eft mixtam &C implicitam hanc qui/ 
dem nominare-.illam uero ftrigmentofim effe arbitrari. 
deinde ne hoc quidem : quod in promptu pofitum fuit 
ipfis in mentem ratiocinari uenit quod neque in manu : 
neque in pede: neque in brachio: neque in crure: neque 
in coxa : neque in aha aliqua corporis parte inuidens ui 
fa fuerit unquam inflamationis fpecies huiufmodi ut ex 
torfus aliquid effundat, at folis quae in ore: quae in ocu 
lisiquae in naribus funt id eueniat.utrum luppiter omni 
bus implicitis communitatibus inftituit ut earum nulla linquam in nullam aliam corporis partem fe immittat 
fed oculos tantunruSC nares:6c os oppugnet. Irflamauo 
quidem cundta poteft occupare :qnae eius generationis 
caufam excipere inoleuerunt. fcire quidem expedit alia 
nitura rara cffeialia denla . ab alus quidem aliquid fluo 
ns effundi: ab alus autem cohiberi: nam fi utrem imple 
as aut 'diudid genus obftridhim liquida ie al qua nihil 
diffluiratexfpongiaautexrealiqua rara conteftim qc 
quid fuerit redundans effunditur. quid igitur difficultas 
tis afferebat lpfis cognofcere quanto omnis alia peius fic 
aftridtior: ea quae ad oculos ef t &C nares &C os corporis 
>artes dC rei naturam apponere : longum ueiborum com 
?lexum ambagefque multas dimittendo. quod autun 
ioc ita h beat indicant nobis quae in alus lynt paiticu/ 
is per attractum inflamaciones.nam in illis quae cenuio 
ra fius funt partibus fluitant: quemadmodum in oculo: 
dC nalo : &or<:tdq? tantifper quoadpaffomsexpersfue/ 
m SC omnis aftridia pellis horum nihil retundet: caufa 
huius non infl immatioms eft fpecies . Caeterum quem 
admodum poiro fi meile aut liquida pice no admodum 
immenfa copia : fpongiam aut lanam madefacias: nihil 
propter liquidi ciafTitudinem fluitat.Item h aqua aut id 
genus ita tenu bus : 6£ eis parum afpergas ne ita quidem 
tum fluitat ob liquidi exiguitatem:ac eadenuputomano' 
ne ex oculis non ufquequaque abquid profunditur: aut 
propter liquoris craflitudinem : aur quod non redundet: 
utpote quae fecundum naturam habeant. proinde conti 
git hoc inflammationis genus nihil ab alio diff,rre praes 
terquam profluentis eflcutiae crafTtud nc ophthalmi/ 
amqueabfquefluore perficere:quam fapientiffimi me/ 
thodici ffngmentum uocant: &C ab implicitis mixuf/ 
que differre putanr fuos fermonts fufcipientes; quos furfiim ac cfehorfum tranfferunt ad corporata paffionti 
praeparationes effe uideri uoluerunt non autem in humi 
dis confhtiffe. quonam pa&o igitur quando in ipfis cor 
poribus affe&io nullam habens differentiam . fola uero 
ea quae humida natura tenuia:aut craffa lunt c6fequun{f 
aliquando quidem fluitare aliquid: aliquando autem co 
hiberi dicitur: &C communitates arbitrantur effe fferen 
tes. Ita nempe etiam mixtum implicitum a fcfbbis.i 
telbgentia percipi non poteft.alia uero omnia:quae parti 
culatim digeruntur non per uiftum modo uerum etiam 
per chirurgian:fiC pharmacianrquaecunque abcrrannt ni 
imum forte didiceritis fi haec perfuadere no poffunt. fed 
iam plura loqui dcfmamrquando quidem ad lniroducen 
dum in medicina rudes haec fatis multa effe arbitror. 
TeXoa